Stap 5 Wat zijn emoties en wat doen ze met jou?

STAP 5 Wat zijn emoties en wat doen ze met jou?

Mensen benoemen elkaar volgens de manier waarop ze hun emoties aan elkaar tonen. Je bent dan bijvoorbeeld een emotioneel of een koel type. Een angstige of blije persoon. Maar wat zijn emoties precies? Kun je ze onderdrukken en is dat oké? En waartoe dienen emoties? Emoties aflezen Emoties van mensen kun je aflezen op hun gezicht. Emoties kun je tonen, al dan niet met succes. 1 Bekijk het filmpje waarin emoties worden getoond. a Wat valt telkens op in de uiting van de emotie? Welke expressie zie je op het gezicht? En in de lichaamshouding? b Welke meer algemene conclusie kun je daaruit trekken? 2 Bekijk de foto’s. a Kies één hieronder uitgebeelde emotie en bepaal over welke emotie het gaat. b Gebruik de afbeelding om die emotie na te spelen voor een klasgenoot. Laat hem raden over welke emotie het gaat. c Bespreek de gezichtsuitdrukking (ogen, mond, wenkbrauwen, handen …) die je hebt gebruikt om de emotie na te spelen. d Kies één foto uit (dat mag dezelfde of een andere foto zijn) en vertel aan een klasgenoot wanneer je een gelijkaardige emotie beleefd hebt. HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

Good to know

Emoties in de mondmaskersamenleving

Ons vermogen om de bedoelingen en emoties van anderen te lezen, vermindert aanzienlijk zodra een deel van het gezicht bedekt is.

‘De 42 individuele spieren van ons gezicht zorgen samen voor zowat tienduizend expressies’, zegt hoogleraar sociale psychologie Alain Van Hiel (UGent).

In 2017 gingen onderzoekers van de Universiteit Bielefeld na welke delen van het gezicht helpen om een rits van emoties te herkennen. In de eerste plaats, zo bleek, focussen mensen zich op de ogen en de mond. Om blijdschap af te lezen, kijken ze vooral naar de mond. Voor angst en verdriet letten Lijntjes vormen ze op de ogen. In landen en tijden waarin een mondmasker zich rondom en onder de ogen, gedragen wordt, is het moeilijk blijdschap te herkennen, gecontroleerd terwijl de meeste negatieve gevoelens nog even goed door de oogkringspier. zichtbaar zijn.

Veruit de meeste misverstanden ontstaan als De wangen worden gemondmaskerde mensen glimlachen. Er zijn opgetrokken. samengevat en veralgemeend twee glimlachcategorieën. Er verschijnen

De non-duchenneglimlach is een valse, geforceerde of nasiolabiale beleefdheidsglimlach die alleen van de mond af te lezen plooien (tussen de neus en de valt. Hij wordt onzichtbaar als je een mondmasker draagt. mond).

De duchenneglimlach is wel oprecht en tekent zich aan de De mondhoeken mond en rond de ogen af. worden naar achteren

Bron: Knack getrokken, gecontroleerd door de grote jukspier. 3 Schrijf onder elke foto of het de duchenneglimlach of de non-duchenneglimlach is.

Bron: Knack

De duchenneglimlach HOOFDSTUK 4 ©VAN IN

THEMA 2

Emotie: van impressie tot expressie

Emoties komen niet zomaar tot stand, ze hebben altijd een aanleiding. Een emotie kan pas ontstaan wanneer er een uitlokkende prikkel is. Die kan van buiten je komen, maar ook van binnen in jezelf. Zonder die aanleiding, ook wel indruk of impressie genoemd, kun je niet spreken van een emotie. Weet dat eenzelfde aanleiding een andere reactie of emotie kan teweegbrengen bij verschillende personen. 4 Anje en Sander bevinden zich in dezelfde situatie, maar ze kunnen er een andere interpretatie aan geven. Die interpretatie geeft aanleiding tot een verschillend gevoel, dat op zijn beurt dan weer leidt tot een ander gedrag of een andere reactie op dezelfde prikkel. a Lees de situatie. Anje ligt in bed. In de kamer naast haar ligt Sander op zijn bed. Op de benedenverdieping horen ze een geluid. Anje kijkt even op en slaapt verder. Sander doet de rest van de nacht geen oog meer dicht. b Hoe zouden Anje en Sander op hun manier die situatie kunnen beleven? Beschrijf: 1→ de indruk of impressie. 2→ hun interpretatie. 3→ hun gevoel op basis van die interpretatie. 4→ het gedrag dat daarop volgt. Anje Sander 1 2 2 3 3 4 4 HOOFDSTUK 4 1 ©VAN IN THEMA 2

