HJK 1 - september 2014

Vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

Rekenen in de

Kinderboekenweek Positieve groepsvorming bij kleuters

Weinig taal,

toch in gesprek

Nr. 1 - Jaargang 42 – sept. 2014

www.hjk-online.nl

Inhoud

Colofon nr 1 - september 2014

rekenen

4

Uitgave ThiemeMeulenhoff, Amersfoort

Rob van Bree en Hanneke van Bree

Rekenen in de Kinderboekenweek Het thema van de Kinderboekenweek is dit jaar ‘Feest!’ Sommige feestprentenboeken inspireren tot rijke rekenlessen. Dit artikel beschrijft reken­ activiteiten bij onder andere het prentenboek Rikki is jarig.

spelen

10

Ellen Fagel

‘Het leek gewoon een jungle!’

Het binnenplein van de iPabo in Amsterdam is rijwielstalling, rookruimte, gespreksplek, feest­ locatie, sportveld, en nog veel meer. ‘Niet direct betekenisvol voor kinderen’, denk je als volwas­ sene wellicht. Maar wat als je het plein laat ver­ kennen door kinderen?

sociaal-emotioneel

16

Evelyn Weltevrede en Kim Freriks

Positieve groepsvorming bij kleuters Het creëren van een positief groepsklimaat is een van de belangrijkste opdrachten voor elke leer­ kracht. Hoe werk je aan positieve groepsvorming bij jonge kinderen die vanuit hun ontwikkeling nog vooral op zichzelf gericht zijn?

taal

22

Eefje van der Zalm en Resi Damhuis

Weinig taal, toch in gesprek

Als leerkracht ben je de hele dag door met kinderen in gesprek. Lastiger is dat met stille kinderen in de groep. Of met kinderen met een lage woordenschat. Hoe kun je juist die kinderen uitdagen tot communicatie?

Rubrieken

... en verder 15

Voordeel voor abonnees

29

Diny van der Aalsvoort – De betekenis van verbeeldend spel

34

Verwacht in HJK

Als abonnee van HJK heb je gratis exclusieve toegang tot het uitgebreide online archief. In dit archief vind je alle artikelen van vorige jaargangen: van 2001 tot nu. Ga naar hjk-online.nl/hjk/inloggen

HJK De wereld van het jonge kind Onafhankelijk vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen.

Jaargang 42, nummer 1/2014 © 2014 – ISSN 0165-4772

9 14 20 26 27 32

Aan de slag!

Donderstenen PrentenboekIndruk Prentenboek van de maand BoekIndruk

Abonnementenadministratie HJK Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 242 [E] hjk@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 71,50 Studentenabonnement: € 38,Proefabonnement (3 nummers): € 13,50 Los nummer: € 10,Extra thuisabonnement: € 50,Combi-abonnement HJK en JSW: € 110,Digitaal nummer: € 6,Proefabonnement (digitaal): € 10,Jaarabonnement (digitaal): € 39,Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Neder­land. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abon­ne­ menten kunnen op elk gewenst moment ingaan.

Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Hoofdredacteur Iris Nonkes-van den Berg Bureau- en webredactie Evelien de Lange Redactie Aleid Beets Kessens (voorzitter), Denise Bontje, Anneke Elenbaas van Ommen, Annika de Haan, Ad van der Heijden, Henrike van den Hurck Redactieassistent Nicole van Barneveld-Visser Redactieadres HJK Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] 033 448 34 54 [F] 033 448 3 999 [E] hjk@thiememeulenhoff.nl [I] www.hjk-online.nl Netwerkleden Diny van der Aalsvoort, Annerieke Boland, Ingrid van Bommel-Rutgers, Kees Both, Kim Freriks, Ruben Fukkink, Karin Hoogeveen, Sanne Huijbregts, Peter Nikken, Bea Pompert, Esther Ruel Engelman, Elly Singer, Dirk van der Straaten, Hilco van Stuyvenberg, Marianne Verhallen, Peter de Vries Omslagfoto Isabel Nabuurs Fotografie Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ reclame + communicatie – Meppel Druk Drukkerij Ten Brink Meppel Advertentie-exploitatie Joop Slor (joop@recent.nl) / Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 330 89 98 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2014 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

Journaal

HJK september 2014

3

rekenen

Rekenen in de Kinderboekenweek

Rekenfeesten Het thema van de Kinderboekenweek is dit jaar ‘Feest!’ Feestelijke prentenboekverhalen zullen in de Kinderboekenweek gekoppeld worden aan (voorbereidende) leesactiviteiten voor jonge kinderen. Sommige feestprentenboeken inspireren ook tot rijke rekenlessen. Dit artikel beschrijft rekenactiviteiten bij het feestelijke prentenboek Rikki is jarig.

