Denkstap 2 App je jezelf ongelukkig?

1→ Vind je het moreel of immoreel om je buurman te verklikken als hij een lockdownfeestje houdt?

Voer in groepjes van vier een discussie. Gebruik goede argumenten, voorbeelden en stel goede bijvragen.

2→ Welke conflicterende waarden kom je hier tegen? DENKSTAP 2 App je jezelf ongelukkig? Wat maakt een goed leven? Het is een vraag die reeds decennia lang gesteld wordt en nog steeds relevant is de dag van vandaag. Filosofen uit de oudheid stelden een goed leven nog gelijk aan een gelukkig leven. 1 Een gelukkig leven a Bespreek in duo wat je gelukkigste ervaring tot nu is. 1→ Iemand is de interviewer die de vraag stelt, en de andere is de geïnterviewde en geeft een antwoord op de vraag. De interviewer moet goed doorvragen naar de details: Waar was je? Wat voor een dag was het? Wat gebeurde er? De geïnterviewde moet de ervaring heel duidelijk beschrijven. 2→ De interviewer vertelt het daarna aan de rest van de klas. Zijn er gedeelde elementen in de diverse verhalen? Is er iets uit te leren met betrekking tot de vraag wat geluk is? VIP Epicurus werd in 341 v.C. geboren op het Griekse eiland Samos. Later trok hij naar Athene om zijn dienstplicht te vervullen als burger in militaire training. In 307 v.C. opende Epicurus een filosofische school te Athene. Dat was niet zomaar een school zoals elke andere. De school bevond zich in de tuin van Epicurus en ze had meer weg van een leefgemeenschap dan van een leerinstituut. Samen met zijn leerlingen leefde Epicurus in deze gemeenschap volgens een bepaalde levenswijze waarbij een goed en gelukkig leven centraal stond. De ethische filosofie van het epicurisme diende vooral een praktische filosofie te zijn en geen theoretische. De filosofen uit de tuin noemde men ook epicureeërs. ©VAN IN HOOFDSTUK 4

b Er zijn maar weinig teksten van Epicurus bewaard gebleven. Eén ervan is een brief die hij stuurde naar Menoeceus, een vriend van hem. In deze brief legt Epicurus zijn ethiek uit. Lees het fragment uit de brief van Epicurus en beantwoord de vragen onder de tekst.

Wij moeten ook in aanmerking nemen dat sommige verlangens natuurlijk zijn en andere ongegrond en dat van die natuurlijke sommige zowel natuurlijk als noodzakelijk zijn en andere uitsluitend natuurlijk. En van de noodzakelijke verlangens zijn sommige noodzakelijk als wij gelukkig willen zijn, andere als het lichaam bevrijd moet worden van ongemakken en weer andere om alleen maar te leven. Iemand die een helder en zeker besef heeft van deze dingen, zal elke voorkeur en afkeer richten op het verzekeren van lichamelijke gezondheid en gemoedsrust, omdat hij begrijpt dat dat het belangrijkste en einddoel is van een gelukzalig leven. Want het streven van al ons handelen is vrij te zijn van pijn en angst en als wij dat eenmaal bereikt hebben, is de storm in onze ziel geluwd, omdat het levende wezen dan niet langer op zoek hoeft te gaan naar iets dat het mist, noch naar iets anders waarmee het welzijn van ziel en lichaam aangevuld zal worden. Want we hebben alleen behoefte aan welbehagen, wanneer we lijden door de afwezigheid van welbehagen, maar wanneer we niet lijden hebben we daaraan geen behoefte meer. Daarom zeggen we dat welbehagen het begin en einddoel is van het gelukzalige leven. Welbehagen is ons belangrijkste en meest eigen goed. Het is het uitgangspunt van elke keuze en afwijzing en daar grijpen wij naar terug voor zover wij het gevoel de maatstaf maken waarmee wij beoordelen of iets goed is. En hoewel dat welbehagen ons belangrijkste en aangeboren goed is, streven wij daarom nog niet elk genot na, maar zullen vaak vele genietingen aan ons voorbij laten gaan, wanneer daaruit een groter onbehagen voortvloeit. En vaak vinden wij kwellingen verkieslijker dan genietingen, wanneer het doorstaan van die kwellingen een groter welbehagen tot gevolg heeft. Terwijl dus alle genietingen, omdat die ons van nature eigen zijn, goed zijn, moeten ze niet allemaal nagestreefd worden; net zoals alle pijn een kwaad is, maar toch niet alle pijn vermeden moet worden. Al deze zaken moeten echter beoordeeld worden door ze tegen elkaar af te wegen en te letten op de voordelen en nadelen. Soms zien we het goede als iets slechts en, omgekeerd, het slechte als iets goeds. Wanneer we dus zeggen dat genieten het hoogste levensdoel is, bedoelen wij niet het genot van de wellusteling of zinnelijke genietingen, zoals sommige ons uit onwetendheid, vooroordeel of opzettelijke onjuiste voorstelling willen doen geloven, maar met genieten bedoelen wij de afwezigheid van lichamelijke pijn en geestelijke onrust. Het is niet een onafgebroken opeenvolging van drinkgelagen en feesten, niet seksuele lust en het genieten van vis en andere lekkernijen van een overvloedige dis, die een aangenaam leven verschaffen, maar het nuchtere nadenken, dat de redenen van elke keuze en afwijzing onderzoekt, en alle waandenkbeelden verjaagt die in de geest de grootste verwarring teweegbrengen. Bron: Brief aan Menoeceus, Epicurus 1→ Tussen welke twee soorten verlangens maakt Epicurus een onderscheid? ©VAN IN

HOOFDSTUK 4 2→ Welk onderscheid maakt Epicurus in de natuurlijke verlangens?