Wat emoties doen binnen in jou

De indrukken die je opdoet, worden via de zenuwbanen omgezet in lichaamsreacties (bv. zweten, hartkloppingen …) en psychologische reacties (denkprocessen en gevoelsprocessen). 5 Bekijk het filmpje over het brein. Wat gebeurt er in je hersenen als je angst ervaart? a Wat zegt men in het filmpje over: — de thalamus? — de cortex? — de amygdalae? — de hippocampus? — de stappen bij de emotie ‘angst’? → de eerste stap: → de tweede stap: → de derde stap: — de eerste verwerking? → de expresweg — de tweede verwerking? → de doordachte route b Gebruik de informatie uit het filmpje om te reconstrueren wat er gebeurt in de hersenen van Sander wanneer hij het geluid op de benedenverdieping hoort. HOOFDSTUK 4 ©VAN IN

THEMA 2

6 Je kunt drie stappen herkennen die een rol spelen bij het ontstaan van een emotie. Lees de twee situaties.

Beantwoord vervolgens de vragen onder de tekst. Markeer in de tekst de informatie die je kunt gebruiken in je antwoord.

HET VERHAAL VAN MAARTEN

Maarten heeft onlangs gebroken met zijn vriendinnetje.

Wanneer hij haar tegenkomt in het gezelschap van zijn beste vriend, voelt hij aan alles in hem dat hij stikjaloers is: zijn ademhaling en hartslag versnellen. ‘Ik ben haar duidelijk niet vergeten’, denkt Maarten.

Wanneer hij thuiskomt, schrijft hij haar een berichtje.

HET VERHAAL VAN TESS EN SAMIRA

Tess en Samira zitten in spanning te wachten. Het is maandagochtend 11 juni, halfnegen.

Op het programma: schriftelijk examen geschiedenis. De leraar deelt meerdere bladzijden examenvragen uit en legt de pagina’s omgedraaid op de schoolbanken. ‘Zoveel vragen’, denkt Samira, ‘dat krijg ik nooit binnen de tijd klaar’. En ook Tess maakt zich zorgen: ‘Ik heb vast niet genoeg gestudeerd om op al die vragen een antwoord te kunnen geven.’ Op het teken van de leraar mogen ze – met klamme handen – het blad omdraaien en de vragen inkijken. Hun emoties zijn zo uit hun gedrag af te lezen. Tess blijft versteend naar de vragen staren, terwijl Samira zenuwachtig op het uiteinde van haar pen bijt. a Analyseer in de twee situaties de drie stappen of componenten van een emotie. Emoties in je lichaam (de fysiologische component) Emoties in je denken en voelen (mentale processen)

Emoties in je gedrag (gedragsmatige component) Maarten Tess en Samira HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

b Maak een selfie. Beeld daarop een emotie uit die je recent beleefde. Analyseer er de drie componenten in.

Emoties in je lichaam (de fysiologische component) Emoties in je denken en voelen (mentale processen) Emoties in je gedrag (gedragsmatige component)

Selfie c Kun je al iets verder analyseren? Lees aandachtig het schema, waarin de mentale component wordt opgesplitst in denkprocessen en gevoelsprocessen. Duid vervolgens voor elk van de drie situaties aan of het gaat om een denkproces of een gevoelsproces. indruk/impressie

Emoties in je lichaam:

fysiologische component lichaamsreacties en psychologische reacties

denkprocessen gevoelsprocessen

uitdrukking/expressie

Emoties in je denken en voelen: mentale component Emoties in je gedrag: gedragsmatige component Denkproces Gevoelsproces Maarten Tess en Samira Selfie HOOFDSTUK 4 ©VAN IN

THEMA 2

7 Even herhalen. Vul de tabel aan met een persoonlijk voorbeeld.

Begrip Voorbeeld Eigen ervaring

1 Emotie angst 2 Indruk of impressie Je ziet een grote spin op je schoolbank. 3 Lichamelijke reactie Je ademhaling en hartslag versnellen. 4 Psychologische reactie Je denkt dat de spin naar je toe zal komen en je zal bijten. 5 Uitdrukking of expressie

