Film Fiction Magazine N31 by Film Fiction Magazine

Pahoo.az əyləncə və xəbər platformasıdır. Saytda oxumaqdan və paylaşmaqdan zövq alacağınız materiallar hazırlanır.

 info@pahoo.az  pahoomedia  pahooaz  pahoo.az  pahoo.az

il sizinlə

Şef redaktor

ŞAHIN XƏLIL

Redaktor

NURANƏ AXUNDZADƏ MIR BAĞIR

Dizayn və tərtibat TURAL ƏLISOY

PR menecer

FUAD ALQAYEV MƏTLƏB MUXTAROV

Videoqraf

ELVIN CƏBIZADƏ

2018-ci il üçün ilk sayımız “Müsahibələr” toplusudur. Sizin üçün sənətçilərin ən maraqlı müsahibələrini seçmişik. Bütün müsahibələr dilimizə ilk dəfədir çevrilir. Qeyd etmək istərdik ki, bəzi müsahiblərin normal olmayan leksikası dəyişdirilmədən, senzurasız, olduğu kimi verilib. Bu, normal olmayan leksikanı təbliğat kimi anlaşılmasın. Biz sadəcə hər bir sənətçinin azad şəkildə özünü ifadəsinin tərəfdarıyıq. Ümidvarıq ki, 31-ci sayla qədəm qoyduğumuz 7-ci ilimiz kino üçün rəngarəng və yadda qalacaq hadisələrlə zəngin bir il olacaq. Jurnalın budəfəki sayı arxada qoyduğumuz il ev həbsinə məhkum edilmiş Kiril Serebrennikova həsr olunur. Azərbaycanın yeganə film jurnalı olararaq, məlum cəzanı pisləyir, tezliklə rejissoru yenidən iş prosesində görməyi arzulayırıq.

Hörmət və sevgi ilə

ƏLAQƏ:

Şahin X.

 filmfictionmagazine@gmail.com    filmfictionmagazine  filmfiction

8 ilə müsahibə DAVID LYNCH

Tərcümə: Şahin Xəlil

Tərcümə: Aygün Vəlizadə

Tərcümə: Şahin Xəlil

ilə müsahibə 32 Kiril Serebrennikov

ilə müsahibə 14 Andrey Tarkovski

Tərcümə: Nuranə Axundzadə

Jean Luc Godard

ilə müsahibə

Tərcümə: Şahin Xəlil

Tərcümə: Saleh Hacıyev

ilə müsahibə 24 Andrey Konçalovskiy

ALİ ATAY

ilə müsahibə

Tərcümə: Saleh Hacıyev

Tərcümə: Şahin Xəlil

ilə müsahibə 28 A. González Iñárrıtu

Film Fiction Magazine

Zvyaqinçevin

açıq məktubu

SERQEY BODROV

ilə müsahibə

Tərcümə: David

Chantal Akermanla

ilə müsahibə Tərcümə: Leyla Salayeva

Tərcümə: Aygün Vəlizadə

54 ilə müsahibə 64 ilə müsahibə 70 Michael Haneke

ABBAS KİAROSTAMİ İLƏ AKİRA KUROSAVANIN

görüşü

Kemal Sunal

Tərcümə: Şahin Xəlil

Tərcümə: Rövşanə Orucova

Tərcümə: Saleh Hacıyev

Margarethe Von Trotta

Ken Loach

ilə müsahibə

Spike Lee

ilə müsahibə

Tərcümə: Nərgiz Məmmədli

Tərcümə: Saleh Hacıyev

Zeki Demirkubuz

ilə müsahibə

Pyotr Pavlenski

ilə müsahibə

102

Film Fiction Magazine

6 Tərcümə: Şahin Xəlil

AKİ KAURİSMAKİ

ilə müsahibə

Tərcümə: Şahin Xəlil

110

Tərcümə: Şahin Xəlil

ANDY WARHOL

ilə müsahibə

114

Tərcümə: Şahin Xəlil

ÇARLİ ÇAPLİN

ilə müsahibə

Film Fiction Magazine

112

MACAULAY CULKIN

ilə müsahibə

116

7 Tərcümə: Dünya Həbibi

TIM BURTON

ilə müsahibə

Tərcümə: Saleh Hacıyev

118

Tərcümə: Elvin Cəbizadə

LEYLA ŞIXLİNSKAYA

ilə müsahibə

ONUR ÜNLÜ

ilə müsahibə

126

Tərcümə: Mətləb Muxtarov

122

JIM JARMUSCH

ilə müsahibə

130

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Şahin Xəlil

DAVID LYNCH

ilə müsahibə

Bir arzum var – Elvis olaraq doğulmaq.

Film Fiction Magazine

Bir arzum var – Elvis olaraq doğulmaq.

Uşaq olarkən anam heç vaxt mənə rəngləmək üçün kitab almadı və bununla da məni xilas etmiş oldu. Çünki, uşaq fantaziyasını kitab rəngləmək qədər heç nə öldürmür. Həyatım haqqında hər şeyi yeni nəsə sınayaraq öyrəndim. Hər gün müəyyən saatlarda beynimizə özümüz belə fərqinə varmadan min cür müxtəlif ideya gəlir. Sevməyə hazır olduğun ideyanın gəldiyi günə isə həqiqətən böyük gün demək olar. Tomas Edisonu sevmirəm. Mənim adamım Nikola Tesladır. Hər şeyin qaydasında olmasını sevirəm. Yeddi il mən hər gün “Bob’s Big Boy”-da (Kaliforniya kafelər şəbəkəsi) yedim. 14:30-da gəlib, şokoladlı kokteyl və 4-5, bəzən hətta 7 fincan kofe içirdim. Kofeyə çoxlu şəkər əlavə edirdim. Şəkər məni silkələyirdi və beynimə ideyalar gəlirdi. İdeyaları mən salfet üzərinə yazaraq özümü iş otağımdakı kimi hiss edirdim. Əsas olan qələmi unutmamaq idi. Unutsam belə, ofisant öz qələmini mənə verirdi. Los Angelesi sevirəm. İnsanlar hər zaman onlarla danışacaq şəhər axtarırlar. LA da mənim üçün məhz belə yerdir.

Film Fiction Magazine

ABŞ-dan köçəsi olsam, Fransaya köçərdim. Çünki Fransada sənət hələ də müqəddəs sayılır. Böyük şəhərdə qorxular da böyükdür. Hollivudda pul sevmək xoşdur. Mən də pul sevirəm. Amma film çəkərkən heç vaxt onu düşünmürəm.

Yaxşı musiqi kimisə ağladan, kimisə güldürən musiqidir.

Məndən tez-tez niyə “Gucci” üçün reklam çəkdiyimi soruşurlar. Və hər zaman da verdiyim cavabdan təəccüblənirlər: pul üçün. Yaxşı musiqi kimisə ağladan, kimisə güldürən musiqidir. Yadda saxlayın, rejissor həyatı sadəcə göstərir. Aşpaz kimi. Aşpaz balıq bişirə bilər, amma onu yarada bilməz. Mən rəssam kimi başlamışdım. Çünki kino mənim üçün sadəcə rəsmi hərəkət etdirmək deməkdir. Film Fiction Magazine

Film Fiction Magazine

Kino – öz ideyanı təqdim etməkdir. Odun parçası ilə də öz ideyanı təqdim edə bilərsən. Sadəcə hər ideyanın öz materialı var. Odundan stul düzəldə bilərsən, incəsənətdə isə kiçik stul belə bütün qalereyanın verdiyi gözəllikdən geri qalmaz. Mən, məni alovlandıran şeylər tapmağı sevirəm. Sonra isə bunun digərlərinə də təsirinə tamaşa edirəm. Gecələr işləməyi sevirəm. Gecələr elə bir əhval yaranır ki, sanki dünyada tək sən, sənin işin və bu işdə sənə kömək edənlər qalıb. Ən böyük sirrləri sən təsadüfən öyrənirsən. Yadıma gəlir, bir neçə il öncə bir səs rejissoru ilə danışırdım. O dedi: “David, mənim studiyama minlərlə insan gəlib və inan, onlardan heç biri öz səsini bəyənmir”. İnsanlar önündə çıxış etmək – bax, buna, doğrudan, nifrət edirəm. Qırx il öncə auditoriya önündə iki sözü birləşdirib danışa bilməmişdim. Düzdür, indi nələrsə dəyişib. İnternet çox böyük kütləni eyni yerə yığmaqla yaxşı iş gördü. Amma onlara birlik hissi yaşada bilmədi. Bir şeyin fərqinə varmışam ki, kiminləsə stol arxasına əyləşdikdə kofe içərək daha çox qərar qəbul edirsən, nəinki çaxır. Həyat çox, çox qəlizdir. Ona görə filmlərin də bu cür olmasına imkan vermək lazımdır. Rəqəmsal kameraya üstünlük verirəm. Çünki, lent çox ağırdır. Mən təkcə onun fiziki çəkisini nəzərdə tutmuram. Siz, heç bilirsiz, iki saatlıq film nə ağırlıqdadır? Kiminçünsə kamera vergidir. Kimin üçünsə – lənət. Rəqəmsal kamera – bu fürsətdir. Hər kəsin qələm və kağızı var və hər kəs oturub roman yaza bilər. Rəqəmsal kamera hər kəsə film çəkmək fürsəti verir. Kinoya getməyi sevmirəm. Çox vaxt səbəb olaraq vaxtımın olmamasını göstərirəm, amma əslində sadəcə sevmirəm. Bir də mənim orqanizmimin popkornu həzm etməkdə problemi var. Pox kimi – son zamanlar özümü bu cür hiss edirəm. Çəkmək istəmədiyin filmi çəkmək lazım deyil. Heç kəs gələcəyə hazır ola bilməz. Köhnə evlərin insanlara necə bənzəməsi məni hər zaman təəccübləndirib.

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Aygün Vəlizadə

ANDREY TARKOVSKİ

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

Mən pessimizmim ilə məşhuram

Parisdə mənə Andrey Tarkovskinin fransız-rus tərcüməçisi əvəzinə, fransız-italyan tərcüməçisi seçdiyi, bütün rus tərcüməçilərinin KQB-yə işlədiyindən şübhələndiyi deyildi. Zarafat olmalıdır, – deyir Andrey Tarkovski, tərcüməçinin qeydlərinə görə. Tərcüməçimiz: “Mən Polşadanam, 1969-cu ildən etibarən mühacirəm, İtaliya vətəndaşıyam,” – deyə də əlavə edir.

Film Fiction Magazine

“Nostalgia”nın hekayəsi nədir?

dakı əlaqəylə bağlı bir dərd, amma yaxın olduğunuz biriylə əlaqədar bir dərddirsə, Kannda nümayişinə bir neçə gün qalıb. təbii olaraq, bu şəfqət duyğusu son dərəcə Bu səbəbdən film haqqında çox danışmaq, güclü olur. təxminlərimi açıqlamaq istəmirəm. Yenə də tamaşaçıları hazırlayacaq, amma filmi Amma kim əziyyət çəkir və nə üçün? olduğu kimi çatdırmayacaq bəzi konkret İşlədiyim üç xarakter var: səyahət edən məlumatlar verə bilərəm. Hətta rejissor bir rus şair, onun tərcüməçisi və İtaliya belə filmin bitmiş halını hələ görməyib. şəhərlərindən birində tanış olduqları bir italyan. Film bir rusun italyana qarşı duyYaxşı, elə olsun, amma filmdə nə demək duğu şəfqətdən bəhs edir. istədiyinizi bilərsiniz... Sadə dillə söyləyəcək olsam, “nostalji” deyilən şeydən bəhs etmək istədim, amma sözün rus mənasıyla, yəni ölümcül bir xəstəlik olaraq. Dostoyevskinin izi ilə gedərək, tipik rus psixoloji xüsusiyyətlərini göstərmək istədim. Sözü ruscadan tərcümə etmək olduqca çətindir: şəfqət ola bilər, amma bundan da güclü. İnsanın özünü ehtiraslı bir şəkildə başqa birinin acısına qatması. Hansı insanın əzabı? Prinsip etibarilə, bu, hər hansı bir şəxsin dərdi, ümumi olaraq insanlar arasın-

Film Fiction Magazine

İtalyan rusdan daha çoxmu əzab çəkir? Məncə, elədir, bəli. Amma filmin mövzusuna toxunmadan detallara girə bilmərəm, bunu da tamaşaçının öhdəsinə buraxaq. Bundan başqa, mövzunun heç bir qətiyyətli nöqtəsi yoxdur, çünki filmin özəyi birbaşa mövzuya əsaslanmır, digər materiallardan mövcud olur. Həyatımda ilk dəfə, filmin öz başına rejissorun psixoloji vəziyyətinin ifadəsi ola biləcəyini bu dərəcədə hiss edirəm. Baş rol, “başqa bir mən” rolunu oynayır.

Necə olur ki, özünüzü mövzudan uzaqlaşdıra bilir, amma bir yandan da özünüzə çəkə bilirsiniz? Bu, əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş bir şey deyildi. Çəkilişlər əsnasında, şüurlu bir şəkildə istəmiş deyildim. Materiallarda gördüm. Bu eyniləşməni təmin edən aktyorlar oldu? Aktyorların əhəmiyyətini gözardı etmək olmaz, ancaq bunun, onların səyləri nəticəsində olduğunu hesab etmirəm. Bir təsadüf kimiydi: göstərmək istədiyim şey birdən-birə İtaliyada yaşadığım bir ruh halına çevrildi. Bu halda dövrəyə daxil olan amilləri ayırmaq çətindir. Hər kəs öz əzabının şüurundadır; bəs siz, sizin əzabınızın qaynağı nədir? Əslində, insan maddi şeylərlə tükənir. Tarix boyu, irəliləyiş mənəvi inkişafın tərsinə, böyük dalğalarla gəlib. İnsan övladı bu böyümənin ruhuyla harmoniya içində olmadığını diqqətə almayıb. Hansı mənada ümumi olaraq insanlıqdan söhbət gedir? Ümumiyyətlə insan övladı, həm yaxşı, həm pis mənada özlərindən çox başqaları haqqında danışmağa, özündən çox başqalarını düşünməyə meyillidir. İnsan öz taleyinə bir az biganədir. Eqoizm özünü sevmək demək deyil, tam tərsi bir şeydir. Hər şey insan həyatının mənasını harada tapdığına bağlıdır. Əgər insanın özünə aid olmadığını düşünsək, eqoizm Film Fiction Magazine

öz-özünü sevməyi ifadə edə bilməz. İnsan özü haqqında çox gec fikirləşməyə başlayır: həyatda gectez, bir anda insanın öz şüuruna çatması lazım gəlir. Bunun qarşısını alan nədir? Bu maddi dünyada, maddi bir quruluşda yaşamaq məcburiyyətidir sadəcə. Hər kəs mənəvi bir həyatının da olduğunu dərk etməyi bacarmır. Sizin həyatınızda bu nə zaman özünü göstərdi, ya da doğrultdu? Mənəvi var olmanın şüuruna nə zaman çatdığımı xatırlamıram, amma içimdə bəzi şüur qırıntıları vardı, deyəsən, öz-özünə irəlilədi. Bəzən birinin əlimdən tutduğunu, mənə yol göstərdiyini hiss etdim. Bu yaxşıdır, yoxsa pis? Məmnuniyyətlə, ya da qorxuyla heç əlaqəsi olmayan bir duyğudur. Daha çox, o zamana qədər bilmədiyim bir müdafiə olunma, güvən, xoşbəxtliyə yaxın bir ruh halı. İnsan artıq özünü tərk edilmiş və yalnız hiss etmir. Bütün o sürgün mifologiyası ilə birlikdə, üəriyinizin dərinliyində özünüzü sürgündəymiş kimi hiss etdiyiniz olur? Özümü sürgündə tapmaq məsələsini obyektiv şəkildə izah edə bilmərəm. Romaya keçən ilin mart ayında bir film çəkməyə gəldim. “Ral” ilə (İtaliya televizyası) ortaq bir sözləşməm var, burada immiqrant işçiyəm.

Film Fiction Magazine

Sovetlər ittifaqında imtiyazlı bir fərd olduğunuzu hiss edirsiniz? Şükürlər olsun ki, xeyr. Filmləriniz orada necə qarşılanır? Rəsmi baxış bucağına görə, filmlərimi anlamaq çətindir. Sergey Bondarçuk İtaliyada bir mətbuat konfransında bu düşüncəni dilə gətirdi. Yenə də gənc insanlar filmlərimi böyük bir maraqla izləyir. Hətta Bondarçukun söylədikləri ilə həqiqət arasında bir ziddiyət olduğunu belə söyləyə bilərəm. Bondarçuk kimdir? Sovetlərin ən böyük rejissoru. Var olan bütün mükafatları aldı, ayrıca SSCB fəxri nişanının da sahibidir. Onu tanımamağınız çox pis oldu. Heç qorxu hiss etmirsiniz? Hər kəs qədər. Mən də zaman-zaman qorxu duyuram. Romadakı həyatınız daha rahatdır? Çox zaman paytaxtlarda sıx olan, kübar cəmiyyət həyatının göstərişindən qaçmağa çalışıram. Bu baxışdan yola çıxsaq, Romada daha çox insan görmək, öz ölkəmdə olduğundan daha çox təmas qurmaq məcburiyyətindəyəm. Niyə İtalyanı seçdiniz? Əvvəllər bir neçə dəfə burada olmuşdum: buraları daha yaxşı anlayırdım. Bura geri gəlmək mənə təbii gəldi. Rusiya xaricində, özümü yaxşı hiss etdiyim yeganə yerdi. Bunu başa salmaqda çətinlik çəkirəm: deyəsən, İtalyadakı həyatın özəl bir xüsusiyyətilə əlaqəlidir; xaosunda belə bir şəx-

siyyət, canlılıq var. Şimal ölkələrindəki o xüsusiyyətlər yoxdur. Şərqin maddiyata qarşı vecsiz rəftarı – mənə ən yaxın rəftardır. Mənəvi mənada, Şərq adəti və ənənəsiylə həqiqətə Qərbdən daha yaxındır. İtalyada sürgün olmaq Rusiyada böyük bir ədəbi adət halına gəlib… İtaliyanın yaratdığı ümumi hava ümumi səthi, yaradıcılığı boğurmuş kimi görünür. Mənəviyyat sahəsi mədəni ənənə tərəfindən hərəkətə keçirilmiş bir halda tapır özünü, insan bunu fiziki şəkildə, bir ağırlıq olaraq hiss edir. Bəlkə də yanılıram, amma bu təkid, digər hisslə, bir o qədər də rahat olmamaq hissiylə bağlıdır. İnsan, Ağ dənizin mərkəzində var olan, o güclü duyğu qalıqlarının təsirində hiss edir özünü. Ruhu yorulur. Bir çox italyan dostum Romada yaşamaqda çətinlik çəkir və təbiətə daha yaxın olmaq üçün əllərindən gələni edirlər. Mənə qalsa, bu təzyiqi yaradan Paris, ya da Moskvada olduğu kimi böyük şəhər həyatı deyil. Başqa bir şey: Roma, Milanın olduğu kimi bir şəhər deyil, mədəniyyət mirasının məsuliyyətini Moskva daşıyır, keçmiş yüzilliyin bütün qatlarının üzərində yüksəlir. Başqa yerlərdə olduğumuz yerin həmin anını yaşayırıq. Məsələn, Londona gedəndə, özümü bir çöldə, ya tarlada hiss edirəm. Keçmişin yoxluğunun, ya da varlığının yararlı, ya da yararsız olduğunu söyləmək kimi bir niyyətim yoxdu. Isaac Babel Napoli körfəzini kəşf etdiyində ilk gördüyü palma ağacının önündə, “Bura cənnətdir!” deyə hayqırmışdı. Amma ölkəsindən kənara çıxdığında yazma fəaliyyətində ani bir fasilə oldu. Məsələn, Parisdəki hekayələri daha aşağı səviyyədədir. Məktublarında da: “Yazmaq üçün qara və proletara ehtiyacım var” – deyir. Babel yalnız siyasi bir girov Film Fiction Magazine

olmaqla kifayətlənmirdi, doğulduğu yerin də elinə girov düşmüşdü. Bunu çox yaxşı başa düşürəm. Qoqol “Ölü canlar”-ı Romada yazmış olsa da, orada çalışmaqda çətinlik çəkmişdi. İtalyanı çox sevirmiş, bir neçə dəfə də sağlamlığının həssaslığını, iqliminin sərtliyini gündəmə gətirərək İtalyaya köçmək üçün Rus böyüklərindən icazə istəmişdi. Puşkin də xaricdə çalışacaqdı, amma çar ona heç icazə vermədi. Digər tərəfdən, sürgün halına aşina olan, sürgünün əziyyətini çəkən Bunini düşünəcək olsaq, ən gözəl hekayələrini Qrasse və Parisdə yazdığını görə bilərik. Hamımız bir nöqtədə həyatımızdaki maddi problemlərə gömülürük. Eyni ailənin fərdləri arasındakı münasibətlərin əsas vacibliyini düşünməyə meyl edirik, amma ən böyük acıları yaradanlar da onlar olur. Həyatı sadəcə həzzin arxasına düşərək yaşamalı olduğumuzu kim söyləyib? Mən bu iddianı axmaq və yalnış hesab edirəm.

Film Fiction Magazine

Yazmaq üçün qara və proletara ehtiyacım var Coğrafi mənada yerinizdən olmanız, bu vəziyyət, çalışma prinsiplərinizdə fərqliliklərə yol açır? Dil, səslər, havanın rəngi, ya da səth toxuması fərqi... Mən pessimizmim ilə məşhuram. Burada rejissoruluğunu icra etdiyim filmi görə bilmədiyimdə, kədəri, qaranlıq tonu mənə də toxundu. Bu tam olaraq pessimistlik deyil, çünki film maddi münasibətlər üzərində inşa edilməyib. Fəqət İtaliyanın şənlik, şaqraqlıq kimi özəlliklərinə öyrəşdiyim deyilə bilməz. Hər halda səbirsizlik və xoş olmayan rəftara görə. Nə yalan deyim, nəşəli insanlar məndə narahatlıq oyandırır, yanlarında olmağa dözə bilmərəm. Sadəcə həqiqətən mükəmməl ruhlar şən olmaq haqqına sahib olmalıdırlar, ya da uşaqlar və ya yaşlılar. Amma nəşəli insanlar çoxluqla bu xüsusiyyətdən yoxsuldurlar. Məncə, nəşə, özümüzü içində tapdığımız vəziyyəti yetərincə anlaya bilməməkdir. “Yol”un rejissoru Yılmaz Güney də sürgündə olan bir rejissordur. Kannda “Duvar” adlı filmi nümayiş olunacaq, Fransa əyalətində çəkilmiş bir türk filmi… Yalnış bir vəziyyətdir. Ölkələrin həyat şərtləri arasındakı fərqliliklərin insan təbiəti üzərində böyük təsirə malik olduğuna inanmıram. Bu gün ruhun inkişafına önəm vermirik, keçmişdə olduğundan da çox. Tam tərsinə, elə görünür ki, ruhu köksüzləşdirən örnəklər üçün əlimizdən gələni edirik. Bala darışan ağcaqanadlar kimi maddiyata gömülürük. Və orada özümüzü rahat hiss edirik. İrəliləmə bizi doğru yönə aparır? İnkvizisiyaya qurban gedənlərin sayı, Auşvitz həbs düşərgəsində qurban gedənlərin sayı ilə qarşılaşdırıldığında, inkvizisiyanın Qızıl Dövr yaşadığını deyə bilərik. Zamanımızın ən böyük axmaqlığı, mənən daha alçaq xarakterli insanların birləşdiklərində, insanlığın geri qalanına xoşbəxtlik gətirə biləcəyini düşünməkdir. Yenə insanlar başqalarını xilas etməyi düşünürlər. Amma başqalarını qurtarmaq üçün insanın əvvəl özünü xilas etməsi lazım gəlir. Mənəvi gücə sahib olmaq va-

cibdir. Bu olmasa əgər, yardım olaraq istənilən şey təkidə, şiddətə çevrilir. Hər kəs özünü xilas edə bilsəydi əgər, başqalarını qurtarmağa ehtiyac qalmazdı. Tövsiyə etməyi, öyrətməyi sevirik, digər yandan bizimlə əlaqədar olduğu müddətcə ən ağır günahları görməzdən gəlirik. Pislik anlayışı maddi olmaqdan əlavə siyasi bir qavram deyil? Siyasət, insanın maddi bir fəaliyyətidir. Duyğuların yerinə mənəviyyatı müdafiə etməyi seçirsiniz? Duyğu – mənəviyyatın düşmənidir. Herman Hesse bu mövzuda ehtirasla bağlı gözəl bir fikir söyləyib. “The Glass Bead Game”-də ehtirasın xarici dünya ilə daxili dünya, ruh arasında bir qırılma demək olduğunu qeyd edib. Mənə elə gəlir ki, Hesse duyğuları insanın maddi həqiqətlə qarşılaşması olaraq görürdü, uyğun bir formada. Emosionallığın gerçək mənəviyyatla bir əlaqəsi yoxdur. Filmləriniz metaforanı cazib hesab etdiyinizi göstərir? Həyatımız metaforadır əvvəlindən axırınadək. Ətrafımızdakı hər şey metaforadır. Bəs filmlərinizə, gerçəyin hansı hissəsini, gerçək olmayanın hansı hissəsini və özünüzün hansı hissəsini əlavə edirsiniz? Gerçək olmayan bir şeyi yaratmaq imkansızdır. Hər şey gerçəkdir və təəssüf ki, gerçəkliyi tərk edə bilmirik. Özümüzü var olan dünyaya qarşı poetik formada, ya da bütün şəklində bir rəftarla ifadə edə bilərik. Mən şəxsən bu yolla ifadə etməyi seçirəm. Simvol, özəyi etibarilə, şəxsi bir məna, intellektual bir formul daşıyır, halbuki metafora görüntünün özüdür. Təmsil etdiyi dünyayla eyni xüsusiyyətləri daşıyan bir görüntüdür. Simvolun əksinə olaraq, mənası açıqlanmamışdır. Özbaşına müəyyən və məhdud texnikanı istifadə edərək həqiqətən də sərhədsiz bir dünyadan bəhs edə bilmərik. Bir formulu, yəni bir simvolu analiz edə bilərik, amma metaFilm Fiction Magazine

fora öz üstünə geri dönən bir hadisədir. Onu bir yolla ifadə etməyə çalışsanız, dərhal parçalarına ayrılar. Tanış cisimlərdən istifadə edərək ətrafınızda rus dünyasını yenidən yaratma cəhdində olmursunuz? Daha geniş miqyaslı düşünəcək olsaq, filmlərinizlə də eyni şeyi etmirsiniz? Bəzi insanlar da söylədilər, amma ətrafımı mənə ölkəmi xatırladan şeylərlə əhatələməyim şüurlu şəkildə olmadan həyata keçir. Həqiqətən də, yaxşı bir şey deyil. İnsan heç bir şey olmadan da yaşaya bilməlidir. Tolstoy xoşbəxt olmaq üçün insanın imkansız olan şeylər istəməməli olduğunu söyləyib. Çox sadə. Məsələ mümkün olan və olmayan şeyləri bir-birindən necə ayıracağınızdır. Bəs yaxşı, bu yuxarıda asılmış şəkildəki it? Bir rus itidir. Rusiyada qalan ailəmin bir parçası, oğlumla və qaynanamla birlikdə. İtkin, ya da nostalji duyğusu daha çox könlünüzə yaxın tutduğunuz insanlarla, köklərinizlə bağlıdır, elədir? Adi bir insanın sözlərini xatırladım: “Tənha olmağa dözə bilməyən insan ölümlə üz-üzədir.” Bu, mənəviyyatdan yoxsul olmanın işarəsidir. Yalnız olmaqdan heç qorxmuram mənasına gəlmir bu söylədiklərim, özümü mənən daha yüksək bir səviyyədə gördüyüm mənasına da. Bu şəkillərə marağınızın səbəbi nədir, sevgi? Əlbəttə, hə. Amma bunun yaxşı bir şey olub-olmadığından əmin deyiləm.

Film Fiction Magazine

Tənha olmağa dözə bilməyən insan ölümlə üz-üzədir. Bir yanlış olduğunu, məni zəiflədən bir hiss olduğunu düşünürəm. Amma bəlkə də zəifliyim elə gücümdür? Ruh haqqında o qədər az şey bilirik ki, yolunu azmış itlər kimiyik. Siyasətdən, sənətdən, idmandan, qadın sevgisindən danışarkən özümüzü rahat hiss edirik. Mənəviyyata toxunduğumuz anda yolumuzu itiririk, mədəniyyətimiz gedir, bu sahədə heç bir hazırlığımız yoxdur. Mədəniliyimiz itkindir. Dişlərini necə fırçalayacağını bilməyən insanlardan fərqsiz hala gəlirik. Filmə geri dönsək, onun mənəviyyata duyulan nostaljini ifadə etdiyini söyləmək olar. Məsələn, “qurban” anlayışı, artıq bunu özümüzlə əlaqələndirə bilmirik, sadəcə başqaları üçün var. Zərər çəkmiş olmağın nə mənaya gəldiyini unutmuşuq. Filmimin arqumenti, bax, bu səbəbdən əsasən zərər çəkmiş probleminə arxalanır, mövzusundan çox, irəliləyişi ilə. Ruhdan bəhs edərkən nəzərdə tutduğunuz, insanın həyatı boyu gizlidən gizliyə tamamlaması lazım gələn bir çeşid heykəldir? İnsanın onu yonması deyil, azad buraxması lazımdır. Onsuz da yonulub. Son sual: hansı heyvan olmağı istərdiniz? Bir heyvan olmağı istəməyi təxəyyüldə canlandırmaq çətindir, mənən daha aşağı bir səviyyəyə enməyi düşünmək lazım gəlir, ruhun paralel olması da həmçinin. Mən insana ən az bağlı olan heyvan olmaq istərdim. Belə bir heyvanın varlığını düşünmək qəribədir.

Romantiklik kimi bir qayğım yoxdu, o səbəbdən də bir pələng, ya da qartal olmaq istədiyimi deyə bilmərəm. Hər halda mümkün olduqca az zərər verən bir heyvan olmaq istərdim. İtimiz Dark çox insancıldır, sözləri başa düşür, həqiqətən də, insani duyğular hiss edir. İtin bu səbəbdən əzab çəkməsindən qorxuram. Rusiyadan ayrılmalı olduğumda, heç tərpənmədi, mənə heç baxmadı.

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Şahin Xəlil

ANDREY KONÇALOVSKİY

ilə müsahibə

abam mənə Andron deyirdi. Amma mənə hər hansısa jurnalist Andron deyə müraciət etdikdə, istəyirəm onun ağzına yaxşı bir sillə ilişdirim. Mən Andrey Serqeyeviçəm.

