TFG: SMART CITY. CASO DE ÉXITO: MÁLAGA.

ESCOLA TÉCNICA SUPERIOR DE ARQUITECTURA DE A CORUÑA

Traballo de fin de grao Autor: Johnatan Carreira Vázquez DNI 78808007w Titor: Martín Fernández Prado

Grao en Estudos de Arquitectura Curso 2016/2017 Traballo de Fin de Grao presentado na Escola Técnica Superior de Arquitectura de A Coruña, centro da Universidade da Coruña para a obtención do Grao en Estudos de Arquitectura.

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

ÍNDICE RESUMO ........................................................................................................................................ 1 PALABRAS – CLAVE: ...................................................................................................................... 2 1.

A Smart City. ......................................................................................................................... 3 1.1.

Evolución da orixe do termo Smart City. ..................................................................... 3

1.2.

Concepto de Cidade Intelixente ou Smart City............................................................ 5

2.

As Cidades Intelixentes. ....................................................................................................... 8 2.1.

Cidades Intelixentes de nova creación. ....................................................................... 8

2.2.

Cidades intelixentes existentes.................................................................................. 10

3.

Clasificación ciudades existentes. ...................................................................................... 13 3.1.

A mobilidade urbana. ................................................................................................. 14

A)

Xestión dos medios de transporte de viaxeiros. ....................................................... 15

B)

Xestión do tráfico en tempo real. .............................................................................. 16

C)

Xestión de aparcamentos........................................................................................... 17

D)

Vehículos eléctricos. ................................................................................................... 17

3.2.

Eficacia enerxética e medio ambiente. ...................................................................... 18

A)

Smart Grid ................................................................................................................... 18

B)

Medición de parámetros ambientales....................................................................... 19

3.3.

Infraestruturas e edificios públicos............................................................................ 20

A)

Xestión de infraestruturas públicas e equipamento urbanos. ................................. 20

B)

Inmótica. ..................................................................................................................... 20

C)

Reporte de incidencias urbanas. ................................................................................ 20

3.4.

Goberno e cidadanía. ................................................................................................. 21

A)

e-Admistración. .......................................................................................................... 21

B)

e-Participación. ........................................................................................................... 21

C)

Open Data. .................................................................................................................. 22

3.5.

Outros. ........................................................................................................................ 22

4.

Posición global das Smart City. .......................................................................................... 23

5.

Caso de éxito, MÁLAGA. ..................................................................................................... 27 A)

Observatorio de Medio Ambiente Urbano .................................................................... 32

B)

Vehículos eléctricos ........................................................................................................ 33

C)

Outros ............................................................................................................................. 35

CONCLUSIÓNS ............................................................................................................................. 38 BIBLIOGRAFÍA ............................................................................................................................. 42 RELACIÓN DE IMAXES................................................................................................................. 46

0 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

RESUMO No presente traballo, comezase indagando a orixe do termo Smart city para poder chegares ata a súa definición. Debido a modernidade do concepto non é doado atopar un consenso. Pero todas as definicións apuntan a ter unha visión holística da cidade. O que si temos máis sinxelo é facer unha clasificación destas cidades en función da súa creación, se son de novas, a partires de postulados totalmente Smart ou se parten dunha cidade existente.

Unha vez establecida a diferenciación anterior procedemos a categorizar a inmensidade de enfoques Smart, centrándonos en explicar os ámbitos do caso que posteriormente desenvolveremos, Málaga.

Por último, rematamos cun caso de éxito, Málaga, dende os seus inicios como Urban Lab ata chegar a ser unha Smart City. Estudaremos un edificio como paradigma de que as Smart City tamén abranguen a arquitectura e os vehículos eléctricos con tecnoloxía V2G que permiten o aplanado da gráfica do consumo.

RESUMEN En el presente trabajo, se comenzará indagando el origen del término Smart city para poder llegar hasta su definición. Debido la modernidad del concepto no es fácil encontrar un consenso.

Pero todas las definiciones apuntan a tener una visión holística de la ciudad. Lo que sí tenemos más sencillo es hacer una clasificación de estas ciudades en función de su creación, si son de nueva creación, a partir de postulados totalmente Smart o si parten de una ciudad existente.

Una vez establecida la diferenciación anterior procedemos a categorizar la inmensidad de enfoques Smart, centrándonos en explicar los ámbitos del caso que posteriormente desarrollaremos, Málaga.

Por último, finalizamos con un caso de éxito, Málaga, desde sus inicios como Urban Lab hasta que llega a ser una Smart City. Estudiaremos dos proyectos de la ciudad, un edificio como paradigma de que las Smart City también abarcan la arquitectura y los vehículos eléctricos con tecnología V2G que permiten el aplanado de la gráfica del consumo.

1 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

ADVENT This work begins with the investigation about the origin of the term "Smart City" and its definition. Due to the concept is a modern one, is not easy to find a consensus. However, all definitions focus in a holistic view of the city. It is easier to classify these cities according to their creation; they can be newly created, from smart postulates or start from an existing city.

Once established the previous differentiation we can categorize smart projects focusing on the explanation of the example that we are going to develop later, Malaga.

Finally we furnish with a successful example, Malaga; from its beginnings as Urban Lab until it becomes a smart city. We will study a building to demonstrate the fact that a Smart City also includes the architecture and the electric vehicles with V2G technology which allows the reduction in the graphics of consumption.

PALABRAS – CLAVE: Smart city, Urban Lab, Málaga e Grids

2 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

1. A Smart City.

1.1.

Evolución da orixe do termo Smart City.

O concepto de Smart Cities ou tamén denominadas Cidades Intelixentes debémosllo a unha serie de innovacións tecnolóxicas que se foron producindo ao longo dos anos. No século XXI, a partires da aplicación destas novas tecnoloxías de forma extensiva, asegura unha transformación intelixente da forma de funcionamento das cidades contemporáneas.

Faise preciso partir do coñecemento das orixes do concepto para poder chegar a una definición clara e precisa das Smart Cities.

En primeiro lugar, a finais dos anos 40 do século pasado atopamos o desenvolvemento da cibernética. Este termo alude a ciencia do control de métodos organizados mediante dispositivos e sensores que eran capaces de mandar ordes o sistema. Un gran matemático estadounidense chamado Nobert Wiener foi quen deu a coñecer, é a súa vez popularizou este termo. Foi a partires desde momento cando os defensores optaron por aplicar a cibernética a grande escala, é dicir, ás cidades. As primeiras aplicacións tiveron lugar nas cidades de Nova York, Pittsburgh e Los Ángeles cun resultado meramente desastroso. Isto debeuse principalmente a que os computadores empregados non eran capaces de sintetizar tal cantidade de información e condenando estes modelos a desaparecer.

En segundo lugar, xa nos anos 90 aparecen unha serie de investigadores que se ven atraídos polo xeito no que as novas tecnoloxías da comunicación e información están a influír nas cidades. Un fenómeno que fai mellorar o desenvolvemento e xestión da chamada Cidade da Información. Entre os investigadores e expertos da época destacamos a Peter Hall, urbanista británico, que se interesou polos cambios no desenvolvemento económico e de configuración das metrópoles producidos polos sistemas modernos

de

comunicación1;

Mitchell

Moss2,

estadounidense, atraído por unha liña similar a de Peter Hall,

Fig. 1: Aportacións Smart City Fonte: https://goo.gl/NvWavq

1

Vid: HALL, P. (1998). Cities of tomorrow: an intellectual history of urban planning and design in the twentieth century. Oxford; Cambridge: Blackwel 2 Vid: MOSS, M. (1991). “The Information City in the Global Economy”. Cities of the 21st Century. New York: John Wiley & Sons.

3 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

o cal destacou a importancia das Tics nos centros financeiros para o seu desenvolvemento a nivel mundial ou, máis preto de nós, o sociólogo Manuel Castells que estudou como estaba a cambiar a natureza do espazo, o lugar e a distancia nas cidades capitalistas propiciado pola revolución tecnolóxica3. Na actualizade, todas estas ideas quedaron apoiadas polo gran desenvolvemento das computadoras, os teléfonos móbiles e internet.

En terceiro lugar, nos primeiros anos do XXI, máis concretamente no ano 2003, William Mitchell, deu unha definición de cidade intelixente, a cal entendíaa como un ser vivo composto de cerebro (potentes ordenadores), nervios (redes de telecomunicación), órganos sensorias (sensores e indicadores) e o coñecemento (software). A partires desta definición explica que pódese alcanzar un novo estado de intelixencia urbana se somos capaces de impulsar e mellorar os compoñentes deste “ser vivo”.

En cuarto e último lugar, o 6 de Novembro de 2008, a IBM, dá unha conferencia moi mediática titulada a “A smarter planet: the next leader ship agenda”4. Nesta conferencia defendíase que para

ser

máis

economicamente

sostibles eficientes

e era

necesario ser máis intelixentes, tanto a nivel mundial como urbano. En paralelo a esta exposición, IBM, fixo unha gran propaganda do lema Smart Planet e por se fose pouco, co fin de colocarse como Fig. 2: Smarter Cities

líder deste mercado emerxente, rexistrou

Fonte: https://goo.gl/uWqWW2

o termo “Smarter Cities”.

Pero a IBM non lle ía ser fácil manter o liderazgo. Unha empresa estadounidense chamada Cisco, xa estivera traballando, desde o 2001 en Corea do Sur, no deseño dunha nova cidade con tecnoloxías urbanas avanzadas, que reciben o nome de “Songdo”. E xa máis recentemente empresas como Siemens, Microsoft ou Google tentan afianzarse neste negocio. O que fan e formar parte dos proxectos aportando tecnoloxía ou simplemente financiación para que os seus nomes sexan recoñecidos internacionalmente.

3

Vid: CASTELLS, M. (1995). La ciudad informacional. Madrid: Alianza Editorial.

Vid: PALMISANO, S. (2008); A Smarter Planet: The Next (https://www.youtube.com/watch?v=i_j4-Fm_Svs ; consultado o 02/09/2016) 4

4 Carreira Vázquez, Johnatan

Leadership

Agenda.

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Fig. 3: Smart City Fonte: http://olympeo.com/blog/tag/smart-cities/

Chegado a este punto cabe facerse unha pregunta, só con estas ideas é posible fomentar tanto interese na denominada Smart City? A resposta é non. O interese témolo que buscar no eido económico. No ano 2012 a Comisión Europea aproba unhas axudas destinadas a financiación de proxectos de investigación centrados na mellora da economía da unión. Os gobernos estatais, pola súa parte, deseñaron os tecidos tecnolóxicos e industriais e a nivel municipal, as administracións viron a posibilidade de mellorar e modernizar os seus servizos públicos e incluso que pode que a oportunidade de mellorar o seu marketing político. A maiores a Unión propón lograr unha sociedade avanzada, inclusiva e sostible para 2020 e os gobernos queren cumprir con estes propósitos, como é o caso de Málaga.

1.2.

Concepto de Cidade Intelixente ou Smart City.

Tras a descrición das orixes vamos tentar buscar a definición do termo. Inicialmente a Smart City, ou Cidade Intelixente, en galego, aparece como resposta ós problemas relacionados co medioambiente ou coa eficiencia enerxética das cidades. Pero co paso do tempo o termo foi medrando e incorporando novos retos como a competitividade económica, novos modelos de gobernanza, a mellora da calidade de vida, a seguridade cidadá ou as innovacións tecnolóxicas.

En definitiva, trátase dun termo moi recente e en constante enriquecemento que fai que non sexa doado de definir.

Por unha banda, convén ver a definición que da IBM5 do termo, xa que recordemos que foi quen rexistrou o vocábulo. Descríbea como dous niveis que están interrelacionados entre si, os cales son o público e o privado, que se poden integrar na cidade e chegar a alcanzar un novo nivel de

5

Vid: IBM, Institute for Business Value (2009). “A vision of smarter cities”. Nova York: IBM Global business service.