Je gilt en schuift je stoel achteruit. Good to know Het fysieke effect van emoties Emoties hebben ook een fysiek effect. Finse wetenschappers hebben de fysieke effecten van emoties in kaart gebracht. Ze brachten in beeld waar we de gevolgen van elke emotie in ons lichaam kunnen voelen. De onderzoekers baseerden hun conclusies op een online onderzoek onder 700 personen afkomstig uit Finland, Zweden en Taiwan. De onderzoekers zorgden ervoor dat de proefpersonen verschillende emoties meemaakten. De proefpersonen moesten vervolgens op een plaatje van een menselijk lichaam aangeven waar ze activiteit voelden toenemen of afnemen. HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

Emoties

4.5

1 Emotie Iedereen, ook jij, kent het begrip ‘emotie’, tot men je vraagt er een omschrijving van te geven. Het begrip emotie komt van het Latijnse werkwoord movere. Naargelang de context kan het betekenen: bewegen, roeren, schudden, doen beven, ontroeren, verandering brengen, betekenen. Een emotie is een gemoedstoestand die een expressie of reactie is op een bepaalde prikkel en die aanleiding geeft tot bepaald gedrag. Een emotie is het hele proces van impressie over reactie tot expressie. Bij emoties treden psychologische reacties op als gevolg van een gebeurtenis die betekenis heeft voor de belangen van de persoon. verhoogde activering indrukken/impressies uitdrukking/expressie 2 Componenten in emotie In een emotie kun je drie componenten onderscheiden: — emoties in je lichaam (fysiologische component); — emoties in je denken en voelen (mentale component); — emoties in je gedrag (gedragsmatige component). De uitdrukking van emoties: zoveel mensen, zoveel verschillen Hoe komt het toch dat mensen soms heel verschillend op een bepaalde emotie reageren? Heeft dat met de persoonlijkheid te maken? Met de opvoeding? Hoe dan ook zetten emoties je tot handelen aan. Trouwens: niet-handelen is ook handelen, want het heeft betekenis! Je merkt dus op dat er een verwantschap bestaat tussen emotie en motivatie (allebei van het Latijnse movere). 8 Stel: je bent op reis, je trekt de wijde natuur in en ... plots staat daar een leeuw met niet bepaald vriendelijke bedoelingen. a Wat doe je? vluchten stokstijf blijven staan je klaar houden om te vechten b Hoeveel leerlingen in de klas gaven deze antwoorden? vluchten stokstijf blijven staan je klaar houden om te vechten HOOFDSTUK 4 ©VAN IN

THEMA 2

Good to know

FFF

In de psychologie heb je drie reactiemogelijkheden op grote angst: vluchten (flight), bevriezen (freeze) en Overprikkelde reacties: vechten-vluchten, irritatie, boosheid, paniek Onderprikkelde reacties: bevriezen, afgestompt, lusteloos, dissociatie, afwezig Optimaal spanningsgebied: kalm, ontspannen, in verbinding, in staat tot reflectie vechten (fight), of kortweg FFF. 9 Hoe reageer jij meestal in stress-situaties? Lees grondig onderstaand schema. Analyseer vervolgens je eigen gedrag bij de emoties angst en woede op basis van de informatie in het schema. Wat voel je daarbij? Emoties in je lichaam: de fysiologische component In veel gevallen leiden de reacties in je lichaam tot een uitdrukking of expressie. Die zie je in je gedrag. Emoties gaan gepaard met lichamelijke of fysiologische veranderingen. Daardoor zijn emoties heviger dan gewone denkprocessen. 10 Hoe reageert je lichaam als: a je je verlegen voelt? b je je bang voelt? c je heel veel stress hebt voor een examen? d je je bedreigd voelt? HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

11 Emoties leiden tot een lichamelijke reactie.

a Welke emoties liggen aan de basis van de onderstaande lichamelijke reacties? Wat is er gebeurd? b Geef zelf nog een persoonlijk voorbeeld van een lichamelijke reactie bij elk van de zes emoties.

Lichamelijke reacties Vreugde Walging Angst Woede Verdriet Verrassing 1 Ik moest er bijna van overgeven. 2 Ik voel mij heel ontspannen, ik ervaar een gevoel van lichtheid in het hoofd. 3 Mijn spieren spannen zich op. 4 Ik voelde mijn hart in mijn keel kloppen. 5 Ik voelde de tranen in mijn ogen komen. 6 Ik kreeg het er warm van. 7 Ik stond te trillen op mijn benen. 8 Ik voelde me helemaal opgewonden. HOOFDSTUK 4 ©VAN IN