Sizi qazanılan təcrübə maraqlandırır? Bir Kişinin hər zaman 6 yaşı var. gün Dzen müəllimi öz şagirdlərini, yığılan təcrübəni onlarla paylaşmaq üçün toplayır. “Xanımlar – onları sığallayan kişiləri seAğzını açmaq istəyərkən, budağa bir quş virlər” – bunu Tolstoy deyib, mən yox. qonur və oxumağa başlayır. Müəllim heç Rus insanı ancaq sevə və nifrət edə bilir. nə demir, səssiz şəkildə quşu dinləyir. Şa- Amma Avropa insanı hörmət edir. Ruslar girdlər də həmçinin. Quş nəğməsini bitirir heç kimə hörmət etmir. və uçub gedir. Bax, məhz bu, yığılan təcrübə olur. Quşun oxuduqlarından daha artıq Mən rusam. Amma avropalı rus. nəsə demək olmaz. Mən isə başqa şey haqda danışacağam. Haradasa üç il Hollivudda öz gətirdiyim böyük bankalarda kürə satıb, pul qazanmıAlma-Atada müharibə zamanı evakuasiya- şam. Bu işdə mənə Milos Forman kömək nı mən pis xatırlayıram. Təkcə Eyzenşteyn, edirdi. O və Jerom Hellman. Biz kürəni bədəhliz, dəhlizin sonunda titan, mənim üçün rabər qablaşdırıb, sonra ulduzlara satırdıq. düzəldilən taxta silah və cibimdə əriyən Necəsə yaşamalıydıq. kərə yağını xatırlayıram. Onu çox bəyəndiyimdən bir tikə cibimə qoymuşdum. O da İnsan əsasən rahat mühitdə yaşamamalıərimişdi. dır. Bax, o zaman o insandır. Böyük imkanlar insanı vəhşi heyvana – müasir barbara Mən hər gün utanılası bir şey edirəm. çevirir. Sonuncu dəfə 15 yaşımda dalaşmışam. Yəqin ki, qız üstündə dalaşmışdıq. Amma qızı xatırlamıram. Oğlanı isə xatırlayıram – Volodya. Burada Nikolina dağında bir-birimizin paltarını cırıq-cırıq etmişdik. Ümumiyyətlə isə mən yumruqlarımla heç bir şey həll edə bilmirəm. Kişiliyə xarakterik olan bu cəhət, yəqin ki, məndə yoxdur.

Demək olar ki, mənim asan həyatım olub. Lev Tolstoyu təkrar edə bilərəm: “Bir dilim çörək üçün əzilməmişəm”. Ümumi hamam – münasibət, yaxınlıq institutudur. Şəxsi hamam isə insanın özünü sevməsi institutu. Mən ikinci institut tipajına aidəm. Film Fiction Magazine

Ölüm həyata lapdan daxil olur. Əgər ən pis hallarda ölümü tanıya bilmirsənsə, o, astadan sənin şüuruna daxil olur. Bu, eşitməyə ərindiyin yavaş qapı döyüntüsünə bənzəyir. Mən ölümdən qorxuram. Çünki, mənim arzum var. Arzusu olan insan ölümdən qorxur. Arzuları tükənən insan isə xeyr. Mən nəvələrimlə oynamıram. Mən ümumiyyətlə uşaqlarla oynamağı sevmirəm, çünki, bu mənə maraqlı deyil. Mən 16 yaşlı uşaqlarla oynamağı sevirəm. Mən fitçalanam. Fit çalmağı sevirəm. Bu hansısa inancdan gəlmir. Fit sadəcə – səs dalğalarının vibrasiyasıdır. Deyə bilmərəm ki, yeni himnin sözlərini əzbər bilirəm. Köhnəsini bilirəm, yenisini isə əzbərləməmişəm. Məndən günahlarım haqda soruşsalar, deyəcəyəm ki, yeni himnin sözlərini bilmirəm. Bir zamanlar mənim üçün ən dəyərli əşya atamın Amerikadan gətirdiyi koka-kola şüşəsi idi. Yarım il o, rəfdə eləcə durdu. Mən heç cürə onu açıb, içməyə qərar verə bilmirdim. Bir gün isə, nəhayət, qərar verdim. Sabun – vəssalam. Şirin sabun. Dünyəvi pisliklər artıq yoxdur. Müasirliyin əsas pisliyi – siyasi doğruluqdur. Məhz o, mütləq orta səviyyəni məhv edir. İstər siyasətdə, istər hər şeydə. Quş sözlərlə ifadə olunmaz şeylər haqda danışırdı. Bu isə ən böyük elmdir. Düzünü desəm, ən sevdiyim yemək – mayonezdir.

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Saleh Hacıyev

ALEJANDRO GONZÁLEZ IÑÁRRITU

ilə müsahibə

Film Fiction Magazine

TARİXİN ƏN BAHALI STULU

ünyanın ən böyük kinoçularından Alejandro González Iñárritu’nun son proyekti Carne y Arena, Kanda göstərilən ilk VR tətbiqi oldu. Birdman (2015) və The Revenant (2016) filmlərində birlikdə işlədiyi görüntü rejissoru Emmanuel Libezki ilə birlikdə etdikləri bu proyekt Arizona səhrası üzərindən ABŞ-a girməyə çalışarkən Amerikan rəsmilərinə yaxalanan Latın Amerikalı immiqrantların hekayəsindən bəhs edir. Iñárritu və Lubezki bu əziyyətli yolçuluğu daha əvvəl təcrübə etmiş gerçək insanlar taparaq onların kamera önündə yenidən canlanmasını təmin etdi.

Film Fiction Magazine

VIRTUAL GERÇƏKLIKLƏ IŞLƏYƏRKƏN SIZI ƏN ÇOX NƏ ÇƏTINƏ SALDI? İlk öncə başa düşdüyüm şey filmlə əlaqəli bildiyim şeylərin mənə kömək etməyəcəyi idi. Bir nümunəsi olmayan, tamamilə fərqli bir dramatik dil kəşf etməyə məcbur oldum. Düşünün ki, feldən istifadə etmədən yazı yazmalısız. Əmin olun ağlınızı itirərsiniz. Lakin bir tərəfdən də sərbəst bir təcrübə oldu. Virtual gerçəklikdə çərçivə fikri yoxdur. Film isə virtual gerçəkliyin əksinə çərçivənin diktatorluğuna boyun əyir. Çərçivəsiz bir film təkərləri olmayan bir maşın kimidir.

VIRTUAL GERÇƏKLIK FILMIN VERƏ BILMƏDIYI NƏLƏRI VƏD EDIR? İstifadəçi virtual gerçəkliyə instinktlə bağlanır. Bədəniniz və zehniniz çevrəsini əhatə edən görüntüləri konkret bir gerçəklikmiş kimi yaşayır. İmmiqrantlığın dramı ilə əlaqəli bir çox kitab yaza bilər ya da bir çox film film çəkə bilərsiniz lakin nə qədər travmatik olduğunu ancaq birəbir təcrübə edərək başa düşə bilərsiniz. Bir tərəfdən cəmiyyətimiz bu mövzuda miqdar və statistika bombardmanıyla uyuşdurulmuş vəziyyətdədir. Əgər immiqrantlarla əlaqəli bir sənədli film çəksəydim heç kim eşitməzdi.

CARNE Y ARENA ÜÇÜN IŞLƏMƏYƏ DÖRD IL ÖNCƏ BAŞLADINIZ VƏ O GÜNLƏRDƏN BUGÜNLƏRƏ ABŞ ILƏ MEKSIKA SƏRHƏDI DAHA DA DIQQƏTƏ ÇARPAN BIR HALA GƏLDI. PROYEKTI BU DƏYIŞIKLIYƏ NECƏ ADAPTASIYA ETDINIZ? Adaptasiya etmədik. Hər nə qədər bugün-

Film Fiction Magazine

lərdə insanlar daha çox danışırlarsa da insanların yaşadığı dram 2013dən bu tərəfə dəyişməyib. Bu mənada ən başından bəri siyasi liderler tərəfindən öz çıxarları üçün qaçırılan ya da önəmsizləşdirilən immiqrant problemini siyasətdən xaric etmək istədim. Hamısından bəhs edirəm. Hamımız Donald Trumpı günahlandırırıq amma Obama əvvəlki prezidentlərdən daha çox ‘sərhəddən kənarda’ qərarına imza atıb. İnsani faciələrin sağ ya sol cəbhəylə əlaqəsi yoxdur. Bu səbəbdən heç kəs Carne y Arenada Trumpla əlaqəli bir eyham axtarmamalıdır.

BƏS ONU BU TƏCRÜBƏNI YAŞAMAĞA DƏVƏT EDƏRSINIZ? Əslinə qalsa 15 yaşındakıları dəvət etməyi seçərdim. Çünki bu çirkabı biriləri təmizləyə biləcəksə onlar təmizləyəcəklər. Dünya varlığının yarısı səkkiz insanın əlindəykən bütün xəstəliklərimiz üçün immiqrantları günahlandırmaq qorxunc bir səhvdir və 15 yaşında insanların bunu başa düşmələri üçün hələ də gec deyil. İmmiqrantların dağıdıcı olduğunu başa düşməliyik, onların hekayələri kapitalist sistemin içindəki çürüklərə işıq tutub onu dağıdacaq.

CARNE Y ARENA’NI ÇƏKƏRKƏN AVROPADA OLAN IMMIQRANTLARLA GÖRÜŞDÜNÜZMÜ? Bəli, Kataniyadaydın və insanla dolu iki qayığın sahilə gəlişinə şahid oldum. Həm də içində iki il əvvəl 720 kişinin öldüyü bir gəmini görməyə getdim. Suriyalı, Misirli və Eritreyalı insanlarla müsahibələt etdim və hekayələrini Meksikalılarla və Cənubi Amerikalılarla eyni olduğunu gördüm. Bizim səhramız var, sizin dəniziniz. İkisində də insanlar batır və görünməz olurlar.

SIZ HEÇ MEKSIKA ILƏ AMERIKA SƏRHƏDINI KEÇƏNDƏ ÇƏTINLIK YAŞAMISIZ? Təbii ki, daima yaşayıram. 2003-də Memphisdə təhlükəli bir formada maşın sürdüyüm üçün həbs olundum. Ardınca gələn 13 il boyunca nə vaxt passport yoxlanışına girsəm birinci dərəcəli immiqrant olmağıma baxmayaraq xüsusi müayinələrdən keçirəm. Mənə belə davranırlarsa digərlərinə nələr etdiklərini düşünə bilirsiniz? Həm bunu da deməliyəm ki, polislərin bəziləri mənə bəzən çox aqresiv davranırlar.

PROYEKTINIZIN TƏCRÜBƏÇILƏRINI NECƏ TƏSIRLƏNDIRƏCƏYINI DÜŞÜNÜRSÜNÜZ? Onları digər insanların duyğuları və gerçəklikləriylə tanış etmək istəyirəm. Çünki cəmiyyət olaraq bizdəki əksiklik bu tip bir empatidir. Bir gün Milanda gəzərkən bir dükanın vitrinində çox gözəl bir stul gördüm. Dükanın qabağında da mənim yaşlarımda, dilənən bir adam var idi. İçəri girib stulun qiymətini soruşdum. 110.000 avro dedilər. Buna inanabilirsiniz? 110.000 avro. Stula oturmağı yoxladım, məni çölə qovdular. Bu pulu Afrikada bir məktəb tikmək üçün istifadə etsək daha yaxşı olmazmı? Nə manyak bir dünyada yaşayırıq biz.

Film Fiction Magazine

KİRİL SEREBRENNİKOV

ilə müsahibə Tərcümə: Şahin Xəlil

Film Fiction Magazine

Ən çox məni hamamda kiminsə tanımasını sevirəm. İlk dəfə məni üç yaşım olarkən tək qoymuşdular. Mənə, özümü yaxşı aparmağı tapşırdılar. Mən isə başımla razılaşdım. Qapı bağlandıqdan sonra isə bütün divar kağızlarını rənglədim. Uşaqlıqdan ölümə maraqla yanaşırdım. Altı yaşım olarkən dostlarımla morqun pəncərəsindən meyitlərə tamaşa etməyi sevirdik. Bu morq tibb universitetinin yaxınlığında idi. İdi deyəndə, elə indi də var. Amma o zaman onun üzərində köhnə bir yazı görünürdü: “Burada ölülər dirilərə yaşamaq öyrədirlər”. İlk sevgim pioner düşərgəsində olub. O, rəhbər və məndən 15 yaş böyük idi. Mən sevgidən dəli olmuşdum. Ona güllər daşıyırdım, ağlayırdım, hər kəs mənə gülürdü. Amma onun da haqqını vermək lazımdır: o, mənim bu ehtirasıma incə və həssaslıqla yanaşırdı. Hətta mən ondan bizə gəlib, valideynlərimlə tanış olmağını xahiş etdikdə, qəbul etmişdi. Mən atamın gödəkçəsində, əlimdə qərənfillər onu qarşılamağa getmişdim. Biz çox duyğusal gün keçirdik, sonra isə o, Moskvaya getdi. Hər şey bir-birimizə yazdığımız bir neçə məktubla başa çatdı. Onda hələ poçt əlaqəsi yaxşı işləyirdi. Mən məktubları saxlamıram. Retrofiliyadan əziyyət çəkmirəm və mənim üçün xoş olan yerlərə qayıtmağı sevmirəm. Tumana imza atmağı məndən xahiş edəndə, mənə çətin olmuşdu. Əgər bilsəm ki, arvadım başqası ilə yatır və onunla özünü yaxşı hiss edir, mən dəli olmazdım, çünki özüm də başqaları ilə yatardım. Film Fiction Magazine

Film Fiction Magazine

Bəzən qadınların özbaşınalıqları məni qıcıqlandırır. Şəxsiyyətsizlikləri isə daha çox. Kişilərin uşaq arabası ilə gəzdiyini görərkən başımı tuturam. Mən təsəvvür belə etmirəm ki, 45 yaşda olmaq nə deməkdir. Əsl yaşım mənə inanılmaz gəlir, özümü daha gənc hiss edirəm. Ona görə orta yaş krizisi haqqında danışa bilmərəm. Düşünürəm ki, krizis dövrüm hələ qarşıdadır. Qocaldıqda ot çəkib, musiqilərə qulaq asıb, çox səyahət edəcəyəm. Ətrafımda gənc və gözəl insanlar olacaq və mən də onların sayəsində göt kimi cavanlaşacağam. Mən artıq külümün tökülməsi üçün bir neçə yer gözaltı etmişəm. Tək olmaq istədikdə Berlinə uçuram. Alman dilini bilmirəm və bu mənə yardım edir: anlamadığım söhbətlərə qulaq asıram, şüurum daxilimə işləməyə başlayır və işimlə məşğul oluram. Orada yaxşı düşünmək olur. Emiqrantlıq – köhnəlmiş konseptdir. Əvvəllər insanlar həmişəlik gedirdilər. Anlayaraq ki, bu əbədidir, bütün tanıdıqları ilə vidalaşırdılar. İndi sən hər an geri dönə bilərsən. Hətta “emiqrasiya” sözü sovetdən qalma, köhnəlmiş bir sözdür. Bunların nə vaxtsa təkrarlanacağı fikri iyrəncdir.

Rusiya indi özünü kədərdən dəli olmuş dilənçi kimi aparır. 86 – bu qorxunun faizidir. Mən yaxşı anlayıram, hazırki hakimiyyəti dəstəkləyən bu 86% rus haradan gəlir. Əsas da müharibədə. Bu faizi bir tərəfdən televizor izləyənlər təşkil edir. Amma bu, heç dəstək də deyil, xahişdir: “Xahiş edirik, bizi reallıqdan qoruyun. Biz pis və qorxulu şeylər haqda eşitmək istəmirik. Biz heç nə həll etmək istəmirik”. Onlar həqiqətin mövcud qaydaları yıxa biləcəyindən qorxan insanlardır. Teatrın qapısına bir nəfər qoyub, onun içəri keçmək istəyənlərə – “Krım bizimdir deyənlərdənsiniz, ya əksinə?” – sualını verdirə bilməzsən. Teatr – hər kəs üçündür. Siyasət – dostlarınla onun mübahisəsini etməyə dəyməz bir şeydir. İstənilən hakimiyyət ilə gedib danışmaq lazımdır. Deyirsən: “Hakimiyyət, bilirəm, sən yalançısan, biganəsən, amma qanuna görə, sən teatra, sənətə kömək etməlisən, ona görə zəhmət çək, öhdəliklərini yerinə yetir”. Teatr üçün mənə bunu etmək utancverici deyil. Sikimə də deyil söyüşə qadağa qoyulması. Mal – eşitdiyim ən pis təhqirdir. CapsLock məni qıcıqlandırmır. Niyə soruşursunuz?

Film Fiction Magazine

Zvyaqinçevin

açıq məktubu Tərcümə: Nuranə Axundzadə

Film Fiction Magazine

DÖVLƏT SİFARİŞİNİN PİS YUXUSU Rejissor Andrey Zvyaginstev dövlətin rejissorun işinə qarışa bilib bilməməsindən danışır.

Andrey Zvyagintsev, kommersant.ru 26.10.2016

Film Fiction Magazine

onstantin Raykinin (aktyor, teatr rejissoru, Rusiyanın xalq artisti – red.) senzura haqda bu gün üçün son dərəcə əhəmiyyətli, dərin çıxışına cavab olaraq ertəsi gün prezidentimizin mətbuat katibi Dmitriy Peskov çıxış etdi. Mən də çıxış etmək üçün özümə icazə verirəm. Ölkənin mədəniyyət həyatı aləmində senzuranın boya qədər çıxması tamamilə göz qabağındadır. Bunu yalnız yalançı və cahillər inkar edə bilər. Tamaşaların qadağan edilməsi, sərgilərin qadağan edilməsi, yazıların qadağan edilməsi – bunların hamısı senzuradır. Sadəcə inanılmazdır, indi necə asanlıqla anlayışların əvəz edilməsi baş verir. Hətta heç kimin tükü də tərpənmir. Biz deyirik: “Bu senzuradır”, onlar deyirlər: “Bu dövlət sifarişidir”. Hələ bizə təklif də edirlər ki, “konsepsiyaları qarışdırmayın”. Siz dövlətin iştirakı olmadan yaradılan heç olmasa bir opera teatrı və ya heç olmasa onca dənə film adı çəkə bilərsiniz? İqtisadiyyatımızda və mədəniyyətimizdə hazırda vəziyyət belədir ki, onlar yoxdur. Buna görə də, mətbuat katibinin “əgər dövlət pul verirsə... o, bu və ya digər mövzuda sənət əsəri də sifariş edir” məntiqindən belə çıxır ki, bu gün Rusiyanın praktiki olaraq, bütün mədəni həyatı hakimiyyətə tabedir.

Film Fiction Magazine

Ölkəmizdə milyonlarla insan var ki, hər biri özünə sənət seçir, öz işinin ustası olmaq üçün uzun müddət oxuyur, özünü inkişaf etdirir. Müəllimlər necə öyrətmək, həkimlər necə müalicə etmək, rəssamlar necə yaratmaq lazım olduğunu bilirlər. Və birdən dövlətin kişiləri peyda olurlar, onların hamısını yenidən öyrətməyə və “müalicə etməyə” başlayırlar. Axı kim onları insan fəaliyyətinin bütün növlərində qüsursuz kvalifikasiya ilə təltif edib? Nəhayət, məmurlar haçan başa düşəcəklər ki, onların işi insanların əməyini təşkil etmək və dəstəkləməkdir, onlara öz “sifarişlərini” vermək yox? Dövlətin istənilən mütəxəssisin işinə müdaxiləsi mütləq absurddur, rejissorların işinə müdaxilə isə yüz qat absurddur. Bu sənətin məğzi elə azad yaradıcılıqdır, yəni yeninin – həmin zamana qədər hətta rejissorun özünə belə məlum olmayanın doğulmasıdır. Nə vaxt ki, məmur müəllifə mövzu verir və onun “düzgün” həyata keçirilməsinə incəsənət aktı zamanı nəzarət edir, onda o, sərrast zərbə ilə sənətin gizlinini – yaradıcı prosesin sirrini vurur. Peskov öz hökmünün düzgünlüyünə şübhə etməyərək deyir ki, əgər dövlət rejissora pul ödəyirsə, deməli, rejissor da ona – dövlətə – hakimiyyətə xidmət etməlidir. Belə bir vulqar

zarafat var: “Kim qıza şam yeməyi verirsə, o da onunla rəqs edir”. Hakimiyyətin də incəsənət haqqında təsəvvürü təxminən belədir. Bu adamlar qərar veriblər ki, yalnız onlar bilirlər xalqa nə lazımdır və onun puluna öz acınacaqlı sənətkarlıq sifarişlərini edirlər. Bir qayda olaraq da, bu sənət əsərləri həm mövzuya dar baxış çərçivəsindən, həm də sənət icrası baxımından çox məhdud olurlar. Belə “sifarişlərlə” məmurlar yaradıcı düşüncəni parçalayıb, sənətkarı öz üslubunu kobud sənətkarlıq ədasına çevirməyə məcbur edirlər. Xeyr, rejissor dövlətə borclu deyil, dövlət rejissora kömək etməyə borcludur. Hakimiyyət dahilər bəxş etməyə, xalqın istedadlı nümayəndələrini azad axtarışa təşviq etməyə borcludur. Çünki məhz bu yolla xalq özünü dərk edir, böyüyür, özünü inkişaf etdirir, bəzən ictimaiyyətə xeyir, bəzən də zərər verən, amma həmişə tamaşaçının, oxucunun, dinləyicinin ruhuna və ağlına səhrada su kimi lazım olan düşüncə təzyiqi ilə yaradılan bu anlayışlarla aydınlanır. Azad düşüncənin sərbəst axan əsərinə baxarkən, tamaşaçı öz-özünün azad və sərbəst əksini görür, çünki məlum olduğu kimi, sənətkar öz xalqının dodağında zümzümə olunan bir mahnını oxumaya bilməz. Bu-

Film Fiction Magazine

nun əvəzinə isə, hakimiyyət orqanları televiziya və kinoteatr ekranlarını dolduran bir adam haqqında gərəksiz və alçaq yalanı təşviq edir. Bu yolla, insanı öz-özündən, əslindən və həqiqisindən ayırırlar. Bax, onların “dövlət sifarişi” buna gətirib çıxarır. Hakimiyyətimizin əxlaqsızlığına şahidlik edərkən əsas xüsusiyyət özünü onda göstərir ki, o əmindir ki, xərclədikləri pul tamamilə onlara məxsusdur. Onlar təəccüblü asanlıqla, əsasını sadə və aydın fikirdən alan bir şeyi unudurlar ki, bu, onların pulu deyil, bizim pulumuzdur. Ümumidir. Öz təbliğatlarını “sifariş etdirdikləri” pul xalqdan alınmışdır. Xalqda isə elə böyük zəngin düşüncə və istək yaşayır ki, heç vaxt heç bir hakimiyyətin ağlına belə gələ bilməz. Bir dəfə necə oldusa, mənə cənab Medinskiy (Rusiyanın mədəniyyət naziri – red.) ilə elə bu mövzu ətrafında müzakirə etmək nəsib oldu. Məni təəccübləndirən o oldu ki, o necə səmimi əminliklə inanır ki, onlar bizə pul verirlər. Bu pullar onun kimi, həm də mənimdir həqiqəti sadəcə olaraq heç onun ağlına da gəlmir. Rejissora nəysə sifariş etmək istəyənlərə mən bunu təklif edə bilərəm. Öz evinizi və ya avtomobilinizi satın və ondan əldə etdiyiniz pula, məsələn bir tamaşa sifariş edin. Və ya on tamaşa. Əgər həvəsi olanlar tapılarsa – ki, dəqiq tapılacaq – onlar sizin istədiyinizi səhnədə sizə göstərsinlər. Hələlik isə siz xalqın pullarından maaş alaraq xalqın iradəsini yerinə yetirirsiniz, hələlik siz

Film Fiction Magazine

elə bizim kimi bu ölkənin vətəndaşlarısınız, azad rejissorlara öz fəaliyyətini həyata keçirməyə kömək edin, nəinki onlara mane olun. Nəhayət ki, eşidin, onlar sizin “sifarişlərinizi” istəmirlər. Sizinlə nə şam etmək, nə də rəqs etmək istəyirlər. Və sonda. Mənim oğlumun yeddi yaşı var. O bilmir ki, Putin kimdir belə. Çünki uşaqlıq adlı xoşbəxt ölkədə yaşayır. Ən azından hesab edirəm ki, onun heç nəyinə lazım deyil bilsin ki, Putin və ya Jirinovskiy kimdir, “Yarov paketi” və ya Milonov (deputat – red.) və Mizulina qanunları nədir. Artıq neçə illərdir bizim evimizdə televizor yoxdur. Bu sentyabrda o, birinci sinfə getdi. Artıq tədrisin birinci həftəsinin sonunda mənim məktəbdə onlar nə öyrənirlər sualıma oğlum cavab verdi: “Moskvada Qırmızı meydan, Kreml və zoopark var, bizim həm də prezidentimiz Putin var, o yaxşı və xeyirxahdır”. Bax, elə budur dövlət sifarişi: obyektiv bilik əvəzinə – ideologiya, təbliğat yazısı ilə birlikdə. Lao Tzı deyirdi: “Ən yaxşı hökmdar odur ki, onun haqqında xalq yalnız onu bilir ki, o var. Bir az pis hökmdarlar onlardır ki, onlar xalqdan onları sevmək və yüksəltməyi tələb edirlər. Lap pis hökmdarlar isə xalqın onlardan qorxduqlarıdır”. Başqa bir tərcümə daha sərt səslənir: “Uğurlu bir dövlətdə əhali öz hökmdarının adını bilməz”. Biz dairə boyunca gəzirik. Tanış kölgələr qalxır və yenidən bizi öz qorxularımızı gördüyümüz pis bir somnambulist yuxuya sürükləyirlər.

Film Fiction Magazine

Jean Luc Godard

ilə müsahibə Tərcümə: Şahin Xəlil

Film Fiction Magazine

Sənət tv-də ola bilməz. Necə ki, qəzetdə olmur. Əgər yer üzündə cənnət olsaydı, nə musiqi olardı, nə romanlar. Bəlkə yer üzündə cənnətin olmadığı üçün bir-birimizi təbrik edək? Düşünürəm ki, kino 2 saatı bir-birinə qısılaraq, narahat şəraitdə izləmək üçün çəkilmir. Kino düşünmək üçün çəkilir. Ən axmaq film belə yaxşı filmdən daha çox düşündürə bilir. Müharibə asan bir şeydir. Bir parça dəmiri bir parça ətə salmaq, vəssalam.

Cavan olanda düşünürdüm ki, kino əbədi bir şeydir. Çünki, özümü də ölümsüz bilirdim. Kino demokratik sənət növüdür. Musiqi və rəsm isə elitar. Kino tarixi filmlərdən başlamır. Rəssamlığın rəsmdən başlamaması kimi. Divar haqqında film çəkmək istərdim. Ona baxdıqca çox şey görə bilirsən. Fransa kinosuna yazığım gəlir. Çünki, pul yoxdu. Amerika kinosuna da yazığım gəlir. Çünki, ideya yoxdu.

Pornoqrafiya kinonun zəifliyinin göstəricisidir; film sevgi səhnəsini təqdim edə bilmir. Kino – sənətin uşaqlığıdır. Sevgisiz kino olmur. Mən müasir kinematoqrafistəm. Çünki, sağam. Kino üçün lazımlı 2 şey var: qadın və tapança. Kinonun yaranması üçün bekar adamları çəkmək kifayət edir. Kino ekranına aşağıdan yuxarıya baxırsan. Televiziya ekranına yuxarıdan aşağıya. Kino – görmədiyin insanlarla söhbət etmək zərurətidir. Sərhədlər mövcud deyil. İnsanlar özləri onları düzəldiblər. Demək ki, dağıtmaq da mümkündür.

Film Fiction Magazine

ALİ ATAY

ilə müsahibə

Tərcümə: Saleh Hacıyev

Film Fiction Magazine

QAN LİMONAD DEYİL

Film Fiction Magazine

rtanla haradasa 6 il əvvəl bir serialda oynayırdıq. İlk dəfə orda qarşılaşmışıq. O vaxtlar ikimiz də Nişantaşında yaşayırdıq. Tanış olduqdan bir neçə gün sonra çəkilişlərə bir yerdə gedib gəlməyə başladıq. Yolda əməlli söhbət edirdik. Elə o arada bir gün Makedoniyaya getmək fikri ortaya çıxdı. “Rast ki, gedəcəyik, gedərkən elə yolda bir film çəkə-çəkə gedək” – dedik. “Rast ki, bir şeylər çəkəcəyik, oturub bir ssenari yazaq” – dedik sonra və “Limonata”-nın ssenarisini yazma dövrümüz başladı. Daha sonra birlikdə rol aldığımız serial başa çatdı, mən “Leyla ile Mecnun”-a Ertan isə başqa bir seriala başladı. “Leyla ile Mecnun”-a ilk başladığımda Onur Ünlüyə: “Apreldə bizim filmimiz olacaq, ona görə bizi də nəzərə al,” – demişdim. Sonra araya başqa işlər girdi və “Limonata”-nı gözlətmək məcburiyyətində qaldıq. Filmi yazdığımız zaman rejissor olmaq kimi bir düşüncəm yox idi. Biz Ertan ilə yalnız aktyorluq etməyi düşünürdük. Sonra hamı yazdığımız ssenaridən necəsə xəbər tutmağa başladı. Prodüserlər “Çəkək? Oynayarsan?” – sualları ilə mənə zəng etməyə başladı. “Bu işin dadı qaçacaq” qorxusuyla gələn təklifləri rədd etdik. Çünki bu bizim şəxsi hekayəmizdir, tamamilə bizə aid olan bir hekayədir. Əgər bu işi görəcək olsaq, sevdiyimiz biri rejissorluq etsin, bir dostumuz çəksin, biz də

Film Fiction Magazine

oynayaq düşüncəsiylə hərəkət etdik. Çoxdan bəri film çəkmək kimi bir istəyim var idi. Bu istək bir az da konservatoriya zamanlarından gələn bir istək idi. O vaxtlar sinif yoldaşım Berkun Oya ilə kameralar almışdıq, birlikdə qısa filmlər çəkirdik. Sonra kameralarımızı kasetləriylə birlikdə oğurladılar. Bir gün evimizə oğru girdi və kameralar da daxil olmaqla hər şeyi apardılar. Oğurlanan kasetlərin içində saysız-hesabsız kadr var idi. O kameraları və kasetləri oğurlayan oğru yüz faiz rejissordur indi. Bəlkə də bir yerlərdə film çəkib, məhşur olub. Oğurluq hadisəsindən sonra Berkun ilə “Tiyatro Krek”-i yaratdıq və haradasa 10 il birlikdə teatrda oynadıq. “Limonata” bir qardaşlıq hekayəsidir. Eyni atadan və fərqli analardan dünyaya gələn iki qardaşın hekayəsi. Ssenarini yazdıqdan illər sonra dönüb bir daha baxdıq və bizə çox şirin göründü. Bu filmin ən böyük şansı da odur. Son halından Ertan da, mən də çox məmnunuq. Gözə barmaq soxmayan, heç bir şeyin altından xətt çəkməyən, amma çox şey deyən bir hekayə oldu. Hər insanın normal həyatda yaşaya biləcəyi növdən olan bir hekayə. Filmi başqa bir rejissora çəkdirməyi düşündük, bir neçə dostla oturub danışdıq, amma mövzunu bir nəticəyə bağlaya bilmədik. Birimizin kamera arxasına keçməsi lazım idi və mən “bu işi öz üstümə götürüm” – deyərək filmi özüm çəkməyə qərar verdim. Ertan əvvəllər bu fikirlə razılaşmadı, “bu bizim hekayəmizdir, gəl, birlikdə oynayaq” dedi. Ertanı bu mövzuda razı saldıqdan sonra bu rolu məndən yaxşı oynaya biləcək tək insanın Serkan Keskin olduğu qənaətinə gəldik. Serkan da sağ olsun, çox gözəl baxdı layihəyə və “Limonata” ortaya çıxdı. Məzmunu nə olursa olsun, mən bu filmi əylənmək üçün çəkdim, çəkərkən də çox əyləndik. Bu filmin bir davam hekayəsi də var əslində. Filmi izləyən insanlar “Yaxşı, bəs sonra nə oldu?” deyib maraqlanarsa, biz də ikinci filmi çəkər, maraqlarını cavablandırmış olarıq. Heç birimizdə mən aktyoram, mən ssenaristəm, mən prodüserəm kimi taxt düşkünlüyü olmadı. İlk rejissorluq təcrübəmi qazanarkən yanımda aslan kimi iki qardaşım var idi və buna görə də rahat idim. Bilirdim ki, nə qədər səhv eləsəm, onlar səhvlərimi aradan qaldıracaqlar. Onur Ünlü mənə: “Ya üstünə gələcəklər, ya da dəstək olacaqlar” – demişdi. Biz həssas insanlarıq və deyilənlərdən təsirlənirik istər-istəməz, əgər ki, mənə dəstək olar və inancımı qırıb mənə hücum çəkməzlərsə, bu işin səlahiyyətini alıb rejisorluq etməyi çox istəyirəm. İstəyirəm ki, edə biliriksə, film də çəkək, ssenari də yazaq, musiqi də bəstələyək və gördüyümüzdən zövq alaq. Əylənmək partilərə gedib “oley” demək deyil ki. Nə qədər böyük dərd danışa bilirsən, o qədər böyük dərdlər çıxa bilər səndən, amma bir dərdi danışarkən də zövq ala bilər insan. Nə edirsənsə et, gördüyün hər işin içində zövq olmalıdır. Həyat başqa cürə dözülməzdir. Bir də neçə dəfə yaşayacaqsan, neçə dəfə gələcəksən ki, bu dünyaya? Uşaqlara ümidim var, amma bu ölkədə uşaqları öldürürlər. Məni üzən və bərbad hala salan şey budur. Siyasi ixtişaşları, küçələrdə yaşananları, hökuməti, hər şeyi başa düşə bilərsən. Amma uşaqlar öldürülür bu ölkədə. Uşaq öldürmək Allahı öldürməkdir. Bir uşaq öldürürsənsə, orada Allah yoxdur və dediyim mənada “Allahsızlıq” başladığı anda hamını çox pis bir son gözləyəcək. Buna görə də bu ölkədə hamı bədbəxtdir. Mən bu

“Limonata” bir qardaşlıq hekayəsidir. Eyni atadan və fərqli analardan dünyaya gələn iki qardaşın hekayəsi.

