Stap 1 Wat is ontwikkeling?

PARCOURS

STAP 1 Wat is ontwikkeling? Kijk eens naar de samenstelling van het woord ‘ontwikkelen’. Je merkt dat het uit twee delen bestaat: ont-wikkelen. Letterlijk betekent het ‘van een wikkel ontdoen’. Synoniemen zijn ‘ontvouwen’ en ‘ontplooien’. Ontwikkelen heeft dus te maken met het loskomen uit de ene fase om een volgende fase in te gaan, zoals een rups zich tot een vlinder ontplooit. Elke nieuwe fase in het ontwikkelingsproces is een uitbreiding van een vorige fase. De ontwikkeling kan verschillende vormen aannemen en ze kan betrekking hebben op verschillende domeinen. 1 Zindelijkheid is een belangrijke stap in de ontwikkeling. Lees hieronder welke stappen een kind daarin moet zetten. Beantwoord vervolgens de vragen op de volgende pagina. ZINDELIJKHEID POSITIEF ONDERSTEUNEN Op het potje gaan is een belangrijke stap voor een kind. Elk kind wordt zindelijk op zijn eigen tempo. Het is belangrijk om een peuter daarbij te ondersteunen. Dat doe je samen: ouders, opvang, grootouders … Starten op het gepaste moment op een ontspannen manier is de boodschap. Een kind is zindelijk als het voelt dat het pipi of kaka moet doen en het kan ophouden tot op het potje of op het toilet. Een natuurlijke ontwikkeling Kinderen krijgen stap voor stap meer controle over hun lichaam. Dat is nodig om te kunnen starten met het potje. Baby’s plassen onbewust en reflexmatig zodra de blaas voor een deel gevuld is. Dat gebeurt tot wel twintig keer per dag. Ook stoelgang maken gebeurt vanzelf. Peuters worden zich bewust van hun lichaam en krijgen een willetje. Ze beginnen bewust de blaasvulling te voelen. Ze merken op dat ze geplast hebben of een volle luier hebben. In een volgende fase, die meestal start tussen 2 en 3 jaar, krijgen kinderen stilaan ‘controle’. Ze kunnen pipi en kaka even ophouden en daarna loslaten in het potje of toilet. Droge nachten zijn de laatste stap in de ontwikkeling. Kansen om te oefenen en een leerproces Zindelijk worden is niet alleen een natuurlijk rijpingsproces, maar ook een leerproces. Een peuter leert begrijpen wat van hem wordt verwacht. Hij heeft kansen nodig om te oefenen. Daarbij kun jij je kind stimuleren en positief aanmoedigen. Bron: Zindelijkheid positief ondersteunen, Kind en Gezin HOOFDSTUK 2©VAN IN THEMA 1

a Kinderen krijgen stap voor stap controle over hun lichaam. Dat zien we als een natuurlijke ontwikkeling. Welke stappen zet een kind in die ontwikkeling? Nummer de stappen en orden ze chronologisch.

b Een kind leert elke dag beter begrijpen wat wordt verwacht. Noteer bij de verwachtingen wat het kind moet kunnen begrijpen.

Dit moet het kind kunnen begrijpen: c Hoe zou je een kind kunnen stimuleren? Bedenk drie manieren. 1→ 2→ 3→ Verwachtingen Begrip 1 ‘Pipi hoort in het potje.’ 2 ‘Kom, we gaan op het potje.’ 3 ‘Kom je het zeggen als je in je luier geplast hebt of pipi of kaka moet doen?’ Het kind kan voldoende taal begrijpen en eenvoudige aanwijzingen opvolgen.

b c

Het kind kan komen Het kind kan voorwerpen vertellen dat het zijn of dingen brengen naar behoefte moet doen of kan waar ze horen (bv. blokjes zijn spel onderbreken. horen in de doos). HOOFDSTUK 2

a ©VAN IN

2 Lees de onderstaande tekstfragmenten die verschillende benaderingen op zindelijk worden illustreren.

Geef voor elk fragment een antwoord op deze twee vragen: a Op welke leeftijd worden kinderen zindelijk? b Wat heeft invloed op het zindelijk worden?

