Denkstap 1 Hoe spreek je de taal van de ethiek?

DENKPARCOURS

DENKSTAP 1 Hoe spreek je de taal van de ethiek? Doorheen je leven maak je voortdurend keuzes. Maar of je vanavond naar Familie of Thuis kijkt, is geen ethische keuze. Wat maakt een keuze dan wel ethisch? Om hier een antwoord op te geven, is het belangrijk om eerst de taal van de ethiek te leren. 1 Een norm of een waarde? a Lees het nieuwsartikel en beantwoord de onderstaande vragen. JONGEREN EN DIRECTEUR TREKKEN ROKJE AAN OP SCHOOL OM VUIST TE MAKEN TEGEN SEKSISME In heel Quebec (Canada) kwamen mannelijke studenten in rokjes naar school om het aanhoudende seksisme en anti-LGBTQ+-gevoel achter de schoolregels te benadrukken. Het dragen van de rokjes was een protest tegen discriminatie, homofobie en seksisme op schoolterreinen. Op veel scholen in Canada worden uniformen gedragen door de studenten, maar deze dresscode-regels worden steeds meer gezien als seksistische regels. Daarom kwam op 9 oktober een aantal Canadese middelbare scholen samen om deze regels te betwisten. Intersectionele strijd De 16-jarige Zachary Paulin werd geïnspireerd door protesten die hij had gezien in Montreal. Hij vertelde zijn vrienden over zijn plan om in een rok op school te verschijnen. In eerste instantie dacht Zachary dat hij maar 30 mensen mee zou krijgen in zijn plan, maar de volgende dag waren er meer dan 100 medestudenten met rokken op komen dagen om hem te ondersteunen in zijn protest. Hij wist dat het een grote beweging zou worden, maar niet zo’n grote beweging. “Ik was aangenaam verrast”, vertelde Zachary tegen CBC. Zachary vertelde op zijn social media waarom hij en zijn vrienden besloten te protesteren: “Vandaag heb je waarschijnlijk gezien dat sommige jongens, waaronder ik, een rok droegen. Nou, laat me even praten over waarom we dat deden. Kortom, een jongen die een rok draagt, is een teken van veerkracht, solidariteit en steun in de intersectionele strijd voor gelijkheid tussen de seksen.”©VAN IN

HOOFDSTUK 4

Dubbele standaard

Ook vertelt hij over de overduidelijke dubbele standaard in de manier waarop de samenleving naar onze vrouwen en mannen kijkt. Als een vrouw kleding wilt dragen dat geassocieerd wordt met mannelijkheid, maakt dit niet uit. Als een man iets doet dat ook maar enigszins

vrouwelijk is – of het nu het aanbrengen van make-up, nagellak of, in dit geval, een rok is – wordt hij beledigd en wordt er gezegd dat hij geen ‘echte man’ is en wordt de seksuele geaardheid meteen aangenomen.

Zachary zegt: “We zijn in 2020, we moeten ruimdenkend zijn en vechten om een einde te maken aan discriminatie, homofobie en seksisme. Dat is wat onze rokken vertegenwoordigen.” Paulin hoopt door dit protest de aandacht te vestigen op de kwesties van giftige mannelijkheid, seksualisering van vrouwen en anti-LGBTQ+ -attitudes en hiermee de kans te krijgen om met de directeur van zijn school over deze onderwerpen te kunnen praten.

Bron: SDGs on stage 1→ Tegen welke regels wordt er geprotesteerd in het artikel? 2→ Wat vinden de betogers belangrijk? 3→ Vind jij dat je mag protesteren tegen bestaande regels? Waarom wel/niet? De idealen en motieven die als nastrevenswaardig worden beschouwd zijn waarden. Ze verwijzen naar de achterliggende motieven waarom iets als belangrijk wordt beschouwd. → In het artikel in opdracht a is gelijkheid tussen mannen en vrouwen de waarde waarvoor ze opkomen. De waarde van gelijkheid is wat ze belangrijk vinden. Anderzijds heb je ook normen. Dit zijn gedragsregels binnen een maatschappij of een groep. Op de overtreding van normen wordt door een maatschappij of groep neergekeken. → Zo lokte het protest uit opdracht a ook een tegenprotest uit omdat sommige mensen vinden dat het dragen van een rok voor meisjes is en het dragen van een broek voor jongens. Dat is voor hen de norm. Waarden en normen komen dus niet altijd overeen met elkaar. Normen vloeien meestal voort uit de waarden van een maatschappij of groep, maar na een tijd kunnen waarden wijzigen. Het conflict tussen waarden en normen kan dan leiden tot een protest. Het geheel van waarden en normen die gelden in een bepaalde groep of samenleving is het moraal. Het moraal tussen groepen en maatschappijen kan dus sterk verschillen van elkaar. → Zo is het beledigend tegenover de uitbater van een restaurant in Egypte om zout te vragen. In Venezuela moet je vijftien minuten te laat komen op afspraken. Als je toch te Je waarde is niet de norm 4.1©VAN IN vroeg aanwezig bent, dan ben je te gretig.

b Zoek de achterliggende waarde voor de onderstaande normen.

