Nummer 1, jaargang 99, september 2014
w ww.jsw -o n lin e .n l Jeugd in School en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding
Kinderboekenweek 2014: Feest! Breng met grafieken je klas in beeld Flipping the classroom: tips en opbrengsten Cultuureducatie – groeistof voor ontwikkeling
colofon JSW Jeugd in School en Wereld Onafhankelijk vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding Jaargang 99, nummer 1/2014 ISSN 0165 – 6260 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2014 Redactieadres JSW Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] (033) 448 34 54 [F] (033) 448 39 99 [E] jsw@thiememeulenhoff.nl [I] www.jsw-online.nl Persberichten naar: jsw@thiememeulenhoff.nl Hoofdredacteur Iris Nonkes-van den Berg Bureau- en webredactie Evelien de Lange Redactieassistent Nicole van Barneveld-Visser Redactie Martin Bootsma (redactievoorzitter), Michelle Clement, Karen van Kooten, Mark van der Pol, Magda van der Wulp Medewerkers Marieke Baselmans, Arno Coenders, Bianca Pannekoek, Tessa van Zadelhoff Abonnementenadministratie JSW Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 243 [E] jsw@mijntijdschrift.com Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 71,50 Studentenabonnement: € 38,Proefabonnement (3 nummers): € 13,50 Los nummer: € 10,Digitaal nummer: € 6,Digitaal proefabonnement: € 10,Digitaal abonnement: € 39,Extra thuisabonnement: € 50,Combi-abonnement JSW en HJK: € 110,Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Nederland. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment ingaan. Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd. Advertenties Recent BV Joop Slor (joop@recent.nl) Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 3308998 Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ marketing en communicatie, Meppel Foto omslag Vincent van den Hoogen Fotografie Druk Ten Brink – Meppel Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.
Feest om te lezen
6
12
Breng met grafieken je klas in beeld Ronald Keijzer
Marieke Baselmans
De Kinderboekenweek bestaat 60 jaar en heeft dit jaar als thema ‘Feest!’ Dé week om je leerlingen boeken te laten ontdekken die een feestje zijn om te lezen en te bekijken. Zoals het werk van Edward van de Vendel dat centraal staat in dit artikel.
Met grafieken kun je de werkelijkheid overzichtelijk in beeld brengen. Een reden om er ook in de basisschool mee aan de slag te gaan. Het is een kans voor kinderen om meer te leren over het maken van grafieken, maar ook over hun eigen groep.
Rubrieken Lezersactie 10 www.jsw 16 Uitgelicht 22 Praktijk 25 Schoolweek 30 Open boek 36 Van de stapel 39 Gereedschap 46
Inhoudsopgave
18
Flipping the classroom: tips en opbrengsten Marco Claassen
Hoe sluit je als school beter aan bij de digitale belevingswereld van leerlingen? Hoe maak je leerlingen deelgenoot van hun leerproces? Slechts een greep van de uitdagingen waar je je als leerkracht dagelijks voor inzet. Flipping the classroom kan hierbij een mooie ondersteuning zijn.
32 Cultuureducatie – groeistof voor ontwikkeling Margriet van Galen
Aandacht voor cultuureducatie is belangrijk voor de talentontwikkeling van kinderen. Het kan de groeistof zijn voor een brede persoonlijke ontwikkeling. Hoe borg je talentontwikkeling in de schoolactiviteiten?
Voordeel voor abonnees 11 Cadeau bij een abonnement 29 Verwacht in JSW 50
40
Stand van zaken taalonderwijs Tjalling Brouwer
Na 15 jaar neemt redactievoorzitter en taalleesspecialist Tjalling Brouwer afscheid van JSW. In deze bijdrage presenteert hij enkele parels en puzzels uit het taalonderwijs van de laatste vijftien jaar en geeft hij daarbij concrete praktijkvoorstellen.
