Nummer 3, jaargang 98, november 2013
w ww.jsw -o n lin e .n l Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding
School en ouders samen sterk
Special
Werken aan ouderbetrokkenheid Effectieve samenwerking school en ouders Woordenschataandacht en leerbehoeften
colofon JSW Jeugd in School en Wereld Onafhankelijk vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding Jaargang 98, nummer 3/2013 ISSN 0165 – 6260 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2013 Redactieadres JSW Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] (033) 448 34 54 [F] (033) 448 39 99 [E] jsw@thiememeulenhoff.nl [I] www.jsw-online.nl Persberichten naar: jsw@thiememeulenhoff.nl Hoofdredacteur Iris van den Berg Bureau- en webredactie Anne Firet Redactie Tjalling Brouwer (redactievoorzitter), Martin Bootsma, Michelle Clement, Karen van Kooten, Mark van der Pol, Magda van der Wulp Medewerkers Gerard Dümmer, Vincent Klabbers, Marieke Baselmans, Bianca Pannekoek, Joop Stoeldraijer Abonnementenadministratie JSW Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 243 [E] jsw@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 67,95 Studentenabonnement: € 36,50 Proefabonnement (3 nummers): € 13,50 Los nummer: € 10,Digitaal nummer: € 6,Digitaal proefabonnement: € 10,Digitaal abonnement: € 39,Extra thuisabonnement: € 50,Combi-abonnement JSW en HJK: € 105,Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Nederland. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment ingaan. Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. Advertenties Recent BV Joop Slor (joop@recent.nl) Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 3308998 Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ reclame + communicatie – Meppel Foto omslag Isabel Nabuurs Fotografie Druk Ten Brink – Meppel Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.
12
6 Ouderbetrokkenheid:
Communiceren en samenwerken
Peter de Vries en Noëlle Pameijer
Een constructieve samenwerking tussen leerkrachten en ouders is cruciaal bij het bevorderen van schoolsucces. Hoe geef je het communiceren en samenwerken met ouders in de praktijk vorm?
een hype?
Er is momenteel veel aandacht voor ouderbetrokkenheid. Wat is ouderbetrokkenheid precies en hoe maak je de samenwerking tussen school en ouders effectief? De uitwerking van begrippen en standaarden geeft je een handvat om dit thema blijvend op de kaart te zetten.
Noëlle Pameijer en Peter de Vries
Rubrieken Lezersactie 10 www.jsw 16 Uitgelicht 22 Praktijk 25 Schoolweek 30 Open boek 36 Van de stapel 39 Science in de basisschool 44 Gereedschap 46
Inhoudsopgave
18
Ouderbetrokkenheid op school
Karen van Kooten en Magda van der Wulp
De ouderbetrokkenheid op cbs De Schakel in Utrecht is groot. In dit artikel vertellen de directeur, een ouder, intern begeleider en leerkracht wat zij doen om ouders actief bij de school te betrekken.
32
Geen woorden, maar kinderen Paul Filipiak
Hoe meer aspecten leerlingen van een woord kennen, des te waarschijnlijker is het dat ze het woord goed kunnen gebruiken. Maar op veel scholen komt woordenschatonderwijs eigenlijk neer op het memoriseren van woorden. Zou het accent niet verlegd moeten worden?
40
Leren met een computerspel
Hanneke Loomans en Marja van den Heuvel-Panhuizen
Kinderen spelen vaak rekencomputerspelletjes om te oefenen. Maar welke strategieÍn gebruiken ze dan en hoe verloopt hun denkproces? Als leerkracht krijg je meer inzicht door zo’n spel te gebruiken in de rekeninstructie.
Voordeel voor abonnees 11 Cadeau bij een abonnement 29 Verwacht in JSW 50
JSW 3 november 2013
5
Special Effectieve samenwerking school en ouders
Ouderbetrokkenheid: een hype? Er is momenteel veel aandacht voor ouderbetrokkenheid. Wat is ouderbetrokkenheid precies en hoe maak je de samenwerking tussen school en ouders effectief? De uitwerking van begrippen en standaarden geeft je een handvat om dit thema blijvend op de kaart te zetten.