5 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

eficacia e eficiencia. Moi similar a esta, a compañía CISCO6, di que os retos urbanos poden ser mitigados mediante a adopción de solucións, que van mellorando a medida que se aproveitan das tecnoloxías de información e comunicación para aumentar as eficiencias, reducir os custos e mellorar a calidade de vida. Así mesmo, outra definición do eido das corporacións tecnolóxicas temos a de Hitachi7, a cal afirma que a Smart City conleva a optimización global das infraestruturas para afrontar de forma integral os temas urbanos mediante a fusión de información e dos sistemas de control.

Polo tanto, podemos destacar que a definición para as xigantes tecnolóxicas xira entorno a cumprir cos logros marcados co menor custo posible botando man para elo do uso de sensores, procesadores, bases de datos... en definitiva, co uso da tecnoloxía.

Por outra banda, se analizamos as definición que deron as Entidades Públicas non atopamos grandes diferenzas coas anteriores, así por exemplo, a Comisión Europea di que “Cidade Intelixente é aquela na que o progreso se cataliza mediante a conxunción íntima entre innovacións nas áreas de enerxía, transporte e tecnoloxías de información”8. Agora ben, podemos resaltar que é un definición cunha dependencia

máis

tecnolóxica.

Outra

Fig. 4: Fundamentos Unión Europea

definición é a dada pola RECI (Rede Española

Fonte: Comisión Europea, 20128

de Cidades Intelixentes)9 que as define como aquelas “que dispoñen dun sistema de innovación e de traballo en rede para dotar ás cidades dun modelo de mellora da eficiencia económica e política permitindo o desenvolvemento social, cultural e urbano. Como soporte deste crecemento realízase unha aposta polas industrias creativas e pola alta tecnoloxía que permita ese crecemento urbano baseado no impulso das capacidades e das redes articuladas todo iso a través de plans estratéxicos participativos que permitan mellorar o sistema de innovación local”.

6

Véxase: CISCO, (2013). The Internet of Everything for Cities. Amsterdam: Europe Headquarters (https://goo.gl/WmzRxW ; consultado o 03/09/2016) 7 Véxase: HITACHI, (2012). Hitachi’s Vision of the Smart City. Tokio: SCT Hitachi’s (https://goo.gl/hqtBf5 ; consultado 03/09/2016).

8 Vid: EUROPEAN COMMISSION (EC) (2012). Communication from the Commission on Smart Cities and Communities. Brussels: C 4701 9 Véxase: “Red Española de ciudades inteligentes, RECI” (https://goo.gl/eGhONx ; consultado o 25/08/2016).

6 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Fig. 5: Cidades tecnolóxicas Fonte: https://goo.gl/zL1lgh

Pero como dicíamos, é un termo tan recente que atopamos moitas e variadas definicións. Unha das máis completas e non tan dependente da tecnoloxía, é a de AENOR que defínea como “visión holística dunha cidade que aplica as TIC para a mellora da calidade de vida e a accesibilidade dos seus habitantes, e asegura un desenvolvemento sostible, económico, social e ambiental en mellora permanente”10.

Pero como en todo, tamén atopamos opinións diferentes. No libro Agaisnt the Smart Cities11, do prestixioso escritor e urbanista americano Adam Greenfiled di que a idea de cidade intelixente fora desenvolvida e imaxinada case integramente por empresas privadas. Isto non só é indicativo dos intereses económicos que se moven detrás destas innovacións tecnolóxicas, senón do desconectadas que poden chegar a estar dos retos aos que realmente se enfrontan hoxe as cidades. Hai incluso estudosos que din que o termo Smart está de moda e como toda moda, é temporal.

Finalmente todas estas definicións dos distintos organismos, xa sexan públicos como privados, lévanos a afirmar que non existe un concepto xeneralizado da Smart City, senón unha variedade diversa que nos aporta unha visión global do termo. Polo tanto, podemos dicir que vamos camiño dun tipo de cidades, intelixentes, fundamentadas en visións holísticas e sistémicas.

Falamos dun ecosistema intelixente no que cada membro por si só non ten importancia, pero si o ten a suma dos mesmos que entre todos forman a intelixencia común que permitirá chegar a solucións e desenrolo para a cidade máis articuladas.

10 Véxase: AENOR, El Papel de las Normas en las Ciudades Inteligentes. Madrid: Comité AEN/CTN 178; páx. 15 (https://goo.gl/5TW8Ny ; consultado o 23/08/2016) 11 GREENFIELD, A. (2013): Against the smart city. Neva York: Do projects. páx. 23

7 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

2. As Cidades Intelixentes.

A pesares da dificultade para chegar a un consenso na definición do termo Smart City, o que si temos máis doado e facer unha clasificación das cidades tendo en conta a súa creación e evolución no tempo. Distinguimos, por unha parte, as cidades novas creadas a partires de postulados Smart que reciben a denominación de cidades intelixentes de nova creación, e por outra parte, as existentes as que se lle implantan principios Smart denominadas cidades intelixentes existentes.

2.1.

Cidades Intelixentes de nova creación.

Este tipo de cidades podemos consideralas como cidades catálogo, xa que nacen a partires dun estudo. Caracterízanse por teren unha tecnoloxía moi avanzada e unha planificación verde o que implica e conleva para as mesmas un gran desembolso económico. Son cidades que buscan un lugar estratéxico para nacer, e dicir, surxen en lugares planificados de antemán, deseñando dende “cero” e organizando todos os elementos da forma máis eficiente. Polo tanto, isto permite que haxa unha boa interrelación entre os compoñentes que configuran a Smart City.

Pódese dicir, que se trata dun deseño conxunto dos edificios e a mobilidade, e non de forma desequilibrada como sucede na maioría das cidades existentes.

Algúns dos exemplos máis coñecidos son Songdo International Business District situado en Corea do Sur, Masdar City cidade de Abu Dhabi ou un exemplo máis preto é o de PlanIT Valley en Portugal. No seguinte gráfico preséntase unha comparativa das vantaxes e inconvenientes deste tipo de cidades intelixentes de nova creación.

Fig. 6: Comparativa de vantaxes e inconvenientes ciudades de nova creación Fonte: Elaboración propia

8 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

• Songdo International Business District: é unha das cidades de nova creación máis coñecidas. Ubicada cerca de Seúl, capital de Corea do Sur cunha superficie de 6 quilómetros cadrados que construída en augas do Mar Amarillo. Foi seleccionada no 2004 para mostrar as calidades do “ubiquitous city” (banco de probras para as novas tecnoloxías). Neste proxecto ten unha aposta importante a empresa Cisco.

“Construiranse escolas de arte, hospitais, apartamentos, edificios de oficinas e servizos culturais de gama alta na cidade, á que ademais incorporaránselle réplicas de fitos arquitectónicos de todo o mundo, como Central Park de Nova York e as canles de Venecia ... co fin de ser unha das primeiras cidades do mundo na que todos os sistemas de información (residencial, médica e comercial) estarán vinculados”12.

Destaca a recollida e procesado do lixo, ao eliminar os contedores e camións do lixo por unha enorme rede de túneles que conectan as vivendas con un centro de procesamento, onde se clasifica, desodoriza e tratase da forma máis respectuosa co medio ambiente; posúe un centro de control que se adicará a monitorizar o tráfico, temperatura, prognostico climático e uso da enerxía, para así tomar decisións en consecuencia; e por último conta cunha rede de banda ancha en cada casa ofrecendo conexións de alta velocidade vía fibra óptica.

Fig. 7: Songdo International Business District Fonte: http://songdoibd.com/

Fonyr

•

Masdar City: esta cidade está deseñada polo famoso arquitecto británico Norman Foster. Iniciouse no 2006 aínda que foi acareando retrasos, e ten prevista a súa finalización no ano 2025. A idea principal é ser ultra-sostible e de consumo cero. Para iso botan man de enerxías renovables o que fai que teña uns elevadísimos custos, a pesar de que o MIT (Instituto Tecnolóxico de Massachusetts) está a ofrecerlles a maior parte da tecnoloxía. Na actualidade non conta con ningún habitante e o número de visitantes é escaso, o que fai plantexarse a supervivencia da mesma.

12

COLADO GARCÍA, Sergio (2014) SMART CITY. Hacia la gestión inteligente. Barcelona: Marcombo Páx.

168 e 169

9 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Fig. 8: Masdar City Fonte: http://www.masdar.ae/ Presenta como principais características13, por un lado, a existencia de un muro perimetral para conter os fortes ventos e as tormentas de area e aproveitando o deseño do mesmo para aproveitar as correntes de aire para lograr calles frescas en pleno deserto; e por outro lado, un sistema de transporte creado para que ninguén teña que empregar coche, xa que contará con un Transporte Rápido Persoal, un Transporte por Rail Lixeiro é un Transporte de Carga Rápida.

2.2.

Cidades intelixentes existentes.

En canto as cidades intelixentes existentes, cabe destacar que parten dunha cidade xa consolidada, é dicir, a diferenza das de nova creación estas non parten dende cero senón que se crean e integran sobre a estrutura dunha cidade xa existente, que non conta cas características propias dunha Smart City. Estas son máis abundantes que ás cidades intelixentes de nova creación. Teñen unha serie de vantaxes como é a participación de abaixo a arriba, é dicir, é posible que os propios cidadáns suxiran propostas ou que a meirande parte das infraestruturas xa están construídas. En canto aos inconvenientes é que en comparación coas cidades de nova creación, as propostas Smart teñen que competir con outras necesidades da cidade con maior prioridade ou mesmo que algunhas das infraestruturas urbanas sexan obsoletas. No seguinte gráfico pódense apreciar algunhas destas vantaxes e inconvenientes.

13

FOSTER + PARTNERS (2013). “Masdar City 2007-. Abu Dabi (EAU)” AV Monografías. Madrid: Arquitectura Viva S.L.

10 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Fig. 9: Comparativa de vantaxes e incovenientes ciudades existentes Fonte: Elaboración propia • Amsterdam Smart City: cidade holandesa, presentamos esta cidade como paradigma.

Iniciouse no ano 2009 como parte dunha iniciativa municipal pero rapidamente fíxose fundamental a participación da cidadanía para poder levar a idea a cabo. Así mesmo, contan co apoio de dúas das grandes corporacións tecnolóxicas como son IBM e Cisco.

O máis destacable é a súa forma de actuar, xa que comezan con reformas a escala de barrio e dependendo do éxito das mesmas, aplícana ou non no resto da cidade. Un

Fig. 10: Climate Street Amsterdam Fonte: www.amsterdamsmartcity.com exemplo é o “Climate Street” o cal consistiu en colocar nunha rúa da cidade diversos sensores e demais dispositivos electrónicos co fin de aforrar enerxía.

•

Málaga Smart City: ten como misión incrementar a eficiencia enerxética, reducir as emisións de CO2 e aumentar a xeración de enerxía renovable. Para cumprir con estes obxectivos conta coa axuda de varias empresas destacando Endesa. Teñen, tamén, moi en mente a intención de aplanar a curva de consumo evitando os picos e vales. Co fin de cumprir estes obxectivos instalaron máis de 17000 contadores intelixentes para ter un control real do consumo e contan con vehículos eléctricos con posibilidade de carga ou descarga, entre outras medidas.

11 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Por outra parte instalaron unha rede de PLC (PowerLine Communication) de banda ancha, que permite conectar calquera punto da rede eléctrica a un centro de control desde onde se poden monitorizar todos os dispositivos conectados.

