JSW 4 december 2014

Nummer 4, jaargang 99, december 2014

w ww.jsw -o n lin e .n l Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding

Sterke technische lezers Zo voorkom je vroege beroepsuitsluiting Hoe begeleid je onderzoekend leren?

Seksuele ontwikkeling van kinderen

colofon JSW Jeugd in School en Wereld Onafhankelijk vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding Jaargang 99, nummer 4/2014 ISSN 0165 – 6260 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2014 Redactieadres JSW Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] (033) 448 34 54 [F] (033) 448 39 99 [E] jsw@thiememeulenhoff.nl [I] www.jsw-online.nl Persberichten naar: jsw@thiememeulenhoff.nl Hoofdredacteur Iris Nonkes-van den Berg Bureau- en webredactie Evelien de Lange Redactieassistent Nicole van Barneveld-Visser Redactie Martin Bootsma (redactievoorzitter), Michelle Clement, Karen van Kooten, Mark van der Pol, Magda van der Wulp Medewerkers Marieke Baselmans, Arno Coenders, Bianca Pannekoek, Tessa van Zadelhoff Abonnementenadministratie JSW Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 243 [E] jsw@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 71,50 Studentenabonnement: € 38,Proefabonnement (3 nummers): € 13,50 Los nummer: € 10,Digitaal nummer: € 6,Digitaal Extra jaarabonnement: proefabonnement: € 50,€ 10,Digitaal abonnement: Combi-abonnement JSW € 39,en HJK: € 110,Extraprijzen Alle thuisabonnement: zijn incl. BTW € 50,en porti Combi-abonnement binnen Nederland.JSW Woont en HJK: u in €het 110,Alle prijzen zijn buitenland?

Neem incl. dan BTW contact en porti op met binnen Nederland. Woont abonnementenbeheer.

Abonnementen u in het buitenland? kunnen op elkNeem gewenst danmoment contactingaan. op met abonnementenbeheer.

Opzeggingen uiterlijk 1Abonnementen maand voor het kunnen op aflopen vanelk hetgewenst abonnements­ moment jaar. ingaan.

Bij niet Opzeggingen tijdige opzegging uiterlijk 1wordt maandhetvoor abonhet nement aflopen automatisch van het abonnements­ verlengd. jaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Advertenties Recent BV Advertenties Joop Slor (joop@recent.nl) Recent Ray Aronds BV (ray@recent.nl) Joop Slor17229 Postbus (joop@recent.nl) Ray Aronds 1001 JE Amsterdam (ray@recent.nl) Postbus [T] 020 17229 3308998 1001 JE Amsterdam [T] 020 3308998 Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ marketing en communicatie, Meppel Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ marketing Foto omslag en communicatie, Meppel Vincent van den Hoogen Fotografie Foto omslag Vincent van den Hoogen Fotografie Druk Drukkerij Wilco Druk Alle rechtenWilco voorbehouden. Niets uit deze Drukkerij

uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen een geautomatiseerd gegevensbestand, Alle in rechten voorbehouden. Niets uit deze of openbaar in enige vorm ofopgeslaop uitgave mag gemaakt, worden verveelvoudigd, enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, gen in een geautomatiseerd gegevensbestand, door fotokopieën, opnamen, of enig of openbaar gemaakt, in enige vorm andere of op manier, zonder voorafgaande toeenige wijze, hetzij elektronisch,schriftelijke mechanisch, stemming van de uitgever.

Voor zoverandere het madoor fotokopieën, opnamen, of enig ken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan manier, zonder voorafgaande schriftelijke toeop grond van van de artikel 16B Auteurswet stemming uitgever.

Voor zover 1912 het ma-j° het Besluit van 23uitaugustus 1985,isStbl.

