Voorproefje hjk oktober 2013

Vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen

School en ouders

samen sterk Bewegings­ onderwijs voor kleuters

Positief gedrag bevorderen

Nr. 2 - Jaargang 41 – okt. 2013

www.hjk-online.nl

Inhoud nr 2 - oktober 2013 ouders

4

Noëlle Pameijer

School en ouders samen sterk De samenwerking tussen leerkrachten, leerlingen en hun ouders vergt een constructieve communicatie. Hoe kunnen leerkrachten hieraan bijdragen?

motoriek

10

Joost Brandt en Harry van der Meer

Speellokaal of gymzaal?

Voor jonge kinderen is bewegen van essentieel belang. Bij het verzorgen van bewegingsonderwijs is voldoende kennis nodig om tot een veelzijdig, intensief en plezierig aanbod te komen.

sociaal-emotioneel

natuur & techniek

16

22

8

Cadeau bij een abonnement

15

Voordeel voor abonnees

28

Hanneke Galama-Koolen – 25 jaar Basisontwikkeling

34

Verwacht in HJK

HJK De wereld van het jonge kind Onafhankelijk vakblad voor ontwikkeling, opvoeding en onderwijs aan jonge kinderen.

Jaargang 41, nummer 2/2013 © 2013 – ISSN 0165-4772

kopieëren uit

Uitgave ThiemeMeulenhoff, Amersfoort

vorig nummer

Abonnementenadministratie HJK Abonneeservice Postbus 2238 5600 CE Eindhoven [T] 088 2265 242 [E] hjk@mijntijdschrift.com

Abonnementsprijzen Regulier abonnement: € 67,95 Studentenabonnement: € 36,50 Proefabonnement (3 nummers): € 13,50 Los nummer: € 10,Extra thuisabonnement: € 50,Combi-abonnement HJK en JSW: € 105,Digitaal nummer: € 6,Proefabonnement (digitaal): € 10,Jaarabonnement (digitaal): € 39,Alle prijzen zijn incl. BTW en porti binnen Neder­land. Woont u in het buitenland? Neem dan contact op met abonnementenbeheer. Abon­ne­ menten kunnen op elk gewenst moment ingaan.

Opzeggingen uiterlijk 1 maand voor het aflopen van het abonnementsjaar. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch verlengd.

Hoofdredacteur Iris van den Berg Bureau- en webredactie Anne Firet

Joke Besemer

Redactie Aleid Beets Kessens (voorzitter), Sjoukje Blom, Denise Bontje, Anneke Elenbaas, Annika de Haan, Ad van der Heijden

In de onderwijspraktijk komen we geregeld kleuters tegen die soms ongewenst gedrag tonen. Wat kan een leerkracht doen op het moment dat hij of zij wordt geconfronteerd met ongewenst gedrag?

Redactieadres HJK Postbus 400 3800 AK Amersfoort [T] 033 448 34 54 [F] 033 448 3 999 [E] hjk@thiememeulenhoff.nl [I] www.hjk-online.nl

Positieve gedragsontwikkeling

Vaste medewerkers Diny van der Aalsvoort, Kees Both, Hanneke Galama-Koolen, Leanne Haandrikman, Monique van der Heijden, Bea Pompert, Elly Singer

Kees Both

Grenzen van bescherming Kinderen verkennen hun grenzen in buitenspel. Maar doe je kinderen niet erg tekort door een te sterke bescherming? In dit artikel wordt een pleidooi gevoerd voor spelen met gezonde risico’s.

... en verder

Colofon

Rubrieken 9 14 20 26 27 32

Aan de slag!

Donderstenen PrentenboekIndruk Prentenboek van de maand BoekIndruk

Omslagfoto Isabel Nabuurs Fotografie Ontwerp lay-out en vormgeving FIZZ reclame + communicatie – Meppel Druk Drukkerij Ten Brink Meppel Advertentie-exploitatie Joop Slor (joop@recent.nl) / Ray Aronds (ray@recent.nl) Postbus 17229 1001 JE Amsterdam [T] 020 330 89 98 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

Journaal

HJK oktober 2013

3

ouders

Tweeluik: Ouderbetrokkenheid en constructieve communicatie

School en ouders samen sterk Een belangrijk uitgangspunt van handelingsgericht werken (HGW) betreft de samenwerking tussen leerkrachten, leerlingen en hun ouders. Dit vergt een constructieve communicatie.