Film Fiction Magazine

ölkənin uşaqlarına güvənirəm. Uşaq ikən də uşaqlara, yəni bizə güvənirdim. “Bir nəsil var və yükü çiyinlərinə alıb gedəcəklər” – deyirdim. Amma qarşılarını kəsmək bir tərəfə dursun, öldürürlər uşaqları. O qədər yaxşı insan yaşayır ki bu ölkədə; hamıdan bəhs edirəm və tərəf tutmadan deyirəm: hər kəs çox yaxşı insandır burada. Sadəcə özlərini bir yerə aid hiss etmək istəyirlər. Amma bu aid olmaq hissini əlimizdən alıblar. Bir müddət sonra başın işləmirsə, insanlara qarşı müxalif olmağa başlayırsan. Mən bu ölkədəki insanların özündə yaxşı insan olduqlarına inanıram. Niyyətlərinin yaxşı olub-olmadığını deyə bilmərəm, amma hər kəs özündə yaxşıdır. Öldürülən jurnalist Nuh Köklü və onu öldürən adam; ikisi ilə də başqa-başqa günlərdə otur, ikisi də çox yaxşı insanlardır. Bir-birlərini tanısalar, bəlkə çay, bəlkə rakı içərlər. Bizi bu hala gətirən şey aidiyyətsizlik və özümüzü bu dünyaya aid hiss edə bilməməyimizdir. Biz bir film çəkdik və şüar olaraq “Qan limonad deyil” dedik. “Qardaşlıq tutqusu, qardaşlıq bağlılığı” deyə bir şeyin varlığına inanıram və sadəcə gerçək qardaşım olan insanlardan da bəhs etmirəm. Biz bir insanla qardaş ola bilərik; üç-beş söhbətdən sonra yanında inanıb danışa biliriksə, qardaş ola bilərik. Bunun çox önəmli bir şey olduğunu Ertan ilə yazdığımız ilk ssenaridə ortaya qoyduq. Filmin gündəmdə olan bir şüarı var: “Qan limonad deyil”. Çox ucuz bir mal deyil, qandır bu. Sən bir ticarətçi olaraq o adamın qanını necə axıda bilirsən? Sən o adamla qardaş ola bilərsən, eyni dili danışırsınız, eyni coğrafiyada yaşayırsınız, eyni şeyləri görmüsünüz, eyni, eyni, eyni və bütün bu eyniliklərə də gərək yoxdur əslində qardaş olmağınız üçün. Bəlkə də bu ölkənin insanları vəziyyəti dərk edirlər, amma aid olduqları yerlər əllərindən alındığı üçün başqa insanları yox etməyin dəyərli olduğunu düşünüb, başqa insanları “qarşı tərəf ” olaraq görürlər.

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Şahin Xəlil

SERQEY BODROV

ilə müsahibə “Həbsxanada da azad olmaq olar. Amma əgər azadlıq uğrunda ölməyə hazırsansa”.

Film Fiction Magazine

Şmakovka kəndində böyümüşəm. Babam orada hərbi sanatoriya rəisi idi. Həm babam, həm nənəm polkovnik idilər. Anam tələbə idi. Məni onların himayəsinə qoydu. Onlar isə bir keçi alıb, məni böyütdülər. Qışda biz pelmeni bişirirdik. Minlərlə... Sonra onları dondurub yeyirdik. Əsl cənnət idi. Arizonada evim, torpağım, iki itim var. Ətrafda müxtəlif heyvanlar olur. Vəhşi qabanlar, marallar. Sonra isə özümə Taylandda kiçik bir ada tapdım. Başa düşürsünüz, illərimin çoxu soyuq iqlim qurşağında keçib və mən bundan yorulmuşam. Mən əsl həyat görmüşəm. “Krokadil” jurnalında yeddi il işləmişəm və bütün ölkəni gəzmişəm. Biz torba ilə məktub alırdıq. Hər kəs yazır, şikayətlənirdi. Sverdlovskinin kiçik bir kəndindən bir məktub gəlmişdi. O rayonun mədəniyyət şöbəsində keçmiş dənizçi işləyirdi. O, bu kəndə ilk dəfə gələn zaman ağlına bir şey gəlir – böyük bir karusel almaq. Pis fikir deyildi, amma karusel çox bahalı bir şey idi. Onun arzusuna bütün bir illik büdcə getmişdi. Kitabxana və digər şeylərə ayrılan pul da həmçinin. Həmin karuseli gətirib quraşdırdılar. Karusel o qədər enerji sərfiyyatı tələb edirdi ki, o işlədikdə bütün kənd işıqsız qalırdı. Hər qonaq gələndə karusel işləyirdi. Məktubda kənd sakinləri xahiş edirdilər ki, işıqsız qalmaqdan beziblər və necəsə qrafik dəyişsə, yaxşı olar. Məsələn, bəlkə qonaqları gecələr karuselə mindirsinlər? Müasir süjetlər mənə heç də maraqlı deyil. Mən artıq böyümüşəm.

Gedib kiçik balıq tutmaq olar, amma gec-tez böyük balıq tutmaq arzusu yaranacaq. Yaxşı olar ki, hansısa bir klişe tapıb, onu tərsinə çevirəsən. Yaxın zamana qədər bütün bədbəxtliklərin səbəbi monqollar idi. Niyə pis yaşayırıq? Hə, monqollara görə. Niyə digərlərindən geri qalırıq? Niyə hər yer palçıqlıdır, yol yoxdur? Monqollara, monqollara görə. Hər şeyin günahkarı monqollardır. Biz keçmişdə yaşamış vəhşilər, barbarlar haqqında danışmağı sevirik. Bəs heç biz özümüzə baxmışıq? 20-ci əsr – nasist düşərgəsi və atom bombasıdır. Biz isə at çapan, qılınc oynadan, düşməninin gözünə dik baxan insanları günahlandırırıq. Həbsxanada da azad olmaq olar. Amma əgər azadlıq uğrunda ölməyə hazırsansa. İndi məndən ən çox Gürcüstanı soruşurlar. İki ölkə müharibə edirsə, onların hər ikisinin haqlı və haqsız tərəfləri olur. Böyük ölkənin məsuliyyəti böyükdür. Onun əli daha çox qana batır və buna görə də sonradan cavab vermək məcburiyyətində qalır. Putin ölkəni Stalin kimi idarə edib, həyatını Abromoviç kimi yaşamaq istəyir. Amma bu alınmayacaq. Mən dilənçiləri sevirəm. Amerikada əvvəllər onların əlində yazı olurdu: “Mən veteranam, mənə pul verin”. İndi isə yazı dəyişib: “Yalan danışmaq istəmirəm, pivə üçün pul verin”.

Film Fiction Magazine

TƏKCƏ QORXDUĞUN ŞEYƏ RAZILIQ VERMƏLİSƏN. Hər şeyi özü etməyə çalışan insanlardan uzaqlaşıram. Başqalarına da işləməyə şans verməlisən. Rus aktyor kastinqə gəlib deyir: “Mən mətni bilmirəm”. Amerikalı gəlir və o artıq hazırdır. O, film haqqında hər şeyi bilir, roluna bələddir, onun təklifi var, o bu və ya başqa cür də oynaya bilər. LA-da bütün ofisiantlar aktyorlardır və bu çox möhtəşəmdir. Digər baxımdan mən heç yerdə bu qədər çarəsiz insan görməmişəm. Mən çinlilərlə işləməyi öyrənmişəm. Əsas odur ki, onlar sənə “hə” deyəndə, inanma. Uşaqlara hər şeyi çin dilində öyrətməlisən. Bu ölkə insani dəyərlərdən ən alisini saxlamağı bacarıb və bu çox əladır. İnsanlar analarını bellərində daşıyırlar, çünki, anaları məbədə getmək istəyir, yol isə yoxdur. Təkcə qorxduğun şeyə razılıq verməlisən.

Film Fiction Magazine

Tərcümə: David

Chantal Akermanla

ilə müsahibə

Film Fiction Magazine

- FILM SIZIN ÜÇÜN NƏDIR? Mənim üçün film zaman və məkandır. Filmlərimdə səhnələri çox uzun çəkirəm. Çünki insanlar filmə baxanda öz daxillərində yaşananları təcrübədən keçirməlidirlər. Təbii ki, insanlar kinoteatra gedəndə zamanın necə keçdiyini hiss etmək istəmirlər. Amma mən istəyirəm ki, insanlar zamanın onların daxilində necə axdığını hiss etsinlər. Məsələn, “Hotel Moterey” filmində təxminən bir dəqiqə davam edən dəhliz səhnəsi var. Dəhlizin kənarları sarı, ortası qırmızıdır. Başlanğıcda insan bilir ki, bu dəhlizdir, amma sonra orada özlüyündə nəsə abstrakt bir şey hiss edir. Bu, filmləri səhnələrinin çox qısa olduğu filmlərlə müqayisədə real və eyni zamanda abstrakt edir. Filmə baxanlar uzun səhnələrdə mənim yerimə keçirlər və bu, manipulyasiya deyil.

- ELƏ HISS EDILIR KI, SIZ ZAMANI FILMLƏRINIZDƏKI OBRAZIN ZEHNINDƏKI ZAMAN ANLAYIŞI KIMI GÖSTƏRIRSINIZ. SIZ DAXILI ZAMAN HISSI ILƏ MARAQLANIRSINIZMI?

- SƏHNƏLƏRIN UZUNLUĞUNU NECƏ MÜƏYYƏN EDIRSINIZ? Bu, mənim zaman hissimdir, xüsusi bir səbəb yoxdur, doğrusu. Səhnə gedir, gedir, gedir və mən müəyyən hissədə hiss edirəm ki, artıq məhz burada kəsmək lazımdir. Heç bir səbəb olmadan.

- FILMLƏRINIZI IZLƏMƏK ÜÇÜN TAMAŞAÇIYA ƏN ÇOX NƏ LAZIMDIR? Zaman və diqqət. Ən çox diqqət deyərdim, o olarsa, zaman özü və izləmək üçün enerji gələcək. İzah etmək çox çətindir (gülür).

- SIZCƏ, ZAMAN MÖVCUDDURMU? Bu barədə heç vaxt düşünməmişəm. Məncə, zaman orqanizasiyadır. Sadəcə təbiətdə olanların hansısa adla təşkil edilməsidir. Bu mənada, hə, zaman var. Amma bilmirəm, bu haqda düşünməmişəm. Bilirsiniz, özlüyümüzdə biz insanlar bilirik ki, hansısa zaman anlayışı var. Çünki öləcəyimizi dəqiq bilirik. Buna görə insanlarda zaman anlayışı mövcuddur.

Xeyr, zaman və obrazı mən bir-birindən ayırıram. Göstərmək istədiyim insanın - FILMLƏRINDƏ ZAMAN ANLAYIŞINI zamanla necə anlaşması, baş çıxmasıdır. Məsələn, Jean Dealmanı götürək. FilmÇOX BƏYƏNDIYINIZ REJISSORLAR də səhnələri çəkərkən məlumat verməyə çalışmırdım. Bu zaman tamaşaçının özü VARMI? üçündür, bu zaman ərzində o öz daxilində eksperiment edə, düşünə bilər. Həmçinin Mən gənc olanda 1971-ci ildə Nyu-Yorbelə bir təcrübədən qaçına bilər. ka getmişdim. Orada Michael Snownun filmlərini görmüşdüm. Təbii ki, mən eynisini etmirəm. Michael Snownun filmləri eksperimentaldır. Hələ də filmərə baxdığımda hiss etdiyim kimi ağırlaşmış ayaqlarımı hiss edirəm.

Film Fiction Magazine

- FILMƏRINIZIN DAVAM ETMƏ UZUNLUĞUNDAN YENƏ DANIŞMAQ ISTƏRDIM. Bilirsiniz burada, həqiqətən, heç bir xüsusi səbəb yoxdur. Mən bir dəfə Mommaya getmişdim. Orada bir sənət adamı qadın öz işlərindən danışırdı və bu dəhşət narahatedici idi. Çünki o, daim nəzəriyyədən danışırdı. Bu qədər çox nəzəriyyə hissləri itirir. Bilmirəm, mən şəxsən belə edə bilmərəm. Gəlin, filmlərə qayıdaq, çünki bu mənim sahəmdir. Məsələn, mən kinoya baxanda, kinonu çəkən insanı hiss etmək istəyirəm. Əgər hər şey nəzəriyyə üzərində qurulsa, filmi hiss edə bilməzsən.

- SIZIN “SOUTH” (“CƏNUB”) FILMINIZDƏKI ZAMANIN AXIŞI MƏNI, NECƏ DEYƏRLƏR, ÖZÜMÜ VACIB HISS ETMƏYƏ VADAR ETDI. ORADA SIZIN ÇƏKDIYINIZ UZUN VƏ GÖZƏL SƏHNƏLƏR ƏRZINDƏ ZAMAN SANKI ÖZÜ-ÖZÜNÜ NƏZƏRDƏN KEÇIRIRDI, ÖZÜ-ÖZÜNƏ BAXIRDI. KƏSILIB YAPIŞDIRILMAMIŞ.

Film Fiction Magazine

Bu film məni çox şad edir. Həmçinin, dəqiq yadımda deyil, deyəsən 92-93-cü illərdə kommunizmdəki vaxtlar haqqında çəkmişdim. Onlar spesifik anlarda çəkilmiş səhnələr idi. Etnoqrafik baxışdan önəmli idilər. Bu mənim başımda olan, amma heç vaxt real olaraq görmədiyim səhnələr idi. O insanlar, qar. Mənim anamın izolyasiya düşərgəsindəki həyatı. Bunlar məni o düşərgələr haqqında düşünməyə vadar edirdi. Mən anlamaq istəyirdim ki, o insanlar nə gözləyirdilər?! Kinodakı bu cür uzun kadrlar mənə heç vaxt görməyəcəyim vaxtları təsəvvür etməyə, yaşamayacağım həyatları yaşamağa imkan yaradır.

- BILIRSINIZ, MƏNIM DAHA SUALLARIM BITDI, SIZƏ ÇOX TƏŞƏKKÜR EDIRƏM. Əla (gülür), çox xoş idi.

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Leyla Salayeva

ABBAS KİAROSTAMİ İLƏ AKİRA KUROSAVANIN

görüşü Film Fiction Magazine

AKIRA KUROSAVANIN BU SÖZLƏRINƏ TEZ-TEZ RAST GƏLINIR: “Satyajit Rayin vəfatı məni çox kədərləndirmişdi. Amma Kiarostaminin filmlərini gördükdən sonra onu əvəz edə biləcək bir insanı bizə verdiyi üçün tanrıya şükürlər etdim.” 1993-cü ilin sentyabrının sonlarında Abbas Kiarostami və Şohre Golparian tanınmış yapon rejissoru Akira Kurosava ilə Tokioda iki saat yarım davam edən bir görüş keçirdi. Aşağıdakı məqalə – “İmperator və mən” – Abbas Kiarostami ilə Akira Kurosavanın görüşünü təsvir edir. (İlk dəfə Film International-da (Cild 1, №4, 1993-cü ilin payızında nəşr olunmuşdur)

İMPERATOR VƏ MƏN, ABBAS KİAROSTAMI VƏ AKİRA KUROSAVANIN GÖRÜŞÜ Qapını Kurosavanın qızı açır, ucaboylu və güclü Kurosavanın çəhrayı və bej geyimdə yaxınlaşdığını görürük. Sonradan aydın olur ki, Kiarostami ilə görüşündə yapon ustası öz sevimli rəngbərəng maykalarını unutmuş və bir qədər rəsmi görünən çəhrayı bluz geyinməyə qərar vermişdir. Kurosava ikinci mərtəbədə yerləşən, qara dəri mebellər və Oskar heykəlciyi qoyulmuş, işıqlı studiyasını göstərəndə hamı onun əzəmətinin təsiri altında idi. Otağa aid olan digər dekorasiya misdən düzəldilmiş İran qab-qacağı, Kurosavanın həyat yoldaşının fotosu və divardakı yapon rəsm əsəridir. “Mən Kannda olanda siz də orada idiniz” söhbəti Kurosava özü açır, “əlbəttə, o zaman mən sizin filmlərinizi görməmişdim.” “Kannda sizin “Madadyo”-nu görmək şansım oldu və siz məndən iki cərgə öndə oturmuşdunuz”, – söhbəti Kiarostami davam etdirir. “Eyni vaxtda həm sizi, həm də filminizi görmək böyük şans idi. Mənim ölkəmdə necə populyar olduğunuzu təsəvvür edə bilməzsiniz. Sizin işlərinizi həm sadə insanlar, həm də intellektuallar bəyənir. Doğrusu, İranda ən məşhur xarici rejissorlar siz və mərhum Alfred Hiçkok sayılır. Bir dəfə İran film sənayesi rəsmilərindən biri demişdi ki, siz və Tarkovski filmləri İran dəyərlər sistemi ilə uyğunlaşan yeganə xarici rejissorlardır. Kaş sizinlə görüşmək sevincini digər iranlılarla bölüşərdim.” “Mən Tarkovski ilə dost olmuşam”, – Kurosava davam edir. – “Bizim dostluğumuz Moskvaya səfərimiz zamanı başladı. Tehran Beynəlxalq kinofestivalının münsiflər heyətinə qatılmaq üçün on il bundan əvvəl İrana iki dəfə dəvət olunmuşdum. Amma mən filmləri qiymətləndirməyi sevmirəm. Mənim üçün bu çətin bir məsələ-

dir. Bilirəm, Yamaqatada münsiflər heyətinin üzvü olmusunuz, çətin deyildimi?” “Bəli, çətindir, xüsusilə qiymətləndirmə üçün müəyyən bir meyar olmadığında həmişə çətin olur. Hər dəfə münsiflər heyətində olanda öz-özümə deyirəm ki, bir daha bunu etməyəcəyəm. Amma hər hansı bir yeni dəvət yeni bir həvəs yaradır... və sən də səfərə çıxmağa həvəslənmisənsə, buna qarşı müqavimət mümkünsüz olur. Alışdığın bir şeyə zidd olan nəsə etmək hər zaman gözəldir və mən də heç bir fürsəti əldən vermirəm”, – Kiarostami deyir. – “Sizinlə razıyam, amma hər hansı bir səfərə başlamaq mənim üçün çətindir. Ayaqlarım ağrıyır və rəsmi səfərlər sənin üzərinə məhdudiyyətlər qoyur. Sənin üçün nəzərdə tutulmuş hər bir şeyi qəbul etməlisən. Əslində isə sən səyahət etmirsən. Onlar səni bir yerdən başqa yerə aparır”, – Kurosava deyir, Kiarostami isə öz növbəsində onun İrana səfərini ürəyi istəyən tərzdə təşkil edəcəyinə söz verir, təbii ki, o əgər səfər etmək fikrinə düşərsə, bu ehtimal da ki, müşkül məsələdir. Bununla belə, o, İran haqqında çox maraqlıdır. “Əminəm ki, İranda başqa yaxşı rejissorlar da var. Amma mənim sizin filmlərinizdə sevdiyim şey onların sadəliyi və rəvanlığıdır, baxmayaraq ki, onlar təsvirəgəlməzdir. Hər kəsin baxmalı olduğu filmlərdir.” “Qeyri-professionallarla necə işləyə bilməyiniz qəribədir. Uşaqlarla necə işləyirsiniz?”, – Kurosava soruşur. – “Sizin suala ən yaxşı cavab “heç özüm də bilmirəm” olardı”, – Kiarostami deyir, bunu sizdən öyrənmişəm və sonuncu Tokio film festivalında sizi dinlədiyimdən bəri bunu daha asan bacarıram. Bəzən qeyri-professional aktyorların ifası məni heyrətləndirir. Doğrudur, hər şeyin öz qaydası var, lakin qazandığımız Film Fiction Magazine

şeylər həmişə qaydaların nəticəsi olmur.” Kurosava inanır ki, bu çox maraqlıdır və eyni zamanda mürəkkəbdir. “Əslində profesionallarla işləmək də asan deyil. Sən hər dəfə, hər film üçün onları əzməli və sonra yenidən yaratmalısan. Buna görə profesionallarla işləmək çətindir.” – o deyir. Kiarostami qeyd edir ki, Kurosavanın sonuncu filmində oynayan veteran aktyorla necə davrandığını eşidib. “Hər kəs yaşlı adamın sağlamlığından açıq-aşkar narahat idi”, – o deyir, – “başqa çarəm yox idi, əgər sən aktyordan əla ifa gözləyirsənsə, sən onu qaydasına qoymalısan”, Kurosava gülərək deyir. Bunu etmək üçün bir qədər qəddar olmalı və onlara təzyiq göstərməliyəm. Profesionallarla işləmisinizmi?” “Sonuncu filmimdə professional aktyorla yeni bir təcrübəm oldu. Dediyiniz kimi, onlar əvvəlki rollarında qalmış olurlar. Bu təhlükə bizi də qorxudur, əvvəlki filmlərimizdə gerçəkləşdirə bilmədiyimiz ideyaları istifadə etməyə meyilliyik. Belə bir deyim var, təcrübələrini unutsan qocalmazsan. Biz də təcrübəmizi unutsaq, filmimiz qüsursuz olmasa da, yeni olacaq. Veteran aktyorların yaxşı təcrübəsi var, amma əfsuslar olsun ki, onlar artıq yeni deyil və onları yenidən öz inamlarına qaytarmaq çətindir”, – Kiarostami qeyd edir.

Film Fiction Magazine

Akira Kurosava da eyni problemlə üzləşdiyini təsdiqləyir: – “Bu bütövlük hissini başa düşmək üçün uzun-uzadı çəkiliş edirəm, halbuki istədiyim qısa bir parça olur. Filmdə bu məsələni çətinləşdirən kəsmək məsələsidir. Bəzən problemi yaradan o olur ki, iki aktyor bir-biri ilə əməkdaşlıq edə bilmir. Biri çox yaxşı oynadığı halda, digərinin ifası aşağı düşür. Və sonuncu özünə gələndə, o biri artıq yorulur. Aktyorla bağlı ən ciddi problem odur ki, o, qarşısında çıxış edəni dinləmir. O, əslində növbəti mərhələ üçün hazırlanır. Çox vaxt aktyorun üzündə gördüyü və ya eşitdiyi şey-

lərə qarşı heç bir reaksiya görmək olmur. Beləcə, mən bir neçə kamera ilə uzun-uzadı çəkiliş aparıram. Aktyorlar adətən onları hansı kameranın çəkdiyini bilmirlər və beləcə yaxından çəkən kameraya qarşı həssaslıq hissi olmur. Bu da onların ifasını daha təbii edir”, – Kurosava deyir. Kiorastami isə öz növbəsində qeyd edir ki, onun əksər filmləri təbii olmasına görə kəskin tənqid olunur. “Tənqidçilər inanır ki, səhnə və ekran müqəddəsdir, ona görə də orada adi olmaq olmaz. Onların gözündə naturalism bayağıdır. Onlara görə hər şey mübaliğəli olmalıdır, necə ki, sizin filmləriniz haqqında deyirlər bu cürdür.” Kurosava təəccüblə gülür: – “Ola bilsin mənim aktyorlarımın davranışı sizin ölkədə mübaliğəli görünür, amma burada yəqin ki, onlar da təbii görünür. Mədəniyyət fərqləri mübaliğə ilə qarışdırılmamalıdır. Düzünü desəm, sizin filmləri izləmək mənə zövq verdi. Burada sizing iş üslubunuza dəyər də öz yerini tutur. Siz uşaqlarla necə işləyirsiniz? Mənim çəkilişlərim zamanı onlar özlərini narahat hiss edir və ehtiyatla mənə baxırlar.” “Bəlkə ona görə ki, siz Kurosavasınız”, – Kiarostami izah edir. – “Mənim işlədiyim uşaqlar məni tanımır. Həqiqi çəkiliş zamanı mən özümü elə göstərirəm ki, guya rejissor mən deyiləm. Adətən mən komandadan bir-birinə qiymət verməyi xahiş edirəm. Əlbəttə ki, hər kəsin xüsusi bir fəndi olur.” “Bu kinodur, buna bir qədər ciddi yanaşılmalı və dəstək verilməlidir. Uşaqlarım və nəvələrim Amerika filmlərini, demək olar, heç vaxt görmürlər. Onların zorakı filmlərə qarşı öz boykot sistemləri var. Kaş ki, humanist film bütün bu vulqarizmə qarşı mübarizə apara bilərdi, – Kurosava deyir. “Əminəm ki, hər yerdə yaxşı filmlər çəkilir,” – o əlavə edir. Amma

hazırda Avropa və ABŞ-da yaxşı film istehsalında geriləmə olduğu halda, Asiyada yaxşı filmlər çəkilir və beynəlxalq kinofestivallara yol tapırlar. Qlobal ekran yalnız bir ölkənin filmləri üçün deyil. Filmlər öz tamaşaçılarını gəldikləri ölkələrin mədəni şəraiti ilə tanış edirlər. Əgər onlar milli mədəniyyətə əsasən hazırlanırsa, o zaman xaricdə daha yaxşı qarşılanır. Nəvələrim və mən sizin filmləriniz sayəsində İran və İran xalqı ilə tanış olmuşuq.” “Siz demisiniz axı, “Filmlər ürəklə hazırlanmalı və ürəklə də seyr edilməlidir”, – Kiarostami deyir. “Bəli, demişəm, ancaq təəssüf ki, yaponların əksəriyyəti filmləri beyinləri ilə seyr edir və qüsur axtarırlar”, – Kurosava etiraf edir. Bəzən tənqidçilər cavabını bilmədiyim sualları verirlər, axı filmi çəkərkən mən o məsələlər barədə fikirləşmirəm. Filmlər anlaşılmaqdan çox hiss olunmalıdır, lakin son illərin filmlərində hissiyat azdır.” “Bəlkə də ona görə belədir ki, film istehsalçıları tamaşaçılar arasında pis bir zövq yaratmışlar”, – Kiarostami deyir. Onlar tamaşaçıların zövqlərini yanlış yola yönəldiblər”, Film Fiction Magazine

– Kurosava əlavə edir və inanır ki, köhnə filmlərin lazer disklərdə təqdim olunması, bəlkə də, tamaşaçıları daha sağlam kino ilə tanış edə biləcək. Sonra Kurosava “Madadyo” və Kiarostaminin “Dostun evi haradır?” filmlərinin açılış səhnələrindəki bənzərlik haqqında danışır. “Görünür, bizim ortaq cəhətlərimiz çoxdur”, – Kurosava deyir. Kiarostami isə bir daha Kurosavanın daha məşhur olduğunu vurğulayır. Kurosava Kiarostamiyə Dodeskaden içərkən kölgələri necə təsvir etdiyindən söz açır, bunun üçün onun daha parlaq bir günün gələciyini gözləməyə maliyyə imkanı yox idi. “İkimiz də filmlərimiz bitdikdən sonra belə öz mənsub olduğumuz yerə bağlı qalmağa meyilliyik”, – Kurosava deyir. “Hər dəfə film bitəndən sonra qəhrəmanlarla vidalaşmaq çox kədərlidir.” Hər iki rejissorun fikrincə, filmlərdə qüsur axtaranlar özlərini filmi izləmək həyəcanından məhrum edirlər. “Rəsm müəllimi deyərdi ki, dünyaya bir gözüm yumulu baxım. Hər şeyi bütöv görməliyik, yalnız bundan sonra həqiqəti görə biləcəyik.” Kurosavanın qızı iki dəfə çay gətirir və nəhayət, biz vidalaşmalıyıq. Kiarostami yapon ustadın sağlamlığına görə narahatdır: “Sizi çox yormaq istəmirəm.” Kurosava: – “Vaxtınız olsa, restorana gedərdik” – deyir. Biz isə onunla yaxın bir zamanda bir daha görüşmək ümidiylə ayrılırıq.

— Abbas Kiarostami Meets Akira Kurosawa: ‘The Emperor & I,’ Film International, Autumn 1993

Film Fiction Magazine

Tərcümə: David

Michael Haneke

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

Müəllif: Rupert Smissen

BİZ HAMIMIZ HƏR ŞEY ETMƏYƏ QADİRİK. FILMINIZIN ADI “SEVGI”-DIR (“AMOUR”), AMMA BIZ FILMIN SONUNDA XÜSUSI BAXIMA EHTIYACI OLAN QADININI ÖLDÜRƏN BIR KIŞI GÖRÜRÜK. SEVGI BU QƏDƏR IRƏLILƏYƏ BILƏRMI? Michael Haneke: Mənim bu suala cavab verməyim kontraproduktiv nəticə verə bilər. Öz filmlərimi interpretasiya etmirəm, çünki izləyici bu sualları özü-özünə verməlidir.