Rob van Bree is leer­ kracht en gezondheids­ psycholoog Hanneke van Bree is leerkracht op basisschool De Rank in Helmond

I

n de Kinderboekenweek gaat veel aandacht uit naar leespromotie. Dat is terecht. Het belang van (voor)lezen kan immers maar moeilijk onderschat worden. Tegelijkertijd biedt het thema van de Kinderboekenweek, ‘Feest!’, aanknopingspunten om naast leespromotie aandacht te schenken aan rijk en betekenisvol rekenonderwijs. Rekenen en lezen kunnen prima hand in hand gaan. Op die manier wordt de komende Kinderboekenweek niet alleen een periode vol leesplezier, maar ook eentje die bol staat van de rekenfeesten.

Doelgericht rekenen Rekenonderwijs aan jonge kinderen is een feest op zich. Het is leuk, boeiend en veelzijdig, maar niet vrijblijvend. Het bestaat uit een welover­ wogen activiteitenaanbod dat gericht is op het bereiken van doelen die verdeeld zijn over de domeinen getalbegrip, meten en meetkunde (SLO, n.d.). Die domeinen lijken ver van de vro­ lijke Kinderboekenweek af te staan. Maar niets is minder waar! Sommige prentenboeken over feesten dragen namelijk de belofte in zich van prikkelende rekenactiviteiten. De ene keer richten die rekenactiviteiten zich op een specifiek aspect uit een van de domeinen, terwijl ze de andere keer een bredere waaier aan doelstellingen bestrij­ ken. In dit artikel wordt eerst kort stilgestaan bij de rekenmogelijkheden die drie prentenboeken over feesten bieden. Daarna komen uitgebreid de rekenuitdagingen aan bod die besloten liggen in Rikki is jarig (Van Genechten, 2011).

Rekenpareltjes Er zijn veel prentenboeken over feesten. Denk maar aan boeken over grote feesten, zoals Meer rekenen met prentenboeken?

De rekenideeën bij de boeken De verjaardag van Gijs en Telfeest! worden in het boek Met rekenogen gelezen verder uitgewerkt. In dit boek vind je rekenactiviteiten bij 45 prentenboeken. De activiteiten zijn verdeeld over de domeinen getalbegrip, meten en meetkunde en kunnen op ieder moment in het schooljaar worden uitgevoerd. De kracht van alle beschreven reken­ uitdagingen is dat ze met eenvoudige, beschikbare materialen te realise­ ren zijn. Niets staat mooie rekenervaringen in de weg!

4

HJK september 2014

Sinterklaas, Kerstmis, Pasen en Suikerfeest, maar ook aan boeken over verjaardagen of over illustere, blijmoedige figuren die van iedere dag een feest maken. Het vinden van boeken over feesten is geen grote opgave. Het venijn schuilt in het ontdekken van de rekenmogelijkheden van prentenboeken. Gelukkig bestaat daarvoor een stappenplan (Van Bree & Van Bree, 2014). De kern daarvan is dat wie kennis over de doelen van het rekenonderwijs combineert met een flinke portie enthousiasme, creativiteit en doorzettingsvermo­ gen, vaak onvermoede pareltjes aan rekenmoge­ lijkheden in prentenboeken zal ontdekken.

Drie korte voorbeelden Als feesten en rekenen met elkaar een verbond sluiten, ontstaan rekenlessen met een feestelijk tintje. Een krachtige combinatie! Hoe ziet zo’n verbond eruit? Ter illustratie worden hieronder drie prentenboeken besproken met een feestelijke én een rekeninhoud.

De verjaardag van Gijs In het prentenboek De verjaardag van Gijs (Geelen, 2007) moet Gijs bij de bakker gebakjes kopen voor zijn verjaardagsfeest. Het verhaal nodigt uit tot het uitvoeren van resultatieve telopdrachten (zie kadertekst op deze pagina; zie ook Van Bree & Van Bree, 2011). Optellen, aftrekken en verder tellen vanaf een hoeveelheid komen aan bod.