471 ken van kopieën deze uitgave toegestaan en dient men op artikel grond 17 vanAuteurswet artikel 16B1912, Auteurswet 1912dej° daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 te aan Stichting Publicatieenmen Reproenvoldoen artikel 17 Auteurswet 1912, dient de ductierechten Organisatie (PRO), vergoedingen Postbus 3060, daarvoor wettelijk verschuldigde 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). te voldoen aan Stichting Publicatie- en ReproVoor het overnemen van gedeelte(n) uit deze ductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, uitgave bloemlezingen, readers en andere 2130 KBinHoofddorp (www.stichting-pro.nl). compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze dient men zich tot de uitgever te wenden.

Voor uitgave in bloemlezingen, readers en andere meer informatie over het gebruik van muziek, compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) film het zich maken kopieën te in wenden. het onderwijs dientenmen tot van de uitgever Voor zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

6 Sterke technische lezers Niels de Ruig en Judith Bekebrede

Veel basisscholen gebruiken een technisch leesmethode in de bovenbouw. De behoeften van sterke technische lezers worden hierbij wel eens vergeten. Hoe ervaren deze leerlingen de dagelijkse leeslessen en wat hebben zij nodig? Aan bod komen praktische handvatten voor een andere aanpak.

12

Vroege beroepsuitsluiting Cathy van Tuijl, Juliette Walma van der Molen en Meike Grol

Vanaf een jaar of negen beginnen kinderen een ruimte af te bakenen waarbinnen zich een – in hun ogen – geschikt beroep bevindt (Gottfredson,1996).

Daarbij wijzen ze beroepen af die eigenlijk prima bij hen passen. Vooral op technisch gebied. Wat kun je als leerkracht doen om kinderen bewust te maken van hun mogelijkheden?

Rubrieken www.jsw 16 Uitgelicht 22 Praktijk 25 Schoolweek 30 Open boek 36 Van de stapel 39 Gereedschap 46

Inhoudsopgave

32

18

Hoe begeleid je onderzoekend leren?

Stel je pedagogiek centraal

40

Rikie van Blijswijk

Wanneer je pedagogiek centraal wilt stellen in je onderwijs, zonder de didactiek uit het oog te verliezen, zul je je herkennen in het concept van The Essential Schools. Lees meer over de uitgangspunten van deze scholen en denkgewoonten voor de praktijk.

Marieke Peeters en Jan van BarenNawrocka

Bij onderzoekend leren gaan leerlingen op onderzoek uit op basis van hun eigen onderzoeksvragen. De leerkracht heeft hierbij niet meer de rol van inhoudelijk expert, maar is veel meer een procesbegeleider. In dit artikel vind je suggesties, voorbeelden en hulpmiddelen die je als leerkracht kunt gebruiken bij het begeleiden van het onderzoeksproces.

En verder...

Lezersactie 11 Cadeau bij een abonnement 29 Verwacht in JSW 50

Seksuele ontwikkeling van kinderen Channah Zwiep

Al vanaf heel jonge leeftijd verkennen en onderzoeken kinderen stapsgewijs seksualiteit en lichamelijkheid. Belangrijk voor ‘later’, want zo leren zij seksualiteit een plek geven in hun leven. Het is een noodzakelijke voorwaarde dat je als leerkracht kennis hebt over seksuele ontwikkeling. Het biedt immers een kader voor pedagogische begeleiding.

Als abonnee van JSW heb je gratis exclusieve toegang tot het uitgebreide online archief. In dit archief staan alle artikelen van de vorige jaargangen: van 2001 tot nu. Handig voor het snel en makkelijk opzoeken van betrouwbare vakinformatie. Ga naar: naar www.jsw-online.nl/jsw/archief

JSW 4 december 2014

5

Taal

Sterke technische lezers

Een vaak vergeten groep Veel basisscholen gebruiken een technisch leesmethode in de bovenbouw. De behoeften van sterke technische lezers worden hierbij wel eens vergeten. Hoe ervaren deze leerlingen de dagelijkse leeslessen en wat hebben zij nodig? Aan bod komen praktische handvatten voor een andere aanpak.