3→ Wat is het einddoel van een gelukzalig leven volgens Epicurus?

4→ Waarom is welbehagen zowel het begin als het einddoel?

5→ Wanneer is het goed om voor kwellingen te kiezen boven genieten?

6→ Wat is genieten voor Epicurus?

Epicurisme Het hoogste goed is voor Epicurus het genot, wat leidt tot een gelukkig leven. In het epicurisme (een vorm van hedonisme) zoeken alle levende wezens instinctief naar genot en proberen ze zoveel mogelijk pijn te vermijden. Genot is daarom het meest waardevolle in het leven. Maar dit betekent niet dat je zomaar ieder genot moet nastreven en ook niet dat je iedere pijn moet ontvluchten. Je moet namelijk altijd rekening houden met de gevolgen volgens Epicurus. Je genot nu kan namelijk leiden naar pijn later. En soms is pijn noodzakelijk omdat het leidt tot genot achteraf. Denk maar aan een tandartsbezoek. Als je tandpijn hebt door een gaatje, zul je naar de tandarts moeten om het gaatje te vullen. Maar dan zul je de korte pijn van het spuitje in je tandvlees moeten ondergaan om zo tot meer genot te komen van een bestaan zonder tandpijn. Genot voor Epicurus is lichamelijke gezondheid en gemoedsrust. Lichamelijke gezondheid verkrijg je door je noodzakelijke verlangens te bevredigen. — Zo heeft je lichaam verlangens die noodzakelijk bevredigd moeten worden om te leven. Je eet, drinkt en slaapt om in leven te blijven. — Een verlangen is ook noodzakelijk om het lichaam te bevrijden van ongemakken. Zo is naar de dokter gaan als je ziek bent ook een noodzakelijk verlangen. Ongezond eten daarentegen leidt naar pijn en moet dus vermeden worden. Verlangens die niet noodzakelijk zijn, verstoren de gemoedsrust volgens Epicurus. Een gelukkig leven 4.4 Lichamelijke gezondheid en gemoedsrust leiden tot een gelukkig leven ©VAN IN — Om niet steeds te verlangen naar méér, moet je tevreden zijn met wat je reeds hebt. — Door tevreden te zijn met wat je reeds hebt, verdwijnt het verlangen naar meer te willen dan je hebt. Op die manier bereik je genot door enkel de noodzakelijke verlangens te bevredigen. Zodra je alle natuurlijke behoeften van lichaam en geest hebt voldaan, heb je geen behoefte meer om nog andere lusten na te streven. HOOFDSTUK 4

2 Toegeven aan de lust

a Lichamelijke gezondheid is belangrijk voor een gelukkig leven. Zomaar een genot nastreven zonder na te denken over de gevolgen is geen goed idee. Lees het nieuwsartikel en beantwoord de onderstaande vragen. MAN OVERLIJDT AAN OVERDOSIS DROP Een 54-jarige man die in een fastfoodrestaurant in de Amerikaanse staat Massachusetts overleed na een hartstilstand, blijkt te zijn bezweken aan zijn gewoonte om elke dag zo'n anderhalf pond drop te eten. Dat concluderen artsen die zijn doodsoorzaak onderzochten. De man, een bouwvakker, had geen klachten in de periode voorafgaand aan zijn overlijden, schrijven de onderzoekers in het New England Journal of Medicine. Ze zeggen dat een overdosis glycyrrhizine, een bestanddeel van zoethoutwortelextract, hem fataal moet zijn geworden. Acute nierproblemen Glycyrrhizine zit in onder meer drop en zoethoutthee. Als je er veel van inneemt, houdt je lichaam vocht vast en kan je bloeddruk hoger worden. Daarnaast kan de stof leiden tot acute nierproblemen en dodelijke hartritmestoornissen, schrijven de wetenschappers. Trekdropliefhebber Pierre Wind krijgt 80 kilo opgestuurd Tot een paar weken voor zijn overlijden at de man vooral rode drop met fruitsmaak. Dat hij die verruilde voor zwarte drop, is vrijwel zeker de aanleiding voor zijn dood. Daardoor bleek bij hem hypokaliëmie te zijn opgetreden, een plotse daling van het kaliumgehalte in het bloed. Bron: RTL nieuws 1→ Waarover gaat het nieuwsartikel? 2→ Zou het eten van drop een natuurlijke behoefte zijn volgens Epicurus? 3→ Op welke manier kun je dit artikel verbinden met de filosofie van Epicurus? ©VAN IN

HOOFDSTUK 4

b Gemoedsrust is ook belangrijk voor een gelukkig leven. Je moet gelukkig zijn door je noodzakelijke verlangens te bevredigen. Verlangen naar iets anders zorgt ervoor dat er geen gemoedsrust is zolang je ernaar verlangt. Lees het nieuwsartikel en beantwoord de onderstaande vragen.

