HJK 8 - April 2014

IKC: dat doen we samen!

Hoe start je een IKC? Hoe betrek je ouders daarbij?

Stress signaleren bij autisme

Nr. 8 - Jaargang 41 – april 2014

www.hjk-online.nl

Integraal Kind Centrum

special

Vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

special

Integraal Kind Centrum

Inleiding special Integraal Kind Centrum

Ga in gesprek!

De samenwerking tussen brede scholen en hun verschillende partners rondom het jonge kind kent vele vormen. De opkomst van integrale kindcentra (IKC) is het meest recente voorbeeld daarvan.

I

n de special Doorgaande lijn (HJK april 2013) werd ingegaan op het belang van het waarborgen van een ononderbroken ontwikkelingslijn van jonge kinderen door intensiveren van de samenwerking tussen voorschoolse instellingen en basisonderwijs. De laatste jaren zijn er in dit kader veel brede scholen ontstaan met als doel het leren breder te trekken dan alleen educatie en onderwijs. Van de vele verschillende samenwerkingsvormen die er zijn is de opkomst van het IKC de meest recente.

Jonge kinderen ontwikkelen en leren de hele dag door, op het moment dat zij ’s morgens opstaan en ‘s avonds weer naar bed gaan. In een IKC dient dus zowel aandacht te zijn voor ontspanning, opvoeding als onderwijs. Deze drie aspecten dragen bij tot ontwikkeling en leren van kinderen.

Een IKC zorgt ervoor dat deze drie aspecten in een professioneel kader worden geplaatst, vanuit het perspectief van één pedagogische en didactische aanpak en werkwijze. Verspreid over het land komen IKC’s langzaam op gang. Stuk voor stuk ontstaan zij vanuit een ander idee en met een ander doel. Is er een grote gemene deler?

Zo ja, wat is dat dan? Welke plek heeft het jonge kind daarin? En wat betekent het IKC voor profes-

Isabel Nabuurs Fotografie

In een IKC is aandacht voor zowel ontspanning, opvoeding als onderwijs

sionals en voor de opleidingen? Welke beleidsmatige vragen spelen een rol en hoe zit het met het pedagogisch-didactische aspect?

In een rondetafelgesprek met Elly Singer en Jeanette Doornenbal komen met name de pedagogisch-didactische aspecten van een IKC aan de orde. Waar moeten we bij het vormgeven van het aanbod aan blijven denken? Het blijken vooral de klassieke vraagstukken te zijn die opnieuw bekeken moeten worden. Lees er meer over in ‘De pedagogische insteek van een IKC’ op pagina 6.

Yvette Vervoort en Job van Velzen gaan in hun artikel ‘Brede ontwikkeling van kinderen’ (pagina 12) vooral in op de organisatorische en beleidsmatige kanten van een IKC. Waar moet je rekening mee houden als je start met een IKC? En op welke wijze wordt de vertaalslag gemaakt naar de praktijk?

Maar het blijft in deze special niet bij theoretische beschouwingen. Dit themanummer staat vol met praktijkvoorbeelden die uitstekend illustreren hoe IKC’s vanuit verschillende richtingen kunnen ontstaan. In Schiedam bij De Violier was een gezamenlijke visie van basisschool en kinderopvangorganisatie in samenspraak met ouders, de aanleiding om te starten met de opvang van 7 tot 7 (zie ‘Successen, knelpunten en oplossingen’ op pagina 18). In dit artikel van Anneke Elenbaas van Ommen vertelt een schoolleider over haar ervaringen met de ontwikkeling van een integraal kind centrum. Wat komt een manager van het basisonderwijs zoal tegen in de dagelijkse praktijk om kinderopvang en basisonderwijs op één lijn te krijgen? Ook geven we een inkijkje in het proces dat op dit moment gaande is in Middelburg waar – door krimp in leerlingaantal – ouders, scholen en andere partners de handen ineen hebben geslagen en op dit moment de omslag aan het maken zijn richting een IKC. Lees het in ‘Het avontuur van IKC De Aventurijn’ van Joyce Bommer op pagina 24. Laat je door de artikelen in deze special inspireren en informeren. Bespreek die klassieke vraagstukken opnieuw met collega’s, denk na over de organisatorische en beleidsmatige aspecten, maar blijf vooral niet binnen. We nodigen jullie uit om de komende tijd goed om je heen te kijken en op zoek te gaan naar mooie inspirerende voorbeelden van IKC’s. Ga in gesprek en deel jullie ervaringen met ons en andere lezers.