LAKIN SIZ IPUCU VERIRSINIZ. FILM “SEVGI” ADLANIR VƏ ILK SƏHNƏDƏ MƏLUM OLUR KI, BU CÜTLÜK BIR-BIRLƏRINƏ MÖHKƏM BAĞLIDIR. Michael Haneke: Sevgi olduqca qarışıq anlayışdır. İnsan bu ifadə altında çox şey başa düşə bilər. Bundan başqa, filmin başlığı sadəcə izləyiciləri kino zallarına cəlb etmək üçün reklam xarakteri daşıyır. Özü də bu başlığı mən yox, baş rol ifaçısı Jean Louis Trintignant təklif etmişdi. Məndə bir çox təkliflərin olduğu siyahı var idi, bu təkliflərlə mən adətən razı olmuram. Biz Parisdə nahar edirdik, birdən Jean dedi: “Axı film sevgidən bəhs edir, onda adı niyə “Sevgi” olmasın?” – “Hə, möhtəşəm…” – mən cavab verdim.

“Zeit” qəzetinin Michael Haneke ilə müsahibəsi

Film Fiction Magazine

SEVGI NƏ QƏDƏR IRƏLIYƏ GEDƏ BILƏR? Michael Haneke: Sevgi istənilən yerə qədər gedib çıxa bilər.

YƏNI, ÖLÜM VƏ QƏTLƏ QƏDƏR? Michael Haneke: Tamamilə doğrudur.

ƏKSƏRIYYƏTIMIZ, HƏTTA ƏMINƏM KI, BAŞ ROLDAKI GEORGESIN ÖZÜ DƏ DEYƏRDI KI, ÖZ SEVDIYIMIZ INSANI ÖLDÜRƏ BILMƏRIK. Michael Haneke: Biz hamımız hər şey etməyə qadirik, sadəcə düzgün situasiyada olmalıyıq.

ƏGƏR SIZ DƏ FILMDƏKI ANNE KIMI BAXIMA EHTIYACI OLAN AĞIR VƏZIYYƏTDƏKI XƏSTƏ OLSAYDINIZ, ARZU EDƏRDINIZMI KI, SIZI SEVƏN QADIN SIZI ÖLDÜRSÜN? Michael Haneke: Əlbəttə, amma o belə bir şey etməyəcək. Biz artıq bu haqda danışmışıq. Təsəvvür edin ki, insan nə edəcəyini daha özü seçə bilmir. Anne kimi. Bu fikrin özü belə mənə pis təsir edir. İnsanın düşdüyü belə bir situasiyada yaxşı olar ki, ona rəhmi gələn biri yanında olsun. Amma buna heç kəsi məcbur etmək olmaz. Mən bunu öz təcrübəmdən bilirəm. Bu təcrübə məni özümə sual verməyə, hadisələri anlamağa və filmi çəkməyə vadar etdi. Məni düşündürən sual “sevdiyim bir insanın

Film Fiction Magazine

əzabı ilə necə başa çıxa bilərəm” idi. Ən sevdiyim xalam özünü 93 yaşında öldürmüşdü. O, əvvəl də özünü öldürmək istəmişdi, amma mən onu xilas etmişdim. Üç gün sonra xalam xəstəxanada gözlərini açdı, mənə baxdı və soruşdu: “Aman allah, mənə niyə əzab verirsən axı?!”

SIZIN “SEVGI” FILMINIZI DIGƏR FILMLƏRINIZƏ NISBƏTƏN, DAHA ASAN BAXILAN, DÖZÜLƏBILƏN HESAB EDIRƏM. QƏSDƏN BELƏ ÇƏKMIŞDINIZ? Michael Haneke: Qətiyyən, mən filmlərimi qəsdən nə yüngül, nə də ağır çəkirəm.

SIZ DIGƏR FILMLƏRINIZDƏ ŞIDDƏTI ƏN YÜKSƏK FORMADA GÖSTƏRƏNDƏ AXI BILIRDINIZ KI, IZLƏYICILƏRINIZ ÜÇÜN BUNUN NƏTICƏSINƏ DÖZMƏK ÇOX AĞIR OLACAQ. Michael Haneke: Mən nəql etdiyim hekayələri mümkün qədər intensiv izah etməyə çalışıram. İzləyicilər filmdəki hadisələri öz başlarına gəlmiş kimi yaşamalıdırlar. Mənim izləyicim bu səbəbdən kinoya gedir. Əlbəttə, bəzi filmlər var ki, onların yayındırıcı, gülməli xüsusiyyətləri var. Lakin bu, tamamilə başqa mövzudur.

Film Fiction Magazine

BU IKISI ARASINDA BALANSLAŞMA OLMUR? ƏSL HANEKE, IZLƏYICISINI 120 DƏQIQƏ ƏRZINDƏ OTURACAĞA SIXANDIR? Michael Haneke: Dramatik incəsənət konfliktlərlə yaşayır. Mən bunu çox ciddi qəbul edirəm. Əks halda film öz hədəfindən yayınacaq. Bu iki saat izləyici üçün rahat keçə bilər, amma mən elə kitablar oxumaq, elə filmlər izləmək istəyirəm ki, məni şübhə içərisində saxlasın. Çünki bunlar məni inkişaf etdirir. Baxdıqlarım, oxuduqlarım bildiklərimi təsdiq edirsə, onlara daha niyə ehtiyac duyum ki?!

GÜLMƏK DEMIŞKƏN, YADIMA COHEN QARDAŞLARI DÜŞDÜ.

ilə doludur. Bu vasitə ilə məlumatlandığını düşünən insan təhlükəli dərəcədə çaşğınlıq içərisində qalır. İnternət də belədir. Əslində internet əla bir şeydir. Əvvəllər uzun araşdırma ilə öyrəndiyin bir şeyi tez bir zamanda əldə edirsən, lakin nəyisə tamamilə dəqiq öyrənmək istədikdə bu işə yaramır. Elə mən öz adımı Google-da yazıb, özüm haqqında Vikipediyada oxuyanda dəhşətə gəlirəm. Lap axmaqlıqdır.

BIR DƏFƏ DEMIŞDINIZ KI, INTERNET HAQQINDA FILM ÇƏKMƏK ISTƏYIRSINIZ. Michael Haneke: Oh, bu cür açıqlamalar etdiyim üçün çox təəssüf edirəm və düşünürəm ki, üzr istəməliyəm, çünki bəzən dediklərimi yerinə yetirə bilmirəm. Amma əslində yeni bir layihəm var, orada mütləq ki, internet mövzusu böyük rol oynayacaq.

Michael Haneke: Onlar da sən deyən gülməli deyillər. Amma yəqin ki, onların yumor hissi mənimkindən çoxdur. Təəssüf ki, bu məndə çatışmayan cəhətdir.

NƏYI NƏZƏRDƏ TUTURSUNUZ?

SIZCƏ, MACƏRA FILMLƏRINDƏKI VƏ TV-LƏRDƏKI ŞIDDƏT IZLƏYICIYƏ NECƏ TƏSIR EDIR?

FILMIN MÖVZUSU NƏDIR?

Michael Haneke: Mən macəra filmlərini o qədər də sevmirəm, amma bundan da pisi odur ki, izləyici tv-lərdəki şiddətə öyrəşib. Əgər xəbər proqramları iki siyasətçinin danışığı və xeyli qurbanın olduğu yanğın xəbəri arasında qalsalar, əlbəttə ki, onlar böyük yanğını göstərərlər, çünki daha yaxşı baxılır. Televizor vasitəsilə göstərilən dünya bozluq, şiddət, depressiya

Film Fiction Magazine

Michael Haneke: Filmdə söhbət yalandan gedəcək və hadisələr bir sual ətrafında qurulucaq: “Həqiqət nədir?”

Michael Haneke: Mən qəzetdə oxumuşdum ki, Yaponiyada 14 yaşlı qız anasını zəhərləyib və internetdə yayımlayıb. Daha sonra məlum olub ki, elə anasını zəhərləyib öldürmək fikrinə də internet vasitəsi ilə gəlib. Bu hadisə mənə çox təsir etdi, xüsusən bir sual məni düşündürdü: niyə həmin qız hadisəni internetdə yayımlayıb?*

SÖHBƏT ÜÇÜN SIZƏ ÇOX TƏŞƏKKÜR EDIRIK, CƏNAB HANEKE. Michael Haneke: Buyurun.

*Qeyd: Söhbət Hanekenin “Happy End” filmindən gedir. Film Fiction Magazine

Tərcümə: Aygün Vəlizadə

Kemal Sunal

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

müəllif: mert merdim

YENER SÜSOY TƏRƏFİNDƏN QEYDƏ ALINAN BU MÜSAHİBƏ 8-9 MAY 1985-Cİ İL TARİXİNDƏ “SES DERGİSİ”NDƏ YAYINLANMIŞDIR. CƏNAB SUNAL, SÖHBƏTIMIZƏ HARADA DOĞULDUNUZ, HARADA BÖYÜDÜNÜZ KIMI BIR KLASSIK SUALLA BAŞLAYAQ. – Bəli… 1944-cü ildə İstanbulda doğulmuşam. İstanbulun kənar səmtlərindən biri olan Küçükpazarda… Küçükpazar, Vefa-nın altındadır. İbtidai məktəbi eyni yerdə, Mimar Sinan adına orta məktəbdə oxudum. Orta və lisey dövrünü isə “Vefa” Liseyində tamamladım. Vəfalıyam yəni…

NEÇƏNCI ILLƏRDƏ BITIRDINIZ? – 1966, ya 67 idi, indi tam dəqiq bilmirəm. Bir ara, Vefa Liseyinin ən köhnə adamıydım. Çünki hər sinifi iki ildə bitirmişəm. Təkcə bir il qalmadan keçə bildim. Amma bu mənim tənbəlliyimdən, axmaqlığımdan irəli gələn bir şey deyildi. 15-20 nəfərlik bir qrupumuz vardı. Bərabər keçirdik, bərabər qalırdıq. Öncədən razılaşmış bir qrup idi. Bir yandan da həyasızlıqdan irəli gəlirdi, əlbəttə... “Vefa”nı, bax belə, çətinliklə bitirə bildim. Liseyi bitirərkən, həvəskar teatr çalışmaları başlamışdı.

Liseyin təmsillərində rol alırdım, səhnəyə çıxırdım. O vaxtlar “Akşam” qəzeti liseylər arasında bir yarışma keçirirdi. Orada, “Harput”da bir amerikalını oynadıq. Liseyim və mən çox diqqətləri özümüzə cəlb etmişdik. Amma həmin vaxtlar “Kenterler”də professional teatr işçisiydim. Mükafat bizə veriləcəkdi, amma mənim peşəkar olmağım səbəbi ilə vermədilər. Mənə görə liseyim məğlub oldu. Bunu heç zaman unutmaram.

“VEFA” LISEYINDƏ NADINCLIK DOLU BU QƏDƏR GÜNLƏRINIZ OLUB, ONLARDAN UNUDA BILMƏDIYINIZ BIR XATIRƏNIZI DANIŞASINIZ BƏLKƏ? – Yener bəy, bizim sinifimiz qəribəydi. Ədəbiyyat – A dedinmi, dayan. Hər dərsin sonunda, tənəffüs zəngi eşidiləndə tualetə gedib siqaret çəkərdik. Digər kiçik siniflərdə oxuyanlar tualetdə bizi dövrəyə alardı. Bir hadisə baş verdimi, bir şey etdikmi, bir gülməli vəziyyət varmı deyə gözləyirdilər. Bunu ən çox da məndən gözləyirdilər. Bir hadisə soruşursunuz, amma hər dərs bir şey olurdu. Film Fiction Magazine

müəllif: çetin erker

Film Fiction Magazine

ƏN SƏMIMI DOSTLARINIZ KIMLƏR IDI?

layıram, əlbəttə. O da məni belə qorxurduq. “Çan çan” parçalayırdı. keçir, nədir bu deyə insan qorxur. Hər zaman görmürdük ki. İndi mənim uşaqla– Məsələn, Korsan Cevat. MADDI VƏZIYYƏTINIZ rım da, digər uşaqlar da hər Ada bax… Kavanoz Erdal, NECƏYDI? PUL SIXINTI- şeyi tanıyırlar. Adnan, Taner, Gogo Cavit… Onların da hamısı indi iş- SI ÇƏKIRDINIZ? UŞAQLIĞINIZDA YOXLUgüc sahibidir. – Yaxşı deyildi. Atam MigrosĞUNU ƏN ÇOX ÇƏKDIYIdan təqaüdçüdür. Yay tətilləAILƏDAXILI MÜNASIrində ayaqqabı, kitab pulu- NIZ ŞEYLƏR NƏLƏR IDI? na kömək üçün çalışırdım. BƏTLƏR NECƏYDI, KEMəsələn, elektrik ustası ya- – Hər şeyin yoxluğunu çəkirnında şagird kimi çalışırdım. dik. Amma, bax, o yoxluqlar MAL BƏY? Bundan başqa “Emayetaş” Kemal Sunalı yaratdı. Daha – Əfəndim, biz üç qardaşıq. fabrikində də işləmişəm. neçə-neçə Kemal Sunallar Ən böyükləri mənəm. Ceyaratmışdır. Sadəcə sənətdə mil və ən kiçiyimiz Cengiz... deyil, iqtisadiyyatda, iş sahəORALARDA DA NADINCCengizlə 13 yaş fərqimiz var. sində də neçələrini. Mən tək Biri maliyyə məsləhətçisi, LIKLƏR DAVAM ETDI? deyildim. O dövrün insanladigəri mühəndisdir. rı belə yetişdi. Mənim uşaMARAQLI XATIRƏLƏğım gələcəkdə məni bəyənGetdikcə mədəni HEÇ DÖYÜLMÜSÜNÜZ? RINIZDƏN BIRINI RICA məyəcək. səviyyəsi yüksələcək, bunun ETSƏK. qarşısını heç kim ala bil– Atamdan yaxşı şillələr məz. Bir də, deyəsən, müəyyeyərdim. Baxın, bir şey – Bəlli bir müddət sonra, 110 yən bir sıxıntıdan gəldikdə deyəcəyəm; bizim nadinclikvolt elektriki əllərimlə ra- bir yerə çatmaq olur. Bizə lərimiz xaricində sağlam quhatca tuta bilirdim. Yanıma bayramdan bayrama paltar ruluşumuz vardı. Müəllimo vaxt bizim dostlardan biri alınardı. Biz o bayram sabalərimiz hələ də bizim üçün gələrdi. Dostumu elektrik hını bitməyən gecələrlə gözdarıxdıqlarını söyləyirlər. yüklü olaraq tutardım. Hava- ləyərdik. Sabahın gözü açılBizdən sonra gələn nəsli bizi ya sıçrayardı. 100 volt bir şey mamış, sırf onları geyinmək oxudan müəllimlər bəyənetməz, öldürməz yəni, 220 üçün oyanardıq. Çox gözəl mirdilər. “Qulağını çəkirəm, volt öldürər. İndi tut desə- şeylər idi bunlar. İndi qane ağlayır” deyirdilər. Biz maniz, tuta bilmərəm. Qəti elə olmaq bilməyən uşaqlar var. şallah, iri adamlardıq… bir iş gördürməyin mənə. Çünki hər şeyi bayramdan “Ata” dediyimiz tələbələr Yener bəy, bayaqkı sözlərimə öncə əldə edirlər. vardı. İndikilər bapbalaca… belə davam etmək istəyirəm; Biz yaxşı yetişdik. Müəyyən ailəmiz cahilliklərinə rəğsaatdan sonra küçədə qalmən bizi çox yaxşı yetişdir- İLK ROLUNUZ HANSI IDI? mazdıq, oynaya bilməzdik. dilər. İndiki uşaqlar, əlbəttə, Atamızı gördüyümüz anda möhtəşəm... Evdə televizor – “Fadik Kız” pyesi idi. İkievə qaçardıq. Top oynadıvar, video var, hər şey var. Biz üç dəyişik tipi oynayırdım. ğım zaman atamdan şillə heç bir şey bilmirdik, etmir- Səhnənin bir başından girib, yeyərdim. Yazıq adam yeni dik. Küçədə top oynamaq, digər başından çıxırdım və ayaqqabı alıb, gedib top oyvəssalam. Müəyyən yaşa alqışlanırdım. nayıram. Ayaqqabını parçaqədər yanğınsöndürəndən Film Fiction Magazine

KENTERLER-DƏ NƏ QƏDƏR MAAŞ ALIRDINIZ? – 150 lirə maaş verirdilər. Daha sonra “Deli İbrahim”-də rol aldım. O zaman maaşım 300 lirə olmuşdu. Sonra ayrılıb “Ulvi Uraz” teatrına keçdim. 4 il orada səhnəyə çıxdım. “Aksaray Küçük Opera”da, “Arena”da bir çox rollar oynadım. Orhan Kemalın “İspinozlar”ında Taşkasaplı tipini oynayırdım. “Bekçi Murtaza”da ilk pərdədə, Murtazanın qarşısında bir gözətçiydi, ikinci pərdədə də bir qəhvəcini oynayırdım. “Ulvi Uraz”dan sonra bir illik “Ayfer Feray” teatrı var. Sonra “Devekuşu”na qatıldım. Filmlərə başlayanadək orada qaldım. Film teatr məşqlərinə mane olurdu. Axsatmağa başladıqda tərk edəcəyimin daha yaxşı olacağını düşündüm. “Devekuşu”ndan ayrıldığım zaman 1500 lirə maaşım vardı.

KEMAL BƏY, TEATRDAN KINOYA KEÇIDINIZ, NECƏ OLDU, SIZI KIM KƏŞF ETDI KINO ÜÇÜN? – Zeki Alasya məndən öncə “Sev Kardeşim”lə kinoya keçmişdi. Ertem Eğilmezi teatra dəvət etmişdik. Deyəsən, “Dün-Bugün”ü səhnələşdirirdik. Ertem Bəy gəldi, pyesi seyr etdi. O vaxtı da filmə hazırlaşırdılar. Zeki ilə Metinin rolu hazır idi. Mənim filmdə bir işim yox idi. Tarık Akan o filmdə basketbolçunu canlandırırdı, yanına uzun boylu adamlar lazım imiş. Bu uzun adamların teatrda rol alanlardan Film Fiction Magazine

biri olmasını məqbul hesab ediblər. “Şehir” teatrından da bir çox adam çağırılmışdı. Mən də uzun boyluyam deyə, Ertem bəy məni də çağırdı. “Tatlı Dillim” filmində Tarıkın yanında basketbolçu gənclərdən birini oynayırdım. Sonra Ankaradaydıq. Film gecikdiyi üçün İstanbula girə bilmədi, ertəsi sezona buraxıldı. 1972-i il idi. O vaxt Balıkesirdən bir qrup dostum Ankaraya gəldi. Seyr etdikdən sonra, “Sənin filmin nümayiş olunur, çox gülürlər sənə” dediler. “Hansı film?” deyəndə “Tatlı Dillim”i söylədilər. Mən dostlarıma inanmadım. Amma bir tərəfdən də gözəl bir həyəcan hiss etdim. Qarışıq hisslər.

BU FILMI İSTANBULDA IZLƏDINIZMI? – Əlbəttə ki, sezon açıldı, film “Saray Sinema”sına gəldi. İlk gün ən arxada gedib oturdum. Ekranda yalnız 8 dəfə görünürəm. Hər görünüşümdə qiyamət qopur salonda. Üzümü görər-görməz, böyük alqış və qəhqəhələr. Sözləri eşitmirdilər. Mənim üzüm maraqlı gəlmişdi tamaşaçıya. İstiqanlı və özlərindən birini tapdılar deyə düşünürəm. O zaman beləcə arxaya söykənib, “bu iş hazırdır” dedim.

ardı gəldi. Dünya kinosunda da, bizdə də eyni olan belə bir vəziyyət var. Şəxsi həyatında, yaxud teatrda çox gülməli olan tiplər, kinoda uğurlu ola bilməmişdir. Kamera qarşısına keçmək başqa bir şeydir. Mən şəxsi həyatımda soyuq bir adamam. Amma filmlərimdən pərdəyə möhtəşəm bir istilik keçir. O istilik xalqla bütün hala gəlir. Bəzi tiplərə baxıram, həm teatr aktyorluğunu ata bilmir, həm də sevimliliyi pərdəyə keçmir.

SIZDƏKI SEHR NƏDIR?

BUNDAN SONRA ŞÖHRƏT YOLUNA ÇIXARAN ADDIMLAR NECƏ GERÇƏKLƏŞDI? – Zeki, Metin və mən birlikdə oynadıq. İki filmdən sonra “Salak Milyoner”, “Köyden İndim Şehireler” çəkildi. Rollarım tezliklə böyüdü.

SIZIN “AXMAQ” TIPINIZ NECƏ MEYDANA GƏLDI? – İlk filmdəki basketbolçu axmaq bir tip idi onsuz da. Duruşuyla, danışığıyla, mimikasıyla… Axmaqlıq oradan başladı, gedir.

CƏNAB SUNAL, KINODAKI UĞURUNUZUN SIRRI NƏDIR? TEATR ILƏ KINO ARASINDAKI KÖRPÜNÜ NECƏ QURDUNUZ? – Ümumi baxdığınız zaman, teatrda çalışan aktyorların çoxu kinoda uğurlu ola bilməyib. Teatr aktyorluğu ilə kino aktyorluğu başqa şeylərdir. Mən bunu ilk başdan kəşf edən aktyoram. Kəşf etdiyim üçün

– Məndə sehr-filan yoxdur. Xüsusi bir şey etmirəm. İlk öncə, Allah vergisi, çox gözəl bir üzüm var. İkincisi də, istedadlı olmağım deyəsən!

ÖZÜNÜZÜ GÜLMƏLI HESAB EDIRSINIZ? – Özümə nadirən gülərəm. Gözəl bir şey tutmuşamsa, gülərəm. Bəzən gülməli hesab edirəm. Yener bəy, mən şəxsi həyatımda çox az danışan, çox soyuq biriyəm.

FILM ÇƏKILIŞINDƏN ÖNCƏ ÖZÜNÜZÜ HAZIRLAYIRSINIZ, YA DA FIKRINIZI CƏMLƏŞDIRMƏ KIMI VƏRDIŞLƏRINIZ YOXDU? – Xeyr, xeyr. Elə şeylərə inanmıram mən.

Film Fiction Magazine

KAPRIZLƏRINIZ? – Kaprizli olduğumu zənn etmirəm. Sadəcə çox vasvasıyam. İşimi çox sevirəm. Çox tədbirli adamam. Bu, pozulduğu zaman əsəbi oluram. Heç vaxt çəkiliş meydançasına gedərkən hər hansı bir kostyumumu, aksessuarımı unutmuş deyiləm. Qrim üçün lazım olan ləvazimatlar da daxil olmaqla, hamısını özümlə götürürəm. Çəkiliş meydançasında heç nəyi qoymuram. bu işdə kimsəyə güvənmirəm. Səhvi mən etsəm, özümə də əsəbləşirəm. Evdə də belədir. İş otağımda, hansı rəfdə nə var, nə yox, iynədən ipliyinə qədər hamısını bilirəm. Əl dəyildiyi zaman həmin dəqiqə fərqinə varıram. Qiyamət qopur, çox əsəbiləşirəm. Bunlar hər halda kapriz deyildir. Öncədən fikrin toplanmasıyla hazırlanan aktyorluğa inanmıram dedim. Çünki onlar davamlı olaraq səhv edən aktyorlardır. Teatrda da belədir, kinoda da. Teatrda oynayan, məsələn, tamaşaçıyla özü arasında buzdan bir pərdə saxlayır. Nə tamaşaçıya öz istiliyini keçirə bilir, nə də özünə izləyicinin istiliyini. Rolunu oynayır, gedir.

ŞABAN SIZIN ADINIZIN ÖNÜNDƏ GEDIR. BU ŞABAN HARADAN ÇIXDI? – “Hababam sınıfında” İnek Şaban rolunu oynayırdım. Üç filmdə rol aldım. Şaban adı oradan qaldı, hələ də davam edir.

YOLDA SIZI GÖRƏN SEVƏNLƏRINIZIN SIZƏ ŞABAN DEYƏ SƏSLƏNMƏLƏRINƏ ƏSƏBILƏŞIRSINIZ HEÇ? – Şaban deyirlər, İnek Şaban deyirlər. Köhnələri xatırlayanlar “Salako” deyir. Qətiyyən əsəbiləşmirəm. Hətta xoşuma gəlir.

ŞABAN DAHA NƏ QƏDƏR GEDƏCƏK, ÖZÜNÜZDƏ BIR YENILIK ETMƏYI DÜŞÜNMÜRSÜNÜZ? Film Fiction Magazine

– Yener bəy, bundan sonra filmlərdə Şaban adını qoymasaq da, dəyişən bir şey olacağını zənn etmirəm. Millət Şaban olaraq bilir. Bu il firma səhvə yol verdi. Rolumun adı Niyazi, filmin adı isə “Atla Gel Niyazi” olmalı idi. Afişaların hamısı “Atla Gel Şaban” oldu. İzləyicilərdən biri də çıxıb “filmdəki adın Niyazi, afişada Şaban”, demədi. Fərqinə belə varmadı. Kemal Sunalın adı, Niyazi olsa nə olar, Şaban olsa nə fərqi?

KEÇMIŞDƏ FILMLƏRINIZDƏ XEYLI SÖYÜŞLÜ SƏHNƏLƏR VAR DEYƏ TƏNQIDLƏR ALDINIZ. İNDI DEYƏSƏN YOXDUR? – O tənqidlər bəzi mətbuat mənsublarından gəldi. Bunu çox şişirdib, yazıb pozdular.

– SIZ ƏKSINI DÜŞÜNÜRSÜNÜZ, SÖYÜŞDƏN ISTIFADƏ ETMIRDINIZ? – Söyüş söyülürdü. Dörd ildən bəridir ki, söyüşü, jarqon ifadələri tərgitmişəm. Artıq bir kəlmə belə tapa bilməzsiniz. Amma o mətbuat mənsubları bunu yazarkən sırf Kemal Sunalı yazıb pozdular. Meyvə verən ağac daşlanar. Kemal Sunalın “Eşşoğlueşek” sözü, məncə, kiməsə batmırdı. Şaban bu kəlməni çox gözəl deyirdi. Qadınlar məni yolumdan edirdi. Ən baş örtülüsündən, ən kürklüsünə qədər. “Bir dəfə “eşşeoğlieşek” de, nə olar” deyə. Yolda olur bütün bunlar. Xalqa görə, bu kəlmə söyüş deyildi. Bir neçə filmdə söyüş vardı, doğrudur, onları aradan götürdük. Onlar da niyə vardı? Anadolu filmiydi. Mənim Anadolu insanım da elə danışır yəni. Xüsusi olaraq qoymadıq ki onları. Film Fiction Magazine

UŞAQLAR SIZI ÇOX SEVIR. – 3 yaşından 103 yaşına qədər hər kəs Kemal Sunalı seyr edir. Kino salonları uşaq bağçası kimidir.

OĞLUNUZ ALI SIZIN FILMLƏRINIZI SEVIR? – Heç birini qaçırmır, mütləq baxır. Evdə videoda deyil, kino zalında seyr edir. Amma bəzən əsəbiləşir. Şaban sözünə bir az əsəbləşir, niyəsini bilmirəm. Bir də filmdə məni başqası döyəndə əsəbiləşir. “Niyə onu sən döymürsən?” deyir.

KINOYA GƏTIRDIYINIZIN BIR BAŞQA MÜNASIBƏT OLDUĞUNDAN DANIŞMAQ OLAR? – Bəzi şeyləri yıxdıq zamanında. Antalya film festivalında “Kapıcılar Kralı” filmiylə ən yaxşı aktyor mükafatına layiq görüldüm. Antalyada və türk kino tarixində belə bir şey yoxdur. Komedik aktyora deyil, bu mükafat həmişə seks simvollara verilib. İlk dəfə mən yıxdım o sistemi. Sonra “Sinema Yazarları Derneği”nin ilk mükafatını, yenə eyni filmlə mən aldım. Ondan sonra uğurlu filmlərdə rol almadım demək olmaz, sadəcə festivallara göndərmədik. Bu səbəblə başqa mükafat çıxara bilmədik.

FILMLƏRINIZDƏ ÖZ HƏYATINIZDAKI HADISƏLƏRI DƏ ƏKS ETDIRIRSINIZ? – Bizim “Vefa” liseyindəki bəzi zarafatlarımızı “Hababam Sınıfı” filmlərimizə gətirdik.

CƏNAB SUNAL, KINODA ÖZÜNÜZƏ RƏQIB OLARAQ KIMLƏRI GÖRÜRSÜNÜZ? – Hal hazırda heç kəsi. Girib çıxanlar da olub, olacaqdır. Kemal Sunalı məğlub etmək üçün yollar axtaracaqlar. Onlar elə düşünüb, deyirlər. Halbuki səhvdir. 50-60 firma var, mən hər birinə cavab verə bilmirəm. Mən ildə 4 film çəkirəm. Xüsusən də bir neçə ildir ki, tək keçərli olan addır: Kemal Sunal.

Film Fiction Magazine

İLYAS SALMAN VƏ ŞENER ŞEN HAQDA NƏ DEYƏ BILƏRSINIZ? – Hamısı mənim dostumdur. Şener Şen yaxşı aktyordur, qabiliyyətlidir. İlyas Salmanın uğuru bu qədərdir. Bundan irəliyə gedə bilməz. Sərt bir üz ifadəsi var. Şenerlə bərabər rol almışdıq. Mənim bir çox filmimdə rol aldı. İkili yaradırdıq. İndi tək başına sınayır özünü. Bilmirəm, hələ onu da görəcəyik. Amma bəlli məsuliyyətləri üzərinə götürüb film çəkəcəyinə, ikinci planı oynamağa davam etsəydi, məncə daha yararlı olardı.

KEMAL BƏY, KINO, HƏTTA TEATRA YENI ÜZLƏR NIYƏ GƏLMIR? – Teatrın ən son adamları mən və yaşıdlarımdır. Teatr üçün dəhşətli bir haldır. Konservatoriya ildə üç-beş adam çıxardır. Onlar da meydanda yoxdur. Bunun səbəbi mənə görə maddiyatla bağlıdır. Bizim kimi halva-çörəyə razı olan yoxdur. Millət 20 yaşına gəldikdə varlanma-

ğı düşünür. Bir ixtisas seçim, onun əziyyətini çəkim, ustası olum deyən yoxdur. Bu yerlərə gələ bilmək üçün sıxıntılara qatlaşmaq lazımdı. Sənət sahələrində sürünmə müddəti daha uzun olduğu üçün kimsə gəlmir. Kinonun vəziyyəti də olduqca dəhşətlidir. Prodüser neyləsin, bir film 30 milyona çıxır. Pulu banka qoysa, daha çox faiz alar. Qalan insanlar, illərdir bu işi görən, sənət sahibi olan adamlardır. Bir tək mənim filmlərim iş görür.

SIZIN BIR MƏŞHUR XARAKTERINIZ DƏ XƏSISLIYINIZDIR. SIZI, DEMƏK OLAR KI, HƏR KƏS, BƏLKƏ DƏ TÜRKIYƏNIN ƏN XƏSIS ADAMI OLARAQ TANIYIR. BUNUN ƏSLINI BIR DƏ SIZDƏN EŞIDƏK. – Doğru deyil, Yener bəy. Bizim insanlarımızın da dedi-qodu üçün ürəyi gedir. Mənim küçəyə atacaq pulum yoxdur ki, dağıdım. Yerinə görə pul xərcləməsini sevirəm. Film Fiction Magazine

O YERLƏR HARADIR, MƏSƏLƏN?

ola bilər, amma şəhər içində çülər: İbrahim Tatlıses, Beldəliyə dönürəm. Gözləmək- kıs Akkale, İzzet Altınmeşe. dən ürəyim sıxılır. Bunlar yaxşı səslərdir.

