HJK 4 december 2014

Vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

Natuur in het schoolbeleid

Natuuronderwijs in koudere

jaargetijden

Oud en jong: samen

tuinieren

Nr. 4 - Jaargang 42 – dec. 2014

www.hjk-online.nl

Naar buiten allemaal!

Inhoud

Naar buiten allemaal!

nr 4 - december 2014

6

Kees Both en Sophie Sliepen

Natuur in het schoolbeleid

Nina van Enckevort

Hoe richt je het schoolplein rijk in?

Veel van onze schoolpleinen zijn grijs en saai.

Door ze rijk in te richten, breiden we de speelleeromgeving uit van binnen naar buiten. Hoe doe je dat en waar moet je rekening mee houden?

18

Henrike van den Hurck

Natuuronderwijs in koudere jaargetijden Het regent, sneeuwt of stormt… dus ga je naar buiten! Tips en handvatten om in je beredeneerd aanbod aan kleuters gebruik te maken van het winterse weer.

24

Kees Both

Oud en jong: samen tuinieren Een vruchtbare vorm van ‘intergenerationeel leren’ is het samen tuinieren in een zogeheten generatietuin. Lees meer over generatietuinen en de ervaringen binnen een plaatselijk project.

Rubrieken

... en verder 5

Henrike van den Hurck en Denise Bontje – Naar buiten allemaal!

30

Christiane Nieuwmeijer – Muziek­ hoek: spelend leren over muziek

34

Verwacht in HJK

Als abonnee van HJK heb je gratis exclusieve toegang tot het uitgebreide online archief. In dit archief vind je alle artikelen van vorige jaargangen: van 2001 tot nu. Ga naar hjk-online.nl/hjk/inloggen

HJK De wereld van het jonge kind Onafhankelijk vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen.

Jaargang 42, nummer 4/2014 © 2014 – ISSN 0165-4772 Uitgave ThiemeMeulenhoff, Amersfoort

Frequente ervaringen met natuur leveren een belangrijke bijdrage aan ontwikkeling van kinderen. Spelen en werken in en met het groen kun je als vorm van ‘levend leren’ zien. Hoe wakker je die manier van leren aan en neem je het op in het schoolbeleid?

12

Colofon

11 16 17 22 28 29

Aan de slag!

Prentenboek van de maand Donderstenen PrentenboekIndruk BoekIndruk

Abonnementenadministratie HJK Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 242 [E] hjk@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: Studentenabonnement: Proefabonnement (3 nummers): Los nummer: Extra jaarabonnement: Combi-abonnement HJK en JSW:

€ 71,50 € 38,€ 13,50 € 10,€ 50,€ 110,-

Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Neder­land. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abon­ne­ menten kunnen op elk gewenst moment ingaan.

Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Hoofdredacteur Iris Nonkes-van den Berg Bureau- en webredactie Evelien de Lange Redactie Aleid Beets Kessens (voorzitter), Denise Bontje, Anneke Elenbaas van Ommen, Annika de Haan, Ad van der Heijden, Henrike van den Hurck Redactieassistent Nicole van Barneveld-Visser Redactieadres HJK Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] 033 448 34 54 [F] 033 448 3 999 [E] hjk@thiememeulenhoff.nl [I] www.hjk-online.nl Netwerkleden Diny van der Aalsvoort, Annerieke Boland, Ingrid van Bommel-Rutgers, Kees Both, Kim Freriks, Ruben Fukkink, Karin Hoogeveen, Sanne Huijbregts, Peter Nikken, Bea Pompert, Esther Ruel Engelman, Elly Singer, Dirk van der Straaten, Hilco van Stuyvenberg, Marianne Verhallen, Peter de Vries Omslagfoto Isabel Nabuurs Fotografie Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ reclame + communicatie – Meppel Druk Drukkerij Wilco Advertentie-exploitatie Joop Slor (joop@recent.nl) / Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 330 89 98 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2014 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

Journaal

HJK december 2014

3

Naar buiten allemaal!

Special over natuur (in het) onderwijs

Naar buiten allemaal!

Juist in de tijd waarin het jonge kind steeds meer in aanraking komt met digitale media, wordt (terecht) het belang van spelen in de natuur vaker benadrukt. Lees waarom de redactie van HJK het de hoogste tijd vindt voor een special over natuur, zeker in de winter!