Denise Bontje is redactielid HJK en procesbegeleider/trainer bij Sardes Anneke Elenbaas van Ommen is onderwijspedagoog en redactielid van HJK. Zij is als senior adviseur werkzaam bij KPCGroep

HJK april 2014

5

special

Integraal Kind Centrum

Rondetafelgesprek: Elly Singer en Jeannette Doornenbal

De pedagogische insteek van een IKC Om helder te krijgen op welke wijze het pedagogisch beleid vorm en inhoud moet krijgen binnen een integraal kindcentrum spraken Elly Singer en Jeannette Doornenbal met elkaar, twee prominente deskundigen die hun sporen ruim verdiend hebben in de pedagogische wetenschap. Welk ideaal beeld hebben zij van een integraal kindcentrum (IKC)?

Elly Singer is ontwikkelingspsycholoog en pedagoog en doet al 40 jaar onderzoek naar de opvoeding en ontwikkeling van jonge kinderen in een veranderende maatschappelijke context. Ze is verbonden aan de Universiteit Utrecht Jeannette Doornenbal is pedagoog en lector Integraal Jeugdbeleid aan de Hanzehogeschool Groningen Dit artikel is tot stand gekomen met medewerking van de redactie HJK voor de special IKC: Denise Bontje en Anneke Elenbaas van Ommen

6

HJK april 2014

Om maar met de deur in huis te vallen…

Hoe zou het ideale kindcentrum eruit moeten zien?

Elly Singer trapt af: ‘Kinderen groeien op in een andere wereld dan hun ouders en grootouders.

Vaak in een stedelijke omgeving, in kleine gezinnen en met werkende vaders en moeders. We voeden kinderen op voor een leven in een wereld die wij niet kennen. Dat vereist een hernieuwde doordenking en vormgeving van de opvoeding en de pedagogische voorzieningen. Het ideale kindcentrum beweegt met de maatschappelijke veranderingen mee en vindt nieuwe manieren om pedagogische doelen en idealen te realiseren.’

In het gesprek tussen Doornenbal en Singer ontstaat een discussie over de wijze waarop de doorgaande lijn in de dag en verbinding tussen binnen en buitenschools leren vorm dient te krijgen.

Singer maakt zich zorgen over de verschoolsing in het leven van kinderen: ‘Pak kinderen niet hun vrije tijd af. Vrije tijd is een hoog goed, niet alleen voor ons maar ook voor kinderen. Het is de tijd waarin ze met elkaar spelen, hun eigen regels en hun morele en sociale orde creëren. Die ervaringen zijn essentieel voor de ontwikkeling van kinderen.’ Doornenbal constateert dat Singer aan de andere kant bevreesd is over de daling van de pedagogische kwaliteit in de opvang, doordat er onvoldoende oog is voor rust en vertrouwdheid in de groep. Singer: ‘In de kinderopvang spelen pedagogische doelen vaak niet de hoofdrol. De kinderen komen op de tijden dat hun ouders werken, de pedagogisch medewerkers werken in deeltijd en soms op wisselende groepen. Door de economische recessie worden veel groepen afgebouwd, pedagogische medewerkers verliezen hun baan en kinderen worden in andere groepen ondergebracht.’ Onderzoek van Singer en De Haan (2013) laat zien dat de onrust op de groepen hoog is en dat dit samenhangt met discontinuï-

teit. Onrust ontstaat door wisselende gezichten en de wijze waarop professionals aanwezig zijn, rondlopen, zorgen en verzorgen en het verlenen van hand- en spandiensten. Jonge kinderen hebben stabiliteit, vertrouwde opvoeders en andere kinderen nodig. Een kindcentrum zou dat moeten bieden volgens de twee deskundigen: een vanzelfsprekende en vloeiende overgang van verzorging, van ruimte voor spelen en leren en educatie.