Esta clasificación o certo é que podemos vela un pouco utópica ou meramente simbólica. Xa que ao menos no ámbito europeo atopámonos con cidades Smart existentes as que temos que tentar mellóralle aspectos. Aínda que si ben é certo que non nos podemos esquecer das novas en zonas de gran crecemento. Por poñer un exemplo, só na China contan con máis de 150 proxectos para a creación de novas cidades Smart. Por encarrilar o estudo creo que é interesante analizar máis en profundidade as existentes.

12 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

3. Clasificación ciudades existentes.

Chegados a este punto é conveniente volver a definición que dimos de Smart city dicía temos que entendela como unha visón holística de todas as necesidades e en consecuencia de todas as ofertas para a cidade. Pero non todas as cidades teñen esta categoría e non por iso son menos interesantes algúns dos seus proxectos Smart. Destacamos a cantidade de proxectos no eido da mobilidade, este é devido a que posiblemente sexa o máis demandado entre os usuarios e o que representa unha maior cantidade do PIB, pero tentaremos poñer exemplos noutros campos como pode ser a eficacia enerxética, a xestión das infraestruturas da cidade, a gobernanza, ou a seguridade publica entre outras. Logo de analizar varias clasificacións a que consideramos máis apropiada é a elaborada pola Fundación Telefónica na publicación Smart Cities, un primer paso hacia el internet de las cosas14. Co propósito de ordenar e clarificar esta clasificación realizamos un esquema inicial que logo desenvolveremos.

14

Ariel e Fundación Telefónica (2011). Smart Cities, un primer paso hacia el internet de las cosas.

España: Unigraf, S. L.

13 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

3.1.

A mobilidade urbana.

Cabe destacar, que é un dos problemas máis acuciante das cidades e representa unha elevada porcentaxe do PIB o que da lugar a considerables esforzos dos distintos gobernos por tratar de mellorala. Entendemos por mobilidade urbana, todo aquilo referido a seguridade, sustentabilidade e eficacia tanto das infraestruturas como dos sistemas de transporte, entre outras.

Según Jorge Cebreiros e Marcos Pérez Gulín un dos principais problemas da mobilidade urbana é a conxestión do tráfico. Unha cidade con una xestión adecuada dos seus servizos de mobilidade ofrece un espazo de traballo no que os desprazamentos non son un gran impedimento. Sistemas compartidos, información en tempo real dos servizos de transporte e tarxetas unificadas ofrecen grandes vantaxes para os usuarios.15 A priori, a conxestión do trafico non é máis que un aglutinamento de vehículos. Pero ben, no ámbito Smart temos que ir máis aló e tratar de localizar os problemas que provoca iso. É dicir, se nunha parte da cidade se están a producir diariamente atascos implica perdida de tempo, un empeoramento da calidade do aire e contaminación acústica. Como consecuencia temos unha diminución da produtividade dos habitantes, un aumento dos problemas respiratorios e dos niveles de irascibilidade dos habitantes.

Por dar algúns datos, estimase que o 10 % das redes sofren atascos diarios e o transporte representa o 83% do consumo enerxético deste sector e o 85% das emisións de CO2 a atmosfera.

Para velo máis claramente, podemos observar como exemplo á cidade de Los Angeles, na que segundo datos de “The High Cost of Free Parking” solo para buscar aparcamento efectúase un gasto de 178.000 litros de combustible e xéranse 730 toneladas de CO2, é dicir, o equivalente para realizar 38 viaxes ao redor da Fig. 11: The High Cost of Free Parking Terra.

Fonte: https://goo.gl/pbcy4G O mundo da mobilidade urbana é moi amplo e temos múltiples iniciativas para mellorala, que van desde o transporte dos viaxeiros ata pago de peaxes ou compartimento de vehículos, pero tentaremos abreviar e explicar algunhas das medidas que se están a dar neste sentido.

15

Vid: CEBREIROS, Jorge & PÉREZ GULÍN, Marcos (2014). Ciudades con futuro; España: Tórculo Artes Gráficas, S.L. (https://goo.gl/MI9Psz).

14 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

A) Xestión dos medios de transporte de viaxeiros.

Pretendese mellorar a experiencia dos usuarios, aforrando tempos de espera, planificando novas rutas en función da demanda ou aumentar a seguridade entre outros. Neste caso, vamos a poñer tres exemplos moi ilustrativos: O primeiro dos exemplos é o do metro de Londres. Este supervisase en tempo real o estado de toda a liña de metro, dende o estado dos trens,

ata

escaleiras

o

uso

mecánicas

das ou

mesmo dos ascensores para así ofrecerlle ao usuario toda a información clara e precisa para

unha

mellor

Fig. 12: Forma de funcionamento de DeepMind Fonte: http://go.nature.com/2e8RYlI

planificación dos seus desprazamentos. Así mesmo, temos que destacar a explicar un proxecto revolucionario que se está dar en Londres. Referímonos a “Deep Mind”, unha empresa que comprou a xigante Google. Trátase dun “modelo de aprendizaxe dun ordenador neuronal diferenciable (DNC)...que pode aprender de tarefas tales como encontrar o camiño máis curto entre dous puntos”16. Pero non é unha aplicación calquera, xa que ás aplicacións normais temos que introducirlle os planos, datos de distancia, tempos... e definitiva, un conxunto grande de datos. Pero a Deep Mind nin sequera se lle introduce un plano, senón que grazas a intelixencia artificial aprenderá e será capaz de chegar a conclusións de que rutas son as máis axeitadas chegando incluso a estudar actuacións similares, é dicir, todo o que aprenda o sistema do metro de Londres poderase usar para, por exemplo, nunha futura implantación no metro de Barcelona.

O segundo dos exemplos é que se dá en Singapur, onde nunha pequena illa na cal, viven cinco millóns de habitantes, implementaron o método de pago electrónico en todo o sistema de transporte, ben mediante tarxeta ou ben mediante móbil. A empresa de transportes, recolle os datos dos usuarios (gracias o pago electrónico sabe de onde a onde se desprazan) e planifica novas rutas nos medios de transporte mellorando a experiencia do usuario.

16

Véxase: GOOGLE DEEPMIND, (2016) Hybrid computing using a neural network with dynamic external memory (http://go.nature.com/2e8RYlI ; consultado o 27/10/2016) pp 471 -476.

15 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

O terceiro é último dos exemplos atopámolo sen ir máis lonxe, aquí en A Coruña. É o caso da aplicación para o Smartphone de Bus Coruña, na que podemos ver que non sempre a Administración quen está detrás de todas as iniciativas Smart e moitas veces son os propios usuarios quen as poñen en marcha por propia iniciativa. Neste caso foi Adrián Barbeito, un estudante universitario quen implantou a aplicación en novembro de 2010.

Fig. 13: Aplicación Bus Coruña Fonte: Google Play Store

B) Xestión do tráfico en tempo real.

Esta iniciativa ten obxectivo informar ao condutor do estado do tráfico en tempo real, é dicir, falamos dos atascos, das obras, o timing dos semáforos pola ruta seleccionada ou incluso a sinalización. En definitiva, trátase que o condutor vai poder planificar a súa viaxe e facer os trocos oportunos para unha ruta máis rápida e eficiente posible.

Un dos mellores exemplos neste eido, é o proxecto de Mobilidade e Automoción con Redes de Transporte Avanzadas, máis coñecido como MARTA. Este proxecto ten como obxectivo “promover a investigación e no desenvolvemento das comunicacións entre vehículos e con estes coa infraestrutura da rede viaria, para reducir o número de accidentes e mellorar a mobilidade en Europa”17.

Por engadir outro exemplo, temos a aplicación para o Smartphone Trànsit, da cidade de Barcelona. Esta aplicación informa ao usuario dos problemas de conxestión, obras e accidentes para así axudalo a planificar as rutas máis eficientes e rápidas. Para isto o concello tivo que instalar unha trintena de cámaras na cidade, que van captando imaxes para ofrecerllas aos usuarios.

17

Véxase: El proyecto MARTA sienta las bases científicas y tecnológicas para la movilidad del siglo XXI (http://bit.ly/2e3CXCs ; consultado 17/09/2016).

16 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Fig. 14: Trànsit Barcelona Fonte: http://mct.gencat.cat/

C) Xestión de aparcamentos.

Son aplicación que se axudan de sensores distribuídos pola cidade que se axudan dos parquímetros para ofrecer ao usuario as prazas dispoñibles, permiten o pago e nalgún caso tamén ofrecen a posibilidade de reservala previamente.

Un exemplo é Smart Santander que a maiores de ofrecer a posibilidade de aparcamento tamén fai un control dos vehículos comprobando que non se estacionen nas paradas de buses, carga e descarga ou nas paradas reservadas a persoas con mobilidade reducida.

D) Vehículos eléctricos.

Neste apartado podemos incluír todas as aplicacións destinadas a melloras na utilización e comunicación cos vehículos eléctricos. Estas aplicacións van desde as que permiten obter de forma remota o nivel

de

carga

das

baterías

dos

automóbiles ou incluso as que nos

Fig. 15: Vehículos eléctricos Málaga Fonte: https://goo.gl/XCQrXd

calculan a ruta máis rápida para chegar aos puntos de carga, entre outras moitas.

Segundo datos da petroleira Shell18 no 2050 haberá 2.000 millóns de vehículos en todo o mundo e segundo engade un dós científicos da empresa, Wolfang Warnecke, practicamente todos serán

18

Véxase: Escenarios energéticos Shell en 2050 (https://goo.gl/P7iq0Z; consultado 17/09/2016)

17 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

eléctricos. A maiores, estímase que cun vehículo eléctrico afórranse uns 8.000€ en consumo a diferenza dun vehículo convencional. E por engadir outro dato, tan so con que o 10 % do parque automobilístico español fose eléctrico, reduciríanse 3,2 millóns de toneladas de CO2.

Un exemplo témolo en Malaga, co proxecto ZeM2All (Zero Emission Mobility to All) que desenrolaremos máis adiante.

3.2.

Eficacia enerxética e medio ambiente.

Dende fai uns anos, cada vez existe unha maior conciencia do cambio climático é xunto co aumento do precio da enerxía, fai que se adopten un maior número de iniciativas Smart para tratar de ser o máis eficientes posible. Estas medidas céntranse en optar por enerxías renovables. As iniciativas levadas a cabo a nivel cidade chámaselles Smart Energy Grid ou Inmótica no referido a infraestruturas e servizos. Así mesmo, podemos atopar medidas que van desde os contadores intelixentes ou os movementos nos taxis. Algunhas das medidas principais que se implantan nas cidades sobre a eficacia enerxética e o medio ambiente son as seguintes:

A) Smart Grid Ao igual que sucede co termo Smart City, non hai unha definición clara de Smart Grid pero si temos un organismo europeo que se dedica ao estudos das Smart Grid. A European Technology Platform Smart Grids define Smart Grid como “aqueles sistemas de intercambio de enerxía eléctrica capaces de integrar de forma intelixente o comportamento dos "usuarios" que se atopan conectados a el, de modo que facilitan un transporte enerxético sustentable, económico

Fig. 16: Compoñentes Smart Grids Fonte: https://goo.gl/70JznX

18 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

e seguro... Cabe matizar que cando se alude aos "usuarios" trátase tanto dos consumidores finais, como dos xeradores”19. É dicir, é un sistema que permite unha mutua comunicación entre os usuarios e a compañía eléctrica. Por un lado as eléctricas obteñen información dos usuarios e actúan mellorando a eficiencia da rede eléctrica ou tamén ofrecendo novos servizos aos clientes, non necesariamente so enerxía eléctrica. Por outro os usuarios obteñen datos como poden ser o prezo da enerxía en tempo real. Con estas medidas podemos ter un seguimento e control da enerxía que consumimos e o prezo. En definitiva as Smart Grids son o alicerce para que poidamos utilizar a enerxía dunha forma máis eficiente.