Norm Waarde

Als je een afspraak hebt, dan kom je op tijd. Je mag niet pesten. Je moet afstand houden als iemand een pincode intypt. Je mag je mening over iemand vertellen, ook als het gaat over iemand met gezag en/of aanzien. Rommel gooi je in de vuilnisbak. Vrouwen en mannen moeten evenveel verdienen voor dezelfde job. c Welke normen ken je nog? Wat zou de achterliggende waarde kunnen zijn? d Normen kunnen ook leiden tot wetten zodat een gedragsregel overtreden strafbaar wordt. Hieronder staan enkele wetten uit het buitenland. Welke norm proberen deze wetten af te dwingen? En wat zou de achterliggende waarde zijn? Wet Norm Waarde In Groot-Brittannië mag een zwangere vrouw overal haar behoefte doen, zelfs in de helm van een politieman. In Zwitserland is het voor mannen verboden om na 22.00 uur staand te plassen. In Australië is het verboden om een dier waarvan je van plan bent om hem op te eten, een naam te geven. Als je een Schot ziet in Engeland, is het wettelijk toegestaan hem te beschieten met pijl en boog, behalve op zondag. ©VAN IN

HOOFDSTUK 4

2 Jouw eigen waarde

a Wat zijn jouw achterliggende waarden? Om hierachter te komen, is goed doorvragen belangrijk.

1→ Schrijf iets op dat je graag doet.

2→ Voer zo meteen een gesprek met een klasgenoot. De bedoeling is dat je goed doorvraagt naar

waarom hij of zij dit graag doet. Vraag minstens vijf keer: waarom doe of wil je dit? Denk steeds goed na over het antwoord. Blijf dus doorvragen en wissel elkaar daarna af. Bij welk antwoord kom je uit? b Welke waarden vind je in jouw eigen leven belangrijk? Markeer al de waarden die je belangrijk vindt in kleur. Je haalt er daarna de 5 meest belangrijke uit en je rangschikt ze hieronder van de meest naar de minst belangrijke. rechtvaardigheid trouw samenwerken geduld wijsheid vertrouwen delen eenvoud soberheid humor geloof helpen iemand worden persoonlijkheid welvaart veiligheid vriendschap durf dienstbaarheid kennis romantiek fijngevoeligheid zorg nuttig creativiteit stiptheid dankbaarheid bewust leven optimisme verwondering kritisch zijn sociaal zijn zelfstandigheid handig zijn eerlijkheid onafhankelijkheid gemak rust schoonheid vreugde 1→ 2→ 3→ 4→ 5→ ©VAN IN HOOFDSTUK 4

Méér dan een instrument

4.2

In de oefening zul je mogelijk gemerkt hebben dat er verschillende soorten waarden lijken te zijn. Een antwoord is eigenlijk een middel naar een doel als er nog een dieperliggende waarde achter zit. De tussenantwoorden brengen je naar het ware doel achter de handeling. Een instrumentele waarde is een middel om het eigenlijke doel te bereiken. Het dient als een tussenstap die je helpt om de achterliggende waarde te bereiken. → Vergelijk het met een muzikant die het doel heeft om mooie muziek te laten horen aan het publiek. Om dat doel te bereiken heeft hij iets nodig waarmee hij de muziek kan maken. Met behulp van een gitaar als middel lukt het de muzikant om zijn doel te bereiken. Zo kan iemand bijvoorbeeld graag sporten, maar de sport is een instrumentele waarde om het eigenlijke doel te bereiken, namelijk omdat die persoon geluk vindt in gezond leven. Dat geluk is het eigenlijke doel. Iets heeft een intrinsieke waarde als het op zichzelf waardevol is en niet wordt gebruikt om een ander doel te bereiken. Het is geen middel naar een ander doel meer, het is het doel op zich. Dit doel kan voor iedereen anders zijn. Veel van wat je doet, alsook de ethische keuzes die je maakt, worden gedreven door deze achterliggende intrinsieke waarden. c Denk terug aan de antwoorden die je gaf op vraag a. 1→ Kun je daar voorbeelden uithalen van een instrumentele waarde? 2→ Wat is de achterliggende intrinsieke waarde? d Lees de onderstaande tekst. Markeer de instrumentele waarden en onderlijn de intrinsieke waarde. Robin doet in het weekend klusjes zodat hij extra zakgeld krijgt. Met dat extra zakgeld kan hij de nieuwste games kopen. Robin speelt graag games omdat thuis momenteel een vechtscheiding gaande is tussen zijn mama en papa. De games zorgen voor afleiding. Robin heeft deze afleiding nodig om zich toch even gelukkig te voelen. Dit vindt Robin erg belangrijk momenteel. ©VAN IN

