HJK 2 - oktober 2014

Vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

Creatief communiceren met kinderen

Gesprekken aan tafel leggen de basis

Rekenen

met knikkers

Nr. 2 - Jaargang 42 – okt. 2014

www.hjk-online.nl

Inhoud

Colofon nr 2 - oktober 2014

4

Uitgave ThiemeMeulenhoff, Amersfoort

Ben Baarda

Creatief communiceren met kinderen Samen iets doen is een natuurlijke manier van communiceren. Lees hoe je op een speelse en creatieve manier veel informatie over en van kinderen krijgt.

taal

10

Akke de Blauw en Eefje van der Zalm

Gesprekken aan tafel leggen de basis Bundel als (voor)school en ouders de krachten.

Geef ouders tips voor kindgesprekken met kwaliteit en organiseer gezamenlijke bijeenkomsten. Zo vergroot je de ouderbetrokkenheid en stimuleer je de taalontwikkeling.

Zó doe

Ik dat

16

Corinne Meij-Boon

Het sinterklaasfeest De sinterklaasperiode is voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften vaak een stressvolle periode. Hoe zorg je ervoor dat deze periode ook voor hen prettig verloopt?

rekenen

22

Dirk van der Straaten

Rekenen met knikkers Lees hoe je de onderzoekende houding van jonge kinderen stimuleert. Hoe breng je een goede balans in spontaan laten gebeuren enerzijds en het sturen van leerprocessen anderzijds? Een voorbeeld van een activiteit met de knikkerbaan.

... en verder 15

Voordeel voor abonnees

28

Aleid Beets Kessens – Begrijpen van gedrag

32

Ad van der Heijden – De betekenis van toekijken

34

Verwacht in HJK

Als abonnee van HJK heb je gratis exclusieve toegang tot het uitgebreide online archief. In dit archief vind je alle artikelen van vorige jaargangen: van 2001 tot nu. Ga naar hjk-online.nl/hjk/inloggen

HJK De wereld van het jonge kind Onafhankelijk vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen.

Jaargang 42, nummer 2/2014 © 2014 – ISSN 0165-4772

Rubrieken 9 14 20 26 27 31

Aan de slag!

Donderstenen PrentenboekIndruk Prentenboek van de maand BoekIndruk Journaal

Abonnementenadministratie HJK Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 242 [E] hjk@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 71,50 Studentenabonnement: € 38,Proefabonnement (3 nummers): € 13,50 Los nummer: € 10,Extra jaarabonnement: € 50,Combi-abonnement HJK en JSW: € 110,Digitaal nummer: € 6,Proefabonnement (digitaal): € 10,Jaarabonnement (digitaal): € 39,Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Neder­land. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abon­ne­ menten kunnen op elk gewenst moment ingaan.

Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Hoofdredacteur Iris Nonkes-van den Berg Bureau- en webredactie Evelien de Lange Redactie Aleid Beets Kessens (voorzitter), Denise Bontje, Anneke Elenbaas van Ommen, Annika de Haan, Ad van der Heijden, Henrike van den Hurck Redactieassistent Nicole van Barneveld-Visser Redactieadres HJK Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] 033 448 34 54 [F] 033 448 3 999 [E] hjk@thiememeulenhoff.nl [I] www.hjk-online.nl Netwerkleden Diny van der Aalsvoort, Annerieke Boland, Ingrid van Bommel-Rutgers, Kees Both, Kim Freriks, Ruben Fukkink, Karin Hoogeveen, Sanne Huijbregts, Peter Nikken, Bea Pompert, Esther Ruel Engelman, Elly Singer, Dirk van der Straaten, Hilco van Stuyvenberg, Marianne Verhallen, Peter de Vries Omslagfoto Isabel Nabuurs Fotografie Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ reclame + communicatie – Meppel Druk Drukkerij Wilco Advertentie-exploitatie Joop Slor (joop@recent.nl) / Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 330 89 98 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2014 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

HJK oktober 2014

3

Een speelse manier om aan informatie te komen

Creatief communiceren met kinderen Hoe praat je op een ‘kindvriendelijke’ manier met jonge kinderen? Wees creatief, samen iets doen is bijvoorbeeld een natuurlijke manier van communiceren. Zo kun je ook op een speelse manier veel informatie over en van kinderen krijgen.

