JSW maart (98-07)

Nummer 7, jaargang 98, maart 2014

w ww.jsw -o n lin e .n l Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding

Eigenaarschap Hoe geef je het vorm?

Special

Continue verbetering: alle betrokkenen centraal Zo verhoog je de woordenschat van leerlingen Passend onderwijs: verlicht je werkdruk

colofon JSW Jeugd in School en Wereld Onafhankelijk vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding Jaargang 98, nummer 7/2014 ISSN 0165 – 6260 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2014 Redactieadres JSW Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] (033) 448 34 54 [F] (033) 448 39 99 [E] jsw@thiememeulenhoff.nl [I] www.jsw-online.nl Persberichten naar: jsw@thiememeulenhoff.nl Hoofdredacteur Iris van den Berg Bureau- en webredactie Evelien de Lange Redactieassistent Nicole van Barneveld-Visser Redactie Tjalling Brouwer (redactievoorzitter), Martin Bootsma, Michelle Clement, Karen van Kooten, Mark van der Pol, Magda van der Wulp Medewerkers Gerard Dümmer, Vincent Klabbers, Marieke Baselmans, Bianca Pannekoek, Joop Stoeldraijer Abonnementenadministratie JSW Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 243 [E] jsw@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 67,95 Studentenabonnement: € 36,50 Proefabonnement (3 nummers): € 13,50 Los nummer: € 10,Digitaal nummer: € 6,Digitaal proefabonnement: € 10,Digitaal abonnement: € 39,Extra thuisabonnement: € 50,Combi-abonnement JSW en HJK: € 105,Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Nederland. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment ingaan.

Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnements­jaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Advertenties Recent BV Joop Slor (joop@recent.nl) Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 3308998 Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ reclame + communicatie – Meppel Foto omslag Vincent van den Hoogen Fotografie Druk Ten Brink – Meppel Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl).

Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

6 Maak leerlingen eigenaar van hun leerproces René Berends

Het is mogelijk en ook noodzakelijk om leerlingen eigenaar te maken van hun eigen leerproces. Hoe geef je dit vorm binnen het streven naar doelen en opbrengsten? Een verkenning en pleidooi voor eigenaarschap.

Eigenaarschap als kernelement

12

Martin Bootsma

Basisschoolleerlingen eigenaarschap geven over hun eigen leerproces wint steeds meer terrein.

Op basisschool Het Koraal in Assendelft behoort eigenaarschap tot een van de kernelementen van het onderwijsproces. Hoe geven de leerlingen op de school zelf vorm en inhoud aan het begrip?

Rubrieken Uitgelicht 10 www.jsw 16 Praktijk 25 Schoolweek 30 Open boek 36 Lezersactie 38 Van de stapel 39 Science in de basisschool 44 Gereedschap 46

Inhoudsopgave

18

32

Laten zien dat je groeit Karen van Kooten

Op basisschool Het Hoge wordt gewerkt volgens de werkwijze Continu verbeteren van kwaliteitsdeskundige Jay Marino. In deze werkwijze staat het eigenaarschap van alle betrokkenen centraal. Directeur Harry Hendertink: ‘Als je het eigenaarschap van leerlingen wil vergroten dan kan dat alleen als het eigenaarschap van iedereen in de organisatie vergroot wordt.’

Zo verhoog je de woordenschat van leerlingen Sharon Holterman

Hoe bevorder je de woordenschatontwikkeling van leerlingen? Het antwoord ligt voor een groot deel bij henzelf. Wanneer ze met woordleerstrategieën zelf betekenissen van onbekende woorden kunnen achterhalen, verhoogt dit niet alleen hun woordenschat maar ook hun motivatie.

40

Passend onderwijs organiseren Ageeth Bos

Kunnen onderwijsarrangementen zorgen voor kwalitatief goed onderwijs en werkdrukverlichting voor de leerkracht? Hoe organiseer je het onderwijs zo dat je alle leerlingen recht doet en zelf niet bezwijkt onder de werkdruk?

Voordeel voor abonnees 11 Cadeau bij een abonnement 29 Verwacht in JSW 50

JSW 7 maart 2014

5

Maak leerlingen eigenaar van hun leerproces

Werken aan eigenaarschap

Special

Het is mogelijk en ook noodzakelijk om leerlingen eigenaar te maken van hun eigen leerproces. Hoe geef je dit vorm binnen het streven naar doelen en opbrengsten? Een verkenning en pleidooi voor eigenaarschap.