– Məsələn, hər axşamüstü viski içirəm. Dostlarım var- BƏS KEFINIZI AÇAN HA- TÜRK MUSIQISINDƏ? sa, onları da qonaq edirəm. DISƏLƏR? – Zeki Müren, Gönül AkKüçədən keçən insanları kor… toplayıb, hər kəsə pul pay- – Filmimin yaxşı nəticəsi. laya bilmərəm ki. Xəsisliyin Oğlum Alinin dərslərinölçüsü nədir, bilmirəm ki. də yaxşı olması. DostlaHAL-HAZIRDA TÜRK rımla bir yerlərdə KINOSUNUN ƏN ÇOX içki içQAZANAN ADAMI DA mək.

SIZSINIZ.

YEMƏK BIŞIRMƏYI BACAGƏLƏCƏYINIZ ÜÇÜN RIRSITƏDBIR GÖRMÜSÜNÜZ? NIZ? – Elə deyirlər. Amma deyiləm hər halda. Türk kinosunda illərdir oturanlar var, yox?

– Tədbirlər görməyə çalışıram. Mən tükəndiyim zaman, indi xəsis deyənlər, xəsis olmasam, mənim yanımda olacaqlarmı? Nə edəcəklər mənim üçün? Heç bir şey. Kənara çəkildikləri zaman ən yaxın dostları belə yanlarında olmur. Onlar da zamanında onlara xərc çəkib. Əlində yox, ovcunda yox, sap kimi qalır ortada.

KEMAL SUNAL NƏLƏRDƏN SIXILIR?

– Xeyr, əsla. Nə anlayışım var, nə də girərəm. H ə r yeməyi yeyirəm. Süfrədən heç əskik etmədiyim şeylər su və qara bibərdir. Duzla aram yaxşı deyil, heç sevmirəm.

MUSIQIYLƏ ARANIZ NECƏDIR?

– Xalq musiqisini çox se– Çox sıxlıq yerlərdə sıxılı- virəm. Türk musiqisini ən ram. Çox avtomobil idarə et- yaxşı oxuyan olarsa, dinməkdən bezirəm. Uzun yol ləyərəm. Sevdiyim türküFilm Fiction Magazine

SIZDƏ XATIRƏSI OLAN BIR MAHNI VAR? – Neçənci illər idi bilmirəm, “Elbet Bir Gün Buluşacağız” mahnısı vardı. Bizim xanımla aramızdaydı.

XANIMINIZDAN ÖNCƏ AŞIQ OLDUĞUNUZ BIRI OLUB?

– Yox, mən elə aşiq filan deyildim. Aşiq ol- niz lap. 1975-ci ilin apreli. Neçəsini filan sodum, yerlərə yapışdım kimi hadisələri xatır- ruşmayın, Allah xatirinə. 30 aprel, deyəsən. lamıram. “Beyoğlu Evlendirme Dairesi”ndə evləndik. Saat 13:30-da. Saatını bilirəm, amma gününü yox, hə? Nigah məmuru çox güldü. Yazıq ONDA GƏLƏK EVLILIK MÖVZUSUNA. adam tez topladı işi, nikah haqqında şəhaXANIMINIZLA NECƏ TANIŞ OLUB EV- dətnaməni verib getdi. Gülməkdən nikahı bitirə bilmirdi.

LƏNDINIZ?

– Ankarada tanış olduq. 1972 və ya 73-cü il

NEÇƏ UŞAĞINIZ VAR? – 1977-ci ildə Ali dünyaya gəldi. Ezo adlı qızım da isə 1.5 yaşındadır. Ezo adı məşhur “Ezogelin” hekayəsindən alınmadır. Ali və Ezo bir eşq hekayəsinin qəhrəmanlarıdır.

HƏYAT YOLDAŞINIZ ŞABANIN FILMLƏRINI IZLƏYIB, TƏNQID EDIR? – Daim izləyir. Bir xeyli tənqid edir. Əvvəldən axıracan bəyənib-bəyənmədiyini də deyir.

O DA ŞABANA GÜLÜR? – Gülür. Bəzən çox gülür.

GEYIMƏ OLAN MARAĞINIZA GƏLƏK. MODANI IZLƏYIRSINIZ? – Xeyr, belə bir marağım yoxdur. İdman geyimlərindən xoşum gəlir. Qalstuku bütün həyatım boyu bir neçə dəfə taxdım, nifrət olardı. “Devekuşu”yla Ankara turuna çıxedirəm. Pencək nadirən geyinirəm. Qışda mışdıq. İzləməyə gəlmişdi. Məni bəyənib. köynəyin üstündən jaket geyinirəm, üstünə Qaldığımız oteldən mənə zəng vurdu, dadə palto. Pencək geyinmirəm. nışdıq. Sonra mən ona zəng edib, vaxt təyin etdim. Sonra əl çəkdim, getmirdim. Münir Özkul zorla göndərdi: “Hadi git ulan” – dedi. HƏR HANSI BIR KOLLEKSIYAYA MAGetdim. Gediş, o gediş...

RAĞINIZ YOXDU?

NƏ VAXT EVLƏNDINIZ? – Bir dəqiqə. Siz də axirət sualları verirsi-

– Heç bir kolleksiyam yoxdur. Belə bir marağım da yoxdur.

Film Fiction Magazine

KINODA ƏN YÜKSƏK ÖDƏNIŞ SIZƏ ÇATIR. BUNUN NƏ QƏDƏR OLDUĞUNU SIZIN AĞZINIZDAN ÖYRƏNSƏK?

LÜRSÜNÜZ?

– Əslində çox az gülən adamam. Vallah çox çətin bir sual verdiniz. Birdən-birə insanın ağlına gəlmir ki. Yıxılan birinə hər kəs gülər, mən də gülərəm. Başqa elə – Bunu icazənizlə söyləmə- bir konkret örnək yoxdur. yim. Fərqli məbləğlər alırıq.

nün pis istehlakçılığını kamuflyaj etməyə yarayır. Yəni “Kino belədir, biz də beləyik” kimilərindən. Halbuki kino çox irəlidədir. Bir də musiqi, əyləncə proqramları hazırlayırlar. Mən gülmürəm. Müğənnisindən aparıcısına qədər eyni adamlardır həmişə. Gülüş ünsürü çox azdır.

AFIŞALARDA ADINIZIN SIZCƏ, NECƏ OLMALIVERGIDƏN QORXDUĞU- YAZILMASIYLA BAĞLI DIR? NUZ ÜÇÜN GIZLƏYIRSI- PROBLEMLƏR OLMUR? – Öncə, sağlam bir mətn NIZ? – İstəyirlərsə, mənim adımı – Yox, xeyr. Bu il sadəcə kinoda çəkilərək, vergi ödəyən şəxs mənəm. 13 milyondan çox vergi verdim. Keçən il də 9 milyondan çox ödəmişdim. Kino sənətçiləri içərisində məndən çox ödəyən yoxdur.

SÖZ KINODAN DÜŞMÜŞKƏN, BƏYƏNDIYINIZ SƏNƏTÇILƏRIN ADLARINI SORUŞAQ. – Qadın olaraq Türkan Şoray, Hülya Koçyiğit, Fatma Girik. Hələ bunlara çatacaq bir aktrisa gəlməyib. Mənə görə üçü də eyni dəyərdədir. Kişilərdə Tarık Akan və Kadir İnanır.

KEMAL BƏY, SIZ ILLƏRDIR MILYONLARI GÜLDÜRÜRSÜNÜZ. BƏS ÖZÜNÜZ NƏLƏRƏ GÜFilm Fiction Magazine

heç yazmasınlar. İnsanlar, mənim adımı ən başa yazıblar. Kiçik rolda oynadığım zaman da adımı yazırdılar bir yerlərə. Mən o vaxt o insanlardan daha çox güldürürdüm, daha çox reaksiya alırdım. Toplu şəkildə oynadığımız zamandan söhbət gedir. İndi bu yerə gəldik, başda yazmağa məcburdurlar, yazırlar. Bu mənim problemim deyil ki. Türkan Şorayla çəkilsəm, mənim adımı heç yazmasa, prodüserə zəng edib heç soruşmaram da.

TELEVIZORA BAXIRSINIZ, NƏLƏRI BƏYƏNIRSINIZ? – Eh, izləyirik. Televizorda çox qəribə hadisələr olmur. TRT-nin işlərinə baxım deyirəm, ümumilikdə hamısı pisdir. Türk kinosundan film alır, mənim filmim də olsa, gedir harada ən pisi var, onu seçir. Hər halda bu, özü-

istəyən iş. Zənn edirəm ki, bunlar hər hansı bir mətn olmadan onu-bunu çağırıb çəkirlər, araya iki-üç dənə də gülüş atarıq deyirlər. Belə olsa da bir dramatik quruluş tutmağı bacarmaq lazımdır.

VIDEODA SEYR ETDIKLƏRINIZ? – Artıq Aliylə, nə fürsət tapsaq, onunla birlikdə seyr edirik. Baxmadığımız türk filmi qalmayıb. Evdə uşaq oldusa, ona tabe olacaqsan. Yoxsa hər otağa biri lazımdır. Studiya kimi.

NƏLƏRDƏN QORXURSUNUZ, CƏNAB SUNAL? – Təyyarəyə minməkdən və dəniz yolundan istifadədən qorxuram. Körpü mənim üçün çox yaxşı oldu. Əvvəllər teatrdan çıxdıqdan sonra, bir neçə qədəh içib “Kabataş”da avtomobil gəmisindən istifadə edərək evə gedərdim.

O zamanlar Metin Akpınarla bərabər çox içərdik. Gecə yarısı gedərdim Kabataşa. Bir avtomobilli gəmini yola saldım Üsküdara. Necə gedir deyə baxırdım. Gedir Üsküdara, başqası Kabataşa yaxınlaşır. Maşınlar minirdi, mən minəndə bir işçi, “Taksim, Taksim” deyə bağırdı. Mən də atılıb, Taksimə dönərdim, qorxudan minə bilmirdim. Səhər günəş çıxarkən, saatr 5-də, baxıram dəniz süd, liman, o zaman Üsküdara keçid edərdim.

ÜZƏ BILIRSINIZ? – Xeyr, bilmirəm. Dənizə girməyi də sevmirəm. Suya ayaqlarımı, bəzənsə bədənimi salaram sadəcə.

SÖHBƏTLƏRIMIZDƏ BIR ADƏT HALINA GƏTIRDIK. SIZ DƏ BIR MAL VARLIĞINIZI BƏYAN EDƏRSINIZ? – Sərvət bəyanatı qalxdı, Yener bəy. Nəysə, danışım, Göztepedə hazırda qaldığım bir evim var. Plajyolunda keçmişdə yaşadığım bir evim var. İndi kirayədə. Bir də Bakırköydə 5 otaqlı bir evim var. Bir BMW, bir də son Almaniya turnirindən sonra aldığım 1984 Mercedes 200 Dizel avtomobilim var.

HANSI IDMAN KLUBU-

NUN TƏRƏFDARISINIZ, GÖRDÜYÜM QƏDƏRILƏ BU DA ÇOX BILINMƏYƏN SIQARET ÇƏKMIRSIBIR YÖNÜNÜZDÜR. NIZ... – Fenerbahçeliyəm. Əvvəllər çox gedərdim oyun izləməyə. ”Dolmabahçe”dəki hər oyuna gedərdik. Xəstəsiydik.

– Xeyli müddət çəkmişəm, amma 2.5 il öncə tərgitdim. Gündə bir qutu çəkirdim. İradəm çox qüvvətlidir.

KINOYA KEÇID ETMƏK ƏVVƏLLƏR ÇOX IÇKI ISTƏYƏNLƏR SIZƏ MÜIÇDIYINIZI SÖYLƏDINIZ, RACIƏT EDIR? NƏ QƏDƏR? – Səhərə qədər içərdik. Bir viski, bir böyük rakı.

O ZAMAN SƏRXOŞLUĞUNUZ DA AĞIRDIR YƏQIN? – Xeyr, sərxoşluğa inanmıram. Sevmirəm də. Bundan da çox içdiyim zamanlar oldu, amma sərxoş olmadım. “Film qopdu” filan deyərlər məsələn, yalandır. Alkoqolun arxasına sığınırlar.

– Hər kəs şöhrət istəyir, hər kəs ad sahibi olmaq istəyir. Ulduz olmaq arzusu filan. Ən varlı iş adamları belə nələrə əl atır. Halbuki kənarda dursa, qəzetdə hər gün çıxmasa tanınmaz. Amma Sakıp Sabancıya baxın, şöhrətli olmaq üçün nələr edir? Varlılığı bəs etmir ona. Görünəcək, xalq tanıyacaq. Onun etdiyi şeyləri mən etmədim həyatımda komediyaçı olaraq. Məni heç kim kovboy geyimiylə təyyarədən enərkən görmədi. Sakıp bəy hər deyiləni edir.

RAKI IÇƏRKƏN MƏZƏNIZ SIYASƏTƏ ATILMAĞI NƏDIR? DÜŞÜNÜRSÜNÜZ? – Su və ya heyva. Heyva rakı və viskiylə əla gedir. Bunu mən tapdım. Bıçaqla kəsirsən, suyu çıxır. Yaxşıca yuyursan heyvanı, qaşıqla dilimləyirsən. Çox əla olur. Heyva mövsümü gəlsin, bir sınayın. Amma sulu, “çörək heyvası” olsun. Boğazınızda qalmayan, lokum kimi olan.

– Xeyr, düşünmürəm, amma yaxşı teatr aktyorunun çox yaxşı siyasətçi olacağına inanıram. Çünki aktyorların ən uğurlu olacağı sahə siyasətdir.

TƏŞƏKKÜR EDIRƏM. Film Fiction Magazine

Tərcümə: Saleh Hacıyev

Ken Loach

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

İKİ NƏSİL SONRA DÜNYA ÇÖKƏCƏK Açıqsözlü ifadələri və üzündəki daimi gülüşü ilə bəlkə əks bir görünüş yarada bilər, amma Ken Loach hirsli bir adamdır. Əlli ildən çoxdur filmlərində bu hirsi əks etdirərkən kamerasını sistemin işçi sinif əleyhinə istismar etdiyi nöqtələrə yönəldir dayanmadan. Özü proses ərzində dövrümüzün ən böyük film rejissorlarından birisi oldu. Loachın yarım əsrlik hekayəsinə doğru birlikdə yol alaq…

Film Fiction Magazine

YARIM ƏSRDIR FILMLƏRINIZDƏ SOSIAL ƏDALƏT MÜBARIZƏSI VERIRSINIZ. FILMIN SIZIN TƏRƏFINIZDƏN SIYASƏTLƏ MƏŞĞUL OLMAĞIN BIR YOLU OLDUĞUNU DEYƏ BILƏRIK? Film başdan-ayağa siyasətdir. Super qəhrəman filmləri belə əvvəldən axıra kimi siyasidir: super-qəhrəman filmləri Amerikanın qəhrəman bir ölkə olduğu fikrini qoruyub, hakim olan ictimai iyerarxiyanın tərəfində olarlar. Vəziyyət belə olanda mən əslində siyasi olmuram, sadəcə ətrafımı bürüyən, cəmiyyəti birəbir əks etdirən hekayələri danışıram.

SIZIN BU HEKAYƏLƏRI DANIŞMAĞA BAŞLADIĞINIZDAN SONRAKI ZAMANDA QƏRB CƏMIYYƏTININ KEÇIRDIYI TƏKAMÜL HAQDA NƏ BILƏRSINIZ? 1945-ci ildən sonra Avropanın hər küncünə ictimai vəzifə və həmrəylik duyğusu hopmuşdu. Xüsusilə mənim ölkəm bombardmanlara məruz qalmışdı və insanlar faşizmlə mübarizə aparmaq üçün bir olmağın həyati önəm daşıdığını bilirdilər. Lakin 1980-ci ildə Margaret Thatcher iqtidara gəldi və bəzi ideyaları önə çıxarmağa başladı: insanlar sadəcə özlərini düşünməli, qonşularına diqqət etməməliydilər; rəqabət işbirliyindən daha önəmli idi. Thatcher eyni zamanda Rifah Dövlətini aradan çıxarmış, milyonlarla insanı yoxsulluq içində yaşamağa məcbur etmişdi. O zamandan bu yana “ortaq xeyir/fayda” fikri getdikcə gözdən salındı. Bu proses, əlbəttə, sadəcə Britaniyada deyil, dünyanın hər tərəfində tətbiq olunmağa başlandı.

LAKIN BIR ÇOX INSAN HƏLƏ DƏ ICTIMAI VƏZIFƏ DUYĞUSUYLA HƏRƏKƏT EDIR. Sadə insanlar bu şüurla hərəkət edir, amma siyasətçilərin elə dərdləri yoxdur. Avropa Birliyi liderləri dayanmadan böyük çoxmillətli şirkətləri qoruyan qanunlar çıxarır və tənzimləmələr edir. Sistem ilə fərd arasındakı uçurum getdikcə dərinləşir. Sistem, iqtisadi və siyasi gücləri artmağa davam etsin və işçiləri getdikcə daha zəif vəziyyətə gətirsin deyə, böyük şirkətlərə yardım əlini uzadacaq formada dizayn olunub. İşçilərin özlərini zəif hiss etmələri halından istifadə edib daha az ödəniş və çox ağır işləri qəbul edəcəklərini fərz edirlər. İşçinin zəif mövqedə qalmağa davam etməsi üçün də onu, başına gələn hər şeyin səbəbkarının özü olduğuna inandırmağınız lazımdır.

XƏBƏRLƏRƏ BAXANDA ÜMUMIYYƏTLƏ NECƏ DUYĞULAR KEÇIRIRSINIZ? Bu yaşdayam deyə, ruhən çökməmək üçün diqqətli hərəkət etməliyəm, amma dəli oluram, əlbəttə. Çünki bir ana supermarketdən yeyəcək oğrulayıb deyə, həbsə atılır və o arada böyük şirkətlərdəki milyonlarla insan milyonlarla pul oğurlayır, onların tükünə belə toxunulmur. Media da hər şeyin məsuliyyətini immiqrantların üstünə atır. Qorxuram ki, iki-üç nəsil sonra dünya tamamilə çökəcək.

Film Fiction Magazine

SIYASI HƏLLƏRƏ INANIRSINIZ? GÜCLÜ BIR SOL-UN BU GÖRÜNTÜNÜ DƏYIŞDIRƏ BILƏCƏYI FIKRINDƏSINIZMI? Hansı sol-dan danışırsınız? Angela Merkel də, bütün o sosial demokratlar da sol deyillər. Onların ilk seçimi gəlir əldə etmələri üçün işə götürənlərə köməkçi olmaqdır. Xalqın şəraitini yaxşılaşdırmaq, ya da vergiləri aşağı salmağa bir damcı da həvəsləri yoxdur. Mənimsədikləri siyasətlərlə kütləvi işsizlik, yoxsulluq, bərabərsizlik və çevrənin dağıdılması prosesi getdikcə qızışır. Həqiqi Sol, işçilərin qorunmasına, hər kəsin normal həyatının olmasına kömək etməyə, insanların sığınma, sağlamlıq, təhsil və texnoloji imkanlarına qovuşmalarını təşkil etməyə və hər kəsin cəmiyyətə təsirli bir formada kömək edə bilməsi imkanlarını yaratmağa fokuslanmalıdır.

CƏNAB LOACH, KEÇƏN IL KANN FILM FESTIVALINDA SON FILMINIZ “MƏN, DANIEL BLAKE”LƏ QIZIL PALMA ALDINIZ. DÜNYANIN ƏN PRESTIJLI REJISSORLARINDAN BIRISINIZ. ÖZ ÖLKƏNIZDƏ SIZƏ MÜNASIBƏT NECƏDIR? Hörmət görürəm, lakin bəzən mətbuat mənə çox düşmən davranır. 2006-cı ildə “Azadlıq Küləyi”ni çəkdiyim zaman bir çox tənqidçi filmdən nifrət etdi. İçlərindən birisi məni Nazi təbliğatçısı Leni Riefenstahl-la müqayisə etdi. “Mən, Daniel Blake” ilə əlaqəli bir dəyərləndirmə yazısının son cümləsinin belə bitdiyini bilirəm: “Bu film bizim ölkəmizə gəlmədən əvvəl immiqrantlara dəfələrlə göstərilməlidir”. Başqa bir deyimlə, biz sizi istəmirik. Bu həqiqətən bərbad bir vəziyyətdir.

“MƏN, DANIEL BLAKE” SON FILMINIZ OLACAQ? Bilmirəm. “Jimminin salonu”nu çəkərkən çəkilişlərdə çox çətinə düşmüşdüm və bu məni haradasa bezdrmişdi. Onu bitirdiyim zaman artıq özümdə davam edəcək gücü tapa bilmirdim, amma evdə oturub etdiklərinizi ağlınızdan keçirdiyiniz zaman geriyə sadəcə gözəl xatirələr qalır. Buna görə özümdə “Mən, Daniel Blake”i çəkə biləcək gücü tapdım və möhtəşəm bir təcrübə oldu. İndi artıq gücüm qalıb-qalmadığını bilmirəm, ancaq məni həmişə kameranın arxasına aparan şeylər də az deyil.

FILMIN HƏR HANSI BIR ŞEYI DƏYIŞDIRƏ BILƏCƏYINƏ INANIRSINIZ? Mən bunu bilə bilmərəm. Mən camaatın içindəki zəif bir səsəm sadəcə. Amma danışılması lazım olan hekayələr, məni hirsləndirən hekayələrin olduğu fikrim hələ də yerindədir. Insanların mübarizə apara bilmək bacarıqları mövzusunda optimist olmaqla bərabər, görülməli çox işlər olduğununun da fərqindəyəm: Bizim demokratik yoxlamalara ehtiyacımız var; faydaya yox, ehtiyaclara əsaslanan istehsal sisteminə ehtiyacımız var; hər kəsə normal bir həyat təmin etməyə və böyük şirkətlərin dikbaşlığından xilas olmağa ehtiyacımız var. Mən bu dəyişiklikləri görə biləcək qədər yaşamaram, ümid edirəm yeni nəsillər bunları görər.

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Rövşanə Orucova

Margarethe Von Trotta

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

REJISSORLUĞA BAŞLADIĞINIZ DÖVRDƏ O QƏDƏR DƏ ÇOX QADIN KAMERA ARXASINA KEÇMIRDI. BUNU SIZƏ XOR GÖRƏNLƏR OLUB... - Bəli, bir dəfə bir jurnalist mənə bic-bic bir sual ünvanlamışdı: “Sizin əriniz diş həkimi olsa idi, siz də diş həkimi olardınız?!”

RAINER WERNER FASSBINDER ILƏ NECƏ TANIŞ OLMUSUNUZ? - Mən Fassbinderin 3 filmində iştirak etmişəm. Tanışlığımız isə onun baş rolda çəkildiyi Volker Şlöndorffun “Baal” filmi vasitəsilə olmuşdu. Biz bir-birimizi yaxşı başa düşürdük, buna görə də o məni dərhal növbəti filmi “Götter der Pest” filminə dəvət etmişdi. Mən çoxdan rejissor olmaq arzusunda idim, ona görə də təklif edilən filmlərin ağına-qarasına baxmadan qəbul ediridim ki, rejissorlarla tanış ola bilim.

FASSBINDERDƏN BAŞQA KIM VAR IDI BU SIYAHIDA? - Məsələn Chabrol-un bir filmində çox mənasız rolda oynamışam. Wolfgang Staudtenin xətrinə, “Der Kommissar” filmində 3 dəfə vacib olmayan rollarda yer almışam.

BƏS FASSBINDERDƏN NƏ ÖYRƏNMISINIZ? - O nəyi istədiyini çox gözəl bilirdi. Bu əvvəllər çox önəm daşıyırdı, çünki biz o qədər də yüksək büdcəyə sahib deyildik və film materialları da baha idi. Fassbinderin filmləri çəkmə tərzini fantastik hesab edirdim. Həm də o, aktyor və aktrisalarla o qədər də çox danışmırdı, amma buna baxmayaraq, adam bilirdi ki, o nə istəyir. Film Fiction Magazine

SIZIN ƏN ÇOX SEVDIYINIZ SIYASI MÖVZULU FILMLƏRDƏN DANIŞAQ. SIZCƏ, BU MOTIVLI FILMLƏRIN ŞANSI ALMANIYADA NƏ QƏDƏRDIR? - Mən heç vaxt deməmişəm ki, hə, mən indi siyasi mövzuda film çəkməliyəm! Əksinə, mənə maraqlı olan təkcə şəxslər idi. İlk dəfə Rosenstrasse protestlərindəki qadınlardan bəziləri ilə şəxsən tanış olandan sonra bu mövzuda film (“Rosenstrasse”) çəkməyi qərarlaşdırmışdım.

BƏS ROSA LUKSEMBURG HAQQINDA FILM ÇƏKMƏYI NECƏ QƏRARA ALDINIZ VƏ ÇƏKILIŞLƏR HANSI ŞƏRAITDƏ HƏYATA KEÇIRILDI? - Həyata keçirmək hissəsi ideya hissəsindən ağır oldu, əlbəttə. Rosa Luksemburg ilə tanışlığım 1968-ci ildə oldu. Yəni küçə protestlərində onun portretini daşıyırdılar. İlk dəfə onu o zaman gördüm və siması mənim xoşuma gəldi. Bundan sonra onun yazılarını oxumağa başladım. Yazdığı məktublardan başladım. Amma sonra onu uzun müddətliyinə bir kənara qoydum. Bilmirəm niyə, ancaq bir onu bilidim ki, mən yenə də onunla intensiv məş-

Film Fiction Magazine

ğul olacağam. Artıq filmlər çəkməyə başlayanda elə hey düşünürdüm ki, mən onun haqqında bir film çəkməliyəm. Amma hələ çox şeylər öyrənməli idim. Ən azı 10 film çəkməli idim ki, Rosa haqqında film ideyasına yaxınlaşa bilim. Fassbinderin Rosa haqqında film çəkmək fikri var idi. Ancaq Fassbinder öldü. Mən onun prodüserindən bu işi üzərimə götürmək təklifi aldım. Fassbinderin filmi üçün artıq bir ssenari yazılmışdı. Ssenari çox gözəl idi, amma bu daha çox Fassbinderin stilinə uyğunlaşırdı. Fikirləşdim ki, əgər mən bu mövzuda film çəkmək istəyirəmsə, mən öz Rosamı yaratmalıyam. Mənim subyektiv Roza obrazım olmalı idi.

BU QƏDƏR BÖYÜK MÖVZUNU 2 SAATA NECƏ SIĞIŞDIRA BILDINIZ? - Bu məsələnin ən ağır hissəsi idi. Elə 2500-dən çox məktubları, siyasi transkriptləri, çıxışları var idi. Bunlar arasından mən Rosanı bir bütöv olaraq yaratmalı idim. Məktublarını oxumaqla başladım. Özümü onun yerinə qoydum ki, onu ilk öncə individium olaraq kəşf edim. Sonra siyasi mövzuları da əlavə etdim.

NECƏ OLDU KI, SIZ SUKOVANI ROSA ROLUNDA TƏQDIM ETDINIZ? BAXMAYARAQ KI, ONUN XARICI GÖRÜNÜŞÜNÜN ROZA ILƏ YAXINDAN UZAQDAN ƏLAQƏSI YOXDUR. - Bunun üçün mən Polşaya getdim, orada polyak yəhudiləri müşahidə etdim ki, kim ona xarici görünüşcə bənzəyir. Çox az adam tapdım. Amma tapdıqlarımda da yalnız ya gözü, ya ağzı oxaşayırdı ki, bu da narahatedici idi. Sonra Nyu-Yorka getdim. Adətən tapdıqlarımda da onun xarakterinə uyğun daxili yaxınlıq, yəni özünə güvən, Film Fiction Magazine

intelligentlik, ehtiras çatışmayan cəhətlər olurdu. Düşündüm ki, xarici oxşarlıqdan çox, daxili yaxınlıq önəmlidir rol üçün. Ona görə də mən Barbara Sukovaya bu rolu təklif etdim.

BƏS HANNAH ARENDT FILMI NECƏ ƏRSƏYƏ GƏLDI? - Düzü, əvvəl bunu istəmirdim. Bir dostumun təkidi ilə buna razılıq verdim. Hannahnın məşhur kitablarından olan “Qüdsdə Eichmann”ı oxumuşdum. Bilirdim ki, biz Eichmanın orijinal videolarını da istifadə edə bilərik. O, totalitarizm haqqında da yazmışdı və burada radikal pislik anlayışından bəhs etmişdi. Fikrimcə, elə filmin fəlsəfi əsası ondadır ki, o, radikal şər anlayışından radikal xeyir anlayışına gəlir. Filmin sonunda Hannah elə belə deyir: “Düşünürəm ki, şər həmişə ancaq ifrat ola bilər, amma o heç vaxt radikal ola bilməz. Radikallıq ancaq xeyir anlayışına aiddir”.

HADISƏLƏRI EKRANA DAŞIMAQ, ƏLBƏTTƏ, ÇƏTIN IŞ OLMALIDIR. EICHMANN PROSESI ƏRƏFƏSINDƏ SIZ HANNAH ARENDTI BIR MƏTBUAT OTAĞINDA HADISƏNI IZLƏDIYINI GÖSTƏRIRSINIZ, NIYƏ? - O, doğrudan da, bu otaqda əyləşib hadisəni izləmişdi. Biz filmin bu hissəsini orijinal otaqda lentə almışıq. Hannah inanılmaz dərəcədə çox siqaret çəkirdi. Məhkəmə zalında isə siqaret çəkmək qadağan olduğuna görə, o, mətbuat otağında oturmalı olmuşdu. Bu hadisəni özüm kəşf etmişdim. İsraildə festivalda bir nəfər mənə yaxınlaşıb Hannahnın qohumu olduğunu bildirdi. Təəccüblü halda dedi ki, doğrudan da, o, mətbuat otağında otururdu, amma filmdəkindən də çox siqaret çəkirmiş.

DOĞRUDAN DA, FILMDƏKINDƏN ÇOX SIQARET ÇƏKIRMIŞ? - Bəli. Hannah öləndə də əlində siqaret var imiş.

BƏS ÇOXDANDIR SIQARETI TƏRGITMIŞ BARBARA SUKOVA ÜÇÜN BU SIQARET ÇƏKMƏ MƏSƏLƏSI ÇƏTIN OLMADI KI? - Biz siqaretləri təbii otlardan hazırlayırdıq. Amma buna baxmayaraq, o qorxurdu ki, yenə asılılığı başlayar.

HANNAH ARENDT INGILIS DILINDƏ GÜCLÜ ALMAN AKSENTI ILƏ DANIŞIRDI. SUKOVA BUNUN ÖHDƏSINDƏN NECƏ GƏLDI? - O, intensiv olaraq onun danışıqlarını youtube-da dinləyirdi. Möhtəşəm ingiliscəsi ilə Sukova 3 ay boyunca hər yerdə alman aksenti ilə danışaraq praktika edirdi. Evdə, dostları ilə, ailəsilə. Sonda bu işin öhdəsindən məharətlə gəldi. Film Fiction Magazine

Film Fiction Magazine

Tərcümə: Şahin Xəlil

SPIKE LEE

ilə müsahibə

Film Fiction Magazine

Heç kim valideynlər qədər bir insanın istək və xəyallarını öldürə bilməz.

