Denkstap 1 Weet je wat je weet?

DENKPARCOURS

DENKSTAP 1 Weet je wat je weet? In onze hedendaagse samenleving vliegt de informatie je om de oren. Nog nooit had je zoveel kennis binnen handbereik, vierentwintig uur per dag. Maar is alle informatie betrouwbaar? Of is er juiste en foute informatie? Op welke bronnen vertrouw jij en waarom? 1 Fake news: sta jij kritisch tegenover informatie? a Bekijk de onderstaande artikels. Eén van beide biedt betrouwbare informatie, het andere niet. Markeer het juiste antwoord onder de tekst en vul de zinnen aan. Bron: De Telegraaf Bron: jdreport.com 1→ Artikel 1 is echt nieuws / fake news omdat 2 1 ©VAN IN

HOOFDSTUK 2 2→ Artikel 2 is echt nieuws / fake news omdat

b Vraag jij je wel eens af of de informatie die je ziet of hoort juist is? Welke informatie vertrouw jij over het algemeen? Duid aan en leg uit of nuanceer.

Informatie

Good to know Weet je wel zeker wat je zeker weet? Fake news, of vals nieuws, kende de voorbije jaren een sterke opmars. Via het internet is het nu meer dan ooit mogelijk om razendsnel fake news de wereld in te sturen. Mensen lezen en delen het tot tien keer sneller dan echt nieuws. Voormalig president Donald Trump maakte de term populair door alle kritiek op zijn beleid als fake news te bestempelen, terwijl hijzelf tijdens zijn presidentschap via Twitter heel vaak fake news verspreidde. Het is dus niet meteen duidelijk voor iedereen wat fake news is en wat niet. Maar wat maakt iets fake? e Wist je dat journaalanker Wim De Vilder vlot Arabisch spreekt? Bekijk het filmpje over deep fakes. 1→ Wat zijn deep fakes? 2→ Wat is het gevaar van deep fakes? 1 nieuws in kranten   2 nieuws op tv   3 video’s op YouTube   4 informatie op sociale media   5 wat je vrienden je vertellen   c Bekijk het filmpje over TikTok. Waarom is het eenvoudig om via sociale media fake news te verspreiden? d Heb jij zelf al te maken gehad met fake news op sociale media? Leg uit. ©VAN IN f Kim Kardashian laten toegeven dat ze manipuleert voor geld? Eminem een nummer laten rappen over Zuckerberg? Geen probleem voor artificiële intelligentie! Zoek zelf op het internet een voorbeeld van een deep fake-filmpje en toon het aan de klas.

g Doen de voorbeelden je nog meer nadenken over wat je ziet of hoort? HOOFDSTUK 2

VIP

René Descartes (1596–1650) werd geboren op 31 maart 1596 in Frankrijk. Hij was zowel filosoof als wiskundige en wetenschapper. Al op jonge leeftijd hunkerde hij naar kennis, hij wilde alles weten … over alles! Na zijn studies aan de universiteit trok hij rond in andere landen om nog meer te leren. Zo woonde hij onder meer een tijd in Nederland. Zijn filosofie over kennis en de menselijke geest speelde een grote rol in de ontwikkeling van de filosofie. Hij wordt dan ook beschouwd als de vader van de moderne filosofie. Descartes gaf ook privélessen aan rijke families. In 1649 ging hij naar Zweden op uitnodiging van de koningin, maar daar kreeg hij een longontsteking waaraan hij bezweek in de winter van 1650. Hij was 54 jaar. Tot op de dag van vandaag worden de teksten en boeken van Descartes nog vaak gelezen. Is binnenkort alles fake? De zoektocht naar zekerheid De opkomst van technologieën als artificiële intelligentie maakt het steeds moeilijker om wat je ziet en hoort nog te vertrouwen. Wat is nog waar en wat is fake? Is binnenkort alles fake? Wij worden vandaag geconfronteerd met fake news, maar de vraag wat waar is en wat niet, houdt de filosofen al lange tijd bezig. Zo vroeg de Franse filosoof René Descartes zich in de 17e eeuw ook al af wat hij zeker kon weten. Dat maakt dat het denken van Descartes ook vandaag nog relevant is. De start van de zoektocht naar zekerheid begint met de vraag: ‘Wat weet je zeker?’

2.1 Wat weet je zeker? 2 Zeker … of niet? a Beantwoord de vraag van Descartes. Noteer één voorbeeld waarvan je echt zeker bent. b Waarom ben je zeker van je antwoord op vraag a? ©VAN IN

HOOFDSTUK 2 c Bespreek per twee elkaars antwoorden op vragen a en b. Gebruik het kritisch denken uit hoofdstuk 1 om na te gaan of je toch kunt twijfelen aan de zekerheid van de andere leerling. Stel goede vragen en gebruik voorbeelden.