Niels de Ruig is voormalig student aan de Universitaire Pabo van Amsterdam en volgt momenteel de Research Master Child Development and Education (Niels.deruig@student.uva.nl) Judith Bekebrede is onderwijscoördinator aan de Universitaire Pabo van Amsterdam (J.I.Bekebrede@uva.nl)

Geef sterke technische lezers meer aandacht door klas­ overstijgend te werken

6

JSW 4 december 2014

A

ls leerkracht komt het je waarschijnlijk bekend voor: elke dag met leerlingen werken aan technisch lezen. Het overgrote deel van de beschikbare tijd gaat naar zwakke lezers. Zij lezen onder begeleiding veel hardop voor en maken opdrachten. Hierdoor is er weinig of helemaal geen tijd voor sterke lezers. Zij werken veelal zelfstandig, lijken soms ongemotiveerd en zijn vaak snel klaar. Hoe gaan we als leerkrachten en school om met deze grote groep leerlingen die het technisch lezen al beheersen?

Reden tot zorg De Inspectie van het Onderwijs maakt zich zorgen over het technisch leesniveau waarmee leerlingen de basisschool verlaten. Stapels onderzoek en cijfers geven hier ook aanleiding toe.

Zo constateren Sijstra, van der Sloot en Hemker (2002) bijvoorbeeld dat vijftien procent van de leerlingen aan het eind van groep 8 het leesniveau van eind groep 6 heeft. Deze leerlingen zijn niet in staat om een boek als Pluk van de Petteflet vloeiend voor te lezen. De Inspectie van het Onderwijs (2006) geeft het advies om een technisch leesmethode gericht op leessnelheid tot en met groep 8 te gebruiken. Dit is wellicht effectief voor zwakke lezers, al zijn er door de Inspectie nog geen positieve effecten gevonden (Inspectie van het Onderwijs, 2012). De vraag is alleen wat voor invloed een technisch leesmethode heeft op sterke technische lezers die hier waarschijnlijk dagelijks mee te maken krijgen?

Om die vraag te kunnen beantwoorden, is het noodzakelijk eerst het technisch leesproces te begrijpen.

Eén model, twee routes Technisch lezen is een algemeen leesproces dat bestaat uit het aan elkaar koppelen van klanken en geschreven letters (De Jong, 2011). Dit pro-

ces van decoderen is goed zichtbaar bij leerlingen uit groep 3, die een woord opdelen in klanken, waarna ze de klanken weer aan elkaar plakken tot één woord. Hoe geoefender de lezer, hoe sneller dit gaat. Het lezen gaat steeds sneller, omdat een lezer steeds efficiënter gebruik weet te maken van een pad dat in de hersenen wordt afgelegd. Dit pad verbindt het lezen van letters aan het uitspreken van klanken.

Coltheart, Rastle, Perry, Langdon en Ziegler (2001) hebben dit pad weergegeven in het Dual Route Cascade-model. Dit model kent twee routes, de lexicale en non-lexicale route. De lexicale route wordt gebruikt voor het lezen van bekende woorden. De lezer kan deze woorden direct uit een groot netwerk in de hersenen halen. Hier ligt informatie opgeslagen over de schrijfwijze, uitspraak en betekenis. De non-lexicale route maakt gebruik van decoderen, net zoals leerlingen in groep 3 dat doen. Dit is handig voor onbekende woorden die nog niet opgeslagen zijn in het netwerk en in delen moeten worden gelezen.

Sneller kan niet Een sterke technische lezer laat bij elk woord beide routes tegelijk starten. Als een van de twee routes als eerste klaar is, kan het woord worden uitgesproken. Dit hoeft niet altijd een wedstrijd te zijn. Informatie kan ook gecombineerd worden om tot een juiste uitspraak te komen.

Door beide routes kunnen bekende en onbekende woorden razendsnel worden gelezen.