Peter de Vries is principal-adviseur bij CPS Onderwijsontwikkeling en advies en auteur van boeken als Handboek ouders in de school, Ouderbetrokkenheid 3.0 en Ouderbetrokkenheid voor elkaar NoĂŤlle Pameijer is als school- en kinderpsycholoog werkzaam in samenwerkingsverband Annie M.G. Schmidt
Ouderparticipatie is vrijwillig en ouderbetrokkenheid verplicht
6
JSW 3 november 2013
O
uderbetrokkenheid in Nederland is in: het ministerie van OCW gaat een tweede themaÂjaar ouderbetrokkenheid in en veel scholen en besturen hebben ouderbetrokkenheid als speerpunt in hun beleidsplan opgenomen. Uit de tweede Monitor ouderbetrokkenheid die de bureaus Ecorys en Oberon in opdracht van het ministerie van OCW in het najaar van 2012 uitvoerden, bleek dat ouderbetrokkenheid in Nederland was verbeterd sinds de eerste meting in 2009. Maar is ouderbetrokkenheid een hype of blijft het thema aandacht krijgen? In dit artikel gaan we in op wat ouderbetrokkenheid is en wat effectief blijkt in de samenwerking tussen school en ouders. Hieruit zal blijken dat ouderbetrokkenheid geen hype is, maar een thema dat blijvend aandacht verdient, omdat leerlingen daar beter van worden.
schoolontwikkeling van kinderen (Cijvat & Voskens, 2008).
Ouderbetrokkenheid en -participatie Om het begrip ouderbetrokkenheid helder te omschrijven, is het nodig onderscheid te maken tussen ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid. Ouderbetrokkenheid is namelijk iets anders dan ouderparticipatie.
Relatie tussen beiden Een veel gehoord argument is dat ouderbetrokkenheid toeneemt naarmate ouders meer participeren. Ouderparticipatie zorgt voor contacten tussen leerkrachten en ouders en dit leidt weer tot ouderbetrokkenheid, want door ouderparticipatie komen ouders gemakkelijker in contact met leerkrachten. Voor deze redenering valt zeker wat te zeggen. Maar wat betreft de handen spandiensten (vrijwilligerswerk) zijn er ook wel degelijk risico’s. We noemen er een paar.
Ouderparticipatie Als ouders meedoen met activiteiten of hand- en spandiensten verrichten op school (denk aan lees- en luizenmoeders, klus- en oversteekvaders) spreken we van (informele) ouderparticipatie, eigenlijk gewoon vrijwilligerswerk door ouders. Een meer formele vorm van ouderparticipatie is wanneer ouders zelf het bestuur van een school of stichting vormen of zitting hebben in een medezeggenschapsraad (GMR/MR). Ouderparticipatie gebeurt vooral op de basisschool en heeft geen aantoonbare invloed op de
Ouderbetrokkenheid Er is sprake van ouderbetrokkenheid als uit het gedrag van ouders blijkt dat zij zich (mede)verantwoordelijk voelen voor de schoolontwikkeling van hun kinderen. Ouderbetrokkenheid gebeurt vooral thuis en levert een grote bijdrage aan de ontwikkeling en het leersucces van kinderen (Cijvat & Voskens, 2008). Ouders en leerkrachten hebben hierin een gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van het kind en vullen elkaar aan. Dit maakt ouderbetrokkenheid van groot belang voor alle leerlingen. In het belang van leerlingen kun je daarom zeggen: ouderparticipatie is vrijwillig en ouderbetrokkenheid verplicht.
