DNG - Juni 2022

De Nieuwe Gemeenschap – driemaandelijks tijdschrift van het August Vermeylenfonds juni - augustus 2022 – AFGIFTEKANTOOR GENT X erkenningsnummer P 309 575 – vu: Willem Debeuckelaere - p/a V.F. Tolhuislaan 88, 9000 Gent

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

Dankzij de vrijwilligers van de redactieraad ligt er weer een heerlijke DNG op tafel.

INHOUD 03-05/2022 03 Eyecatcher COLOFON DE NIEUWE GEMEENSCHAP driemaandelijks ledenblad van het August Vermeylenfonds vzw; verschijnt op 15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december.

REDACTIE Peter Benoy, Tom Cools, Willem Debeuckelaere, Chantal De Cock, Fatih Devos, Sarah Mistiaen, Johan Notte, Kristel Gijbels, Nico Pattyn, Philippe Rombouts, Tinus Sioen, Paul Teerlinck, Eliane Van Alboom, Judy Vanden Thoren, Hans Vandevoorde, Anita Van Huffel , Arne Vlaeminck, en Anne Van De Genachte (+ vormgeving) ALGEMEEN SECRETARIAAT Tolhuislaan 88, 9000 Gent, t. 09 223 02 88 - e-mail: info@vermeylenfonds.be - website: www. vermeylenfonds.be - openingsuren: 9u - 12u en van 13u tot 17u ABONNEMENT 15 euro (4 nummers) LIDMAATSCHAPSBIJDRAGE 15 euro per individu. U kunt lid worden door aan te sluiten bij een plaatselijke afdeling of door overschrijving op rek.nr. BE50 0011 2745 2218 van het Vermeylenfonds vzw, Tolhuislaan 88, 9000 Gent. Leden ontvangen gratis De Nieuwe Gemeenschap.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Willem Debeuckelaere, p/a Tolhuislaan 88, 9000 Gent AUTEURSRECHTEN personen die we niet hebben kunnen bereiken i.v.m. eventuele auteursrechten kunnen de redactie contacteren.

STEUN HET VERMEYLENFONDS Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar. Reknr. BE50 0011 2745 2218, Vermeylenfonds, Tolhuislaan 88, 9000 Gent.

Om reden van milieuvriendelijkheid wordt dit tijdschrift op chloorvrij recycleerbaar papier gedrukt.

04 Standpunten 04-06 Interview met Walter Weyns 07-09 Hind Fraihi 10-13 Interview met Vincent Scheltiens

13 150 jaar August Vermeylen 13 Boeken 16 Jan Vanriet 18 Recensent 19 Vermeylen Beïnvloed(t) 20 Goed nieuws 21 Agenda - Verslag 24 BV ¬ Sven Tuytens

26 -28 Column ¬ Peter Benoy ¬ Anita

30 Gedicht

Jan Vanriet, Leningrad Elegy, I Survey Everything- 2021 oil on canvas, 150 x 180 cm

Deze pagina is een coproductie tussen het Vermeylenfonds en Creatief Schrijven vzw.

De tekst werd geoogst op het platform Azertyfactor, een vrijhaven waar pennenvoerders hun vruchten publiceren.

Wil je kans maken op publicatie in het volgende nummer?

Post je tekst op azertyfactor.be/ kansen.'

Beuk Denk aan een beuk.

Hoe stevig en diep de stam is geworteld.

Evenzo ferm en diep wortelen woorden zich onder onze hongerige huid.

Een honger naar poëticale erfenissen.

Nu. Vooral nu, in deze tijd waarin extremen en excessen luider schreeuwen dan ooit.

Open de mond! Schal het literaire tegengeluid!

Poëzie voedt, verrijkt en verruimt je geest.

Laat haar klinken in alle kleuren, in elke gedaante, in elke vorm.

Hecht de wonden met woorden die dwars ingaan tegen verdraaiing.

Wees meer dan een ervaring.

Ervaringen gaan voorbij, poëzie behoudt zijn zeggingskracht.

Dus: open de mond! Schal het literaire tegengeluid.

En als je het even niet meer weet: denk aan een beuk.

Hanneke Middelburg

3 EYECATCHER

© Paul Teerlinck

WO

Woke was een van de trendwoorden van 2021, maar wat betekent het? Zwarte Amerikanen gebruikten de term bijna een eeuw geleden al om te waarschuwen voor racistisch geweld. In linkse kringen werd het woord overgenomen en kreeg het een ruimere invulling.

Sindsdien staat woke voor een verscherpt gevoel voor allerlei vormen van onrechtvaardigheid. Aan rechterzijde is woke inmiddels uitgegroeid tot een scheldwoord voor bevoorrechte, progressieve witte lui die zich schuldig maken aan overdreven politieke correctheid. In hun ogen zou de woke-terreur een ware bedreiging vormen voor het vrije denken. De meningen over woke lopen dus sterk uiteen. In zijn boek Wie Wat Woke? Een cultuurkritische benadering van wat we (on)rechtvaardig vinden geeft Walter Weyns, professor sociologie en cultuurkritiek aan de Universiteit Antwerpen, duiding bij de woke beweging.

We zochten hem op in Antwerpen en stelden een aantal vragen.

Wie, Wat, Woke?

Een interview met Walter Weyns 4 STANDPUNTEN

Uw boek is een van de eerste Nederlandstalige boeken over wokisme. Waarom heeft u het geschreven?

Walter Weyns: “De grootste aanleiding vormde de publicatie van

Theorie van de kraal (2018) van Willem Schinkel, hoogleraar Sociale theorie aan de Erasmusuniversiteit. Hierin poneert hij een aantal krasse stellingen zoals ‘Al dat debatteren over emancipatie en gelijkheid van vrouwen, gekleurden en LGBT’s levert niets op. Het is tijd voor actie.

Zelfs universiteiten en parlement zijn praatbarakken geworden, en dus overruled.’ Je zou hem als een zeer radicaal woke persoon kunnen duiden, maar een dergelijk radicalisme, zeker in academische middens, stemde me toch enigszins ongemakkelijk. In diezelfde periode zat Trump in het Witte Huis en zag ik hoe de polarisatie, zelfs binnen gezinnen en families, steeds verder om zich heen greep. Ik ben me dan beginnen verdiepen in het woke fenomeen en wou als academicus bijdragen tot begrip van wat woke precies inhoudt. Waar komt de woke cultuur vandaag? En bestaat er überhaupt iets als een woke beweging of woke mentaliteit? Ik durf nog steeds niet te zeggen dat die beweging daadwerkelijk duidelijke contouren heeft, maar ik heb gepoogd het te reconstrueren op een ideaaltypische manier. Je zou het boek dus een soort oefening in begripsverheldering kunnen noemen.

Tegelijkertijd heb ik soms ernstige vraagtekens geplaatst bij stellingen die je hoort in woke-middens.

Je kan wel zeggen in de wet, mannen en vrouwen zijn gelijk, maar daarmee is natuurlijk niet de hele traditie van rollenpatronen ineens weg

OKE Woke lijkt een relatief nieuw begrip, maar het begrip bestaat natuurlijk al veel langer. Kan u voor onze lezers schetsen wat er bedoeld wordt met wokisme?

“Dan moeten we even terug naar de historische roots van het woord zelf. In de jaren zestig gebruikten Afro-Amerikanen het woord om waakzaam te blijven – stay woke! – op het racistisch gedrag en geweld van witte mensen. Het woord had dus een voedingsbodem in de burgerrechtenbeweging en de Black Power-beweging, maar in de 21ste eeuw sloeg een vonk over van de anti-racistische naar de feministische beweging. In 2008 zong Erykah Badu in het hitje Master Teacher het zinnetje ‘I stay woke’. In een tweet van 2012 gebruikte ze ‘Stay woke’ opnieuw, maar nu als steunbetuiging aan de feministische Russische punkrockband Pussy Riot. Zo werd een alliantie aangegaan tussen de zwarte beweging en het feminisme en kreeg je plotsklaps een verruiming van het begrip. Stay woke betekende vanaf dan waakzaamheid tegenover alle mogelijke vormen van achterstelling: racisme, seksisme, homohaat, …. Je ziet dus een soort beweging ontstaan waarbij allerlei minderheidsgroepen elkaar vinden omdat ze allemaal slachtoffer zijn van die ene categorie van mensen die hen eeuwen heeft onderdrukt: de witte, heteronormatieve cisman.

Al die groepen zijn natuurlijk zeer divers -je kan moeilijk racisme over dezelfde kam scheren als vrouwenhaat- maar krijgen zo een gemeenschappelijke vijand waartegen ze samen kunnen strijden. Dat is strategisch gezien een slimme keuze. Komt daar nog bij dat sociale media het mogelijk maken om die woke ideeën op een bliksemsnelle manier te verspreiden.”

Uw boek is vrij genuanceerd. Anderen die over het woke fenomeen schreven, nemen fellere standpunten in of zetten zich eerder af tegen de woke beweging. U omarmt duidelijk de roep van het wokisme naar inclusie en ziet in de woke verontwaardiging een grond van legitimiteit.

“Ja, als onder woke verstaan wordt: een verscherpt bewustzijn van (on)rechtvaardigheid, dan zou je hopen dat alle mensen woke zijn. Je moet geen super socioloog zijn om in te zien dat mannen gedurende eeuwen vrouwen in een ondergeschikte rol geduwd hebben en nog altijd. Er is nog steeds een systeem van onderdrukking dat niet helemaal weg is, en hetzelfde kan je zeggen over racisme, homofobie, … Dat

BIO Walter Weyns doceert sociologie en cultuurkritiek aan de Universiteit Antwerpen.

Hij is zeer vertrouwd met de kritische en postmoderne stromingen binnen de sociale wetenschappen. Hij publiceerde onder andere Marx begrijpen (2018), Van mensen en dingen (2017), Klassieke sociologen en hun erfenis (2013), Het geval Canetti (2008), Het tijdperk van de maatschappij (2004) en De sociologie van Jürgen Habermas (1990).

5 STANDPUNTEN

is een realiteit. Ik heb die inzichten natuurlijk ook. In 1980 gaf de Nederlander Brugman, stichter van het Europacollege, een gastcollege over de Europese waarden die afstraalden op de rest van de wereld.

En ik opperde toen als student, in een soort postmoderne malaise, de vraag of het niet eens tijd werd om dat Europese licht onder de korenmaat te plaatsen. De gastspreker werd immens kwaad over zo’n defaitisme bij jongeren. Dat was avant la lettre een wokestem van een jonge student tegenover een oude, witte prof van het establishment.

Voortrekkers van de woke beweging hebben een punt als ze zeggen dat hun belangrijkste vijanden de ingesleten stereotypes zijn. Als je de wereld wil veranderen, dan moet er ook aandacht zijn voor de imponderabilia, voor de dingen die je moeilijk kan wegen of die weinig zichtbaar zijn. Je kan wel zeggen in de wet, mannen en vrouwen zijn gelijk, maar daarmee is natuurlijk niet de hele traditie van rollenpatronen ineens weg. In woke middens hamert men er constant op dat de scheefgetrokken verhoudingen zoals ze vandaag bestaan, tussen mannen en vrouwen, tussen witten en zwarten, … een gevolg is van verkeerde opvoeding. De strijd moet dus hard gevoerd worden.

Ook de ziel moet gezuiverd worden van racistische, sexistische en homofobe smetten. Het spreekt voor zich dat opvoeding en socialisatie een belangrijke rol spelen in de strijd tegen onrecht, maar het hele idee dat je met opvoeding alles vermag, is toch een beetje kort door de bocht. Denk maar aan het verhaal van Lia Thomas, die de 500 yards vrije slag in de universiteitskampioenschappen won. Niets bijzonders, maar Lia werd geboren als man. In de bagger op sociale media las je dan dat zij als halve man de vrouwencompetitie had vervalst. Voor woke personen zijn zulke uitlatingen onaanvaardbaar, want transvrouwen zijn vrouwen, punt, maar dan gaan ze toch voorbij aan de complexiteit van het vraagstuk. Hier is nuance nodig. Aan de andere kant moet je als persoon wel alert blijven. Pleiten voor nuance en voorzichtigheid kan ook een manier zijn om de status quo te handhaven. In dat opzicht is de strijdvaardigheid en het radicalisme van de woke beweging goed te begrijpen.”

In Amerika kan je al gecanceld worden of je job verliezen omdat je kritiek hebt geuit op Black Lives Matter of omdat je een verkeerde tweet hebt geliket. Mensen doen daardoor aan zelfcensuur, zelfs op plekken als universiteitscampussen. Loopt het op Vlaamse universiteiten ook zo’n vaart?

“Er was op deze campus onlangs een rectorendebat waar men zich over dezelfde vraag boog. In de VS wordt inderdaad sterk aan autocensuur gedaan uit angst op woke tenen te trappen, maar hier gebeurt dat zeker niet in die mate. Twee jaar geleden onderzocht een student in zijn masterscriptie in hoeverre studenten zichzelf censureren in deze woke tijden. Toen werd aangegeven dat dat zowel bij minderheidsgroepen als bij witte groepen het geval was, maar het is lastig om die gegevens te interpreteren. Een paar maanden geleden kreeg ik ook een mailtje van iemand van een International School in Frankfurt. Een derde van de leerlingen daar wenste zich niet langer te identificeren met hun biologische geslacht. Velen worstelden met het hele concept ‘man’ en wat het vandaag nog betekent om man te zijn. Dat hoge aantal heeft volgens mij wel te maken met een soort angst om bij de verkeerden weggezet te worden, dus ja, het leeft wel ergens onder het studentenvolkje. Zelf doe ik niet aan zelfcensuur.

Er zijn wel een aantal woorden die ik niet meer gebruik, zoals het n-woord, tenzij ik het heb over de ontwikkeling van taal. Om te weten of er sprake is van autocensuur op de universiteit, zou men ernstig onderzoek moeten voeren. Ik ervaar het niet in mijn eigen lespraktijk en ook niet bij het schrijven van dit boek. Het voordeel is dat ik als socioloog vaak over andermans ideeën praat, dus niet vanuit de eerste persoon. Collega’s in de letteren en wijsbegeerte hebben

het soms lastiger. Zij lezen canonieke auteurs, die dan als niet koosjer worden weggezet omwille van hun racistische of sexistische ideeën.

Woke mensen vragen om het werk van Kant te cancelen, omdat hij vrouwonvriendelijk was, maar Kant wordt natuurlijk niet gelezen om wat hij dacht over vrouwen, maar wel voor zijn epistemologie of kritiek op de metafysica. Dit vind ik wel een alarmerende evolutie, want zo organiseer je het analfabetisme of ben je wel afbraak aan het plegen.”

