Denkstap 4 Bestaan er nog denkende dingen?

c Leg in je eigen woorden uit hoe de twijfel van Descartes toch leidt naar een zekerheid.

d Kan Descartes door die zekerheid de app ook verlaten, of bewijzen dat er een buitenwereld bestaat of dat hij een lichaam heeft?

Good to know Wat is bestaan? Dit is Ralf. Hij is bang dat je de pagina omslaat. Want hij bestaat enkel zolang hij in je hoofd zit. Wanneer je niet meer aan hem denkt, houdt hij op te bestaan. Jouw aandacht is dus de dunne barrière tussen Ralf en het eeuwige niets. Ralf zegt: ‘Ik wil niet ophouden te bestaan.’ DENKSTAP 4 Dankzij de zekerheid van Descartes weet jij dat je een denkend ding bent. Maar zijn er nog andere denkende dingen in de wereld? In de klas zitten er andere mensen om je heen. Ze lijken zich te gedragen net zoals jij, als een denkend ding. Maar hoe kun je weten of zij ook denkende dingen zijn? 1 Zijn er nog andere denkende dingen? a Zie je die leerling naast je? Hij is een nietdenkende robot. Een heel geavanceerde robot, die zich net zoals jij gedraagt als een denkend ding, maar die nooit zelf denkt. Zijn lichaam is van synthetisch vlees en bloed gemaakt dat niet te onderscheiden is van echt vlees en bloed. Is de leerling naast je een robot? Bedenk een argument voor en tegen die hypothese. Bestaan er nog denkende dingen? ©VAN IN

HOOFDSTUK 2 voor:

tegen:

b Bespreek klassikaal de argumenten.

c Je bent een denkend ding, met andere woorden een ‘bewustzijn’. Maar is het mogelijk om toegang te krijgen tot iemands bewustzijn? Kun je nagaan of anderen net zoals jij bewuste ervaringen hebben?

1→ Kies een kleur.

2→ Beschrijf die kleur zo nauwkeurig mogelijk zonder te verwijzen naar kleuren of voorwerpen in die kleur.

3→ Probeer klassikaal de kleur te raden aan de hand van de beschrijvingen.

d Werk per twee. Kies elk een smaak: zout, zoet, bitter, zuur, umami. Zeg niet wat je koos. Probeer elkaars smaak te raden aan de hand van een beschrijving. In die beschrijving mag je niet verwijzen naar dingen met de smaak van je keuze.

2.10Je brein is helemaal alleen De methodische twijfel brengt je tot de zekerheid van een denkend ding. Vanuit de kennisleer kom je zo terecht in de antropologische filosofie. Dat is de filosofische studie over de mens. Je zou eeuwig kunnen twijfelen of de leerling naast je een robot is. Via de waarneming zie je namelijk enkel hoe de mensen rondom je zich uitwendig gedragen. Maar de inwendige ervaringen van andere personen zullen altijd een raadsel blijven. Dat betekent dat het denken van anderen volledig privé is. Je kunt niet weten of de leerling naast je een denkend ding is of aangedreven wordt door een computerprocessor. Wie weet ben jij wel het enige denkende ding dat bestaat in het universum. Het enige bewustzijn dat je kent is immers je eigen bewustzijn. De ervaringen van anderen blijven iets mysterieus. Wat er zich in je hoofd afspeelt, is niet overdraagbaar op andere mensen. Stel: je eet samen met iemand een appel. Je kunt de smaak aan elkaar beschrijven in woorden. Maar je kunt er nooit zeker van zijn dat iedereen dezelfde ervaring heeft bij die woorden. De ervaring van die appel te smaken kun je namelijk niet delen. Als je zegt ‘zoet’, dan kun je wel denken dat iedereen dezelfde ervaring plaatst bij het woord, maar je kunt het onmogelijk zeker weten. Hetzelfde geldt voor kleuren. Bij sommige kleuren lukt het nog om ze te raden aan de hand van een beschrijving. Dat komt omdat je doorheen je leven kleuren hebt leren associëren met bepaalde woorden, zoals ‘blauw’ en ‘rust’. Maar de ervaring van een bepaalde kleur echt proberen te beschrijven, is niet mogelijk. Het is een vorm van kennis die enkel jij ooit kunt ©VAN IN kennen. Je ervaringen zijn dus volledig privé.