Conforme ao que acabamos de definir as Smart Grids non só se encargan da distribución da enerxía. Para que todo o sistema funcione contan con tres compoñentes primarios: Smart Metering (contadores intelixentes), Grid Intelligence (a infraestrutura da rede e os seus controis) e Smart Utility IT (xestión intelixente de datos). En canto aos contadores eléctricos en España xa se iniciou o proceso de cambio o 1 de xaneiro do 2008 e que ten prevista a súa finalización no 2018. Con estes novos contadores telemedidos, pódese ofrecer aos clientes unha tarifa máis axustada as súas necesidades ou mesmo a discriminación horaria. En definitiva, o cliente poderá aplanar a curva de consumo, evitando ter picos e vales. Esta medida estana a levar a cabo en Málaga con moito éxito, explicarémolo máis adiante.

B) Medición de parámetros ambientales.

Con esta segunda iniciativa, referímonos a todos os datos relacionados coa calidade de vida, como poden ser niveles de contaminación, temperatura, ruído... Cabe destacar o proxecto levado a cabo en Singapur, no que se ofrece aos cidadáns un amplo e variado abanico de datos como a temperatura, o impacto que están a dar os eventos na cidade, datos procedentes do aeroporto

(número

de

pasaxeiros,

mercancías...)

ou

mesmo o movemento dos

Fig. 17: Contaminación en tempo real da cidade de Madrid Fonte: https://goo.gl/HjaZLH consultado o 01/11/2016

19

Véxase: EUROPEAN COMMUNITIES, (2006). European Technology Platform, SmartGrids; Vision and Strategy for Europe’s Electricity Networks of the Future. Belgium. (https://goo.gl/70JznX ; consultado 20/09/2016).

19 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Taxis. Ben é certo que, por exemplo, este último non é unha novidade xa que Beijing xa se contaba con este tipo de sistema. Todo usuario que queira coller un taxi ten que descargar unha aplicación na que se lle despregara un mapa e poderá ver os taxis libres que circulan pola cidade.

Con so pinchar sobre o taxi, este queda reservado e dirixirase a buscar directamente ao usuario no punto no que se atope.

3.3.

Infraestruturas e edificios públicos.

En canto a infraestruturas e edificios públicos, estimase que o 40% da enerxía do mundo é consumida nos edificios20 e á metade desta resulta non ser eficiente, é dicir, un mínimo do 20% da enerxía total mundial non é eficiente. Con estes datos parece lóxico que existan moitas medidas para tentar palialos.

A) Xestión de infraestruturas públicas e equipamento urbanos. É unha das iniciativas máis coñecidas neste bloque, na que se busca a eficiencia e eficacia do espazo público, é dicir, do alumeado eficiente, abastecemento de auga, rede de sumidoiros, rego de parques e xardíns...

Un exemplo desta medida podémolo atopar de novo na urbe de Vitoria, onde contan cun sistema de detención de fugas de auga. Este sistema conta cuns sensores que botan man dos ruídos na rede para así poder detectar as posibles perdas. Para unha mellor eficacia, entra en funcionamento nos momentos de menor contaminación acústica, é dicir, de noite. Pero en Vitoria queren chegar máis aló, e están a estudar a posibilidade de implantación dunha serie de dispositivos que miden constantemente a calidade da auga nas propias fontes da cidade.

B) Inmótica.

Esta medida entendémola, como xa se dixo anteriormente, por aplicacións dedicadas a eficiencia enerxética dentro dos propios edificios. É dicir, asimilase ao apartado anterior pero no referido aos inmobles, como son a calefacción, a iluminación e a refrixeración, entre outras. Un exemplo podémolo atopar na Smart City que están a desenvolver conxuntamente Valladolid e Palencia21.

C) Reporte de incidencias urbanas.

En canto as incidencias urbanas, trátanse de aplicacións xeralmente desenroladas por parte das institucións públicas, nas se intenta implicar a cidadanía na conservación da cidade. Un exemplo, aínda que non sexa unha cidade, atopámolo no pobo de Arzúa, no que o concello desenvolveu 20 21

Véxase: Internet of Things, i Sverige (https://goo.gl/Qb4SQX ; consultado 28/09/2016).

Véxase: Smart city Valladolid y Palencia (www.smartcity-vyp.com; consultado 28/09/2016).

20 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

unha aplicación, arzuActiva para que os veciños, tanto do propio pobo como das aldeas poidan informar de calquera incidencia, dende farois fundidos ate fochancas na rede de estradas.

Ademais a aplicación permite capturar e achegar imaxes, así como a localización da incidencia.

Fig. 18: Aplicación arzuActiva Fonte: elaboración propia

3.4.

Goberno e cidadanía.

Por goberno e cidadanía, entendemos todas aquelas iniciativas que van encamiñadas incrementar a relación dos cidadáns coas Administracións públicas. Neste ámbito, podemos presentar unha serie de medidas ou iniciativas que se poden levar a cabo para tratar de mellorala.

A) e-Admistración.

Na primeira das iniciativas, estamos a falar de Smart city, pero neste caso sóese empregar o termo de Cidade Dixital e vai referido a todos aqueles trámites online que poden realizar os cidadáns ou as empresas. Son por todos coñecidos, como pode ser o pago de taxas entre outras.

Como paradigma podemos poñer o caso de Málaga no que teñen unha Carpeta Cidadá. Nesta carpeta transfírese toda a “información persoal recollida polos distintos sistemas de información municipal, como poden ser datos fiscais, de empadroamento, débedas, etc.”22.

B) e-Participación.

Nesta segunda iniciativa, trátase de involucrar aos cidadáns na toma de decisións do goberno municipal, así como tamén permite mellorar a transparencia das institucións públicas. Un exemplo moi mediático e recente deuse en Sevilla, onde o concello preguntou aos cidadáns e empresas se crían convinte ampliar en dous días a Feria de Abril de 2017.

22

Véxase: Málaga innovadora: tus trámites online (https://goo.gl/jTLp2T ; consultado 28/09/2016).

21 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

C) Open Data.

Esta iniciativa, “é unha filosofía que ten por obxectivo poñer a Fig. 19: Simboloxía Open Data Fonte: https://goo.gl/XkwLPu

disposición da sociedade os datos que xestiona a administración

pública en formatos fáciles de manipular”23. Con estas iniciativas trata de aumentarse a transparencia e a riqueza, xa que calquera persoa pode manipulalos e xerar valor económico.

Segundo un informe de McKinsey Global Institute di que co Open Data poderíanse “xerar máis que 3 billóns de dólares nun so ano... o cal xa está xerando traballo en centros de negocios, axudar a empresas establecidas a seleccionar novos mercados, definir servizos, novos produtos e mellorar a eficiencia e efectividade de operacións”24. Un exemplo referente a nivel nacional atopámolo na cidade da Coruña.

3.5.

Outros.

Sen animo de redundar nas iniciativas Smart, podemos citar algunha máis aínda que non menos importantes, como os proxectos relacionados coa Seguridade pública, Sanidade, comercio ou Educación. Por poñer algún exemplo, destacamos unha medida en Chicago, no que instalaron “un servicio que axuda a combater a delincuencia... dirixindo as cámaras ao lugar onde soou un disparo”25 ou mesmo a receita electrónica que permite evitar moitos erros na lectura das mesmas.

Como conclusión deste apartado podemos dicir que a pesar de que fixemos unha clasificación por apartados e incluso especificamos tipos dentro destes non podemos esquecer que unha Smart City é un ecosistema. É dicir, que temos que ver as melloras que se conseguen, por exemplo cos avisos mediante SMS de retida de vehículos en Pamplona. En Pamplona, implementaron un sistema de aviso mediante SMS no que se informaba aos propietarios dos autocares mal estacionados de que se procedía a chamar a grúa se nun período curto de tempo non movían o vehículo. Pois ben, con esta medida non só conseguiron que o 68 % dos casos non chegase a grúa, senón que os datos que se tiñan sobre os vehículos foron utilizados pola policía para dar aviso de que se ía producir unha riada inminente. Con este aviso salvouse o 100% dos vehículos da inundación.

23

Véxase: ¿Qué es Open Data? (https://goo.gl/KclhaA; consultado 28/09/2016).

Véxase: Open data: Unlocking innovation and performance with liquid information (https://goo.gl/S2SyLA ; consultado o 28/09/2016).

25 Véxase Ariel e Fundación Telefónica (2011). Smart Cities, un primer paso hacia el internet de las cosas.

España: Unigraf, S. L. Páx. 43 24

22 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

4. Posición global das Smart City.

Dende o ano 2014 o IESE, pertencente a Universidade de Navarra. Publica anualmente un estudo moi detallado sobre as cidades intelixentes, con comparativas e estudos sobre os proxectos que se están a levar a cabo nas cidades a nivel mundial. Para iso, céntranse en 10 parámetros que consideran claves: “economía, capital humano, tecnoloxía, medio ambiente, proxección internacional, cohesión social, mobilidade e transporte, gobernanza, planificación urbana e xestión pública”26.

A filosofía deste estudo é que se as cidades están en constante aumento de poboación e as previsión é que siga así, entón teñen que ser capaces de buscar solucións estratéxicas e ilas levando a cabo. Fan o estudo co fin de estudar a evolución dese proceso de transformación cara cidades intelixentes, marcando aquelas que consideras puntos de referencia e comparándoa con outras urbes. Entendéndoo como un proxecto en constante evolución, é dicir, dinámico, no que seguiran estudando.

Con estes datos constrúen o IMIC, Índice Cities in Motion, de cada cidade. É dicir, van clasificando as urbes que estudan. Abarcan cidades de todas as partes do planeta pero aquelas que consideran con un IMIC máis alto, un total de 181 urbes. Co fin de “ medir a sustentabilidade de cara o futuro das principais cidades do mundo ao igual que a calidade de vida dos seus habitantes”27.

Aínda que moitas veces non é doado xa que, a pesar de contar con moitos indicadores Fig. 20: Gráfico para o modelo de desenrolo Fonte: http://www.iese.edu

urbanos, moitos deles non son compatibles ou comparables entre cidades.

Cada cidade é diferente e ten diferentes obxectivos e propostas, e deberá de deseñar un plan propio que sexa flexible e capaz de adaptarse a posibles cambios futuros. Para elo as Smart Cities deben de involucrar a “ cidadáns, organizacións, institucións, Goberno, universidades, empresas...”28 para conseguir constituír o chamado traballo en rede. As políticas locais deben

26

Véxase http://www.iese.edu Véxase http://www.iese.edu 28 Véxase http://www.iese.edu páx. 8 27

23 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

de centrarse nos cidadáns e todos poden sacar proveito deste sistema. Pero do que non queda dúbida e que se non se consegue involucrar ós cidadáns non se chegará a ter as perseguidas cidades intelixentes.

Para entender mellor como se calcula este estudo vamos explicar un dos 10 parámetros que analizan, a planificación urbana. A planificación urbana está estreitamente ligada coa calidade de vida dos habitantes e incluso das propias empresas. Para iso para é necesario ter bos plans mestres locais e un correcto deseño de zonas verdes e espazos de uso público. O IESE, unha vez que obtén esta información aplícalle os seguintes indicadores29: -

Porcentaxe de poboación con acceso a instalacións sanitarias, datos que se extraen do Banco Mundial.

-

Número de persoas por fogar, evidentemente a maior número de persoas por fogar peor planificación.

-

Número de tendas de bicicletas percápita. A bicicleta vai ligada a mobilidade sostible, un

factor

moi

determinante

na

planificación.

-

Número de firmas de arquitectos percápita. A maior

número

de

urbanistas e arquitectos entendemos que maior transformación da urbe.

-

Número de Entusiastas do ciclismo percápita. Aínda que o estudo indica que o toma como valor negativo, entendemos que será un erro de redacción e que é algo positivo, xa que a maior

número

entusiastas

de

entendemos

que maior concienciación.