Ben Baarda schrijft boeken over statistiek en onderzoekmethoden, publiceert en traint daarnaast op het gebied van communicatie met kinderen en adolescenten

A

ls volwassene voeren we zelden geplande gesprekken met elkaar, laat staan met kinderen. De meeste meer diepgaande gesprekken vinden plaats op plekken die daar eigenlijk niet voor bedoeld zijn, zoals in de auto tijdens een lange rit.

Als je spontaan tegen je partner zegt ‘We moeten eens praten!’, schrikt hij of zij waarschijnlijk. Dat geldt nog erger voor je kinderen of je leerlingen.

Als je zegt ‘We moeten eens praten!’, denkt het kind: ‘Wat heb ik verkeerd gedaan?’ Ook iets op verzoek vertellen en vooral iets over jezelf vertellen is lastig. Als iemand vraagt ‘Vertel eens iets over jezelf’, dan moet je vaak eerst goed nadenken, vooral over wat je wel en niet zal vertellen.

Speels en indirect Als je op een speelse en indirecte manier het gesprek start, bijvoorbeeld via een tekening of via smiley’s, neemt dat de schrik en de lastigheid weg. Je ziet dat volwassenen en kinderen dan vaak spontaan antwoord geven. Ik gebruik soms een vel waarop allerlei soorten smiley’s staan, die verschillende emoties tonen. De vraag is dan: ‘Waar lijk je het meest op?’ Met uiteraard een vraag om het uit te leggen. Ik ga dan meestal

door met de vraag op wie ze absoluut niet lijken en op wie ze willen lijken. Daar hoeft bijna nooit lang over te worden nagedacht en het leidt vaak tot spontane, soms hilarische, antwoorden. Je kunt hetzelfde natuurlijk met de gezinsleden van het kind doen als je vermoedt dat er spanningen in het gezin zijn: Op wie lijkt vader? Op wie lijkt moeder?, enzovoort. Je kunt het ook gebruiken wanneer je wilt weten hoe een kind denkt over klasgenoten, wanneer je vermoedt dat het gepest wordt. Kinderen zijn vaak loyaal en klikken niet graag, vanwege de sociale druk. Maar zeggen dat klasgenootje Kees op die boze smiley lijkt, ziet het kind zeer waarschijnlijk niet als klikken. Het levert wel informatie op over hoe het kind zijn klasgenoten beleeft.

Eigenlijk is samen iets doen een natuurlijke manier van communiceren. Een prachtig voorbeeld daarvan is Abel, de televisiebanketbakker van de Taarten van Abel (www.taartenvanabel.nl), die terwijl hij de meest diepgaande problemen met kinderen bespreekt, ondertussen een fraaie toepasselijke taart met ze maakt. Al roerend in de beslagkom, vraagt hij: ‘En toen viel je vader van het balkon? Hoe kwam dat?’ Waarop het kind antwoordt en zonder aarzeling vertelt wat er met vader gebeurd is. Het voordeel van deze manier van werken is vooral ook dat je elkaar niet voortdurend aankijkt, wat in een gebruikelijke gespreksituatie vaak wel het geval is.

Ik wil voor een aantal veel voorkomende gesprekssituaties voorbeelden van creatieve communicatiealternatieven bespreken. Het betreft: • Kennismaken • Gezin van een kind leren kennen • Bespreken moeilijke situaties

tekening Greetje Sieders, Creatief communiceren met kinderen (2012)

4

HJK oktober 2014

Kennismaken Als ik met kinderen die ik niet ken, maar soms ook met volwassen die ik niet ken, moet praten stel ik mij vaak eerst voor met een tekening. Ik teken mijzelf, mijn gezin samen met de katten en

taal

Praten over de wereld

Gesprekken aan tafel leggen de basis Waar ouders thuis met hun jonge kinderen over praten draagt in hoge mate bij aan het welzijn van kinderen, hun algemene ontwikkeling en hoe gemakkelijk zij op school meekomen. Wanneer (voor)school en ouders de krachten bundelen komt dat kinderen ten goede. Lees hoe gezamenlijke ouderbijeenkomsten en tien tips voor gesprekken met kwaliteit de ouderbetrokkenheid positief blijken te bevorderen.