Als abonnee van JSW heb je gratis exclusieve toegang tot het uitgebreide online archief. In dit archief staan alle artikelen van de vorige jaargangen: van 2001 tot nu. Handig voor het snel en makkelijk opzoeken van betrouwbare vakinformatie. Ga naar www.jsw-online.nl/jsw/archief
JSW 1 september 2014
5
Taal
Kinderboekenweek 2014
Feest om te lezen De Kinderboekenweek bestaat 60 jaar en heeft dit jaar als thema ‘Feest!’ Dé week om je leerlingen boeken te laten ontdekken die een feestje zijn om te lezen en te bekijken. Zoals het werk van Edward van de Vendel dat centraal staat in dit artikel. Marieke Baselmans is communicatieadviseur en tekstschrijver (www.flow-communicatie.com), taalcoördinator en leerkracht op OBS De Carrousel
V
oor dit artikel interviewde Marieke Baselmans schrijver en voormalig leerkracht Edward van de Vendel. Ze spraken over het tot stand komen van zijn bekroonde werk (onder andere Vlag en wimpel 2014 voor de poëziebundel Ik juich voor jou) en de waardering voor zijn boeken door kinderen. Laat je inspireren door het interview en de hieronder besproken boeken voor het organiseren van een eigen feestelijke Kinderboekenweek. Schrijven en lezen met plezier Hoe ervaart de auteur het schrijven van zijn boeken? Ook als een feestje? ‘Ja’, antwoordt Van de Vendel vanachter een tweepersoonstafeltje, zijn favoriete schrijfplek, in een Grand Café in Rotterdam. ‘Ik word het gelukkigst van schrijven. Het steeds opnieuw creëren van nieuwe verhalen geeft mij altijd een heerlijk gevoel. Naast dat hijzelf gelukkig wordt van schrijven wil hij ook dat kinderen dat worden van het lezen van zijn boeken. Om dit te bereiken heeft hij tijdens het schrijven steeds een denkbeeldig kind voor ogen, waarvoor hij het verhaal schrijft. Van de Vendel: ’Voor mijn nieuwste boek Feest voor de machines hield ik een jongetje in gedachten dat mij doet denken aan mijn broertje toen hij een jaar of acht was.
Ik schrijf de teksten zo op, zoals ik denk dat het mijn voorbeeldkind bevalt. Bijvoorbeeld kort of humoristisch. In Feest voor de machines (zie het kader op deze pagina voor een fragment) gaat het over landbouwvoertuigen die worden bestuurd door onder meer giraffen en kraanvogels. Ik ben dol op dieren en humor is een belangrijk element in kinderboeken. Dieren die machines besturen vind ik dan ook grappig. Eerst lijkt het alsof het feest voor de bestuurders van de machines is, maar als deze uitgeput in slaap vallen, slaan in het holst van de nacht de machines aan het feesten.’ Werken aan verhalen Van de Vendel: ‘Ik heb wel twaalf verhalen tegelijkertijd in mijn hoofd, waar ik steeds een stukje verder aan werk.’ Hij laat een notitieboek zien vol handgeschreven notities en losse stukken tekst, die hij thuis digitaal verwerkt. ‘Voor mijn nieuwste boek over de okapi heb ik de afgelopen jaren veel gesprekken gevoerd met de verzorgers van deze dieren. Vaak schrijf ik over onderwerpen die mij intrigeren. De okapi vind ik al jarenlang een prachtig beest. Ik geniet er dan ook van om alles over deze dieren te weten te komen.
Fragment uit Feest voor de machines (Uitgeverij De Eenhoorn, 2014) Is iedereen binnen? Is iedereen klaar? Dan kan het beginnen, het feest van het jaar. Er wordt gedanst en gedronken, geschranst en geschreeuwd. Er wordt gepraat en gepronkt. Totdat iedereen geeuwt. Totdat iedereen slaapt. En zijn spullen laat staan. Heel stil. Heel alleen. Hé – één koplamp gaat aan. En daarna de rest. Nu wordt het pas fijn. Feest voor de machines! Zo moet dat zijn.