Hoeveel gebakjes moet Gijs kopen als er zes kin­ deren op bezoek komen? Hoeveel moet hij er nog bestellen als hij al een kwarkpunt en twee pud­ dingbroodjes heeft besteld? Hoeveel zijn er over als de hond drie op de grond gevallen gebakjes opsnoept? Tellen, tellen en nog eens tellen!

Telfeest!

Dat je bijna altijd en overal kunt tellen, blijkt wel uit het prentenboek Telfeest! (Dreesen & Aps, 2009). In dit boek gaat een konijn met zijn moeder enveloppen kopen om uitnodigingen voor zijn vijfde verjaardag te versturen. Onderweg telt het konijn stoeptegels, bomen, fietsers en vracht­ auto’s. Thuisgekomen telt het konijn het aantal paarden in een drafwedstrijd op televisie en het aantal maal dat de telefoon overgaat. Tal van

Kies zelf je welkomstgeschenk t.w.v. € 15,- op Educatheek.nl

eling, opvoeding Vakblad voor ontwikkjonge kinderen en onderwijs aan

s

10X t.w.v.

Wat hun praatje je vertellen Natuurrijk

buiten spelen Intercultureel

eren werken met kind

€ 100,Nr. 10 - Jaargang

41 – juni 2014

www.hjk-online.nl

15-05-14 12:23

d 1

HJK14_00265_TDS_nr10.ind

Toegang digitaal archief

NIEUW!

Educatheek cadeaubon t.w.v.

€ 15,-*

Digitaal via de AKO-app

Jaarabonnement voor € 39,-

Samen voor €

71,50

Hét vakblad voor leerkrachten in de onderbouw Met iedere maand: • interessante vakinformatie • praktische tips voor in de klas • prikkelende columns • kant-en-klare lessen

• toegang tot digitaal archief • exclusieve lezersacties • 2x per jaar special over een actueel ­onderwijsthema • ... en meer!

Meer weten? Ga naar www.hjk-online.nl of bel 088-2265242 * Geldig t/m 31 augustus 2015 of zolang de voorraad strekt.

spelen

Ongekende mogelijkheden van een Paboplein

‘Het leek gewoon een jungle!’

Door de ogen van een leerkracht, student of bezoeker zal het binnenplein van de iPabo in Amsterdam meerdere betekenissen hebben. Het is rijwielstalling, rookruimte, gespreksplek, feestlocatie, plek om te zonnen, sportveld, en nog veel meer. ‘Niet direct betekenisvol voor kinderen’, denk je als volwassene wellicht. Maar wat als je het plein laat verkennen door kinderen? Een rapportage van een collectief praktijkonderzoek.

Ellen Fagel is docent bewegingsonderwijs iPabo Amsterdam/Alkmaar en lid van de kenniskring Jonge Kind iPabo Amsterdam/Alkmaar, e.fagel@ipabo.nl

E

en projectgroep Jonge Kind heeft zich vanaf 2010 bezig gehouden met de ontwikkeling van het huidige Speleon (zie: bit.ly/1sPS0l0; Sagasser, 2012). Dit is een ruimte op de iPabo waar jonge kinderen kunnen spelen, leren en ontdekken.

Omdat kinderen dat zowel binnen als buiten doen, was er de behoefte om de buitenspeelmogelijk­ heden op de iPabo te onderzoeken. Drie docen­ ten, te weten Sylvia Eusébio, Martijn Weesing en Ellen Fagel gingen aan de slag met een collectief praktijkonderzoek. Uit een contextanalyse (Fagel, 2011) bleken er een paar beperkende voorwaarden te zijn. Gezien het multifunctionele karakter van het plein (gebruikt door docenten en studenten) moesten de materialen flexibel zijn. Dit betekende geen ‘vaste’ speeltoestellen zoals klimrekken en schommels. Daarnaast was er een gering budget voor het aanschaffen van materialen.

De vraag waar een antwoord op werd gezocht luidt: Hoe kan het plein uitdagend ingericht worden met enkel flexibele materialen zodat naar behoefte kan worden buiten gespeeld door het jonge kind?

De onderzoekers wilden de buitenspeelbehoeftes graag van de jonge kinderen zelf horen en hen zodoende betrek­ ken bij het tot stand komen van de inrichting. Hoe zouden ze rea­ geren op het ‘niet-speciaal-voorjonge-kinderen’ ingerichte plein?

