Stap 2 Welke sociologische componenten kenmerken een cultuur?

STAP 2 Welke sociologische componenten kenmerken een cultuur?

Heb je dat ook, dat ouderen je een ‘gebrek aan manieren’ verwijten? Oké, hun manieren, maar hun manieren zijn niet altijd die van ons! 1 Lees de tekst over Jay Shells. Beantwoord vervolgens de vragen onder de tekst. KUNSTENAAR MAAKT EIGENZINNIGE VERKEERSBORDEN Jason Shelowitz uit New York, ook wel bekend als kunstenaar Jay Shells, denkt aan de verkeersveiligheid in zijn thuisstad. Hij ontwierp zelfs enkele nieuwe verkeersborden, passend bij deze moderne tijden. 'Let op als je wandelt, je Facebook-status kan wachten' of 'Trek je broek op, niemand wilt je ondergoed zien' zijn enkele van zijn slogans. Bron: De Standaard a Aan welk gedrag stoort Jay Shells zich? b Aan welke gedragingen van anderen in het openbaar stoor jij je het meest? c Wat vind je van de aanpak van Jay Shells om bepaalde gedragsregels duidelijk te maken? HOOFDSTUK 7©VAN IN THEMA 4

d Zou deze aanpak op jouw school ook werken?

2 Waarden gaan over wat een groep of een samenleving belangrijk vindt. a Organisaties als Amnesty International dragen bepaalde waarden hoog in het vaandel. 1→ Welke waarden zijn voor Amnesty International belangrijk? Denk eerst zelf na, raadpleeg daarna de website van Amnesty International Vlaanderen. 2→ Welke waarde komt er voor Amnesty International op de eerste plaats? b Welke waarden zijn voor jou persoonlijk belangrijk? 1→ Maak een top 5.

LIJST VAN WAARDEN

authenticiteit beleefdheid behulpzaamheid bescheidenheid betrokkenheid creativiteit dapperheid discipline doorzettingsvermogen echtheid ecologisch leven eerlijkheid eenvoud erkenning expressie bescheidenheid geduld genot gerechtigheid gevoeligheid groei gulheid hartstocht humor innerlijke rust integriteit inzicht leiderschap leren liefde loyaliteit macht mededogen naastenliefde natuur nederigheid

netheid nieuwheid onafhankelijkheid ondernemendheid oorspronkelijkheid oprechtheid openheid orde persoonlijke groei plezier positiviteit prestatie rechtvaardigheid respect samenleving schoonheid sensatie speelsheid THEMA 4 HOOFDSTUK 7 ©VAN IN 256

spiritualiteit

spontaniteit vaderlandsliefde

verantwoordelijkheid waarheid

wijsheid

stabiliteit verdraagzaamheid zachtmoedigheid

status tolerantie traditie trouw uitmuntendheid 2→ Vergelijk jouw top 5 met de waarden van de klas. 3→ Ga in discussie met je klasgenoten om jouw top 5 te verdedigen. 4→ Zoek op internet bij elke door jou gekozen waarde een passende foto. — Voorzie elke foto van een bijschrift waarin je verduidelijkt waarom je precies deze foto hebt gekozen. — Voorzie elke afbeelding van een correcte bronvermelding. — Maak hiervan een collage op papier of digitaal die je kort voorstelt in klas. 3 Normen zijn ongeschreven gedragsregels waar je je in het dagelijks leven naar gedraagt. Meestal vind je normen volstrekt logisch en vanzelfsprekend. Ga maar na hoe je in de onderstaande situaties zou handelen. Welke waarden plaats je bij de genoemde normen? a Wat doe je als de trein aankomt? Waarde: b Er staat een lange rij voor de kassa … Waarde: c Je bent het niet eens met iemand … Waarde: d Je hebt een lief, dus … Waarde: verscheidenheid volmaaktheid vriendelijkheid vriendschap vrijheid

zelfbeheersing zorgvuldigheid zorgzaamheid HOOFDSTUK 7©VAN IN THEMA 4

e Je opent de deur en gaat naar binnen. Er komt nog iemand achter jou, dus …

Waarde:

f Hoe spreek je iemand aan die ouder is dan jij?

Waarde:

g Wanneer iemand iets in vertrouwen aan jou verteld heeft, dan …

Waarde:

h Als je iets doet, dan …

Waarde:

i Je hebt iets gestolen en de winkelier heeft je betrapt, dus …

Waarde:

j Wanneer je aan iemand voorgesteld wordt, dan …

Waarde:

4 Met een symbool kun je een abstract begrip op een eenvoudige manier verbeelden. Zo zijn de badges en schouderlinten belangrijke en betekenisvolle symbolen bij jeugdbewegingen. a Ben jij lid van een jeugdbeweging? Welke badges hangen er op jouw uniform? HOOFDSTUK 7 ©VAN IN

THEMA 4

b Godsdiensten over de hele wereld gebruiken symbolen. Waar staan onderstaande religieuze symbolen voor?

c Het zelfportret van David Bailly (1584-1657) toont verschillende symbolen die de tijdelijkheid van het aardse leven symboliseren. Welke voorwerpen staan symbool voor de vergankelijkheid van het leven? HOOFDSTUK 7©VAN IN THEMA 4

d Wat stelt het onderstaande symbool voor en voor welke waarden staat het?