2 Zijn je ervaringen ook een vorm van kennis? Het bewustzijn zorgt voor een vorm van kennis die je niet kunt delen. Je kunt de ervaring niet reduceren tot enkel de kennis die je verkrijgt via de zintuigen.

a Lees het gedachte-experiment van Mary. Leert Mary iets nieuws over kleuren door ze zelf te ervaren?

HET GEDACHTE-EXPERIMENT VAN MARY Mary is een geniale wetenschapster, maar ze heeft een afwijking waardoor ze alles enkel in zwart-wit ziet. Ze heeft nog nooit in haar leven kleuren gezien. Daardoor bestudeerde ze zorgvuldig hoe mensen kleuren zien. Ze wist alles van de golflengtes van licht die nodig zijn om met het menselijk oog kleuren te zien. Ook het brein bestudeerde ze grondig om te kijken hoe de hersenen fysiek reageren op kleuren. Ze wist werkelijk alles wat er maar te weten was over kleur. Op een dag wordt Mary wakker en haar afwijking is plots verdwenen. Voor het eerst ziet ze de wereld in kleur. b Bekijk het filmpje van Het lichaam van Coppens. Kan een man weten hoe het is om te bevallen? 3 Hoe is het om een dier te zijn? a Bewijzen dat iemand een bewustzijn heeft of een denkend ding is, lijkt niet mogelijk omdat het bewustzijn niet iets is wat je kunt delen met anderen. Toch ga je ervan uit dat andere mensen ook denkende dingen zijn. Maar wat met dieren? Beeld je even in dat je een vleermuis bent. 1→ Weet je nu hoe het is om een vleermuis te zijn? 2→ Stel: je snijdt een vleermuis open en bestudeert werkelijk alles. Weet je nu hoe het is om een vleermuis te zijn? VIP De filosoof Thomas Nagel (°1937) schreef in 1974 een paper over de objectiviteit van de wetenschap met de naam What is it like to be a bat? Via de wetenschap kun je heel wat leren over de fysiologie en het gedrag van een ©VAN IN vleermuis. Je kunt de vleermuis ook opensnijden om de binnenkant te zien en de hersenen te bestuderen. Maar zelfs met al die gegevens weet je nog steeds

HOOFDSTUK 2 niet hoe het is om een vleermuis te zijn. De inwendige ervaring blijft verborgen.

b Waarom is het niet mogelijk om als mens te weten hoe het is om een dier te zijn?

4 Kunnen dieren denken?

a Net als bij mensen is het ook niet mogelijk om in het bewustzijn van dieren te kijken. Maar zijn dieren dan denkende dingen? Bekijk het filmpje over de intelligentie van dieren. Zijn de apen uit het filmpje denkende dingen? b Herinner je je Bunny, de pratende hond uit hoofdstuk 1 nog? Zou Bunny een denkend ding zijn? c Lees het artikel over Koko, de gorilla.

HEBBEN DIEREN EEN BEWUSTZIJN?

De gorilla die beroemd werd omdat ze gebarentaal leerde, is in haar slaap overleden. Koko werd 46 jaar oud. Dat heeft de Gorilla Foundation in Woodside, Californië bekendgemaakt.

De westerse laaglandgorilla werd op 4 juli 1971 geboren in de dierentuin van San Francisco als

Hanabi-ko, Japans voor ‘vuurwerkkind’. Een jaar later begon psychologe Penny Patterson het jonge dier de beginselen bij te brengen van gebarentaal, aangepast voor de apenhand. Ze zette het leerproces en haar primatenonderzoek voort in Stanford en daarna in de Santa Cruz Mountains. Koko kreeg gezelschap van haar soortgenoot Michael en, toen die in 2000 overleed, van Ndume.

Uiteindelijk kende Koko meer dan duizend gebaren, waaronder de opgestoken middelvinger, om met mensen te communiceren. Meestal nam ze zelf het initiatief tot een woordeloos gesprek. De slimme gorilla, die ook een behoorlijk aantal Engelse woorden herkende, behaalde bij IQ-tests scores tussen 70 en 95. Ze kreeg extra bekendheid door een katje te adopteren als huisdier en door de opmerking van haar verzorgster dat Koko erg verdrietig was na het overlijden van de acteur Robin Williams, die ze in 2001 had ontmoet. Bron: Het Laatste Nieuws Koko met Dr. Penny Patterson, directeur van de Gorilla Foundation

© AP©VAN IN HOOFDSTUK 2

d Discussieer in groepjes van vier. Was Koko ook een denkend ding?