Wat zou ze daarin aantrekken en afstoten?

De mozaïekbenadering combineert visuele en verbale informatie­ verzameling bij jonge kinderen

Het kind als medeonder­ zoeker Een manier van luisteren die jonge kinderen en volwassenen erkent als betekenisverleners (‘co-constructors’) is de moza­ ïekbenadering (Clark & Moss, 2011). Het is een benadering die visuele en verbale informatie­ verzameling bij kinderen combineert. Bij deze

10

HJK september 2014

meervoudige methodische benadering kan gebruik worden gemaakt van foto’s, rondlei­ dingen, plattegronden, drama, poppenspel, tekeningen, (kindtot-kind)interviews en observa­ ties om zodoende te komen tot een dieper begrip van kinderle­ vens. Het doel ervan is om jonge kinderen een stem te geven en te betrekken bij de gang van zaken in hun dagelijks leven.

Een kleuterklas van basisschool De Nautilus in Amsterdam fun­ geerde als pilotgroep voor het Speleon in wording. Voordat de kinderen naar het Speleon zou­ den komen is een onderzoeker bij de klas op bezoek geweest. Zodoende zouden de kinderen vertrouwd raken met het onderzoek (onder andere het hanteren van de fotocamera) en een van de onderzoekers. In de kring vertelde de onderzoeker nieuwsgierig te zijn naar wat de kin­ deren het leukst vonden aan hun eigen speelplein.

Twee oudste kleuters, een jongen en een meisje, kregen een fotocamera en de volgende opdracht: ‘Maak foto’s van plekken waar je graag speelt’. Na twintig minuten buiten spelen werden de foto’s direct op een laptop gezet en gaven de twee kin­ deren er toelichting bij.

Na deze kennismaking volgden twee bezoeken van de kinderen aan het Speleon. Tijdens het eer­ ste bezoek werden verschillende mogelijkheden van de mozaïekbenadering ingezet. Alle kinderen speelden twintig minuten op het plein.

Een eerste groepje kinderen (twee jongens, twee meisjes, allen oudste kleuter) kreeg na vijftien minuten spelen een fotocamera en de opdracht.

Direct na het buiten spelen kwamen de kinderen naar een klaslokaal waar hun foto’s op een groot

sociaal-emotioneel

Positieve groepsvorming bij kleuters

Een goed begin is het halve werk!

Hoe zorg je ervoor dat kleuters zich in de klas optimaal kunnen ontwikkelen? Een van de voorwaarden hiervoor is veiligheid. Daarom is het creëren van een positief groepsklimaat een van de belangrijkste opdrachten voor elke leerkracht. Hoe werk je aan positieve groepsvorming bij jonge kinderen die vanuit hun ontwikkeling nog vooral op zichzelf gericht zijn?

Evelyn Weltevrede is GZpsycholoog en adviseur bij Marant. Zij is gespeciali­ seerd in sociaal-emotio­ nele ontwikkeling (e.weltevrede@marant.nl) Kim Freriks is orthopeda­ goog en adviseur bij Marant. Zij is gespeciali­ seerd in het jonge kind op gebied van spel, execu­ tieve functies, OGW en HGW (k.freriks@marant.nl)

A

nna en haar moeder komen aanlopen. Het meisje klemt zich huilend aan haar moeder vast. Inmiddels heeft de juf al een verdrietige Hugo op schoot, zwaait Tugba met een bedrukt gezicht naar haar moeder voor het raam en geeft Bart zijn vader een knuffel, waarna hij lachend naar zijn vriendje loopt. Als de deur van de klas dicht is en de juf wil beginnen, rent Mehmet huilend achter zijn moeder aan die hij voorbij ziet lopen. Hij vraagt haar wie hem straks ophaalt, hoe laat het dan is, of hij moet overblijven. Na het beantwoorden van zijn vragen brengt moeder hem terug de klas in, op schoot bij de juf, nog even zwaaien en dan kun­ nen ze echt beginnen.

De eerste schooldag is begonnen. Voor leerkrach­ ten de uitdaging om van de onwennige groep een veilige, positieve groep te maken, waarin optimaal geleerd en gespeeld wordt.

Cruciale eerste weken Uit onderzoek over groepsvorming blijkt dat de eerste weken na de zomervakantie cruciaal zijn voor het vormen van een positieve groep.