Gemiddeld in zo’n 250 milliseconden per woord (Cain, 2010). Dit is zo snel dat het amper sneller kan. De lezer bereikt een zogenaamd leesplafond. Een vraag die dan voor de hand ligt is: als een leerling een leesplafond heeft bereikt, waarom zou je hem dan dagelijks

Professionalisering

Techniek? Niks voor mij!

Vroege beroepsuitsluiting Vanaf een jaar of negen beginnen kinderen een ruimte af te bakenen waarbinnen zich een – in hun ogen– geschikt beroep bevindt (Gottfredson,1996). Daarbij wijzen ze beroepen af die eigenlijk prima bij hen passen. Vooral op technisch gebied. Wat kun je als leerkracht doen om kinderen bewust te maken van hun mogelijkheden?

Cathy van Tuijl is werkzaam bij Hogeschool Saxion als lector Gedrag- en leerproblemen en bij de Universiteit Utrecht als universitair docent Juliette Walma van der Molen is hoogleraar Talentontwikkeling, Wetenschap en Techniek aan de Universiteit Twente Meike Grol is wetenschaps- en bedrijfsjournalist bij 17bomen

V

roeg je de zesjarige Tess wat ze later wilde worden, dan riep ze de ene dag ‘Brandweerman!’ en de volgende dag ‘Verpleegster!’

Nu is ze tien en vindt ze de brandweer niks voor meisjes. Tess heeft ruimtelijk inzicht, kan goed tekenen en komt gemakkelijk mee op school, maar is weinig ambitieus. In haar laagopgeleide familie is ze de eerste die kan doorleren. Omdat ze dol is op haar kleine zusje, wil ze later in de kinderopvang werken.

Dat ze veel meer opties heeft, beseft ze niet.

Het uitsluiten van beroepsmogelijkheden begint eerder dan je denkt. Tussen negen en veertien jaar kiezen kinderen binnen welk gebied hun toekomstige carrièremogelijkheden liggen (Hartung, Porfeli, & Vondracek, 2005). De grenzen van dat gebied worden bepaald door verschillende factoren: de verwachtingen van hun omgeving, hun zelfvertrouwen, maar ook het beeld dat ze van bepaalde beroepen hebben.

In het eerste deel van dit artikel lees je hoe beroepsuitsluiting tot stand komt en in het

‘Wat beeld jij je in?’

Het VHTO (landelijke organisatie Vrouwen in Hogere Technische Opleidingen en functies) heeft diverse materialen ontwikkeld waarmee je je leerlingen kunt helpen hun beeldvorming te veranderen. Zo komen in de beeldenbank ‘Dit doe ik’ vrouwelijke beroepsbeoefenaars in technische beroepen aan het woord.

Ze vertellen in korte clips enthousiast over wat ze doen. Ga naar www.ditdoeik.nl/basisschool of scan de QR-code hiernaast.

Met de lessenserie verbeeldingskracht: ‘Wat beeld jij je in?’ kun je de stereotiepe denkbeelden van de meisjes, maar ook van de jongens in je klas, tot onderwerp van gesprek maken. Aan de hand van verschillende praktische oefeningen en theorie, bijvoorbeeld over de werking van het brein, leren de kinderen de gedachte ‘voor exacte vakken moet je talent hebben’ omzetten naar ‘hoe meer ik oefen voor een vak, hoe beter het gaat’.

Ze krijgen een realistischer beeld van de mogelijkheden die ze hebben op het gebied van bèta en techniek. De docentenhandleiding en de leerlingenbladen zijn te downloaden op www.vhto.nl

12

JSW 4 december 2014

tweede deel hoe je als leerkracht de beroepskeuzeruimte van je leerlingen kunt vergroten.

Daarbij gaan we in op de vraag waarom wetenschappelijke en technische beroepen sneller worden uitgesloten dan andere.