19-JARIG MEISJE PLEEGT ZELFMOORD NA TE WEINIG LIKES Vreselijk nieuws uit het VK over de gevaren van omgang met sociale media. Een 19-jarig aspirant-model, heeft zelfmoord gepleegd nadat ze niet genoeg ‘likes’ op haar foto’s op sociale media had gekregen. De selfie-liefhebbende tiener hing zichzelf op in haar slaapkamer in haar ouderlijk huis in het Verenigd Koninkrijk. Haar zus en haar moeder kwamen thuis en vonden haar hangend. Haar 20-jarige zus zegt dat het meisje sociaal worstelde op school en zelden uitging met vrienden. “In plaats daarvan bleef ze binnen om foto’s van zichzelf te maken voor sociale media.” “Ze dacht dat ze niet goed genoeg was, tenzij ze heel veel likes en reacties kreeg. Ze huilde vele nachten omdat iemand online iets vreselijks over haar had gezegd.” Een familievriend: “Ze was verslaafd aan apps als Instagram en Snapchat. Ze zou urenlang de perfecte foto maken, maar zou deze later verwijderen als deze niet populair genoeg werd. Ze kreeg elke dag honderden berichten, meestal mannen die haar om seksuele dingen vroegen, soms waren ze aardig, maar andere keren vertelden ze haar dat ze haar wilden kwetsen.” Haar moeder voegt eraan toe dat ze haar zelfbeeld totaal verloor: “Sociale media hebben haar leven overgenomen, of dat nu Snapchat, Instagram of Facebook is. Ze was mooi, maar dat zag ze niet. Ze gaf te veel om hoe andere mensen haar zagen. Nadat ze een aantal jaar geleden sociale media begon te gebruiken, had ze het alleen nog over hoeveel likes ze kreeg.” Bron: Axed 1→ Zouden likes voor Epicurus een noodzakelijk verlangen zijn? 2→ Zonder welke socialemedia-app zou je niet kunnen? Heeft de app een effect op hoe gelukkig of hoe ongelukkig je je voelt? Op welke manier? ©VAN IN HOOFDSTUK 4

3 Tevreden zijn door niet naar méér te verlangen dan het noodzakelijke leidt tot gemoedsrust.

a Lees het verhaal van de zakenman en de visser. Beantwoord de vragen.

b Lees het gedachte-experiment van Nozick.

Op een dag wandelt een zakenman langs een pier en ziet een visser een boek lezen. Zakenman ‘Waarom ben je niet aan het vissen?’ Visser ‘Ik denk dat ik genoeg vissen heb.’ Zakenman ‘Als je meer vissen vangt, kun je toch nog meer geld verdienen?’ Visser ‘Waarom zou ik dat doen?’ Zakenman ‘Als je genoeg geld verdient, kun je zelfs een grotere boot kopen.’ Visser ‘Waarom heb ik een grotere boot nodig?’ Zakenman ’Dan kun je nog meer vis vangen en nog meer geld verdienen.’ Visser ‘Welke reden heb ik om dat te doen?’ Zakenman ‘Als je genoeg verdient, kun je anderen inhuren om het werk voor je te doen. Dan word je net zo’n succesvolle zakenman als ik.’ Visser ‘Wat is daar het voordeel van?’ Zakenman ‘Dan heb je meer vrije tijd om dingen te doen die je wilt doen.’ Visser ‘Dat heb ik nu toch al?’ PLEZIERMACHINE De filosoof Nozick bedacht een gedachte-experiment omtrent geluk. Hij meent dat de ervaring van geluk op zich geen doel kan zijn in je leven. Bedenk het volgende: Een geniale uitvinder brengt op een dag een speciale machine uit. Met deze machine is het mogelijk om geluk te simuleren. Je valt dan in een soort wakkere slaap waarin je enkel puur geluk voelt. De ervaring van geluk door de machine is niet te onderscheiden van de ervaring van geluk in het echte leven. Weliswaar draait het puur om een gevoel van geluk. Volgens Epicurus is het goede leven het gelukkige leven, maar Nozick stelde daarbij de volgende vraag: Is je gelukkig voelen echt het einddoel dat we allemaal willen bereiken? 1→ Ben jij eerder de zakenman of de visser? 2→ Denk jij dat je gelukkig kunt zijn met wat je hebt als je alle basisbehoeftes hebt? 1→ Voer in groepjes van vier een discussie over de volgende vraag: Zou jij voor altijd aan deze machine gekoppeld willen worden? Waarom wel/niet? ©VAN IN 2→ Op welke manier is de pleziermachine een argument tegen de geluksfilosofie van Epicurus?