Wees kritisch, gebruik argumenten en geef voorbeelden.

e Lees het VIP-kader over Aristoteles. Beantwoord vervolgens de vragen onder het kader.

VIP Volgens de klassieke filosoof Aristoteles (384 v.C.-322 v.C.) is de mens een rationeel dier. Net zoals mensen ervaren ook dieren pijn en genot en hebben ze een ziel. - Maar voor Aristoteles hebben ook planten een ziel, weliswaar de laagste vorm: planten hebben immers enkel het vermogen om zich te voeden en zich voort te planten. - In vergelijking met planten hebben dieren het extra vermogen om waar te nemen. Dat stelt hen in staat om pijn en genot te ervaren. - De mens heeft het extra vermogen van het verstand. Vandaar dat de mens volgens Aristoteles een rationeel dier is en zich zo onderscheidt van andere dieren. 1→ Wat is het verschil tussen mens en dier volgens Aristoteles? 2→ Ben je het eens met Aristoteles? Waarom niet/wel? 5 Kan een computer denken? a Lees het krantenartikel. Beantwoord vervolgens de vragen onder het artikel. Markeer in de tekst de informatie die je kunt gebruiken in je antwoord. IS DE COMPUTER EEN KUNSTENAAR? Artificiële intelligentie produceert ‘schilderijen’ en componeert muziek – of helpt mensen daarbij. Maar wie is dan de ‘auteur’ van die werken? ‘De kunstenaars die nu AI gebruiken, doen dat als een werktuig, als een soort penseel,’ zegt Pieter Jan Valgaeren. Hij is ©VAN IN zowel kunsthistoricus als jurist, en bovendien curator van Screen it, de stadstriënnale in Hasselt en Genk over schermcultuur. Digitaal kunstenaar Dries Depoorter herkent zich daarin.

HOOFDSTUK 2 Hij maakte onder meer het werk Surveillance paparazzi: een ‘Edmond de Belamy’ van het collectief Obvious. rr

AI-systeem leerde de gezichten van duizenden bekende personen te herkennen, en ‘kijkt’ vervolgens mee naar de beelden van camera’s die ergens ter wereld op het internet zijn aangesloten. ‘De bedoeling is dat het systeem er ooit in slaagt een paparazzofoto te nemen van een celebrity, en dat ik die dan ga verkopen’, vertelt Depoorter. Hier is AI een onderdeel van een installatie, maar zal het ook de auteur zijn van die uiteindelijke foto?

Een werk dat op Screen it in Genk te zien is, is Memories of passersby 1 van Mario Klingemann, een van de pioniers op het vlak van AI-kunst. Het is een installatie die om de paar seconden een nieuw ‘portret’ genereert. Ook hier is het ‘kunstwerk’ de hele installatie, maar de werkwijze illustreert wel de manier waarop veel van de meest recente AI-kunstwerken worden gecreëerd. Klingemann maakt gebruik van zogenoemde generative adversarial networks (GAN’s). Daarbij worden twee neurale netwerken Memories of passersby 1: de werken verdwijnen telkens na enkele (dat zijn vormen van AI) aan elkaar seconden. gekoppeld. Het ene netwerk leert om portretten te herkennen. Het werd daarvoor ‘gevoed’ met massa’s voorbeelden uit de 17e tot 19e eeuw. Het tweede probeert het eerste te misleiden met een eindeloze reeks zelfgemaakte, willekeurige beelden. Het wordt daar steeds beter in en gaat ermee door tot de probeersels als echt portret worden ‘herkend’.

GAN’s maakten het mogelijk om een net niet echte Rembrandt te creëren, maar bijvoorbeeld ook om deepfake-video’s te maken. Met zulke GAN’s ging het Franse collectief Obvious aan het werk om de ‘portretten’ te maken van de fictieve familie Belamy. Eén ervan werd vorig jaar bij Christie’s geveild voor 432 500 dollar, een recordbedrag voor een AI-werk.

‘Voor Christie’s was dat eigenlijk nog een experiment,’ zegt Richard Lloyd van het veilinghuis: het wil deel uitmaken van een ‘conversatie’ over kunst. ‘Dit specifieke werk is deels gekozen vanwege het gebruikte procedé: Obvious heeft de menselijke interventie zo veel mogelijk beperkt, zodat het resultaat zo dicht mogelijk de creativiteit van de machine vertegenwoordigt’. Deze week veilt Christie’s online het computergegenereerde werk Breakfast door Svalbard Ice. De verwachte verkoopprijs ligt tussen de 8 000 en de 12 000 dollar.