Ouders van schoolgaande kinderen bevinden zich over het algemeen in de drukste periode van hun leven. Denk maar aan de drukte van werkende ouders die hun kinderen ook naar sport- en muziekles of speelafspraken moeten brengen en weer ophalen, omdat alleen over straat gaan steeds gevaarlijker wordt. Veel
Special Samen sterker dan alleen
Communiceren en samenwerken Een constructieve samenwerking tussen leerkrachten en ouders is cruciaal bij het bevorderen van schoolsucces. Hoe geef je het communiceren en samenwerken met ouders in de praktijk vorm?
Noëlle Pameijer is als school- en kinderpsycholoog werkzaam in samenwerkingsverband Annie M.G. Schmidt Peter de Vries is principal-adviseur en trainer bij CPS Onderwijsontwikkeling en advies en auteur van boeken als Handboek ouders in de school, Ouderbetrokkenheid 3.0 en Ouderbetrokkenheid voor elkaar
School en ouders hebben elkaar hard nodig om tot succesvol onderwijs te komen 12
JSW 3 november 2013
I
nvesteren in ouderbetrokkenheid loont, omdat leerlingen er beter van kunnen worden. Uit twee meta-analyses blijkt dat ouderbetrokkenheid belangrijk is voor schoolsucces (Marzano, 2007; Hattie, 2009). Ouderbetrokkenheid is een kenmerk van succesvol onderwijs. Het bevordert de schoolprestaties, werkhouding, het sociaal-emotioneel functioneren en welbevinden van leerlingen (ongeacht de achtergrond van het gezin of het opleidingsniveau van de ouders). Een constructieve samenwerking tussen leerkrachten en ouders is hierbij cruciaal. Deze draagt bij aan een schoolcultuur waarin leerkrachten en ouders zij aan zij staan en bevordert daarmee het werkplezier van leerkrachten én het vertrouwen van ouders in de school. Ook in Passend Onderwijs is ouderbetrokkenheid relevant. Eén van de doelen van dit beleid is immers het versterken van de positie van ouders bij de invulling van de extra ondersteuning voor hun kind. School en ouders hebben elkaar dus hard nodig om tot succesvol onderwijs te komen. Ouderbetrokkenheid 3.0 Samenwerken met ouders betekent meer dan hen informeren (Ouderbetrokkenheid 1.0) of informatie uitwisselen (Ouderbetrokkenheid 2.0). Het betekent dat zij ook meedenken, meebeslissen en meedoen in het onderwijs aan hun kind (Ouderbetrokkenheid 3.0). Zowel school als ouders investeren hierin, zij zijn beiden verantwoordelijk voor schoolsucces. Daarom praten zij zo veel mogelijk met elkaar en zo min mogelijk over elkaar (in de teamkamer of op het schoolplein) of tegen elkaar (“jullie moeten eens …”). Door samen – in een sfeer van openheid, respect en gelijkwaardigheid – te brainstormen ontstaan vaak
heel nieuwe inzichten en oplossingen: samen weten en kunnen we meer dan ieder voor zich. In dit artikel bespreken we twee aanbevelingen in de samenwerking met ouders (ontleend aan handelingsgericht werken): (1) over de posities van betrokkenen en (2) over de structuur in een gesprek. Dit draagt bij aan de realisatie van Ouderbetrokkenheid 3.0: hoe komen we sámen tot nieuwe inzichten en oplossingen? Wat maakt school en ouders samen sterk? Samen verantwoordelijk voor schoolsucces School en ouders zijn samen verantwoordelijk voor schoolsucces, maar wie beslist eigenlijk waarover? Leerkrachten en ouders hebben een gemeenschappelijk belang: dat hun leerling c.q. kind zich, gezien zijn mogelijkheden en talenten, optimaal ontwikkelt op school en thuis. In de samenwerking hebben zowel leerkrachten als ouders een wezenlijke bijdrage. • Leerkrachten zijn onderwijsprofessionals: zij kennen het kind als leerling het beste, zij zien het bijvoorbeeld tijdens instructie en zelfstandig werken, bij rekenen, taal, wereldoriëntatie, geschiedenis, expressieactiviteiten en samen spelen. • Ouders zijn even belangrijk, zij zijn ervaringsdeskundigen: zij kennen hun kind het langst en het best. Zij zien hun kind in uiteenlopende situaties, onder andere binnen en buiten, alleen en samen met andere kinderen, achter de computer, voor de tv, aan de eettafel, op de voetbalclub en bij familie. Samen denken zij na over wat hun leerling/ kind nodig heeft om met plezier naar school te
Special Meebewegen en vasthoudend zijn
Ouderbetrokkenheid op school De Schakel is een christelijke basisschool in de wijk Overvecht in Utrecht, met een populatie met overwegend allochtone ouders. De ouderbetrokkenheid op De Schakel is groot. In dit artikel vertellen de directeur, een ouder, intern begeleider en leerkracht wat zij doen om ouders actief bij de school te betrekken.