Fig. 21: Táboa de clasificación das Smart Cities Fonte: páx. 23 do http://www.iese.edu

29

Extraídos da táboa número 8 “indicadores de planificación urbana” páx. 17 do http://www.iese.edu

24 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Tras aplicar os devanditos indicadores en cada unha das 10 partes que estudan, obteñen o ICIM de cada urbe e constitúen a táboa que que podemos observar. A cidade que obtén o maior valor establecéselle o 100 % do ICIM, neste caso Nova York (Estados Unidos), e o resto obteñen o ICIM en función desta. É de destacar que dende que no 2013 se publicou o primeiro estudo, Londres (Reino Unido) e Nova York (Estados Unidos) loitaron por encabezar a táboa seguidos nos tres casos por París (Francia). Na táboa, tamén podemos observar que os mellores postos están ocupados por cidades de América do Norte e Europa Central, aínda que salpicadas por algún que outra urbe non pertencente a estes territorios.

Fig. 22: Táboa cos 10 indicadores estudados Fonte: páx. 28 e 29 do Índice IESE Cities in Motion 2016 Ate o posto 33 non atopamos a primeira cidade española, Barcelona, seguida por Madrid, ambas obteñen un ICIM de 78 obtendo valores moi similares nos parámetros estudados. Non é ata o posto 58 onde aparece Málaga ou o 60 Coruña. Destacar, tamén, que estas catro cidades mantivéronse ou incluso melloraron posicións nestes tres anos, resaltando o caso de Coruña que remontou oito postos, desde o 68 no 2014 ao 60 no 2016.

Fig. 23: Gráficos radar de cidades Fonte: páx. 52, 56 e 59 do Índice IESE Cities in Motion 2016 25 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Nas anteriores gráficas apreciamos unha comparativa de varias cidades. Tras analizar estas gráficas podemos concluír que non basta con destacar nun eido, unha cidade debería de facelo en todas as partes por igual. Así que aínda que Nova York sexa a primeira da clasificación, creemos que ten unha gran punto en contra, a cohesión social. É certo que se dá un fenómeno singular, e é que naquelas cidades na que triunfa a economía e o capital humano a cohesión social decae. Un reto que terán que ir solucionando as urbes, equilibrando os soldos, os postos de traballo... Así mesmo, os dez primeiros postos no eido da cohesión social son para cidades europeas, posiblemente a historia teña moito que dicir deste fenómeno. Fixándose naquelas cidades máis equilibradas atopamos no posto número 6 Ámsterdam (Países Baixos).

26 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

5. Caso de éxito, MÁLAGA. A Smart city de Málaga ten a súa orixe no ano 2007, cando a Unión Europea se postulou sobre as medidas a levar a cabo nos próximos anos de cara o ano 2020. En marzo do 2007, a Unión europea aprobou unha estratexia para un crecemento intelixente, sustentable e integrador, máis coñecida como os “cinco 20” ou “20-20-20”. Na que tamén se expoñía que “os retos do clima e os recursos requiren da adopción de medidas drásticas. Unha forte dependencia con respecto aos combustibles fósiles, como o petróleo, e o uso ineficaz das materias primas expoñen aos nosos consumidores e empresas a perturbacións de prezos daniñas e custosas, ameazando a nosa seguridade económica e contribuíndo ao cambio climático. O forte crecemento mundial de 6000 a 9000 millóns de persoas intensificará a competencia por recursos naturais e engadirá presión sobre o entorno. A UE debe de continuar ollando cara outras partes do mundo na procura dunha solución universal aos problemas do cambio climático, pero sen esquecer executar en todo o territorio da Unión a nosa estratexia convida sobre clima e enerxía.”30

Fig. 24: Previsión de poboación que habitará en cidades Fonte: Elaboración propia con datos de Nacións Unidas Dende Europa estableceuse os seguintes retos e obxectivos a cumprir31: “Reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro polo menos nun 20 % en comparación cos niveis de 1990”.

“Incrementar a porcentaxe das fontes de enerxía renovables no noso consumo final de enerxía ata un 20 %”.

30

Véxase: EUROPEAN COMMISSION (EC) (2010). Europa 2020, una estrategia para un crecimiento inteligente, sostenible e integrador. Brussels: C 4701. páx. 10 31 Véxase: EUROPEAN COMMISSION (EC) (2010). Europa 2020, una estrategia para un crecimiento inteligente, sostenible e integrador. Brussels: C 4701. páx. 14

27 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

“Aumentar a eficacia enerxética nun 20% respecto das previstas para o ano 2020”.

En canto ao marco estatal, o goberno tamén se pronunciou ao respecto mediante o Plan de Acción 2008-2012, da Estratexia de Aforro e Eficiencia Enerxética reiterando os postulados da Unión.

Cabe salientar, que o proxecto Smart City Málaga foi impulsado desde o sector privado, pola empresa de enerxía eléctrica Endesa, no ano 2008, aínda que non se fixo público ata o ano seguinte. Endesa é unha empresa que incluso antes do 2008 xa mostrara interese por mellorar a operatividade das redes, a creación de novos servizos e sistemas de Fig. 25: Logo Smart City Málaga Fonte: https://goo.gl/uEDwxx

tarifa para o usuario ou a incorporación das enerxías renovables a través da xeración

distribuída. Pero isto non é todo, Endesa participara en proxectos de I+D, como DENISE32 ou STORE33. Así mesmo, vía en Málaga a posibilidade de poñer en práctica todos os resultados teóricos que obtivera en devanditos proxectos e estudos, en definitiva crear unha “Urban Lab”, e dicir, considerase Málaga como unha urbe que serve para poñer en práctica os estudos realizados. Xuntando as características desta empresa e o interese do concello por facer de Málaga un dos mellores escaparates de Smart City adaptada a normativa europea, xorde o proxecto no 2009. A idea era converter a Málaga no Silicon Valley Europeo, polo que recibiu o nome de “Málaga Valley”.

Segundo a citada normativa, Málaga tería que reducir unhas 6000 toneladas de CO2 emitidas á atmosfera. A cidade sumouse as Smart City de laboratorio, Urban Labs, xunto con Estocolmo, Dubái e os estados de Ohio e Colorado en Estados Unidos. O lugar elixido foi A Misericordia, lugar céntrico da capital da Costa do Sol, unha zona de praia duns 4 quilómetros cadrados. O devandito proxecto intégrase nos plans da Unión Europea que teñen como fin a modificación dos hábitos enerxéticos. Conta cun presuposto de 31 millóns de euros financiados mediante fondos FEDER.

32

Véxase: Endesa (https://goo.gl/Ma6rEh ; consultado 11/10/2016) Véxase: Endesa (https://goo.gl/LLtEZ5; consultado 11/10/2016)

33

28 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Fig. 26: Zona de aplicación de Smart City Málaga Fonte: Elaboración propia con datos de Libro Blanco de Smartcity Málaga

O proxecto divídese en catro grandes bloques34: Smart Grids, no que se refire a xestión intelixente e distribución da enerxía; Smart Generation and Storage, relacionado coa auto xeración e almacenamento de enerxía de orixe renovable; Smart Energy Mangement, no que se refire a la xestión eficiente do uso final da enerxía e Smart and Informed Customer, co fin de informar e así concienciar e axudar a comprometer aos cidadáns con un consumo responsable.

Se ben é certo, que a pesar de ser 4 bloques. o que máis desenrolado está o primeiro, o Smart Grids.

Os obxectivos principais do proxecto son 35: 1. Desenvolvemento e implantación práctica, nunha contorna real, de todas as tecnoloxías de Smart Grids que afectan o negocio eléctrico.

2. Testado e análise de tecnoloxías de Telexestión a gran escala.

3. Automatización da rede e despregamento de infraestrutura de comunicacións para monitoraxe e control en tempo real.

34

Véxase: Endesa (https://goo.gl/LLtEZ5; consultado 11/10/2016) Véxase: Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa (https://goo.gl/JsMCqE; consultado 17/10/2016) páx.

17 35

29 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

4. Validación e implementación práctica das conclusións do proxecto DENISE36, proxecto que como se dixo antes, Endesa quere por en práctica.

5. Integrar xeración renovable e almacenamento a nivel de media e baixa tensión, aplicando técnicas de supervisión e control para o óptimo aproveitamento dos recursos naturais.

6. Xestión activa da demanda, mediante actuacións nos consumos, na xeración e no almacenamento de enerxía.

7. Desenvolvemento de sistemas de xestión eficiente da enerxía a nivel doméstico e pemes, ademais de en iluminación pública da cidade.

8. Desenvolvemento e validación de tecnoloxías de carga do vehículo eléctrico, V2G.

Fig. 27: Grupos de traballo Smart City Málaga Fonte: Elaboración propia con datos Libro Blanco de Smart city Málaga Para que todos estes obxectivos se puidesen levar a cabo, creáronse doce grupos de traballo, dos cales 4 eran transversais, tal como se observa no gráfico anterior. É dicir, catro grupos dedícanse a supervisión e control do proxecto e os oitos restantes especialízanse nun ámbito concreto. Os grupos son37: Xestión e seguimento do proxecto (WP1), Despregamento Operativo e plan de comunicacións (WP02), Harmonización con DENISE (WP03), Telecomunicacións (WP04), Sistemas (WP05), Automatización da rede de Media Tensión (WP06), mini Xeración e

36

Véxase: Endesa (https://goo.gl/Ma6rEh ; consultado 11/10/2016) Véxase: Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa (https://goo.gl/JsMCqE; consultado 17/10/2016) páx.

18,19,20 e 21 37

30 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

almacenamento (mDER) (WP07), Eficiencia Enerxética e Xestión activa da demanda (WP08), Automatización da rede de Baixa Tensión (WP09), micro Xeración e almacenamento (μDER) (WP10), Advanced Metering Infrastructure (AMI) (WP11) e por último Vehículos eléctricos (V2G) (WP12).

A forma de actuar é mediante a incorporación de baterías nos edificios públicos, hoteis.. nas que se almacenará a enerxía sobrante nos momentos de excedentes para logo utilizala na climatización de edificios, iluminación, e o transporte eléctrico. Grazas a esta xestión eficiente da enerxía en Málaga, conseguiron superar con creces o 20 % de enerxía renovable que demandaba a Unión. Segundo os estudos publicados no Libro Blanco Smartcity Málaga de Endesa, establecese que se cubre un 60 % da demanda enerxética tanto en verán como en inverno. Na actualidade están a traballar para aplanar as gráficas de consumo e que non se produzan picos e vales.

No que se refire a datos, podemos destacar que se beneficiaron ata o momento “un total de 300 clientes industriais, 900 empresas do sector servizos e 11.000 cliente domésticos”38.

Instaláronse un total de 17.751 contadores intelixentes39, é dicir, tele medidos que permiten ao consumidor saber en cada momento canto está a consumir e en definitiva poder planificar mellor o seu gasto enerxético. Así mesmo, tamén se implantaron 40 quilómetros de rede PLC de banda ancha para o envío de datos atraveso da rede eléctrica xunto con 72 centros de transformación. Ou, tamén, 2 vehículos eléctricos con dous puntos de carga, e un terceiro coche con sendo punto propio de recarga con capacidades V2G

40

(proxecto ZEM2ALL que

explicaremos posteriormente), entre outras medidas.

Neste punto vamos destacar dous proxectos da cidade, o Observatorio de Medio Ambiente Urbano (OMAU) e o proxecto de Vehículos Eléctricos en Málaga. O primeiro é un proxecto dun edificio intelixente que, a pesar de non destacar a nivel internacional, cremos que é interesante a modo de exemplo para mostrar que a arquitectura tamén forma parte das Smart Cities. Por outra banda, temos o proxecto

ZEM2ALL dos Vehíclos Eléctricos que é moi aplaudido

internacionalmente. Remataremos este apartado falando doutras medidas Smart que se están realizando en Málaga Smart City.