Mən Martin Lüter Kinq deyiləm. Amma mənim də planım var. Mən Nyu-Yorkda doğulmuşam, Nyu-Yorkda böyümüşəm, bir çox filmim Nyu-Yorkda çəkilib. Demək olar ki, mən nyu-yorklu rejissoram. İnsanlara nə vaxtsa rejissor olmaq üçün kino məktəbinə getdiyimi deyəndə çox vaxt “axmaq” adlandırılıram. Heç kim valideynlər qədər bir insanın istək və xəyallarını öldürə bilməz. Heç vaxt “niger” sözünə görə böyük problem yaşamamışam. Səkkiz yaşım olanda Bruklinin Kobbi Hill rayonuna köçmüşdük. O zamanlar orada ancaq italyanlar yaşayırdı. Bir neçə dəfə italyan uşaqlar mənə həqiqətən “niger” demişdilər. İnsanlar məni qara, zalım cırtdan olaraq görürlər, hansı ki, idarəolunmaz nifrət ilə bir başdan digər başa dövrə vurur. Soxulcana oxşayan insanlar qüsursuz insanlardan daha maraqlı olurlar. Bunu sizə mən – soxulcana oxşayan insan deyir. Tənqidçiləri sevirəm. Onlar bir andaca səni ucaldır, sonra isə məhv edirlər. Daha sonra isə əgər bəxtin varsa, yenidən ucaldırlar. Bəzən düşünürəm ki, film çəkmək – insan övladının edə biləcəyi ən çətin işdir. Amma kimsə mənə bunu desə, gülərəm.

Film Fiction Magazine

İstərdim ki, insanlar kinoteatrlardan gümrah çıxıb, nə haqdasa müzakirə, mübahisə etsinlər. Amma onlar yorğun sifətdə çıxıb, tualet axtarırlar. Film Fiction Magazine

Yaxşı filmin alınmasının əsas səbəblərindən biri – rejissorun günəşdən əvvəl oyanmasıdır. Rejissor – hər zaman hekayəçidir və mənim üçün əsas motivasiya – yaxşı hekayəçi olmaqdır. İstərdim ki, insanlar kinoteatrlardan gümrah çıxıb, nə haqdasa müzakirə, mübahisə etsinlər. Amma onlar yorğun sifətdə çıxıb, tualet axtarırlar. Məncə, bir çox pis film tamaşaçıların çarəsiz hər poxa getdiyinə görə real olur. Mənə hər zaman elə gəlirdi ki, kinematoqrafiyanın əsas məqsədi, insanların çoxdan unutduqları şeyləri izləməyə məcbur etməkdir. Hollivud və mənim qəhrəmanlarım arasındakı fərq aydındır – mənimkilər həyatdır. Mifləri dağıtmağı sevirəm. Məsələn, qara kişinin 30 santimetrlik penisi və təkcə seks haqda düşünən erkək olması. Filmə çəkilən qadınlara təəsüflənirəm. Onlar kişilərdən daha çox kompromissə getməyə məcbur olurlar. Bu kompromissə təkcə rejissorlar deyil, prodüser və daha bir neçə osturaqçı daxildir. Eşitdikləri şey isə: “Döşünü göstərərsən? Bəs götünü? Bilirsən də, bizə tamaşaçı lazımdır”. Qadın isə çox halda razılaşır. O bilir ki, qaydalar belədir və burada qərarları kişilər verir. Amma o götlər özləri göydən düşən raketin başlarını bədənlərindən ayırmasına razı olarlar, nəinki penislərinin ucunun görünməsinə. Məni varlı bilmələri məni öldürür. “İmkanlı” sözünə üstünlük verirəm. Varlılar – Spilbergdir, Lukasdır, Geytsdir, Cobsdur, Springstendir, Cey Zidir. Mənim, əlbəttə ki, pulum var. Şikayətçi deyiləm. Amma müqayisə üçün Uill Smit və ya Opra Uinfrini götürsək, onların yanında mən işsizlik təqaüdü alan kimi görünürəm. İstəyirdim ki, uşaqlarım da mənim kimi adi şəhər məktəbinə getsinlər. Amma arvadımla mübahisə etməmək də istəyirdim. Və arvadım deyəndə ki, uşaqları xüsusi məktəbə yazdırmaq istəyir, mən öz prinsiplərimə tüpürmək məcburiyyətində qaldım. Düşünürəm ki, Obamanın prezident olmasına dolayı yolla mən də təsir etmişəm. O mənimlə görüşəndə dedi ki Mişellə ilk dəfə görüşdükdə mənim filmimi izləməyə gediblər. Mən onda cavab verdim ki, şükür ki, mən həmin filmi çəkmişəm. Yoxsa məsələn, Mişeli Stiv Mayerin filminə aparsaydın, o düşünərdi

ki, bu oğlanda deyəsən nəsə çatışmır və kim bilir, Mişelsiz hər şey necə cərəyan edərdi. Mən gələcək personajlarım üçün adlar düşünüb, onları kolleksiya edirəm. Onlar dəyərsizdirlər, çünki ad elə bir şeydir ki, şəxsiyyət ondan başlayır. Mən optimistəm. Optimist proqnozum isə belədir: dünya uçuruma yuvarlanmaqdadır, elə bir uçurum ki, dərinliyində alovlar püskürür. Müştərilərdən heç birinə inanmayın. Onlar İncilə əl basıb yalan danışa bilən insanlardır. Dünyanın ən gözəl duası çox sadədir: “Tanrım, izn ver sabahı görüm”. Lesbiyanlar üçün kino çəkmirəm.

Dünyanın ən gözəl duası çox sadədir: ”Tanrım, izn ver sabahı görüm”.

Film Fiction Magazine

müəllif: OT Dergi

ZEKİ DEMİRKUBUZ

ilə müsahibə Tərcümə: Saleh Hacıyev

Film Fiction Magazine

HEÇ KİM ÖZ ŞƏHƏRİNDƏ PEYĞƏMBƏR OLA BİLMƏZ

Pisliyin yaxşı bir şey olduğuna inanan birisi deyiləm, amma pis niyyətli düşünməyin lazım olduğuna inanan biriyəm

lli yaşım var. Yaşadığım əlli ilin başında, ortasında və indi olanlara həqiqətən inana bilmirəm. Öz-özümə. Bir tərəfdən də inanılmaz həyəcanlanıram. Bütün bu pislikləri yaşayırsan, ürəyin ağrıyır, qorxursan, narahat olursan, amma bir küncə keçib soyuqqanlı düşündüyün vaxt; qəribə bir zəmanəyə şahid olduğunu görürsən. Hara gedəcək bu işin axırı deyə düşündükdə, işin içindəki pisliyi, əxlaqi qismi hesaba qatmadan həyəcanlanırsan. Düşünən biri olaraq yəni. Fəlsəfi olaraq baxsaq, çox xüsusi bir dönəmdir bu. Yaşadığım dönəmi ucaltmaq üçün demirəm bunu; tarix boyunca, demək olar ki, hər kəs yaşadığı dönəmi ucaldıb. Qiyamətə yaxın olmaq duyğusunu hər zaman sevər insanlar. Amma indi bəhs etdiyim elə bir şey deyil. Bir rahib dostum var idi. Dəhşətli dərəcədə xoşbəxt və yaxşı niyyətli bir adam idi. Onlar bizim imamlar kimi deyil, dinlərinin tələblərini yerinə yetirərkən həyatın əqli tərəflərini da önəmsəyirlər. Bir müddət sonra danışıqlarındakı xoş niyyəti və ümidi məni sıxmağa başladı. Xüsusən də, İsanın dirilməsi və yenidən gələcəyinə dair inancı. İsa mövzusunda mən də baş sındıran bir insanam. Həyat hekayəsi çox maraqlandırıb məni. Bir gün ona dedim ki, “Sən ciddi-ciddi bu dediklərinə inanırsan”? “Bəli” dedi. Mən də dedim ki, “Pisliyin yaxşı bir şey olduğuna inanan birisi deyiləm, amma pis niyyətli düşünməyin lazım olduğuna inanan biriyəm”. Buradan baxsaq, bəsit bir məntiqlə bunu deyə bilərəm sənə: İsa bir dəfə gəldi, özü də insanlığın çox qorxunc bir zamanında gəldi. Orta Şərqin cüzamdan öldüyü bir dönəmdə… Peyğəmbərliyin xüsusiyyəti budur. Yaxşılığa ən çox ehtiyac olan yerə və dövrə gələr. Yaxşı, gəldiyi vaxt nə oldu? Qohumları, qövmü və öz cəmiyyəti tərəfindən tüpürülərək, alçaldılaraq, ola biləcək ən şərəfsiz formada öldürüldü. İndi İsa geri gəlsə, nə olacaq? Orta Şərqə gəlsə yanar, Qərbə gəlsə, öldürməzlər, amma dəlixanaya apararlar. Amerikaya, Türkiyəyə gəlsə, terrorist deyə vurarlar… Necə ki, Deniz Gezmiş kimi. Amma ən önəmlisi İsanın “O” olduğunu necə anlayacağıq? Bir dəfə gəldi, heç kim anlamadı, indi gəlsə, necə anlaşılacaq, indi faciənin məşhur olmasına görə? Bu mümkünsüzdür, çünki

Film Fiction Magazine

100

İsa və sonrasında da oxşar faciələr və pisliklər milyonlarca dəfə yaşandı, insanlıq hansı birində təcrübəsindən istifadə etdi? Ən çox mənfəətini düşünərək bir az dayandı, amma əxlaqi olaraq heç bir dərs çıxarmadı. Rahib “möcüzəylə” gələcək dedi. Bunu görüb inanacağıq… O vaxt da möcüzəylə gəlmişdi, kim gördü, görənlər inandımı? “O gün də, bu gün də möcüzə dalınca qaçan adamlar həmişə öldürüldü, vuruldu, cəzalandırıldı və belə olmağa davam edir. İnsanlığın təbiəti belədir. İsa, Musa bir tərəfə, bu gün bu ölkəyə Mustafa Kamal çıxıb gəlsə, nə olar? “Cehape”nin qurucusudur deyə, gəldiyi yerə geri göndərilər böyük ehtimalla”. Bəzən yuxusuz və yorğun olduğum zamanlar “soxum belə ölkəyə, gedim buralardan” deyirəm. Uşağın var, həyat yoldaşın var, səndən keçib bəlkə, amma heç olmasa onları düşün deyirəm... Soyuqqanlı və ağıllı olduğum zaman o dəqiqə bu fikirdən daşınıram, yaşadığımız şeylər o qədər pis gəlmir. Pis şeylər olur, bir çox şey məhv olur,

Film Fiction Magazine

amma bəlkə də bu yaşananlar bir axtarışdır. Bəlkə yaşanacaq yaxşı şeylərin bəhanəsi, hələ inkişaf etməmiş, mədəniləşməmiş bir ölkənin, yuxarıdan düşmüş bir cümhuriyyətin, sonradan görmə bir demokratiyanın və siyasətin göstəricisidir deyə düşünməyə çalışıram. 12 sentyabr illərində həbsxanadan çıxmışdım. İş yox idi, yaxın ətrafımdan uzaqlaşmışdım. Hər tərəfdən xəyanətə məruz qaldığımı düşünürdüm. Bir az insanın nəfsinin qabarıb, özünü xüsusiləşdirdiyi vaxtlar idi. “Buralardan gedim, canım qurtarsın” düşüncəsi ilə “köhnə” dostlarıma xəbər göndərdim. Bir neçə ay sonra xəbər gəldi: “Hazırlaş, iki-üç gün sonra çıxış var” - dedilər. Görüşdük, kim olduqlarını bilmədiyim 6-7 şəxslə yola çıxdıq. Qatarla Edirneyə, oradan da Meriç tərəfə getdik. Meriç çayından Yunanıstana keçəcəyik. O vaxtlar çox təhlükəliydi o bölgə, insanlar vurulurdu; bir yoxlamaya tuş gəlsək, biz də sağ çıxmaya bilərdik. O insanlardan dördü mənimlə gələcəkdi,

101

digərləri isə rəhbər idi. İpə bağlı qara təkərdən bir gəmi ilə sırayla qarşı tərəfə keçirik. “Mən ən son keçəcəyəm,” - dedim. Hər kəs keçib sıra mənə gələndə birdən duyğusallaşdım, anam və biri sürü axmaq, normalda əsla xatırlamayacağım, axtarmayacağım şeylər gözümün önünə gəlməyə başladı və “getməyəcəuəm” dedim, geri qayıtdım. Bu hadisədən üç gün öncə “Güngören”dən “Haznedar”a piyada gedərkən ayağıma bir daş dəymiş “daşını-torpağını sikdiyimin ölkəsi” - deyə daşı təpikləyəcək qədər nifrət dolu və ölkədən boğaza qədər bezmiş olmağıma baxmayaraq, gedə bilməmişdim. Bu ölkədə yaşamaq yalnız bu gün deyil, hər zaman belə idi. Əxlaqsızlar, varlılar, sorğulamaqdan nəsibini heç almayan beyinsizlər bir tərəfə; bir az dərdi olan, bir az axtarışı olan, bir az sual verən, bir az yaşayışını görə bilən, bir şey etmək istəyən insanları bu ölkə hər zaman belə bir divanə həyatı yaşamağa məcbur etmişdir. Bu ölkə çətindir, amma sevirəm. Burada yaşadıqlarımı başqa yerdə yaşaya bilməyəcəyimi, yeyib içdiklərimi başqa bir yerdə yeyib-içə bilməyəcəyimi bilirəm. Əla da olsa, cənnət də olsa, başqa bir ölkədə yaşaya bilməyəcəyimi və yarımçıq olacağımı çox yaxşı bilirəm. Adornonun bir təsbiti var: musiqinin Wagnerlə, romanın Dostoyevski ilə, fəlsəfənin də Nietzsche ilə bitdiyini deyir. Çünki, bütün bu əsərlərin və sənətkarların 19. əsrə qədər gələn bəzi şərtlərin nəticəsində ortaya çıxa biləcəyini, xüsusilə 20-ci əsrdə kapitalizmin bu halı ilə roman yazmaq, şəkil çəkmək, musiqi bəstələmək kimi səbəblərin və bunlarla qurulan münasibətlərin xarakter olaraq dəyişdiyini deyir. Buna bir baxımdan inanıram. Musiqi, roman, fəlsəfə, əlbəttə, bitməyib və misal üçün, Pink Floyd bizi hələ də həyəcanlandırır, amma musiqi ilə, sənətlə, ədəbiyyatla əlaqə qurmaq formamız və səbəblərimiz, insanların bunlarla o zamankı əlaqə qurma formasına görə xarakter olaraq dəyişib. Dəyərli bir şeyə çatmağın yolu da, ən az “şey” qədər dəyərli olmalıdır. “Cinayət və cəza” yazıldığı vaxt, roman onu oxuyan rus xalqı üstündə elə bir

təsir yaradıb ki, insanlar Dostoyevskini “sən Rusiyanın gələcəyini necə bir qatil olaraq göstərərsən” - deyə təndiq edib, sıxışdırıblarmış. Bir romanın təsirinə baxın. Bu gün insanların romanla qurduğu münasibət formasına baxın. Bir romanın yazılma səbəbi ilə əlaqəli də eyni şeyi deyə bilərik. “Cinayət və cəza”-nın, “Əcinnələr”-in sadəcə bir roman olmadığı, Rusiyanın gələcəyinin qatillər olduğu əlli il və sonrasında məlum oldu. Çünki Dostoyevskinin roman yazma səbəbləri, bugünki roman yazma səbəblərindən həqiqətən çox fərqli idi. “Düşüş”, “Bulantı” və “Yeraltından qeydləri” dönə-dönə oxuyuram. Onsuz da üçünün də eyni kitab olduğunu düşünürəm. Digər ikisinin də “Yeraltından qeydlər”-dən çox təsirləndiyini düşünürəm. Rejissor olaraq ehtiraslarımdan bir az şübhəyə düşəndə ilham almaq üçün Van Gogh-un “Teoya məktublar”ını oxuyuram. Bir tərəfdən rəsmlərinə baxaraq və utanaraq. Bir rejissor olaraq sahib olduğum şəraitdən heç şikayət etməməyin, həyatım boyunca da etməyəcək olmağımın səbəbidir Van Gogh. “Cinayət və cəza”-nı və Dostoyevskinin digər kitablarını tez-tez oxuyuram. Dostoyevskinin “Bir yazarın gündəliyi” kitabında danışdığı 1850-ci illərin Rusiyasıyla günümüzün Türkiyəsinin dərdlərinin, vəziyyətinin haradasa eyni olduğunu görmək çox heyrətamizdir. İnsanların ruh halından götürün də, keçirilən isteriyaya qədər bir çox oxşarlıq var. Gündəlik həyatımızdaki xırda məsələlər belə haradasa o dönəmin Rusiyası ilə eynidir. Bunu ancaq Dostoyevski kimi bir adam heç bir pis niyyətliliyini və gerçəkliyini əsirgəmədən deyə bilərdi. Rusiya və Dostoyevski demişkən, yenə oxşar bir həyatı necə yaşadığımızı görmək istəyənlər, onun ən böyük varisi olduğunu düşündüyüm Zvyagintsevin “Leviathan” filmini izləyə bilər və dünyanın günümüzdə necə bir yer olduğunu, bizlərin necə insanlar olduğumuzu Dostoyevskinin dediyi qədər bəsit və açıq şəkildə görə bilərlər.

Film Fiction Magazine

102

Tərcümə: Nərgiz Məmmədli

yotr avlenski ilə müsahibə

ildiyiniz kimi, Pyotr Fransada təzəcə siyasi sığınacaq alıb və bu çox yaxşı bir xəbərdir. Sizə öncə qonağımızı və onun fəaliyyət sahəsini təqdim etmək istəyirəm. Rus non-konformist sənət dalğasının yaranması Xruşşov hakimiyyəti dövrünə təsadüf edib. Non-konformist sənətçilərin əksəriyyəti rəsmi fəaliyyət icazəsinə malik deyildilər. Bunun səbəbi isə onların sənət müəssisəsi məzunu olmamaları idi. Əlbəttə, bu sənətçilər arasında sənət məktəbi diplomuna malik olanlar da var idi. Onlar isə partiyanın ideologiyasına uyğun bir fəaliyyət göstərmədik-

Film Fiction Magazine

ləri üçün qeyri-rəsmi olaraq sənətlərini icra edirdilər. Sovet non-konformist sənətçilərinin məqsədi ədavətli bir iqtidara qarşı intellektual müqavimət yaratmaq idi. Bu sənətçilər günümüzdə performans sənəti kimi tanınan, özlərinin isə aksiyonizm dedikləri sənət növü ilə məşğul olurdular. Pyotr və Pussy Riot kimi sənətçilər bu aksiyonizmi bir sonrakı səviyyəyə daşıyır. Bu sənətçilər sistemin ən zəif nöqtələrini tapıb, onlara hücum edirlər və beləliklə, yaranan qarşıdurmada iqtidar əməlləri ilə özünü ifşa edir.

103

– Əvvəlcə demək istəyirəm ki, bir çoxları mənim fəaliyyətimin etiraz sənətinin bir təzahürü olduğunu düşünür. Mən etiraz sənəti ilə məşğul olmuram. Etiraz sən bir şeyə dəstək verəndə və ya ona qarşı çıxanda olur. Mən daha fərqli sahələrlə maraqlanıram. Mən siyasi sənətlə məşğulam, çünki siyasət hər şeyin içindədir. Belə bir söz var: əgər insan siyasətlə məşğul olmursa, siyasət özü onunla məşğul olur. Bunu inkar etmək axmaqlıq olardı. Siyasət bir sıra alətlər sistemi və hakimiyyət aparatlarından ibarətdir. Onun müəyyən hökmranlıq manivelaları var. Bu alətlər insanları idarə edir. Bunlar polis, mətbuat, psixiatriya, ədliyyə, qanunvericilik sistemi, cəza sistemi, təhsil sistemi, ideologiya və dindir. Bunlar iqtidarın özünə alət edib öz aparatlarına çevirdiyi fərqli insan fəaliyyətinin mövcud olduğu sahələrdir. Siyasi sənətin məqsədi siyasət haqqında danışmaq deyil, əks halda bu siyasət haqqında bir sənət olardı. Lakin sistemə daxil olub, iqtidarın alətlərini hərəkətə gətirmək, onların

sənətin məqsədləri üçün işləməsini təmin etməkdir. Sənətin məqsədləri isə iqtidarın güc dekorlarını silkələyib, yeridən etməkdir. Bu dekorların altında iqtidar öz inzibati acgöz təbəssümünü gizlədir. Başqa sözlə, o, insanları idarə etmək üçün zorakı güc istifadə etdiyi bütün proseslərin üstünü örtmək istəyir. Siyasi sənət isə dekorativ sənətə tam qarşı olaraq nə rejimi, nə iqtidar institutlarını, nə də inzibati orqanlarını bəzəyir. O, tam əksi olaraq, daha öncə də dediyim kimi, bu bəzəkləri, dekorları yerindən edir və dağıdır. 2012-ci ildə mən və əslində hər kəs bir cəza prosesinin şahidi olduq. Tamaşaçısı olduğumuz hadisə isə Pussy Riot qrupunun cəzalandırılması idi. Bu hadisə iqtidarın istədiyini əldə etmək üçün insanlara açıqca və çəkinmədən hədə-qorxu gəldiyini göstərdi. İqtidar beləcə insanları, səslərini kəsib artıq heç nəyə etiraz etməməyə vadar edir. Şov aksiyasının əsas səbəbi də bu idi. Digər tərəfdən, elə bu hadisə mənim daha öncə olmadığım bir səhnəyə çıxmağıma səbəb oldu.

Film Fiction Magazine

104

Mənim fəaliyyətim iqtidarın istəyini onun məntiqi nəticəsinə vardırmaqdan ibarətdir

Sənətin bu sahəsi düz hərəkət (direct act) sahəsidir, yəni heç bir vasitəçisi olmayan sənət sahəsi. Burada sadəcə əməl edən insan və auditoriya var. Başqa sözlə, bir xütbə var, bir də bu xütbənin nişan aldığı məntəqə (ünvan). Bu heç bir kurator, məmur və ya üçüncü səxslər tərəfindən təşkil olunmur. Bu tamamən orator və publika/kütlə arasında birəbir münasibətdir. Mən subyekt-obyekt münasibətləri ilə işləyirəm. Mən siyasi sənətlə məşğulam. Siyasi sənət iqtidar mexanizmi ilə əlaqədar bir işdir. İqtidar mexanizmi isə əhalinin iqtidar alətləri vasitəsi ilə nəzarəti və istiqamətləndirilməsindən ibarətdir. Mən isə bu iqtidar alətləri ilə bir xammal kimi işləyirəm. Mənim fəaliyyətim iqtidarın istəyini onun məntiqi nəticəsinə vardırmaqdan ibarətdir (söhbət iqtidarın induksiyasından gedir). Paradoks da elə bundan ibarətdir: iqtidarın istəyi məntiqi nəticəsinə varıldığında iqtidarın özü bir çıxılmazlığa girir və nə iqtidarın təmsilçiləri, nə də onun aparatları artıq buna bir çarə edə bilmirlər. Bunu mənim elədiyim ilk siyasi sənət aksiyasının nəticəsində də görmək olar. Söhbət Şov aksiyasından gedir. Burada iqtidar öz məntiqi nəticəsinə varmışdı və o bir çıxılmazlığa girdi. Kifayət qədər uzun bir zaman mən iqtidarın təhsil orqanlarının içərisində idim və bu institutların gələcək sənətkarları necə də qırdığını görürdüm. Təhsil ala bilmək və ya bilik qazanmaq üçün sərf edilən vaxt iqtidar mexanizminin necə işlədiyini başa düşmək üçün kifayətdir. Sistem bir şey öyrənmək üçün gələn 17-18 yaşlı gənclərdən sadəcə xidmət personalı yaradır. Bir neçə vaxt sonra mən Tusha aksiyasını keçirdim. Mən kəndirlə dövrələnmiş bir növ baramaya bənzər bir konstruksiyanın içində

Film Fiction Magazine

105

Sankt-Peterburqun Qanunvericilik Assambleyasının qarşısında uzanmışdım. Bir tərəfdən bu, Rusiyada yaşayan insanların iqtidar düşüncəsinə uyğun olaraq necə yetişdirildiklərini göstərirdi, digər tərəftən isə “tusha” sözü ölü heyvanın cəsədi deməkdir. Bu cəsədləri isə kəndirlə bağlamaq kəndlilərin bir növ adətidir. RF-nin qanunvericilik sistemi insanları ölü heyvan cəsədləri kimi kəndirlə bağlayıb boğmağı hədəfləyir. Bu səbəblə Tusha aksiyası Rusiya Federasiyasının repressiv siyasətinə həsr olunmuşdu. Burada da iqtidar öz məntiqi nəticəsinə doğru yol almış və o, sənətin məqsədlərinə qulluq etməyə başlamışdı. İqtidar nümayəndələri öncə kəndiri qırıb məni oradan kənarlaşdırmağa çalışdı, amma kəndiri əlləri ilə qıra bilməyəcəkləri üçün əvvəlcə onlar bunu balaca bir maqqaşla etməyə çalışdılar, sonra isə üstümə bir pərdə atdılar. İqtidar hər bir məyusluğunun və yaxın məğlubiyyətinin üstünü örtməyə çalışır. Bu aksiyanı da, kəndirin üstünə bir örtük, daha doğrusu, yorğan ataraq neytrallaşdırmağa çalışdı. Sonra iqtidar qulluqçuları nəhəng bir ənbirlə kəndiri kəsmək istədilər, lakin bu dəfə parça kəndirə dolandı və onlar parça, kəndir, bir də ənbir balaca bir tamaşa sərgilədilər. Nəhayət, öz istədiklərinə nail olduqdan sonra məni Qanunvericilik Assambleyasının binasının əsas qapısından çılpaq şəkildə içəri saldılar. Bu, kifayət qədər uğurlu bir sonluq idi, çünki buranın işçiləri belə, işə gedərkən ikinci xidməti girişdən istifadə edirlər. Bu aksiyanın sonunda məni polis məntəqəsinə apardılar və xırda xuliqanlıq maddəsi ilə cinayət işi açmağa cəhd etdilər. Polis tərəfindən hazırlanan protokol nöqsanlı və əsaslı olmadığı üçün hakim cinayət işi açmaq istəmirdi, polis isə təkid edirdi. Gülməli və təsadüfi olsa da, bu protokolun sonunda hakimin imzası belə mənim içində uzandığım kəndir barama şəklində idi.

...protokolun sonunda hakimin imzası belə mənim içində uzandığım kəndir barama şəklində idi.

Film Fiction Magazine

106

Öz aksiyalarımda hər kəsin edə biləcəyi ən bəsit özünüifadə və xütbə nümunələri göstərməyə çalışdım. İstər sadə iplə tikilmiş bir ağız olsun, istər bir çox mağazada tapıla bilən mismar və kəndir olsun, istərsə də köhnə maşın təkərləri olsun. Hər bir aksiyada ən əsası odur ki, mən heç nə etmirəm. Yəni mən ya uzanıram, ya ayaq üstə dururam, ya otururam, ya da azadlıq aksiyasında olduğu kimi, tamamilə eyni, ritmik hərəkətləri təkrarlayıram. Əgər onlar iqtidar nümayəndələri olmasaydı və insanları özlərinə tabe etdirməli olmasaydılar, düşünürəm ki, hadisələr daha fərqli inkişaf edərdi. Onlar sadəcə tamaşaçı olaraq qalıb, hadisələrə müdaxilə etməzdilər. İqtidar vasitəsilə, elə onun öz əli ilə sənət fəaliyyəti ilə məşğul olmaq mənim işimin çox vacib bir elementidir. Digər bir sözlə desək, aksiya reallaşmağa başladıqda mənim hərəkətlərim bitir və artıq bu aksiya iqtidar nümayəndələrinin müdaxiləsi ilə inkişaf edir. İqtidar üzvləri aksiya zamanı görüntü və şəkillərin yayılmaması üçün əllərindən gələn hər şeyi edirdilər. Onlar hətta Qırmızı Meydanı belə bağlamışdılar. Lakin sonra onlar özləri mənə Kreml kimi əlverişli bir rakursdan çəkilmiş görüntüləri və digər sənədləri verdilər. Nəticədə siyasi sənəti neytrallaşdırmağa çalışan iqtidar bu sənət üçün çalışmağa başlayır. İqtidar öz resurslarından insanları damğalamaq üçün istifadə edir. İqtidar nümayəndələri mənim aksiyalarımı ya cinayət, ya dəlilik və yaxud hər hansı bir patologiya kimi göstəməyə çalışlar. Mən isə iki sadə mövqeyi müdafiə edirəm: mən sənətkaram və siyasi sənətlə məşğulam. Məncə, bu, çox uğurlu bir Film Fiction Magazine

Hər bir aksiyada ən əsası odur ki, mən heç nə etmirəm. Yəni mən ya uzanıram, ya ayaq üstə dururam, ya otururam, ya da azadlıq aksiyasında olduğu kimi, tamamilə eyni, ritmik hərəkətləri təkrarlayıram.