Coördinator Ouderbetrokkenheid De Schakel werkt met een coördinator ouderbetrokkenheid, Jannelies Dolmans. Zij voert alle intakegesprekken en is aanwezig op de wekelijkse ouderinloop. Op de website zegt zij onder andere: ‘Op De Schakel vinden we ouderbetrokkenheid zó belangrijk, dat wij erin investeren (…) U kunt als ouder betrokken zijn bij uw kind, zodat u weet wat uw kind op school doet en waar u uw kind bij kunt helpen. Het is heel belangrijk dat school en ouders samenwerken, om zo de optimale leerresultaten te kunnen bereiken.’
ding en communicatie laten merken dat je als mens echt gelijkwaardig bent. Je streeft ook een gemeenschappelijk doel na: de optimale ontwikkeling van de kinderen. Als je de ouders kent, dan ken je het kind ook beter. ‘Het dagelijks contact is de basis,’ aldus Kuijpers. ‘Een paar keer per jaar spreek je elkaar echt, maar die gesprekken gaan veel makkelijker als het contact er al is.’ Ook de moeilijke gesprekken gaan beter, omdat ouders weten dat je naast ze staat en niet tegenover ze. Kuijpers: ‘Ik durf veel eerlijker te zijn, want ouders weten dat je niet komt klagen over hun kind. Dan durven zij ook eerder toe te geven dat het thuis soms ook moeilijk is. Daarna kan je samen een aanpak bepalen voor school en thuis.’ Arjen Bezemer (vader) geeft aan dat het ook voor ouders makkelijker is om naar school te gaan als er vragen zijn. Hij vertelt dat zijn dochter opeens laag had gescoord op de toetsen voor lezen. Met de leerkracht kon hij daar een heel open gesprek over voeren. Toch benadrukt Bezemer dat ouders en school wel een andere rol hebben. ‘Als ouders ben je verantwoordelijk voor je kind en zijn of haar gedrag op school. Als leerkracht ben je verantwoordelijk voor het onderwijs. Duidelijkheid over de verschillende rollen is belangrijk om goed te kunnen samenwerken.’
Dagelijks contact, gezamenlijk doel Voor schooltijd en om half drie staan teamleden op het plein waar de kinderen worden opgehaald. Ze maken praatjes met de ouders en houden de vinger aan de pols. Robin Kuijpers (leerkracht): ‘We spreken elkaar als kennissen.’ Hiervoor is het essentieel dat je als leerkracht een passende rol aanneemt. Je moet in je hou-
Vader-activiteiten ‘Vaderbetrokkenheid, dat lukt nooit!’ werd vaak door andere scholen geroepen als De Schakel aangaf dat nu juist als speerpunt te hebben. ‘Natuurlijk zijn vaders net zo betrokken bij hun kind, je moet ze alleen anders aanspreken,’ geeft Kuijpers aan. Als LIO-stagiair schreef hij zijn minor over vaderbetrokkenheid. ‘Op de
Karen van Kooten is redactielid van JSW en zelfstandig onderwijs adviseur/-trainer. Magda van der Wulp is redactielid van
Cbs De Schakel
Margot Reukers: directeur Jannelies Dolmans: intern begeleider en coördinator ouderbetrokkenheid Robin Kuijpers: leerkracht groep 1, VVE-coördinator, organisator vadergroep Arjen Bezemer: vader van drie kinderen op De Schakel en voorzitter MR
JSW en onderwijs begeleider. Samen bezochten zij cbs De Schakel in Utrecht in het kader van de special Ouderbetrokkenheid
‘Als je de ouders kent, dan ken je het kind ook beter’
18
JSW 3 november 2013
D
e ervaring op de Schakel is dat alle ouders graag betrokken worden bij school. De school staat in de wijk bekend om de vele samenwerking met ouders. Ouders vertellen dat ook aan elkaar.