THEMA 2

Good to know

De hypothalamus, een sterk besturingssysteem

reguleert hongeren dorstgevoel ofwel voedingsgedrag

voortplantingsgedrag water- en mineralen- emoties balans hypothalamus reguleert waak- hartslag en en slaapritme bloeddruk vecht- of vluchtgedrag lichaamstemperatuur

Fysiologie is de leer van de werking van het lichaam: hersenen, zenuwen, organen, hormonen, cellen ... endocriene functies (hormonen) autonome zenuwstelsel (vertering) Het centraal besturingssysteem van veel van de lichamelijke mechanismen wordt geregeld vanuit de hersenen door de hypothalamus. De hypothalamus heeft een regulerende invloed op ons gedrag. hij is betrokken bij drie gedragingen, namelijk: vlucht- of afweergedrag, voedingsgedrag en voortplantingsgedrag. Bij prikkeling van de hypothalamus kunnen ook woedeaanvallen of net een tevredenheidsgevoel ontstaan. Hij speelt ook een rol in het ervaren van emoties zoals woede en angst. De hypothalamus heeft een nauwe verbinding met het limbisch systeem, de regulator van emoties. Steeds meer kunnen breinwetenschappers de plaatsen in de hersenen aanwijzen die een rol spelen bij bepaalde emoties. Op de afbeelding zie je de verschillende systemen waar de hypothalamus een regulerende functie heeft. 12 Lees het verhaal van Laura. Beantwoord vervolgens de vragen onder de tekst. HET VERHAAL VAN LAURA Laura is met de klas op daguitstap in Antwerpen. Ze brengen een bezoek aan de dierentuin. Plezier alom! Wanneer ze binnenstappen in de zaal met de reptielen, moeten Laura’s ogen eerst wat wennen aan het donker. Plots ziet ze een kanjer van een slang liggen, vlak naast haar. Ze gilt en wil weglopen. Tot ze beseft dat de reuzenslang achter glas zit en kalm blijft liggen zonder aanstalten te maken aan te vallen. Laura komt tot rust en slaakt een zucht van verluchting. Achteraf op het terras kan ze er goed om lachen, maar op het moment zelf voelde ze echt wel angst! a Verklaar het wisselende gedrag van Laura door gebruik te maken van het schema en de bijbehorende uitleg op de volgende pagina. HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

WAT GEBEURT ER BIJ LAURA?

Een – in dit geval visuele – prikkel loopt van het netvlies (1) via de gezichtszenuw (2) naar de thalamus (3). De thalamus is het verdeelcentrum voor alle binnenkomende prikkels. De thalamus stuurt het grootste deel van de binnengekomen boodschap door naar de visuele cortex (4). Daar wordt de informatie geanalyseerd en krijgt ze een betekenis. Als de conclusie is dat de passende reactie met emoties te maken heeft, wordt de boodschap verstuurd naar de amygdalae (5), waarna een bewuste reactie plaatsvindt. De amygdalae 3 stimuleren de emotionele centra. Maar de thalamus (3) stuurt ook een deeltje van de binnengekomen informatie rechtstreeks door naar de amygdalae (6). Dat zorgt ervoor dat je snel emotioneel kunt reageren als dat nodig is. Aangezien het echter maar om een deel van de informatie gaat en de prikkel geen betekenis gekregen heeft, is die reactie soms ongepast. b Heb jij al eens iets dergelijks meegemaakt? VIP Bij emotionele gebeurtenissen gebruik je de ene keer wel je verstand en handel je rationeel en heb je de andere keer totaal geen greep op je verstand. De verklaring daarvoor is te vinden in de werking van je hersenen. De Amerikaanse neurowetenschapper Joseph LeDoux (°1949) onderzocht welke hersengebieden belangrijk zijn bij emoties. In 1992 ontdekte hij de niet te onderschatten rol van de amygdalae (enkelvoud: amygdala; amygdalé is Grieks voor amandel), twee amandelvormige gebieden in de hersenen. Via hersenscans en neuropsychologische experimenten kon LeDoux aantonen dat zowel voelen als denken hun oorsprong hebben in de hersenen met tal van verbindingen. HOOFDSTUK 4