René Berends is docent Nederlands bij Saxion in Deventer en onderzoeker bij het lectoraat Onderwijsvernieuwing en daltononderwijs

Leerlingen lijken weinig zeggenschap te hebben over de inhoud en aanpak van hun leren

H

et Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2010) typeert opbrengstgericht werken als een cyclische werkwijze waarbij de betrokkenen zich in hun professioneel handelen laten sturen door de uitkomsten van metingen op basis van vooraf gestelde doelen. Deze doelen worden gesteld op het niveau van bestuur, school, team en leerkracht, en dienen te leiden tot maximale prestaties van leerlingen.

Er wordt in het onderwijs nauwkeuriger dan voorheen nagedacht over de na te streven doelen en over hoe die gerealiseerd kunnen worden. Tegelijkertijd lijken leerlingen nauwelijks een stem te hebben in het geheel en weinig zeggenschap te hebben over de inhoud en de aanpak van hun eigen leren.

De vraag is of efficiëntie de reden mag zijn leerlingen geen eigenaar van hun eigen leren te maken. In dit artikel worden de noodzaak en mogelijkheden verkend om dat wél te doen.

Na een nacht waarin het stevig gestormd heeft, vindt Luuck ’s morgens in de tuin een uit de boom gewaaid vogelnestje. Hij neemt het mee en juf Emma vindt het prachtig. Luuck mag het nestje op de tentoonstellingstafel leggen. De juf legt er een paar informatieve boeken bij over vogels en vogelnestjes. In een groepje met belangstellende kinderen wordt opgezocht van welke vogelsoort dit nestje is geweest en wordt er op het digibord een film bekeken.

Luuck heeft geluk met zijn juf. Leerlingen kunnen bij haar ‘met een plannetje in het hoofd’ naar school komen. Er is ruimte voor incidenteel leren, voor initiatief van leerlingen in het programma.

En daardoor leert Luuck die dag niet alleen iets over vogelnestjes, maar ook dat je op school terecht kunt om te leren over wat je zelf belang-

6

JSW 7 maart 2014

rijk vindt. Zou Luuck in groep 3 gezeten hebben, en zou de juf daar, met het overvolle programma voor die dag in het achterhoofd, gezegd hebben: ‘Luuck, dat is een mooi vogelnestje. Hier heb je een plastic zak, doe het daar maar in en neem het straks weer mee naar huis…’, dan had de juf het signaal gegeven dat ‘we’ op school wel wat anders te doen hebben dan op eigen vragen en ideeën in te gaan.

Onderwijsplanning 2.0 De groeiende aandacht voor eigenaarschap in het onderwijs is opmerkelijk in een tijd waarin de focus is komen te liggen op het doelgericht en planmatig werken, het gebruik van methodes en leer- en ontwikkelingslijnen, de hang naar meer efficiëntie en het vastleggen en controleren van de opbrengsten. Lesprogramma’s zijn overvol geraakt en het intentionele curriculum lijkt de momenten van incidenteel leren steeds meer uit het dagrooster te hebben weggedrukt. Er wordt weinig tijd genomen voor vragen en interessegebieden van leerlingen. Het is de leerkracht met zijn programma die de lesinhoud bepaalt.

Maar in alle keuzes die er gemaakt worden over wat er wél in het programma komt, is er de keerzijde van wat er daarom niét in komt. De leerkracht van groep 3 die geen aandacht aan het vogelnestje besteedt, geeft het signaal af dat de school niet de plek is waar je met eigen leervragen terechtkunt en dat het de leerkracht is, die bepaalt wat er geleerd moet worden.

Zulke signalen afgeven is een slechte zaak, als leerkrachten leerlingen meer eigenaar van hun eigen leren willen laten zijn. Onderwijsplanning 2.0 vraagt om een planmatige en doelgerichte aanpak, waarbij wél aandacht geschonken wordt aan wat er in de actualiteit speelt en aan de onderwerpen waarmee leerlingen de school in komen.

Special

Onderwijs op Het Koraal

Eigenaarschap als kernelement Basisschoolleerlingen eigenaarschap geven over hun eigen leerproces wint steeds meer terrein. Op basisschool Het Koraal in Assendelft behoort eigenaarschap tot een van de kernelementen van het onderwijsproces. Hoe geven de leerlingen op de school zelf vorm en inhoud aan het begrip?