Normen, relaties, posities en sfeer worden in die

Fases van groepsvorming Vanaf de eerste schooldag is het groepsproces een gegeven (Van Engelen, 2014): 1. Forming (+/- 2 weken): In deze fase verkennen kinderen elkaar. Wat kan wel en wat kan niet in deze groep?

2. Storming (+/- 2 weken) : De kinderen zoeken erkenning en verwerven hun positie.

3. Norming (+/- 2 weken): De normen in de groep worden vastgesteld.

4. Performing (de rest van het schooljaar): De normen zijn vastgesteld en de kinderen kunnen aan het werk. Voor een goede samenwerking is het van belang dat de eerste drie fases een positieve groep hebben opgeleverd.

5. Termination (+/- 2 weken): Bij de afronding van het schooljaar treedt de laatste fase in, afscheid nemen.

16

HJK september 2014

eerste weken voor een groot gedeelte bepaald.

Hoe beter je er als leerkracht in slaagt bij de start een positieve groep te vormen hoe gemakkelijker vierjarigen gedurende het schooljaar instromen.

Zij zullen zich in korte tijd de positieve waarden en normen van de groep eigen maken.

De basis in de onderbouw Vooral in de eerste drie fases van groepsvorming kun je als leerkracht invloed uitoefenen. Je kunt in deze weken ongeschreven groepsregels en normen vóór zijn door heel duidelijk te zijn in wat je van de kinderen verwacht en wat de grenzen zijn. De normingfase wordt als het ware uitge­ spreid over de eerste drie fases. Neem de kinde­ ren daarbij serieus door hen een stem te geven en daarmee medeverantwoordelijk te maken voor de groepsdynamica.

Jacqueline Graat van Jenaplanschool de Vuurvogel in Malden vertelt hoe zij in de eerste weken investeert in het creëren van een positief groepsklimaat: ‘Aan het begin van het schooljaar werk ik met maatjes. Alle oudere kleuters zijn het maatje van de nieuwe kinderen. Zij hebben een belangrijke rol in het veilig laten voelen van de nieuwkomers. De nieuwkomertjes zet ik in de ochtendkring naast hun maatje. Dat maakt het afscheid nemen voor veel kinderen een stuk minder lastig.

Tijdens de eerste dagen bespreken we regel­ matig hoe het gaat met het “maatje zijn”. Soms speel ik een situatie uit in een rollenspel waarbij een kind zijn maatje om hulp vraagt (voorbeeld­ functie). Dan moeten de oudste kleuters altijd heel hard lachen als ik voordoe hoe je een ander kind juist niet helpt! Op het planbord plan ik de eerste weken ook regelmatig taken waarbij de maatjes iets samen doen. De oudere kleuters leren zo verantwoordelijkheid te nemen voor elkaar en fungeren als voorbeeld voor de nieuw­ komers. Mijn ervaring is dat kleuters dit al heel goed kunnen. In mijn groep leren kinderen op die

taal

Door uitdaging meer taal

Weinig taal, toch in gesprek Als leerkracht ben je de hele dag door met kinderen in gesprek. Lastiger is dat met stille kinderen in de groep. Of met kinderen met een lage woordenschat. Beperk je dan niet tot taalaanbod. Juist als je die kinderen uitdaagt tot communicatie, gaat hun taal zich sneller ontwikkelen. Hoe je dat kunt doen, wordt in dit artikel met concrete voorbeelden belicht.

Eefje van der Zalm projectleider onderzoek Kansen in spel Resi Damhuis is lector Interactie en taalbeleid Beiden zijn werkzaam bij de Marnix Academie in Utrecht

A

ron en Mila spelen in de huishoek. De leer­ kracht krijgt Aron moeilijk aan de praat. Hij is stil en verlegen. Juf Filiz komt bij het raam en vraagt of ze eten kan kopen. Aron geeft haar een stukje speelgoedpizza. De juf pakt het aan: ‘Oei, wat is dat heet zeg!’ Aron is verrast door dit pro­ bleem en zegt: ‘Dan moet het nog even afkoelen.’

De prikkelende opmerking van de juf daagt Aron uit te reageren.

Kinderen uitdagen is een van de ingrediënten van een aanpak die we samen met pedagogisch medewerkers en kleuterleerkrachten (profes­ sionals) van peuterspeelzalen en kleutergroepen in Utrecht en Zwijndrecht hebben ontwikkeld.