P

raten met kinderen, dat doen we allemaal.

Thuis praten ouders met kinderen en in de (voor)school en kinderopvang doen beroepskrachten dat. In gesprekken leggen we de basis van alle kennis die een kind opbouwt. In gewone gesprekken die, als je ze nader bekijkt, heel leerzaam blijken te zijn. Heel gewoon en toch bijzonder. De vraag die we ons als opvoeders kunnen stellen is of we wel voldoende aandacht hebben voor deze huis-, tuin-, en keukengesprekken. Hoe vaak zijn er niet belemmerende factoren, en hebben we met onze drukke levens te weinig tijd? In een samenwerkingsproject met (voor)scholen en kinder­opvang in Utrecht en Zwijndrecht hebben

Timo (net 4 jaar geworden) zit met zijn zusje van 2 jaar en zijn ouders aan de avondmaaltijd.

Vader: ‘En wat hebben we zo straks gedaan voordat we een boterham gingen eten? Waar zijn we naar toe geweest?’

Moeder: ‘Dat weet ik nog niet. Dat heb ik nog niet gehoord.’

Timo: ‘Uhh ik weet het niet.’

Vader: ‘Wat heb je gezien? Twee hele grote…?!’

Timo: ‘Brandauto’s!’

Moeder: ‘Brandweerauto’s? Ja, echt waar?’

Timo: ‘Eén die bijna hetzelfde is mijn brandweerauto.’

Moeder: ‘Hey, en was er brand dan?’

Timo: ‘Nee die waren aan het sporten.’

Moeder: ‘Oh? Hier?’ (knikt naar links) ‘Op het voetbalveld?’

Vader: ‘Ze waren aan het voetballen, hè?’

Timo: ‘Ja. Ze moesten een beetje fit zijn!’

Moeder: ‘Dat hebben we nog nooit eerder gezien toch? Hier.

Brandweermannen op het sportveld. Of wel?

Timo: (schudt nee) Moeder: ‘Nee, ik nog nooit. Alleen daar!’ (wijst met haar arm naar rechts) ‘Bij de brandweerkazerne.’

Timo: ‘Ja, toen waren d’r, een auto kapot. Die was geboemsd tegen een andere auto aan.’

Moeder: ‘Oh, bij de open dag? Ja, bij die brandweerauto’s. Bij de open dag ja.

Toen waren er een paar tegen elkaar aan gereden. Lag er één op z’n kop.’

10

HJK oktober 2014

we gesprekken thuis in de schijnwerpers gezet en hebben we op ouderbijeenkomsten samen met uitgenodigde ouders stilgestaan bij hoe je kinderen het beste aan de praat krijgt, welke gespreksonderwerpen geschikt zijn, wat kinderen boeiend vinden, en hoe je ze als ouders kunt stimuleren. Tien tips voor ouders over praten over de wereld zijn door de ouders ‘getest’ en nuttig, handig en belangrijk bevonden. Alle (voor)scholen en kinderdagverblijven in Nederland kunnen

• Isabel Nabuurs Fotografie

Akke de Blauw en Eefje van der Zalm zijn als docent-onderzoekers werkzaam bij de Marnix Academie in Utrecht

rekenen

Het stimuleren van een onderzoekende houding bij kleuters

Rekenen met knikkers Spontane acties van kinderen lenen zich om de speel-, leer- en onderzoekende houding te stimuleren. Hoe breng je een goede balans in het moeilijke pad van spontaan laten gebeuren enerzijds en het sturen van leerprocessen anderzijds? Dirk van der Straaten geeft antwoord door een middag spelen met zijn zoon als voorbeeld te gebruiken.