Martin Bootsma is redactielid JSW en leerkracht op de A. Bekemaschool

Doelen en vorderingen worden bijgehouden op de datamuur

12

JSW 7 maart 2014

O

p een groeiend aantal scholen wordt aan leerlingen de regie gegeven over hoe en wat ze leren en reflecteren leerlingen zelf op hun ontwikkeling. Dit klinkt interessant en eigenaarschap leidt aantoonbaar tot betere resultaten (William, 2013; met name hoofdstuk 6). Hoe je eigenaarschap in de praktijk invult, verschilt van school tot school en er gaat vaak een heel proces aan vooraf. In groep 5A van basisschool Het Koraal is het al een ingeburgerd begrip.

Binnen is beginnen!

In groep 5A van Het Koraal bespreken de kinderen de gang van zaken in de groep. Leerling Lieke leidt vandaag de kring. Ze brengt als gespreksonderwerp een van de groepsafspraken in, namelijk ‘binnen is beginnen’. De afspraak is dat, wanneer ’s morgens en ’s middags de schooldeuren opengaan, kinderen direct naar de klas gaan en met leren beginnen. Het is Lieke opgevallen dat een aantal kinderen zich niet aan deze afspraak houdt en dat dit storend is voor de kinderen die al met leren zijn begonnen.

Ze krijgt bijval: een aantal leerlingen beschrijft wat zij ervaren als ze gestoord worden.

De leerlingen die zich niet aan de regel houden mogen reageren en geven aan dat ze begrijpen dat de andere leerlingen het vervelend vinden als zij niet aan het werk gaan, maar in plaats daarvan gaan rondlopen en kletsen. Groep 5A komt hierna op voorstel van Lieke tot

het besluit dat iedereen zich weer moet gaan houden aan de regel. Binnen betekent dus daadwerkelijk beginnen. Opvallend is, dat bij dit hele gesprek de leerkracht op de achtergrond is gebleven. Ze volgt het gesprek en maakt ten slotte een aantekening in het klassenschrift, maar een inhoudelijke bijdrage heeft ze niet geleverd. De kinderen hebben zelf het onderwerp aangesneden, besproken en de afspraak hernieuwd.

Schets van de school Basisschool Het Koraal staat in de Vinexwijk Saendelft in Assendelft. De school maakt deel uit van het bestuur Agora, waaronder 25 basisscholen vallen. Het Koraal opende haar deuren in augustus 2010 en maakte de afgelopen jaren een onstuimige groei door. Naar verwachting zal de school in de loop van 2014 aan 450 leerlingen onderwijs bieden.

Vanaf de opening werkt de school vanuit een eigen visie op onderwijs. Richtinggevend hierbij is dat de school opbrengstgericht werkt. Er is een duidelijke focus op het realiseren van leerwinst bij de kinderen. In datateams worden de leeropbrengsten besproken en wordt er gekeken naar mogelijke interventies die leerkrachten in hun groep uitvoeren. Een helder inzicht over wat werkt in de school (Marzano, 2007) en hoe je continu aan de verbetering van je onderwijs kunt werken (Jay Marino; www.jaymarino.me/ articles/10/nethelands_article.pdf) zijn hierbij uitgangspunten. De ontwikkeling van de kinderen en de leerkrachten wordt continu gemonitord. Er worden veel flitsbezoeken afgelegd

Eigenaarschap van alle betrokkenen

Laten zien dat je groeit

Special

JSW bracht een bezoek aan Het Hoge, een basisschool in Vorden waar gewerkt wordt volgens de werkwijze Continu verbeteren van kwaliteitsdeskundige Jay Marino. In deze werkwijze staat het eigenaarschap van alle betrokkenen centraal. Directeur Harry Hendertink: ‘Als je het eigenaarschap van leerlingen wil vergroten dan kan dat alleen als het eigenaarschap van iedereen in de organisatie vergroot wordt.’