Een aanpak om juist kinderen over de drempel te helpen die stil of verlegen zijn of een kleine woordenschat in het Nederlands hebben. Want die kinderen leveren ons de meeste hoofdbrekens op, terwijl we met andere peuters en kleuters best mooie gesprekken kunnen voeren. Die gesprek­ ken dragen krachtig bij aan hun taalontwikkeling.

Professionals die werken in VVE-groepen (Vooren Vroegschoolse Educatiegroepen) zijn daarop getraind en methodes bieden aanknopingspunten en activiteiten daarvoor. Dat het in de praktijk niet altijd lukt, weten we inmiddels. Toch willen we juist de stille en laagtaalvaardige kinderen optimale ondersteuning bieden bij hun taalontwikkeling. Hoe krijgen we hen dan over de drempel?

Achterhaal wat een kind graag doet en zoek materiaal dat hem uitdaagt om mee te spelen

Kracht zit in combinatie De peuters of kleuters in de VVEgroepen ontwikkelen zich op veel gebieden en professionals bieden hen ondersteuning en uitdaging. Een van de belangrijkste gebieden is de taalontwikkeling. In de VVE stimule­ ren professionals de taalontwikkeling met metho­ des zoals Puk & Ko of Piramide, of een methodiek zoals Basisontwikkeling of Kaleidoscoop. En boven­ dien gebruiken professionals allerlei gespreks­

22

HJK september 2014

momenten om die taalontwikkeling te stimule­ ren: binnen die methodes, maar ook daarnaast, bijvoorbeeld in de verkleedhoek, de bouwhoek of bij het buiten spelen. In die gespreksmomenten tijdens spelsituaties liggen kansen die je gerichter kunt benutten voor taalontwikkeling in combinatie met spelontwikkeling.

Hoe daag je de minder taalvaardige kinderen uit om toch te praten? Door sterke punten uit diverse richtingen te combineren. De rijke leeromgeving maak je taliger, je werkt niet alleen aan taalaan­ bod maar direct aan complete interactie, en je zoekt gericht naar motivatie en uitdaging, je bent het speelmaatje van het kind, en je ondersteunt kinderen daar waar ze dat nodig hebben. De sterke punten zijn tien ingrediënten die samen de beste kansen voor taalontwikkeling scheppen. Een aantal van deze ingrediënten worden in dit artikel toegelicht.

Communicatie: met spoed Kinderen ervaren soms een groot verschil tussen de taal van thuis en die van school.

Dat kunnen Nederlandstalige kinderen zijn waar thuis anders gesproken wordt dan op school, en ook niet-Nederlandstalige kinde­ ren waar thuis echt een andere taal gespro­ ken wordt. Taalleren kan dan traumatisch zijn: de leerder weet zich geen raad tussen de eerste taal van thuis (T1) en de tweede taal die hij op school moet leren te gebrui­ ken (T2). In T1 voelt hij zich thuis en compe­ tent, in T2 voelt hij zich onmachtig (Granger, 2004). Als kinderen zich onmachtig voelen kan het gebeuren dat ze niets zeggen: de stille periode. Als de stille periode te lang duurt kan er sprake zijn van psychische terugtrekking, dat overstijgt een oorzaak die puur in het taalontwikkelingsproces ligt (Gibbons, 1985). Wachten we dan maar af tot een kind zoveel taalaanbod heeft gehad dat hij ‘vanzelf’ gaat praten? Daarmee ver­

spelen

Rol van verbeeldend spel in de ontwikkeling

De betekenis van verbeeldend spel • Human Touch Photo

Angeline Lillard en collega’s (2013) analyseerden diverse onderzoeken over de invloed van verbeeldend spel op de ontwikkeling van kinderen. In hun studie concluderen zij dat er slechts geringe verbanden zijn, terwijl in de praktijk vaak anders wordt benadrukt. Hun conclusie deed veel stof opwaaien in het voorjaar van 2013. Het haalde zelfs NRC Handelsblad. In dit artikel lees je de kern van de studie. Wat is de betekenis van de conclusie voor jou als leerkracht?