Wat is het uitgangspunt bij de start van een IKC? Bij de opzet van een integraal kindcentrum is het van belang om te denken vanuit een stip aan de horizon, meent Doornenbal: ‘Het gaat er daarbij om te zorgen voor een pedagogisch fundament.

Zonder dit pedagogisch fundament raakt het kindcentrum op drift. Dit pedagogisch fundament zorgt voor inhoudelijke koersbepaling voor alle spelers in het veld en zorgt daarmee voor samenhang en synergie!’ Een goed pedagogisch fundament gaat volgens Doornenbal (2012) om drie elementen: een gedeeld moreel kader, een visie op de pedagogische opdracht en een brede visie op ontwikkelen en leren.

Doornenbal: ‘We denken momenteel heel erg vanuit de (eigen) organisatie. Wat kunnen wij bieden? Ik zou, zonder de instituten teniet te willen doen, zeggen: wat hebben kinderen nu nodig om later deel te nemen aan de samenleving? Vervolgens zouden we moeten nagaan welke functies nodig zijn om dat te vervullen.’

Doornenbal en Singer pleiten ervoor klassieke pedagogische vragen opnieuw te doordenken, denk bijvoorbeeld aan de verhouding tussen steun en controle of tussen veiligheid en exploratie, en op basis daarvan een IKC vorm en inhoud te geven – zonder dat wat al is bereikt overboord te gooien.

Door de veranderende condities moet elke generatie die pedagogische vraagstukken opnieuw

special

Integraal Kind Centrum

Een integraal aanbod voor kinderen en ouders

Brede ontwikkeling van kinderen Waar moet je rekening mee houden als je start met een IKC? En op welke wijze wordt de vertaalslag gemaakt naar de praktijk? Ga vanuit een gezamenlijke visie planmatig aan de slag luidt het advies vanuit het Landelijk Steunpunt Brede Scholen: ‘Alleen ga je sneller, samen kom je verder.’

Yvette Vervoort is adviseur bij het Landelijk Steunpunt Brede Scholen Job van Velsen is projectleider bij het Landelijk Steunpunt Brede Scholen

S

amenwerking tussen onderwijs en kinderopvang is op veel plaatsen niet meer weg te denken. Soms ontstaat samenwerking omdat partijen een gezamenlijke visie op de ontwikkeling van kinderen delen. Soms is het een manier om het eigen marktaandeel te behouden of te vergroten. Of het ontstaat tijdens de ontwikkeling van een integraal onderwijshuisvestingsplan. In de praktijk zijn er uiteenlopende vormen van samenwerking te vinden. Dat varieert van het slechts samen delen van een gebouw tot de meest vergaande variant van samenwerking in een integraal kindcentrum (IKC). Deze vorm van samenwerking is nieuw en wint aan terrein bij scholen en kinderopvangorganisaties. Ook de PO-raad, Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Brancheorganisatie Kinderopvang, Sociaal-Economische Raad (SER) en Onderwijsraad pleiten in diverse brieven, adviezen en andere documenten voor een dergelijke integrale kindvoorziening.

Ondanks verschillen tussen de huidige kaders en wetgeving is het mogelijk om een integraal aanbod te realiseren

Diverse definities Er zijn verschillende definities van een integraal kindcentrum: ‘Een integraal kindcentrum is een voorziening voor kinderen van ten minste 0 tot 12 jaar, waar zij gedurende de dag komen om zich te ontwikkelen, te spelen en te leren. Het centrum biedt kinderen op vraag van de ouders een uitgebreid dagprogramma gedurende het hele jaar. Een IKC is dus een voorziening waarin ten minste organisaties voor onderwijs, kinderopvang, peuterspeelzaalwerk en buitenschoolse opvang in één organisatorische eenheid zijn samengevoegd onder één aansturing. Er is dus

12

HJK april 2014

altijd sprake van één nieuwe organisatie’ (PORaad, 2013). Een andere definitie is:‘Een integraal kindcentrum is een voorziening voor kinderen van ten minste 0 tot 12 jaar, waar zij gedurende de dag komen om te leren, spelen, ontwikkelen en ontmoeten. Alle ontwikkelingsterreinen van kinderen komen aan bod. Het IKC biedt een totaalpakket op het gebied van educatie, opvang en ontwikkeling, waarbij wel functionele specialismen zijn (inclusief taakverdeling), maar geen institutionele en organisatorische verdeling. Het centrum biedt kinderen een dagprogramma voor zolang zij willen deelnemen, met minimale en maximale uren’ (Studulski, 2010). Een IKC wordt ook wel beschouwd als een ‘uitgewerkte vorm van een brede school’ (Landelijk Steunpunt Brede Scholen, 2013).