Karen van Kooten is redactielid van JSW en zelfstandig onderwijsadviseur/trainer

Het werken met doelen heeft veel invloed op de manier waarop leerlingen met elkaar omgaan

18

JSW 7 maart 2014

D

e focus van basisschool Het Hoge op eigenaarschap was niet altijd zo scherp als tegenwoordig. Een slechte beoordeling van de onderwijsinspectie had positieve gevolgen, zo blijkt. Directeur Harry Hendertink legt uit: ‘Vroeger had Het Hoge een echte familiecultuur, leerkrachten werkten al jaren samen en kenden elkaar goed. Als directeur wilde ik het eigenaarschap van leerkrachten voor hun eigen leerproces vergroten. Maar als ik bij leerkrachten vroeg naar hun eigen leerproces dan keken ze me aan en zeiden: ‘Leerproces? Ik doe toch mijn werk?!’ Tot we een zeer zwakke beoordeling kregen van de inspectie. Ik kan iedereen aanraden om dat eens mee te maken. Het dwingt je om met elkaar je hele organisatie eens goed te analyseren en te kijken waar verbetering nodig is. De werkwijze Continu verbeteren van Jay Marino heeft mij hiervoor de kapstok gegeven.’

Jay Marino is een internationale autoriteit op het gebied van kwaliteitsmanagement en onderwijsverbetering.

Het gaat om het geheel Bij de werkwijze van Continu verbeteren is de visie en de missie van het team het uitgangspunt.

Er wordt veel tijd besteed aan de vragen: Wie zijn wij en waar willen wij voor gaan? Wat verwachten wij van elkaar en wat vinden wij belangrijk bij de samenwerking? Het team heeft met elkaar vijf principes geformuleerd vanuit de missie van de school. Bij elk ontwikkeling die bijvoorbeeld vanuit de overheid wordt opgelegd wordt nagegaan of deze past bij de vijf principes. Dit is het gemeenschappelijk kader en geldt voor iedereen in de organisatie. Hendertink: ‘Als directeur laat ik mij niet meer leiden door de gril-

len van de wetgeving. Als het ministerie iets aangeeft dat past in onze vijf principes dan doen wij dat. Als het niet past dan doen we het niet.

Ik kan dat goed uitleggen en dan is mijn ervaring dat je er vrij in bent.’ Op deze manier zorgt de school dat iedereen met dezelfde dingen bezig is. ‘Het kan niet zo zijn dat het bestuur bezig is met het verhogen van de opbrengsten en het team met de nieuwe pleininrichting. Dat gaat langs elkaar heen lopen. Ik zorg als directeur ervoor dat iedereen op hetzelfde moment met dezelfde dingen bezig is. De nieuwe inrichting van het plein is uitgezocht door het team, de leerlingen hebben aangegeven wat zij nodig hebben om goed op het plein te kunnen spelen en het bestuur heeft gezorgd voor de financiële middelen. Op deze manier zorg ik voor verbinding, Jay Marino noemt deze integrale lijn alignment. Het bestuur is ook inhoudelijk betrokken, ze zijn af en toe aanwezig bij teamvergaderingen, lopen regelmatig door de school en gaan met leerkrachten in gesprek’, legt Hendertink uit.

Alignment is een professionele integrale aanpak waarbij gezorgd wordt voor consistentie tussen plannen en processen op alle niveaus van de organisatie.

(Bron: www.nist.gov/baldrige/publications/ education_criteria.cfm) Hendertink legt uit dat Het Hoge middels vijf principes voor deze integrale lijn, oftewel alignment, zorgt: 1) we creëren een veilige en uitdagende omgeving, 2) we leren van en met elkaar, 3) ieder kind is uniek en beschikt over unieke talenten die we naar boven proberen te halen waar nodig met extra zorg, 4) kinderen en medewerkers vallen op door zelfstandigheid,

praktijk

Eigenaarschap bij bewegingsonderwijs Is het mogelijk om kinderen eigenaarschap te geven tijdens bewegingsonderwijs?

Door het werken met een gymportfolio is op de A. Bekemaschool in Duivendrecht een methode ontwikkeld waarbij kinderen tijdens de gymles eigenaarschap ervaren en eigen keuzes leren maken in hun leerproces.

Zoek het zelf uit Het werken met een portfolio tijdens de gymles en het daarbij behorende eigenaarschap voor kinderen komt voort uit mijn eigen ervaring met bewegingsonderwijs. Ik herinner me dat ik als leerling zelf tijdens de gymles de handstand kreeg aangeboden. De beweging werd niet door de leerkracht voorgedaan; de meester was op leeftijd en voelde zich niet meer lenig genoeg. Een van de leerlingen deed het ook niet voor en we kregen er ook geen uitleg over.