HGW beschrijft hoe leerkrachten hieraan kunnen bijdragen.

Noëlle Pameijer is als school- en kinderpsycholoog werkzaam in samenwerkingsverband Annie M.G. Schmidt

E

én van de doelen van Passend Onderwijs is het vergroten van ouderbetrokkenheid.

Steeds meer scholen werken hieraan. Het is van belang dat ouders zich realiseren dat niet alleen de school, maar ook zijzelf invloed hebben op het schoolsucces van hun kind. School en ouders hebben elkaar nodig, want kinderen leren beter en gaan met meer plezier naar school als hun ouders betrokken zijn bij de school. Staan leerkrachten en ouders ‘zij aan zij’, dan bevordert dit het vertrouwen van ouders in de school en ook het werkplezier van leerkrachten. Onlangs is het boek Samen Sterk: Ouders en School! (Pameijer, 2012), ook wel handelingsgericht werken voor ouders genoemd, verschenen. Hiermee kunnen ouders en school hetzelfde nastreven en dezelfde taal spreken. Dit maakt hun samenwerking aanzienlijk prettiger en effectiever.

edrag op school is makkelijker bij te sturen als ouders de aanpak van de leerkracht ondersteunen

Onderwijs en opvoeding hangen nauw met elkaar samen. Als het thuis moeilijk gaat, dan heeft dit zijn weerslag op school. Een kind kan zich bijvoorbeeld minder goed concentreren op het schoolwerk. Maar ook omgekeerd: als het op school moeilijk gaat (een kind mag bijvoorbeeld van andere leerlingen niet meespelen), dan merken ouders dit thuis: hun kind ‘zit niet goed in zijn vel’. Een uitspraak als ‘het zijn gescheiden werelden, school is school en thuis is thuis’ klopt dus niet. Een kind leeft in beide werelden en hoe beter die werelden op elkaar zijn afgestemd, hoe gunstiger dit is.

Onderwijsondersteunend gedrag Schoolsucces hangt samen met onderwijsondersteunend gedrag van ouders. Dit gedrag bevat vier aspecten: 1. Ouders zijn betrokken bij het onderwijs aan hun kind. Ze tonen interesse voor diens 4

HJK oktober 2013

schoolwerk, vragen hoe het op school ging en wat het kind die dag geleerd heeft. Zo merken kinderen dat school belangrijk is en dit motiveert hen enorm.

2. Ouders stimuleren het schools leren, spelenderwijs, thuis. Ze lezen voor of lezen samen, regelen luisterboeken, doen rekenspellen en oefenen met boodschappen betalen of zakgeld uitrekenen. Kinderen leren hier veel van en ervaren hoe zinvol lezen en rekenen zijn.

3. Toezicht, bijvoorbeeld bij buitenspelen, tv kijken en computergebruik. En – vanzelfsprekend – zorgen dat kinderen gezond eten en uitgerust en op tijd op school zijn. Een kind dat structureel te laat op school komt, mist in een schooljaar heel wat uitleg en oefening. En een moe kind is sneller overprikkeld, waardoor het eerder conflicten met andere kinderen heeft.

4. Hoge realistische verwachtingen van ouders. Te hoge verwachtingen of een kind onder druk zetten leiden tot spanning. Dit heeft een averechts effect. Te lage verwachtingen kunnen schoolsucces eveneens belemmeren. Het kind neemt deze lage verwachtingen over en is niet gemotiveerd om te leren of zich te gedragen. Waarom zou hij/zij zich inzetten voor iets dat toch niet belangrijk is?

Bovenstaande aspecten zijn herkenbaar en vanzelfsprekend (‘open deuren’), maar het er met ouders over hebben, is niet altijd even makkelijk. Daarom is het goed als je er kennis van hebt, zodat je, indien nodig, dit met ouders kunt bespreken. Als ouders – bijvoorbeeld door een kennismakingsgesprek met de directie – al weten dat de school verwacht dat ze het onderwijs ondersteunen, dan is het makkelijker hen hierop aan te spreken. Zijn er zorgen, dan kun je één en ander bespreken met de ‘checklist onderwijsondersteunend gedrag’. Dit geeft houvast bij het bespreken van soms moeilijke onderwerpen die je als onderbouwleerkracht

• Vincent van den Hoogen

Gedrag op school is bovendien makkelijker bij te sturen als ouders de aanpak van de leerkracht ondersteunen. Denk aan afspraken over samenspelen.