6
JSW 1 september 2014
Rekenen-Wiskunde
Grote Rekendag op basisschool de Oostpoort
Breng met grafieken je klas in beeld Met grafieken kun je de werkelijkheid overzichtelijk in beeld brengen. Een reden om er ook in de basisschool mee aan de slag te gaan. Het is een kans voor kinderen om meer te leren over het maken van grafieken, maar ook over hun eigen groep. Ronald Keijzer is lector rekenen-wiskunde aan de Hogeschool iPabo en projectleider van de Grote Rekendag O&T, Universiteit Utrecht
V
rijwel dagelijks ervaren kinderen grafieken. Ze staan in de krant om de actualiteit te verduidelijken. Ze staan in reclameboodschappen, om helder te maken hoe goed een product of dienst is. Zelfs de display van een moderne mobiele telefoon vormt feitelijk een verzameling grafieken. Je leest op de display af hoe goed de ontvangst is, hoe het met de batterij gesteld is en vaak ook wat het weer is en hoe laat het is. Deze ‘grafieken van de straat’, zo laat dit maatschappelijke gebruik zien, maken de kinderen duidelijk dat grafieken bedoeld zijn om de werkelijkheid overzichtelijk in beeld te brengen. Dat is een belangrijke reden om ook in de basisschool met grafieken aan de slag te gaan. Tijdens de Grote Rekendag (zie kader op pagina 13) gingen vele scholen in Nederland en Vlaande-
Informatie over uiteenlopende onderwerpen wordt verzameld, verdeeld en geordend
Ronald Keijzer
12
JSW 1 september 2014
ren met grafieken aan de slag. Dat leidde vaak tot grafieken die kinderen de mogelijkheid boden hun eigen groep in beeld te brengen. Dat is precies wat leerkracht Christel Labeur van groep 3 en 4, die in de school worden aangeduid als de Bevers, van de Delftse Jenaplanschool de Oostpoort deed. Zij greep de materialen van de twaalfde Grote Rekendag aan om haar leerlingen grafieken te laten maken. Informatie verzamelen Het maken van een grafiek begint met het verzamelen van informatie. Daarom krijgen de kinderen van de Bevers een blad. Op dat blad kunnen ze door middel van kruisjes aangeven hoeveel zakgeld ze krijgen, hoeveel huisdieren ze hebben, hoe laat ze naar bed gaan op een
ICT & media
Een andere manier van lesgeven
Flipping the classroom: tips en opbrengsten Hoe sluit je als school beter aan bij de digitale belevingswereld van leerlingen? Hoe maak je leerlingen deelgenoot van hun leerproces? Slechts een greep van de uitdagingen waar je je als leerkracht dagelijks voor inzet. Flipping the classroom kan hierbij een mooie ondersteuning zijn. Marco Claassen is leerkracht speciaal basisonderwijs op SBO De Horizon in Zoetermeer. In groep 7-8 is hij actief begonnen met het werken met instructievideo’s in zijn ‘geflipte’ klas. Twitter: @M82C
© Washington.edu
18
JSW 1 september 2014
‘E
en geflipte klas’, deze woorden stonden in de tweet die mij aansprak toen ik op zoek was naar inspiratie voor een nieuw schooljaar. Ik verwachtte informatie over (gedrags)stoornissen te gaan lezen, maar dit bleek te gaan over klassenorganisatie en was voor mij het begin van een nieuwe manier van lesgeven. Niet veel later bleek dat niet alleen ik, maar ook mijn leerlingen en hun ouders enthousiast waren. Dit drijft mij om deze werkwijze verder te ontwikkelen en uit te breiden.
Deze instructie wordt verwerkt in een kort instructiefilmpje van doorgaans maximaal vijf minuten. Dit filmpje bekijken de leerlingen thuis, ter voorbereiding op de les. De leerlingen komen op die manier met (extra) voorkennis en vragen over het onderwerp de klas in.
Wat is flipping the classroom? Het principe van flipping the classroom is dat de leerkracht de basisinstructie, die normaal gesproken in de klas wordt gegeven, uit de klas haalt.
De situatie in een ‘geflipte klas’: Leerlingen volgen de basisinstructie ter voorbereiding thuis, op een moment dat het hun uitkomt. De verwerking in de vorm van (praktische) leeractiviteiten gebeurt in de klas.
De situatie in een traditionele klas: De instructies volgen de leerlingen volledig in de klas en er worden eventueel opdrachten gegeven om thuis te maken.