Ik moest eigenlijk zelf uitzoeken en ontdekken hoe de beweging eruitzag en in elkaar zat. Ik heb toen zelf klasgenoten bevraagd, bij de turnvereniging navraag gedaan en op internet gekeken. Na drie weken keihard werken in de les werd ik beloond voor mijn inzet en kreeg ik een voldoende voor de handstand. De leerkracht vertelde erbij dat ik ontzettend hard gewerkt had en dat hij trots op me was. Zelf was ik ook erg trots op mijn resultaat en vooral op de ontwikkeling die ik had doorgemaakt in mijn leerproces.

Het moment naderde dat we ons rapport kregen. Toen ik het rapport opensloeg, was ik erg teleurgesteld. Al mijn resultaten voor gym, waaronder de gewraakte handstand, waren op één hoop gegooid en in één totaalcijfer voor toestelvaardigheid samengevoegd. In mijn ogen werd ik erg tekort gedaan, omdat dit ene cijfer niets zei over mijn ontwikkeling en de moeite die ik had gedaan voor het vak. Deze ervaring is voor mij wellicht de belangrijkste reden geweest om later als leerkracht op mijn school het gymportfolio te introduceren.

Visie van de school Op de A. Bekemaschool wordt in alle groepen met een portfolio gewerkt. In een portfolio houden kinderen hun ontwikkeling bij op verschillende terreinen, bijvoorbeelden de zaakvakken, taalontwikkeling (woordenschat) en de creatieve vakken. De school werkt thematisch; elke drie tot vier weken staat een bepaald thema centraal. Iedere leerling legt op zijn eigen manier in zijn portfolio de antwoorden vast op de vragen die tijdens de themaweken worden behandeld. In groep 1-2 beantwoorden de kinderen één vraag per thema, in groep 3-4 drie vragen en in groep 5-8 vijf vragen. De kinderen kunnen dit portfolio vervolgens gebruiken om hun ontwikkeling te bekijken of ze kunnen het als naslagwerk inzien.

Rob Falize is leerkracht bewegingsonderwijs op de A. Bekemaschool in Duivendrecht

Special

Gymportfolio Aan het einde van het leerjaar voegen mijn leerlingen het door mij ontwikkelde ‘gymportfolio’ toe aan hun portfolio. In dit gymportfolio kan ieder kind op overzichtelijke wijze zijn ontwikkeling op het gebied van toestelvaardigheid zien. Ook bevat het bepaalde ‘trotsmomenten’ van het kind: een foto, een werkje of een product waar het kind zelf heel trots op is. Zo kan het voorkomen een leerling mij vraagt een foto te maken van zijn handstand, salto, enzovoort… voor in het gymportfolio!

JSW 7 maart 2014

25

Taal

Zo verhoog je de woordenschat van leerlingen

Maak gebruik van woordleerstrategieën Hoe bevorder je de woordenschatontwikkeling van leerlingen? Het antwoord ligt voor een groot deel bij henzelf. Wanneer ze met woordleerstrategieën zelf betekenissen van onbekende woorden kunnen achterhalen, verhoogt dit niet alleen hun woordenschat maar ook hun motivatie.

Sharon Holterman is groepsleerkracht en onderzoekscoördinator op Academische Opleidingsschool de Linderte in Raalte

W

oordenschatonderwijs staat de laatste jaren sterk in de belangstelling. Een eerste belangrijke reden hiervoor is de aangetoonde samenhang van woordenschat van leerlingen met andere vakgebieden, zoals onder andere begrijpend lezen, technisch lezen en wereldoriëntatie. Een tweede reden is

Kwaliteitskaart Woordleerstrategieën Bepalen of een woord belangrijk is (belang bepalen) De (directe) context gebruiken (afleiden)

Naar het woord zelf kijken en gebruik maken van de eigen kennis (eigen kennis inschatten) Gebruik maken van het woordenboek of de betekenis navragen bij iemand anders (navragen)