HOOFDSTUK 4

3 Een grijs gebied

a Jij hebt al jarenlang een beste vriend. De vriendin van je beste vriend is ook een goede vriendin van jou. Beiden zijn dus belangrijk in je leven. Maar op een dag kan je beste vriend de verleiding niet weerstaan en bedriegt hij zijn vriendin voor je ogen. De vriendin hoort hier via via geruchten over Je spreekt van een dilemma als het door een bepaalde reden moeilijk is om een keuze te maken. In ethiek zal je vaak in contact komen met dilemma's en wordt er nagedacht over de redenen voor je keuze. Op basis van argumentatie of een theorie zal een bepaald antwoord voor jou het goede zijn. Moreel is wat goed is vanuit een bepaalde ethische argumentatie of theorie. Immoreel is wat slecht is vanuit een bepaalde ethische argumentatie of theorie. Niet in alle keuzes die je maakt, spreek je van moreel handelen. De keuze tussen welke ontbijtgranen je gaat eten is dus geen moreel dilemma. Als je een keuze moet maken die niet over goed of slecht gaat, dan is de keuze amoreel. Een handeling is amoreel indien er geen morele waarden en normen in het spel zijn. Moreel, immoreel en amoreel 4.3 maar weet het niet zeker. Op een dag komt ze naar jou om te vertellen dat ze een vermoeden heeft dat haar vriend haar bedroog en vraagt of jij hier iets van weet. Wat zou jij antwoorden en waarom? b In het moreel dilemma van opdracht a heb je enkele keuzes. Schrijf bij elke keuze of je dit moreel of immoreel vindt. 1→ Je zegt tegen de vriendin dat haar vriend haar bedriegt. 2→ Je zegt tegen de vriendin dat haar vriend haar niet bedriegt. 3→ Je zegt dat je het niet weet. 4→ Je ontwijkt de vraag. c Bespreek in duo de reden achter je antwoorden. ©VAN IN HOOFDSTUK 4

d Lees het nieuwsartikel en beantwoord de vragen onder de tekst.

EEN LOCKDOWNFEESTJE VERKLIKKEN: ASOCIAAL OF BURGERPLICHT?

Als je buur een lockdownfeestje houdt en je belt de politie, ben je dan een asociale verklikker of vervul je dan net je burgerplicht? "De verklikker moet een afweging maken tussen de trouw tegenover zijn buren en de volksgezondheid", legt socioloog Walter Weyns (Universiteit Antwerpen) uit in "De wereld vandaag" op Radio 1, "maar net als bij klokkenluiders loopt het meestal niet goed af." Niemand houdt echt van een klikspaan, maar hoe zit dat in deze coronatijden? Als de buren een coronafeestje geven, is het dan niet je burgerplicht om de politie te bellen? "Verklikken heeft altijd te maken met het uitbrengen van negatieve berichten naar buiten", zegt Weyns. "Als je iemand verklikt, doorbreek je de loyaliteit van de gemeenschap waarin je leeft. En daar hangen natuurlijk gevolgen aan vast." In niet-coronatijden wordt verklikken sowieso door de meeste mensen afgekeurd. "Je moet al wel een heel slechte inborst hebben of er een zeker egoïstisch genoegen in scheppen om een ander een hak te zetten", zegt Weyns. Nu is dat anders. "Het kan zijn dat er nu in het hoofd van de verklikker een soort Griekse tragedie plaatsvindt, omdat er twee waardestelsels botsen: de loyaliteit tegenover de buurt en die tegenover de volksgezondheid." Dat dilemma wordt des te groter als het over familiefeesten tijdens de eindejaarsperiode gaat. "Stel je voor dat er ruzies ontstaan binnen een familie, omdat iemand het ongepast vindt om samen te komen terwijl de rest dat wel wilt en dat die eerste de anderen dan aangeeft bij de politie", zegt Weyns. "Ik kan me voorstellen dat iemand met veel inzicht in het virus beseft dat zulke feestjes niet alleen een regelovertreding zijn, maar ook slachtoffers kunnen maken en die gaat misschien net daardoor ook andere mensen aangeven." Maar dat komt natuurlijk met mogelijke ernstige gevolgen voor je positie binnen de groep. "Er is een zekere gelijkenis met klokkenluiders die van binnenuit problemen binnen een organisatie durven aan te klagen", legt de socioloog uit. "Het vergt wat moed en meestal loopt het niet goed af voor hen. Ze worden scheef bekeken of zelfs weggepest. Ook daarna gaat het meestal met die mensen niet zo best." De socioloog vermoedt dan ook dat veel mensen die hoge sociale prijs niet willen betalen door lockdownfeestjes te verklikken. "Niet deelnemen aan het feestje én je mond erover houden, is een middenpositie die veel mensen zullen innemen", vermoedt hij. Wil je je omgeving dit soort dilemma's besparen, raadt de socioloog vooral aan om geen feestjes te houden. ©VAN IN

Bron: VRT