Vroege afbakening Vanaf een jaar of negen vindt er een ontwikkeling plaats in het denken van kinderen die hen in staat stelt complexere redenaties te maken.

Als kleuter dachten ze nog dat ze de beste van de wereld waren, maar nu gaan ze hun eigen competenties vergelijken met die van leeftijdsgenoten. Ze zien dat hun beste vriendje naar het gymnasium gaat en zij niet. Ze realiseren zich dat je voor elk beroep een andere vooropleiding nodig hebt en dat niet iedereen voor elke opleiding in aanmerking komt. In dezelfde periode begint ook het beeld dat ze van beroepen hebben zich te ontwikkelen en kijken ze of dat beroepsbeeld overeenkomt met wat ze leuk vinden. Heb ik zin later veel achter de computer te zitten? Wil ik als verpleegster nachtdiensten draaien? Ze zien dat bij elk beroep een bepaalde status en salaris hoort en dat sommige beroepen als meer passend worden beschouwd voor vrouwen en andere voor mannen. Deze belangrijke keuzeprocessen beginnen allemaal al in de basisschoolperiode. Lang niet elke leerkracht is zich daarvan bewust.

Gottfredsons theorie De Amerikaanse professor Linda S. Gottfredson heeft de sociale en psychologische factoren die een rol spelen bij het uitsluiten van beroepen samengevat in een model. Ze beschrijft dat als een kind een beroepskeuze maakt, het allereerst iets kiest waarvan het denkt dat het dit kan. Het kind bepaalt daarmee de bovengrens (Zie Figuur 1 op pagina 13, blauwe lijn) van zijn of haar ‘sociale ruimte’, de zone van geschikte beroepen. Onzekere kinderen leggen die bovengrens automatisch lager dan kinderen die veel zelfvertrouwen hebben. Tegelijkertijd definieert het kind een ondergrens (groen):

OriĂŤntatie op mens en wereld

Onderzoekend leren

Hoe begeleid je leerlingen bij hun eigen onderzoek?

Bij onderzoekend leren gaan leerlingen op onderzoek uit op basis van hun eigen onderzoeksvragen. De leerkracht heeft hierbij niet meer de rol van inhoudelijk expert, maar is veel meer een procesbegeleider. In dit artikel vind je suggesties, voorbeelden en hulpmiddelen die je als leerkracht kunt gebruiken bij het begeleiden van het onderzoeksproces.

Marieke Peeters is projectmanager van het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU) Nijmegen (www.wkru.nl) Jan van Baren-Nawrocka is projectleider bij het WKRU Nijmegen

De stappen van ren onderzoekend le lijken op de jke wetenschappeli cyclus

O

nderzoekend leren geeft leerlingen de mogelijkheid om vanuit hun nieuwsgierigheid en een onderzoekende houding op onderzoek uit te gaan. Deze didactiek wordt steeds vaker gebruikt met name bij wetenschap en technologieonderwijs, ofwel de vakken rondom oriĂŤntatie op mens en wereld.

Kleine wetenschappers De stappen van onderzoekend leren (zie afbeelding hieronder) sluiten aan bij de natuurlijke manier van leren van alle leerlingen. Vanuit verwondering ontstaan allerlei vragen. Door zelf op onderzoek uit te gaan zijn leerlingen actief betrokken bij hun eigen leerproces. Het onderzoekend leren is daarbij geen doel op zich, maar een middel om antwoorden te krijgen op

vragen die leerlingen hebben en die aansluiten bij het thema van het project. Onderzoekend leren komt het beste tot z’n recht als het binnen een project ingezet wordt in plaats van als losse activiteit. Leerlingen doorlopen, veelal in groepjes, het onderzoeksproces. Daarbij maken ze zich onderzoeksvaardigheden eigen, zoals: plannen, observeren, meten, analyseren, evalueren, rapporteren en presenteren van gegevens.

