Stap 3 Kun je altijd vertrouwen op je sociale kennis?

STAP 3 Kun je altijd vertrouwen op je sociale kennis?

Sociale cognitie is de vaardigheid die we inzetten om het gedrag van anderen te begrijpen. Maar als je te veel vertrouwt op die vaardigheid, dan kun je kleine (en soms grote) fouten maken. Iets voorspellen is altijd moeilijk, zeker als het over menselijk sociaal gedrag gaat. Daarin durven we nogal eens menselijke fouten te maken. Last van vooroordelen en stereotypering Soms hoor je iemand spreken over een ander en merk je dat hij of zij vooroordelen over die ander heeft. En als jij iets zegt over een ander? 1 Beschrijf wat je ziet op de cartoon. Hoe oordeel jij over de vraag van de kelner? Wat denk je over zijn sociale cognitie? HOOFDSTUK 3 ©VAN IN

THEMA 2

Last van verwachtingen

Hoe vaak hoor je leerlingen niet tegen elkaar zeggen dat een leraar andere leerlingen ‘voortrekt’? Misschien is dat enkel jouw interpretatie, maar misschien heb je ook gelijk en doet die leraar dat omdat hij meer verwacht van die ‘anderen’. Ontdek een experiment in een schoolcontext! 2 Bekijk de video over het experiment Pygmalion in classroom. a Wat hield het experiment precies in? b Wat waren de conclusies van het onderzoek? c Hoe beïnvloeden de verwachtingen van de leraren de prestaties van de kinderen? Geef uitleg bij de vier factoren die daarin een rol spelen. 1 Sfeer: 2 Input: 3 Mogelijkheid om te antwoorden: 4 Feedback: d Hoe beoordeel jij dit experiment? HOOFDSTUK 3©VAN IN THEMA 2

e Wat kunnen leraren en opvoeders hieruit onthouden voor jou?

f De onderzoeker zegt dat dit ook buiten de school kan toegepast worden. Heb jij ervaringen?

Sociale beïnvloeding Hoe sterk je ook gewapend bent met sociale cognitie, je bent nooit helemaal veilig voor de beïnvloeding die de sociale omgeving op jou heeft. Dat gaat soms zover dat je dingen doet die anderen niet van jou verwachten. Of die je misschien niet eens van jezelf verwacht. 3 Bestudeer het omstandereffect. a In een experiment rond sociale beïnvloeding zie je hoe prosociaal gedrag afhankelijk is van personen in je omgeving. Bekijk het filmpje. Hoe oordeel je over het ‘sociaal’ gedrag van de omstanders? Wat zou jij doen? b Ook in ons land kan het omstandereffect slachtoffers eisen. Enkele jaren geleden overleed een man op de Grote Markt in Kortrijk, zonder dat iemand te hulp schoot. Bekijk de verklaring van een sociaal psychologe. Hoe wordt het omstandereffect verklaard? Good to know Pygmalion in classroom Het onderzoek (1968) naar de ‘zelfvervullende verwachting’ (self-fulfilling prophecy) kreeg bekendheid in het boek Pygmalion in classroom. Pygmalion was in de Griekse mythologie een prins uit Cyprus die zijn tijd doorbracht met beeldhouwen. Hij verkoos om vrijgezel te blijven omdat hij vreesde voor ontrouw in een relatie. Dagenlang werkte hij aan een vrouwenbeeld in ivoor. Hij vond het beeld zo perfect gemaakt … dat hij er verliefd op werd. Op een dag sprak Pygmalion bij een altaar van Aphrodite (godin van de liefde, schoonheid en seksualiteit) de wens uit dat de goden hem een vrouw zouden geven ‘die zou lijken op zijn ivoren vrouw’. De godin Aphrodite aanhoorde zijn wens. Driemaal schoot een vlam hoog op, een teken dat de wens werd vervuld. (Zo gaat dat in de mythologie.) Toen hij thuiskwam, kuste Pygmalion het beeld en … het kwam tot leven! De sterke wens (verwachting) om het beeld te laten leven, had dus voor een mooi resultaat gezorgd. HOOFDSTUK 3 ©VAN IN

THEMA 2

c Geef een nieuwe, gelijkaardige situatie waarin het ‘omstandereffect’ speelt. Het kan gaan om een situatie die je hebt meegemaakt, waarover je hebt gehoord of die je zelf bedenkt.