Dirk van der Straaten is als voormalig pabo-docent en onderwijsontwikkelaar voor Parwo nu zelfstandig rekenspecialist voor zijn bedrijf Van der Straaten Educatief en werkt nauw samen met het Rekenhuis, een ontwikkelcentrum gecijferdheid voor het basisonderwijs

Q

uinten (5 jaar en 11 maanden) vraagt nadat hij vrijdagmiddag uit school binnenkomt of ik met hem willen spelen. ‘Met de knikkerbaan?’, stelt hij half vragend voor. Ik vind dat prima en we pakken samen de knikkerbaan. Deze bestaat uit een aantal gootjes die op elkaar aangesloten kunnen worden met aan één kant van het gootje een gat waar de knikker doorgang kan vinden naar het volgende gootje. Quinten begint niet meteen, maar vraagt eerst of ik met hem een baan wil maken.

Mijn vaderhart zegt daar graag ‘ja’ tegen, maar mijn onderwijshart is onverbiddelijk. ‘Probeer eerst zelf maar eens een baan te maken’, stel ik daarom voor. Met wat tegenzin gaat hij aan de slag. Doordat ik niet elk hobbeltje voor hem gladstrijk, gebeurt het een paar keer dat hij de gaatjes van de gootjes bovenop elkaar zet. Hierdoor slaat de knikker – als deze over de baan rolt – de onderste van die twee gootjes over. Omdat Quinten wel vaker met de baan heeft gespeeld is het makkelijk om hem daarop te wijzen en blijkt hij weinig moeite te hebben om het een en ander te corrigeren.

Spontaniteit en sturing Om een goed beeld te krijgen van het type knikkerbaan en van bovenstaande ‘ontdekking’ is het aardig om het filmpje ‘Jaap en de knikkerbaan’ (zie www.talentenkracht.nl/?pid=53) te bekijken. Waar de onderzoeker Jaap door een mix van vragen (naar

De knikkerbaan is niet stabiel en valt een paar keer om Foto’s: Dirk van der Straaten 22

HJK oktober 2014

Doordat de baan geen uitloop heeft, kan Quinten de hele baan vol laten lopen met knikkers

voorspellingen), afwachten, en afremmen de knikkerbaan laat ‘(her)ontdekken’, ben ik waarschijnlijk wat meer sturend, maar evenzogoed gericht op de onderzoekende rol van Quinten. Ik laat Quinten zijn gang gaan en heb ook geen vooraf vastgestelde bedoeling met deze activiteit buiten dan met mijn zoon te spelen. Dat is anders voor Jaap en de onderzoeker zoals je uit het genoemde filmpje kunt opmaken. Toch ontstaat er uit de mengelmoes van spontaniteit en sturing een mooi tafereel dat inzicht biedt in leerprocessen en mogelijk zelfs ingangen geeft voor het onderwijs.

Liefdevol gefrustreerd Quinten bouwt ondertussen rustig verder en maakt een baan van stukjes recht boven elkaar. Maar omdat hij recht op elkaar bouwt is de knikkerbaan niet stabiel en valt dan ook een paar keer om.

Door de frustratie van het omvallen en wat tussentijdse uitprobeersessies maakt hij op een gegeven moment een vrij lage knikkerbaan. Deze knikkerbaan heeft echter geen uitloop, waardoor de knikkers niet uit de baan kunnen. Doordat de baan geen uitloop heeft, kan Quinten de hele baan vol laten lopen met knikkers. Met veel ijver en doorzettingsvermogen is hij zo een tijdje bezig en lukt het hem om de baan van onder tot boven te vullen. Maar hoe komen de knikkers er nou weer uit? ‘We zetten deze “gootjes” er onder, pap.’ Samen met Quinten til ik voorzichtig de baan op en doordat Quinten met zijn vingers voorkomt dat de knikkers er aan de onderkant uitschieten, lukt het om zonder ‘knikker­ verlies’ de baan van een uitloopgootje te voorzien.

Quinten is zo vindingrijk om bij de uitloop de knikker­zak neer te leggen zodat alle knikkers uit de baan meteen weer in de knikkerzak terecht komen.