ZINDELIJKHEID IN VLAANDEREN DERTIG TOT VEERTIG JAAR GELEDEN

Een kind in Vlaanderen is nu gemiddeld zindelijk als het 2,5 tot 3 jaar is. Dertig tot veertig jaar geleden waren ze 2 tot 2,5 jaar. Toch blijft de ontwikkeling van kinderen dezelfde. Vooral omgevingsfactoren hebben invloed: luiers voelen droger aan, waardoor je kind minder geneigd is om op het potje te gaan. Vaak gaan ouders allebei uit werken en hebben ze minder tijd om ermee bezig te zijn. En er zijn meer opvoeders: thuis, de kinderopvang, verschillende grootouders. Dat maakt het moeilijker voor hen om zich op elkaar af te stemmen. Ten slotte is ook de visie veranderd: we kijken veel meer naar het tempo van het kind. Bron: www.groeimee.be b

ZINDELIJKHEID BIJ EEN KIND MET AUTISME

Zindelijkheid is iets wat moeilijk te vatten is voor kinderen, zeker voor kinderen met autisme. Ze begrijpen niet altijd waar het over gaat en wat er verwacht wordt. Vaak zijn er al zoveel andere onduidelijkheden gedurende de hele dag die ze nog moeten verwerken, waardoor er weinig ruimte is voor iets nieuws. Het is best om zeker niet voor de leeftijd van 4 jaar met intensieve zindelijkheidstraining te beginnen. Kinderen met autisme zijn heel gevoelig voor druk. Geef het kind dus voldoende tijd om dit te ontwikkelen op een rustige en positieve manier. Bron: www.politeia.be a

ZINDELIJKHEID IN VIETNAM In Vietnam begint men al vlak na de geboorte met het zindelijk maken van kinderen. Men gebruikt een fluitgeluid dat kinderen na een tijd associëren met plassen. Mede daardoor kunnen kinderen na negen maanden vaak al op het potje. Naar: www.sciencedaily.com a b HOOFDSTUK 2 a ©VAN IN

b THEMA 1

Wat is ontwikkeling? En ontwikkelingspsychologie?

2.1

1 Ontwikkelingsvormen Je ontwikkelt elke dag. Maar hoe? Groeien, rijpen en leren zijn drie ontwikkelingsvormen. Ze kunnen niet los van elkaar gezien worden, want ze spelen op elkaar in. Een ontwikkelingsvorm is een manier waarop een mens tot ontwikkeling kan komen. 1→ Groeien Groeien is de toename van lichamelijke afmetingen en van fysieke functies. Groeien heeft een invloed op de psychische ontwikkeling en de mate waarin een persoon nieuwe dingen kan doen. De toename van het spierweefsel kan er onder meer voor zorgen dat een persoon kan lopen. Zo kan hij dan nieuwe dingen ontdekken en zijn wereld vergroten. 2→ Rijpen Om hem met smaak te kunnen opeten, moet een appel rijp genoeg zijn. De vrucht kan onder invloed van zon en voedingsstoffen al behoorlijk gegroeid zijn, maar daarom is hij nog niet rijp. Bij de ontwikkeling van de mens is er ook sprake van rijping of maturatie. Het gaat dan om het klaarmaken van organen voor die werkelijk kunnen functioneren. Zodra de rijping is gebeurd, kun je meer doen. Rijpen en groeien hangen samen. Voor je organen kunnen rijpen, moeten ze eerst gegroeid zijn. Anders gezegd, als groeien een kwántitatieve toename is, ligt bij het rijpen de nadruk op het kwálitatieve. Rijpen is het ontwikkelingsproces van reeds aanwezige functies dat gestuurd wordt door genen en omgevingsfactoren. 3→ Leren Mensen ontwikkelen niet alleen door te groeien en te rijpen, maar ook door te leren. Ze doen dan kennis en vaardigheden op. Leren is het verwerven van nieuwe gedragsmogelijkheden. Dat kan op heel wat manieren: door ervaringen op te doen, door te imiteren, door te experimenteren, door zintuigen te gebruiken, door kennis op te doen via school of andere bronnen. Samengevat is ontwikkeling het gevolg van groei-, rijpings- en leerprocessen. Zie je hoe die drie vormen terugkomen in het proces van zindelijk worden? — Groeien: kunnen lopen, groot genoeg zijn om op het potje te zitten, broekje kunnen uitdoen en hurken. — Rijpen: controle krijgen over de sluitspieren. — Leren: complimenten en andere beloningen kunnen linken met op het potje gaan. 2 Ontwikkelingspsychologie Ontwikkelingspsychologie is een studiegebied binnen de psychologie. Ontwikkelingspsychologen bestuderen de veranderingen in het gedrag en in de mentale processen die zich voordoen tijdens de levensloop van een mens. HOOFDSTUK 2 ©VAN IN