Denise Bontje is redactielid HJK en procesbegeleider/trainer bij Sardes

H

oewel de digitale media niet te negeren zijn, moet er sprake zijn van een goede balans tussen verschillende vormen van spel: analoog en digitaal, binnen én buiten. Juist buiten worden de zintuigen geprikkeld en wordt de ontwikkeling van kinderen gestimuleerd. Het is dan ook goed dat er initiatieven zijn om kinderen meer met de natuur in aanraking te laten komen.

Zo heeft Veldwerk Nederland de Internationale ModderDag (www.modderdag.nl) in Nederland op de agenda gezet. In 2015 valt de Modderdag op 29 juni, dus zet hem vast in de agenda!

Op internet zijn verschillende websites te vinden die leerkrachten helpen om het natuuronderwijs verder vorm te geven. Er zijn bijvoorbeeld op www.groensteschool.nl en www.digischool.nl diverse projecten te downloaden die gemakkelijk in de groep uit te voeren zijn.

Daarnaast worden schoolpleinen weer meer uit­ dagender en natuurlijker en er worden moestuinen ingericht. Natuur staat steeds vaker op de agenda van scholen. Maar, wat gebeurt er als de eerste druppels weer vallen? Als de kou zijn intrede doet? Trekken we ons dan massaal terug in de veilige warme muren van de school? Of blijven we eropuit gaan met de groep? En waarom is dat dan zo belangrijk? We vroegen voor deze special vier auteurs om vanuit hun expertise het belang van natuur in de klas te onderstrepen en dat heeft enkele prachtige artikelen opgeleverd.

Samen met Kees Both gaat Sophie Sliepen in het artikel ‘Natuur in het schoolbeleid. Hoe groen is de school?’ (pagina 6) in op de beleidsmatige kant van natuuronderwijs. Hoe zorg je ervoor dat natuuronderwijs onderdeel wordt van het onderwijsbeleid en geen vak apart blijft? De auteurs laten daarnaast zien dat we voor goede praktijkvoorbeelden de landsgrenzen niet meer over hoeven. Niets staat ons dus in de weg de natuur de school in te halen.

Maar, wat is dan het belang van een rijke speelleeromgeving buiten en hoe vorm je je eigen schoolplein om tot een groene en rijk ingerichte omgeving? Deze vragen (en meer) neemt Nina van Enckevort onder de loep in haar bijdrage

• Isabel Nabuurs Fotografie

Henrike van den Hurck is redactielid HJK, specialist Jonge Kind en werkt als onderbouwcoördinator en groepsleerkracht op OBS Koolhoven in Tilburg. Ze deelt haar ideeën en blogt over de avonturen van haar kleutergroep op www.kleuterklasse.nl

‘Praktische tips voor een stimulerende speelleeromgeving. Hoe richt je het schoolplein rijk in?’ (pagina 12).

Redactielid Henrike van den Hurck schreef een praktijkartikel (pagina 18) om leerkrachten te inspireren om meer met natuur en de klas te doen, zeker ook in de koude seizoenen! In dit artikel wordt beschreven hoe je in je beredeneerd aanbod aan kleuters gebruik kunt maken van het winterse weer.

Na het lezen kun je er direct mee aan de slag!

Met het artikel ‘Oud en jong tuinieren samen.

Generatietuinen’ (pagina 24) sluit Kees Both de special af. In dit artikel laat de auteur zien hoe de natuur jong en oud bij elkaar brengt, door de samenwerking tussen scholen en verzorgingshuizen in een generatietuin.

Kortom, een special om direct mee aan de slag te gaan, zowel in uitvoering als op beleidsniveau.

Onderzoek de mogelijkheden bij jou op school.

Trek je jas aan, doe een sjaal om en ga naar buiten allemaal, de natuur in!

Veel plezier!

HJK december 2014

5

Naar buiten allemaal!

Natuur in het schoolbeleid

Hoe groen is de school?

Uit onderzoek wordt steeds duidelijker dat frequente ervaringen met natuur een belangrijke bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kinderen. Groen is goed voor kinderen, voor alle kinderen en voor sommige kinderen in het bijzonder. Spelen en werken in en met het groen kun je als vorm van ‘levend leren’ zien: leren in de echte wereld. Hoe wakker je die manier van leren aan en neem je het op in het schoolbeleid? Een pleidooi met diverse praktijkvoorbeelden.