Diny van der Aalsvoort is orthopedagoog en als associate lector verbonden aan Saxion Hogeschool Deventer, g.m.vanderaalsvoort@saxion.nl

I

Het onthouden en kunnen vertellen van een verhaal wordt bevorderd door materiaal dat helpt herinneren

n de HJK-editie van mei 2013 schreef Aleid Beets Kessens dat spel en spelen bijdraagt aan opbrengstgericht werken: ‘de leeromgeving is de methode’, stelt ze. Jonge kinderen leren via spelen. Leerkrachten die de leeromgeving doel­ bewust inrichten en de leerlingen gelegenheid bieden ‘om zich te oriënteren, te mogen ontdek­ ken en te experimenteren. En daarna vooral te mogen oefenen en te herhalen’ (Beets Kessens, 2013, p. 5) dragen zo bij aan opbrengstgericht werken. Hoewel Beets Kessens in haar bijdrage niet beweert dat spelen altijd verbeeldend spel

inhoudt, bestaat in de praktijk vaak het beeld dat spelen alleen rollenspel is. Spelen kan echter ook zintuiglijk ervaren en bewegen zijn, spelend omgaan met de dingen om je heen of opgaan in de vorm of mooi maken (Kwakkel-Schaffer, 2006).

Verbeeldend spel is een spelcategorie die zich in de ontwikkeling van jonge kinderen als laat­ ste openbaart. Het vraagt enige taalvaardigheid, geheugencapaciteit en sociaal inzicht om je te kunnen inbeelden dat je een ander bent, of dat je omgeving een andere is dan die mensen om je heen zien, en dat jij in die verbeelde wereld de

>>

HJK september 2014

29

Verwacht in HJK Kijkfase © Dreamstime

Een kind vertoont toekijkend gedrag, als het kijkt naar de activiteiten van anderen maar er niet aan deelneemt. Zorgelijk is dit niet, het is een normale (en waardevolle) fase in hun ontwikkeling.

HJK (De wereld van het jonge kind) bestaat al ruim 40 jaar en is het bekendste vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen. HJK biedt actuele en betrouwbare vakinformatie en maakt daarbij een koppeling tussen theorie en praktijk.

© Corinne Meij

Praten met kinderen

Thuis praten ouders met kinderen en in de (voor) school en kinderopvang doen beroepskrachten dat. Bundel de krachten in gezamenlijke ouderbij­ eenkomsten en voer gesprekken met kwaliteit.

Niet missen?

Leesvoer

Meer weten over interactie? In BoekIndruk krijg je tips voor vakboeken, komende maand onder andere over interactieproblemen, sociale vaardig­ heden en leren zichtbaar maken.

Ontvangen jullie HJK wel op school, maar mis je het blad vaak?

Neem dan een thuisabonnement voor slechts € 50,00.

Kijk op: www.hjk-online.nl

Stappenplan: Sinterklaas

November en december zijn spannende maanden, zeker voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften. Hoe zorg je ervoor dat de Sinterklaasperiode prettig verloopt?

Proefabonnement HJK Ook leuk voor thuis!

Vakblad voo en onde r ontwikkeli ng rwijs aa n jonge , opvoeding kinderen Vakblad voo en onderwr ontwikkeling, opv ijs aan jon oed ge kinder ing en Vakblad voor ontwik keling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

3x voor €13,50*

specia l

Inte Kindgraal Centr um

IKC: da t do

en

samen seksue le ! opvo Hoeed stin arg!

Wat hun praatje t s oe je een IKC? H je vert Zoelle n oitor betrek je mon u ers eenda goede dje arbij?

Natuurrijk leesstart S tress s buiDe tenrospe ig nalere l valen nm n biot j au or tisie bij taalon mke ikke Interculturetw el ling we

Tijd voor

Abonnement stopt automatisch!

werken met kind

eren

Meer dan

50% korting!

Nr. 8 Ja

argang 41

www.h

ang 41 –

www.hjk-

HJK14_01

23_TDS_n

Nr. 10 - Jaargang

r8.indd

– april

jk-onlin

Nr. 9 - Ja arg

1

e.nl

2014

mei 2014

online.nl

41 – juni 2014

www.hjk-online. nl

HJK14_0204

_TDS_nr9.in

dd 1

13-03-14

HJK14_00265_TDS_nr

10.indd 1

* De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2015

10-04-14 15-05-14 12:23

Meer weten? Ga naar www.hjk-online.nl of bel 088-2265242 34

HJK september 2014

14:21

11:23