Good to know Mensapen vs mensenkinderen Michael Tomasello (°1950) is een Amerikaans ontwikkelingspsycholoog en directeur van het Max Planck Instituut voor evolutionaire antropologie in Leipzig. Hij deed een interessant vergelijkend onderzoek naar het gedrag van mensapen en van mensenkinderen (crosscultureel = over verschillende culturen heen). Hij vergeleek 105 mensenkinderen van 2 jaar met 105 chimpansees en 35 orang-oetans. Concreet onderzocht hij hun vaardigheden voor het herkennen van de fysieke wereld (rekenen tot vijf, wat is minder en wat meer, wat komt voor en wat achter, wat is oorzaak en gevolg, tijd, plaats, snelheid, enz.) en sociale vaardigheden (het vermogen tot empathie, kunnen inschatten van de gedachten, gevoelens en intenties van de ander, helpgedrag, samenwerken enz.). Resultaat? — Op vlak van herkenning van de fysieke wereld waren de chimpansees iets beter dan de mensenkinderen. — Op vlak van de sociale vaardigheden staken mensenkinderen met kop en schouders boven de mensapen uit. Verklaring? De prosociale eigenschappen zijn door natuurlijke selectie ontstaan bij de homo sapiens. Onze soort is bij de geboorte het meest onvolwassen, kwetsbare, hulpeloze en afhankelijke dier. De prosociale eigenschappen zijn de oplossing die de natuur voor ons heeft geselecteerd om te kunnen overleven. Dit is een voorbeeld van natuurlijke selectie: wat succes heeft, zal overleven. Zo hebben we een sterke gehechtheid aan een moederfiguur als succesrijk ervaren. Om die reden zijn opvoeding en onderwijs belangrijk zodat de mens kan leren overleven. Het is ook de basis voor sociaal leren, het leren van en met elkaar. d Beoordeel je eigen gedrag en dat van de omstanders in deze nieuwe situatie. HOOFDSTUK 3©VAN IN THEMA 2

Sociale cognitie schiet soms tekort

3.3

1 Vooroordelen Een vooroordeel is een oordeel dat je over iemand hebt zonder dat je die persoon goed kent. Bij vooroordelen gaat het om een gevoel dat je gevormd hebt over een bepaalde groep. Sociaalpsychologen noemen het een ‘affectief construct’. — Het is een foutieve manier van denken die dikwijls uitgaat van één kenmerk dat veralgemeend wordt (bv. alle Duitsers zijn bierdrinkers). — Een vooroordeel leidt ofwel tot eenzijdig positieve of eenzijdig negatieve oordelen over de persoon of de groep personen. 2 Stereotype Een stereotype is een overdreven, simpel beeld dat je hebt over een bepaalde groep. Het bevat een reeks van opvattingen over de eigenschappen van deze sociale groep. Sociaalpsychologen noemen het een constructie in ons denken (een ‘cognitief construct’) over wat je verwacht van een andere sociale groep dan die van jou. Het woord komt uit het Grieks: stereos (vast) en typos (vorm). In de sociale psychologie maakt men een onderscheid tussen: — de stereotype mening over de eigen groep: het auto-stereotype. Die mening is vrijwel altijd positief. — de stereotype mening over de andere groep: het hetero-stereotype. Die mening is meestal negatief. Stereotypen hebben een reden. Dankzij stereotypen kun je in moeilijke situaties vlug handelen. Evolutiesociologen zeggen dat ze ons soms helpen om te overleven, omdat ons brein orde brengt in de veelheid aan informatie. Het is echter een foutieve manier van denken, omdat men geen rekening houdt met individuele verschillen. 3 Zelfvervullende voorspellingen Het begrip zelfvervullende voorspelling is vertaald uit het Engels (self-fulfilling prophecy). Het wordt in de sociale psychologie gebruikt om aan te geven dat als iemand die iets voorspelt of verwacht, die voorspelling of verwachting ook uitkomt, simpelweg omdat de persoon gelooft dat dat zal gebeuren. Eigenlijk gebruiken mensen de kennis die ze al hebben over iets of iemand om er gevolgen uit af te leiden. Die voorkennis gaat dan over: — uiterlijk (hoe iets of iemand eruitziet); — perceptie (hoe iets of iemand overkomt); — geloof in een of andere richting. 4 Sociale beïnvloeding Men spreekt in de sociale psychologie over sociale beïnvloeding als gekende of niet-gekende druk op mensen wordt uitgeoefend om hun handelen en denken aan te passen. HOOFDSTUK 3 ©VAN IN

THEMA 2