Dit zijn allemaal stappen en vaardigheden waar wetenschappers in hun onderzoek ook gebruik van maken. Kinderen zijn net kleine wetenschappers!

Afwisseling tussen doen en denken De verschillende stappen in een onderzoekproces bieden ruimte voor de afwisseling tussen

Bron: WKRU

18

JSW 4 december 2014

Professionalisering

Uitgangspunten van The Essential Schools

Stel je pedagogiek centraal Wanneer je pedagogiek centraal wilt stellen in je onderwijs, zonder de didactiek uit het oog te verliezen, zul je je herkennen in het concept van The Essential Schools. Lees meer over de uitgangspunten van deze scholen en denkgewoonten voor de praktijk.

Rikie van Blijswijk is onderwijskundige, medeoprichter van de Leerschool, medewerker van NIVOZ/hetkind en ondersteunt scholen bij visie- en conceptontwikkeling

‘We don’t teach them what to think, we teach them how to think’ (C. Beasley, docente Parker Charter School, Devens, Massachussets)

32

JSW 4 december 2014

D

e Verenigde Staten kennen 1500 Essential Schools, waarbij ‘essential’ verwijst naar de pedagogische essentie van hun onderwijs – waarin verbondenheid, verantwoordelijkheid en vertrouwen de belangrijkste pijlers zijn – alsmede naar hun praktische uitgangspunten. Een groeiend aantal leerkrachten in Nederland stelt de pedagogiek weer centraal zonder de didactiek uit het oog te verliezen. Zij zullen zich herkennen in het concept van The Essential Schools.

Wat hen bindt is zo dicht mogelijk bij leerlingen staan. Wat zij weten is dat het in onderwijs uiteindelijk gaat om zelfvertrouwen en talenten van leerlingen. Wat zij doen is dit tot in elke vezel van hun lesgeven laten doordringen. Hoe dat er in de praktijk uitziet lees je in dit artikel.

Scholen die je leren wie je bent Het boek The Essential Schools. Scholen die je leren wie je bent, is het eerste Nederlandstalige boek (2014) over The Essential Schools. Het biedt een inkijk in drie scholen in Boston, die werk maken van diep leren en de ‘big issues’ van deze wereld tot thema maken. Daarbij staat verbondenheid met jezelf en de ander voorop.

Klaslokalen op The Essential Schools zijn ingericht met veel materiaal van leerlingen en de leerdoelen voor vier- tot achttienjarigen hangen aan de muren. De mate waarin die leerdoelen beheerst worden varieert, maar van jongs af aan wordt op deze scholen gewerkt aan meesterschap. Elk schooljaar worden drie thema’s van elk drie maanden tot in detail uitgewerkt.

De leerkrachten ontwerpen daarvoor hun eigen lessen en geven veelvuldig feedback op het werk van leerlingen. ‘Daar heb ik veel aan, want die feedback is én to-the-point én zo motiverend dat ik zin heb om mijn werk verder te

verbeteren’, zeggen leerlingen daarover.

Leerstof is in dit concept een middel om goed leiderschap en burgerschap te verwerven. Demonstraties van leerlingen van hun ontwikkelingen aan de hand van hun portfolio aan klasgenoten, leerkrachten, ouders en notabelen uit de wijk worden belangrijker gevonden dan scores op nationale testen.

Leerlingen boeken verbazingwekkend goede resultaten. Van alle public schools in Boston slaagt in 2013 65,9 procent. Van The Boston Arts Academy, een school voor voortgezet onderwijs slaagt 86,9 procent. Op deze school zitten leerlingen die niet een zodanige rijke thuis-, leef- en woonsituatie hebben dat ze volop kunnen leren en zich kunnen ontwikkelen. Ze hebben voor de ontwikkeling van hun talenten en ambities de school nodig. Veel van deze kinderen wonen in armoedige wijken, leven onder de armoedegrens en hebben te kampen met psychische en/of psychiatrische aandoeningen (zie www.bostonpublicschools.org).