Niet alleen tijdwinst Een van de voordelen van flipping the classroom is dat het zowel de leerlingen als de leerkracht tijdwinst oplevert. Waar de basisinstructie in de klas zelf soms wel vijftien minuten kan duren, is dit nu teruggebracht naar de vijf minuten van het instructiefilmpje. De leerkracht wordt daarnaast uitgedaagd om kritischer te kijken naar de inhoud van de eigen instructie. Ook wordt de instructie zonder onderbrekingen gegeven. De tijd die vrijkomt tijdens de les zelf, kan nu ingezet worden voor praktische activiteiten en voor verlengde instructies aan kleinere subgroepen. Dit maakt dat flipping the classroom prima ingezet kan worden voor handelingsgericht werken en groepen met veel niveauverschillen. De tijdwinst voor de leerlingen zit in het feit dat ze voorheen bijvoorbeeld werkbladen van een bepaald vak als huiswerk kregen. Hier waren leerlingen soms best even mee bezig. Nu is deze tijd beperkt tot de duur van het filmpje, plus maximaal vijf minuten om de begripsvragen te maken.
Bijdragen aan talentontwikkeling
Cultuureducatie: groeistof voor ontwikkeling Aandacht voor cultuureducatie is belangrijk voor de talentontwikkeling van kinderen. Het kan de groeistof zijn voor een brede persoonlijke ontwikkeling. Hoe borg je talentontwikkeling in de schoolactiviteiten? Margriet van Galen is trainer, conceptontwikkelaar en dramadocent vanuit haar eigen bedrijf KunstKit. Ze was tot 2014 adviseur cultuureducatie voor het basisonderwijs bij EDU-ART in Gelderland
‘I
eder kind is uniek. Als school willen wij de eigen talenten van kinderen naar boven brengen.’ Het zijn veelgebruikte woorden in beleidsplannen die de visie van scholen verwoorden. Als je deze leest, denk je: het zit wel goed met het onderwijs. Maar helaas is de praktijk weerbarstiger. Leerkrachten willen graag aandacht besteden aan brede ontwikkeling van leerlingen, maar ervaren dat er weinig tijd is en zien de klassengrootte als belemmering. Er lijkt pas aandacht te zijn voor kunst en cultuur, natuur, sport en ambachtelijke vaardigheden, als de basisvaardigheden op peil zijn. En daarmee treedt er een enorme verschraling op, vooral op scholen waar veel leerlingen extra aandacht nodig hebben. Daarom in dit artikel een pleidooi voor talentontwikkeling en aandacht voor cultuureducatie als groeistof voor een brede persoonlijke ontwikkeling. Breder ontwikkelen Talentontwikkeling in het onderwijs gaat niet alleen om ‘excellentie’ in de zin van: de uitblinkers stimuleren om nog meer te schitteren. Uitgangspunt is dat ieder mens verschillende talenten heeft en deze zo goed mogelijk kan ontwikkelen. Maar hoe verhoudt het werken aan ieders talent zich tot ergens heel goed in worden?
Presentatie thematische projecten De wekelijkse projectviering op de jenaplanschool Sint Nicolaas in Nijmegen is geen bijkomstigheid. Leerkrachten en leerlingen laten aan elkaar zien waar ze mee bezig zijn, de leerresultaten vanuit de thematische projecten worden er gepresenteerd. Ouders komen graag kijken. Het is maar een half uurtje, maar er gebeurt veel: liedjes, toneelstukjes, dans naar aanleiding van de lesstof. ‘Het is tegenwoordig veel gemakkelijker met de digiborden’, zegt leerkracht Robert. ‘Je hebt toch al je beeldmateriaal verzameld voor je lessen, dat kun je goed als achtergrond gebruiken.’