Volgens woke personen moet inderdaad de hele geschiedenis worden herschreven en moeten literaire canons op de schop.

Wat denkt u daarover?

“In de eerste plaats bestudeer je de geschiedenis voor wat ze is en probeer je haar te begrijpen. Dat op zich betekent al dat je jezelf op het spel zet met al je eigen opvattingen en vooroordelen. Als je bijvoorbeeld de kolonisatie bestudeert, dan kom je aberraties en verschrikkelijke dingen tegen. Het beeld van Leopold II als de held die de zwarten bevrijd heeft is achterhaald en moet bijgesteld worden. Geschiedenis is ambivalent en het is goed dat we daarover nadenken. Het station van Antwerpen is gebouwd met kapitaal uit Congo en was eigenlijk een ode aan Leopold II. Maar ga je dat station dan afbreken? Vandaag loopt de moraal vaak vooruit op de studie. Voor woke mensen zijn feiten soms bijzaak. Belangrijker is kijken wie aan de goede kant en wie aan de slechte kant staat. Geschiedenis wordt dan een onderzoek à charge tegen ‘de witte man’. Dat vind ik bedenkelijk, want het eerste dat er dan aan gelooft is de zin voor historische kritiek. Wat de canons betreft, dat vind ik een moeilijkere kwestie. Want wat doet een canon? Een canon geeft aan de volgende generaties door wat we zogezegd objectief gezien beschouwen als het meest waardevolle.

Wat te doen dus met Plato, Aristoteles en Augustinus? Als we blijven herhalen dat zij de onbetwiste pijlers zijn van ons ‘westers’ denken, dan helpen we misschien ook mee hun vooroordelen in stand te houden.

Gelukkig heeft onze traditie ons geleerd om kritisch om te gaan met die traditie. De meest wijze lezers van Plato lezen dan ook met Plato tegen Plato, met Marx tegen Marx, ...maar het is niet evident. Ook hier kan je pleiten voor nuance, maar als dat erop neerkomt dat alles bij het oude blijft, is nuance natuurlijk geen goede zaak. Als je als Native American op school het werk van Aristoteles of Emerson leest, maar nooit dat van Zwarte Eland, dan voel je je natuurlijk niet vertegenwoordigd. Hetzelfde zie je in de wiskunde. De geschiedenis van de wiskunde is er een van toenemende abstractie, steeds verder en hoger op het laddertje tot men op het dak staat, maar vervolgens gooit men dat laddertje weg. Dan ben je ook veel moois kwijt. Bij sommige indianenstammen bijvoorbeeld hebben ze een heel zintuiglijke manier van tellen. Ze tellen niet echt, maar voelen intuïtief aan wanneer een mens of dier ontbreekt in de groep of de kudde. Het zou fantastisch zijn als je die poëtische gevoeligheid zou kunnen behouden in een wereld van wiskunde. Daarom eindig ik mijn boek met een knipoog naar de filosoof en wiskundige Pascal. Hij maakte een onderscheid tussen de wiskundige geest (esprit de géométrie) en de intuïtieve geest (esprit de finesse). De wiskundige geest leidt uit principes stap voor stap de juiste conclusies af. Het leven zit echter niet in elkaar als een eenvoudig axiomastelsel, maar is juist een complexe warboel van botsende waarden. Dan heb je toch een zekere intuïtie nodig om in die warboel samenhang te zien en een genuanceerd oordeel te vellen.

Het zou dus mooi zijn als woke verontwaardiging en esprit de finesse elkaar zouden vinden.”

Interview: Kristel Gijbels Foto’s: Paul Teerlinck

6 STANDPUNTEN

Hind

Fraihi Toen Hind Fraihi werd aangesteld om de leerstoel Willy Callewaert te bekleden, had ze zich het verloop ervan waarschijnlijk anders voorgesteld. Ze had het plan opgevat tijdens vier debatavonden de hedendaagse polarisatie vanuit vier verschillende hoeken te bekijken. Helaas kon het ambitieuze programma niet plaatsvinden wegens de COVID-19-crisis. De geïnvesteerde tijd en moeite waren gelukkig niet geheel verspild, want resulteerden in het onlangs gepubliceerde essay Antipode, waarin de auteur zich buigt over de maatschappelijke evolutie van radicalisering en de mechanismen die leiden tot extremisme.

ANT

Antipode, een intrigerend woord, maar het zal niet bij iedereen een belletje laten rinkelen. Kan je uitleggen wat antipoden juist zijn?

Hind Fraihi: “Antipoden zijn tegenpolen van elkaar. Vroeger had

zeer positief dat er nu meer actoren zijn die meetellen, dat die we die stemmen horen.

Omdat zij een plaats hebben geclaimd op het maatschappelijk veld, kan dat tegenreacties uitlokken. Dan kom je in een soort polarisering terecht waarbij je elkaar met de vinger wijst en ellebogenwerk toepast om je te laten horen. Ook dat is positief te noemen, daar is niks mis mee. Dat is constructieve polarisatie. Maar soms kan dat helemaal doorschieten tot een verharding en verruwing, waarbij je elkaar de schuld geeft. Dan wordt je antipoden van elkaar, tegenpolen.”

je een eenvoudige indeling op de links-rechts-as. Nu zijn er andere actoren bijgekomen die vroeger niet of veel minder van tel waren zoals vrouwen, lgbtqia+, andere minderheden… Zij zijn ook spelers geworden op het maatschappelijk veld, in het publieke debat. Het is

Hoe scherper je bent, hoe zichtbaarder je wordt

Wanneer moeten we ons zorgen beginnen te maken?

“Er zijn twee alarmbellen. Oproepen tot geweld is één tipping point.

Dat is een gevaarlijk gegeven. De andere is als bepaalde claims tot uitsluiting leiden of kunnen leiden. Dat zijn voor mij twee zaken die voor mij een grens aangeven, die een rode vlag aanduiden.

Oproepen tot geweld…, de mondiale klimaatbeweging Extinction Rebellion heeft bijvoorbeeld twee jaar geleden de drukkerijen van enkele Engelse kranten geblokkeerd. Dat kan je een aanval noemen op de persvrijheid. Of een vorm van geweld. Meest uitgesproken is die vanuit moslimextremistische hoek. Er is niks mis mee om op een zeer orthodoxe manier je religie te beleven. Maar wanneer een doctrine leidt tot geweld, zoals met de aanslagengolf in Europa een paar jaar geleden, dan zit je met een probleem. Dat is een zeer grote alarmbel.

Van uitsluiting kan je ook wel wat voorbeelden geven, zoals dat van het aangehaalde moslimextremisme, waarbij de gelovigen zeggen: “Ik praat niet meer met ongelovigen, het hoort bij mijn doctrine om

7 STANDPUNTEN

daarop neer te kijken.” De andere aanzien als anders is geen probleem, maar als het leidt tot een minderwaardigheid, tot een superioriteit van jezelf, dan krijg je problematische toestanden. Hetzelfde zie je bij extreemrechts.”

Welke elementen hebben de diverse antipoden met elkaar gemeen?

“Vooral in deze tijden gebruiken de antipoden sociale media als groot promotie- en propagandavehikel. De sociale media zijn aanjagers van een affectieve polarisatie, waarbij je die wij-zij tot een aversie kan laten ontwikkelen ten aanzien van de ander. Zo krijg je niet alleen parallelle samenlevingen, maar ook samenlevingsbubbels die met een zekere afkeer naar elkaar kijken. Die sociale media hebben ook wel positieve elementen. Het is een middel tot mobilisatie en tot activisme, militantisme. Dat hebben de antipoden ook gemeen met elkaar. Dat ze zich meer en meer willen laten horen. Dat moet ook wel, vind ik.

Het is een legitieme zaak om heersende normen in vraag te stellen, om macht en machtsmisbruik in vraag te stellen.”

Is het overdreven om te stellen dat alle antipoden een identitair kantje hebben? Kweken ze niet allemaal een soort groepsidentiteit?

“Men wilt zich scherper profileren, de wij-zij scherpte benadrukken, en dat kan op die sociale media. Maar of we daar per se altijd de term identitarisme op moeten plakken, daar heb ik mijn vragen bij. Want dan gaan we die term uithollen. Hetzelfde krijg je met het uitroepen van fascisme, nazisme en de jaren dertig die terugkomen. Ik denk dat we met bepaalde termen wat voorzichtiger moeten omspringen.

Dat we die beter moeten definiëren en ook moeten kunnen vertalen naar de hedendaagse context.”

een manifeste vorm van racismebestrijding. En racismebestrijding is al iets heel oud.”

Het is een koepelbegrip waar ook feminisme, lgbtqia+ activisme en dekolonisatie onder geschoven worden. Het valt allemaal onder dat containerbegrip.

“Wat je nu zegt, geeft aan hoe problematisch het is dat we zo smossen met die termen. Ook dat er een evolutie is naar een Engelstalig glossarium dat geïmporteerd wordt vanuit de Angelsaksische wereld en ingeplant wordt in onze samenleving, met een heel andere context dan de Angelsaksische. Daar heb ik mijn vragen bij. Waarvoor staat woke? Wie is woke? Racismebestrijding is al decennialang bezig.

Waren die mensen dan niet woke? Die waren zeer wakker. De hele beweging in de jaren tachtig en negentig, de antiracismebetogingen…

Men noemde dat niet woke. Dat was gewoon racisme bestrijden. Ik denk dat het veel duidelijker is als je dat zo formuleert.”

Het is jammer dat dat oude begrippenkader terzijde is geschoven en plaats heeft moeten maken voor het Angelsaksische begrippenkader.

“Ja, eigenlijk wel. Het overschaduwt de voorbije strijd, doet deze een beetje teniet. Alsof men nu pas wakker is geworden. Wij zijn ons al een tijdje bewust van scheve machtsverhoudingen en discriminatoire mechanismen en tendensen. Wij zijn daar genoeg voor op straat gekomen. Met het woke gegeven nu, is het alsof men ultrawakker geworden is. Die schijn wil men uitdragen, waardoor je bijna een interne strijd krijgt. Ik vind het heel jammer dat dat zo loopt. Een anekdote die ik hierbij kan vertellen gaat over de Amerikaanse activiste Angela Davis. Toen zij onlangs naar Brussel kwam, werd ze geïnterviewd door de Belgisch-Algerijnse journaliste Safia Kessas.

Volgens bepaalde Black Lives Matter-activisten kon dat niet.”

TIPO Welke van de antipoden zou je dan wel als identitair beschouwen?

“Extreemrechts is identitair, moslimextremisme heeft identitaire

“Freedom of speech is een freedom of hatespeech” uitingen. Klimaat gaat ons dan weer allemaal aan. Om daar een identitarisme aan toe te kennen... Je hebt wel wat van die scherpe groeperingen en groupuscules die dat proberen te doen om zichzelf scherper te kunnen positioneren, maar ik denk dat dat moeilijker is.”

En wat met woke?

“Ook daar, dat begrip is uitgehold en wordt te pas en te onpas gebruikt.

Woke is eigenlijk een nieuwe term maar een oud gegeven. Het is gewoon

Het interview moest per se door iemand met een zwarte huidskleur worden afgenomen.

“Ja, dat klopt. Dan denk je, waarover gaat dit. Dan gaat het wel over identitarisme. Terwijl de strijd één is. De strijd gaat over het bestrijden van discriminatoire mechanismes, van racisme, van ongelijkheid.

Een strijd voor mensenrechten, voor humanisering. Dat wordt dan helemaal ondergesneeuwd door een gegeven van huidskleur. Net een tint te licht om de ander te kunnen interviewen. Dat is te gek voor

8 STANDPUNTEN

woorden. Het is heel jammer dat zoiets leidt tot interne strubbelingen, tot interne strijd, tot een gegeven van kleur, van paletten bruin.”

Het is bijna een opbod van morele superioriteit. Ik ben meer verheven dan jij.

BIO Hind Fraihi (1976) is journaliste bij Apache en columniste bij De Tijd en de lage landen. Ze verwierf be- kendheid door haar in 2006 verschenen boek Undercover in Klein- Marokko, waarin ze de opkomst van de jihad in Molenbeek vastlegde. In 2020 bekleedde zij de leerstoel Willy Calewaert (VUB), waarbij ze samen met PEN Vlaanderen, het Vermeylenfonds en het Hannah Arendt Instituut stilstond bij de antipoden van deze tijd. In 2021 verscheen Achter het schild van extreemrechts, het verslag van het onderzoek dat ze samen met Bas Bogaerts had verricht naar de geheime extreemrechtse groepen op sociale media.

“Ik ben meer verheven dan jij, dat klopt. Dat deugdpronken deze tijd is een soort van zelfpromotie geworden. ‘Zie mij eens bezig.’ Hetzelfde doet zich voor met de Oekraïense vluchtelingensituatie. Ik heb me mateloos geërgerd aan mensen die op sociale media gepost hebben dat ze Oekraïners ontvangen hebben en met hashtag #PlekVrij hebben laten weten dat ze gastgezin spe-len. ‘Zie eens hoe goed wij hen opvangen.‘ Dan denk ik: kan dat niet discreter? Die mensen komen net van een oorlog en worden dan geëtaleerd in de virtuele vitrine om jouw deugdpronkerij te faciliteren.

Met wat borstklopperij erbij.

Dat soort deugdpronkerij is één van die maatschappelijke tendensen die erbij is gekomen.”

geschreven pers zich bewust van zijn rol in de radicalisering in onze samenleving?

“Ik denk dat ze zich daar heel bewust van zijn, maar dat ze hun commerciële doeleinden voor ogen houden. Clickbait is een winstmodel.

Scherpe en radicale ideeën lokken meer bezoekers dan nuance. Hoe meer bezoekers, hoe beter de cijfers om adverteerders aan te trekken.

Daar zit een heel businessmodel achter. Polarisatie is een vorm van industrie geworden. Dat is heel jammer. Anderzijds zie je ook onder de commentaarsecties bij de kranten dat hun moderatiekracht kleiner en kleiner is geworden en dat nieuwsmedia hun commentaarsecties uitschakelen omdat het hen over hun hoofd aan het groeien is.”

Tegelijkertijd zijn de traditionele media vaak kop van jut.

Geradicaliseerde activisten claimen dat hun stem wordt onderdrukt, iets wat ze breed uitsmeren op sociale media.