Anonimiteit en apathie Tijdens onderzoek in de jaren tachtig van de vorige eeuw naar de staat van het Amerikaanse onderwijs schrikt Ted Seizer (1932-2009) van de anonimiteit en apathie in de overvolle scholen. Leerlingen vervelen zich het grootste gedeelte van de tijd en velen verlaten voortijdig zonder diploma het onderwijs. Om het tij te keren formuleert hij Ten Common Principles, die leidend zijn voor alle scholen, aangesloten bij de door hem opgerichte Coalition (www.essentialschools.org).

Sociaal-emotionele ontwikkeling

Seksuele ontwikkeling van kinderen

‘Meester, ze tongzoenen op het schoolplein!’

Elkaars geslachtsdelen bekijken tijdens het douchen, ‘jongens zoenen’ op het speelplein of vragen hoe een baby uit de buik komt; het hoort allemaal bij de seksuele ontwikkeling.

Al vanaf heel jonge leeftijd verkennen en onderzoeken kinderen stapsgewijs seksualiteit en lichamelijkheid. Belangrijk voor ‘later’, want zo leren zij seksualiteit een plek geven in hun leven. Het is een noodzakelijke voorwaarde dat je als leerkracht kennis hebt over seksuele ontwikkeling. Het biedt immers een kader voor pedagogische begeleiding.

Channah Zwiep (pedagoog/ www.kind-enzo.nl) is gespecialiseerd in de seksuele ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen. Zij ontwikkelt trainingen en ouderavonden en is docent aan de Universiteit van Amsterdam waar zij onder meer een keuzemodule ‘Seksuele opvoeding in maatschappelijke context’ verzorgt

40

JSW 4 december 2014

D

e seksuele ontwikkeling van kinderen is net zo’n vanzelfsprekend onderdeel van de ontwikkeling als leren lezen en schrijven (Zwiep, 2012). Dit betekent dat kinderen van jongs af aan seksuele lustgevoelens hebben en nieuwsgierig zijn naar seksualiteit. Seksualiteit moeten we daarbij opvatten als een breed begrip, dat bestaat ook uit lichamelijkheid, intimiteit en geslachtelijkheid (De Graaf, 2013). Lichamelijkheid houdt in dat kinderen hun lichaam leren kennen en bijvoorbeeld leren benoemen of iets prettig of niet prettig voelt. Intimiteit gaat over het kunnen aangaan van vriendschappen in brede zin. Kinderen ervaren bijvoorbeeld dat knuffelen prettig kan zijn met de één, terwijl ze een ander liever geen zoen geven. Geslachtelijkheid tenslotte, is het ontdekken van sekseverschillen en de sociale rollen die daarbij horen.

Deze drie dimensies omvatten het begrip seksualiteit voor zowel kinderen als voor volwassenen. Het verschil tussen hen is dat kinderen (nog) geen seksuele identiteit hebben en geen hormonaal gestuurd seksueel verlangen kennen.

Tijdens de seksuele ontwikkeling leren kinderen bovendien de drie dimensies van seksualiteit te integreren. Dat doen ze allemaal op hun eigen manier en in hun eigen tempo. Hoewel de seksuele ontwikkeling een persoonlijke ontdekkingsreis is, is seksueel getint gedrag van kinderen wel gerelateerd aan verschillende leeftijdsgroepen (Zwiep, 2008). We bespreken hierna seksueel getint gedrag van zes- tot tienjarigen en tien- tot dertienjarigen.

Zes- tot tienjarigen Een zesjarige kan al redelijk zelfstandig functioneren. Een kind van deze leeftijd kan bovendien empathie opbrengen en heeft zich de meest gangbare waarden en normen eigen gemaakt.