Waarom weet je wat je weet? Het domein van de kennisleer

2.2

Je bent ongetwijfeld van een aantal dingen overtuigd. Misschien ben je er zeker van dat je nu in de les filosofie zit. Of dat je nu wat slaperig bent. Maar heb je je al eens afgevraagd waaróm je daar zo zeker van bent? Dat is een belangrijke vraag binnen de kennisleer. De kennisleer is een discipline van de filosofie die zich bezighoudt met kennis en waarheid. Tijdens Descartes’ zoektocht naar zekerheid vroeg hij zich af waarop hij nog kon vertrouwen om tot zekere kennis te komen. Waren de dingen die hij leerde en las in boeken fake?

Hoe kun je iets zeker weten? 3 Hecht jij vertrouwen aan films of boeken? a Bekijk op YouTube de trailer van Jurassic World en let op de dinosaurussen. 1→ Teken een velociraptor. ©VAN IN 2→ Vergelijk jouw tekening met de afbeelding die je leraar toont. Zijn er grote verschillen met de tekening die jij maakte? HOOFDSTUK 2

Gevaarlijke kippen De methodische twijfel

2.3

Aan sommige zekerheden lijk je moeilijk te kunnen twijfelen. Maar opgelet: het is hier dat je echt kritisch moet zijn. Descartes zou namelijk aan alle zekerheden twijfelen. Enkel wat álle twijfel overleeft, is zekere kennis. Zelfs aan de dingen waarvan je denkt echt zeker te zijn, moet je twijfelen. De reden dat Descartes dat doet is om na te gaan of er nog enige zekerheid overblijft die de twijfel overleeft. Daarom is de twijfel van Descartes een methodische twijfel: een manier van zoeken naar zekerheid door systematisch aan alles te twijfelen. Bestaat alles uit atomen? Bestond Jezus echt? Heeft Columbus als eerste Amerika ontdekt? Waren dinosaurussen gewoon gevaarlijke kippen? Misschien is het mogelijk dat boeken en films je foute dingen leren. Die geven namelijk niet altijd een juist beeld van de wereld, zoals in het geval van Jurassic World. In Descartes’ tijd waren er nog geen films, maar hij had wel een grote collectie boeken. Alles wat hij daaruit leerde kon wel eens fout zijn. Daarom twijfelde hij aan alle kennis die hij opdeed uit boeken.

Je moet alles wat je denkt te weten in vraag stellen. b Lees het fragment van Descartes. Beantwoord vervolgens de vragen onder de tekst. Markeer in de tekst de informatie die je kunt gebruiken in je antwoord. De omgang met mensen uit het verleden heeft iets weg van reizen. Het is goed iets te weten over de zeden en gewoonten van andere volkeren, om daardoor beter te kunnen oordelen over die van ons en zo te voorkomen dat we alles wat anders is dan bij ons, belachelijk en dom vinden, zoals de gewoonte is van mensen die nooit verder hebben gekeken dan hun neus lang is. Maar wie te veel reist, wordt op den duur een vreemdeling in eigen land; en wie te nieuwsgierig is naar wat in vroeger tijd gebeurde, blijft onwetend van de praktijk van vandaag. Afgezien daarvan worden ons in fabels gebeurtenissen voorgesteld die onmogelijk kunnen plaatsvinden, en worden zelfs in de meest betrouwbare verhalen de dingen weliswaar niet anders en beter voorgesteld dan ze zijn, maar worden omwille van de leesbaarheid in elk geval wel de meer platvloerse en minder roemrijke omstandigheden bijna altijd weggelaten – waardoor de rest zich anders voordoet dan in de werkelijkheid en degenen die hun gedrag ©VAN IN afstemmen op de voorbeelden die ze lezen, gemakkelijk vervallen in het buitensporige gedrag van romanridders of plannen maken die hun krachten te boven gaan.

Bron: Over de methode, Descartes

1→ Wat bedoelt Descartes als hij de geschiedenis vergelijkt met reizen?

2→ Wat is het voordeel daarvan?

3→ Wat is het nadeel van te veel met een andere cultuur of tijd bezig te zijn?

4→ Aan verhalen lezen kan een risico verbonden zijn. Welk?

Descartes twijfelde aan de kennis die hij op school verwierf en die in boeken stond. Voor zijn zoektocht naar zekerheid kon hij er niet op rekenen dat die bronnen honderd procent betrouwbaar waren. Descartes wou met een schone lei beginnen, los van alle voorafnames. De fundering moet sterk zijn voor je er een huis op kunt bouwen. Dat wilde hij bereiken met zijn filosofie: een stevige fundering Een stevig fundament 2.4 Een wankel fundament leidt tot een wankel huis.©VAN IN bieden om verdere kennis op te bouwen. Maar daarvoor moest hij eerst een zekerheid vinden waaraan hij niet kon twijfelen. HOOFDSTUK 2