Kees Both is pedagoog en actief in de netwerken ‘Groene pedagogiek’ en ‘Springzaad, meer ruimte voor natuur en kinderen’ Sophie Sliepen was hogeschooldocente bij Fontys OSO en geeft nu vanuit haar eigen bureau advies over kind en natuur

H

et is paradoxaal: sinds kort groeien de meeste kinderen op aarde op in steden en tegelijker­tijd wordt aangetoond dat opgroeien in een natuurrijke omgeving gunstig is voor een evenwichtige ontwikkeling van kinderen.

In een gevarieerde natuurrijke omgeving, met hoogte­verschillen, bomen en struiken en met verschillende bodembedekkingen, bewegen kinderen meer en veelzijdiger dan op een betegeld schoolplein met klimrekken. De natuur levert een grote hoeveelheid ‘losse dingen’, niet gestandaardiseerd materiaal, om dingen van te maken, wat de creativiteit bevordert. Planten vragen om het genieten van hun schoonheid en het maken van ‘mooie dingen’. Dieren zijn spannend en dagen uit tot nader onderzoek. Het zijn in het groen ontspant en maakt kinderen rustiger.

Onderzoekers spreken daarbij over ‘aandachtsherstel’: het uitrusten van mentale inspanning.

Dat geldt ook voor het werken in het groen, denk aan tuinieren, natuurbeheer en dergelijke. Zelfs het uitzicht op gevarieerd groen buiten maakt al rustiger. Natuurervaringen doen recht aan het hele kind: fysiek, mentaal, spiritueel. Dat geldt in het bijzonder voor kinderen die extra en specifieke aandacht nodig hebben. Hier ligt een relatie met passend onderwijs. De hiervoor genoemde ervaringen zijn tevens basaal voor de groei van betrokkenheid bij en inzet voor onze prachtige en kwetsbare aarde. Zorg voor kinderen en zorg voor de aarde liggen in elkaars verlengde.

Het voorgaande is van belang voor de plaats van natuur in het schoolbeleid.

De natuur zorgt voor ‘aandachtsherstel’ en doet recht aan het kind op alle vlakken

Leren met alle zintuigen ‘Niet voor de school, maar voor het leven leren wij’. Een oud uit het Latijn afkomstig inzicht (‘Non scholae sed vitae discimus’; Lucius Annaeus Seneca, red.), dat vaak vergeten wordt en voorts weer regelmatig herontdekt wordt. Recent bijvoorbeeld door ontwikkelingen in Scandinavische 6

HJK december 2014

landen. Centraal staat daarbij ‘het kennismaken met’, in plaats van ‘het leren over’. Leren met alle zintuigen, oftewel lijfelijk leren. Kinderen brengen tot onafhankelijk denken en handelen, met daarbij het ontwikkelen van een besef van verantwoordelijkheid voor elkaar, hun leefomgeving en de natuur. Leren in de context van het ‘echte leven’, vooral ook buiten.

Dichtbij Dat ‘buiten’ kan het schoolterrein (groen schoolplein) zijn, een park, boerderij of natuurgebied verder weg. Voordeel van een groen schoolplein als leer- en speellandschap is dat er geen vervoer georganiseerd hoeft te worden. Kinderen kunnen daar elke schooldag spelen. Een school kan ervoor kiezen om op het schoolplein naast het spelen ook mogelijkheden te bieden voor onderzoekend leren – en kinderen te laten ontdekken door te doen, al dan niet gecombineerd met kunstzinnige activiteiten of tuinieren. Dat biedt mogelijkheden voor gesprek buiten met de hele groep (kring), of in een ‘openluchttheater’ voor presentaties en voorstellingen.

Belangrijk zijn plekken waar kinderen kunnen zitten, uitrusten, met elkaar praten, mijmeren.

Op een goed vormgegeven groen schoolplein is, mede door de vele keuzemogelijkheden, minder agressie, zoals recent onderzoek liet zien (zie bit. ly/1fivQ5B ). Het verdient aanbeveling om vanaf het begin de buurt bij de verandering te betrekken, zeker als het plein vrij toegankelijk is na schooltijd.

Dit ook in verband met sociale controle.