Welke rol spelen deze sociale media in de verspreiding van extremistisch gedachtengoed?

“Ze zijn aanjagers. Je kan ze inzetten om je te profileren, om je te positioneren, om je scherpte uit te drukken. Die scherpte wordt beloond. Hoe scherper je bent, hoe zichtbaarder je wordt. Hoe meer de algoritmes je zichtbaar maken. Je zit daar met een algoritmische architectuur van polarisatie.

Voor mijn onderzoek naar extreemrechts heb ik samen met Bas Bogaerts twee jaar in hun chatgroepen gezeten. Je ziet daar een enorme scherpte aan boodschappen. Niet alleen inhoudelijk, maar ook in snelheid. Binnen een bepaalde tijd worden heel snel x aantal boodschappen verspreid over ontvolking, omvolking, islamisering.

Eigenlijk zou je er als overheid maar ook als big tech bedrijf naar moeten kunnen streven dat dat algoritme vertraagd wordt. Een regulering, waardoor je per account maar x aantal berichten per dag kan of mag doorsturen.”

DE Staat dat etaleren van morele superioriteit een krachtdadige aanpak van de reële maatschappelijke uitdagingen in de weg?

“Ik denk gewoon dat het bepaalde zaken overschaduwt. Het draait dan meer rond ikkigheid dan rond maatschappelijke vooruitgang. Dat is iets waar we over moeten waken. Zelfpromotie ten aanzien van algemeen belang en maatschappelijke krachtdadigheid. Dat is een beetje de balans zoeken.

Door die ikkigheid te etaleren kan het zijn dat je bepaalde andere maatschappelijke tendensen uit het oog verliest of dat die ondersneeuwen onder je eigen ikkigheid.”

In het maatschappelijk debat is er nog weinig ruimte voor nuance. Dat zie je ook in de geschreven pers. Nuance heeft geen nieuwswaarde en alleen scherp geformuleerde opinies krijgen een plaats in de opiniepagina’s. In welke mate is de

Druist dat niet in tegen het recht op vrije meningsuiting?

“Dat is geen vrije meningsuiting meer. Dat is de vrijheid van hate speech, het opzetten tegen elkaar. Wat daar allemaal passeert, heeft niets te maken met free speech.

Dat maakt ook deel uit van totalitaire mechanismes. Wantrouwen en aversie tegenover elkaar kweken. Elkaar zien als een soort van amorfe massa, anoniem, zonder gezicht. De ander wordt er ontmenselijkt.

Dat is wat er nu gebeurt. Dat zijn geen informatiestromen, maar informatiestormen. Tsunami’s aan berichten, aan boodschappen. Haat prekend ten aanzien van de ander. Ook hier zien we een uitholling van begrippen. Freedom of speech is een freedom of hatespeech. Willen we dat?”

Eens we opgesloten zitten in die echokamers, komen we nog weinig met andere meningen in contact. Hoe kunnen we best deze bubbels doorbreken?

“Door offline in contact te blijven met elkaar en niet in bubbels te leven. Ik heb kennissen, vrienden en familie die op Vlaams Belang stemmen. Ik blijf daarmee in contact en in dialoog gaan. Ik ga ze niet ontvrienden in het echte leven. Ik denk dat we daar een grote rol in kunnen spelen. Ons echte leven ontbubbelen en elkaar opzoeken buiten onze comfortzone. Om zo kloven te dichten. Dat klinkt pastoraal hè (lacht).”

Alleszins een mooie opdracht voor ons allen. Bedankt voor het fijne gesprek.

Interview: Tom Cools Foto’s: Jean-Pierre Drubbels

9 STANDPUNTEN

NATIO

Nationalisme Een interview met Vincent Scheltiens

Nationalisme, tot in zijn meest extreme vormen, staat sterk in de belangstelling. Nationaal via peilingen die nationalistische partijen hoge percentages toedichten, internationaal met de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. August Vermeylen was zelf een voorvechter van Vlaamse ontvoogding. Reden genoeg om op het fenomeen nationalisme en extremisme in te gaan.

Misschien beginnen we best met aan afbakening van het begrip.

Wat verstaan we onder nationalisme?

Vincent Scheltiens: :“Eerst wat betreft August Vermeylen, zijn strijd

was er een van nationale culturele emancipatie, niet van afbakening.

Je moet van kwade wil zijn om er slechte bedoelingen in te zien.

Heel strikt genomen is nationalisme de beweging die van iets cultureels iets politiek wil maken. Een nationale beweging definieert een grondgebied waarop bepaalde mensen leven, een taal of dialect wordt gesproken. Men wil dat afbakenen. Nationalisme heeft altijd met afbakening te maken. Zoals Benedict Anderson zei, ‘er is geen

enkele natie die zichzelf als totaal overlappend beschouwt met de hele mensheid’. Dat betekent dat je binnen die mensheid onderscheid gaat maken.

Je moet met nationalisme altijd bepalen wie bij je natie hoort en wie niet. Met die afbakening beginnen veel problemen. Op basis van welke criteria baken je af ? Geografische, taalkundige, religieuze criteria, vaak allemaal tegelijkertijd. Op basis van die uniciteit wordt een structuur en een zekere soevereiniteit nagestreefd. Maar je bakent je af ten opzichte van de rest van de wereld, je bepaalt een nationale identiteit en daarvoor heb je altijd die buitenwereld nodig. Geen nationale identiteit zonder ‘alteriteit’.

Die alteriteit is zeer bepalend. Men wil een eenheid smeden op basis van taal, religie e.d., maar daarnaast spelen andere verschillen, zoals sociale. Door die alteriteit als een bedreiging voor te stellen slaagt men er in interne tegenstellingen en spanningen te overstijgen. De Vlaamse identiteit is doorheen de Belgische geschiedenis opgebouwd 1 0 STANDPUNTEN

tegenover de dreiging van de Franstaligheid, zowel in de gedaante van de staat België als van de Walen. Ander voorbeeld: je kan in de Baltische staten de nationale identiteit niet begrijpen zonder de aanwezigheid van het machtige Rusland als bedreiging voor hun soevereiniteit, hun eigenheid. De manier waarop Rusland Oekraïne is binnen gevallen zal veel meningsverschillen tussen de mensen in Oekraïne naar het achterplan drukken en de Oekraïense nationale identiteit in de verf zetten.

Ik verwijs daarvoor vaak naar een kleine passage in een roman van Umberto Eco, De begraafplaats van Praag. In die roman laat Eco een personage zeggen: “De vijand is de vriend van de volkeren.” Eco is op die passage gekomen toen hij ging spreken op een congres in Pakistan. Hij nam er een taxi en de nieuwsgierige taxichauffeur vroeg hem: “Van welk land ben je?” Eco antwoordde: “Italië”, waarop de taxichauffeur vroeg: “En wie zijn jullie vijanden?” Eco moest nadenken, en zei dat Italië eigenlijk geen vijanden had. Waarop die man zei: “Hoe kunnen jullie een land zijn, als jullie geen vijanden hebben?” Dat heeft Eco op het idee gebracht om die lapidaire formule te gebruiken in zijn roman. Ik vind die zeer treffend. Die alteriteit die noodzakelijk is om de eigen nationale identiteit in de verf te zetten, kan ook intern zijn.”

Het nationalisme heeft nooit een Weber, Tocqueville of Marx voortgebracht, wel ‘kleine mannetjes’

IONAL Doel je dan op landen zoals Frankrijk, met een dominante centrale macht en intern niet echt bedreigende minderheden, ingebed in Europa samen met kandidaat externe vijanden, maar wel met veel ongenoegen rond immigratie?

“Die interne andere moet bedreigend of verstorend zijn voor de eigen nationale identiteitsvorming om als alteriteit te functioneren.

In de geschiedenis van de Vlaamse beweging had je vroeger intern de ‘franskiljons’, Franstalige Vlamingen, die de nagestreefde orde verstoorden. Vandaag zijn dat vaak vluchtelingen, asielzoekers, migranten, mensen van een andere origine, die zich moeten assimileren om hier een plek te hebben. Dat is een tweede belangrijk kenmerk van het nationalisme. Het streeft altijd naar een zekere homogeniteit.

Nationalisten hebben een probleem met verschillen binnen de eigen schoot. Dat leidt wel vaker tot etnische zuiveringen, ook na de Tweede Wereldoorlog zoals in Bosnië. Maar meestal gebeurt die zuivering met een hele set aan maatregelen om mensen te dwingen zich aan te passen, om die verschillen uit te vlakken. In het beste geval worden een paar culinaire of folkloristische verschillen gedoogd, maar bv.

BIO Vincent Scheltiens is historicus. Hij doctoreerde aan de Universiteit Antwerpen, en heeft zich gespecialiseerd in nationalisme en nationale identiteitsconstructie, de politieke geschiedenis van België, de geschiedenis van de linkerzijde en de contemporaine geschiedenis van Spanje.

Over deze thema’s heeft hij boeken, artikels en opiniestukken gepubliceerd.

© Francisco Lahoz

1 1 STANDPUNTEN

geen meertaligheid of een andere religie op evenwaardig niveau.

Natuurlijk heb je gematigde versies van nationalisme, maar het kan zeer snel tot extremisme leiden.

Er zijn actueel bij extreemrechtse partijen in Europa steeds twee kenmerken die fundamenteel zijn voor hun politieke discours, hun politiek handelen, en dat zijn precies nationalisme en racisme, sinds 9/11 in zijn islamofobe variant. Men wil een soort terugplooien, ofwel op een verondersteld christelijk en dominant blank Europa dat moet beschermd worden, of op bv. Vlaanderen in de nationale variant. Het betekent altijd dat men een hiërarchie invoert. Eigen volk eerst, dat betekent dat er een ander volk op de tweede plaats komt.”

We zijn gedwongen erfgenamen van een soort staatnationalisme, omdat we leven in een natiestaat waarin democratie, solidariteit op dat niveau georganiseerd wordt. We zien ook pogingen van bv. Habermas, die een soort constitutioneel patriottisme naar voor schuift. Is er een versie van nationalisme mogelijk, die wel inclusiever is?

“Wat men democratie noemt, het geheel van democratische en sociale rechten en vrijheden zoals die vandaag bestaan, zijn verworven binnen het kader van natiestaten. De natiestaat was nu eenmaal het model bij uitstek was om politiek te organiseren. Die strijd is binnen de natiestaat gebeurd, niet dankzij de natiestaat. Na de verschrikkingen van de twee wereldoorlogen heeft men een aantal van die rechten en vrijheden universeel willen maken, en ook in universele verklaringen gegoten. Zoals Hannah Arendt heeft geschreven in haar boek over Totalitarisme wanneer ze het had over de vele stateloze mensen in die tijd, die eigenlijk ook rechten zouden moeten hebben. Rechten zouden niet het gevolg mogen zijn van een assimilatie in een natie. Het is een na te streven ideaal, en eigenlijk is dat niets anders dan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, of het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. Door nationalisme en het overwicht van nationale discoursen is dat stilaan als een waanzinnig idee verketterd, terwijl we het na de Bevrijding vanzelfsprekend vonden.”

denkers voortgebracht. Het nationalisme heeft nooit een Weber, Tocqueville of Marx voortgebracht, wel ‘kleine mannetjes’, eerder links of rechts, die zeiden: “Wij willen onafhankelijkheid, wij zijn een heel speciaal volk en wij zijn boos op een aantal andere volkeren”. Het nationalisme is ook het best beschreven en bestudeerd door mensen die er kritisch tegenover stonden. Nationalisme heeft dus altijd een meer voldragen ideologie nodig om zich aan vast te klampen.”

Er zit een soort contrast in nationalisme. Het is een terug projecteren van een verhaal in een gemythologiseerd verleden, met afgesproken symbolen, en dat is allemaal wetenschappelijk doorprikt, terwijl het tegelijkertijd via krachtige politieke en sociale bewegingen de realiteit wel vorm geeft.

“Er zijn natuurlijk verschillen binnen nationale bewegingen en vormen van nationalisme. Tijdens de dekolonisatiegolf in Afrika en Azië organiseerden mensen zich in nationale bewegingen om onafhankelijkheid te verwerven tegenover een kolonisator. Je hebt ook nationale bewegingen die zich organiseren tegen wat zij een bezetter noemen, door wie ze zich onheus bejegend voelen. Neem bv. het Catalaanse en Baskische nationalisme dat zeer sterke linkse componenten heeft, in tegenstelling tot het Vlaamse nationalisme waar die linkse component grotendeels is verdwenen. In Catalonië en Baskenland is nationale bevrijding altijd aan sociale bevrijding gekoppeld. In Baskenland heb je een linkse nationalistische partij zoals EH Bildu. Bildu ijvert voor volledige Baskische soevereiniteit, maar verleent in het Spaanse parlement gedoogsteun aan de linkse minderheidsregering. Zij beschouwen Spanje, hun alteriteit, niet als een monolithisch blok. Zij zijn solidair met andere mensen in Spanje, ook al zijn het Spanjaarden en geen Basken. Ze zijn wel tegen de Spaanse instellingen die zij als opgedrongen zien.

LISME Landen als Polen of Hongarije voelen zich slachtoffer van de geschiedenis. Dat is begrijpelijk, we zien het ook bij Duitsland na de Eerste Wereldoorlog, Rusland na de val van de Sovjetunie. Vlamingen kennen er ook iets van met hun kaakslagflamingantisme. Is dat een extra gevaarlijke vorm van nationalisme?

“De slachtofferrol is bepalend in de vorming van een nationale identiteit. In veel nationalistische verhalen moet je als volk geleden hebben, bedrogen zijn, vernederd, gesjareld, bestolen. Daaruit put je kracht om dan rechtop te staan en revanche te nemen. Zoals Ernest Renan zei, ‘rouw en dood verenigen meer dan leuke momenten in de nationale identiteitsvorming’. Veel nationalistische bewegingen kiezen bv. als nationale feestdag de datum van een verloren veldslag.

Dan heb je meteen een taak, opstaan en die tegenslagen overwinnen.

Beweren dat alles goed gaat heeft geen mobilisatiekracht. Niets is zo internationaal als de vorming van nationale identiteiten. De mechanismen waarmee dat vorm krijgt zijn bijna overal identiek.”

Klopt het dat nationalisme vaak ideologisch een lege doos is, die vaak gevuld wordt met de ideologie tegengesteld aan die van de ‘alteriteit’?

“Vaak wordt nationalisme wel degelijk als een ideologie gezien, maar dan als een ‘thin ideology’, een dunne ideologie. Het heeft altijd een hoofdideologie nodig waarmee het zich versmelt om te kunnen werven.