32
JSW 1 september 2014
Piet Conijn (2009) zegt hierover in zijn boek Ons kind heeft talent: ‘Leren heeft te maken met je hele persoonlijkheid. Mensen zijn meer dan een product van hun aanleg en milieu. In de ontwikkeling van de mens speelt de eigen wil een belangrijke rol. De wil om iets te bereiken, iets te maken, iets te onderzoeken, iets te kennen, voor iets of iemand te zorgen, iets te vieren, enzovoort. Met deze wil hangen samen: motivatie, interesse, wilskracht, uithoudingsvermogen. Het gaat niet alleen om de prestatie zelf, maar vooral om de groei die kinderen doormaken om tot die prestatie te komen. En het genoegen dat ze daaraan beleven.’ Talentontwikkeling is volgens Conijn dus breder dan alleen bijzondere vaardigheden ontwikkelen. Je leert gebruik te maken van je eigen persoonlijkheidskenmerken. De wil om je te bekwamen in een vaardigheid als toneelspelen, techniek of taal geeft richting aan je activiteiten. Kinderen hoeven volgens Conijn niet veel verschillende talenten te ontwikkelen. Het gaat erom dat ze de dingen goed doen en er ‘meesterschap’ en ‘ondernemerschap’ in ontwikkelen. Als kinderen enthousiast zijn voor een bepaalde richting en daarin op een goede manier gestimuleerd worden, ontwikkelen ze meteen andere vaardigheden, zoals initiatief nemen, plannen maken, samenwerken, doorzettingsvermogen, durf, moed, vertrouwen. Het geeft niet waar je een tafelkleed precies optilt, maar met één punt trek je het hele kleed mee. Zo is het ook met talentontwikkeling. Talentenkiemen Op de universiteit van Leuven, bij het Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs, wordt veel aandacht gegeven aan talentontwikkeling als groeifactor. De relatie tussen leerkracht en leerling staat hierin centraal. Elk talent heeft een
Taal
Stand van zaken taalonderwijs
Parels, puzzels en praktijkvoorstellen Ruim vijftien jaar zat taalleesspecialist Tjalling Brouwer in de redactie van JSW, waarvan elf jaar als redactievoorzitter. In deze periode zette hij mede de koers uit van het blad, gaf zijn inhoudelijk advies bij artikelen over het (taal)onderwijs en schreef vele columns, praktijkbijdragen en artikelen. In deze bijdrage presenteert hij enkele parels en puzzels uit het taalonderwijs en geeft hij daarbij concrete praktijkvoorstellen. Tjalling Brouwer is taalspecialist en oudredactievoorzitter van JSW
Werken met meetbare doelen moet niet leiden tot minder aandacht voor de auditieve basis
40
JSW 1 september 2014
E
r is de afgelopen vijftien jaar veel veranderd in het taal- en leesonderwijs. Wat valt er van de ontwikkelingen te leren; wat gaat er goed (parels) en waar liggen uitdagingen (puzzels)? Hoe kun je het taal- en leesonderwijs in je klas aanscherpen en verbeteren? Snelle opmars woordenschat Het is opmerkelijk om te zien hoe snel het onderdeel woordenschat een vaste plek heeft gekregen binnen het Nederlandse basisonderwijs. Zo’n vijftien jaar geleden werkten veel scholen nog met een taalmethode waarin aan uitbreiding van de woordenschat nauwelijks aandacht besteed werd. Tegenwoordig komt er geen enkele methode meer op de markt zonder een expliciete leerlijn voor woordenschat. De meeste leerkrachten zijn goed op de hoogte van de woordenschatdidactiek en weten dat een nieuw woord herhaald en in verschillende contexten aangeboden moet worden wil het beklijven bij de kinderen. Termen als de viertakt, semantiseren, de vier uitjes (uitleggen, uitbeelden, uitbreiden en uitspreken), consolideren, de woordtrap en woordparaplu behoren inmiddels tot het jargon van de leerkracht. Een prima ontwikkeling. Toch is er nog veel winst te boeken in het woordenschatonderwijs.
selecteren die voor de kinderen echt iets toevoegen aan hun woordenschat. Zeker in de hogere groepen kun je hier de leerlingen bij betrekken door hen te vragen of ze de doelwoorden kennen, een beetje kennen of niet kennen. Natuurlijk is dat geen wetenschappelijk onderbouwde test, maar het kan wel een goede en bruikbare indicatie geven, zodat de kostbare onderwijstijd zo goed mogelijk benut kan worden. Naast het meer benutten van de kansen voor incidentele woordenschat (bijvoorbeeld in de boeken die je voorleest), is het ook goed om jezelf te zien als bron voor het leren van nieuwe woorden. In het onderwijs hebben we de (terechte) neiging om volstrekt begrijpelijke taal te gebruiken, zodat kinderen direct weten wat we bedoelen. Voor de woordenschatuitbreiding is dat soms jammer, temeer omdat veel instructietaal iedere dag repeterend is, waardoor je als leerkracht soms weinig nieuwe woorden gebruikt. Gebruik daarom met opzet ‘uitdagende’ woorden, woorden waarbij kinderen even na moeten denken over de betekenis. Woorden die je even ‘snelsemantiseert’: ‘De jongen liep door het donkere woud, het donkere bos’ of schooltaalwoorden (‘redenering’, ‘onderbouwing’) die je herhaaldelijk op een dag gebruikt.