Eén, maar toch twee Concreet werken in een IKC de basisschool, peuterspeelzaal en/of kinderopvang en buitenschoolse opvang samen als ‘front office’ voor ouders en kinderen, structureel en vanuit een bestuurlijk draagvlak, alsof het één organisatie is.

Een IKC kenmerkt zich in ieder geval door: • één pedagogische visie en aanpak voor kinderen van 0-12 jaar • één naam • één leiding • één team • één zorgstructuur • één personeelsbeleid en • één in tijd en inhoud afgestemd dagarrangement Er is dus ook één teamkamer en één Sinterklaas.

In de praktijk zien we vaak dat de schooldirecteur verantwoordelijk is voor de dagelijkse praktijk in het IKC. Die is het eerste aanspreekpunt voor medewerkers, leerkrachten én pedagogisch medewerkers kinderopvang, maar ook voor de

special

Integraal Kind Centrum

Integraal kindcentrum: een ontwikkelingsproces

Successen, knelpunten en oplossingen Om een integraal kindcentrum (IKC) tot stand te brengen, dienen een aantal hobbels te worden genomen.

Nuriye van Gelderen, directeur van basisschool De Violier, vertelt over het ontwikkelingsproces van haar school. Welke successen zijn er behaald? En welke knelpunten kwam De Violier tegen?

Anneke Elenbaas van Ommen is onderwijspedagoog en redactielid van HJK. Zij is als senior adviseur werkzaam bij KPCGroep in ‘s- Hertogenbosch

E

en integraal kindcentrum wordt gezien als een voorziening voor kinderen waar kinderopvang en onderwijs naadloos in elkaar overlopen, wat betreft organisatie en inhoud. In Schiedam ontstond een samenwerking tussen basisschool De Violier en kinderopvangorganisatie Komkids met als doel een dergelijke voorziening te bieden voor kinderen van 0 tot 13 jaar. Maar voor het zover is dat deze twee organisaties gezamelijk opvang, ontwikkeling, onderwijs en opvoeding in een samenhangend aanbod onder één dak aanbieden aan ouders met jonge kinderen, zijn er nog veel hobbels te nemen. Welke knelpunten vragen nog om oplossingen om echt door te kunnen groeien naar een integraal kind centrum voor 0- tot 13-jarigen?

In ontwikkeling In Nederland zien we de laatste jaren in verschillende gemeenten dat scholen zich steeds meer ontwikkelen tot een IKC. Dit ontstaat enerzijds vanwege de krimp van het aantal leerlingen en anderzijds vanuit een gezamenlijke visie en ambitie van basisonderwijs en kinderopvang. De initiatieven voor de ontwikkeling van een IKC binnen De Violier is vanuit dit laatste perspectief ontstaan.

De Violier positioneert zich momenteel in de gemeente Schiedam als een kindcentrum van 2,5- tot 13-jarigen. Er is hard gewerkt aan een gezamenlijke visie op een doorgaande onderwijskundige lijn, ouderbetrokkenheid en samenwerking van alle betrokken medewerkers. Alhoewel er nog geen sprake is van één team, is er structureel overleg tussen de betrokken partners. De aansturing van het personeel vindt plaats door de afzonderlijke organisaties. Dat vergt veel overleg om tot een goede afstemming te komen in het belang van het kind.