Wanneer een school denkt dat een groen schoolplein bij de school niet mogelijk is – door ruimtegebrek, door ervaringen met vernielingen, of iets dergelijks – is het goed om advies te vragen aan een ontwerper. Deze ziet vaak nog niet-bedachte mogelijkheden. Een centrum voor natuur- en milieueducatie kan de school ondersteunen bij het gebruik van het groene schoolplein in het onderwijs (waarbij soms de hulp zal moeten worden gevraagd van deskundigen op de terreinen van bijvoorbeeld rekenen-wiskunde of taal).

Naar buiten allemaal!

Praktische tips voor een stimulerende speel-leeromgeving

Hoe richt je het schoolplein rijk in?

Veel van onze schoolpleinen zijn grijs en saai. Door ze rijk in te richten, breiden we de speel-leeromgeving uit van binnen naar buiten. Hierdoor worden de leer- en ontwikkelingsmogelijkheden van alle kinderen beter benut. Maar hoe zorg je daarvoor en waar moet je rekening mee houden?

Nina van Enckevort is Specialist Jonge Kind. Ze werkt als groepsleerkracht 1-2 op basisschool Onder de Linde. In het kader van de Master SEN opleiding Jonge Kind Specialist aan Fontys OSO in 2012 deed ze onderzoek naar het schoolplein als rijke speelleeromgeving

‘J

uf, kom je ook in onze hut?’ De kinderen van groep 1-2 van basisschool Onder de Linde in Hegelsom sjouwen met takken. Ze vergelijken de takken met elkaar: wie heeft de langste tak, de dikste tak. Al sjouwend komen ze op het idee om een hut te maken: welke takken zijn er voor nodig om een hut te maken waar ze allemaal in passen?

De kou voelen ze niet, ze zijn hard aan het werk.

Buiten spelen is een belangrijk onderdeel van het rooster in de onderbouw. Hoewel het belang van een rijk ingerichte speel-leeromgeving al lang aangetoond is, wordt er aan de inrichting van het schoolplein op de meeste scholen nauwelijks aandacht besteed. In een buitenomgeving die rijk ingericht is, worden kinderen uitgedaagd om te spelen, te ontdekken en te leren. Wanneer mag je spreken van een schoolplein als rijke speel-leeromgeving en hoe creëer je zo’n omgeving?

De waarde van buiten spelen De buitenomgeving verschilt kwalitatief van de binnenomgeving. Kinderen hebben er meer bewegingsvrijheid, mogen meer geluid maken en kunnen meer exploreren en experimenteren (Tovey, 2011). Het biedt een scala aan zintuiglijke ervaringen die het lichaam stimuleren.

Kinderen zijn buiten minder afhankelijk van de leerkracht. Er wordt meer verwacht van (Jonge) kinderen leren door hun zelfstandigheid, waardoor ze zich vrijer middel van hun zintuigen, voelen en gedragen. Dit geldt ook voor het door te bewegen en daar contact met andere kinderen en het zelf emotioneel op te reageren. oplossen van problemen. De buitenomgeving Hieraan verbonden heringeeft kinderen de mogelijkheid hun durf, neringen kunnen we ons uithoudingsvermogen en ondernemingslust hele leven oproepen te gebruiken. Spannende spelletjes, zoals (Tovey, 2011). verstoppertje en tikkertje, kunnen buiten gespeeld worden. Bij buiten spelen hoort ook het omgaan met natuurlijke elementen, het ervaren van de seizoenen (tijdsbeleving), onderzoeken van insecten (natuuroriëntatie) enzovoort. In hun boek Buitenspelen in het zonnetje beschrijven Caminada en Leenders (2012) uitgebreid de ruimere mogelijkheden van het school-

plein die er op verschillende gebieden zijn.

Omdat buitenspel bij kinderen aan een andere behoefte voldoet dan binnenspel biedt het ook andere ontwikkelingskansen.

Meerwaarde Een rijk ingerichte speel-leeromgeving stimuleert een brede ontwikkeling. Het lokt verschillende activiteiten en ervaringen uit. Op het schoolplein is dit te realiseren door de ruimte in te delen in verschillende zones met ieder hun eigen karakter.