107

Əgər mən iqtidar nümayəndələrinə qulaq asıb onların istəklərinə tabe olsaydım, onda bunları etmənin heç bir mənası olmazdı.

kompozisiyadır, mən heç vaxt bunu belə bacara bilməzdim. Çox şadam ki, bu dəfə də iqtidar aparatları vizual materialla işləməyə başlayır və beləcə siyasi sənətə dəstək və ianə verir. Bir sonrakı şəkildə mən sənət tarixinə – Van Qoqun irsinə üz tutdum və psixiatriya məntəqəsinin obyektivliyini sorğuladım. Gördüyünüz kimi, mən çılpaq bir şəkildə Psixiatriya və Narkologiya üzrə V.P.Serbskiy adına Federal Tibbi araşdırmalar mərkəzinin divarının dibində oturdum və qulağımı kəsdim. İqtidarın insan bədəni və psixikasına qarşı etdiklərini hədəfə alan bu aksiyada mən psixiatriya məntəqəsi nümayəndələrinin iqtidar üçün təhlükə daşıyan fərdlərinin cəmiyyət kimi bir bədəndən necə kəsilib atıldığını sərgilədim. Beton divar dəlilər cəmiyyətini iqtidar normalarına uyğun davrananlar cəmiyyətindən ayırır. Psixiatriyanın iqtidarın siyasi məqsədlərinə qulluq etməsi isə polis aparatının özünə ağıl və dəlilik arasındakı sərhədi müəyyən etmə səlahiyyətini verməsi deməkdir. Mən, bundan əvvəlki aksiyalarımda olduğu kimi, hər kəsin bildiyi və daha öncə var olan bir hərəkəti sadəcə bir məzmundan başqasına daşıdım. Bu aksiyanın sonunda mən psixiatriya məntəqəsinə aparılıb möhtərəm həkimlər tərəfindən yoxlanıldım. Mənimlə üç fərqli həkim görüşdükdən sonra müəyyən olundu ki, ikincisinin diaqnozu ilkini ixtisar edir, lakin nə birincisinin, nə də ikincisinin diaqnozu olanları açıqlamada kifayət deyildi. Sonuncu həkim isə heç bir psixiki problemin olmadığını və mənim azad edilməli olduğumu söylədi. Əgər mən iqtidar nümayəndələrinə qulaq asıb onların istəklərinə tabe olsaydım, onda bunları etmənin heç bir mənası olmazdı. Bir işi onun öz məntiqi nəticəsinə çatdırmaq çox vacibdir. Lakin iqtidar nümayəndələrinin hövsələsi çatmadı və onlar yetərincə tez və radikal bir üslubda aksiyanın həyata keçməsinə müdaxilə etdilər. Buradan iqtidarın hüquq və ya təhqiqat məntiqinin olmadığı üzə çıxdı. Bu məntiq axmaqcadır, bu, absurdun logikasıdır. Otdeleniye aksiyasından sonra mənim evimdə heç bir izahat verilmədən axtarış aparıldı. FSB-nin mənim işimlə maraqlanan təhqiqatçısı isə məni bir neçə dəfə sorğuladı. Bu dindirmələr zamanı biz əsasən sənətin iqtidar mexanizmindəki yeri və iqtidarın insan həyatına müdaxiləsi barədə uzun mütaliələr keçirdik. Nəticədə təhqiqatçı mənə qarşı açılan məhkəmə işini buraxmaqla kifayətlənmədi, o hətta bir sonrakı məhkəmə zamanı mənim vəkilim olaraq məhkəmədə iştirak etmək istədi. Əlbəttə, iqtidarın ən böyük aparatlarından biri olan ədliyyə içəridən çürüdüyünün fərqində idi, lakin yetişdirdiyi nümayəndələrinin ona qarşı çıxış etməsinə yol verə bilməzdi. Buna görə də təhqiqatçının bu məhkəmədə tərəf dəyişdirməsinə icazə verilmədi, o sadəcə bu məhkəmə işi ilə bağlı istefasını bəyan etdi. FSB onunla heç əlaqədər olmayan işlərə müdaxilə edir, təhqiqatçılar isə özlərinin də inanmadığı və var olmayan bir cinayəti araşdırırlar. Bu hadisə məni çox əsəbiləşdirdi. Bu səbəbdən mən FSB-nin qapılarını yandırdım. Qapıların zərər görməsi səbəbilə FSB onlar bərpa edilənə qədər ən əsas girişinə dəmir bir qalxan çəkdi. Bu nəticə isə mənim bir rəssam kimi hər zaman xəyal etdiyim, amma heç vaxt nail ola bilməyəcəyim qədər mükəmməl idi. Film Fiction Magazine

108

Bu aksiyaların hər birində mən sadəcə bir təkan yaratmağa çalışdım. Bu təkanın ətrafında iqtidar elə özü bir cür narrativ xütbə və ifadələr yaradacaqdı. Belə də oldu. Mən iqtidarın əlləri ilə sənət fəaliyyəti göstərirəm. Yəni mən ən ibtidai vasitələrlə təkan yaradıram və hakimiyyət mexanizmini yenidən üzə çıxmağa təşviq edirəm. Bununla da iqtidarın özü öz dekor və bəzəklərini yox etməyə başlayır. Mən bunu siyasi sənətin yeni ekonomikası adlandırıram. Məni cinayət məsuliyyətinə cəlb edərək və sənətimi patologiya adlandıraraq hakimiyyət özünü ifşa edir. Lakin bu bir problem təşkil etmir, çünki bu, siyasi sənətin sərhədlərinin formalaşma və bəyanat halını alma prosesidir. Bu proses sonsuzdur. Söz insan düşüncəsi və bürokratik aparat arasındakı sonsuz münaqişədən gedir. Məncə, psixiatriya daha bir təcrid metodudur, başqa sözlə, mədəniyyət və əhalinin norma və patologiyaya ayrılma metodudur. Bunun elçilərindən biri də ondan “Siyasi sənət haqqında nə düşünürsünüz?” deyə soruşulanda Medinskinin “Bu sənətin heyranlarının psixiatriya muzeyinə aparılması lazımdır” cavabı idi. Bu o deməkdir ki, Mədəniyyət naziri 3-cü reyx bürokratlarının sənət siyasəti qavramları və strategiyaları ilə hərəkət edir. 3-cü reyxin bürokratları biologiya və psixiatriya terminləri ilə çoxlu mütaliə edirdilər. Bunun nəticəsində isə degenerativ sənət yaranır. Bu isə diqqət yetirilməsi lazım olan çox vacib bir işarədir. Bu yazı Pyotr Pavlenskinin 2014-cü ildə Rusiyanın Azadlıq Radiosuna verdiyi müsahibədən və 9 may 2017-ci ildə İnalco, Parisdə verdiyi Siyasi sənət adlı müşavirədən götürülmüşdür.

Film Fiction Magazine

Bu aksiyaların hər birində mən sadəcə bir təkan yaratmağa çalışdım.

109

Film Fiction Magazine

110

Tərcümə: Şahin Xəlil

AKI KAURISMAKI

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

111

landırma. Amma Hollivud 1961-ci ildə Nikolas Rayin “King of Kings” adlı təəccüblü, sifarişli pox filmi ilə öldü. Ray o zaman Bunuelə şikayət etmişdi. Bunuel isə soruşmuşdu ki, bəs onda sən nə ilə məşğulsan? Həmin vaxt Bunuel özü də film çəkirdi. Həm də evinin lap yanında. O, nahara evə gedirdi. Onu demək istəyirəm ki, heç kim özünə qarşı olan heç nə etməməlidir. Niyə Hollivuda geÖz xalqını idarə edə bilməyən döv- dib, hansısa axmağın qulu olum? Axı lətlər kosmos arzusundadırlar. ABŞ, Hollivuddan heç kim ora getdiyi kimi Rusiya, Çin, Hindistan düşünür ki, kos- qayıtmayıb. mosu fəth etməklə xalqın hörmətini Hazırkı ambisiyalarımın ən yüksək qazanacaqlar. Xalq isə əminəm ki, belə həddi – meşədə gözəl ağ göbələk tapkosmonavtlar haqda bir şey düşünür: maqdır. s*kdirib uçun buradan! Mən bir neçə dəfə güzəştə getməyə Xoşbəxtlik – qıcıqlandırmada, dibi məcbur olmuşam və buna nifrət edirəm. olmayan çarəsizlikdədir. Melanxoliya – Filmini Oskar komissiyasına təqdim xoşbəxtliyin anasıdır. edən şəxs fahişədir. Oskar mükafatları Həyatın mənası, özündə təbiətə və təqdim edilən zaman Finlandiyada bainsanlara hörmət edən əxlaq prinsipləri lıq tutmağım faktı belə, buna bəraət qainkişaf etdirmək və buna əməl etmək- zandırmır. dən ibarətdir. Kimsə yanımda “insan gülümsəyə Alkoqol – insanla cəmiyyət arasında- bilən yeganə varlıqdır” deyəndə zorakıkı vasitəçidir. Özüm 35 ildir içirəm, indi lığa meyilli oluram. Mən quşların güməndə müvəqqəti fasilədir. Bu, mənim lümsədiyini görmüşəm. Şəhər insanidarə sistemimdir. ları üçün qəribə görünsə belə, deyim Mən azad deyiləm. Əvvəla, hər bir ki, mən sığının gülüşünü başqa heç bir insan öz mədəni adətlərinin köləsidir. canlıda görməmişəm. Sonra da ki, əgər məni zorlasaydılar, İnsan təsadüfən – məşğul, amma o mən o dəqiqə təslim olardım. qədər vacib olmayan – planetin tarixinİtlər ciddi söhbətə layiq yeganə can- də geri dönüş edib. Təbii sərvətlərimiz lılardır. Bəzən parkda gəzirsən və gö- bitmək üzrədir. Düşünürəm ki, tezliklə rürsən ki, qadınlar öz itləri ilə elə da- insan etmədiyi ən mərd hərəkəti edənışırlar ki, sanki itlər onların itirdikləri cək: Yer kürəsini məhv etdiyi üçün özükişilərdir. Bu qadınlar dəli deyillər. On- nü məhv edəcək. Mən optimist olmaq istəyərdim, amma bu gedişlə yəqin ki, lar sadəcə seviblər. dünyanın sonu 2020-40-cı illər aralığınHollivud – quyruğu hələ də tərpənən da baş verəcək. ölmüş ilandır. Onlar düşünürlər ki, süni Siz nə vaxtsa xoşbəxt sərxoş görmüpeyk və güzgü sistemləri ilə qürubu təxirə sala bilərlər. Xatırlayırsınız, belə sünüz? Yəqin ki, uzaqbaşı gecə. Amma bir plan var idi: gecə Çikaqonu süni işıq- gecələr bütün insanlar xoşbəxt olur.

Öz xalqını idarə edə bilməyən dövlətlər kosmos arzusundadırlar.

Film Fiction Magazine

112

Tərcümə: Şahin Xəlil

Çarli Çaplin

ilə müsahibə

Həyat – gözəl şeydir, hətta “dəniz anası” üçün.

Film Fiction Magazine

113

ən klişelərdən qorxmuram. Bütün həyatım klişelərdir. Hamımız yaşayırıq və ölürük, gündə üç dəfə yeyirik, sevirik, sevmirik. Kim ki heç vaxt uşaq olmayıb, heç vaxt böyüməyəcək. Anam elə şən, elə qayğısızdır ki, necə dəli ola bilərdi? Elə hiss edirdim ki, o bizi düşünməmək üçün qəsdən ağlını itirib. Mən sirkdə az vaxt keçirməmişəm. Həmişə də kəndirbazlar üçün çox həyəcan keçirirdim. Hər şey təsadüfən alındı. Operator məndən qrim etməyi xahiş etdi. Mən kostyumerə gedərkən düşündüm: elə etmək lazımdır ki, biri digərinin əksi olsun. Kisə şalvar və dar pencək, böyük baş və kiçik şlyapa, tamamən qeyri-adi, amma həm də centlmen. Sadəlik – sadə şey deyil. Hər şey səmimilikdən asılıdır. Qoca banan qabığının üstünə çıxır, sürüşüb yıxılır – biz gülmürük. Amma eyni şey kök, imkanlı bir centlmenin başına gəlirsə – qəhqəhə çəkirik. Freyddən fərqli olaraq, mən seksin insan davranışında başlıca faktor olmasını qəbul etmirəm. Məncə, aclıq, soyuq və səfillik insan psixologiyasına daha dərin təsir edir. Mənim ağrılarım kiminsə gülüşünə səbəb ola bilər. Amma gülüşüm heç vaxt kiminsə ağrılarına səbəb olmamalıdır. Komediya yaratmaq üçün mənə 3 şey

lazımdır: park, polis və qəşəng qız. Səsli kino erası başlayanda mənim qəhrəmanım Çarlinin sonu çatdı. Onun səsi mənim üçün ağlasığmaz idi. İstərdim ki, tamaşaçım həm ağlasın, həm gülsün. Və kim nə düşünür, bilmirəm, amma mən buna nail oldum. Axşam – Kaliforniyada çox tənha zamandır. Əsas da Hollivudda. İnsanın əsl xarakteri sərxoş ikən üzə çıxır. Güzgü – mənim ən yaxın dostumdur. Çünki mən ağlayan zaman o heç vaxt gülmür. İnsan bir dəfə öldürəndə yaramaz olur. Min dəfədən sonra qəhrəman. Düşünmək qabiliyyəti skripka və ya pianoda ifa etməyə bənzəyir. Daimi məşq tələb edir. Çoxalmaq – təbiətin əsas qanunudur və hər bir kişi – yaşlı və ya cavan – qadınla görüşərkən, onunla seks fürsətini dəyərləndirir. Bir çox işinin peşəkarı səhvən dahi olaraq qəbul edilib. Amerika daha mənə lazım deyil. Hətta prezident İsa Məsih belə olsa, mən ora qayıtmaram. Patriotluq – dünyanın əzab çəkdiyi ən böyük dəlilikdir. Həyat – məşqi olmayan pyesdir. Ona görə pərdələr enənə, səhnə başa çatana qədər oxuyun, ağlayın, gülün və dolu yaşayın. Bizim günahlarla zəngin dünyamızda heç nə əbədi deyil. Hətta çətinliklərimiz belə.

Film Fiction Magazine

114

Tərcümə: Şahin Xəlil

ANDY WARHOL

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

115

Rəssam – insana elə də lazım olmayan şeylər yaradan insandır. Haqqında yazılanlarla mübahisə edə bilməzsən. İlk seçim mənə məxsus olmayan zaman dəli oluram. Bir çox istəmədiyim şeylə məhz bu paxıllığıma görə məşğul oluram ki, birdən kimsə məndən öncə bu işi görər. Bir tənqidçi məni “heç nə” adlandırmışdı və bu məni öz varlığım anlamında heç gücləndirmədi. Sonra anladım ki, sadəcə var olmaq özü-özlüyündə heç nə ifadə etmir və buna görə sevindim. Heç nə – özlüyündə bir tərzdir. Hər zaman yaxşı zövqdür. Heç nə – idealdır. Çünki, “heç nə”ni heç nə narahat etmir. Heç nə yorucu deyil. Heç nə seksual nifrət oyatmır. Heç nə kədər gətirmir. Kimsə olmağa çalışdığım yeganə məqam – qonaqlıqda olmadan, ora getməyə hazırlaşmaqdır. Düşünürəm ki, bir otaqda yaşamalısan. Təkcə yataq, məcməyi və çemodan olan boş bir otaqda. Yatağın üstündə nə istəsən edə bilərsən: yemək yemək, yatmaq, düşünmək, gimnastika ilə məşğul olmaq, siqaret çəkmək. Hamam və telefon isə lap yatağın yanında olacaq. Tənhalıqda qeyri-adi heç nə görmürəm. Təklikdə özümü yaxşı hiss edirəm. Yeni insanla tanışlıq çox ağırdır. Çünki, hər yeni insan səndən çox vaxt alır. Özünə vaxt saxlamağın yeganə üsulu – heç kimə maraqlı gəlməyəsən deyə, özünü cazibəsiz göstərməkdir. Televizorum olan gündən insanlarla yaxın münasibətlərə yüksək dəyər verməyi tərgitdim. Sevgi alına və satıla bilər. Superulduzlardan biri hər zaman ağlayıb, sevdiyi insanın onu evindən qovduğunu deyirdi. Mən isə ona deyirdim: “Narahat olma. Sən nə vaxtsa çox məşhur olub, həmin evi satın alacaqsan”. Və belə də

oldu. İndi o çox xoşbəxtdir. Əsasən makiyajsız qadınları öpmək istəyirsən. Merilinin dodaqlarından öpmək istəməmişəm, amma onlar çox fotoqenik idi. Fotoda olan gözəlçələr təbii gözəlçələrdən fərqlənirlər. Yəqin ki, fotomodel olmaq çətindir. Çünki, heç kim özü kimi görünmək istəmir. Amma bu mümkünsüzdür. Mənə kiminsə aşiq olduğunu hiss edəndə narahat oluram. Hər dəfə sevgi romanım olanda elə narahat oluram ki, özümlə bütün emalatxanamda olan insanları gətirirəm. Onlar əsasən 5-6 nəfərdirlər. Onlar mənim yanıma gəlirlər. Sonra bərabər xanımın yanına gedirik. Məni sevirsən? Ətrafımı da sev. Əslində gözəl qadınlar məni cəlb etmir. Daha çox söhbətcil qadınları bəyənirəm. Söhbətcil insanlar bir şey edirlər. Gözəllər isə özləri bir şeydir. Bu pis bir şey deyil. Amma mən onların nə cür bir şey olduğunu anlamıram. Öz avtoporterimi çəkən zaman civzələrimi çəkmədim. Bu elə bu cür də olmalıdır. Çünki, civzə müvəqqəti bir şeydir və onların sənin görünüşünlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Heç vaxt qüsurları göstərməyin. Yaxşı rəsmdə onlara gərək yoxdur. Üç şey mənim üçün hər zaman gözəldir: köhnə, sevimli, ayağımı sıxmayan botlarım, şəxsi yataq otağım və ABŞ-a dönən zaman gömrük. Bir şeyi istəməyi tərgitdikdən sonra həmin şey özü əlinə düşür. Bu, mənim təcrübəm deyil. Bu aksiomdur. Gələcəkdə hər kəs 15 dəqiqəlik məşhurluq payını alacaq. Mən əminəm ki, nə vaxtsa güzgüyə baxıb, orada heç nə görməyəcəyəm. İstərdim ki, baş daşımda heç nə yazılmasın – nə ad, nə tarix, təkcə “xəyal gücü” – yazılsın.

Film Fiction Magazine

116

Tərcümə: Şahin Xəlil

MACAULAY CULKIN

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

117

ir çox insan üçün mən hələ də uşağam. Bu, eyni anda həm xeyir-dua, həm də lənətdir. Uşaq ikən uşaq olmaq şansım olmayıb. 14 yaşımda təqaüdə çıxmışam. İnsanlar hələ də küçədə məni tanıyırlar. Onların ilk sualı əsasən “neçə illərdir harada idin?” olur. Ardınca isə, “eh, sən ki böyümüsən artıq”. Yayılmış məlumatların əksinə olaraq deyə bilərəm ki, mən heç vaxt narkotik asılılığından müalicə almamışam. Həbsdə yatmamışam. Ümumiyyətlə, məni cəmi bir dəfə polis saxlayıb və deyə bilərəm ki, ulduz uşaqların yaratdığı stereotiplərdən qaçmağa çalışıram. Özüm haqqında çox yalan eşitmişəm. Bir dəfə vəkilim mənə zəng edib dedi: “Oho, Mak, sən sağsan?” Mən isə: “Aha, əlbəttə, sağam və hazırda divanda oturmuşam” – dedim. O isə əlavə etdi: – “Mənə indi CNN-dən zəng edib, sənin doza aşaraq öldüyünü dedilər”. Sadə həyat yaşayıram. Balıqlarımı yemləyirəm, itimlə gəzirəm, bəzən də dəyər verdiyim insanlarla görüşürəm. Özümü sıradan biri kimi aparanda insanlar məni dəli zənn edir. Keçmiş ulduz olduğumu nəzərə alsaq, mənim həyatım indi olduğundan daha betər vəziyyətdə olmalı idi. Hətta marixuanaya görə məni həbs edəndə sevinmişdim: “Nə yaxşı, – düşünmüşdüm, – indi insanlar məndən gözlədikləri və istədikləri xəbəri alacaqlar.” Günə yüz müsahibə verdiyim zamanı xatırlayıram. Mən bir yerdə oturmuşdum. İnsanlar girib çıxırdılar. Nə hava var idi, nə pəncərə. Ümumiyyətlə, heç nə. Hesablarıma görə, yetmişinci jurnalist elə sakit, elə darıxdırıcı danışırdı ki, mən sözün əsl mənasında sönmüşdüm. İndi artıq onların heç biri yoxdur. Altı yaşım olandan qapalı həyat yaşayıram. Valideynlərim mənə çox yaxşılıq ediblər. Ən əsas onlar mənə nə qədər qazandığım haqqımda heç nə deməyiblər. Elə

ona görə də digər adi uşaqlar kimi böyümüşəm. Mənə həmişə elə gəlib ki, iki atam var. Biri real olan, digəri fikrimdə yaratdığım. Bəzən mənə elə gəlir ki, içimdə bir yox, bir neçə insan var. Amma onların öhdəsindən gəlirəm. Mən kiməm? Mən – düşüncə və xatirələrin, duyğu və iyrəncliklərin toplusu. Mən – mənimlə baş vermiş hər şeyəm və etmək istədiyim, etdiyim şeylərin hesabıyam. Mən – üstümdə daşıdığım paltarlaram. Mən – gördüyüm hər yer, hər insan və hər fenomenəm. Amma nəhayətdə, mən – cazibə qüvvəsi ilə nəhəng bir daş parçasına sıxılan, saatda min mil sürətlə kosmosa çevrilən ət və sümük qarışığıyam. Ən təsirli və ilhamverici sözləri, hamı kimi, yanımda heç kim olmadığı vaxtlar dilə gətirirəm. Mən tanıdığım ən tələbolunmaz aktyoram. Əgər sabah planetimizə yadplanetlilər gəlib məndən varlığımın sübutunu tələb etsələr, onlara nə göstərə bilərəm? Mən nə oxuya, nə oynaya bilirəm. Rəsm çəkə bilmirəm. Heç vaxt heç nə tikməmişəm və insanlığa bir töhfəm də olmayıb. Məndə arzulanan hər cür məşhurluq vardı, amma mən ondan qaçdım və buna görə heyfsilənmirəm. Bəlkə də istəyərdim, insanlar məni dünyanın kralı kimi xatırlasınlar. Hansı ki, bütün planetin insanlarını öz xoşlarına birləşdirmişdi. Amma deyəsən bu baş verməyəcək. Uşaqlara nə deyə bilərəm? On səkkiz yaş tamam olmamış, şou-biznesdən uzaq olmaq lazımdır. Başqa şeylərlə məşğul olmaq lazımdır. Nəsə öyrənmək lazımdır. Tələsmək lazım deyil. Etmək istədiyin şeyi böyüdüyünə əmin olduqdan sonra et. Hə, mən ailəm olmasını, evim olmasını, xidmətçim olmasını, 4 uşağım olmasını istəyərəm. Deyəsən ölkədə orta göstərici belədir, hə? Bəli, mən inzivaya çəkilmək nədir, yaxşı bilirəm. Film Fiction Magazine

118

Tərcümə: Dünya Həbibi

TIM BURTON

ilə müsahibə Film Fiction Magazine

by MikimusPrime

119

ejissorluğa başlamazdan əvvəl nadir hallarda danışırdım. “Edward Scissorhands” də elə bu haqda idi: çoxlu hissləri olub, onları ifadə edə bilməmək. Monster filmlərinin əksəriyyəti qorxu filmləri sayılmaz. Onlar təcrid edilmişlər haqqındadır. Mən heç vaxt “Frankenstein”-i, “King Kong”-u və ya “Black Lagoon”-dakı bədheybəti “pis adamlar” kimi görə bilməmişəm. Onlar “yaxşı adamlardır”. Əsl əclaf həmişə insanlar olub. Məni həmişə ağladan məhz elə “B-filmdə, o rezin kostyumdakı aktyorun ölümü olub. Uşaq vaxtı bir dəfə yalandan sanki yaxınlıqdakı parka yadplanetli gəmisi enibmiş kimi saxta görüntü yaratmışdım. Bir xeyli qeyri-adi görüntülü tullantı və zibilləri toplayıb böyük taxta parçasının üzərinə yığmışdım. Yadplanetlilərə xas ayaq izləri düzəltmişdim, başqa balaca uşaqlara da demişdim ki, bu kosmik gəmi qəzaya uğrayıb. Bir dəfə də hovuza bir dəst paltar atıb, uşaqları inandırmışdım ki, bəs bir nəfərlə dalaşanda o, hovuza yıxıldı, amma hovuzun yiyəsi o qədər asid turşusu töküb ki, oğlan içinə düşəndə bədəni əriyib, paltarları qalıb. İndi isə içimdəki şeytanları film çəkərək çıxarıram. Rejissorluq bahalı terapiya növü kimidir. Sadəcə bunun üçün sən ödəniş etmək məcburiyyətində deyilsən; başqaları bunu ödəyə bilir. Mən həmişə şüuraltım ilə nə qədər rahat olmuşamsa, o qədər

nələrinsə haqqında hədsiz düşünməkdən narahat olmuşam. Etdiyim cızma-qaralar da belədir. Ancaq onda bilirəm ki, çəkdiyim oturub hansısa bəlli bir skelet rəsmi yaratmaqdan ibarət deyil, mənim üçün nəsə qəribə bir mənanı ifadə edən şeydir. Məsələn, olur ki, telefonla danışanda da oturub nəsə qaralayıram. Sonra etdiyimə baxanda düşünürəm ki, nə qeyri-adi personaj alınıb. Sonra özümü bunu dəfələrlə təkrarlayan görürəm. Elə o qaralamalar mənim üçün ən dəyərli olanlardır, çünki hamısı içdən gəlib. İnsanlar mənə deyir ki, sən ya çox özünə inamlı olursan, ya da tamam başın qaçır. “Sweeney Todd”-u misal götürək, 18+ müzikl yaratmışdıq. Yəni sən artıq müzikl sözünü işlədəndə studiyalar səndən qorxub qaçmağa başlayır. Janrla bağlı son illərdəki uğurların əhəmiyyəti yoxdur, hələ də adını eşidəndə çəkinirlər. Hələ bir bunu 18+ etmək? Qan ilə filan? Ancaq onu deyə bilərəm ki, bu filmdə işləməkdən zövq aldığım qədər digər filmlərimin çoxundan zövq almamışam. Filmlərdən başı çıxdığını iddia edən insanlar var. Əgər kiminsə filmlərdən həqiqətən başı çıxsaydı, yaratdığı filmlərin hər biri uğurlu olardı. Mən “Pee-wee-nin böyük macərası” filmini çəkəndə o, bir sıra “İlin ən pis 10 filmi” siyahılarında yer almışdı. Bir neçə il sonra isə filmi həmin siyahılara salan tənqidçilər geriyə dönüb bunu klassika adlandırdı. Mən də de-

Mən həmişə şüuraltım ilə nə qədər rahat olmuşamsa, o qədər nələrinsə haqqında hədsiz düşünməkdən narahat olmuşam.

Film Fiction Magazine

120

Nəyəsə həvəsin olmaq ilə həyatın səni hara aparacağını izləmək arasında fərq var. İndi çatdığım məqamı heç vaxt planlamadığım üçün özümü şanslı hiss edirəm.

mişdim: “Nə danışırsınız? Axı demişdiniz ki, bu, ilin ən pis filmlərindəndir. İndi klassika olub?” Beləcə, sən öyrənirsən ki, bəzi şeylər elə özü özünü hansısa yolla tarazlayır. Siz “mən bunu bilirəm, onu bilirəm” deyən insanla mübahisə edə bilərsiniz. Ancaq həvəs, maraq ilə mübahisə etmək mümkünsüzdür. Seks səhnələri filmlərdə həmişə bərbaddır. İndi çalışıram bəyəndiklərimi deyim, amma ağlıma heç biri gəlmir. Mən porno filmlərini də erotik qəbul edə bilmirəm. Bilmirəm niyə. Bəlkə də səbəb insanların paltarda daha gözəl görünmələridir. Özümdə belə olduğuna əminəm ən azından. Bəzən “mən bu olacağam, mən o olacağam” deyən insanlarla rastlaşıram. O kəslərə adamın yazığı gəlir, çünki özlərini limitləyirlər. Nəyəsə həvəsin olmaq ilə həyatın səni hara aparacağını izləmək arasında fərq var. İndi çatdığım məqamı heç vaxt planlamadığım üçün özümü şanslı hiss edirəm. Mən həmişə deyirdim ki, istədiyim tək şey nələrsə yaratmaqdır, çəkərək və ya yazaraq, fərq etməz. Əgər mən desəydim ki, “mən rejissor olacağam”, bu heç vaxt baş verməzdi. Bir Matisse sərgisi xatırlayıram, rəssamın bütöv yaradıcılıq qövsünü izləməyə imkan yaradılmışdı. Bir sənətkarın necə həmişə sadəliyə geri dönüş cəhdini göstərirdi. Həyata ilk baxdığın kimi baxmağa çalışmaq. Bunun dərin mənası var. İstəsəniz də, istəməsəniz də, uşaq sizi hər şeyin yeni olduğu o ana bağlayır. Bu həm incəsənət, həm də insanlıq sarıdan əhəmiyyətli bir şeydir. Mən ən çox Londonda özümü evimdəki kimi hiss edirəm. Həmişə düşünürəm ki, Los-An-

Film Fiction Magazine

geles üçün darıxacağam. Amma elə olmur. Darıxdığım tək şey cənub-qərbdə səhra boyu maşın sürməyimdir. Açıq hava azadlığında həyəcanverici və ruhlandırıcı məqamlar var; dəqiq hara getdiyini bilmirsən, hansısa ucuz moteldə qalırsan və yol boyu bir sıra qəribə şeylərlə rastlaşırsan. Bu həm sürrealdır, həm gözəldir, həm həyəcanvericidir, həm də zövqverici. Yalnız ona görə darıxıram. Bu qədər. Hər kəs şimpanzeləri sevir, çünki düşünürlər ki, onlar şirindirlər və s. Araşdırma edəndə isə görürsən ki, şimpanzelər əslində qorxulu varlıqlardır. Onlar bir-birilərini öldürür və hannibal ola bilirlər. Sizə qəfəslərindən nəcis tullamaqdan xoşları gəlir. Amma hərdən fikləşirəm ki, əgər məni də zooparkda qəfəsdə saxlasaydılar, mən də insanların üstünə pox atardım. London qəzetlərinin birində, Helenayla mənim bağımızda qaraçısayağı karavan ilə filan fantezi aləmi tikmək üçün icazə almağa çalışdığımıza dair manşet var idi. Birincisi, bizim bağ elə indi oturduğumuz bu yer boydadır. İkincisi isə qəzetdəki fotoda göstərilən yer hansısa evsiz birinin qala biləcəyi daxmaya bənzəyirdi. Belə şeylər mənə gülməli gəlir. Düşünürlər ki, mən qəribəyəm, Helenanın da bərbad geyim zövqü var. Bir həftədən bir qəzetlərdə xüsusi başlıqlı qaynar xəbər var: Helena Bonham Carter Yenə Pox Günündə Geyinib! Yəni başa düşdüyünüz kimi, bizim belə əcaib qonşular olaraq özəl reputasiyamız var. Amma bunlar uşaqlıqdan mənim başıma gəlib. Nə etdiyimdən, nə dediyimdən asılı olmayaraq, mən həmişə Qaranlıq Şahzadəsi kimi tanınacağam.

121

Film Fiction Magazine

122

Müəllif: Elvin Cəbizadə

LEYLA ŞIXLİNSKAYA

Film Fiction Magazine

ilə müsahibə

123

İNTERNETDƏ HAQQINIZDA YAZILAN MƏLUMATLARDA AĞDAM RAYONUNUN GÖYTƏPƏ KƏNDINDƏ ANADAN OLDUĞUNUZ YAZILIR. - Düzgün məlumat deyil, yalandır. Moskvada anadan olmuşam. İstəsəniz Ağdam olsun, amma doğrusunu bilmək istəyirsinizsə, Moskvada doğulmuşam.

ONA GÖRƏ DƏ INTERNETDƏN ISTIFADƏ ETMƏK LAZIMDIR. - Yox, internet mənim üçün ölmüş mövzudur... Məktub yazanda xəttin, enerjin kağıza ötürülür. Telefonla danışanda səsin eşidilir. Amma ölü internetdə kim nə istəsə, yaza bilər. Belə bir təəssürat yaranır ki, insanların hamısı çılpaqdır. İnternet hər ofisə, hər evə daxil olub. Təhsil üçün istifadəsi çox faydalıdır, ona sözüm yox. Amma onun məişətə daxil olması faciədir. Mənə elə gəlir ki, internet hər kəsin çarpayısının altında gizlənib. Kim nə geyinir, nə yeyir, hansı saç ustasının yanına gedir – bunların hamısı ovuc içindədir.

SIZƏ HAZIRDA POPULYARLIQ LAZIMDIRMI? - Xeyr. Çoxdanın söhbətidir. Məktəbdə oxuduğum vaxt – onda “Arşın mal alan”a çəkilirdim, – məktəbdən qaçmaq mümkün deyildi. Elə ki, Tarqovıya çıxırdım, yarım saat sonra bütün məktəb bilirdi ki, Şıxlinskaya dərsdən qaçıb. Xəbər dərhal yayılırdı, çünki üzdən tanınırdım. Afişalar hər yerə asılmışdı. Qısası, məşhurluq xuliqan məktəbli həyatını yaşamağıma mane olurdu. İndi isə mənə məşhurluq lazım deyil. Özümə görə tanınıram: nə az, nə çox. Mənim harasa gedib qeyri-ciddi sözlər deməyə haqqım yoxdur. Çünki mən ciddi filmlərə çəkilmişəm. Bir dəfə Heydər Əli-

yev məndən soruşdu: “Sənə ad verməyiblər?” “Mən xalq artistiyəm,” – deyə cavab verdim.