Puur juridisch gezien is het auteursrecht, zowel in België als in de rest van Europa, gebaseerd op de creatieve tussenkomst van een mens. Het aandeel van de computer telt dus niet mee. Juridisch zou bijna elk werk dat vandaag met AI wordt gemaakt, beschouwd worden als een kunstwerk van de persoon die het AI-systeem gebruikte, zo vat Jonathan Bailey van de website Plagiarism Today het samen.

Van den Branden ziet grote gelijkenis tussen de creativiteit van de computer en die van een componist. ‘Voed een algoritme met muziek van Bach, en je krijgt een behoorlijke imitatie van Bach. Dat is vergelijkbaar met hoe een componist werkt.’ Het verschil is dat de input voor

Mario Klingemann Een door artificiële intelligentie gemaakte Rembrandt. rr©VAN IN HOOFDSTUK 2

de mens veel groter is, en vooral veel breder: ook een verre reis of een film kan je tot muziek inspireren, meent hij. Maar dit is niet het einde van het verhaal. Volgens Van den Branden wordt de computer alleen maar beter. Horen we straks muziek die, van begin tot einde, door 1→ Kan een computer een kunstenaar zijn? Welke bijvragen kun je stellen bij die vraag? 2→ Bedenk een argument voor en tegen de hypothese bij vraag 1. voor: tegen: 3→ Voer een discussie in groepjes van vier. Kan een computer een kunstenaar zijn? Gebruik je bijvragen en argumenten. 2.11Een digitaal denkend ding Kun je bewijzen dat een computer een denkend ding is? Het lijkt niet mogelijk omdat je niet eens kunt bewijzen dat de leerling naast je een denkend ding is. Alan Turing bedacht in 1950 toch een test. De computers van toen kun je natuurlijk moeilijk vergelijken met de computers van vandaag: ze hadden maar een fractie van de kracht en namen hele kamers in. In de turingtest voert iemand een conversatie met zowel een andere mens als met een computer. Als die persoon niet kan onderscheiden of de antwoorden komen van een computer of van een mens, dan beschikt de computer volgens Turing over intelligentie. Ondertussen zijn er al geruime tijd chatbots die slagen in de turingtest. Maar het lijkt moeilijk om te stellen dat een chatbot effectief een denkend ding is. De filosoof John Searle algoritmes is gecreëerd én ook nog goed klinkt? Volgens Van den Branden wel. Bron: De Standaard ©VAN IN bekritiseerde in 1980 de turingtest omdat echt begríjpen iets anders is dan louter berichten sturen gebaseerd op de instructies van de computer. De turingtest is daarom niet echt relevant meer de dag van vandaag. Maar met de komst van artificiële intelligentie ligt de vraag of computers denkende dingen zijn wel weer op tafel.

HOOFDSTUK 2

b Bekijk de trailer van Chappie en lees de synopsis in het Good to know-kader.

Beantwoord vervolgens de vragen onder het kader.

Good to know

Chappie Chappie is een film uit 2015 van Neill Blomkamp. In deze film worden autonome robots gebruikt als ordehandhavers. De robots hebben duidelijke instructies over wat ze moeten doen en wat ze niet mogen doen. Maar een programmeur slaagt erin om een zelfdenkende robot te maken die kan doen wat hij zelf wil. Chappie wordt daardoor enerzijds als waardevol beschouwd, maar anderzijds ook als gevaarlijk voor de maatschappij. Daardoor wordt hij in de film opgejaagd. Hij leert wat het betekent om zelf te denken. Zo ontdekt hij steeds meer over gevoelens en vriendschap. Door een kapotte batterij ontwikkelt Chappie ook een wil om te leven en een angst om te sterven. Voer in groepjes van vier een discussie over de onderstaande kwesties. Gebruik goede vragen, voorbeelden en argumenten. 1→ Zou je kunnen zeggen dat Chappie een denkend ding is, net zoals jij? 2→ Zou je kunnen zeggen dat Chappie ‘leeft’? 3→ Zou Chappie uitschakelen gelijkstaan aan moord? ©VAN IN HOOFDSTUK 2