Als ouders hier expliciet achter staan, laten ze hun kind merken dat ze op één lijn zitten met school. Bijvoorbeeld door te zeggen: ‘Dat is een goede regel van je juf, daar staan wij achter, daar moet je je aan houden.’ Als je je inzet om een kleuter sociale vaardigheden te leren, dan is het belangrijk dat ouders dit gedrag thuis ook stimuleren. Doen ze dit niet, bijvoorbeeld door te zeggen ‘Wat een kinderachtig plan van je juf, je moet niet naar de pleinwacht gaan, dat is klikken’, dan ondermijnen ouders onbewust en onbedoeld je gezag en wordt het lastig je doel te behalen. Laat ouders daarom weten: heb je twijfels over onze aanpak, bespreek dit dan met ons en niet met je kind. Zeg als Ouders en school hebben een gemeenschappelijk belang: het welbevinden leerkracht ook nooit iets negaen schoolplezier van hun kind en leerling tiefs over ouders waar hun kind bij is. Benadruk juist wat zijn ouders goed doen, bijvoorbeeld: ‘Wat goed dat signaleert. Veel ouders zijn zich gewoon niet je met mama die kleuren hebt geoefend, nu ken bewust van de impact die hun gedrag heeft op je ze alle zes!’ Zo laat je een leerling merken dat schoolsucces en waarderen het dat de school jullie op één lijn zitten. dit open en respectvol met hen bespreekt. Hoe eerder dit school lukt, hoe prettiger de samenwerking verloopt. In die zin zet de communicatie Van één- naar tweerichtingsverkeer vanuit de onderbouw de toon voor de rest van de Samenwerken betekent meer dan elkaar inforschoolloopbaan. meren, dat is éénrichtingsverkeer. Het betekent dat ouders meedenken en meedoen in het onderwijs aan hun kind: tweerichtingsverkeer.

Op één lijn Zowel leerkrachten als ouders investeren hierin.

Jonge kinderen hebben leerkrachten en ouders Beiden zijn verantwoordelijk voor een prettige nodig die op één lijn zitten. Samenwerken draagt sfeer. Elkaar serieus nemen, goed luisteren, je bij aan het welbevinden en schoolplezier van in de ander verplaatsen, begrip tonen en wederkinderen. Ze voelen zich gesteund door ouders én leerkrachten. Dit geeft kinderen rust en verzijds respect staan centraal, evenals openheid en gelijkwaardigheid. Dit is te merken aan taaltrouwen, ze worden niet belast met spanningen tussen school en ouders. Bij onenigheid kunnen gebruik (zoals positieve bewoordingen en open jonge kinderen in een loyaliteitsconflict komen: vragen) en lichaamstaal (zoals belangstellend ‘Ze zijn het niet met elkaar eens, voor wie moet kijken, een vriendelijke gezichtsuitdrukking en ik kiezen, voor mijn moeder of voor mijn juf? Als aanmoedigend knikken). ik voor de één kies, is de ander dan boos op mij?’

Deze onveilige situatie kan tot stress en schoolLeerkrachten en ouders praten zo veel mogelijk mét elkaar en zo min mogelijk over of tegen >> tegenzin leiden.

De checklist onderwijsondersteunend gedrag kun je downloaden op www.acco.be.

Ga naar uitgeverij en typ in: handelings­gericht werken schoolteam.

Klik het gele boek aan en ga naar downloads.

HJK oktober 2013

5

motoriek

Bewegingsonderwijs voor kleuters

Speellokaal of gymzaal?

Voor jonge kinderen is bewegen van essentieel belang. Op motorisch, cognitief, sociaal en emotioneel gebied maken kinderen een extra grote ontwikkeling door wanneer er veel en vaak wordt bewogen. Bij het verzorgen van bewegingsonderwijs is voldoende kennis nodig om de juiste keuzes te kunnen maken. In dit artikel wordt een aantal keuzemogelijkheden benadrukt en uitgewerkt, waardoor er op verantwoorde wijze tot veelzijdig, intensief en plezierig bewegingsonderwijs kan worden gekomen.