THEMA 1

Good to know

De rijping van de zenuwvezels

3 Kruis aan of de onderstaande voorbeelden betrekking hebben op groeien, rijpen of leren. Hier zie je een afbeelding van een zenuwcel, die omgeven wordt door een myelineschede. Vooraleer je spieren bewegingen kunnen uitvoeren, moeten de zenuwvezels rijp zijn. Die zenuwvezels vervoeren namelijk impulsen naar de spieren. De rijping van de zenuwvezels gebeurt onder meer door de vorming van een laagje myeline. De myeline zorgt ervoor dat signalen sneller worden doorgestuurd. Vooral voor het overbruggen van lange afstanden, zoals bij zenuwvezels die lopen van het ruggenmerg naar de handen of voeten, is dat van cruciaal belang. Voorbeeld Groeien Rijpen Leren 1 Mohamed, 15 jaar, is in één jaar tijd elf centimeter groter geworden. 2 Eve, 8 maanden oud, is nog niet toe aan zindelijkheidstraining. De sluitspieren van de blaas zijn er nog niet klaar voor. 3 Matthias is 20. Hij is de laatste twee jaar enorm veranderd. Zijn schouders zijn breder geworden en zijn spiermassa nam spectaculair toe. 4 Na het taalkamp nam Koen, 13 jaar, vlot het woord in de les Frans. HOOFDSTUK 2©VAN IN THEMA 1

4 Verbind de voorbeelden met een van deze leerprocessen:

a

door ervaringen op te doen

b

door te imiteren

c

door zelf dingen te proberen, te experimenteren

door kennis op te doen via school of andere bronnen 1→ Bas is 21. Hij kan heel mooie meubels maken. Dat is geen toeval: als driejarige kleuter was hij vaak te vinden in het atelier van zijn opa, die schrijnwerker was. Als opa een hamer nam, dan moest Bas er ook een hebben. 5→ Jamila is nu 34. Toen ze nog aan de academie studeerde, wilde ze erg graag foto’s leren bewerken op de computer. Haar leraren waren daarin niet geschoold, dus moest ze zelfstandig aan de slag. Door heel veel technieken uit te proberen, is ze een bekende kunstenares geworden. 4→ Liv is 17. Op school leerde ze dat hormonale veranderingen tijdens de menopauze kunnen zorgen voor serieuze schommelingen in het humeur. Toen begreep ze beter waarom haar moeder soms zo lichtgeraakt was. 3→ Toen Pieter in de tweede kleuterklas zat, pakte hij de bal af van Kevin. Hij kreeg prompt een klap. Al vlug leerde hij dat afpakken onprettige gevolgen kan hebben. 2→ Als de kleine Elias, 2 jaar, geronk in de lucht hoort, zegt hij: ‘Kijk, vliegtuig!’ Toen Alina, 3 jaar, een olijf proefde, zei ze: ‘Bah, vies!’ Bert, 1 jaar en 6 maanden, huilde toen hij met zijn handje tegen de kachel viel. Later zei hij zelf: ‘Pas op, warm!’ door zintuigen te gebruiken d e HOOFDSTUK 2 ©VAN IN

THEMA 1