Vanaf een jaar of zes lijkt het alsof kinderen minder bezig zijn met seksualiteit. In de algehele ontwikkeling heet deze fase ook wel de latentiefase. Seksualiteit is tegelijkertijd wel sluimerend aanwezig. Als opvoeder merk je echter niet altijd waarmee kinderen bezig zijn, doordat kinderen wat introverter worden. Zij stellen hierover bijvoorbeeld minder openlijk vragen of doen de deur van het toilet op slot terwijl die voorheen altijd open stond. Kinderen weten op deze leeftijd dat je in het openbaar niet in je neus peutert of aan je billen krabt. Kinderen van zes jaar begrijpen bovendien heel goed dat seksualiteit een beladen onderwerp is voor veel mensen (Zwiep, 2008). Tegelijkertijd kunnen zij seksualiteit ook als spannend ervaren. Het is bijvoorbeeld leuk om volwassenen uit te dagen met seksueel getinte moppen.

Tussen zeven en tien jaar ontwikkelen kinderen

Intimiteit gaat over het kunnen aangaan va n vriendschappen in br ede zin

Verwacht in JSW Samenwerken aan onderwijskwaliteit

Het onderwijssysteem functioneert beter als leerkrachten meer bij het ontwerp worden betrokken, vindt Stichting Leraren met Lef. Hoe inspireren leerkrachten en schooldirecteuren elkaar?

JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-enklare lessen.

Nieuwsgierigheid stimuleren © Dreamstime

Probleemoplossend en creatief, grensverleggend denken, zijn nieuwe vaardigheden waaraan gewerkt wordt op de basisschool. Hoe kun je het creatief denken en de nieuwsgierigheid stimuleren?

Niet missen?

W&T in samenhang

Hoe besteed je meer aandacht aan Wetenschap & Technologie in een toch al druk onderwijsprogramma?

Handvatten om W&T in samenhang met andere vakken vorm te geven.

Ontvangen jullie JSW wel op school, maar mis je het blad vaak? Neem dan een extra jaarabonnement voor slechts € 50,-. Kijk op: www.jsw-online.nl/jsw/extrajaarabonnement

Bewegingsonderwijs © Dreamstime

In de rubriek ‘Gereedschap’ vergelijkt Rob Falize twee methoden uit het bewegingsonderwijs: Beweeg Wijs en Basislessen in het speellokaal en zet deze tegen elkaar af.

Proefabonnement JSW Ook leuk voor thuis!

Nummer

Nummer

9, jaargan

8, jaarga

g 98, mei

ng 98,

april 20

14

2014

Nummer 10, jaarga

ng 98, juni 2014

www .j s w -o n li n e Jeu .n l in Sch w w w.jVakblgd ool en Werel ad voo sw d r het basiso nl speciaal -o e.rwnl onderw in nde ijs, Jeugd in ijs en opl School eid ing en Vakblad Wereld ww w.j sw voor het -on bas ison lin speciaal der wijs e.n l, ond

3x voor €13,50*

erwijs en opleiding Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding

Abonnement stopt automatisch!

Meer dan

50%

Zoekg edrag O n op inte WooGrd ed zn n spe o rek e kr kee kndeto n o n ve e ts r ois d Kun je lereenn: rnet e Z r o wijsbe reken weemtZeowrsleat cho en ee hoefte len inm mett p Ned n O e je

korting!

vergewr je goe er renten eedsbpo icht bij d ged land st De realisa oepu kelanir?de van een intkindera Wannetie relgnkin r adc nk en :apa werken co egraa Zo zorg je er hettru voo aam r een rijkm n! lim ep lee rom e n ge te vin g n?

Hoe ga je om me t selectief mutis me?

JSW14_0

152_TDS

JSW14_023

7_TDS_nr9

* De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2015

-1.indd

_nr8.indd

1

1

JSW14_0317_TDS_n

27-03-14

r10.indd 1

24-04-14 28-05-14 14:46

Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2265243 50

JSW 4 december 2014

14:00

15:26