Een medewerker kan werkzaam zijn als onderwijsassistent in de kleutergroep én als pedagogisch medewerker in de kinderopvang

18

HJK april 2014

Gesignaleerde behoefte Nuriye van Gelderen, directeur van basisschool De Violier, vertelt hoe de school een samenwerkingsrelatie is aangegaan met kinderopvangorganisatie Komkids om onderwijs en opvang op één lijn te krijgen: ‘Oorspronkelijk is deze samenwerking ontstaan vanwege het feit dat we een groeischool waren in een van de nieuwbouwwijken van Schiedam. Er moest een nieuwe vleugel gebouwd worden aan de school waardoor we tevens de ultieme kans kregen, vanuit een gesignaleerde behoefte van ouders, intensiever samen te kunnen werken met de kinderopvangorganisatie Komkids. Het doel van onze samenwerking is opvang bieden van 7 tot 7 om vraag en aanbod goed op elkaar af te kunnen stemmen. De ontwikkelingsbehoeften van het kind en betrokkenheid van de ouders staan daarin voor onze school centraal. Wij hebben als doel om samen met de kinderopvang een doorlopende leerlijn te realiseren van 2 tot 13 jaar.’

Van Gelderen: ‘Een kinderdagverblijf voor de opvang van kinderen van 0 tot 2 jaar ontbreekt, aangezien bij de buren kinderdagverblijf Ygdrasill van Komkids is gehuisvest dat voldoende opvang biedt voor de 0- tot 2-jarigen van de ouders van De Violier. Maar wanneer je spreekt van een inte-

Basisschool De Violier staat in een nieuwbouwwijk in Schiedam waar veel jonge gezinnen wonen. De school telt 400 leerlingen met 35 teamleden. Er zijn drie kleutergroepen 1-2, twee groepen 3 en van elk twee groepen 4 tot en met 8. De school biedt, samen met de kinderopvangorganisatie Komkids, onderwijs en opvang aan kinderen van 7 tot 7 uur onder één dak. Ouders kunnen er voor kiezen hun kind op variabele tijden te brengen en op te halen uit de opvang.

Alleen de tijden van peuterspeelzaal en basisschool liggen vast.

special

Integraal Kind Centrum

Hoe betrek je ouders bij de oprichting van een IKC?

Het avontuur van IKC De De inrichting van een integraal kindcentrum is een avontuur dat verschillende partijen met elkaar aangaan.

Als je in dat ontwikkeltraject – van begin af aan – de ouders betrekt, dan kun je het met recht een spannend avontuur noemen. Lees in dit artikel over de belevenissen in de Middelburgse wijk de Griffioen.

Joyce Bommer is werkzaam als projectleider, adviseur en coach (info@rasterprojecten.nl)

W

at doe je als de scholen in je wijk krimpen en de kinderopvang dreigt te verdwijnen? In de Middelburgse wijk de Griffioen lieten ouders een storm van protest horen over het verdwijnen van de kinderopvang. Daarom gingen kinderopvang, scholen, gemeente én deze ouders gezamenlijk aan de slag in de wijk: een nieuw IKC is het resultaat.

Zonder blauwdruk In de nazomer van 2012 hebben twee basisscholen, een kinderopvangorganisatie, de gemeente Middelburg en bijna vijftig ouders zichzelf tot doel gesteld om de leegloop van scholen en kinderopvang in hun eigen wijk tegen te gaan door een integraal kindcentrum met daarin een nieuwe samenwerkingsschool te stichten. ‘Goed onderwijs’ is het einddoel van alle betrokkenen. Van begin af aan is er gekozen voor een open, participatieve aanpak waarbij niet

Professionele kernwaarden:

MAANDAG

Dagopening met thema van de week

Levensbeschouwing: Filosoferen openbaar Theologiseren christelijk

Dinsdag

• Open houding: durven veranderen, open staan voor andere leefwijzen • Open vizier: elkaar vertellen wat je vindt • Bewust zijn van voorbeeldgedrag en taalgebruik • Gaan dialoog aan met ouders: ouders zijn primaire opvoeders die om persoonlijke betrokkenheid vragen van de professional • Dragen bij aan inhoudelijke en vakgerichte kennisdeling met positieve feedback.

Reserveren tijd hiervoor.

• Zijn gastvrouw/gastheer en hebben een positieve kijk op de ontwikkeling van kinderen.

Dagopening met thema van de week

alleen bestuurders en geldschieters betrokken zijn, maar ook ouders. Het is als het ware een ‘ontdekkingsreis’ die van alle deelnemers vraagt om een open en constructieve attitude. Maar zoals dat met ontdekkingsreizen gaat: er wordt meestal niet over gebaande paden gelopen! Bestuurders én gemeente hebben hun nek uitgestoken om de gezamenlijke inrichting tot een succes te maken. De professionals, te weten leerkrachten, pedagogisch medewerkers, directies en ouders hebben meegedacht en meegewerkt. Zonder blauwdruk voor het te lopen traject is er gaandeweg steeds meer draagvlak ontstaan bij alle betrokkenen. Dat maakt de totstandkoming van het kindcentrum De Aventurijn tot een mooi maar bewerkelijk avontuur.