BƏS ONDA NIYƏ POLAD BÜLBÜLOĞLU DEYIR KI, SƏNƏ AD VERMƏYIBLƏR? – Mən çoxdan xalq artistiyəm. Taksi sürücüləri heç vaxt məndən pul almırlar. Bu zarafatyana söhbətdən sonra mənə “Xalq artisti” adı verildi.

NECƏ OLDU KI, SIZIN KIMI BIR OBRAZI, AKTRISANI AZƏRBAYCAN KINOSU ƏLINDƏ SAXLAYA BILMƏDI? - Azərbaycan kinosu? O artıq ölüb. Məni kim saxlayacaq? Mənə o vaxtdan bir neçə ssenari təqdim olunub, amma hamısından imtina etmişəm. Kimsə məndən inciməsin, amma o ssenariləri oxuyanda ağlamağım gəlirdi. Çünki darıxdırıcı mövzulardır. Kimsə kiməsə aşiq olub, boşanıb və göz yaşı tökür. Bunlar mənə uzaq mövzulardır, həmin rolları yaxşı oynaya bilmərəm. Mən ağlaya bilərəm, amma kimdənsə boşandığıma görə yox. Bu məsələdə böyük təcrübəm var, kimdənsə boşandığım üçün ağlamıram. İnsan yalnız yaxınını, eyni qanı daşıdığı insanı itirəndə ağlaya bilər. Kişilərə gəldikdə isə, onlar gəldi-gedərdirlər. Burada dəhşətli nə var ki?

KINOYA GƏLIŞINIZDƏN DANIŞAQ... - “Arşın mal alan”da Gülçöhrə obrazı üçün adam axtarırdılar. Ssenariyə görə, qəhrəman həm də rəqs etməyi bacarmalı idi. Rəqsləri Əminə Dilbazi hazırlayacaqdı. Deməli, məsələ ciddi idi. Məncə, mən 216-cı adam idim – sonuncu ümid kimi. Gülçöhrənin eyvandakı səhnəsini oynadım. O səhnədə qəhrəman ərə gedəcəyi adamı əvvəlcədən görməli olduğunu deyir. Məni çox bəyəndilər, çünki onları inandıra bildim. Rəşid Film Fiction Magazine

124

Behbudov mənimlə oynamağa qətiyyən razı deyildi, çünki boyumuz uyğun gəlmirdi. Hər dəfə mənə deyirdi: “Gülçöhrə, əzizim, dikdaban ayaqqabı geyinmisiniz?” Bir dəfə də bu sual veriləndə bezdim. Baletlə məşğul olurdum deyə ayağımın birini tam qaldırıb göstərdim və dedim: “Yox, geyinməmişəm! Hər dəfə eyni sualı vermək olar?”

- “GÜN KEÇDI” FILMINƏ ƏVVƏLCƏ BAŞQA AKTRISA DƏVƏT EDILMIŞDI… - Bəli, həmişə müsahibələrimdə sadəcə “başqa adam” deyib keçmişəm. Həmin aktrisa Şəfiqə Məmmədova idi. Mənə görə, Azərbaycanın ən yaxşı aktrisası. Ondan olmayıb, bir də olmayacaq. Onun zahiri görünüşü filmin yalnız bir hissəsinə – qəhrəmanın uşaqlıq dövrünə uyğun gəlmədi. Mən həmin vaxt Moskvada imtahan verirdim. “Nedelya” qəzetində gördüm ki, Şəfiqə ilə böyük müsahibə dərc olunub və oradan öyrəndim ki, ona Əsmər rolunu təklif ediblər. Bundan iki həftə sonra mənə teleqram gəldi: “Təcili sınaq çəkilişlərində iştirak etməlisiniz”. Sən demə, Moskvada onu təsdiqləməyiblər. Beləcə, o rola mən çəkiləsi oldum. Anar müəllim mənə görə 25 rubl xərcə düşdü – o vaxt üçün bu, çox böyük pul idi, – Moskvaya teleqram göndərdi ki, bu istedadsız aktrisanı çıxartmasaz, mən müəlliflik hüququndan imtina edəcəyəm. Yəqin, ona mədəni formada başa salmışdılar ki, tələsməsin və sınaq çəkilişlərinin nəticəsini gözləsin. Beləcə film çəkildi, sonda Anar müəllimi təqdimata çağırdılar və orada o etiraf etdi ki, filmin belə alınacağını gözləmirdi. Həsən Məmmədovun timsalında Azərbaycan kinosu çox böyük bir ustad itirdi. Mən onun bənzərini kinoda görməmişəm və bilmirəm, nə vaxtsa eləsi olacaq, yoxsa yox. Fikrim var ki, nə vaxtsa kifayət qədər pul yığsam, Anar müəllimdən Həsən Məmmədovun xatirəsinə “Bu gün də keçdi” adlı ssenari yazmasını xahiş edim. Filmdə köhnə kadrlarla 25 mərtəbəli binaların ucaldıldığı bugünki yeni kadrları müqayisə edim. Bəzi Film Fiction Magazine

şeylər yaxşı, bəzi şeylər mübahisəlidir. Bakı çox dəyişib.

SIZIN ROLUNUZU AMALIYA PƏNAHOVA SƏSLƏNDIRIB. FILMƏ BAXANDA ROL VƏ SƏSLƏNDIRMƏ ARASINDA AHƏNGSIZLIK, UYĞUNSUZLUQ HISS EDIRSINIZMI? - Hər kəs rolu öz bildiyi kimi qavrayır. Amaliya xanım da, digər aktrisalar da sınaq çəkilişlərində iştirak ediblər. Məsələ yaşda deyil: kim kimdən kiçikdir, böyükdür məsələsi deyil. Sadəcə onlar başqasıdır. Onlar bu rola yetkin qadın kimi yanaşdılar. Oradakı ehtiraslı səslər də ahəngə mane olurdu. Tüklərim biz-biz oldu. Filmdəki münasibətlər tam başqadır: daha incə, daha kövrək. Mən bu ssenarini oxuyanda belə başa düşdüm. Orada hər şey daha zərifdir. Məsələn, Əsmər deyir: “Mən bura bunun üçün gəlməmişəm”. O, bu sözləri çox sadə deyir, bu formada – ehtiraslı səslənmə ilə yox. Bəlkə elə bu cür lazımdır. Amma mənə görə, yox. Əgər filmdə onlar çəkilsəydilər, onda bu səslənmə ideal olardı. Onda daha kibritə, o sadəlövhlüyə ehtiyac qalmayacaqdı. Rus variantında filmi Konçakova və Tixonov səsləndiriblər. Konçakova Əsməri başqa cür səsləndirib. O çalışıb ki, Oqtayın xətrinə dəyməsin. Yəni “bağışla, mən buna görə gəlməmişəm”. Bir balaca fərqli münasibətdən tamamilə ayrı ab-hava yaranıb. Bu səhnə filmin ən ehtiraslı səhnəsidir, ən ehtiraslı... Həmin məqam gəlib çatdı: o yaxınlaşıb mənim əlimdən tutmalı idi. Həsən əllərini çiynimə elə qoydu ki, elə bil, kəpənəyə toxunur. Mən soruşdum: “Həsən, əllərini qoydun, yoxsa yox?” O da deyinərək nəsə dedi. Yenidən çəkilməsi və mənə möhkəm toxunması üçün bütün heyəti pavilyondan qovdu. Yalnız Arif Babayev və sevimli operatorum Rasim İsmayılov qaldı. Bütün digər işçiləri qovdu, qapıları bağladılar. Sonra özünü sakitləşdirmək üçün özü ilə danışmağa başladı: “hə, bir dəqiqə, hə,

125

indi…” Sonra siqaret çəkməyə başladı. Ona dedim ki, başqa yerdə çəksin, çünki o iydən zəhləm gedir. Daha sonra o səhnə çəkildi.

BƏLKƏ, HƏSƏNIN SIZƏ SEVGISI YARANMIŞDI VƏ ELƏ BUNA GÖRƏ SIZƏ TOXUNA BILMIRDI? - Açığı, biz onunla ardıcıl 3-4 filmə çəkildik. Həsən o qədər utancaq və qapalı adam idi ki, hətta məni dəlicəsinə sevsəydi belə, mən bunu heç vaxt bilməyəcəkdim. Bir dəfə o, hisslərini büruzə verdi. Hərçənd, bunu ikimənalı anlamaq olar. “Şahid qız” adlı filmin çəkilişləri vaxtı mən ağlayırdım. O mənə baxdı və gözləri doldu. Mən çətin ağladığımı bayaq da dedim. Moskvada tanış aktrisalarla bir yerdə olanda onlardan necə ağladıqlarını soruşdum. Biri dərhal arxasını bizə çevirdi və mənə tərəf yenidən dönərkən artıq gözləri dolmuş, ağlayırdı. Mən belə bacarmırdım. Mütləq hansısa pis hadisəni xatırlamalı idim ki, ağlaya bilim. Bax, həmin səhnədə – hərçənd, aktrisanın səhnədə ağlaması normal haldır, – Həsən mənə baxdı, gözləri doldu və sonra dərhal vəziyyəti düzəltdi: “Leyla xanım, bəsdirin də, bizi ağlatdınız”. Bu münasibəti təkcə özümə aid edə bilmərəm. O hamıya qarşı belə idi. Qızıl kimi insan idi.

aktyorlar kameraya görünməyi sevirlər. Bu, narkotik kimidir, onu görən kimi üzərinə getməyə çalışırsan. O isə üzünü gizlədirdi və kamerada görünmürdü. Toy səhnəsində onu təkcə arxadan və yandan çəkdilər.

XANIMLARA PLASTIK ƏMƏLIYYATLARLA BAĞLI HANSI MƏSLƏHƏTLƏR VERƏ BILƏRSINIZ? ÇÜNKI HAZIRDA ÖLKƏMIZDƏ BIR QƏDƏR YAŞLANAN XANIMLAR O QƏDƏR PLASTIK ƏMƏLIYYATLAR EDIRLƏR KI, BƏDƏN FORMALARI POZULUR. - Bu, təkcə Azərbaycana xas problem deyil. Rusiyada, Avropada, Amerikada da aktualdır. Nikol Kidmana baxın, görün, özünü nə hala salıb. Azərbaycan xanımları dünyanın ən gözəl xanımları sırasındadırlar. Plastik əməliyyat vacibdir, xüsusilə, əgər 10 kq itirmək lazımdırsa. Çünki belədə dəri boşalır və heç kim sənət adamında, göz önündə olan simada gözaltı qırışları görmək istəmir. Amma ilk növbədə bədən formasına fikir vermək lazımdır. Bəzən şou-biznes nümayəndələri elə bəzənirlər ki, elə bilirsən, hindu döyüşə hazırlaşır.

“ARŞIN MAL ALAN” FILMININ ÇƏKILIŞLƏRI TAMAMLANMAMIŞ AĞADADAŞ QURBANOV FACIƏVI SURƏTDƏ HƏYATINI ITIRDI. BU HADISƏ ÇƏKILIŞ QRUPUNA NECƏ TƏSIR ETDI? - Çox ağır, çox çətin oldu. Kimsə nə baş verdiyini anlaya, işləyə bilmirdi. Kostyumuna əl vurmağa ürək etmirdilər. Ona bığ qoyan qrim ustaları da çaşıb qalmışdı. Hamıya çox çətin idi. Daha sonra yaxşı dublyor tapdılar. O çox sadə biri idi, kameraya düşməyə həvəs göstərmirdi. Baxmayaraq ki, bütün Film Fiction Magazine

126

Tərcümə: Saleh Hacıyev

ONUR

ÜNLÜ ilə müsahibə

Film Fiction Magazine

Ot Dergi, Dekabr, 2017

127

Canım, bizdə niyə dünya səviyyəsində filmlər çəkilmir?

vvəla, izləyicinin filmin zəruri bir hissəsi olmadığını düşünürəm. İzləyici izləməsə də, bir film var ola bilər. Film ekranda öz-özünə davam edərək də funksiyasını yerinə gətirə bilər. Film son 70-80 ildir ədəbiyyatdaki “mətn, oxucu, yazar” münasibətinə bir alternativ gətirmiş vəziyyətdədir. Bu da bizi çaşdırır və yadlaşdırır. Filmdə izləyici həddindən çox söz sahibidir. Filmin özü üçün çəkildiyinə hansısa bir formada inandırılıb. Bunu edənlər də satıcılardır. Problem burada başlayır. Film tamaşaçısı dediyimiz şey, – varlıq yox, “şey”, – özüm də bir üzvü olduğum üçün çox yaxşı bilirəm ki, orta sinifdir. Və indiki dramaturgiya, dolayısıyla, o çiy orta sinif tərəfindən təsdiqini alır. Heç kəs də bunu demir. İzləyici onsuz da xəbərdar deyil. Film adamları də elədir. Bir filmin izləyici bəyənsin deyə çəkilməsi bir çox şeyi xəstə halına salır. Bu, filmi çəkəni çox yaxşıca passivləşdirən bir haldır. Məncə, bir filmlə əlaqəli bütün səlahiyyətin, filmi çəkən adama yenidən təhvil verilməsi lazımdır. Bunun üçün də Cemil Meriçin təbiriylə desək, “poladdan bir orqan” lazımdır. Sadə dildə desək: film – bir orta sinif oyuncağıdır. Mənim kimi, bununla əlaqəli problemi olan insanların, filmi çəkmə müddəti haqqında təkrar düşünüb, məsuliyyəti öz üzərlərinə götürmələri lazımdır. Bu problem sadəcə populyar filmlərə aid deyil. Oradakı tamaşaçı təzyiqi, arthouse filmdə münsif və festival təzyiqi olaraq ortaya çıxır və rejissorun üzərinə çökür. Müstəqil film deyə bir şey onsuz da ola bilməz. Bu iş pul ilə görülür və bu səbəbdən müstəqilliyi unutmalıyıq. Müstəqil film, gerçəkdə müstəqil olmayan film adamlarının uydurduğu boş bir anlayışdır. Pul ilə görülən heç bir iş müstəqil ola bilməz. Arthouse film! Pəh! Yaxşı film anlayışı faşist bir yanaşmayla dar qəliblərə sıxışdırılıb. Mən özüm bilirəm ki, qəbul olunan arthouse filmə görə mənim çəkdiyim filmlər fərqli festival mühitlərində marjinal qəbul edildi. Mən dərdli biri olaraq danışmıram. Tam tərsinə, filmdən maddi, mənəvi ala biləcəyim hər qarşılığı almışam. Çəkdiyim filmi sevən və çox yaxşı anlaşdığımız tamaşaçı kütləm də var. Pis-yaxşı pul qazana bilirik. Əhəmiyyətli

Film Fiction Magazine

128

Bu adama da bir dənə mükafat verin, sussun

Film Fiction Magazine

mükafatlar da alırıq bəzən. Mən “bir yerə çata bilməmiş olmağın” təzyiqi ilə, sıxıntısıyla, ya da quyruğu tapdalanmış biri kimi danışmıram. Hətta bu mövzuda ən az danışmalı olan insanlardan biri mənəm bəlkə də. Şəxsi bir dərdim yoxdur. Bu çox vacibdir. Çünki bu tərzdə olan tənqidlər sərzəniş kimi başa düşülə bilər. Və nəticədə, çox sadə formada “Bu adama da bir dənə mükafat verin, sussun” deyirlər. Halbuki o baxımdan rahatam. Bütün dediklərim mənim dərdsiz başıma dərd açan şeylərdir. Rene Magritte çəkdiyi əsərdə “bu bir pipo deyil” deyir ha... Mücərrəd rəsm; rəng, kölgə, bucaq kimi şeylərə, rəsmin özünə aid öz imkanlarıyla rəsm çəkməkdir. Mənə görə, filmə xas işıq, görüntü, səs, hərəkət kimi imkanlarla edilə biləcək xüsusi və inqilabi sınaqlar, mövcud orta siniflə uzlaşma, ticari qayğılar və festival təzyiqi kimi bir xeyli bağlılığa görə edilə bilmir. Filmin müstəqilləşməsi lazımdır. Film adamının, bütün bunlara qarşı üsyan edib öz müstəqilliyini, həqiqi müstəqilliyini qazanması lazımdır. Hazırda film yeni bir düşüncə çatdırmaqda da, bir hissi filmləşdirməkdə də zəif vəziyyətə düşüb. Çünki forma məzmundan çıxır. Problem əslində gizli formada məzmundadır. Slavoj Zizekin və Alain Badiounun xüsusilə hücum etdiyi “politically correct” deyilən şey, bir çox film adamının beynini işğal etmiş vəziyyətdədir. Badionun yaxşıca məzələndiyi, “başqa” deyilən şeyin üzərindən inkişaf edən dünyagörüşü mesajları təyin edir və filmin orta sinfə sədaqətini gücləndirir. Mövcud “başqa” orta sinfin tələblərində, zövqlərində təşəkkül edir. “Başqa”nı orta sinif təyin etdiyi üçün dra-

129

maturgiyanı da onlar təyin edir. Orta sinfin problemləri saymaqla bitməz. Orta sinif ortalama yaxşının, ortalama gözəlin, ortalama doğrunun, ortalama həqiqətin ətrafında dərdsiz-sərsiz, şəxsiyyətsiz, şüursuz bir formada asta-asta gəzib dolaşır. Orta sinfin bircə sualı var: “Bundan qazancım nədir?” Halbuki bu sual həqiqət qarşısında əriyib gedir. Fəqət onun dünyagörüşü dramaturgiyanı da təyin etdiyi üçün mövcud film anlayışı böyük nisbətdə batmış vəziyyətdədir. Orta sinif filmdən özünə uyğun gələn şeylər etməsini tələb edər. Filmi izləyərkən bunu deməyi çox sevir: “Gördün, bax! Mənim dediyim kimidir”. Orta sinif təsdiq gözləyir. Davamlı olaraq təsdiq gözləyir və təsdiqləmədiyi, ya da təsdiqləməli bir film görən kimi panikaya düşür. Filmi ümumən bu sözlərlə tənqid edir: “Canım, bizdə niyə dünya səviyyəsində filmlər çəkilmir?” Amma bir orta sinif üzvü heç vaxt “Mən dünya səviyyəsində bir dizaynerəmmi? Mən dünya səviyyəsində bir hüquqşünasammı? Dünya standartlarına uyğun bir jurnalistəmmi? Dünya standartlarında bir tələbəyəmmi?” deyə düşünməz. Məndən dünya standartlarında film gözləyər, amma öz işini dünya standartlarında etmək kimi bir niyyəti olmaz. Çünki “vəziyyət belədir, nə edim... imkanlar məlumdur...” deyib dayanır. Amma o vəziyyətin bizim üçün də belə olduğunu ağlına belə gətirmir. Orta sinif həqiqət ilə əlaqəli bir ağrı hiss etmədiyi üçün öz problemli vəziyyətinə yadlaşmır. Yadlaşmadığı üçün də eyni şeylərin ətrafında fırlanıb durur. Sonra bir də baxır ki, ölüb.

Orta sinif həqiqət ilə əlaqəli bir ağrı hiss etmədiyi üçün öz problemli vəziyyətinə yadlaşmır.

Film Fiction Magazine

130

Tərcümə: Mətləb Muxtarov

JIM JARMUSCH ilə müsahibə

Film Fiction Magazine

131

Yalnız sevənlər sağ qalacaq

Film Fiction Magazine

132

BƏZI TƏNQIDÇILƏR DEYIR KI, “PATTERSON” SIZIN ƏN ŞƏXSI FILMINIZDIR. SIZIN ÜÇÜN BU AÇIQLAMALAR NECƏDIR? - Heç necə. “Yalnız sevənlər sağ qalacaq” filmim çıxanda da mən, hər yerdə eyni şeyləri eşidirdim: “Aha! Bu onun ən şəxsi filmidir”. “Qırılmış Güllər”-də də yadıma gəlir, yazırdılar ki, “Nəhayət biz Carmuşun ən şəxsi filmini gördük”. Mənim üçün onların hamısı şəxsidir. Mən sadəcə öz instinktimi izləyirəm, odur ki, mənim üçün çəkdiyim filmləri bir-biri ilə müqayisə etmək çox çətindir.

“PATERSON” MƏNƏ ILK NÖVBƏDƏ ÇOX HARMONIK BIR FILM KIMI GÖRÜNDÜ. SORUŞMAQ ISTƏRDIM: SIZIN ÜÇÜN HARMONIYA NƏ DEMƏKDIR? - Aman tanrım. Bilmirəm, nəsə demək çətindi. Bu, musiqidəki kimidir: kiməsə bəlli bir tonallıq harmonik gəlir, kiməsə tam əksi. Harmoniya subyektiv məsələdir.

Film Fiction Magazine

Mən sizə indi buddist kimi cavab verməyə çalışacam. Yəni, mən o qədər də buddist deyiləm, amma tay-çi öyrənir və buddist ədəbiyyatı şeirlərini oxuyuram. Deməli belə, məncə, bütün harmoniya “dünyada hər şey bir-birinə bağlıdır və bunların hamısı bir bütünü təşkil edir” ideyası deməkdir. Və bütün bu şeylərin arasında olan harmoniya elə hər şeydir. Qısaca, bilmirəm, əgər sizcə film harmonikdirsə, deməli əladır.

FORMA OLARAQ “PATERSON” ŞEIRI XATIRLADIR. HƏR GÜNÜN HADISƏSI VƏ ELƏ HƏFTƏ DƏ STANS* PRINSIPI ƏSASINDA DÜZÜLÜB, VARIASIYALAR VƏ TƏKRARLARLA. SIZ BUNU BILƏRƏKDƏN ETMIŞDIZ? - Hə, yeri gəlmişkən, burada siz düz deyirsiz. Təkrarlar və variasiyalar məni həm poeziyada, həm musiqidə, həm də rəssamlıqda özünə bağlayan şeydir. Məsələn Bax və ya Endi Uorholl. Mən istərdim ki, filmdə bu poetik forma metafora kimi başa düşülsün: Hər gün - bir öncəki və ya bir sonrakı günün təkrarıdır.

133

BELƏ ÇIXIR KI, BU “GÜNLÜK POEZIYA”DIR? - Aha. Uilyam Karlos Uilyams “Həyatın mənası həyatın özündədir” deyə yazırdı. Başqa sözlə desək, dünyanı böyüklüyü ilə qəbul et, amma unutma ki, onun bütün ilmələri bizim gündəlik həyatımızın ən kiçik detallarından toxunub.

POEZIYA SIZIN HƏYATINIZA NƏ VAXT DAXIL OLUB ? O, SIZIN ÜÇÜN HƏLƏ DƏ BIR ƏHƏMIYYƏT KƏSB EDIR? - Yeniyetmə olanda mən fransız simvolistlərini oxuyurdum, təbii ki, tərcümədən. İlk öncə özümçün Bodleri kəşf etdim, sonra Rembonu, daha sonra isə mən yavaş-yavaş Amerika şairlərinin şeirlərini kəşf etdim, birinci növbədə də Uolt Uitmeni. Sonra doğulub böyüdüyüm Ohayodan qaçdım və ən axırda gözümü Nyu-Yorkda açdım.

Film Fiction Magazine

134

Orada mənə poeziyanı öyrədən insanlarla tanış oldum: Nyu-York məktəbinin yaradıcısı möhtəşəm Kennet Kox və Devid Şapiro. 1970-ci ildə, “Patterson”da şeirlərini eşitdiyiniz Ron Pedcett və mənim müəllimim Devid Şapiro “Nyu-York poeziyası antalogiyası” kitabını çap elədilər, o kitab mənim üçün İncil kimi idi. Fikirləşirəm ki, mənim filmlərimi cəsarətlə Nyu-York poeziya məktəbinin sinematoqrafik qarşılığı kimi təqdim etmək olar. Frenk O’Haranın bir manifesti bütün Nyu-York məktəbinin səsidir. O, Müasir İncəsənət Muzeyində kurator işləyib, şeirlərini isə, elə Paterson kimi nahar fasilələrində yazıb. Manifest “Şəxsiyyət” adlandırılıb və orda belə deyilirdi: “ Bir nəfər üçün yaz. Birbaşa bütün dünya üçün yazma. Şeiri sanki kiməsə məktub yazırmış kimi yaz.” Uilyams Karlos Uilyamsın “Yerigəlmişkən” şeiri demək olar ki, şəxsi qeyddir. Bundan əlavə, Nyu-york məktəbinin şeirləri əyləncəli, hətta cəsur ola bilərdi. Məsələn, Frenk O‘Haranın bir şeiri belə başlayırdı: “NyuFilm Fiction Magazine

York, sən bu gün necə də gözəlsən! Lap Cincer Rocersin “Svinq zamanı” şəklindəki kimi”. Yəni, bu insanlar həyatda mənə yol göstərirlər.

SIZ ÖZ FILMLƏRINIZƏ BIR NÖV POEZIYA KIMI BAXIRSIZ? - Mənim filmlərimdə bu, və ya digər şeirlərə istinadlar olur. Məsələn, “Qanundan kənar” filmində personajlar Robert Frost haqqında söhbət edirlər. “Nəzarətin hüdudları” filminin əvvəlində Rembodan sitat var. Mən şairləri sevirəm, ona görə sevirəm ki, onlardan heç biri pula görə şeir yazmır. Hər kəsin əsas işi var. Uilyam Karlos Uilyams pediatr olub. Uolles Stivens sığorta şirkətində işləyib. Çarlz Bukovski məktub paylayıb. Onlar üçün poeziya gəlir mənbəyi olmayıb, poeziya sadəcə onların xoşuna gəlib. Bu cür səmimiyyət məni ələ aldı.

135

SIZ SSENARINI NECƏ YAZDIZ? HƏR ŞEY SADƏ SUJETDƏN BAŞLADI, YOXSA PATERSONUN ŞEIRLƏRINDƏN?

Hip-hop blyuzun, soulun təhlükəli xələfidir. Kalipsodur.

- Artıq xatırlamıram, ilk qaralamaları iyirmi il əvvəl eləməyə başlamışdım. O vaxtlar mən Patersonun tarixi ilə maraqlanmağa başladım. Bu, Nyu-York yaxınlığında yerləşən səfeh, iylənmiş bir şəhərcikdir. Artıq hamı onun mövcudluğunu unudub. Patersondan çıxan yeganə məşhur adam Fetti Vep (Fetty Wap) adlı reperdir, onun “Trap Queen” adlı bir məşhur mahnısı var. Mənim özümün repdən ötrü ürəyim gedir, amma Fetti Vep, belə deyək də, mənim zövqümcə deyil. Popsadır.

BƏS SIZIN ÜÇÜN HIP-HOP NƏ DEMƏKDIR? - Hip-hop blyuzun, soulun təhlükəli xələfidir. Kalipsodur. Rep-battle və dj-lərlə bərabər. Kul Herk hip-hopun pionerlərindən biridir, əslən Yamaykadandır, onun atası diskotekada işləyirdi, yəni başa düşüləndir ki, bunların hamısı hardan gəlir. Hip-hop mətnləri – ayrı mövzudur. Bir dəfə “Rolling Stone” jurnalisti, blyuzun böyük fanatı olan bir tanışımla Film Fiction Magazine

136

Mən fikirləşirəm ki, hər musiqinin əsasında, rep və ya blyuz olsun, kiminsə həyat hekayəsi var.

mənim mübahisəm düşdü. O, mənə deyirdi ki, Cim, sən təbiətən yolunu azmısan? Sən Ohayodansan və ağ dərilisən. Sənin nəyinə lazımdı bu bariqa musiqisi? Amma mənim həm o, həm də bu, xoşuma gəlir. Mən fikirləşirəm ki, hər musiqinin əsasında, rep və ya blyuz olsun, kiminsə həyat hekayəsi var. Əsas məsələ də budur.

MÜASIR HIP-HOPÇULARDAN KIMI DINLƏYIRSIZ? - Bütün “west-coast”. Örl Svitşört (Earl Sweatshirt ) pis deyil. Əlbəttə Kendirik Lamar da. O, dahidir, başqa cür ola da bilməz.

- Aha, əladır, amma mən belə söz dediyimi xatırlamıram. Birbaşa deyim, itini gəzdirən Çin imperatoru haqqında film çəkmək istərdim.

VƏ AXIRDA SIZ ADAM DRAYVERIN (PATERSON FILMININ BAŞ QƏHRƏMANI) BULDOQU GƏZDIRMƏSI HAQQINDA FILM ÇƏKDIZ. - Aha. Ssenaridə cek-rassel-teryerdən (it növü) bəhs edilirdi, amma Adam çox uzundur, onun üçün səkkiz kiloluq it uyğun deyildi. İyirmi kiloluq buldoq isə tamam ayrı işdir. O işinin öhdəsindən yaxşı gəlmişdi.

BIR MÜSAHIBƏNIZDƏ DEMIŞDIZ KI, SIZ ITINI GƏZDIRƏN OĞLAN HAQQIN- MƏN BELƏ BAŞA DÜŞDÜM KI, IT ARDA FILM ÇƏKƏRSIZ, NƏINKI ÇIN IM- TIQ ARAMIZDA DEYIL. - Düzdü. O çəklişlərdən iki ay sonra öldü. PERATORUNUN BIOQRAFIYASINI. Film Fiction Magazine

137

FILMDƏKI BƏZI IŞARƏLƏRI GÖTÜRSƏK, BELƏ QƏRARA GƏLMƏK OLAR KI, PATERSON EKS-HƏRBÇIDIR. NƏYƏ GÖRƏ SIZ ANCAQ KIÇIK IŞARƏ ILƏ KIFAYƏTLƏNDIZ VƏ DAVAMI OLARAQ BU GENIŞ MÖVZUNU IŞLƏMƏDIZ? - Hesab eləmirəm ki, bu çox vacib idi. Malkolm X deyir ki, kukla düzəldəni hədəfa al, kuklanı deyil. Bəli, ölkəmin xarici siyasəti iyrənclikdən başqa bir şey deyil, amma burda əsgərlərin günahı nədir? Onların komandirlərini mühakimə edin. Adam Drayver – eks dəniz piyadaçısıdır, intizamı yerindədi, bu həm onun özündə, həm də oynadığı personajda hiss olunur. Mən sadəcə tamaşaçıya demək istəyirdim ki, gəncliyində o, dəniz piyadası olub. Bunun yaxşı və ya pis olmasının məsələyə dəxli yoxdur. Bu sadəcə onun bioqrafiyasının bir hissəsidir.

BU DƏFƏ KANNDA SIZ IKI FILM TƏQDIM ETDINIZ. NECƏ OLDU KI, “MƏNI SINA” (GIMME DANGER) FILMINI ÇƏKMƏK QƏRARINA GƏLDIZ? - Biz İqqi Popla bir-birimizi uzun illərdi ki, tanıyırıq. Səkkiz il əvvəl o, mənə şikayət elədi: “Hamı mənim haqqımda film çəkir, heç kəs “The Stooges” haqqında çəkmir. Bəlkə sən çəkəsən?” Mən də cavab verdim: “Dostum, lap elə sabah çəkək” Budur, mən çəkdim.

Film Fiction Magazine

Müəlliflərin fikri redaksiyanın mövqeyi ilə üst-üstə düşməyə bilər. Jurnalda yayımlanan məqalələrdən müəlliflərin icazəsi olmadan istifadə etmək qadağandır. © Bütün hüquqlar qorunur.