Zo laat hij de knikkers gaan en af en toe stokt het ‘systeem’ omdat sommige knikkers iets te groot zijn en niet helemaal door de doorgang passen. Met een klein duwtje krijgt Quinten dat weer opgelost en rollen de knikkers daarop vrolijk verder.

De verzamelaar Opeens ontdekt Quinten iets. Er zitten knikkers bij met een gezichtje erop! Deze ontdekking verandert hem direct in een echte verzamelaar. Hij gaat op zoek naar nog meer van dit soort knikkers. Al snel merkt hij dat er veel knikkers met gezichtjes

sociaal-emotioneel

Preventie van probleemgedrag bij jonge kinderen

Begrijpen van gedrag ‘Rik wil niet in de rij en geeft zeker géén hand. Nu niet, gisteren niet en morgen ook niet. Rik is al boos voordat de schooldag begint. Intussen wil ook niemand hém meer een hand geven.

En ik? Ik zit met mijn handen in mijn haar. Want deze gebeurtenis leidt tot een hele serie conflicten en ik weet niet meer hoe ik hiermee moet omgaan.’

M

achteloos voelt de leerkracht zich, die dit verhaal vertelt. Straffen blijkt niet te helpen.

Belonen ook niet. Ze merkt dat ze opziet tegen het begin van de dag, dat ze Rik steeds vaker negeert en dat de kinderen hem de schuld geven van alles wat misloopt. Ze maakt zich zorgen over Riks ontwikkeling. Wat kan ze doen om dit gedrag te begrijpen, tot afstemming te komen en daardoor eventueel verder probleemgedrag te voorkomen?

Negatieve spiraal De negatieve spiraal waarin deze leerkracht zit, wordt beschreven door Montague en Rinaldi (2001).

Zij concludeerden dat leerkrachten jonge kinderen met speciale onderwijsbehoeften significant meer negatieve feedback, significant minder positieve feedback en minder instructie gaven dan de andere kinderen.

Gelukkig laat ander onderzoek zien dat de handelingsverlegenheid afneemt als de leerkracht het gevoel heeft wel invloed te kunnen uitoefenen op probleemgedrag en het kind met moeilijk gedrag tot haar verantwoordelijkheid rekent. Ook factoren als kennis over probleemgedrag, zelfvertrouwen van de leerkracht, verwachtingen ten aanzien van gedrag en het versterken van dat wat goed gaat, blijken werkzaam te zijn in het goed omgaan met probleemgedrag (Goei & Kleijnen, 2009; Beets Kessens, Van Oudheusden & Wanningen, 2011).

Waarnemen Het kunnen bieden van de juiste ondersteuning begint met het goed waarnemen van gedrag.

Eerder beschreef ik dit als ‘observeren met je hoofd, met je hart en met je handen’ (Beets Kessens, 2009). ‘Observeren met je hoofd’ wil zeggen: weten wat je ziet. Daarvoor heeft de leerkracht kennis nodig van de ontwikkelingspsychologie én van de lichamelijke ontwikkeling. Daardoor kan je het andere of opvallende gedrag herkennen.

‘Observeren met je hart’ betekent aanvoelen en invoelen van wat je ziet. Hier speelt de intuïtie een rol. Van belang is dat de leerkracht zich hiervan bewust wordt en zich inspant om dat onder woorden te brengen. Dat wordt ook wel ‘sensitief zijn’ genoemd: gevoeligheid voor het waarnemen van 28

HJK oktober 2014

signalen of problemen bij een ander en de emotionele betekenis daarvan kunnen inschatten (Stevens, 1997).

‘Observeren met je handen’ betekent ingaan op wat je ziet, handelen, in interactie gaan met het kind, meespelen. Dat is nodig om een beter beeld te krijgen van het kind, om achter het gedrag te kunnen kijken en vragen over de ontwikkeling te kunnen beantwoorden. Om een goede interactie tot stand te brengen moet de leerkracht ook responsief zijn: op het juiste moment en op de juiste manier reageren op die signalen (Stevens, 1997). Daardoor kan zij situaties creëren waarin het kind zich lekker voelt en het beste van zichzelf kan laten zien.