4 1 2 5 6 ©VAN IN

13 ‘Ik heb last van mijn zenuwen. Ik heb mijn zenuwen niet onder controle.’ Iedereen kent het gevoel. Het wordt veroorzaakt door het perifeer zenuwstelsel dat signalen krijgt via het centraal zenuwstelsel (de hersenen en het ruggenmerg). ruggenmerg somatisch autonoom sympatisch parasympatisch centrale zenuwstelsel hersenen perifere zenuwstelsel Bekijk het filmpje over de leugendetector. Via welke mechanismen kan het perifeer zenuwstelsel een leugenaar onderscheiden van iemand die de waarheid spreekt? Het gebruik van een leugendetector in gerechtelijk onderzoek is gebaseerd op de werking van een onderdeel van het perifeer zenuwstelsel, meer bepaald het autonoom zenuwstelsel. Emoties in je lichaam: de fysiologische component Ook vandaag zoeken velen naar het verband tussen ons denken (de rede) en onze gevoelens (emoties). Eigenlijk is er helemaal geen duidelijke grens die onze emoties onderscheidt van onze rede. Beide werken altijd samen. Emoties wekken immers bepaalde gedachten op en gedachten veroorzaken dan weer bepaalde emoties. Onze emoties hebben meer invloed op ons dan onze rede. Ze vormen de basis voor alles wat we zijn. Onze rede is als een beitel die je kunt gebruiken om je emoties te polijsten, zodat je er iets gemakkelijker mee om kunt gaan, waardoor ze je kunnen helpen om een beter leven te leiden. HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

Good to know

Emotie: paard of olifant?

Volgens de sociaal psycholoog Jonathan Haidt (°1963) is een van de meest wijdverspreide psychologische observaties dat ons denken verdeeld is in twee krachten die soms botsen. ‘Aan de ene kant heb je de 14 Lees de onderstaande situaties. Welk beeld uit de Good to know sluit volgens jou meer aan bij deze situaties wat de verhouding betreft tussen ratio en emoties? Markeer in de tekst de informatie die je kunt gebruiken in je antwoord. SITUATIE 1 Wanneer Anouschka in de bioscoop naar die geweldige nieuwe film zit te kijken, krijgt ze het moeilijk. Bij een bepaalde scène vraagt ze haar zus stilletjes of ze geen zakdoek bij zich heeft, omdat ze het bij die scène emotioneel heel lastig heeft en voelt dat ze zal wenen. Haar zus zegt dat ze aan iets anders moet denken. Bij de slotscène houdt niets haar nog tegen om voluit te huilen, want niemand hoort haar snikken bij de luide muziek. gecontroleerde, rationele psychologische processen. Aan de andere zijn er de automatische, onderbewuste processen.’ Plato sprak in die context van de wagenmenner Naus en zijn twee paarden: het nobele paard Thumos en het weerspannige paard Epithuma. De menner stond bij de Griek voor de ratio, de paarden voor de emotionele driften. ‘Dat beeld is volgens mij fout,’ zegt Haidt. ‘Ik spreek liever van de intuïtieve hond met zijn rationele staart. Of van een jongetje op de rug van een olifant. Het jongetje – onze ratio – kan wel vriendelijk vragen om van richting te veranderen, maar als de olifant – onze intuïtie – een andere kant op wil, kan het jongetje daar maar weinig aan veranderen. Ik verwijs graag naar het beroemde citaat van de Schotse filosoof David Hume: “Reason is a slave of the passions”. Plato’s paarden – mijn olifant – gaan er met de menner vandoor.’ Naar: De Standaard HOOFDSTUK 4 ©VAN IN

THEMA 2

SITUATIE 2

Sommige dieren worden volledig verlamd bij groot gevaar. Dat blijkt een heel nuttige angstreactie te zijn. Het roofdier dat op hen jaagt, besnuffelt verlamde prooien alleen maar, zonder ze aan te vallen. 15 Ken je Joseph LeDoux nog (VIP-kader p. 156)? Naast neurowetenschapper is hij ook zanger-gitarist van The Amygdaloids. De wetenschap bezorgt hem inspiratie voor zijn muziek. ‘Geen heavy metal, maar heavy mental’, zegt de band. a Lees hieronder een deel van zijn nummer An emotional brain. An emotional brain Deep inside my brain, old memories Hiding in my cells, my anxieties They won’t go away, they sit and grow bigger They sit and wait, for another trigger Refrein An emotional brain is a hard thing to tame It just won’t stay in its place Every time I think I got it It gives me another face Happy Sad Disgusted or Mad These are the things it shows I keep trying to rein it But it goes and goes and goes HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

b Heb jij soms ook last van je emotionele brein? c Soms lukt het: je emoties beheersen door ‘je verstand te gebruiken’. Bespreek met een klasgenoot een situatie waarin dat goed ging. Analyseer die situatie als een proces. d Bespreek ook een situatie waarin het minder goed lukte.