Ontmoetingsonderwijs IKC De Aventurijn biedt vanaf augustus 2014 ontmoetingsonderwijs aan kinderen in de leeftijd van 0 tot en met 12 jaar. Kinderen van verschillende levensbeschouwelijke achtergrond ontmoeten elkaar om te spelen, te leren en om zichzelf te ontwikkelen. Het gaat daarbij om de totale ontwikkeling Bij de open, participatieve aanpak zijn niet alleen bestuurders

VRIJDAG

Dagopening met thema van de week

Levensbeschouwing: Keek op de week gezamenlijk

DONDERDAG Dagopening met thema van de week

WOENSDAG

Dagopening met thema van de week Filosoferen openbaar Theologiseren christelijk

Schema 1 Ontmoetingsonderwijs op De Aventurijn

24

HJK april 2014

Human Touch Photo

Levensbeschouwing:

Aventurijn van het kind. De Aventurijn wil een veilige en rijke leeromgeving bieden.

Het programma van het kinderdagverblijf en de peutergroep loopt naadloos door in dat van de basisschool. Er zijn ook koppelingen gemaakt met het naschoolse activiteitenprogramma en de buitenschoolse opvang. Het levensbeschouwelijke ontmoetingsonderwijs in De Aventurijn krijgt concreet gestalte in de professionele kernwaarden voor teamleden, in dagelijkse rituelen en symboliek en in een drietal filosofeer- of theologiseermomenten per week waarbij in alle groepen gebruikgemaakt wordt van dezelfde eenvoudige thema’s (zie Schema 1 Ontmoetingsonderwijs op De Aventurijn). Met name over de invulling van de drie levensbeschouwelijke momenten per week heeft er intensief overleg plaatsgevonden tussen leerkrachten, werkgroepen, projectgroep en ouders.

Inrichting van het project Voordat de deuren van het nieuwe IKC De Aventurijn in augustus 2014 echt openzwaaien, is er, zoals ze in Zeeland zeggen, heel wat water door de Schelde gegaan. In het najaar van 2012 is er een projectstructuur opgetuigd met een stuurgroep, projectgroep, klankbordgroep en diverse taak- en werkgroepen met verschillende opdrachten (zie Schema 2 Projectstructuur IKC Aventurijn).

De taakgroepen worden voornamelijk bemenst door professionals (leerkrachten, pedagogisch medewerkers), de werkgroepen door ouders én professionals. Gezamenlijk buigen ze zich over allerlei relevante thema’s, zoals: het pedagogisch fundament, de samenwerking in een multidisciplinair team, de schooltijden, de levensbeschouwelijke visie, de relatie tussen school en omgeving, de inrichting van het gebouw en de gebruikte kleurstelling, enzovoort.

De schoolbesturen van de bestaande openbare en christelijke school in de wijk maken onderling financiële en organisatorische afspraken over het schuiven met leerlingen en personeel. Dankzij hun coöperatieve opstelling wordt stagnatie vermeden. Bestuurlijke, personele en financiële kaders ontstaan gaandeweg.

In de aanloopfase en opbouwfase leveren taaken werkgroepen voorstellen aan waarin ze de realisatie van een specifiek onderdeel uitwerken en met borgingsvoorstellen komen. De projectgroep en de stuurgroep toetsen de voorstellen op haalbaarheid en onderlinge samenhang en daarna worden de voorstellen ter besluitvorming voorgelegd aan de medezeggenschapsraaad van de scholen en de ouderwerkgroep van de kinderopvang. De projectgroep stemt daarnaast eens in de zes weken de voortgang van het project af met de klankbordgroep.