Zowel Tovey (2011) als Caminada en Leenders (2012) beschrijven in hun boek diverse mogelijkheden. Zo is rekening houden met de loop- en rijroutes van belang. Daarnaast zijn losse materialen wezenlijk. Deze materialen moeten zo veel mogelijk ontwikkelingsgebieden stimuleren, tegen een stootje kunnen, uitnodigen tot samenspel, er aantrekkelijk uitzien en vanzelfsprekend veilig zijn. Naast materialen zijn er ook veel losse onderdelen zoals takken, stenen, kratten, planken, dekens en dergelijke. Het verbeeldingsspel dat gebruikmaakt van losse onderdelen helpt kinderen om verbindingen te maken en om het

12

HJK december 2014

• Foto’s: Nina van Enckevort

Leren

Het schoolplein van Onder de Linde voor de metamorfose

Naar buiten allemaal!

Het kan vriezen en het kan dooien

Natuuronderwijs in koudere jaargetijden Het regent, sneeuwt of stormt… dus ga je naar buiten! Tips en handvatten om in je beredeneerd aanbod aan kleuters gebruik te maken van het winterse weer.

We praten in de ochtendkring over het weer, zoals we dat elke dag doen.

Het is de kleuters opgevallen dat het buiten helemaal wit is. Sommige kinderen zijn er van overtuigd dat het sneeuw is, anderen weten te vertellen dat het alleen gevroren heeft.

‘Dat heeft dezelfde kleur maar het is anders. Je kunt er geen sneeuwpop mee maken’, zegt een van hen.

Zover we kunnen kijken ligt er een witte, bevroren waas over de wereld. De kleuters zijn benieuwd wat het is, al dat wit. Hoe zou het aanvoelen? Wat gebeurt ermee als je het op je hand legt?

Als je echt ervaring met deze verschijnselen op wilt doen, dan moet je naar buiten. En dat is precies wat we doen!

Henrike van den Hurck is Specialist Jonge Kind en werkt als onderbouwcoördinator en groepsleerkracht op OBS Koolhoven in Tilburg. Ze deelt haar ideeën en blogt over de avonturen van haar kleutergroep op www.kleuterklasse.nl

Ontdekkingstocht Natuuronderwijs in de lente en de zomer, dat ligt voor de hand. We zoeken naar insecten, planten zaadjes of bekijken de bloemen. Het liefst ‘met zonder jas’.

Maar in de koudere, natte maanden wordt het meeste natuuronderwijs binnen gegeven, vanuit het klaslokaal. Toch is er buiten zoveel te zien en te beleven, als je maar weet waar je moet zoeken. In ons geval gaan we de in de omgeving van de school op onderzoek uit.

Een kerstboom voor kabouters

18

HJK december 2014

De ontdekkingstocht kan al beginnen bij de kapstok. Alle kinderen hebben handschoenen, sjaals en dikke winterjassen bij zich, maar weten ze eigenlijk wel waarvoor dat is? Terwijl we ons warm aankleden voor onze tocht bespreken we het nut van winterkleding en komen op deze manier met een heleboel (nieuwe) woorden in aanraking: handschoen, want, sjaal en oorwarmers, om er een paar te noemen.

Kabouterbos Eenmaal buiten zijn de kleuters verrukt over de ijskristallen die op de struiken en het gras te vinden zijn. Senn vindt een stuk van een plant en houdt dit trots omhoog. ‘Het lijkt wel een kerstboom voor kabouters!’, roept hij verrast. Een groepje meisjes bekijkt het onkruid naast de weg. ‘Dat is net een bos waar het gesneeuwd heeft. Maar dan is het bos heel klein’, constateren ze. Senn wordt er met zijn kabouterkerstboom bijgehaald. Met wat takjes maken ze een bankje en zetten de kerstboom er naast. ‘Zo. Dan heeft de kabouter het ook gezellig.’ Intussen zien de kinderen dat ik vol aandacht naar een boom naast de weg sta te kijken. Al gauw drommen de kinderen om me heen. ‘Wat zie jij, juf?’

Ik vertel dat de kabouter vast heel blij is met zijn kleine bos, omdat ik het zelf ook fijn vind om bomen in de buurt te hebben. Zonder dat ik verder vragen

De kleuters zijn verrukt over de ijskristallen op de struiken en het gras

Tijdens de ontdekkingstocht verwonderen de kinderen zich over van alles

Naar buiten allemaal!