Situatie Analyse van de situatie waar het je wel lukte de emotie te beheersen

Analyse van de situatie waar het je niet lukte de emotie te beheersen 1 Je interpreteerde de situatie. 2 Je beoordeelde de situatie. 3 Je besloot wel of niet te reageren. 4 Je evalueerde de emotie. HOOFDSTUK 4 ©VAN IN

THEMA 2

e In de psychologie onderscheidt men over het algemeen vijf manieren of strategieën om last van emoties te beheersen of aangename emoties te behouden. Wat doe jij om negatieve emoties te vermijden? En om leuke emoties vast te houden of wat langer te laten duren? Let op: niet elke strategie is van toepassing bij elke emotie.

Strategie Negatieve emotie vermijden

Positieve emotie langer laten duren 1 een situatie selecteren (vermijden van bepaalde situaties, of ze juist opzoeken) 2 de situatie wijzigen (de externe omgeving aanpassen zodat de emotionele ervaring anders is) 3 de aandacht verleggen (aan iets anders denken) 4 zorgen voor een cognitieve verandering (een eerdere situatie anders waarderen) 5 zorgen voor een reactieve aanpassing of modulatie (bv. door te sporten) HOOFDSTUK 4©VAN IN THEMA 2

Hebben emoties een functie?

Of je emoties nu prettig vindt of niet, ze zijn er niet zomaar, je hebt ze zelfs nodig in het dagelijkse leven. De eerste menselijke wezens waren maar wat blij met hun emoties. Ze dienden om te overleven!

16 Stel je de onderstaande situaties voor.

SITUATIE A

Je rijdt met je fiets naar huis. Plots hoor je achter jou de loeiende sirene van een brandweerwagen. a Welke emotie overvalt je? Duid aan. 1 4 5 b Wat doet de emotie met je gedrag? 1→ Duid aan wat de functie is van je emotie. 2→ Schrijf daarnaast wat je voelt en/of doet. 1→ Functie 2→ Gevoel/gedrag Waarschuwingsfunctie Je emotie waarschuwt je. Aanpassingsfunctie Je past je gedrag aan. Communicatiefunctie Je gedrag zegt iets aan anderen.

3 6 HOOFDSTUK 4

2 ©VAN IN

SITUATIE B

Je bent op uitstap met vrienden. De sfeer is prima. Er worden grappen verteld en er wordt wat gestoeid.

a Welke emotie overvalt je? Noteer het nummer van een emotie uit oefening a.

b Wat doet de emotie met je gedrag? 1→ Duid aan wat de functie is van je emotie. 2→ Schrijf daarnaast wat je voelt en/of doet. 1→ Functie 2→ Gevoel/gedrag Waarschuwingsfunctie Je emotie waarschuwt je. Aanpassingsfunctie Je past je gedrag aan. Communicatiefunctie Je gedrag zegt iets aan anderen. 1 Het verband tussen emotie en motivatie Emoties motiveren je, zetten je aan om iets te doen, om te reageren. Het begrip motivatie komt van het Latijnse werkwoord movere (bewegen, tot iets aanzetten). Anderen zien je gedrag en interpreteren dat als een bepaalde emotie. Emoties worden opgemerkt door anderen via lichaamstaal, die vervolgens ook bij hen een reactie oproept. 2 Het centraal en perifeer zenuwstelsel Wat in het lichaam gebeurt, wordt bepaald door het zenuwstelsel. — Prikkels van buiten en binnen het lichaam worden doorgegeven aan het centraal zenuwstelsel (de grote en kleine hersenen, de ruggengraat). — Van de hersenen wordt de verwerking doorgestuurd naar de rest van het lichaam (bv. de spieren): dat is het werk van het perifeer zenuwstelsel. — Het perifeer zenuwstelsel bestaat uit het autonoom zenuwstelsel en het somatisch zenuwstelsel. — Het autonoom zenuwstelsel werkt op twee manieren in op ons: — het sympathisch zenuwstelsel zet aan tot actie, geeft ‘gas’; — het parasympatisch zenuwstelsel geeft rust, remt de actie, duwt op het rempedaal. 3 De spanning tussen rede en emoties Soms laat je je overweldigen door bepaalde emoties. Maar soms kan je rede, je verstand proberen die emoties te beheersen. In het algemeen kun je dat door drie denkprocessen te gebruiken: — je interpreteert de situatie; — je beoordeelt de situatie en besluit wel of niet te reageren; — je evalueert de emotie. Emoties en ratio, de functies van emoties 4.6 THEMA 2 HOOFDSTUK 4©VAN IN 163