Joost Brandt is actief binnen het bewegingsonderwijs Harry van der Meer is een ervaren docent bewegingsonderwijs in Bennebroek en auteur van diverse methodes over bewegingsonderwijs (www.gymlessenbasisonderwijs.nl) Samen ontwikkelden zij de methode bewegingsonderwijs Gymmen in de ‘grote’ gymzaal (info@gymmenindegrotegymzaal.nl)

J

onge kinderen zijn van nature intrinsiek gemotiveerd om te bewegen. Voor ons als opvoeders de taak om deze enthousiaste houding ten opzichte van bewegen te stimuleren en optimaal te benutten. Bijvoorbeeld door ze uit te dagen binnen veilige lessen bewegingsonderwijs.

Jonge kinderen zijn dol op herhaling. Herhaling brengt namelijk bekendheid met de aangeboden bewegingsactiviteiten met zich mee. Deze bekendheid kan ervoor zorgen dat kinderen zich veiliger voelen tijdens de gymles. Deze veiligheid en het daaruit voortvloeiende vertrouwen zijn voorwaarden voor iedere succesvolle leersituatie.

Speellokaal of gymzaal Kleuters krijgen op veel basisscholen les in het speellokaal. Deze voor kleutergym ingerichte ruimte verschilt per basisschool. Doordat de oppervlakte en de inventaris niet gestandaardiseerd zijn, verschillen de mogelijkheden enorm.

Bekend is dat veel scholen oplopen tegen de vaak beperkte omstandigheden in het speellokaal. Met dertig leerlingen bewegen in een kleine ruimte met beperkte mogelijkheden doet geen goed aan de kwaliteit van het bewegingsonderwijs. Lang-

Schema 1: verdeling van de leerlijnen voor de methode Gymmen in de ‘grote’ gymzaal

10

HJK oktober 2013

zaam maar zeker lijkt een verschuiving plaats te vinden naar de gymzaal. Hierdoor kunnen aan de kleuters meer bewegingsactiviteiten aangeboden worden, zoals: • d uikelen aan rekstok, brug, touwen en ringen; • z waaien aan touwen; • s chommelen in touwen en ringen; • k limmen in een schuin hoog klimraam; • r ollen op een dikke mat; • v oldoende ruimte bij tikspelen en balspelen.

Op deze manier wordt het aantal beweegmomenten per week op een meer veelzijdige wijze ingevuld. Een minimum aantal beweegmomenten per week is vanuit de overheid niet gesteld.

De norm volgens de Koninklijke Vereniging voor Leraren Lichamelijke Opvoeding (KVLO) ligt echter op negen beweegmomenten per week. Deze momenten zouden bijvoorbeeld als volgt kunnen worden ingevuld: • v ijf keer op de speelplaats; • t wee keer in het speellokaal; • é én keer in de aula; • é én keer in de gymzaal.

Op de speelplaats kunnen de kleuters vrij spelen met onder andere de zandbak, de glijbaan, de klimtoren, steppen, karren en ander klein materiaal, zoals springtouwtjes en loopklossen. Naast dit vrij spelen kan er ook gericht buiten gespeeld worden. De groepsleerkracht speelt/oefent dan met de hele groep of een deel van de groep een spel of activiteit. Het introduceren van het spel of activiteit van de week of maand is daarbij een aanrader.

In het speellokaal staan de bewegingsactiviteiten op het programma: balanceren, mikken, klimmen, springen, duikelen, stoeien en dans. Om de veiligheid in het speellokaal te garanderen, wordt er aangeraden per opstelling maximaal drie acti-

• Harry van der Meer

Kleuters kunnen ook les krijgen in de gymzaal

viteiten aan bod te laten komen. De ruimte in het speellokaal is immers beperkt.

Als het speellokaal vol met materialen staat (bijvoorbeeld omdat er gewerkt wordt met ‘de opstelling van de week’) en de gymzaal bezet is, kan bewegen op muziek (dans) prima in de aula aangeboden worden.