Rekenen-wiskunde
Voorbereiding tafels
Leren met een computerspel Kinderen spelen vaak rekencomputerspelletjes om te oefenen. Dit gebeurt meestal zonder dat de leerkracht meekijkt. Maar weet de leerkracht dan wel welke strategieën ze gebruiken en hoe hun denkproces verloopt? Een manier om hierin meer inzicht te krijgen, is het gebruik van zo’n spel in de rekeninstructie.
Hanneke Loomans, werkzaam bij OBS De Koekoek in Utrecht en het Freudenthal Instituut, schreef dit artikel met medewerking van prof. dr. Marja van den Heuvel-Panhuizen, werkzaam bij Freudenthal Instituut, Universiteit Utrecht
I
n het BRXXX-project van het Freudenthal Instituut van de Universiteit van Utrecht wordt onderzoek gedaan naar het leren van tafels met behulp van rekencomputerspelletjes van het Rekenweb. In dit artikel beschrijf ik als leerkracht/onderzoeker mijn ervaringen met het computerspel Groepjes maken. Op het eerste gezicht is dit een zeer eenvoudig computerspel, dat gespeeld kan worden ter voorbereiding op het leren van de tafels in groep 4. Groepjes maken Bij de start van het spel zien de kinderen een rechthoekig speelveld met rijen gezichtjes die
somber kijken (zie afbeelding 1). Met de muis kunnen de kinderen groepjes gezichtjes selecteren, waarvan zij het aantal moeten vaststellen. Als het ingetypte aantal juist is, verandert het groepje van kleur en verschijnen er lachende gezichtjes (zie afbeelding 2). De grootte van de groepjes mogen de kinderen zelf bepalen. Het doel van het spel is om het hele speelveld vol te maken met groepjes lachende gezichtjes. Als het totale aantal is gevonden, verschijnt de tekst ‘Prima gedaan!’ (zie afbeelding 8 op pagina 42) en is een punt verdiend. Met de startknop kan een nieuw speelveld worden opgeroepen. De speelvelden veranderen steeds van grootte.
epjes Met het spel ‘Gro deren maken’ leren kin ar van en met elka
Loomans & Van den Heuvel-Panhuizen
40
JSW 3 november 2013
Kies zelf je welkomstgeschenk t.w.v. € 15,- op Educatheek.nl
Nummer 10, jaargang
97, juni 2013
ww w.js w-o nlin
e.nl
en Wereld Jeugd in School basisonderwijs, Vakblad voor het s en opleiding speciaal onderwij
10X t.w.v.
€ 100,-
Werkvormen actief rekenen sbevordering Vijftien jaar lee erk leerkrachtennetw Leren van een en tivatie bij leerling mo r Zorgen voo
Toegang digitaal archief
NIEUW!
Digitaal via de AKO-app
Jaarabonnement voor € 39,-
Educatheek cadeaubon t.w.v.
€ 15,-*
Samen voor € 67,95
Hét vakblad voor leerkrachten in het basisonderwijs Met iedere maand: • interessante vakinformatie • praktische tips voor in de klas • prikkelende columns • kant-en-klare lessen
• toegang tot digitaal archief • exclusieve lezersacties • 2x per jaar special over een actueel onderwijsthema • ... en meer!
Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2265243 * Geldig t/m 31 december 2013 of zolang de voorraad strekt.