Symbool:

Waarden:

e Noteer het symbool voor Venus en Mars, of vrouw en man.

f Geef zelf nog drie voorbeelden van symbolen.

VIP Volgens de Amerikaanse sociologe Lyn White Miles (°1944) bestaat het fundamentele verschil tussen mens en dier in het gebruik van symbolen. White deed onder meer onderzoek naar de verschillende vormen van communicatie tussen mensapen. Zo probeerde ze bij haar experimenten gebarentaal te leren aan mensapen. De orang-oetan Chantek behoorde tot de bewoners van Zoo Atlanta, maar verbleef in een eigen verblijf in de buurt van de dierentuin. Hij groeide op in een woning met Miles, die hem van 1978 (toen negen maanden oud) tot 1986 opvoedde als een menselijk kind. Chanteks naam is afgeleid van cantik (uitgesproken als tjantik), wat lieflijk of mooi in het Maleis en Indonesisch betekent. Chantek overleed in 2017 op de leeftijd van 39 jaar. Miles leerde Chantek communiceren met mensen door het gebruik van meer dan 150 tekens uit de gebarentaal. Bovendien bleek Chantek in staat zelf gebaren te verzinnen. HOOFDSTUK 7 ©VAN IN

THEMA 4

5 Rituelen en tradities geven op uiteenlopende manieren uiting aan culturen. Wanneer mensen eenzelfde ritueel uitvoeren, schept dat een gemeenschapsgevoel.

a Duid aan of de onderstaande afbeeldingen rituelen of tradities voorstellen en leg uit waarom.

ritueel traditie ritueel traditie ritueel traditie ritueel traditie ritueel traditie HOOFDSTUK 7©VAN IN THEMA 4

ritueel traditie

ritueel traditie ritueel traditie b Rituelen leiden tot tradities. Ze kunnen doorheen de tijd veranderen, in vraag gesteld worden of een andere uitingsvorm krijgen. De onderstaande afbeeldingen illustreren dat. 1→ Geef aan hoe en waarom rituelen veranderen. Betrek de afbeeldingen in je antwoord. kruisje voor het slapengaan vrouwenbesnijdenis HOOFDSTUK 7

vrouwenbesnijdenis©VAN IN

THEMA 4

studentendoop afscheidsrituelen

2→ Geef een voorbeeld van een nieuw ritueel in onze samenleving.

3→ Postkaartjes sturen was vroeger een vaste traditie op kamp of op vakantie. Nu doet niemand dat nog, of wel?

4→ Geef zelf nog een voorbeeld van een traditie die verdwenen is of dreigt te verdwijnen.

6 Een samenleving wilt kennis bewaren en doorgeven.

a In de jaren 1950 en 1960 werden heel veel keukenspullen en keukentoestellen uitgevonden zoals de wasmachine, de mixer of de diepvriezer. Beluister het interview met Els Veraverbeke van het Huis

van Alijn via het onlinelesmateriaal. Ze vertelt over twee ‘keukenuitvindingen’ van Belgische makelij. Over welke toestellen heeft ze het en waarvoor dienen ze? HOOFDSTUK 7©VAN IN THEMA 4

b De lijst met immaterieel erfgoed in Vlaanderen is lang. Processies, de frietkotcultuur tot zelfs het hanenzetten is beschermd.

1→ Wat is immaterieel erfgoed?

2→ Bekijk de ontdekplaat bij het onlinelesmateriaal om meer te weten te komen over immaterieel erfgoed.

3→ Over welke vormen van immaterieel erfgoed hebben we het hier?

— Het is nu een zeldzame hobby geworden, maar het gebeurt nog steeds. Je kunt landen

verzamelen, een type of een serie, een thema of je toespitsen op een specifieke reeks of een bepaalde periode. — Het is een typische kusttraditie tijdens de zomermaanden. De traditie lijkt zich te beperken tot de Belgische kustlijn en wordt enkel op het strand uitgeoefend. Je betaalt met een specifieke soort van schelpjes. — Het is een wedstrijd met houten blokjes van 1 cm op 1 cm, die in een raamwerk gepind staan, op een 14 meter hoge mast, ook wel ‘boom’ genoemd. HOOFDSTUK 7 ©VAN IN

THEMA 4

— In de week voor 11 november verwelkomen heel wat jongens en meisjes in de Westhoek deze goedheiligman door mee te lopen in een stoet.