De klassieke ideologieën, zoals liberalisme of socialisme, hebben grote

Het nationale (of regionale) niveau blijft de voornaamste basis waarop mensen zich organiseren om verzuchtingen kenbaar te maken. Het is moeilijk om dat te overstijgen, omdat die pogingen vlug zeer abstract worden. In tijden van crisis, globalisering, oorlogen, pandemieën, migratiestromen etc. zoeken mensen een vorm van geborgenheid.

De nationalistische ideologie komt dan als geroepen, vandaag meestal in de vorm van extreemrechtse partijen. Zij bieden die geborgenheid aan, in de vorm van zich terugplooien. Dat is moeilijk te bestrijden, mensen hebben recht op geborgenheid, stabiliteit en harmonie. Alleen gaan die extreemrechtse partijen dat niet bieden, zij versplinteren de bevolking, ze polariseren. Het is zaak die geborgenheid op een andere manier te bieden, met vrede, een goed ontwikkelde sociale zekerheid, een hoogstaand en betaalbaar onderwijs, waardoor mensen zich minder ontredderd minder angstig voelen.”

Er is gelukkig een alternatief.

“Ik denk dat we alles moeten doen om extreemrechts van de macht te houden, omdat die mengeling van nationalisme en racisme toxisch is en heel gevaarlijk. Niet alleen voor mensen van vreemde origine maar ook voor wie een andere mening heeft. Iedereen heeft recht op zijn eigenheid en eigen individuele en culturele ontwikkeling. We moeten iedereen oproepen om dat te doen in termen van een zeer open geest, zonder harde afbakeningen tussen mensen.”

Van harte bedankt voor dit gesprek.

Nico Pattyn

1 2 STANDPUNTEN

18722022

150

+

Innerlijke vrijheid als voorbeeld: waarom we August Vermeylen niet mogen vergeten

© Amsab

August Vermeylen werd 150 jaar geleden geboren, maar die verjaardag is amper gevierd en de schrijver, politicus en hoogleraar lijkt haast een vergeten figuur.

Zijn biograaf Hans Vandevoorde betreurt die gang van zaken en zet hier nog eens zijn ruime verdiensten in de verf. Want Vermeylen heeft ons anno 2022 nog veel te zeggen.

De schrijver, politicus en hoogleraar werd 150 jaar geleden geboren, maar dat is amper

1 3 VERMEYLEN 150 JAAR

gevierd. Jammer, vindt Hans Vandevoorde, want de man heeft ons anno 2022 nog veel te zeggen.

werd dus flamingant, al ging hij in de taal van Molière naar school en schreef hij later een zwierig Frans.

Op 12 mei was het 150 jaar geleden dat August Vermeylen werd geboren. Behalve een online-artikel bij Doorbraak en wat Facebookposts ging deze verjaardag ongemerkt voorbij.

Hij was klein van gestalte, had een perkamenten huid, een geelachtig gezicht en een grote neus. Om dat laatste uiterlijke kenmerk werd hij in de extreemrechtse pers weleens karikaturaal afgebeeld als een Jood, zinspelend op zijn bekendste roman, De wandelende Jood. Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog nam hij het overigens op voor Joodse kunstenaars en geleerden.

Alsof de man die ooit de eerste rector van de vernederlandste universiteit Gent was, geen bijdrage heeft geleverd tot wat we vandaag zijn.

Alsof hij nooit de leider was van het tijdschrift Van Nu en Straks, dat rond de voorlaatste eeuwwisseling de ramen heeft opengegooid voor de literatuur en cultuur van buiten ons taalgebied en dat de Nederlandse literatuur een gouden generatie heeft geschonken met schrijvers als Karel van de Woestijne, Stijn Streuvels en Herman Teirlinck.

Alsof de man nooit aan de wieg van de internationale en Vlaamse PEN-club heeft gestaan of aan de basis lag van de Vlaamsche Club in Brussel, en alsof hij nooit jarenlang voorzitter is geweest van de Vlaamsche Vereeniging voor Letterkundigen, en een spin in het web was van het culturele leven aan Nederlandstalige én Franstalige kant.

Gust Vermeylen lijkt vergeten, alsof de man nooit de ‘Kritiek der Vlaamsche Beweging’ heeft geschreven, de heftigste tekst die ooit in Vlaanderen is verschenen, waarin hij pleitte voor een Vlaamse Beweging die zich niet alleen met taal zou bezighouden en ook een sociale beweging zou zijn.

Alsof hij niet als eerste gepleit heeft voor “more brains!” in de letteren. Alsof hij geen essays heeft geschreven die ons geleerd hebben wat beschouwend proza kan zijn.

Alsof hij een schrijver was van wie de romans, het literair- en kunsthistorische werk en de toespraken geen sporen hebben nagelaten.

Kortom, alsof de man nooit bestaan heeft.

Zelfstandig denken

En toch is het goed om hem in herinnering te brengen, om zijn figuur te gedenken, zijn kernideeën even te overlopen en na te gaan wat zijn betekenis vandaag kan zijn. Wat kan Vermeylen ons anno 2022 nog zeggen?

Bovenal was Vermeylen een ketje, geboren in een gezin uit het lage Brussel, waar zich nu de steenwoestijn van de Pachécolaan bevindt. Die afkomst verklaart zijn liefde voor de gewone lieden en voor hun taal. Hij

Hij was in veel kringen, ook die rond de Université Libre de Bruxelles, geliefd als causeur en charmeur. Ik noem hem altijd een soort Jean-Paul Sartre, die een vreemde aantrekkingskracht uitoefende op het andere geslacht. Maar hij werd ook belaagd, door Franstaligen die hem zelfs fysiek bedreigden, en door Nederlandstaligen die hem niet radicaal genoeg vonden.

Vermeylens gedachten vertonen een bijzondere samenhang en continuïteit van de vroegste anarchistisch geïnspireerde teksten tot ‘De Taak’, zijn testament uit 1945. Zijn belangrijkste idee, al prominent aanwezig in zijn ‘Kritiek’, is dat van het zelfstandig denken. Elke mens moet zichzelf leren bezitten, zijn verantwoordelijkheid opnemen, loskomen van het bevoogdend denken, van de onmondigheid die zich vertaalt in cultuurloosheid en sociale achterstand.

Maatschappelijk trok hij dat door naar Vlaanderen. Niet in de zin dat Vlaanderen een natiestaat moest worden (hij was een belgicist), maar dat het zijn eigen lot in handen moest nemen om zich te emanciperen en kosmopolitisch te worden. “Hoe meer we onszelf zullen bezitten, hoe meer we voor de wereld betekenen zullen”, schreef hij. Dat is de ware betekenis van zijn bekende slogan: “Wij willen Vlamingen zijn, om Europeërs te worden.”

Met die klemtoon op het onafhankelijke denken van de enkeling hangt zijn idee samen dat er een synthese van gemeenschap en individu moet komen. Dat idee was al terug te vinden in Van Nu en Straks, dat ondanks het anarchisme en individualisme dat het tijdschrift predikte, de band met de gemeenschap – in de termen van toen: “het volk” – niet wilde doorknippen. Dat engagement voerde hem al snel naar het socialisme, dat voor hem een orde betekende waarin de individuen maximale vrijheid konden krijgen zolang de gemeenschap 1 4 AV 150 JAAR

maar niet werd belemmerd. Hij werd senator voor de Belgische Werkliedenpartij. Goed onderwijs voor iedereen en cultuur waren zijn grote bekommernissen.

Innerlijke vrijheid

Uit ‘De Taak’ blijkt dat hij meende dat de ontvoogding nog niet af was. Als hij nu zou leven, zou hij een striemende tekst schrijven tegen de Vlaamse Club, die zichzelf nu als een club van bankiers overleeft en Were Di als kernspreuk heeft genomen. Haar website is gesteld in het krakkemikkigste Nederlands dat je ooit heb gelezen. Zo struikel je er over zinnen als: “Het bouwen van een Elite die hypotheses bouwt en met elkaar in discours gaat.”

Vermeylen zou vandaag het gegoochel met meertaligheid hekelen van wie zijn eigen taal nog niet beheerst.

Hij zou zich verzetten tegen de verengelsing van de universiteiten, want die vormt het nieuwe franskiljonisme: zij versterkt de maatschappelijke ongelijkheid. Wie van thuis uit de middelen heeft, kan zich beter op het Engels toeleggen dan zeg maar een migrant die al moeite heeft om het Nederlands onder de knie te krijgen.

Hij zou de Vlaams-nationalisten van vandaag telkens met de neus op de feiten in Brussel drukken. Brussel was voor hem het probleem dat voor eeuwig een Vlaamse onafhankelijkheid tegenhield.

Maar als hij zou reïncarneren, dan zou hij bovenal pleiten voor het mens zijn, voor het hebben van een ethische missie. Hij wilde, zo schrijft hij in zijn dagboek, moreel gezien een goed voorbeeld geven, met als eigenschappen: “oprechtheid, zijn wat men is, geheel, echtheid tegenover schijn, innerlijke vrijheid.”

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd hij door de bezetters en extreme Vlaamsnationalisten op non actief gesteld. Hij mocht geen les meer geven en geen enkele functie meer uitoefenen. Het leidde tot bezinning bij hem en de vaststelling in zijn dagboek: “Gevoel van geestesvrijheid: ik ben alleen nog Gust Vermeylen, en vertegenwoordig niets anders meer buiten mezelf.”

Hans Vandevoorde schrijft een biografie over Vermeylen en vertegenwoordigt hier niets dan zichzelf.

Artikel verschenen op www.de-lage-landen. com (19/05/2022)

Laat je verwonderen door De Bijloke Ontdek de vele concerten van seizoen 22 | 23 op bijloke.be

Ledenvoordelen Vermeylenfonds 20% korting op een selectie van concerten.

Info & tickets via vermeylenfonds.be

Gebouwd in 1228 als hospitaal Heropend in 1988 als concertzaal Verrezen in 2020 als akoestische mijlpaal Seizoen 22 | 23 beleef je in Muziekcentrum De Bijloke

1

OUR FINEST SELECTION OF TOP CONCERTS 3

THE B EST SE ATS IN THE CONCE RT H A LL 5

2 4

MEET & GREETS WITH ARTISTS

ACCESS TO OUR VIP LOUNGE

E XC LU S I V E C U LT U R A L T R I P S © JOHAN JACOBS

01- annonce - vermeylenfonds - A5 -15-05-2022- friends.indd 1

12/05/2022 11:06:23

links Jan Vanriet, Leningrad Elegy, Matinee- 2021 oil on canvas, 150 x 130 cm rechts Jan Vanriet, Leningrad Elegy, Mother and Child - 2020 oil on canvas, 30 X 24 cm

BIO Jan Vanriet is schilder en schrijver, geboren in Antwerpen in 1948.

Hij vertegenwoordigde België op biënnales in São Paulo, Venetië en Seoul, en exposeerde internationaal in musea en gereputeerde galerijen. In 2018 publiceerde Jan Vanriet het egodocument Radeloos geluk, genomineerd voor de Bookspot Prijs. Meer recent verschenen de dichtbundels Heldenleven en Pizza en De Dood, gevolgd door in 2021 de maatschappijkritische roman Rovers.

Dit najaar toont Jan Vanriet recente schilderijen tijdens het grootschalige kunstevenement Finis Terrae in Antwerpen (www.finisterrae-antwerpen.com) en in een individuele expositie in het Byzantijns Museum Thessaloniki. © Dominique Provost

Stefan Hertmans over Vanriets schilderijen, maar deze beschrijving geldt ook perfect voor de gedichten, zelfs voor het gelaagde proza: ‘Maar altijd draait zijn werk rond de spanning tussen geheugen en verbeelding, en de beweging van constructie/deconstructie die daaraan eigen is. Geheugen lijkt voor Vanriet een bovenpersoonlijk iets – niet dat hij een collectief onbewuste zou willen laten zien, daarvoor is hij te kritisch en de zeer een man van de Verlichting, maar de beelden die hij zorgvuldig compileert, transformeert, metamorfoseert en uiteindelijk dynamiseert (of erotiseert),

lijken telkens te bestaan uit componenten die de samenleving deelt en andere die in oorsprong biografisch zijn. Door deze vermenging van privé-associaties met herkenbare referenties, lijkt Vanriet te werken als een dichter – hij brengt het particuliere samen met het algemene en breidt op die manier de voorraad aan beeldende associaties uit, terwijl ze toch vanuit een gedeelde herinnering lijken te komen. Er is dan ook geen tegenstelling te vinden tussen de individuele beelden en de historiserende: geschiedenis is voor Vanriet, die zijn literaire klassieken heeft gelezen, een individueel belichaamd

lot. De menselijke figuur verschijnt er als een wezen dat onophoudelijk leeft in een eclips tussen eenzaamheid en gemeenschap.’

De reeks Leningrad Elegy gaat over het Beleg van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door het Duitse leger werd een blokkade omheen de stad gelegd, waardoor de inwoners als ratten in de val zaten. Er kwamen toen één miljoen mensen om.

Recensent ERIC CORIJN

Er waart een spook door Europa – het spook van het cultuurmarxisme. Althans, dat is wat ‘weldenkende’ rechtse denkers zoals Paul Cliteur en Paul Boonefaes ons willen doen geloven. Volgens hen wordt de westerse wereld overspoeld door een tsunami aan vileine progressieve ideeën die onze verheven verlichtingsidealen willen ondermijnen. De ideeënoorlog inspireerde ook N-VA-ideoloog Joachim Pohlmann tot een flinke dosis oorlogsretoriek. Zo omschreef hij de culturele spanningen tussen links en rechts enkele jaren geleden als een gramsciaanse guerilla.

Maar is het niet eerder het spook van het Nieuwe Orde-denken dat door Europa waart? De realiteit is immers dat Europees links al veertig jaar in de touwen hangt en de dominantie van de neoliberale hegemonie moet ondergaan. De tijdsgeest wordt gekenmerkt door hyperindividualisme, een alles vernietigend consumentisme en een onrustbarende ongelijkheid. The times they are a-changin’, en momenteel staat alleen radicaal rechts klaar om het neoliberalisme van de troon te stoten. Eric Corijn schreef er niet een, maar twee boeken over. Gegeven de nood aan een verbindend metaverhaal is dat zeker geen overkill.