Uitdagende woorden De doelwoorden die in veel taalmethodes aangeboden worden zijn relatief gemakkelijk, zeker in vergelijking met woorden uit de zaakvakken. In sommige gevallen is 80 procent van de woorden uit de woordenschatles al bekend bij de leerlingen. Natuurlijk verschilt dat per school, per groep en per leerling. Het is daarom van belang om zelf als leerkracht die woorden te
Eerst klanken, dan letters In 1999 presenteerde het Expertisecentrum Nederlands, de tussendoelen voor beginnende geletterdheid voor de groepen 1-3, later gevolgd door de tussendoelen voor de middenen bovenbouw en door de tussendoelen voor mondelinge communicatie. Deze tussendoelen bleken een bruikbaar handvat om gericht te werken aan de taalontwikkeling van jonge kin-
Verwacht in JSW © Jon Helgason | Dreamstime Stock Photos
Dyscalculie signalen
Leerlingen met dyscalculie laten vaak op jonge leeftijd al bijzonderheden zien in hun (voorbereidend) rekengedrag. Hoe herken je deze signalen vroegtijdig?
Effectief leesonderwijs
Als het om onderwijskwaliteit gaat, maak je als leerkracht het verschil. Maar wat is dat, het verschil maken? En hoe doe je dat bijvoorbeeld in het leesonderwijs? Hoe maak je het effectief?
JSW informeert je over de laatste ontwikkelingen in het basisonderwijs en vertaalt deze naar de praktijk. Met iedere maand interessante vakinformatie, praktische tips, prikkelende columns, recensies en kant-en-klare lessen.
Beleef cultuureducatie
Lessen in kunst en cultuur versterken de belevingsfactor van een thema. Als cultuureducatie gekoppeld wordt aan lesstof, kan het leerinhoud en leervaardigheden versterken.
Niet missen?
Real Life Rekenen
Ontvangen jullie JSW wel op school, maar mis je het blad vaak? Neem dan een thuisabonnement voor slechts € 50,-. Kijk op: www.jsw-online.nl
In ‘Gereedschap’ wordt Real Life (bedoeld voor groep 6 tot en met 8) onder de loep genomen. Dit rekenmateriaal traint de kinderen om hun rekenkennis actief toe te passen. © Zwijsen
Proefabonnement JSW Ook leuk voor thuis! Nummer
Nummer
9, jaargan
8, jaarga
g 98, mei
ng 98,
april 20
14
2014
Nummer 10, jaarga
ng 98, juni 2014
www .j s w -o n li n e Jeu .n l in Sch w w w.jVakblgd ool en Werel ad voo sw d r het basiso nl speciaal -o e.rwnl onderw in nde ijs, Jeugd in ijs en opl School eid ing en Vakblad Wereld ww w.j sw voor het -on bas ison lin speciaal der wijs e.n l, ond
3x voor €13,50*
erwijs en opleiding Jeugd in Schoo l en Wereld Vakblad voor het basisonderwijs, speciaal onderwijs en opleiding
Abonnement stopt automatisch!
Meer dan
50%
Zoekg edrag O n op inte WooGrd ed zn n spe o rek e kr kee kndeto n o n ve e ts r ois d Kun je lereenn: rnet e Z r o wijsbe reken weemtZeowrsleat cho en ee hoefte len inm mett p Ned n O e je
korting!
vergewr je goe er renten eedsbpo icht bij d ged land st De realisa oepu kelanir?de van een intkindera Wannetie relgnkin r adc nk en :apa werken co egraa Zo zorg je er hettru voo aam r een rijkm n! lim ep lee rom e n ge te vin g n? Hoe ga je om me t selectief mutis me? JSW14_0
152_TDS
JSW14_023
7_TDS_nr9
* De vermelde abonnementsprijzen zijn geldig t/m augustus 2015
-1.indd
_nr8.indd
1
1
JSW14_0317_TDS_n
27-03-14
r10.indd 1
24-04-14 28-05-14 14:46
Meer weten? Ga naar www.jsw-online.nl of bel 088-2265243 50
JSW 1 september 2014
14:00
15:26