Oud en jong tuinieren samen

Generatietuinen Ons land vergrijst. Steeds meer ouderen worden gezond ouder. Die ouderen beschikken vaak over een schat aan levenservaring, wijsheid en deskundigheid. Die schat aanboren en ouderen daarbij het genoegen bezorgen om met kinderen te werken wordt ‘intergenerationeel leren’ genoemd. Een vruchtbare vorm daarvan is het samen tuinieren in een zogeheten generatietuin. Lees meer over generatietuinen en de ervaringen binnen een plaatselijk project.

• Jenaplanschool De Bijenkorf

Kees Both is pedagoog en actief binnen de netwerken ‘Groene pedagogiek’ en ‘Springzaad, meer ruimte voor natuur en kinderen

24

I

n de wijk Zielhorst, Amersfoort Noord, staat een seniorencomplex met de naam OverSeldert.

Vlakbij die flat bevinden zich twee scholen en ook de ruimtes voor buitenschoolse opvang van twee verschillende organisaties. Bij het complex is een tuin aangelegd waarin de kinderen van de buitenschoolse opvangcentra in de buurt tuinieren onder leiding van twee senioren.

Als ik op een dag deze tuin wil bezoeken en niet weet hoe ik er kan komen, komt een meisje naar mij toe en vraagt: ‘Wilt u naar de generatietuin?’ Zij wijst me de weg en een kwartier na mijn aankomst arriveren de kinderen in de tuin, met tuingereedschap in de hand, samen met een pedagogisch medewerker van de buitenschoolse opvang en Ineke Jansen, bewoner van de flat en begeleider van de kinderen. Zij gaan deze dag bonen zaaien en sla oogsten.

Het idee ‘generatietuin’ heeft twee bronnen die erin samenkomen: de ontwikkeling van ‘stadslandbouw’ en het leren van elkaar door verschillende generaties, oftewel ‘intergenerationeel leren’.

Stadslandbouw Rond het thema ‘voeding’ is veel te doen. Mensen zijn vaker kritisch over wat zij eten en willen weten waar hun voedsel vandaan komt. Zo ontstaan banden tussen stadsbewoners en boeren en tuinders buiten de stad. Via voedselnetwerken en ecologische supermarkten vinden verse producten vanuit de regio hun weg naar de kritische consumenten in de stad. Maar steeds vaker worden de lijnen nog korter en wordt in de stad zelf voedsel geproduceerd: stadslandbouw. Dit gebeurt vaak in de vorm van coöperatieve tuinen op lang braakliggende grond. Het gaat daarbij om een internationale trend, waarin ook aandacht is voor gezonde voeding voor kinderen. Michelle Obama startte bijvoorbeeld in Amerika de beweging ‘Let’s move’, met als doel obesitas bij Amerikaanse kinderen binnen één generatie uit te bannen. Speerpunten zijn daarbij ‘meer bewegen’ en ‘gezond voedsel’.

Om het goede voorbeeld te geven legde zij in de tuin van het Witte Huis een moestuin aan, waarin zij samen met kinderen tuiniert.

Door samen te doen in het groen ontstaat verbinding tussen generaties

HJK december 2014

Verbinding Kernbegrip van een generatietuin is ‘verbinding’.

Door samen te doen in het groen ontstaat verbinding tussen generaties – er wordt begrip voor elkaar ontwikkeld.

Maar denk ook aan verbinding met een stukje

kunst & cultuur

Muzikale ontwikkeling

Muziekhoek: spelend leren over muziek Wat doen kinderen als ze spelen in een muziekhoek, en hoe kunnen ze zich daar (muzikaal) ontwikkelen? Kunnen musici of groepsleerkrachten aan die ontwikkeling bijdragen, en hoe gaat dat het beste? Moet dat apart, of juist gezamenlijk? Op zoek naar antwoorden.

Hannah (4 jaar en 8 maanden) komt voor het eerst in de muziekhoek. Ze laat haar blik over de instrumenten gaan en loopt dan recht op het klokkenspel af. Ze begint meteen te spelen. ‘Pprring!’, speelt ze, een roetsj (glissando) omhoog, en ‘pprring!’, eentje omlaag. Ze heeft er zichtbaar plezier in en herhaalt haar glissandi onophoudelijk, wel tien minuten lang.

Gebiologeerd door de klank en de motorische handeling, varieert ze nauwelijks in tempo en volume. Pas na tien minuten kijkt ze op, en zegt tegen Arend, die met twee bekkens speelt: ‘Kun je misschien wat zachter spelen? Ik krijg er oorpijn van!’, waarop ze verder gaat waar ze gebleven was: ‘pprring!’ omhoog, en ‘pprring!’ omlaag.