Dat uitgerekend Eric Corijn zich buigt over het vraagstuk van de hegemonie mag niet verbazen. Hij heeft uiteraard zijn verdienste als academicus – zo stond hij onder meer aan de wieg van de onderzoeksgroep Cosmopolis die onderzoek verricht naar stedelijke en ruimtelijke planning – maar is daarnaast al zijn ganse leven politiek geëngageerd. In de jaren zestig was hij lid van de Socialistische Jonge Wacht. Nadien werd hij lid van de trotskistische Revolutionaire Arbeidersliga.

In 1978 was hij mee voortrekker van het Komitee voor Democratisch Federalisme, dat de linkse oppositie tegen het Egmontpakt vorm gaf. Meer recent engageerde Corijn zich binnen de Vooruitgroep, die de verschraling van de democratie onder de loep nam en zich nadrukkelijk uitsprak tegen de verrechtsing in Vlaanderen.

In Gramsci lezen gaat Corijn dieper in op het begrip hegemonie. Aan de hand van teksten van Perry Anderson, Ernest Mandel, Ernesto Laclau en Chantal Mouffe benadert Corijn het gramsciaanse hegemonievraagstuk, de receptie en verwerking van diens gedachtegoed, en de nieuwere socialistische strategieën waarbij een linkse tegenhege-

monie meer steunt op het opbouwen van een vertooggemeenschap en waarbij de antisystemische strijd zich niet langer beperkt tot de arbeidersstrijd. De Italiaanse communistische denker Antonio Gramsci zag er het belang van in van het denken in de samenleving te beïnvloeden. Hegemonie –leiderschap –werkt het best met zo min mogelijk dwang. Slaag je er in je manier van kijken en van omgaan met elkaar te verspreiden, dan verwerf je de steun van grote lagen van de bevolking. Europees rechts heeft die boodschap zeer goed begrepen en is erin geslaagd haar ideologie hegemonisch te maken.

Strijdpunten werden genormaliseerd – denk maar aan het 70-puntenplan van Vlaams Blok - en kernbegrippen werden door de mainstream media overgenomen. Tijd voor wat weerwerk, zo meent Corijn. Centraal staat de vraag hoe de verdeelde progressieve krachten gezamenlijk een breed maatschappelijk gedragen project kunnen uitwerken.

Ook bij Vlaanderen, ontwaak! vertrekt Corijn van de frustrerende vaststelling dat rechts en radicaal-rechts de hegemonie delen en links achterop hinkt, en stelt hij de vraag hoe links weerwerk kan bieden. Hij start met te schetsen hoe de structuur van de samenleving in een halve eeuw grondig is veranderd.

Decennia van deregulering, liberalisering en privatisering hebben ervoor gezorgd dat niet langer de democratische besluitvorming maar de economie de vorm van de samenleving bepaalt. Vervolgens analyseert hij de verschillende facetten die de duurzaamheid van de rechtse hegemonie in Vlaanderen bepalen en bekijkt hij welke elementen de linkerzijde belemmeren zich heruit te vinden. Dat zijn onder meer het ontbreken van een sterk economisch model dat zowel de belangen van de precaire onderklassen als de nieuwe middenklasse behartigt, een arbeidersklasse die sterk verdeeld is geraakt en een dominant normen- en waardenkader dat geënt is op leefstijl, consumptie en identiteit.

Het is duidelijk dat een nieuw links verhaal ontwikkelen in een door rechts overheerste samenleving geen sinecure is.

De progressieve krachten zullen erin moeten slagen meer samenhang te creëren. Elke deelstrijd dient ingepast te worden in een breder structurerend verhaal, een performatief vertoog dat zelf aanleiding geeft tot sociaal gedrag. Zo’n vertoog zal gaandeweg moeten opgebouwd worden aan de hand van wetenschappelijke bevindingen en succes18 RECENSENT

volle praktijken. Zonder een duidelijk zicht op een andere maatschappelijke orde kan volgens Corijn geen van die deelconflicten succesvol worden afgerond.

Het is weinig waarschijnlijk dat zo’n progressief alternatief zal ontstaan uit de heropstanding van communisme, socialisme of sociaal-democratie. De wereld is nu eenmaal veel complexer geworden dan in de hoogdagen van het socialisme en de maatschappelijke uitdagingen omvatten veel meer dan alleen maar de besoignes van de arbeidersklasse. Die klasse blijft ondertussen intern verdeeld dus is het weinig waarschijnlijk dat zij drager zal zijn van een nieuwe tegenhegemonie. Wie ziet Corijn dan wel als dragers van dit project? Mensen, denkers en mandatarissen die worden geconfronteerd met de beperkingen van de eigen theorie en het eigen werkveld en die willen ontsnappen aan de tunnelvisie van de eigen beweging.

Dissidenten met een open geest dus.

Van cruciaal belang voor hegemonieverwerving is ook de agendasetting. Wie kan bepalen welke maatschappelijke thema’s er behandeld moet worden en welke niet, heeft al half gewonnen. Het is duidelijk dat dit niet zal lukken in versnipperde slagorde.

“Er zal een nieuwe vorm van ‘verzuiling’ moeten groeien, waarin solidaire en democratische praktijken, zowel uit de markt als uit de overheidsdiensten en het middenveld samen worden gevat in een politiek verlengstuk.” Zonder samenwerking tussen politieke partijen, sociale organisaties en bewegingen, lokaal en transnationaal, is een nieuw hegemonisch project gedoemd te mislukken.

De analyse die Eric Corijn zowel in Vlaanderen ontwaak! als in Gramsci lezen brengt laat hopelijk enkele alarmbellen afgaan. Ofwel kiezen de Europese progressieve krachten ervoor zich te blijven onderwerpen aan de rechtse hegemonie en stellen ze zich tevreden met de kruimels die van de conservatiefliberale tafel vallen. Ofwel gaan ze resoluut voor een radicaal-democratisch ecosocialistisch project. Dat zou geen moeilijke keuze mogen zijn.

Gramsci lezen. Van klassenstrijd tot woke Eric Corijn, 2022 - Uitgeverij ASP nv Vlaanderen ontwaak! Tegen de grondstroom Eric Corijn, 2022 - Ertsberg

Vermeylen beïnvloed(t) “Het karakter van dat nationalisme is, dat het zich uit in onvruchtbare, holle rhetorica, dat het vooroordelen en overschatting kweekt, en dat het in hoofdzaak negatief blijft. Want zulk een nationalisme is makkelijk exclusief. Om het eigen volk te verheffen tracht het de andere klein te maken. Het versmalt den horizon en werkt den haat in de hand.”

(August Vermeylen, Verzameld Werk 4, p. 121) Tinus Sioen Tinus Sioen kiest opmerkelijke passages uit het werk van August Vermeylen.

“Waarom ik zelf heb betaald om op deze advertentie te staan?”

Brigitte Herremans

“Ik hoef niet te zeggen, dat zulk een nationalisme het tegendeel van alle internationalisme is. Tegenover die romantische opvatting stellen we de zakelijke, die steunt op de historische toestanden en op de economische werkelijkheid. Die zakelijke opvatting gaat uit van de erkenning, dat het bestaan van naties een feit is, het bestaan van groepen die door de geschiedenis tot een zekere eenheid zijn geraakt, waarin de mensen zich nauwer met elkander verbonden voelen door de gemeenschap van taal, denk- en gevoelswijze, gewoonten, zeden, aardrijkskundige en economische voorwaarden, enz. We erkennen dat in die eenheid de taal een rol van belang speelt, maar we loochenen, dat de taal de allervoornaamste en bijna uitsluitelijke factor zijn zou, waar we rekening mee houden moeten. En als we aannemen, dat de taal niet alles is, maar dat zulk een nationale gemeenschap een uiterst samengesteld iets is, waar allerlei factoren werkzaam in zijn, dan is het gevolg dat we ook niet geloven aan zulk een nationale gemeenschap als aan een scherp afgegrensd en streng afgebakend wezen, tegenovergesteld aan andere streng omsloten nationale gemeenschappen.”

(August Vermeylen, Verzameld Werk 4, pp.

122-123)

Foto: Iratxe Álvarez

Omdat ik mondiale kwaliteitsjournalistiek belangrijker vind dan ooit.

Ik ben Brigitte Herremans. Naast Midden-Oosten-experte ben ik ook proMO*. Ik betaal dus met veel plezier elk jaar 50 euro aan MO*. Daarvoor krijg ik het magazine in mijn brievenbus, mag ik gratis naar evenementen, krijg ik exclusieve nieuwtjes in mijn mailbox en nog een aantal voordelen. Maar ik vind het vooral belangrijk dat ik daarmee betrouwbare, mondiale journalistiek steun, die mensen aan het woord laat die anders over het hoofd worden gezien. MO* geeft hen een stem zonder in hun plaats te spreken. Daarom ben ik proMO*.

Word ook proMO*. Ga naar mo.be/promo

“Ik hoef hier niet verder op aan te dringen, voor socialistische hoorders: het romantisch nationalisme ziet vooral taal-eenheden, al de standen van een volk verbonden door de taal, en die eenheid van andere taaleenheden gescheiden door een verticale wand, - het socialisme ziet vooral klasse-eenheden, over alle landen door hun klassebelangen met elkaar verbonden, en door economische tegenstellingen over alle landen van de andere klasse gescheiden door een horizontale lijn. Het romantisch nationalisme stelt nationale taal-eenheid tegenover nationale taal-eenheid, het socialisme internationale klasse-eenheid tegenover internationale klasse-eenheid.”

(August Vermeylen, Verzameld Werk 4, p. 123)

1 9 VERMEYLEN BEÏNVLOEDT

Goed nieuws In deze rubriek leggen we nadruk op het positieve in onze kleine en grote wereld.

We brengen enkel goed nieuws met veel zwarte en witte humor, cadeautjes, weggeefacties, twitteroptimisten, facebookclowns en nog veel meer…

Heeft u ook heugelijk nieuws te melden, mail dan naar sarah@vermeylenfonds.be want “Optimism is a moral duty!”

Ik werkte het project Helder uit. Helder bestaat uit twee delen. Tot voor kort was dit tijdschrift niet toegankelijk voor personen met een visuele beperking. Omdat ik zelf een visuele beperking heb, kon ik aan het team mijn expertise delen om ervoor te zorgen dat de DNG in de toekomst toegankelijk en dus helder is voor personen met een visuele beperking.

Het Vermeylenfonds zal ook samenwerken met Symfoon. Een socio-culturele vereniging die de belangen van personen met een visuele beperking sterk behartigt. Zij zullen dit ook via hun kanalen kenbaar maken zodat iedereen op de hoogte is en geprikkeld is om het tijdschrift te lezen. Een volgende stap is de website. Het Vermeylenfonds wil voldoen aan alle voorwaarden om het Anysurfer-label te krijgen. Dan is de website toegankelijk en helder voor iedereen Ik heb met hart en ziel aan dit project gewerkt met het hele team en zal me ook blijven inzetten voor het Vermeylenfonds. Mijn stage mag nu wel ten einde zijn, maar Helder is zeker nog niet ten einde.

Jullie horen dus zeker nog van mij!

letterkunde (Nederlands-Engels).

Na drie (bijna vier) jaar lang met mijn neus in de boeken te hebben gezeten, wil ik nu heel graag actief aan de slag gaan met taal, literatuur en cultuur en daar het liefst zo veel mogelijk mensen bij betrekken. Ik zal werken aan het project rond de herdenking van August Vermeylen (die dit jaar maar liefst 150 jaar oud wordt, mocht de man nog leven weliswaar). Binnen dat project stel ik me de vraag hoe Vermeylen en zijn ideeën nog relevant kunnen zijn vandaag.

Heb je daar zelf een urgente mening over, of deel je graag je ervaring met taal en/of meertaligheid, dan hoor ik die graag!

Jolien Eeckhout ANDREW - VRIJWILLIGER

Ik ben Andrew.

Sinds eind februari ben ik een vrijwilliger op het kantoor van Vermeylenfonds. Ik ben een taalkundige uit Hongkong. Vroeger werkte ik in België voor een technologiebedrijf en aan een universiteit. Ik hou van cultuur.

Vermeylenfonds vind ik interessant en belangrijk. Daarom help ik hier graag terwijl ik tegelijkertijd ook mijn Nederlands verbeter.

Hopelijk ontmoet ik u hier.

JOLIEN EECKHOUT – BOUWEN AAN EEN INCLUSIEVE VERENIGING

Voor wie me nog niet kent ik stel me kort even voor. Ik ben Jolien Eeckhout en heb stage gelopen in het Vermeylenfonds in het kader van mijn opleiding Sociaal Werk. Daarnaast heb ik een grote liefde voor muziek en theater.

Ik speel toneel, zing in een koor. Ik ben me de afgelopen maanden ook gaan verdiepen in yoga. Een enorme verrijking voor mezelf.

Tijdens mijn stage vond ik het belangrijk om rond het thema inclusie te werken. Omdat ik zelf een visuele beperking heb en dus veel in aanraking kom met uitsluiting en discriminatie. Maar ook omdat ik door de jaren heen binnen mijn opleiding met veel andere mensen in contact ben gekomen die op hun eigen manier ook hun verhaal hadden. Werken rond inclusie vraagt een groot engagement en professionaliteit van een vereniging. Er wordt veel over inclusie gesproken, maar ik wilde samen met het Vermeylenfonds die woorden omzetten naar concrete acties. Om echt te bouwen aan een inclusieve vereniging.

LOTTE - STAGAIRE

Mijn naam is Lotte en ook ik loop momenteel stage bij Vermeylenfonds. Ik studeer voor master in de vergelijkende moderne letterkunde aan de universiteit van Gent; daarvoor deed ik mijn bachelor in de taal- en 2 0 GOED NIEUWS

Agenda VF Koksijde 9/06/2022 om 14u30

Je pijn te lijf. Lezing door Dr. Leen Vermeulen, Geneeskunde voor het volk.

Dr. Vermeulen heeft meer dan 25 jaar ervaring als geëngageerd huisdokter en specialiseerde zich in (groeps)therapie. .

Locatie: Vrijzinnig Huis Koksijde, Galloperstraat 48, Koksijde Inkom: 5 euro /3 euro voor de leden In samenwerking met “Mensen en Wetenschap en Willemsfonds” Info en inschrijvingen: Marc Mortier:

0475/97 21 98/ marc-mortier@telenet.be VF Oudenaarde Links van de Liefde - Tamara Rosseel 26/6/2022 10u30 - 11u30

In Links van de Liefde neemt Tamara Rosseel je mee doorheen haar Nederlandstalige collectie authentieke vertalingen van jazz, rock en popnummers, gekruid met eigen liedjes. Dat doet ze in trio met Jef Lefève aan de piano en Marnix Vernieuwe op gitaar (beiden van o.a. Theater Stekelbees, De Crèche Band en Risky Blues).