32

JSW 7 maart 2014

Toepassing

even belangrijk Niet alle woorden zijn n. Bepaal eerst jpe gri be om een tekst te genoeg is om of het woord belangrijk toe te passen. de woordleerstrategieën gebruikmaakt Het is belangrijk dat je woord staan. het om die van de zinnen n geven over Deze kunnen aanwijzinge nen goed zin de betekenis. Door deze l wat het we ien sch mis te lezen, weet je . ent woord betek het onbekende Ook kan een deel van ven over de ge woord aanwijzingen je een deel ken n hie betekenis. Missc Nederlands het uit l we ord van het wo of een andere taal. te zoeken kan Door het woord zelf op onbekende je de betekenis van het kan je doen woord achterhalen. Dit enboek te kijord wo door in een (Junior) het digitale van ken ma ken, gebruik te puter of door woordenboek op de com anders. and het na te vragen aan iem

dat woordenschat de sleutel blijkt te zijn voor het succes dat leerlingen in het onderwijs zullen hebben. Daarnaast is een uitgebreide woordenschat, als sociale functie, hard nodig binnen de huidige en toekomstige maatschappij. Onderwijskundigen spreken hun zorg uit over het onvoldoende aantal woorden dat leerlingen beheersen en pleiten voor een structurele en effectieve woordenschatdidactiek en –aanpak (Cunningham et al., 2005; Graves, 2009).

Op welke wijze kan het woordenschatonderwijs effectief worden vormgegeven om de woordenschatontwikkeling te bevorderen? Het antwoord op deze vraag ligt voor een groot deel bij de leerling zelf. Wanneer leerlingen door middel van woordleerstrategieën zelf in staat zijn om betekenissen van onbekende woorden te achterhalen, verhoogt dit naast de motivatie ook de woordenschat aanzienlijk.

Incidenteel en intentioneel Een van de kerndoelen van het basisonderwijs is dat leerlingen een adequate woordenschat verwerven. Volgens Van den Nulft en Verhallen (2009) gaat het bij woordenschat enerzijds om het leren van nieuwe betekenissen en het uitbreiden van het achterliggende kennissysteem. Anderzijds is het leren van woorden volgens hen noodzakelijk om lessen binnen verschillende vakgebieden goed te kunnen volgen. Wie minder woorden kent, beschikt over minder sleutels om nieuwe kennis te verwerven. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen incidenteel woordenschatonderwijs en intentioneel woordenschatonderwijs. Met incidenteel woordenschatonderwijs komen woordbetekenissen min of meer toevallig aan de

Passend onderwijs

Passend onderwijs organiseren

Werken met onderwijsarrangementen Kunnen onderwijsarrangementen zorgen voor kwalitatief goed onderwijs en werkdrukverlichting voor de leerkracht? Hoe organiseer je het onderwijs zo dat je alle leerlingen recht doet en zelf niet bezwijkt onder de werkdruk?

Ageeth Bos is onderwijskundige en groepsleerkracht in een bovenschoolse plusklas op het Comperio College. Daarnaast is zij vakbondsconsulent bij de AOB

D

e invoering van passend onderwijs maakt de vragen: ‘Wat heeft dit kind nodig om zich optimaal te ontwikkelen?’ en ‘Wat heb ik als leerkracht nodig om aan die onderwijsbehoefte tegemoet te kunnen komen?’ nog meer van belang. Of je nu een grote groep hebt of een combinatiegroep, veel leerkrachten zullen de laatste vraag beantwoorden met: ‘Tijd’.

Hoe organiseer je je onderwijs zo dat je die tijd hebt en tegelijkertijd alle leerlingen recht doet?

Toenemende werkdruk Ontwikkelingen in het kader van passend onderwijs doen een groter beroep op de didactische kwaliteiten van leerkrachten. Het organiseren van het onderwijsproces vraagt grote creativiteit en flexibiliteit van de leerkracht. Voor elke leerling dient er een passend aanbod te worden aangeboden. Uit onderzoek blijkt dat er een aantal stressfactoren zijn voor leerkrachten: tijdsdruk (Haberman, 2005; Klerks, 2010), het hebben van zorgleerlingen (Haberman, 2005), bureaucratie en dubbelop registreren (CNV, 2013; Haberman, 2005) en te weinig gebruik van digitale mogelijkheden of niet efficiënt gebruik ervan. De grote hoeveelheid toetsen die worden afgenomen en vooral de verantwoording die je daarover moet afleggen lijkt ook een grote bijdrage te leveren aan de gevoelde werkdruk. Haberman (2005) spreekt over een ‘drill and kill-curriculum’, waarbij leerkrachten voortdurend bezig zijn om leerlingen voor te bereiden op toetsen. De bureaucratie en gebrek aan administratieve ondersteuning zorgen ervoor dat je als leerkracht je taak niet binnen de gestelde uren afkrijgt en taken in eigen tijd uitvoert (Haberman, 2005). In het debat over de onderwijsagenda (Zonderop, 2010) wordt dit pro-