In de gymzaal zal het accent liggen op die bewegingsactiviteiten die in de speelzaal niet, of door de ruimte beperkt mogelijk zijn. Activiteiten als schommelen, zwaaien, rollen op de dikke mat, balspelen, tikspelen kunnen in de ‘grote’ gymzaal intensief aan bod komen.

Doelstelling en invulling van de lessen De kerndoelen 57 en 58 hebben betrekking op bewegingsonderwijs: 57 D e leerlingen leren op een verantwoorde manier deel­nemen aan de omringende bewegingscultuur en leren de hoofdbeginselen van de belangrijkste bewegings- en spelvormen ervaren en uitvoeren.

58 De leerlingen leren samen met anderen op een respect­volle manier aan bewegingsactiviteiten deelnemen, af­spraken maken over het reguleren daarvan, de eigen bewegingsmogelijkheden inschatten en daarmee bij activiteiten rekening houden.

Deze kerndoelen zijn de enige richtlijnen die de overheid voor het bewegingsonderwijs biedt.

Hierdoor kan het bewegingsonderwijs zeer breed worden ingevuld. Om meer structuur en eenduidigheid te bieden is het Basisdocument Bewegingsonderwijs (2005a) ontwikkeld door SLO en KVLO in 2006 (Van Berkel e.a., 2006).

Het document heeft op zeer constructieve wijze structuur ontwikkeld in het zeer brede spectrum aan mogelijkheden. In dit boekwerk worden

bewegingsactiviteiten onderverdeeld in twaalf leerlijnen.

In Nederland zijn inmiddels tal van methodes ontwikkeld waarbij, rekeninghoudend met het Basisdocument Bewegingsonderwijs, invulling wordt gegeven aan het vak. Specifiek voor de doelgroep ‘het jonge kind’ is dit aantal echter gering.

Efficiënte tijdverdeling Binnen een succesvolle gymles moet je de tijd efficiënt kunnen verdelen. Door met een systeem te werken waarbij een deel van de activiteiten reeds bekend is en een deel nieuw, wordt de uitlegtijd aanzienlijk gereduceerd. Dit kan worden gerealiseerd door het maken van een efficiënte planning. Ook kun je, wanneer bij een methode videomateriaal is toegevoegd, de kinderen in de klas alvast laten zien wat er die dag tijdens de gymles zal worden gedaan. De uitleg van de les wordt dan dus alvast op een visuele manier verricht.

Klassikaal of in groepjes?

De organisatie die de docent bewegingsonderwijs binnen zijn lessen aanhoudt, is vaak zeer bepalend voor het succes ervan. Hiervoor dienen afwegingen te worden gemaakt. Ga je bijvoorbeeld klassikaal te werk of in groepjes?

Werd er in het verleden veel klassikaal les gegeven, waarbij één bewegingsactiviteit centraal stond, de laatste decennia is het werken in groepjes steeds meer de norm geworden binnen de lessen bewegingsonderwijs. >> HJK oktober 2013

11

Kies zelf je welkomstgeschenk t.w.v. € 15,- op Educatheek.nl

r!

40

aa

40

j

j

Op de barricaden

10X t.w.v.

€ 100,-

voor het spelende kind bij Angststoornissen kinderen:

zo bied je hulp

ng

Optimale stimuleri

van woordenschat

Nr. 10 - Jaargang

40 – juni 2013

www.hjk-online.nl

Toegang digitaal archief

NIEUW!

Educatheek cadeaubon t.w.v.

€ 15,-*

Digitaal via de AKO-app

Jaarabonnement voor € 39,-

Samen voor €

67,95

Hét vakblad voor leerkrachten in de onderbouw Met iedere maand: • interessante vakinformatie • praktische tips voor in de klas • prikkelende columns • kant-en-klare lessen

• toegang tot digitaal archief • exclusieve lezersacties • 2x per jaar special over een actueel ­onderwijsthema • ... en meer!

Meer weten? Ga naar www.hjk-online.nl of bel 088-2265242 * Geldig t/m 31 december 2013 of zolang de voorraad strekt.

j

a

aa

r!

eling, opvoeding Vakblad voor ontwikkjonge kinderen en onderwijs aan

40