Het schooljaar 2013-2014 fungeert als een opbouwfase (zie Schema 3 op pagina 26). Het voormalige schoolgebouw van de CBS de Cederhof wordt momenteel verbouwd volgens de uitgangspunten zoals vastgelegd in de vastgestelde missie-visie documenten (zie ‘opbouw-

>>

en geldschieters betrokken, maar ook ouders taakgroepen Werken opdracht tot realisatie van specifiek onderdeel uit

werkgroepen Werken opdracht en borgingsvoorstel uit

stuurgroep Integrale verantwoordelijkheid

projectgroep -Checkt voorstellen -Stemt af -Informeert ouders

MR scholen & ouderwerkgroep kinderopvang Formele besluitvorming

klankbordgroep -Stemt integraal af -Geeft feedback aan professionals

Schema 2 Projectstructuur IKC Aventurijn HJK april 2014

25

sociaal-emotioneel

Stress signaleren bij autisme

Hoe voel jij je nu?

Jonge kinderen met autisme ervaren veel stress. Door deze kinderen middels een signaleringsplan inzicht te geven in de verschillende fasen van stress kunnen ze leren hiermee om te gaan.

Yolanda van Helvoort werkt als leerkracht speciaal onderwijs in groep 1-2 van de cluster 4-school de Rietlanden in Den Bosch. In het kader van de leerroute M SEN Autismespecialist deed zij onderzoek vanuit het Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg in Tilburg

De kinderen van groep 1-2 van de Rietlanden in Den Bosch zitten in de kring. Vandaag vieren ze de verjaardag van Ella. Straks komt haar mama in de klas en brengt lekkers mee. Jeroen vindt het spannend. Hij kijkt naar boven en ziet dat de lamp boven hem knippert. Jeroen zegt het tegen de juf. Juf zegt dat de lamp morgen gemaakt wordt. Jeroen blijft kijken naar de lamp. Juf stelt hem een vraag maar hij hoort het niet. Bas die naast Jeroen zit stoot hem aan en zegt: ‘Domkop, je moet luisteren.’ Juf spreekt Jeroen aan. Het wordt Jeroen allemaal teveel: de lamp, de por van Bas en de juf die de lamp maar laat knipperen. Jeroen staat op van zijn stoel en gooit de stoel omver.

Jeroen is een jongen van zes jaar met een autismespectrumstoornis (ASS). Zijn emoties variëren dagelijks van een beetje blij tot heel erg boos. In de beleving van zijn emoties kan hij aangeven dat hij onrustig wordt of angstig.

Wanneer hij boos wordt, gaat hij harder praten, wordt hij gespannen en erg druk. Het lukt hem niet om aan een ander uit te leggen waarom hij boos wordt. Als hij echt boos is gaat hij schelden, slaan, gooien en rent hij weg.

H

© Orlande Claercks

et temperament van een kind wordt duidelijk door de gedragingen die een kind laat zien.

De mate van geprikkeldheid (arousal) en de mate van beheersing (inhibition) bepalen het gedrag.

Een rustig kind is een kind waarbij beide neurologische systemen met elkaar in evenwicht zijn

30

De verschillende fasen worden gevisualiseerd door kleuren: groen, geel, oranje en rood

HJK april 2014

(Kohnstamm, 2009). Bij een normale ontwikkeling reageert het kind op prikkels, staat er voor open en verwerkt de prikkels die binnenkomen.

Het kind heeft voldoende inhibitie om te kunnen omgaan met problemen en reageert adequaat op overprikkeling en stress. Om een probleem op te lossen maakt het kind gebruik van alle informatie die beschikbaar is binnen de eigen mogelijkheden. Zodra een kind zich bewust wordt dat het eigen gedrag dat van anderen beïnvloedt, kan dit als een competentie worden ingezet. Dit leidt tot een gevoel van eigenwaarde, een grotere bekwaamheid en zelfkennis.

Stress: ermee omgaan Het jonge kind ervaart dagelijks stress (Plummer, 2010; Vermeulen, Mertens & Vanroy, 2010). Dit kan een kind uiten door te gaan schoppen, slaan, spugen en schelden. Een normale dagelijkse dosis van positieve stress draagt bij tot een normale ontwikkeling. Negatieve stress kan het kind beperken om vaardig te reageren op een nieuwe of veranderde situatie. Bij langdurige blootstelling aan stress kunnen kinderen bepaalde rituelen ontwikkelen die moeilijk of niet te doorbreken zijn.