De tweede keer dat Hannah in de muziekhoek

komt, speelt ze exact hetzelfde, zij het met iets minder enthousiasme. Ze kijkt nu af en toe naar de andere kinderen, en lijkt zich enigszins aan te passen aan hun beat. Na tien minuten echter, vraagt ze de leerkracht of ze de muziekhoek mag verlaten.

Anderhalve week later komt Hannah voor de derde keer in de muziekhoek. Verveeld pakt ze haar klokkenspel. Na drie glissandi zucht ze, en vraagt aan de leerkracht: ‘Hoe vaak moet ik hier nog in?’

Spelend leren en authentieke kunsteducatie Het is algemeen bekend dat jonge kinderen leren door te spelen. Het belang van spel voor de ontwikkeling van kinderen is stevig verankerd in

• Foto’s Christiane Nieuwmeijer

Christiane Nieuwmeijer is muziekdocent aan Pabo Inholland en het conservatorium van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht en onderzoeker voor het lectoraat Kunst­ educatie van de HKU waarbinnen onderstaand onderzoek is uitgevoerd (2009-2013)

Op de mezzanine is een muziekhoek ingericht

30

HJK december 2014

De bank in de muziekhoek heeft een breed scala aan instrumenten

Verwacht in HJK © Dreamstime

Kwaliteiten van leerkrachten

Wat maakt iemand tot een goede leerkracht onderbouw? En verschillen deze eigenschappen en competenties van een leerkracht bovenbouw?

Kwaliteiten van leerkrachten in beeld.

HJK (De wereld van het jonge kind) bestaat al ruim 40 jaar en is het bekendste vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen. HJK biedt actuele en betrouwbare vakinformatie en maakt daarbij een koppeling tussen theorie en praktijk.

Lievelingsjuf

Welke juf of meester was jouw favoriet? Columnist Aleid Truijens schrijft over (lievelings)juffen en meesters: de grappenmaker, de poezelige kleuterjuf, de intimiderende gymjuf…

Niet missen?

Schrijven anno 2015

Is het nog wel nodig dat kinderen leren schrijven in deze tijd van computers, smartphones en tablets?

Ja, want bij deze vaardigheid zijn zowel cognitieve als motorische processen betrokken.

Ontvangen jullie HJK wel op school, maar mis je het blad vaak?

Neem dan een extra jaarabonnement voor slechts € 50,Kijk op: www.hjk-online.nl/hjk/abonneren

Nationale Voorleesdagen

© CPNB

De Nationale Voorleesdagen 2015 vinden plaats van 21 tot en met 31 januari. In PrentenboekIndruk vind je boeken- en voorleestips om te gebruiken als startpunt voor betekenisvolle activiteiten.

Proefabonnement HJK Ook leuk voor thuis!

Vakblad voo en onde r ontwikkeli ng rwijs aa n jonge , opvoeding kinderen Vakblad voo en onderwr ontwikkeling, opv ijs aan jon oed ge kinder ing en Vakblad voor ontwik keling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

3x voor €13,50*

specia l

Inte Kindgraal Centr um

IKC: da t do

en

samen seksue le ! opvo Hoeed stin arg!

Wat hun praatje t s oe je een IKC? H je vert Zoelle n oitor betrek je mon u ers eenda goede dje arbij?

Natuurrijk leesstart S tress s buiDe tenrospe ig nalere l valen nm n biot j au or tisie bij taalon mke ikke Interculturetw el ling we

Tijd voor

Abonnement stopt automatisch!

werken met kind

eren

Meer dan

50% korting!

Nr. 8 Ja

argang 41

www.h

ang 41 –

www.hjk-

HJK14_01

23_TDS_n

Nr. 10 - Jaargang

r8.indd

– april

jk-onlin

Nr. 9 - Ja arg

1

e.nl

2014

mei 2014

online.nl

41 – juni 2014

www.hjk-online. nl

HJK14_0204

_TDS_nr9.in

dd 1

13-03-14

HJK14_00265_TDS_nr

10.indd 1

* De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2015

10-04-14 15-05-14 12:23

Meer weten? Ga naar www.hjk-online.nl of bel 088-2265242 34

HJK december 2014

14:21

11:23