Denkstap 3 Ligt je dood al vast?

DENKSTAP 3 Ligt je dood al vast?

Terwijl het dualisme te kampen heeft met het probleem van de verbinding tussen geest en lichaam, kampt ook het monisme met een probleem. Als alles uit dezelfde substantie bestaat, mechanisch werkt en voorspelbaar is, wat betekent dit dan voor de mens? 1 Is de wereld volledig voorspelbaar? a Een trein rijdt tegen 100 km/u naar de volgende bestemming die nog 300 km verder ligt, zonder enige vertragingen. 1→ Binnen hoeveel uur komt de trein aan op de bestemming? 2→ Hoe komt het dat je dit kunt voorspellen? 3→ Zijn er nog zo’n dingen die je kunt voorspellen? 4→ Wat als er toch een vertraging optreedt bij de trein? Wat zou je allemaal op voorhand moeten weten om toch nog steeds accuraat te voorspellen wanneer de trein aankomt? b Denk aan een handeling die je onlangs uitvoerde, zoals deze zin lezen. Probeer in duo steeds een voorafgaande oorzaak te zoeken die leidde tot die handeling, voor elke handeling opnieuw. Hoe ver kun je teruggaan in de tijd? Alles heeft een reden 3.3 Spinoza geloofde sterk in het wereldbeeld waarbij álles mechanisch werkt volgens dezelfde regels, namelijk de natuurwetten. Als je de locatie, snelheid en richting weet van een object, dan kun je voorspellen waar het object zal zijn in de toekomst. Dit is sindsdien een grondbeginsel geweest van de wetenschap: de toestand van het heelal op een

bepaald moment bepaalt de toestand op alle

andere momenten. Dat noemt men determinisme. Het determinisme veronderstelt dat de toestand van het heden veroorzaakt is door eerdere gebeurtenissen volgens de wetten die de wereld regelen en beheersen. Alles wat gebeurt, is een HOOFDSTUK 3 gevolg van een voorgaande oorzaak.

Alles is het gevolg van een voorgaande oorzaak. ©VAN IN 78

2 De oorzaak van het gevolg

a Lees het onderstaande nieuwsartikel en beantwoord de vragen.

VADER GAAT WERKEN MAAR VERGEET TWEELING IN AUTO. ACHT UUR LATER SCHIET VRESELIJKE FOUT HEM TE BINNEN. Een tweeling van elf maanden oud is gisteren omgekomen in New York doordat hun vader hen vergeten was in de auto. Dat meldt NBC News. De 39-jarige man parkeerde gisterenochtend zijn Honda in een straat in de Bronx en ging naar zijn werk. Acht uur later pas besefte hij dat hij z’n dochtertje en zoontje op de achterbank had laten zitten. De man – die als maatschappelijk werker aan de slag was in een nabijgelegen ziekenhuis – belde meteen het alarmnummer toen hij zijn kinderen vond. Toen de hulpverleners ter plaatse kwamen, hadden de baby’s schuim rond de mond. Kort daarna werden ze doodverklaard. De New Yorkse politie is een onderzoek gestart. NBC News vernam van gerechtelijke bronnen dat er wellicht een klacht zal volgen tegen de vader. De doodsoorzaak is officieel nog niet bekend, maar het geeft weinig twijfel dat de warmte een rol heeft gespeeld bij de overlijdens. De temperaturen schommelden gisteren rond 27 graden in New York. Hoe warm het in de auto was, is niet bekend. Volgens cijfers van de Amerikaanse overheid stierven er vorig jaar 54 kinderen van de hitte in voertuigen in de VS. In slechts tien minuten kan de temperatuur in een auto met twintig graden stijgen, waarschuwt de National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA). Wanneer de lichaamstemperatuur oploopt tot 42 graden, kan dat mogelijk al fataal aflopen voor de mens. Bron: Het Laatste Nieuws 1→ Welke zaken kunnen ervoor zorgen dat je iets vergeet? 2→ Had die dag anders kunnen verlopen? Had de man zijn tweeling niet kunnen vergeten? Of is dit de enige mogelijke manier waarop die dag kon verlopen? ©VAN IN HOOFDSTUK 3

b Lees het citaat van Spinoza.

Definitie 7:

Een ding wordt vrij genoemd als het alleen uit de noodzaak van zijn aard bestaat, en alleen door zichzelf tot handelen wordt genoodzaakt; noodzakelijk daarentegen of liever gedwongen, als het door iets anders wordt genoodzaakt om op vaste en bepaalde manier te bestaan en handelingen uit te voeren. Stelling 29: In de natuur bestaat niets toevallig, maar alles wordt door de noodzaak van de natuur gedwongen op een bepaalde manier te bestaan en handelingen uit te voeren. Bron: Ethica, Spinoza 1→ Op welke manier herken je het determinisme in de stelling van Spinoza? 2→ In het monisme van Spinoza verloopt het denken ook deterministisch. Hoe zou je het artikel kunnen verbinden met het citaat van Spinoza? 3→ Ben jij het eens met Spinoza? Kon de man niet anders dan zijn tweeling vergeten? 4→ Wat staat er hier net op het spel bij Spinoza? Wie weet was de man te laat op zijn werk en was hij daarom extra gehaast. Of misschien had hij net ervoor slecht nieuws gekregen over een patiënt en waren zijn gedachten elders. Het kan ook zijn dat de man wel vaker dingen vergeet. Hoe dan ook, volgens Spinoza was er geen ontkomen aan de situatie die leidde tot de dood van de tweeling. Alles wat ooit ervoor gebeurde, leidde allemaal samen tot die ene onvermijdbare en onfortuinlijke situatie. Alles gebeurt volgens Spinoza zoals het Alles gebeurt zoals het hoort 3.4 Alles gebeurt zoals het noodzakelijk moet gebeuren. ©VAN IN noodzakelijk moet gebeuren. Er is geen andere uitkomst mogelijk.

VIP

Pierre-Simon Laplace (1749-1827) was een Franse geleerde. Hij is bekend voor zijn werk in de wiskunde, fysica, astronomie en filosofie. Laplace werd ook wel de Franse Isaac Newton genoemd. Hij werkte de theorie over hemellichamen van Newton verder uit om de irregulariteiten die er nog in zaten, te bestuderen. Hij stelde dat het hele universum mechanisch verklaard kan worden zonder enige inbreng van een goddelijke interventie. Laplace was dus een hevige voorstander van een volledig deterministisch wereldbeeld. c Laplace gebruikte in een gedachte-experiment een demon om aan te tonen hoe voorspelbaar alles is. Stel dat de demon kennis heeft van de locatie en snelheid van alle deeltjes in het universum op een bepaald moment. De demon zou vanuit deze kennis kunnen afleiden wat er in de toekomst gaat gebeuren. Zou de demon dan ook alles kunnen voorspellen over je leven, inclusief alle keuzes die je zult maken? Geloof jij dat het lot bestaat en alles op voorhand vastligt? d Zou jij je sterfdatum willen kennen, wetende dat je er niet aan kunt ontkomen? Good to know Le Tout Nouveau Testament In de film Le Tout Nouveau Testament van Jaco Van Dormael bestaat God echt; hij woont in Brussel samen met zijn vrouw en zijn tienjarige dochter Eva. Via zijn computer regelt, of eerder ontregelt, hij alles op aarde. Op een dag komt Eva in opstand tegen de hatelijke houding van haar vader. Ze hackt zijn computer en verspreidt de sterfdata van iedereen op aarde. Hierdoor weet iedereen wanneer hij of zij zal sterven. ©VAN IN HOOFDSTUK 3