De manier van omgaan met stress varieert van kind tot kind. Het is afhankelijk van ontwikkelingsniveau, coping-mechanismen, sterke kanten en voorgeschiedenis van het kind. Volgens onderzoek (Jewett & Petterson, 2002) zijn jonge kinderen extra kwetsbaar omdat ze een gebeurtenis gedetailleerd ervaren en het niet als een geheel kunnen overzien. Elke gebeurtenis heeft een emotionele lading en de gevoelens kunnen niet losgekoppeld worden van deze gebeurtenis. De opvoeder of begeleider kan de stress voor het jonge kind voorkomen en verminderen door het kind voor te bereiden op een bepaalde gebeurtenis.

Daarnaast is het van belang om het kind te leren gevoelens te herkennen en te benoemen.

Autisme en stress: signaleren Jonge kinderen met een autismespectrumstoornis hebben een specifieke manier van waarnemen, ze reageren

Verwacht in HJK Seksueel gedrag

© Uitgeverij SWP

Iedere leerkracht heeft in zijn klas wel eens te maken met seksueel getint gedrag van kleuters.

Dat vraagt om concrete pedagogische handvatten.

Tijd voor seksuele opvoeding!

HJK (De wereld van het jonge kind) bestaat al ruim 40 jaar en is het bekendste vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen. HJK biedt actuele en betrouwbare vakinformatie en maakt daarbij een koppeling tussen theorie en praktijk.

Taal en motoriek 10

h

v

n

r

s

l

u

k

j

z

p

d

a

o

v

t

w

g

h

b

l

p

t

11

12

13

14

15

b

u

Voorbeeld letterkennistoets n d j a g (© CPS Uitgeverij)

Recent onderzoek laat zien dat kinderen die eerder leren lopen ook sneller taal verwerven. Hoe kunnen we deze kennis gebruiken om de taalontwikkeling van jonge kinderen te bevorderen?

Niet missen?

HGW in groep 1-2

Voorbeelden van een handelingsgericht werkenaanpak die een doelgericht beredeneerd aanbod biedt, dat recht doet aan het spelenderwijs leren van jonge kinderen.

Ontvangen jullie HJK wel op school, maar mis je het blad vaak? Neem dan een thuisabonnement voor slechts € 50,00.

Kijk op: www.hjk-online.nl

Goede leesstart

Het realiseren van een goede leesstart voor alle leerlingen is dagelijks werk voor veel leerkrachten in groep 1 en 2. Hoe weet je of je aanpak effect heeft op de leesvoorwaarden van de kinderen?

16

k

l

h

v

b

Proefabonnement HJK Ook leuk voor thuis!

© CPS, Toetspakket Beginnende geletterdheid, Afnamebladen Letterkennistoets (Aarnoutse & Verhagen), december 2012

3x voor €13,50* Abonnement stopt automatisch!

Bouw en!

specia l

Vakblad voo en onde r ontwikkeli ng rwijs aa n jonge , opvoeding kinderen Vakblad voo en onderwr ontwikkeling, opv ijs aan jon oed ge kinder ing en Vakblad voor ontwik keling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

Gedrag: eerst Ontwikkebegrijpe lingsprofi n, dan handeljt: Bouwen ! en

Rekenontwikkelin g S te van kleu rklaas Bters ouwin en en en taalonde

sociale

twikkelin rwijs Risicovol speonl op g het sch K en ool ple Co in gniti naar ef lereijk s n p m e et l bouwmatvan kleu Zo bevorder je eriaal ters autonomie bij kinderen

Meer dan

50% korting!

Nr. 3 Ja

argang 41

www.h

ang 41 –

www.hjk-

HJK13_12

34_TDS_n

Nr. 5 - Jaargang

r3.indd

– nov. 20

jk-onlin

Nr. 4 - Ja arg

1

e.nl

13

dec. 2013

online.nl

41 – jan. 2014

www.hjk-online. nl

HJK13_1286

_TDS_nr4.in

dd 1

10-10-13

HJK13_1377_TDS_nr5

.indd 1

* De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2014

07-11-13 05-12-13 14:19

Meer weten? Ga naar www.hjk-online.nl of bel 088-2265242 34

HJK april 2014

11:47

10:41