Begrijpen Gedrag laat zich begrijpen door niet alleen naar het kind te kijken. Gedrag is de oplossing van het kind voor een probleem. Is te begrijpen over welk probleem het dan gaat?

De psycholoog Bronfenbrenner (1917-2005) vergeleek de menselijke leefwereld met een ecologisch Jonge kinderen

• Foto Wiermans

Aleid Beets Kessens is redactievoorzitter HJK en Specialist Jonge Kind met speciale begeleidings- en onderwijsbehoeften, orthopedagoog en docent Master SEN bij Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg in Tilburg

sociaal-emotioneel

De betekenis van toekijken

Die kleuter kijkt alleen maar Als een kleuter niet meespeelt, niet met andere kinderen in direct contact is, dan maken opvoeders zich al snel zorgen. Toch is er ook een fase (wat korter of langer) waarin enkel wordt toegekeken. Dat is normaal gedrag voor jonge kinderen.

Ad van der Heijden is redactielid HJK, onderwijs­pedagoog en werkzaam op de Pabo van Avans Hogeschool in Breda

S

em gaat sinds enkele weken naar school. Hij is wat terughoudend, maar niet echt verlegen.

Vanaf het begin doet zijn juf haar best hem steeds mee te laten doen in allerlei activiteiten. Hij bouwt, tekent en kleit op zijn manier mee. Tussendoor kijkt hij eens rustig rond hoe anderen bezig zijn.

Ook praat hij wel met andere kinderen.

Vanmorgen laat zijn juf hem vrij. Ze begeleidt hem niet naar een bepaalde activiteit. Dat is geeneens zo bewust. Op een zeker moment valt haar op dat Sem op enige afstand staat te kijken hoe het er in de huishoek toegaat. Ze hoort dat hij wat vraagt aan Emma die de moederrol heeft. Na zo’n tien minuten loopt hij naar de kinderen die met Kapla aan het bouwen zijn. Het lijkt alsof hij gebio­ logeerd kijkt naar het steeds hoger wordende bouwwerk. De juf hoort hem zeggen: ‘Daar liggen ook nog plankjes, dan kun je nog hoger bouwen.’

Beschrijvingen en voorbeelden van toekijkend gedrag 1. Staart naar andere kinderen zonder met hen te interacteren.

Kijkt gericht naar een ander kind of groepje kinderen zonder lichaamsbeweging.

Wacht en hangt rond in de buurt van andere kinderen zonder met hun spel mee te gaan doen (kan hooguit iets tegen hen zeggen).

2. Kijkt naar anderen die bezig zijn in een activiteit.

Draait zijn hoofd in de richting van die andere kinderen.

Kijkt in de nabijheid van andere kinderen.

3. Aarzelend in het benaderen van andere kinderen.

Loopt langzaam op hen toe.

Stopt bij spelende kinderen zonder hun ‘spelcirkel’ binnen te treden.

(Robinson, e.a., 2003; p. 11)

32

HJK oktober 2014

Sem blijft op enige afstand en toch interesseert het hem wat daar gebeurt. Juf ziet dat hij plezier heeft in het bouwen van de andere kleuters. Zij vraagt zich af of ze zich zorgen moet maken om Sem, omdat hij alleen maar kijkt en niet uit zichzelf aansluit en meedoet.

Informatie verzamelen Moet de juf zich zorgen maken? Het sterke vermoeden is dat Sem toekijkend gedrag vertoont.

Het gaat dan om het kijken naar de activiteiten van andere kinderen maar er niet aan deelnemen.

Overigens is toekijken normaal gedrag bij jonge kleuters. Mildred Parsons schreef er al over in de jaren dertig van de vorige eeuw. Zij gaf aan dat het kind binnen gehoor- en praatafstand blijft van andere kinderen zodat het kan horen en zien wat er gebeurt. Ze kunnen een keer praten tegen de kinderen waar ze naar kijken, vragen stellen of suggesties geven (Baum, 2007).

Fysiek nemen deze kinderen geen deel aan de activiteit, maar volgen de activiteit van de anderen.