Locatie: VC Liedts, Parkstraat 2, 9700 Oudenaarde Prijs: Lid € 10/ Niet-lid € 15 Schrijf online in.

Info: trudy.ernste@telenet.be

Vermeylenfonds reist naar Kassel

DOCUMENTA in Kassel is sedert 1955 de belangrijkste Europese tentoonstelling van beeldende kunst. Het Vermeylenfonds organiseert twee bezoekersweekends.

Vertrek uit Gent: van 8 tot 10 juli of van 15 tot 17 juli.

Je bent volledig geboekt nadat u hebt betaald door overschrijving op de rekening BE50 0011 2745 2218 met vermelding: 'Kassel Reis 2022'. Op donderdag 30 juni geeft Stef Van Bellingen voor ons een lezing.

1/8: fietstocht Krekengebied + BBQ 2/8: Panelgesprek over kunst (Philippe

Vercauteren, Dirk Braeckman en Eric Goeman) 5/8: Wim Claeys met Zwartzak Locatie: Provinciaal Streekcentrum Huysmanhoeve, Bus 1, Eeklo Schrijf online in.

Info: eliane.bonamie@telenet.be

Literair Zomerlief 2022!

17/07/22 tot en met 24/07/22 telkens van 17u tot 18u.

Heb jij al een literair zomerlief ? Zij wel!

Een geweldige auteur en een gepassioneerde lezer brengen elk een literair fragment mee dat hen raakt of inspireert. zo 17/7 Roderik Six (auteur – literair journalist) – Marc Van Ranst (viroloog) ma 18/7 Alicja Gescinska (auteur filosoof) - Mathias De Clercq (burgemeester) di 19/7 Hind Eljadid (auteur – woordkunstenaar)) - Nabil Mallat (acteur) + gastoptreden van Belgisch Kampioen Slam Poetry: Hanna De Graeve Loyson wo 20/7 Delphine Lecompte (auteur) - Wim Helsen (cabaretier – televisiemaker) do 21/7 Charlotte Van den Broeck (auteur - woordkunstenaar) – Anna Luyten (journalist – filosoof) vr 22/7 Jeroen Theunissen (auteur) – Raf Walschaerts (cabaretier) za 23/7 Sien Volders (auteur) – Thomas Heerma van Voss (auteur) zo 24/7 Lieve Joris (auteur) – Johan Leysen (acteur) Locatie: Huis van Oombergen (KANTL),

VF Lievegem, VF Eeklo en Kruy3 Expo in de Huysmanshoeve Eeklo 31 juli tot 15 augustus

De Huysmanhoeve wordt drie weken lang een museum. Binnen en buiten zal je een tijdelijke collectie kunst kunnen bewonderen van Kruy3, een kunstenaarscollectief uit Sint-Laureins.

Het samenwerkingscollectief tussen VF Lievegem, VF Eeklo en Kruy3 organiseert volgende activiteiten, gekoppeld aan de expo: 2 1 AGENDA

Koningstraat 18, Gent Tickets: 8 euro/ 6-euro voor leden van het Vermeylenfonds Sociaal tarief via Uitpas: 1,4-euro Tickets viakantl.be/agenda/literair-zomerlief Literair zomerlief is een organisatie van het Vermeylenfonds, de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL) en Trefpunt Festival vzw.

Met de medewerking van PEN Vlaanderen.

Kruy3 Tekenen in Kruy3 17/8, 24/8, 31/8 en 4/9 van 14u30 en 17u30

Een vierdelige tekensessie met een Igor Calseyn. Voor wie wil leren tekenen of er zich wil in bekwamen.

Prijs: 50 Euro voor de hele sessie.

Info en inschrijving: mail naar kruy3atelier@gmail.com. Max. 12 plaatsen.

Info www.kruy3.be

VF Zelzate 11/09

08/10

12/11

Parkconcert met ontbijt. In samenwerking met de Koninklijke Harmonie Noorderlicht Theaterstuk “Va is koning”: zorgmonoloog over dementie gebracht door Willy De Jaeghere.

Muziekcafé, Muziekoptreden van de Piotto’s - gipsyjazzband

Info: vfzelzate@gmail.com

Verslag

Een warm welkom aan de leden voor de algemene vergadering Vermeylenfonds afdelingen Lievegem, Sint Laureins Kruy3, Eeklo, op 20 maart. We lichtten de krachtlijnen van de werking toe en stelden het programma van het komende jaar voor. Aansluitend genoten we van een lekkere lunch en een wandeling langs de Eeklose watergang. © Jean-Pierre Drubbels

2 2 VERSLAG

Gelukkige verjaardag, August!

Op 12 mei zou August Vermeylen 150 jaar zijn geworden. In het huis van zijn vriend Herman Teirlinck brachten we een eerbetoon.

Wi e w a s d e ze ve e l z i j d i ge s c h r i j ve r?

Wa a ro m i s h et z i nvo l h e m te b l i j ve n lezen? Dat vertelde ons biograaf Hans Vandevoorde.

Dirk Van Dijck las een selectie uit het omvangrijke oeuvre.

Hind Fraihi richtte zich tot haar voorganger.

Ben Benaouisse, Hind Eljadid en Sarah Bekambo reageerden met performances en spoken word. © Sander Boone

Receptie en officiële opening in de bib van Evergem van de fototentoonstelling Brand met VRT-correspondent Sven Tuytens op 2 april © Anne Cardon Een organisatie van VF Evergem en Roode Oogjes.

VF Zelzate met Prof.Dr Hendrik Vos over "Europa: van crisis naar crisis." © Jean-Pierre Drubbels

Tentoonstelling Brand Brand was in maart te zien in Stoepekapel te Ertvelde. Organisatie VF Evergem. © Jean-Pierre Drubbels SLAM Zo'n 300(!) mensen keken toe hoe Bart Ve r e e c ke z i c h t o t G e n t s S l a m p i o e n kroonde in een über-spannende finale met publieksprijswinnaar Hanna De Grave Loyson en Emma Acke.

Proficiat, Bart! En grote dank naar alle deelnemers, de jury, vrijwilligers, publiek en partners. Het was een onvergetelijke avo nd, m eer va n dat! © Yuri van d er Hoeven.

2 3 VERSLAG

BV

Sven Tuytens Journalist

Sven Tuytens is in het Vermeylenfonds geen onbekende. Geregeld trad hij op als gids voor de boeiende cultuurreizen naar Spanje die de afdelingen Eeklo en Spanje anders bekeken organiseerden.

Sven woonde immers gedurende meer dan tien jaar in de omgeving van Madrid waar hij o.m. werkte als correspondent voor de VRT-nieuwsdienst en diverse andere media. Sinds kort woont Sven opnieuw in Brussel. Als afscheid van zijn gastland Spanje schreef hij het boek ‘Groeten uit Spanje’, een boeiende weergave van zijn wedervaren in Spanje. Leuke anekdotes – zelfs een hoofdstuk over voetbal en de doelman van Real Madrid, Thibaut Courtois – worden afgewisseld met ernstige bedenkingen over het functioneren van de Spaanse democratie, de evolutie van het onderwijs en het Catalaanse nationalisme.

In zijn boek wijdt Sven Tuytens daaraan een hoofdstuk ‘De Catalaanse knoop’ dat begint met een scherpe veroordeling van het nationalisme bij monde van de Londense schrijver William Inge (1860-1954): ’Een natie is een samenleving die verenigd is door een waanidee over zijn afkomst en door een gemeenschappelijke haat tegen zijn buren’.

Sven Tuytens: “Ik sta achter dit standpunt over nationalisme. Men plooit zich terug op wat men kent en stoot het onbekende af. In de geesten van vele Catalanen bijvoorbeeld zijn Castilianen brutaal, arrogant, Andalusiërs zijn dan weer lui, zitten op terrassen te drinken en slapen lange siësta’s, terwijl de Catalanen hard aan het werken zijn.

Nationalisme berust op clichés over de andere, het is een mentaliteit waaruit alleen maar conflicten kunnen groeien. Kijk maar naar wat in Oekraïne aan het gebeuren is.”

Hoe sta je tegenover de separatistische beweging van Catalonië?

“Ik denk dat een onafhankelijk Catalonië helemaal geen oplossing is.

In mijn boek doe ik het voorstel voor de stichting van de republiek Iberia, een soort confederatie van Spanje en Portugal. Een omgekeerde beweging als het ware. Galicisch is een officiële taal in Spanje. Je hebt het Castiliaans, het Baskisch, het Catalaans en je hebt het Galicisch.

Het is dus ook een officiële taal die sterk gelijkt op het Portugees. Maar ook cultureel en klimatologisch zijn er nog meer gelijkenissen. Spanje en Portugal vormen dan Iberia, een heel schiereiland, met een grote autonomie voor de regio’s. Maar waarbij voor een aantal bevoegdheden samengewerkt kan worden. Het klinkt misschien utopisch, maar anderzijds vind ik het een interessante oefening waarvoor geen conflict moet zijn. Het is natuurlijk heel ingewikkeld. Er zijn nu al 17 verschillende regio’s die meestal een vrij grote autonomie genieten.

De sociale zekerheid is bijvoorbeeld een regionale bevoegdheid wat niet zo is in België. Catalonië en Baskenland beschikken over een eigen politie die volledig los staat van de rest van Spanje. De Basken kunnen een deel van hun belastingen zelf innen wat de Catalanen dan weer niet kunnen. Sommige regio’s zijn erin geslaagd om een grotere autonomie te bekomen dan andere wat in feite niet eerlijk is en een basis vormt voor conflicten. Het minste wat je dus kan zeggen is dat Spanje dringend nood heeft aan een nieuwe en consequente staatshervorming.”

© Jean-Pierre Drubbels

Je bent ook geen voorstander om het onderwijs te regionaliseren.

“Ik vind het onderwijs belangrijk als bindmiddel waar iedereen universele waarden mee zou moeten krijgen. Ik wens dat de nadruk gelegd wordt op wat ik gemeen heb met andere mensen, een onderwijs waar kinderen beter en toleranter van worden. Het onderwijs kan echter ook misbruikt worden door het nationalisme om een politieke boodschap van segregatie door te geven wat deels ook gebeurt in Catalonië. In sommige scholen tekenen kleine kinderen Catalaanse vlaggetjes en krijgen ondertussen verhalen mee dat Spanjaarden geen lieve mensen zijn. Ik vind dat heel gevaarlijk en bijzonder spijtig.”

Verrassend en voor mij zelfs aangrijpend, is het hoofdstuk waarin je beschrijft hoe het onderwijssysteem in Madrid in elkaar zit. Mensen met minder middelen hebben geen recht op goed kwalitatief onderwijs.

“Madrid is een goed voorbeeld van een regio waar de Partito Popular al jaren aan de macht is en er geen graten in ziet om het onderwijs beetje bij beetje te privatiseren. Het grote voorbeeld voor die partij is Margaret Thatcher. In Madrid is er zelfs een plein naar haar genoemd. Men wil zoveel mogelijk privatiseren en daar hoort het onderwijs ook bij. Je betaalt dus voor het onderwijs en de kwaliteit ervan is afhankelijk van hoeveel je kan betalen. Een symptoom van een echte klassenmaatschappij: niet iedereen moet dezelfde kansen krijgen. Solidariteit is hier dus ver te zoeken. Zoals ik dat in mijn boek schrijf, is de klassenmaatschappij nog heel belangrijk in Spanje. De Spanjaarden zeggen dat trouwens van zichzelf, ik behoor tot de hogere 2 4 BV

middenklasse en hij behoort tot de lagere middenklasse. Het is echt pijnlijk wat daar in Spanje met het onderwijs aan het gebeuren is.”

Waar gingen jouw kinderen naar school?

“Mijn twee dochters zijn naar een Frans lyceum gegaan vooral omdat het taalonderwijs in de Spaanse scholen erbarmelijk is. Dat heeft veel te maken met de Spaanse mentaliteit. Spanjaarden voelen zich goed in hun taal omdat ze weten dat ze tot een grote taalgemeenschap behoren.

Ze zijn ervan overtuigd dat ze geen andere talen nodig hebben. Bij de jongere generatie is die mentaliteit wel al wat aan het veranderen maar In de scholen blijft vooralsnog taalonderwijs ondermaats. Vooral om die reden was mijn vrouw er voorstander van om de kinderen naar een Frans lyceum in Madrid te sturen. Ook omdat ze er zelf naar school is geweest. We hebben daar wat strubbelingen over gehad omdat ik als Belg van mening was dat onderwijs gratis moest zijn. Het Frans lyceum werd vrijwel uitsluitend bekostigd door de ouders. Maar ik ben mijn vrouw dan toch gevolgd omdat ik ook wel vond dat degelijk taalonderwijs bijzonder belangrijk is. Tijdens het secundair onderwijs zijn de kinderen overgeschakeld naar het Waldorf onderwijs, bij ons beter gekend als de Steinerschool. Het Franse lyceum was immers een eliteschool en mijn kinderen waren die mentaliteit beu. Maar ook de Steinerschool is in Spanje privé-onderwijs en wordt in Madrid volledig door de ouders gefinancierd. Een groot deel van ons inkomen ging dus naar het onderwijs van onze kinderen.”

Op de Spanjereizen die de AVF-afdeling ‘Spanje anders bekeken’ organiseert treed je geregeld op als gids van rondleidingen die te maken hebben met de Spaanse Burgeroorlog. Met behulp van nazi-Duitsland het fascistisch Portugal en Italië versloeg generaal Franco het republikeinse leger die de legitieme weliswaar linkse regering verdedigde. Franco installeerde daarna een bloedige dictatuur. Ondanks het feit dat Franco overleed in 1975 en daarna een democratie werd geïnstalleerd, blijft Franco blijkbaar toch nog invloed te hebben op de Spaanse samenleving.

“Als je met oudere Spanjaarden over Franco spreekt dan beginnen ze nog altijd te fluisteren. Alsof ze vrezen dat hij wakker gaat worden.