38

ARIEL e FUNDACIÓN TELEFÓNICA (2011). Smart Cities, un primer paso hacia el internet de las cosas.

España: Unigraf, S. L. 39 Véxase: Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa (https://goo.gl/JsMCqE; consultado 17/10/2016). Páx.

37.

40 Véxase: Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa (https://goo.gl/JsMCqE; consultado 17/10/2016).

Páx. 5

31 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

A) Observatorio de Medio Ambiente Urbano Un dos proxectos intelixentes cos que conta Málaga é o edificio do Observatorio de Medio Ambiente Urbano (OMAU). A pesares de ser un edificio como vimos dicindo unha Smart City non se refire só as medidas en infraestruturas ou espazos

públicos.

Os

edificios

públicos intelixentes tamén forman parte destas cidades. O proxecto nace no 2000 no marco do programa

Comunitario

Fig. 28: Progreso proxecto OMAU Fonte: Elaboración propia

URB-AL

xunto con outros 19 proxectos que se desenvolverán noutras cidades de Europa e América41.

As condicións que se pediron para o edificio eran tres42. Por unha banda, realizar as medicións ambientais tanto da cidade de Málaga como das cidades que participan o proxecto URB-AL. En segundo lugar, o edificio debería de servir como un lugar para intercambio de experiencias no que se puidesen celebrar conferencias ou mesas redondas. Ademais, sería a sede do Centro de Documentación do Programa URB-Ao (CDPU).

Cas anteriores premisas tíñase claro que o edificio debería de estar nun emprazamento acorde ao mesmo. Para iso elixiuse unha parcela situada ente o Mar Mediterráneo e o Parque o Morlaco duns 2.000 m2. O OMAU conta con 981 m2 construídos e 711 m2 útiles. Pódese considerar un edificio bioclimático xa que unha das principais premisas do deseño era que o impacto sobre o lugar fose o menor posible e con altos índices de reincorporación ao medio ambiente ou recicabilidade. En definitiva un edificio autosustentable e que aplica a ecoloxía funcional.

A construción está realizada con estrutura de formigón armado branco. E co fin de que o gasto enerxético fose o mínimo orientase no eixo Norte – Sur e así ten fluxos naturais de aire. A maiores tamén “aproveita a radiación solar para convertela en enerxía eléctrica e utiliza a auga da choiva en sistemas de rega dos espazos exteriores, entre outras medidas”43. Todas estas

41

Véxase: Fundación Cides (https://goo.gl/zoxyI5 ; consultado 14/10/2016) Véxase: OMAU (http://www.omau-malaga.com/11/proyecto ; consultado 14/10/2016) 43 Véxase: Málaga innovadora, OMAU (https://goo.gl/CHSdMz ; consultado 14/10/2016) 42

32 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

medidas están baixo a tecnoloxía da domótica do edificio que xestiónaas

de “forma

completamente automática e permitindo o seu control remoto mediante mandos a distancia interiores”35.

B) Vehículos eléctricos O proxecto de vehículos eléctricos ZEM2ALL, Zero Emission Mobility to All, como dixemos inicialmente, nace coa Smart City de Málaga, no 2009 con 3 vehículos eléctricos. Pero non é ata o ano 2010 cando a flota se aumenta ata os 200. Trátase dunha iniciativa pioneira levada a cabo desde “España e Xapón, que conta co apoio dos centros de tecnoloxía industrial NEDO (Xapón) e CDTI (España) 44e co propio Concello de Málaga. A parte española está liderada por Endesa, e conta tamén coa presenza de Telefónica e Ayesa. A parte xaponesa encabézaa Mitsubishi Heavy

Fig. 29: Esquema de fechas Fonte: Elaboración propia con datos de Endesa Industries, que tamén ten como socios a Mitsubishi Corporation e Hitachi”45.

No inicio do proxecto abriuse un prazo de inscrición para que tanto os cidadáns como as empresas puidesen solicitar un destes coches. A acollida foi tan alta que tiveron que deixar a moita xente en lista de espera. Tras os datos publicados recentemente por Endesa46, os particulares e empresas recorreron uns 48 e 49 quilómetros diarios, respectivamente. O que fai un total de máis de catro millóns de quilómetros nos catro anos, o que evitou ter emitido 330 toneladas de CO2 a atmosfera se se tivese usado un vehículo convencional. Por dar un dato máis visual, o equivalente ao consumo de 50 fogares españois nun ano ou a se se houbesen plantado 1170 árbores.

44

NEDO: Organización para o Desenvolvemento de Nova Tecnoloxía Industrial e Enerxía, dependente do Ministerio de Economía, Comercio e Industria xaponés. CDTI: Centro de Desenvolvemento Tecnolóxico industrial.

45 Véxase: Endesa (https://goo.gl/QrzUJD ; consultado o 19/10/2016) 46 Véxase: Endesa (https://goo.gl/slsW1u ; consultado o 19/10/2016)

33 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

En primeiro lugar o proxecto temos que entendelo como un sistema eléctrico pero a menor escala, é dicir, conta con puntos de xeración da electricidade; almacenamento da enerxía que funcionan como pequenas illas de enerxía; puntos de conexión, puntos de recarga bidireccionais; todo isto interconectado creando un sistema de control intelixente que analiza o funcionamento de toda a rede, permitindo que se sexa máis eficiente.

En segundo lugar, é máis importante, os propios vehículos poden ser usados autónomos ou conectados a rede eléctrica, é dicir, podémolos considerar como unha microrede. O vehículo pode funcionar só coa enerxía producida polo propio “motor; polo sistema rexenerativo, de freado e retención; pola enerxía almacenada nas súas baterías e ou por supercondensadores”47.

Pero isto non é todo, con este sistema os vehículos tanto poden cargar as súas baterías conectados a rede como descargalas, e é aquí onde está o fito tecnolóxico, pioneiro a nivel mundial. Empregase a denominada tecnoloxía “vehículo en rede” V2G (vehicle to grid).

Este sistema ten moitas aplicacións e é que por exemplo pódese utilizar a enerxía do vehículo para o seu aproveitamento directamente no fogar. Neste caso estamos a falar de “vehicle to home”, V2H. En definitiva, con esta medida os usuarios ou o propio sistema poden planificar cando é máis convinte cargar ou descargar os automóviles. Ligado ao sistema de contadores intelixentes que implantou Endesa na cidade, os consumidores poden aforrar en custos xa que ao saber en tempo real o custo da enerxía poden planificar a carga ou descarga do vehículo. En definitiva, diminuír os picos de consumo. Con esta tecnoloxía prodúcese un gran desenvolvemento das redes intelixentes da electricidade, o que definimos como Smart Grids.

Os vehículos V2G supoñen unha

oportunidade

para

mellorar a eficiencia do sistema eléctrico, axudando a conseguir un dos retos da Smart Málaga, que é o “aplanando

a

curva

da

demanda, aumentando o ratio

de

cobertura,

mellorando a seguridade no subministro de enerxía e

47

Fig. 30. Gráfica consumo Málaga Fonte: páx 61 Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa

Véxase: Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa (https://goo.gl/JsMCqE; consultado 19/10/2016) Páx.

58

34 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

facilitando a integración da enerxía procedente de recursos renovables”48. Ou o que é o mesmo, dándolle a volta aos datos, pódese descargar o coche nas horas centrais do día e así diminuír a demanda de enerxía das centrais, como se pode observar no anterior gráfico.

A maiores, para que todo o sistema funcione, fan falla puntos de carga. Mitsubishi Heavy Industries e Hitachi, dentro do proxecto Zem2All, instaláronlle a cada usuario un punto de carga convencional no seu negocio e fogar e despregaron unha “das maiores redes de carga dunha cidade de Europa, cun total de 23 puntos públicos instalados en Málaga”49. Destes 23, seis, contan coa tecnoloxía V2G, próximos a Real Fábrica de Tabacos de Málaga. Estes puntos permiten en tan so media hora recargar o 80 % da batería do automóbil incrementando a autonomía para os usuarios. Así mesmo, a pesar de que inicialmente so os podían usar os usuarios adheridos ao proxecto, agora son de acceso libre.

No eido das comunicacións, os usuarios disporán dunha aplicación para smartphone na que se lles informa cal é o punto de carga máis próximo, a ruta máis recomendable para chegar a el ou mesmo reservar praza para recargar o vehículo.

A nivel internacional, este proxecto recibiu varios galardóns. Por poñer algún exemplo: no ano 2013 a Fundación Renault xunto co Club Excelencia en Sustentabilidade concedéronlle o premio a Mellor práctica en Mobilidade Sustentable50 ou premio da Asociación mundial de Vehículos Eléctricos, E-Visonary Award, tamén no 201351 Finalmente, o proxecto obtivo unha alta valoración nas enquisas de satisfacción aos participantes: o 94% está satisfeito ou moi satisfeito e un 97% dos enquisados di igualar ou superar as súas expectativas iniciais. Neste momento, o 85% dos participantes decidiu quedar co vehículo unha vez finalizado o proxecto; o 91% pensa que aforrou diñeiro todos os meses co seu uso e, en xeral, dan unha nota de 8,38 sobre dez á súa experiencia52. Sen dúbida de que unha medida Smart moi apoiada e que triunfou.

C) Outros A pesar de destacar os dous anteriores proxectos, tamén existen outros non menos importantes, como son:

48

Véxase: Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa (https://goo.gl/JsMCqE; consultado 19/10/2016) Páx.

60 49 Véxase: Endesa (https://goo.gl/QrzUJD ; consultado o 19/10/2016) 50 Véxase: Conciencia Eco (https://goo.gl/s4srhb ; consultado o 19/10/2016) 51 Véxase: E-Visionary Awards (https://goo.gl/KSiqTi ; consultado o 20/10/2016) 52 Véxase: Endesa (https://goo.gl/slsW1u ; consultado o 19/10/2016)

35 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

No referido a calidade do aire e aproveitamento de residuos.

Por unha parte, conta con dúas sondas de medición radioeléctrica situadas, unha no Edificio de Urbanismo, pola súa proximidade ao Porto e a varias estacións base da empresa de telefonía Telefónica, e outra no edificio CCS, pola súa proximidade ao Aeroporto e tamén a bases de Telefónica53. As citadas sondas instálanse co fin de comprobar a calidade do aire en todo momento e manter a poboación informada. Sábese que a cidade está limpa, ata o momento, de calquera tipo de radiación.

Por outra parte, instalaron unha estación de secado de lodos na zona de Guadalhorce para a xeración de electricidade. O sistema conta con 4 motores que se alimentan do propio biogás xerado na planta e secan os residuos dos lodos cos gases de escape. Toda a enerxía xerada é introducida na rede54.

Por outro lado, na administración e cidadanía.

Como a maioría de Smart cities, Málaga, vai incorporando progresivamente a realización dos trámites atraveso da rede. Na actualidade xa son máis de 35 os trámites que se poden realizar.

Contan con unha novidade que consiste en que os cidadáns teñen unha “Carpeta Cidadá”. Nesta carpeta transfírese toda a “información persoal recollida polos distintos sistemas de información municipal, como poden ser datos fiscais, de empadroamento, débedas, etc.”55.

No eido da cidadanía desenroláronse unha serie de aplicacións mellorando a vida da cidade. Por poñer algún exemplo: instalouse un módulo que dixitaliza e converte en voz a información visual que ofrecen os paneis das paradas de buses, para que persoas con discapacidade poidan saber cal é o tempo de espera polo seguinte bus. Así mesmo, a instalación de paneis nos inicios das rúas que informan dos aparcamentos dispoñibles na mesma.