40

JSW 7 maart 2014

bleem ‘de papiermolen’ genoemd. Docenten in alle soorten onderwijs zien deze administratieve rompslomp als zeer belastend. Leerlingvolgsystemen, handelingsplannen en groepsplannen worden als waardevol gezien, maar kosten meer dan ze opleveren.

Onderwijs organiseren Het invullen van passend onderwijs is een opdracht waar alle basisscholen in Nederland zich in 2014 voor geplaatst zien.

Dat betekent dat scholen zich verder moeten professionaliseren in het bieden van onderwijs op maat. Daarbinnen is het van belang aandacht te hebben voor zowel het individueel belang van de leerling, waarbij het onderwijs is afgestemd op de onderwijsbehoeften van de leerling, als het groepsbelang, waarbij alle leerlingen het gestelde onderwijsdoel moeten halen. Deze twee belangen kunnen strijdig met elkaar zijn (Meijer, 2012). We leren steeds beter kijken naar de individuele onderwijsbehoefte van de leerling. Risico is dat we voor ieder kind een eigen route uitdenken, waardoor de instructietijd verbrokkelt en je als leerkracht voortdurend het gevoel hebt tijd tekort te komen. Het doel van passend onderwijs is om de kwaliteit van onderwijs te verbeteren en de leerop-

Verwacht in JSW Onderwijsbehoeften

Voer gesprekken met kinderen over hun onderwijsbehoeften. Maak hen van jongs af aan bewust van de vraag: wat heb jij nodig om je verder te ontwikkelen? © Merlijn Wentzel

Goed gedrag

JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-en-klare lessen.

Leerkrachten zijn de hele dag door bezig met het aanleren van goed gedrag bij leerlingen. Maar hoe doe je dit op een positieve en efficiënte manier? En wat werkt?

Rekenlessen

Niet missen?

Verhalen en illustraties in prentenboeken kunnen inspirerende contexten bieden voor rijke rekenlessen.

Een stappenplan voor het beoordelen van het rekenpotentieel van prentenboeken.

Ontvangen jullie JSW wel op school, maar mis je het blad vaak? Neem dan een thuisabonnement voor slechts € 50,-.

Kijk op: www.jsw-online.nl

Sterk in taal

In de rubriek Gereedschap bespreekt Joop Stoeldraijer de nieuwe taalmethode Staal (sterk in taal en spelling) van uitgeverij Malmberg. © Malmberg - Staal

Proefabonnement JSW Ook leuk voor thuis!

Nummer

Nummer

3, jaargan

2, jaarga

ng 98,

g 98, nov

oktober

2013

ember 201

3

Nummer 4, jaargan

g 98, december 2013

www .j sw -o n li n e Jeugd .n l w w w.j Vakblad invooSchool en Werel sw d het bas speciaal-o rnl onderw inison wijs, e.dernl ijs en opl Jeugd in eiding School en Wereld Vakblad voo ww w.j sw r het basi sonderw -on speciaal ijs, ond line .nl

3x voor €13,50*

erwijs en opleiding

Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding

Abonnement stopt automatisch!

Meer dan

SchRoeokleennen me ou t p saLe r mesevan ste ders lezieSpecial Een go a r onbeg rd ed reigkheen id k twikke in Wer Een effectie

50% korting!

k ve instr len an ou Zoen uctie derbetro voa er je effectie idid eo make ve sa ede re kkenvhe mengwoer Zo krij n g fl je e zich ng scoce Woordent op het ki iesgesp hct oo l en ore schataa leerpr Selectief mu kesn udker tism daces e metnsuc chtdoo en le rbre erbe ken inzicht verwerven hoeften in doorlopende lee rlijnen JSW13_1

192_TDS_

JSW13_128

5_TDS_nr3

kopie.indd

nr2 corr.i

ndd 1

1

26-09-13

JSW13_1317_TDS_nr4

.indd 1

* De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2014

24-10-13 21-11-13 15:26

Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2265243 50

JSW 7 maart 2014

12:21

11:57