Men is in feite nog altijd bang van Franco en zijn volgelingen. Dat heeft vooral te maken met het feit dat het Franco-regime lang aan de macht gebleven is. Na de Tweede Wereldoorlog bestond in Europa een consensus dat mensenrechten belangrijk zijn en dictaturen niet oké waren. Er hadden processen plaats waarbij oorlogsmisdadigers en collaborateurs veroordeeld werden. Maar dat alles heeft in Spanje nooit plaatsgevonden. In 1945 begon de koude oorlog zich te ontwikkelen en de westerse regeringen onder leiding van de Amerikanen hadden liever dat een dictator als Franco aan de macht was in Spanje dan eventueel een regering met communisten. Het Franco-regime heeft dus zijn repressief beleid gedurende 40 jaar kunnen verderzetten, de geschiedenis kunnen herschrijven en meer dan een generatie kunnen hersenspoelen. Het resultaat is dat er nog altijd geen consensus is. Spanjaarden zijn het nog altijd niet eens om het dictatoriaal Francoregime te veroordelen. Daarbij komt dan nog dat Franco altijd gesteund geweest is door de katholieke kerk. Hitler had zijn nationaal-socialisme en Franco het nationaal-katholicisme.”

nemen? Al die mensen zijn destijds veroordeeld voor rebellie omdat ze een democratisch verkozen regering hebben gesteund tegen een dictatuur. Ze zouden op zijn minst eerherstel moeten krijgen. Maar het hooggerechtshof wil daar zelfs niet over praten. Dat is een gebrek aan respect én voor de slachtoffers én voor de nakomelingen. Het is alsof men wil zeggen aan de nakomelingen dat die slachtoffers eigenlijk als verliezers van de burgeroorlog gebrandmerkt moeten blijven.”

In Spanje heb je als journalist gewerkt onder meer als correspondent voor de VRT. Wordt dat ook je job in België.

“Zowel mijn echtgenote als ik hebben in België werk gevonden.

Opnieuw voor de VRT werken zag ik evenwel niet zitten. Vooreerst is men momenteel de VRT aan het afbouwen als openbare omroep.

Vlaanderen heeft beslist om de openbare omroep om te vormen naar het voorbeeld van VTM met veel reclame en entertainment. Het budget daalt en de stem van rechts en extreem-rechts in de Raad van Bestuur klinkt steeds luider. Ik voelde ook aan dat mijn werk niet meer geapprecieerd werd omdat het niet luchtig genoeg was. Er kwam ook kritiek op een opiniestuk dat ik geschreven had op de opiniepagina van de VRT ter gelegenheid van de verkiezingsoverwinning van VOX in Andalusië en waarin ik waarschuwde dat VOX een fascistische partij was geïnspireerd door het franquisme. De kritiek zou van een Spaanse professor uit Madrid gekomen zijn, maar zijn klacht aan de ombudsman van de VRT was echter in vlekkeloos Nederlands geschreven. Ik heb die kritiek weerlegd maar voor mij was het wel duidelijk dat die niet uit Spanje kwam maar uit Vlaanderen. Sindsdien was er geen plaats meer voor mijn artikels op de webpagina van de VRT wat ik ervaarde als censuur. Ik begon voor De Wereld Morgen te schrijven waar mijn artikels wel welkom zijn.”

Hartelijk dank niet enkel voor dit gesprek maar ook voor het bijzonder interessant boek dat je geschreven hebt. Ik hoop dat het veel gelezen wordt zowel in Spanje als in België.

Interview Johan Notte Foto's Jean Pierre Drubbels

Tuytens, Sven, Groeten uit Spanje, Antwerpen, Epo, 2021, 273 p

Je bent nu verhuisd van Spanje naar België. Is het met een wrang gevoel dat je Spanje verlaat?

“Ik ben soms erg hard voor Spanje maar anderzijds voel ik ook veel liefde voor dat land. Ik kan evenwel niet onverschillig blijven als ik wantoestanden ervaar. Ik moet het kunnen vertellen. Zo bijvoorbeeld liggen er nog altijd meer dan honderd slachtoffers van de burgeroorlog begraven in massagraven. Waarom ruimt men dat niet op zodat de nakomelingen op een serene manier afscheid kunnen 2 5 BV

Column De onvoltooid verleden tijd – Peter Benoy

ODESSA 2008. De cargo waarmee ik de Zwarte zee overstak van Istanbul naar Odessa in Oekraïne was een kramakkelig verroest vaartuig met een beperkte passagiersinfrastructuur. Alle dekken, ook dat voor de passagiers, werden op een gevaarlijke manier volgestapeld met vrachten tot we begonnen te rebelleren en er een compromis werd gesloten. De overtocht duurde zo’n 40 uur.

Dan zagen we voor ons de in 1841 voltooide Richelieutrappen opdoemen, een indrukwekkende toegang tot het oude centrum van Odessa dat 220 treden boven de haven ligt (thans na werken nog maar 192). Door een optische spitsvondigheid lijken de trappen langer dan ze werkelijk zijn; de laagste treden zijn 21,7 m. breed, maar naar boven toe versmallen ze tot 12,5 m. Sedert Sergej Eisenstein er in 1925 voor zijn ‘Pantserkruiser Potemkin’ hier één van de memorabelste scènes uit de geschiedenis van de stomme film opnam, worden ze Potemkintrappen genoemd.

sen; 36% Joden en 17% Oekraïners). Toen Mark Twain de stad in 1867 bezocht was hij verbaasd over de mengeling van nationaliteiten en religies die er samenleefden: Joden, Russen, Oekraïners, Grieken, Italianen, Duitsers,...Ik voel me zoals bij ons in Amerika, schreef hij. De omvangrijke joodse gemeenschap speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling en de geschiedenis van Odessa, maar vooral in de tweede helft van de 19de eeuw werd ze enkele keren het slachtoffer van pogroms; de meest moorddadige had plaats in 1905; de joodse schrijver Isaac Babel was daar als 11-jarige getuige van. In 1941 werd ongeveer de helft van de joodse bevolking vermoord door de nazi’s, de Oekraïense politie en Roemeense collaborerende eenheden. De overlevenden werden bijna allemaal tijdens het volgende jaar gedeporteerd. Odessa telde bij het uitbreken van de huidige oorlog meer dan een miljoen inwoners; nog maar 1,2 % zijn joods.

Odessa is een jonge stad: pas in 1794 herdoopte Katharina de Grote de vrij onbelangrijke Ottomaanse vestiging Chadzjibey met de intentie er een zuidelijke tegenhanger van Sint-Petersburg van te maken. Bovenaan de trappen staat een indrukwekkend monument ter ere van Emmanuel Richelieu, die gouverneur van de nieuwe stad was tot 1814 (en later deel uitmaakte van de Franse regering). Hij wilde er een kosmopolitische op Europa gerichte vrijhaven creëren. Poesjkin, die er in 1823 verbleef en er een groot deel van ‘Eugène Onéguine’ schreef, getuigt dat de lucht er zwanger is van Europa: ‘Er wordt Frans gesproken en er zijn Europese kranten en tijdschriften te lezen’. Momenteel zit het monument van Richelieu in een keurslijf van witte zandzakjes; alleen zijn hoofd steekt er bovenuit, zodat je, als je de context even uit het oog verliest, zou kunnen denken dat het om een artistieke installatie gaat.

Mijn bezoek aan Odessa had veel te maken met de lectuur van ‘De tijd van de grote verwachtingen’ van Konstantin Paustovskij (deel IV van zijn ongewoon boeiende herinneringen). De journalist en schrijver was er in 1920 als 28-jarige toegekomen op een ogenblik dat de stad de burgeroorlog net achter zich had en na de overwinning van de bolsjewieken op het witte leger van Denikin haar wonden likte, terwijl een blokkade van de haven door de geallieerden het grotendeels stilvallen van het economisch leven tot gevolg had: ‘De zielige restanten proviand waren in een oogwenk opgeraakt. Een kil gevoel bekroop je bij de gedachte dat in deze enorme verlaten havenstad behalve naar roest smakend kraanwater niets te krijgen viel.(…) De zee was zo verlaten als in tijden dat de mens zelfs nog geen vlot wist te bouwen’. Vandaag is de stad opnieuw het slachtoffer van een blokkade van haar haven, nu door de Russische vloot.

Midden 19de eeuw was Odessa met zo’n 116 000 inwoners, een welstellende multiculturele havenstad, vooral door de graanhandel de belangrijkste van de Zwarte zee.

De bevolking groeide snel: 400 000 inwoners in 1897; 600 000 in 1914 (39% Rus-

Paustovskij werkte er een tijd op het ‘Speciaal Comité voor de Voedselvoorziening van het district Odessa’ tot een onbekende, een zekere Ivanov hem aansprak: ‘Over twee weken verschijnt er in Odessa een krant voor zeelui ‘Morjak’ (zeeman). De technische redacteur ervan ziet u voor u staan. Ik ken u van horen zeggen’.

2 6 COLUMN

Zo werd Paustovskij redactiesecretaris deze avontuurlijke uitgave die onder zijn titel in vier talen ‘Proletariërs aller zeeën verenigt u!’ afdrukte. De ‘Morjak’ publiceerde alles wat met de zee en de scheepvaart te maken had en binnen die logica ook poëzie en verhalen, zoals bv. gedichten van de Franse dichter-zeeman Tristan Corbière, ingeleid door Jules Laforgue naast werk van eigen medewerkers en schrijvers uit de regio. Ook verhalen van Paustovskij, zoals het merkwaardige ‘De koningin van Holland’: een Rus op reis in Nederland is er getuige van hoe een matroos, uit verontwaardiging over het lot van Multatuli een steen naar het rijtuig van koningin Wilhelmina gooit.

Een krant uitgeven, hoewel onregelmatig verschijnend, was niet eenvoudig in een stad waar absolute papierschaarste heerste. Ivanov kwam te weten dat op het douanekantoor grote voorraden theewikkels uit de tijd van de tsaar lagen, die niemand kon gebruiken: ‘Hele vellen dun doorschijnend, ter grootte van een opengeslagen krant waren ermee bedrukt. Aan de achterkant was zo’n geglaceerd vel nog volledig onbedrukt en de inkt was er ook niet doorgetrokken’.

De wikkels hadden verschillende kleuren, allemaal pasteltinten. Zo verscheen ‘Morjak’ op de keerzijde van elke pagina stond, naast het soort thee en het gewicht, de tsaristische tweekoppige adelaar. De medewerkers werden hoofdzakelijk gehonoreerd met kleine giften in natura. Het blad werd spoedig heel populair op en rond de Zwarte zee.

De ontmoeting met de twee jaar jongere Isaac Babel (1894-1940), Odessiet van geboorte, die ook aan ‘Morjak’ meewerkte, zal van grote invloed zijn op de ontwikkeling van Paustovskij als schrijver. Babel had kort daarvoor deel uitgemaakt van een cavalerie-eenheid van de kozakken en dat gaf hem in de literaire kringen van Odessa een soort heldenstatus. Zijn verhalen in tijdschriften waren niet onopgemerkt gebleven en hij genoot de bescherming van niemand minder dan Maxim Gorki. Paustovskij typeert hem in deze woorden: ‘Ik had nog nooit een mens ontmoet die zo weinig op een schrijver leek als Babel.

Kromgebogen en zijn hoofd bijna in zijn schouders door de in Odessa erfelijke astma, met een eendeneus en een rimpelig voorhoofd, met kleine ogen met een

Pantserkruiser Potjomkin

vettige glans, leek hij op ‘t eerste zicht zonder belang.

Maar natuurlijk alleen zolang hij zijn mond hield.

Vanaf de eerste woorden veranderde alles. Uit de dunne toon van zijn stem klonk nadrukkelijke ironie.

Veel mensen doorstonden Babels borende blik niet.

Babel was een geboren ontmaskeraar.’ Michael Gold, een amerikaans-joodse schrijver, ontmoette hem jaren later te Parijs en had een gelijkaardige indruk: ‘Hij lijkt niet op een literator en evenmin op een ex-cavalerist, hij doet eerder denken aan het hoofd van een dorpsschool’. Met de publicatie van ‘Rode Ruiterij’ (1925) en ‘Verhalen uit Odessa’ (1922-1926) wordt Babel enkele jaren na zijn kennismaking met Paustovskij één van de belangrijkste auteurs van de Sovjet-Unie. Dat zal hem niet redden wanneer hij in 1940 door de stalinistische KGB onder beschuldiging van trotskisme wordt terechtgesteld; zijn beschermer Gorki was al enkele jaren overleden.

Tijdens mijn verblijf zocht en vond ik de meeste gebouwen waar Paustovskij over schreef, o.m. dat waar de ‘Morjak’ was ondergebracht, maar verder ook het prachtige 19de eeuwse operagebouw, het museum voor literatuur, het hotel Londonskaia, waar een kleine ruimte herinnert aan beroemde gasten die er logeerden zoals Stanislavski, Meyerhold, Maiakovski, Aragon en Mas-

troianni. Ik bezocht ook het wonderlijke onderaardse Odessa.

Het grootste deel van de oude stad werd in de eerste helft van de 19de eeuw opgetrokken in een soort zandsteen die ter plaatse uit de bodem werd gehaald, m.a.w. het delven van de bouwstenen gedurende decennia heeft onderaards een reusachtig en ingewikkeld netwerk van gangen en lege ruimtes achtergelaten, soms op meerdere niveau’s en tot ver buiten de stad. Het geheel van die gangen bedraagt volgens de laagste ramingen meer dan 2000 kilometer.

Een onvoorstelbare doolhof, waarvan je een klein deel met een gids kunt bezoeken.

In de loop der jaren werden ze o.m. door handelaars gebruikt als opslagruimte, maar ook voor criminele activiteiten leenden ze zich bijzonder goed. Ook in oorlogsituaties hebben ze diensten bewezen, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog wanneer de verzetsorganisaties ondergronds gingen, waar ze ongrijpbaar waren en van daaruit de nazi’s konden bestrijden. Dat ging zelfs zover dat de Duitsers iedereen die zich met een bleke huid in de stad vertoonde verdachten van subversieve activiteiten.

2 7 COLUMN

Ik schrijf dit begin mei 2022. Totnogtoe werd Odessa grotendeels gespaard van de Russische vernietigingswapens, maar die hoop begint te kantelen. Zullen de Russische troepen, indien ze de stad ooit willen innemen op dezelfde manier geconfronteerd worden met een oninneembare ondergrond? Hoe zal de stad er uitzien wanneer dit verschijnt, binnen enkele maanden, binnen een jaar? Welke toekomst staat de stad te wachten?

In een Nederlandse krant lees ik dat het ‘Academisch Oekraïens Muziek en Drama Theater van Odessa’ ondanks de bedreigende situatie, een stuk repeteert over de actuele gebeurtenissen. De acteurs repeteren omwille van de luchtalarmen de helft van de tijd ondergronds. Ook de première zal in een schuilplaats doorgaan. Golenko, de regisseur, zegt: ‘We willen laten zien dat we doorgaan met leven.