No eido da xestión de servizos públicos.

Contan con un sistema formado por 47 cámaras localizadas nos lugares con unha maior afluencia de tráfico “que permite observar o tráfico en tempo real e controlar os puntos con maiores problemas de tráfico”56. Con esta medida redúcense os tempos de espera en atascos e incluso suxiren novas rutas alternativas.

53

Véxase: Smartcity Málaga (https://goo.gl/hhHDmW ; consultado 24/10/2016).

Véxase: Málaga innovadora: EDAR Guadalhorce (https://goo.gl/HTQZ9C ; consultado o 24/10/2016).

55 Véxase: Málaga innovadora: tus trámites online (https://goo.gl/jTLp2T; consultado o 28/09/2016) 56 Véxase Málaga innovadora: Centro Municipal de Control del Tráfico (https://goo.gl/Vz2cX7 ; consultado o 24/10/2016) 54

36 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Neste campo cabe destacar, tamén, unha iniciativa pioneira no mundo que pretenden instalar proximamente. Trátase do proxecto Vitoria, no que se carga “un autobús 100% eléctrico e sen cables... cunha tripla modalidade de carga: estática convencional, indución estática y indución dinámica”.57 En definitiva, grazas a utilización das últimas tecnoloxías nesta área, o que comezou sendo un Urban Lab, na actualidade é todo un fito mundial. Málaga Valley conta con medidas pioneiras e podemos dicir que o proxecto foi todo un éxito, un Urban Lab converteuse nunha realidade.

57

Véxase: Málaga innovadora: Proyecto Victoria (https://goo.gl/vwDAqh ; consultado o 24/10/2016)

37 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

CONCLUSIÓNS Como vimos ao longo do traballo non é nada doado chegar a un consenso para a definición do termo Smart City. Estudamos cidades novas, totalmente Smart, e tamén cidades existentes ás que lle implantamos postulados Smart. A min cabe facerme unha serie de preguntas. Onde queda a cohesión social das cidades de nova creación? Dicíamos que para que unha Smart city funcionase necesitábase da participación dos cidadáns. É o fin último consumir o menos posible? Que é das relacións entre as persoas, se o fin estamos a mellorar a eficiencia pero a empeorar outros aspectos?. Masdar City non conta con ningún residente, despois de toda a inversión que se fixo na investigación para que o proxecto fose ultrasostible ninguén analizou as probabilidades de éxito desa cidade? Dende o punto de vista da sustentabilidade, cal é a eficiencia se teñen que construír todo novo, dende as infraestruturas máis básicas?. Onde está o oco nestas cidades para a xente que non ten acceso a tecnoloxía? En definitiva creo que son proxectos moi adiantados ao seu tempo e quizais utópicos.

Desde o meu punto de vista o futuro das Cidades intelixentes pasa pola aplicación dos postulados Smart a cidades existentes. As cidades existentes xa contan con moitas infraestruturas e dende logo co pilar fundamental que son os cidadáns. Se ben é certo que moitas veces as infraestruturas existentes poden quedar obsoletas ou tamén concienciar aos cidadáns non é doado. Uns bos exemplos atopámolos nas cidades de Amsterdam ou Copenhague. Ambas cidades crearon os proxectos e puxeron data para cumprir os propósitos por exemplo ser totalmente sostible no 2015 ou a primeira cidade con consumo neutral de CO2 no 2025, respectivamente. O éxito de ambas radica en que conseguiron chegar aos seus cidadáns e empresas e facelos sentir partícipes do proxecto.

O certo é que detrás de moitas Smart Cities está unha gran empresa tecnolóxica como é o caso de IBM. Nun primeiro momento non nos suxire nada estraño, pero despois de tanto desembolso económico non creo que sexan meramente axudas, sen ánimo de lucro. Suponse que estas empresas pretenderán sacar beneficio económico. En primeiro lugar, como diciamos, o que ofrecen adoitan ser o soporte, hardware. Na maioría dos casos son os políticos os que caen nestas “ofertas”. En segundo lugar, a información que proporciona esta tecnoloxía non é de fácil comprensión e pouco significativa. Debido a isto as cidades terán que recorrer de novo a estas empresas solicitando a “interpretación dos datos”. É aquí onde empeza o negocio das grandes corporacións. E por último, a tecnoloxía que se ofrece non nace para un lugar concreto, senón que é a mesma (con pequenas variacións) para todos os lugares, creando cidades xenéricas.

38 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Como xa dixemos antes, no libro Agaisnt the Smart Cities, de Adam Greenfiled recollese unha reflexión similar.

Como vemos en case todas as Smart cities ten un forte peso a tecnoloxía para poder conectar co cidadán pero temos que entender que esta é un medio e non unha solución. Sen ir máis lonxe, a cidade que obtivo o premio Smart City Award 2015 foi Peterborought (Inglaterra) na que puxeron as persoas como o centro da proposta. O propósito era saber cales eran as demandas e propostas dos cidadáns sen ter porque implicar a introdución de novas tecnoloxías.

No ranking mundial chegamos a ver como Nova York lidera a táboa, pero sendo moi deficiente en aspectos como a cohesión social. Desde logo na miña opinión a mellor Smart City non é aquela que domina varios aspectos senón que é aquela que ten un nivel equilibrado en todos os niveis. Por iso destaco o caso de Amsterdam ou Málaga, equilibrados en todos os eidos. Unha máis outra menos pero teñen unha visión holística da cidade.

Málaga é unha cidade que con máis de medio millón de habitantes conseguiu ser, proxecto tras proxecto unha Smart City. Pasou dun inicial laboratorio urbano a converterse nun referente mundial. Destacamos como conseguiron acadar a premisa inicial, o aplanado da gráfica de consumo. Nun primeiro momento podemos pensar que cos vehículos eléctricos non diminuiría o consumo, senón todo o contrario. Pero foron máis alá e buscaron a tecnoloxía que lles permitise cambiar isto e vehículos xunto con outras medidas Smart conseguiron que Málaga reducise un 10% o consumo eléctrico; o de auga de rega de parques e xardíns nun 15% ou as emisións de CO2 á atmosfera nun 17%. Pero unha Smart City non é un estado ao que se chega e polo tanto conclúe. Senón que para seguir tendo a categoría de cidade intelixente terá que ir adaptándose ao que demande o momento. A pesar de todo iso, debido a que os proxectos se foron facendo pouco a pouco, conta con varios e distintos soportes que fan que, aínda que a cidade intelixente funcione, haxa moitas plataformas para elo.

Se nos acercamos máis a nosa terra vemos que na cidade da Coruña non pasa o mesmo que en Málaga, onde no 2013 se creou a primeira plataforma integral dun goberno, e todas as medidas Smart teñen cabida na mesma. A base do proxecto da Coruña ten os seus cimentos no proxecto de I+D+I SOFIA (Smart Objects For Intelligent Applications). O tratarse dun proxecto do goberno, non depende de empresas tecnolóxicas como en Málaga. Certo é que Coruña obtén peores resultados que Málaga no ranking do IESE por iso deberíamos ler criticamente estes estudos.

Nesta investigación non se valora o feito de ter unha plataforma integral, no que Coruña é pioneira a nivel mundial. E pola contra téñense en conta aspectos como poden ser a proxección

39 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

internacional na que cidades de menos de trescentos mil habitantes compiten coas que teñen máis de tres millóns.

Practicamente todas as medidas das que falamos teñen que ver con grandes cidades e esquecémonos das vilas máis pequenas. Por iso vou tentar buscar algunha medida Smart para a miña vila, Arzúa. Recentemente o concello de Arzúa está a levar a cabo reunións cos veciños (polas aldeas) nas que detalla o mal tratamento do lixo no concello, entre outras cousas. En primeiro lugar, contan que na época estival temos un descontrol da cantidade de lixo. Este descontrol é debido a gran cantidade de xente que retorna por estas datas ás aldeas e tamén, polos albergues de peregrinos que funcionan a pleno rendemento. E en segundo lugar, que moitos destes visitantes tiran gran cantidade de restos de podas, rozas... aos contedores e que pasan de estar baleiros a cheos en cuestión de horas.

Con estes datos a min ocorréseme unha solución colocando sensores nos contedores. Estes sensores terían que contar con un dispositivo GPS que permita localizar os contedores e con outro sensor que informe do nivel de cheo e de hixiene. A forma de funcionamento sería moi sinxela, o sistema informaría do nivel de cheo e permitiría planificar a ruta dos camións. Pero outra aplicación importante, é que podería avisar, mediante unha alarma, daqueles contedores que incrementaron drasticamente o seu nivel de cheo e mandar a un técnico a tomar as medidas pertinentes cos veciños. Así, o concello pode ser máis eficiente na recollida e facela onde máis se necesita e polo tanto mellorar a satisfacción dos veciños.

Outra medida que vexo importante implantar é relacionada cos peregrinos. Na miña aldea contamos con varios albergues e pola tarde vense a moitos peregrinos pasear e preguntar ós veciños que poden ver ou visitar, pero moitas veces non falamos o mesmo idioma, e faise moi complicado relacionar. Paréceme interesante que os peregrinos teñan toda esa información no seu dispositivo móbil. Bastaría con que accedesen a unha aplicación que lles informe para toda a súa estancia, a ser posible, en toda Galicia. Esta aplicación debería de contar con un sistema de planificación da ruta ata os lugares de interese, unha guía turística en varios idiomas, listado de restaurantes, farmacias... Ao mesmo tempo sería interesante que contasen a súa experiencia informando do que botan en falta e así poder ofrecerlles unha mellor estancia. Os concellos serían os encargados de xestionar a información.

Para rematar, como vemos, queda moito por facer, e a Smart City non ten fin. O século XXI está chamado a ser o século das cidades, como xa dixemos, prevese que no 2050 o 70% da poboación mundial será urbana e as cidades teñen un gran impacto no desenvolvemento económico, son os grandes focos de consumo enerxético e social das nacións. Incrementarase o nivel de

40 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

polución e xerarase unha gran cantidade de residuos urbanos e as persoas demandaremos mellor calidade de vida. A Smart City será de gran axuda para conseguir esa mellora e incrementando a eficiencia e eficacia. Esperemos que proxecto tras proxecto Smart vaiamos construíndo cidades máis sostibles e eficientes sen esquecernos de ter visión holística. Desde logo poñendo a vista nun futuro lonxano e non crear propostas cortoplacistas e xenéricas con infraestruturas flexibles que funcionen a día de hoxe pero que sexan capaces de adaptarse a mañá. En definitiva, cada cidade terá que ir vendo cal é a súa receita ata a Smart City.

41 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

BIBLIOGRAFÍA Publicacións: -

CASTELLS, M. & HALL, P. (2001) Tecnópolis del mundo: La formación de los complejos industriales del siglo XXI. Madrid: Alianza Editorial.

-

CASTELLS, M. (1995). La ciudad informacional. Madrid: Alianza Editorial.

-

CEBREIROS, Jorge & PÉREZ GULÍN, Marcos (2014). Ciudades con futuro; España: Tórculo Artes Gráficas, S.L. (https://goo.gl/MI9Psz ; consultado o 14/09/2016).

-

COLADO GARCÍA, S. (2014) SMART CITY. Hacia la gestión inteligente. Barcelona: Marcombo.

-

FERNÁNDEZ GÜELL, J. M & GONZALEZ LÓPEZ, J. (2014). “Cities Futures. Acritical assessment of how future studies are applied to cities”, 5th International conference on Future – Oriented Technology Analysis (FTA) (https://goo.gl/n9tfLR).

-

FERNÁNDEZ GÜELL, J. M. (2006). Planificación estratégica de ciudades: Nuevos instrumentos y procesos. Barcelona: Editorial Reverté.