Als ‘toekijker’ verzamel je veel informatie die later gebruikt kan worden binnen allerlei fysiek, verbaal en sociaal gedrag. Het biedt de kans om te kijken en te leren alvorens in een activiteit te stappen.

Toekijkende kinderen interacteren dan wel niet fysiek – buiten een keer praten om – maar hun gedachten en gevoelens zijn volop verbonden met het spel van hun leeftijdsgenoten.

Je kunt het meestal zien aan hun gezicht en lichaamstaal. Hun ogen zijn bijvoorbeeld gefixeerd op een bouwwerk dat almaar hoger wordt om ­vervolgens naar de verteltafel te gaan waar dieren­geluiden vandaan komen. Hun gezicht lacht vol als drie kleuters daar in hun verhaal boerderijdieren spelen (Anderson, 2002).

Waardevolle ervaring Kinderen die in de toekijkfase zitten zijn mentaal verbonden met de activiteiten zonder bang te hoeven zijn voor de echte activiteit die zij nog onvoldoende kennen.

Verwacht in HJK Muzische iPad-spellen

Onderzoek van studenten laat spellen zien die je kleuters met de iPad/tablet klassikaal kunt laten spelen op het gebied van muzische vorming (beeld, muziek, drama, beweging, media).

HJK (De wereld van het jonge kind) bestaat al 40 jaar en is het bekendste vakblad voor ont­wikkeling, opvoeding en onder­wijs aan jonge kinderen.

HJK biedt actuele en betrouwbare vakinformatie en maakt daarbij een koppeling tussen theorie en praktijk.

Spelbetrokkenheid © Yannah Balcaen & Marieke Mestdag

Een kind speelt betrokken als het met gerichte aandacht en concentratie speelt en opgaat in het spel. Hoe kun je de spelbetrokkenheid van kinderen verhogen?

Niet missen?

Structureel coöperatief leren

Om alle kinderen actief en betrokken te laten zijn, kun je bij groepsactiviteiten gebruik maken van structureel coöperatief leren. Tips voor verschillende structuren en werkvormen.

Ontvangen jullie HJK wel op school, maar mis je het blad vaak?

Neem dan een extra jaarabonnement voor slechts € 50,–. Kijk op: www.hjk-online.nl/hjk/abonneren

Betekenisvol burgerschap © Job Morsink & Yvonne Leeman

Hoe maak je burgerschap betekenisvol voor kleuters? Koppel burgerschapsdoelen aan buitenschoolse activiteiten, zoals praten, spelen en zingen met ‘oude’ mensen.

Proefabonnement HJK Ook leuk voor thuis!

Vakblad voo en onde r ontwikkeli ng rwijs aa n jonge , opvoeding kinderen Vakblad voo en onderwr ontwikkeling, opv ijs aan jon oed ge kinder ing en Vakblad voor ontwik keling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

3x voor €13,50*

specia l

Inte Kindgraal Centr um

IKC: da t do

en

samen seksue le ! opvo Hoeed stin arg!

Wat hun praatje t s oe je een IKC? H je vert Zoelle n oitor betrek je mon u ers eenda goede dje arbij?

Natuurrijk leesstart S tress s buiDe tenrospe ig nalere l valen nm n biot j au or tisie bij taalon mke ikke Interculturetw el ling we

Tijd voor

Abonnement stopt automatisch!

werken met kind

eren

Meer dan

50% korting!

Nr. 8 Ja

argang 41

www.h

ang 41 –

www.hjk-

HJK14_01

23_TDS_n

Nr. 10 - Jaargang

r8.indd

– april

jk-onlin

Nr. 9 - Ja arg

1

e.nl

2014

mei 2014

online.nl

41 – juni 2014

www.hjk-online. nl

HJK14_0204

_TDS_nr9.in

dd 1

13-03-14

HJK14_00265_TDS_nr

10.indd 1

* De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2015

10-04-14 15-05-14 12:23

Meer weten? Ga naar www.hjk-online.nl of bel 088-2265242 34

HJK oktober 2014

14:21

11:23