Het is een vorm van verzet.’

Column Anita

BOKRIJK/ RUSSKI MIR Ze zijn zeven en negen. Laatst vroeg ik hen wie ze zijn en waar ze wonen. Oma, dat weet je toch. Ongeloof in hun blik. Ja, maar weten jullie wie jullie écht zijn? Prompt spraken ze hun naam en adres uit. Het nam wat tijd in beslag en heel wat vragen, maar toen ze er toe kwamen dat ze een mens zijn die op de aarde woont, blonken hun ogen…

Elk kind wordt geboren in het land waar zijn moeder het baart. Bij registratie krijgt het zijn eerste -toevallige- identiteit: …kind van…geboren te…

Waar komt het idee vandaan dat we fierheid moeten putten uit de morzel grond waarop we geboren zijn? Zit dat in onze genen of wordt het aangeleerd? Feit is dat de liefde voor het ‘vaderland’(!) goed van pas komt voor autoriteiten als er op leven en dood dient gevochten te worden. Dan vraagt, waar ook ter wereld, een moeder zich af heb ik mijn zoon gebaard als kanonnenvlees?

Waarom slaagden landen er in duizenden jongelingen vol begeestering in een Eerste Wereldoorlog te storten met oproepen als ...ter verdediging van uw Heilig Erfgoed en uw Volk ? Zoveel erfgoed hadden die arme drommels niet en waarom zou een goed Heilig zijn? Waarom lieten ze die koninklijke lieden hun geschillen niet uitvechten in een persoonlijk duel?

De geschiedenis is wereldwijd een van bloed doordrenkte strijd om macht en bezit. De Eerste Wereldoorlog begon in Europa en de Tweede was er een gevolg van: een korporaal voelde zich in zijn fierheid gekrenkt en vernederd.

Men moet toch inzien dat elke ‘natie’ een constructie is. Duistere conservatieve krachten, over de hele wereld, voeren vandaag propaganda om een natie terug te brengen tot één taal, één cultuur, één religie, één volk. Het lijkt een nostalgisch verlangen naar vroegere authenticiteit, naar zuivere waarden.

Een ‘alternatief feit’ als het ware, de vurige wens van een systeem dat zijn verlangen voor waarheid neemt. Het leidt in wezen tot machtsovername van een sterke leider, een ijzeren hand… Het is ook het streven

van Poetin die met zijn sleutelwoord Russki Mir (oorspronkelijke betekenis Russische dorpsgemeenschap), brede bevolkingslagen in Rusland geruststelt in hun middeleeuwse dorpsmentaliteit.

Ik kan me niet voorstellen dat mijn kleinkinderen ooit naar hun verre voorouders zullen vragen. Zij kijken naar de wereld nu, en naar hun toekomst!

Ja, ooit zal ik hen meenemen naar Bokrijk, om te laten zien van wat bescheiden boeren wij de nazaten zijn en ik zal hen vertellen dat ik niets, maar dan ook niets weet over het leven van mijn overgrootouders. Dat vertelt de Roemrijke Geschiedenis mij niet. Maar dat ik blij ben, zal ik zeggen, dat ik hier en nu leef, in een democratisch land waarin ik een vrij en veilig leven heb. Dat ik er mij van bewust ben in mijn lange leven nog geen oorlog aan de lijve te hebben ondervonden, en dat dàt uitzonderlijk is! Dat ik veel te danken heb aan het harde leven, de solidariteit en de vreedzame strijd voor stemrecht en sociale rechtvaardigheid van rechtschapen mensen uit het verleden. Ik zal mijn kleinkinderen op het hart drukken die geschiedenis te leren kennen, en die van de wereld, om eruit te leren en te onthouden.

Geschiedenis moet het verleden met de toekomst verbinden, niet andersom. Verbondenheid maakt gelukkig, dat zeker, maar dan liefst met de levenden.

Jongeren voelen zich vandaag wereldwijd met elkaar verbonden. Zolang het hen mogelijk wordt gelaten, zullen ze via internet en talenkennis, los van hun nationaliteit, met andere jongeren in contact willen komen. Dat ze dat vooral blijven doen! Sla geen acht op de extreem conservatieve tegenmachten die in werking komen om jullie via jullie eigen kanalen te misleiden met het oude concept ‘nationalisme’, in wat voor woorden ze het ook verhullen. Ze willen jullie overstelpen met een misplaatst superioriteitsgevoel, dat zorgt voor vijandschap en oorlog.

Net zoals vroeger, alleen in hun eigen belang.

2 8 COLUMN

EXCLUSIEF VOOR AVF-LEDEN! GENIET VAN 20 % KORTING OP OP DEZE BOEKEN. SURF NAAR

www.epo.be/nl/12-boekenportaal

BESTEL HET BOEK EN GEBRUIK DE KORTINGSCODE DNG202202 IN JE WINKELMANDJE.

HET NIEUWE VERTROUWEN

Je leest het in de kranten en je hoort het op de radio: het Avondland is moe. Veel mensen leggen verslagen de handen in hun schoot.

‘De politiek is te groot geworden,’ zuchten ze, ‘we zijn alle grip verloren.’ In dit boek steekt Rik Pinxten, wellicht onze grootste antropoloog, de wanhopigen, ontmoedigden en gedemoraliseerden een hart onder de riem: er zijn alternatieven.

Vertrekkend vanuit concrete voorbeelden tikt hij een heel nieuw scenario bij elkaar. De rode draad? Verander de wereld, wees actief in je eigen buurt én houdt rekening met de mondiale context.

Referentie: 9789462671294

aan grote en verbindende visies in de politiek krijgt het persoonlijk leven van politici een steeds grotere betekenis, ten koste van hun politiek handelen en van hun opvattingen en ideeën. Politici worden meer en meer ‘gewone’ celebrities, inclusief het bijbehorende afbreukrisico door relletjes, roddels en schandalen.

In Einde van de politiek? buigen filosofen, juristen en theologen zich over vragen en geven een visie op de toekomst van de politiek.

Referentie: 9789463402620

WERELDVREEMD IN VLAANDEREN BAKENS VOOR EEN PROGRESSIEVE POLITIEK

Hongarije komt de laatste jaren vaak negatief in het nieuws: er wordt gesproken van de teloorgang van de democratie, de rechtstaat en de vrije pers, van eng nationalisme, een slechte behandeling van vluchtelingen en andere achtergestelde groepen.

De Hongaarse literatuur geeft een heel an-der beeld: veel schrijvers beschouwen de Hongaarse identiteit kritisch en pleiten voor tolerantie en compassie. Deze bundel wil graag dit andere Hongarije laten zien aan de hand van 21 verhalen en essays van de beste hedendaagse Hongaarse schrijvers.

Met een duidelijke stelling over hoe aan politiek te doen, en uitgaande van een analyse van de nieuwe wereldorde, bepleiten de auteurs een progressieve politiek op meerdere schalen. Want alleen op Vlaamse schaal is een linkse politiek niet mogelijk.

Het Vlaams-nationalisme kan niet anders dan neoliberaal en conservatief zijn. Omdat de mondiale krachtsverhoudingen de politieke niveaus herbepalen is een Belgische én Europese én mondiale én stedelijke visie noodzakelijk.

Een boek aan de andere kant van het spectrum. Vanuit de wereld bekeken lijkt de Vlaamse politiek wel… wereldvreemd.

Referentie: 9789491921810

Referentie: 9789491297960

EINDE VAN DE POLITIEK? OV E R P O P U L I S M E , D E M O C R AT I E E N STAATSGEWELD

AANSLAG OP HET HART HOE IK MIJN BROER VERLOOR AAN IS

WAAR WOONT DE HAAT?

Ondersteund door ruime aandacht in de media winnen populistische stromingen en partijen aan invloed. Identiteitspolitiek en nationalisme zijn in opmars. Door het gebrek

.22 maart 2016. Het is nog vroeg op de ochtend als twee bommen ontploffen in de luchthaven van Zaventem en één in metrostation Maalbeek. 35 doden en 340 gewonden: de tol is verschrikkelijk. Daags 29 BOEKEN

na de aanslagen verschijnt Hicham Chaib uit Borgerhout in een video van IS waarin hij de terreurdaden verheerlijkt en een gijzelaar executeert. Jongere broer Mohamed Amin Chaib wrijft zich de ogen uit. Hoe is zijn grote broer zo kunnen ontsporen? Wat betekende zijn vertrek en zijn rol bij IS voor zijn familie? Hoe moet het verder met onze pluralistische en superdiverse samenleving?

Hoe kunnen we de voedingsbodem van gewelddadig extremisme structureel wegwerken? In dit eerlijke en openhartige boek gaat hij op zoek naar antwoorden. Vanuit zijn expertise en ervaring in de moskee, het onderwijs en jeugdwerk benoemt hij de problemen én reikt hij handvaten aan.

Referentie: 9789462673502

J.V. Neylen Achter deze initialen gaat een jonge Antwerpse dichteres (°1989) schuil, die in 2020 debuteerde met een bundeling van een vijftigtal gedichten: ‘En niet bij machte’ (Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen, 88 p.). Wil ze door die initialen de ik-figuur in de gedichten met een nevel omhullen en aldus vervreemden van haarzelf om zo een grotere vrijheid te verwerven?

Vóór ‘En niet bij machte’ in de boekhandel lag publiceerde Neylen al in gevestigde tijdschriften als ‘De Revisor’, ‘Het Liegend Konijn’, ‘Deus ex Machina’ en ‘Hollands Maandblad’; hierdoor kreeg ze in 2017 een VOCATIO-beurs voor jong talent. De jury noemde haar gedichten ritmisch, beeldend, morbide en toch speels: ‘Haar poëzie is onmodieus en volstrekt geworteld in de realiteit van nu.’

die soms kwetsbaarheid of aftakeling illustreert. De medische sector speelt overigens een niet onbelangrijke bijrol, zoals o.m. uit het gekozen gedicht blijkt.

‘En niet bij machte’ werd bekroond met de ‘Poëziedebuutprijs 2021’. J.V. Neylen overtuigde de jury ‘door haar volgehouden kwaliteit, de weerklank van een Vlaamse poëticale traditie – denk aan Claus, Nolens, Pernath - en door de nauwkeurige, retorisch rijke formulering. Neylen dicht barok, maar steeds intimistisch en doordacht: de beelden die ze oproept, haken in elkaar vast tot ze in het laatste gedicht samenkomen in een sculptuur van motieven.’

Peter Benoy

Naast een inleidend en een uitgeleidend gedicht is ‘En niet bij machte’ onderverdeeld in drie cycli: ‘grondmens’, ‘geometrie’ (ochtend; middag; nacht) en ‘barok’ (harnas en kegelrok; marionet). De gedichten hebben geen titels.

Neylen’s poëzie laat zich niet in de gekende sjablonen en stramienen vatten, maar beweegt zich vrij in het rijke instrumentarium van de poëzie; ze laat zich niet verleiden tot goedkope effecten en artificiële constructies. In haar heldere taal hanteert ze een rijke en soms verrassende beeldspraak (‘Zelfs de rokken blazen bol van geluk’, ‘nachtzusters als heldere lampen’,..), soms met surrealistische allures. Ze begrijpt zeer goed welke ritmische kracht er uitgaat van klankdiversiteit. Ze construeert woorden al dan niet met een duidelijke betekenis, en hergebruikt ze, zoals bv. grondmens, nachtmond, hooischuurkus.

De nieuwsgierigheid van de lezer naar het achterliggend verhaal wordt voortdurend geprikkeld, maar stuit op het hermetisme dat haar stijl kenmerkt. Haar intrigerende, soms morbide beelden en haar ironie onthullen maar ten dele de gebeurtenissen en ervaringen die haar inspireerden.

Het grafisch symbool van het nulpunt vóór het inleidend gedicht en het symbool van oneindigheid vóór het laatste gedicht plaatsen tijd, begin en einde als een onzichtbare as door de bundel (‘toen kwam het einde voor het begin te liggen’). Dood en aftakeling komen dikwijls ter sprake (‘ik gaf haar aan de dood, terwijl zij mij/ onverbiddelijk aan het leven gaf’ of ‘want na de dood houdt ook de dood zich stil’).

Opvallend is de aanwezigheid van het lichaam in de verzen: zenuwen, mond, rug, keel, benen, hoofd, buik, armen, oog, longen,…). Niet één gedicht ontsnapt aan deze ‘lijfelijkheid’,

30 IM

Niet dit – niet dit blanco leven. Ik was niet van plan om hier zo lang te blijven. Ik krijg ballonnen in babykleuren de gangen hangen vol. Een man loopt erdoor, zegt dat hij mijn dokter is. De hele dag loopt hij mee. Als ik weg wil trekt zijn adem langs mijn armen, ga ik liggen valt hij in mij neer.

Niet dit – niet dit horizontale leven. Het vleugelende ritme: zijn handen pompen mijn longen tot lucht, zijn mond op mijn klapperende lippen – hardnekkig blaast hij leven in, zegt dat het zo voorbij is, dat de slaap weldra Ze zijn er nog voor hij klaar is: nachtzusters als heldere lampen, ze brengen valeriaanwortelthee leggen geometrische knopen in mijn denken waar ik geen woord van begrijp. Verlaten dan het bed, de gang en doven uit. En alleen al mijn stilte en ik kan het echt niet helpen, valt uit mijn hoofd de afstand die mij al jaren voor een leegte heeft behoed.

En ik zeg tegen de babyzachte gangen dat ik heus geen redden hoef.

De knoop komt los. Ik hoor het stappen van de dokter, zijn vervloekte geometrie. Trek mijn mond weer toe.

J.V. Neylen

Wij zijn er voor jou!

Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig.

En mensen willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel een huisvandeMens in je buurt.

In een huisvandeMens kan je terecht voor: Informatie Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen, over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …

Vrijzinnig humanistische plechtigheden Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?

Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische plechtigheid bij een geboorte of adoptie, een huwelijk of relatieviering, een overlijden of afscheid …

Gesprekken Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.

Waardig levenseinde Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg … en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.

Gemeenschapsvorming Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.

Vrijwilligerswerk Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?

Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.

De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu

Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw

deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen in Vlaanderen en Brussel

deMens.nu Magazine Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.

Gratis proefnummer of gratis abonnement?

Mail naar info@deMens.nu Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw Brand Whitlocklaan 87 bus 9 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Of telefoneer naar 02 735 81 92

32