-

FERNÁNDEZ GÜELL, J. M. (2013). “Los factores de cambio que moldearán el futuro desarrollo de las ciudades”, Revista Española de Desarrollo y Cooperación, Nº 31, Invierno 2013.

-

FERNÁNDEZ GÜELL, J.M. & COLLADO, M. (2014). Ciudades y ciudadanos en 2033: la transformación urbana de España. Madrid: PricewaterhouseCoopers y Fundación EOI.

-

FERNÁNDEZ GÜELL, J.M. (2015). “Ciudades Inteligentes: La mitificación de las nuevas tecnologías como respuesta a los retos de las ciudades contemporáneas”. Economía Industrial 395.

-

FOSTER + PARTNERS (2013). “Masdar City 2007-. Abu Dabi (EAU)” AV Monografías.

Madrid: Arquitectura Viva S.L.

-

GREENFIELD, A. (2013): Against the smart city. Neva York: Do projects.

-

HALL, P. (1991). “Moving information: A tale of four technologies”. Cities of the 21st Century. New York: John Wiley & Sons.

-

HALL, P. (1998). Cities of tomorrow: an intellectual history of urban planning and design in the twentieth century. Oxford; Cambridge: Blackwel

-

MORALES BARROSO, J. (2012). Smart grid : convergencia, energía, comunicaciones.

Madrid : L&M Data Communications.

-

MOSS, M. (1991). “The Information City in the Global Economy”. Cities of the 21st Century. New York: John Wiley & Sons.

42 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

-

PALMISANO, S. (2008); A Smarter Planet: The Next Leadership Agenda. (https://www.youtube.com/watch?v=i_j4-Fm_Svs ; consultado o 02/09/2016)

-

SHOUP, D. (2005) The High Cost of Free Parquing. Boston: Planners Press.

-

SINOPOLI, J. (2010). Smart buildings systems for architects, owners and builders.

Amsterdam: Butterworth-Heinemann.

Documentos organismos internacionais: -

EUROPEAN COMMISSION (EC) (2010). Europa 2020, una estrategia para un crecimiento inteligente, sostenible e integrador. Brussels: C 4701.

-

EUROPEAN COMMISSION (EC) (2012). Communication from the Commission on Smart Cities and Communities. Brussels: C 4701.

-

EUROPEAN COMMUNITIES, (2006). European Technology Platform, SmartGrids; Vision and

Strategy

for

Europe’s

Electricity

Networks

of

the

Future.

Belgium.

(https://goo.gl/70JznX ; consultado 20/09/2016).

-

UNITED NATIONS, Department of Economic and Social Affairs (UN-DESA) (2014). World Urbanization Prospects: The 2014 Revision (https://goo.gl/ZaXUnE ; consultado o 05/09/2016).

Documentos Empresas: -

AENOR, El Papel de las Normas en las Ciudades Inteligentes. Madrid: Comité AEN/CTN 178; (https://goo.gl/5TW8Ny ; consultado o 23/08/2016)

-

ARIEL e FUNDACIÓN TELEFÓNICA (2011). Smart Cities, un primer paso hacia el internet de las cosas. España: Unigraf, S. L.

-

CISCO, (2013). The Internet of Everything for Cities. Amsterdam: Europe Headquarters (https://goo.gl/WmzRxW ; consultado o 03/09/2016).

-

GOOGLE DEEPMIND, (2016) Hybrid computing using a neural network with dynamic external memory (http://go.nature.com/2e8RYlI ; consultado o 27/10/2016) páx. 471 476.

-

HITACHI, (2012). Hitachi’s Vision of the Smart City. Tokio: SCT Hitachi’s (https://goo.gl/hqtBf5 ; consultado 03/09/2016).

-

IBM, Institute for Business Value (2009). “A vision of smarter cities”. Nova York: IBM Global business service.

-

IBM, Institute for Business Value (2010). “Ciudades más inteligentes para un desarrollo sotenible”. Nova York: IBM Global business service.

Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa (https://goo.gl/JsMCqE; consultado 17/10/2016).

43 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

Páxinas web: -

¿Qué es Open Data? (https://goo.gl/KclhaA; consultado 28/09/2016)

-

Amsterdam city (www.amsterdamsmartcity.com ; consultado o 09/09/2016).

-

Conciencia Eco (https://goo.gl/s4srhb ; consultado o 19/10/2016)

-

El proyecto MARTA sienta las bases científicas y tecnológicas para la movilidad del siglo XXI (http://bit.ly/2e3CXCs ; consultado 17/09/2016).

-

Endesa (https://goo.gl/LLtEZ5; consultado 11/10/2016).

-

Endesa (https://goo.gl/Ma6rEh ; consultado 11/10/2016).

-

Endesa (https://goo.gl/QrzUJD ; consultado o 19/10/2016)

-

Endesa (https://goo.gl/slsW1u ; consultado o 19/10/2016)

-

Escenarios energéticos Shell en 2050 (https://goo.gl/P7iq0Z; consultado 17/09/2016).

-

Euro Cities (http://www.eurocities.eu/ consultado 24/10/2016)

-

European Smart Cities (http://www.smart-cities.eu/ consultado 09/09/2016)

-

E-Visionary Awards (https://goo.gl/KSiqTi ; consultado o 20/10/2016)

-

Fundación Cides (https://goo.gl/zoxyI5 ; consultado 14/10/2016).

-

Hitachi, Smart Grid (https://goo.gl/BXDUYV ; consultado 29/09/2016)

-

Internet of Things, i Sverige (https://goo.gl/Qb4SQX ; consultado 28/09/2016).

-

Los

datos

abiertos

como

elemento

catalizador

de

innovación,

EOI

(http://www.eoi.es/blogs/redinnovacionEOI/2015/07/31/los-datos-abiertos-comoelemento-catalizador-de-innovacion/ ; consultado o 14/09/2016).

-

Málaga innovadora: Centro Municipal de Control del Tráfico (https://goo.gl/Vz2cX7 ; consultado o 24/10/2016).

-

Málaga innovadora: EDAR Guadalhorce (https://goo.gl/HTQZ9C ; consultado o 24/10/2016).

-

Málaga innovadora: OMAU (https://goo.gl/CHSdMz ; consultado 14/10/2016).

-

Málaga innovadora: Proyecto Victoria (https://goo.gl/vwDAqh ; consultado o 24/10/2016)

-

Málaga innovadora: tus trámites online (https://goo.gl/jTLp2T; consultado o 28/09/2016).

-

Masdar a Mullara company (http://www.masdar.ae/ ; consultado o 09/09/2016).

-

OMAU (http://www.omau-malaga.com/11/proyecto ; consultado 14/10/2016).

-

Open data: Unlocking innovation and performance with liquid information (https://goo.gl/S2SyLA ; consultado o 28/09/2016).

-

Red de Agentes para la innovación (https://goo.gl/XkwLPu ; consultado o 15/10/2016)

44 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

-

Red Española de ciudades inteligentes, RECI (https://goo.gl/eGhONx ; consultado o 25/08/2016).

-

Smart

Cities:

IBM,

GSA

on

how

building

data

will

drive

efficiencies

(https://goo.gl/uWqWW2 ; consultado o 13/10/2016).

-

Smart City Málaga ya es una realidad (https://goo.gl/uEDwxx

; consultado o

15/10/2016) -

Smart city Valladolid y Palencia (www.smartcity-vyp.com; consultado 28/09/2016).

-

Smartcity Málaga (https://goo.gl/hhHDmW ; consultado 24/10/2016).

-

Songdo ibd (http://songdoibd.com/ ; consultado o 09/09/2016)

45 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

RELACIÓN DE IMAXES -

Fig. 1: Aportacións Smart City. Fonte: https://goo.gl/NvWavq, 2001, páx. 3

-

Fig. 2: Smarter Cities. Fonte: https://goo.gl/uWqWW2, 2008, páx. 4

-

Fig. 3: Smart City. Fonte: http://olympeo.com/blog/tag/smart-cities/, 2010 páx. 5

-

Fig. 4: Fundamentos Unión Europea. Fonte: Elaboración propia datos Comisión Europea, 2016, páx. 6

-

Fig. 5: Cidades tecnolóxicas. Fonte: https://goo.gl/zL1lgh, 2013, páx. 7

-

Fig. 6: Comparativa de vantaxes e inconvenientes das cidades de nova creación. Fonte: Elaboración propia, 2016 páx. 8

-

Fig. 7: Songdo International Business District. Fonte: http://songdoibd.com/, 2015, páx.

9

-

Fig. 8: Masdar City. Fonte: http://www.masdar.ae/, 2014, páx. 10

-

Fig. 9: Comparativa de vantaxes e inconvenientes cidades existentes con postulados Smart. Fonte: Elaboración propia, 2016, páx. 11

-

Fig. 10: Climate Street Amsterdam. Fonte: www.amsterdamsmartcity.com, 2015, páx.

11.

-

Fig. 11: The High Cost of Free Parking. Fonte: https://goo.gl/pbcy4G, 2005, páx. 14

-

Fig. 12: Forma de funcionamento de DeepMind. Fonte: http://go.nature.com/2e8RYlI, 2016, páx. 15

-

Fig. 13: Aplicación Bus Coruña. Fonte: Google Play Store, 2016, páx. 16

-

Fig. 14: Trànsit Barcelona. Fonte: http://mct.gencat.cat/, consultado o 15/10/2016, páx.

17

-

Fig. 15: Vehículos eléctricos Málaga. Fonte: https://goo.gl/XCQrXd, 2015, páx. 17

-

Fig. 16: Compoñentes Smart Grids. Fonte: https://goo.gl/70JznX, 2012, páx. 18

-

Fig.

17:

Contaminación

en

tempo

real

da

cidade

de

Madrid.

Fonte:

https://goo.gl/HjaZLH, consultado o 01/11/2016, páx. 19.

-

Fig. 18: Aplicación arzuActiva. Fonte: elaboración propia, 2016, páx. 21

-

Fig. 19: Simboloxía Open Data. Fonte: https://goo.gl/XkwLPu, 2013, páx. 22

-

Fig. 20: Gráfico para o modelo de desenrolo. Fonte: http://www.iese.edu, 2016, páx 23

-

Fig. 21: Táboa de clasificación das Smart Cities. Fonte: páx. 23 do http://www.iese.edu, 2016, páx 24.

-

Fig. 22: Táboa cos 10 indicadores estudados. Fonte: páx. 28 e 29 do Índice IESE Cities in Motion 2016, 2016, páx. 25.

46 Carreira Vázquez, Johnatan

SMART CITY: caso de éxito, Málaga

-

Fig. 23: Gráficos radar de cidades. Fonte: páx. 52, 56 e 59 do Índice IESE Cities in Motion 2016, 2016, páx. 25.

-

Fig. 24: Previsión de poboación que habitará en cidades. Fonte: Elaboración propia con datos de Nacións Unidas, 2016, páx. 27

-

Fig. 25: Logo Smart City Málaga. Fonte: https://goo.gl/uEDwxx, 2016, páx. 28

-

Fig. 26: Zona de aplicación de Smart City Málaga. Fonte: Elaboración propia con datos de Libro Blanco de Smartcity Málaga, 2016, páx. 29

-

Fig. 27: Grupos de traballo Smart City Málaga. Fonte: Elaboración propia con datos Libro Blanco de Smart city Málaga, 2016, páx. 30

-

Fig. 28: Progreso proxecto OMAU. Fonte: Elaboración propia, 2016, páx. 32

-

Fig. 29: Esquema de fechas. Fonte: Elaboración propia con datos de Endesa, 2016, páx.

33.

-

Fig. 30. Gráfica consumo Málaga. Fonte: páx 61 Libro Blanco Smartcity Málaga, Endesa, 2016, páx. 34

47 Carreira Vázquez, Johnatan