Elke cultuur heeft zijn eigen cultuurcomponenten: waarden, normen, symbolen, rituelen en kennis. Waarden geven richting aan het handelen en het gedrag van mensen. Ze beïnvloeden voor een groot deel ons gedrag. Ze zijn het hart van onze cultuur. Waarden gaan over wat een groep belangrijk vindt. Het zijn algemene en abstracte begrippen die de basis vormen van onze samenleving. Ze worden meestal met één woord aangeduid. Waarden geven aan wat goed en slecht is, wat mooi en lelijk is, wat normaal en abnormaal is, wat natuurlijk en tegennatuurlijk is … Waarden en normen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden en bepalen grotendeels wat we dagdagelijks doen en laten. In de westerse samenleving zijn democratie, vrijheid, gelijkheid en vooruitgang belangrijke waarden. Waarden krijgen een concrete toepassing in normen en recht. Het zijn concrete richtlijnen voor het dagelijks handelen. Als de waarde eerlijkheid is, dan is de norm dat je niet steelt. Symbolen drukken gevoelens, ervaringen en voorkeuren uit die belangrijk zijn voor een groep. Alleen de leden van de groep begrijpen de betekenis van deze symbolen. Symbolen kunnen relatief makkelijk veranderen. Woorden, gebaren, afbeeldingen, voorwerpen, kleding, haardracht … zijn culturele symbolen. Je moet Amerikaan zijn om de groet aan de vlag goed te begrijpen of jood om het belang van het dragen van een keppeltje te verstaan. Om betekenissen te kunnen delen met elkaar, is communicatie nodig. Die gebeurt via taal: een geheel van symbolen en tekens die op een oneindige manier met elkaar verbonden kunnen worden. Rituelen en tradities zijn collectieve activiteiten die essentieel zijn op het sociale vlak om de groepsbanden, groepswaarden en normen te versterken. Veel rituelen zijn religieus of liturgisch gebonden, zoals het doopsel of begrafenisrituelen. Het geven van een totemnaam is een van de belangrijkste rituelen binnen de scouting. Een totem is de naam van een dier met dezelfde eigenschappen als de scout die de totem krijgt nadat zij of hij een aantal proeven heeft afgelegd. Sommige mensen volgen ook een ritueel bij het opstaan. Ze doen elke ochtend dezelfde betekenisloze handelingen, maar door de dagelijkse herhaling wordt het een soort ochtendritueel. Kaartjes versturen was bijvoorbeeld een vaste traditie op vakantie. Nu doet niemand dat nog. Waarom zou je ook? Tegenwoordig posten mensen hun vakantiegroeten à la minute op Facebook, inclusief foto's van de hotelkamer, uitgelaten kinderen in het zwembad, Cultuurcomponenten 7.3 — Het is een bron van trots voor Antwerpenaren, ‘het moet klinken, maar mag niet blinken’. Het is ‘een slag rond uw oren, een citroen op uw smoel, een peer tegen uw appel’. Die beeldspraak maakt het uniek. HOOFDSTUK 7©VAN IN pittoreske dorpjes en befaamde ruïnes. Je hoeft de moeite niet meer te doen om twintig THEMA 4

kaartjes vol te pennen en een postbus te vinden. Een druk op de knop volstaat en je bereikt er meteen een veelvoud van je al dan niet virtuele vrienden mee.

Rituelen en tradities hebben een verbindend aspect. Wanneer de mensen in grotere groepen gaan samenleven, neemt het aantal rituelen toe. Bepaalde handelingen scheppen of versterken een gevoel van samenhorigheid en een gedeeld waardenkader. Rituelen zijn meer dan tradities. Mensen zijn gehecht aan rituelen omdat ze op een speciale manier ook gehecht zijn aan de mensen met wie ze de rituelen delen. Wanneer tradities of rituelen verdwijnen, ervaren mensen dat dikwijls als een verlieservaring. Ze hebben het gevoel dat hierdoor hun eigen identiteit onder druk komt te staan.

Kennis bestaat uit empirische kennis en existentiële kennis. — Empirische kennis is de informatie die mensen delen over hoe de wereld is opgebouwd en hoe hij werkt. Dit soort kennis is het resultaat van ervaring en van wetenschappelijk onderzoek. — Existentiële kennis bestaat uit de antwoorden op grote vragen zoals waar we vandaan komen, de zin van het leven … Dit soort kennis ligt opgeslagen in filosofische en religieuze systemen. 7 Welke cultuurcomponenten vind je in het onderstaande schilderij terug? De Franse schilder Millet (1814-1875) schilderde het angelus in 1857. Het angelus is een katholiek gebed dat driemaal per dag wordt gebeden: om 6 uur 's morgens, 12 uur 's middags en 6 uur 's avonds. Het schilderij is gebaseerd op zijn jeugdherinneringen en toont hoe de werkzaamheden op het veld gestopt worden om te bidden. Het originele schilderij wordt in Musée d’Orsay in Parijs bewaard, maar in heel wat Vlaamse huiskamers hing vroeger een reproductie van dit schilderij. HOOFDSTUK 7 ©VAN IN

THEMA 4