vliegen

Vicky Franssen: “Uiteraard wel! Ik vlieg al sinds 2009 niet meer. Van zodra ik wist wat het veroorzaakt ben ik gestopt met vliegen. Ik vind het voor de mensheid een luxe. Ik maak me oprecht zorgen dat iets zoals vliegen als ‘normaal’ aanzien wordt. Reizen, congressen, seminaries moeten bijna altijd “exotisch” ver zijn. Het begint al vroeg: schoolreizen, studiereizen, zelfs bij jeugdbewegingen en studentenverenigingen is het bijna een ‘must’. Waarom kiest men zo gemakkelijk voor bestemmingen waarbij gevlogen moet worden?

Moeten we echt een goedkope vliegtuigreis maken wanneer we er zin in hebben? Om onze horizon te verbreden, om ons te ontplooien? Het wordt ons zo makkelijk gemaakt en we vinden het zo vanzelfsprekend om behoorlijk goedkoop naar Milaan of Cuba te vliegen. Maar ten koste van wat en wie? Ik wil niet terug naar de Middeleeuwen, noch naar de vorige eeuw. Maar wel naar een tijd waar vliegen niet dermate gesubsidieerd werd en ik heb het dan nog niet eens over de milieukosten en -impact, maar over de reële financiële kosten. Je ging bewust sparen, voor een vliegreis eens in de drie jaar. De andere jaren genoot je van thuisvakanties, daguitstappen of verlof in eigen (wijde) regio. Dus ik kies heel bewust. Zelfs als de vliegreis gratis is (bv. betaald door het werk), dan nog ga ik niet mee. Ik kan niet zeggen dat ik nooit meer ga vliegen. Misschien maken we ooit nog wel een vliegreis met ons gezin maar het is dan wel een bewuste en weloverwogen keuze, niet uit gewoonte, verworven recht of be’vlieging’”.

Onlangs plaatste je een, zoals je het zelf benoemde, ‘onpopulaire en ongemakkelijke’ post op Facebook naar aanleiding van een onderzoek in de luchthaven van Schiphol. Waar ging dat onderzoek precies over?

“Uit het onderzoek * blijkt dat vliegtuigen veel kankerverwekkende stoffen uitstoten. De uitstoot, gemeten tijdens het taxiën, veroorzaakt een verhoogd risico op hartproblemen en longkanker bij het grondpersoneel. Wat dikwijls vergeten wordt is dat dit ook geldt voor vliegtuigen in de lucht. Luchthavens zijn echter niet verplicht om die uitstoot te meten en te rapporteren. Zodoende ook niet om dit terug te dringen, in tegenstelling tot opgelegde maatregelen in de industrie, huishoudens en landbouw. De CO2 uitstoot cijfers van vliegtuigen zijn een totale onderschatting. Ze doen onrecht aan alle andere sectoren die wél juist gemeten worden en daarop worden gesanctioneerd.”

Ik las nochtans dat de bijdrage van de luchtvaart aan de wereldwijde CO2uitstoot maar 6 % bedraagt?

“Dat klopt, de cijfers variëren van 2% tot 7%. Deze lage cijfers zouden te maken hebben met het feit dat bijlange nog niet iedereen in de wereld vliegt, maar ook met het eerder aangehaalde feit dat men de CO2 uitstoot in de lucht niet meet, en dat gaat over 99% van de vliegtuigemissies. Mensen die op en neer naar Londen vliegen hebben een krankzinnige CO2-uitstoot, en staan in hun eentje garant voor wat een heel dorp elders in de wereld bijdraagt aan klimaatverandering. Het is goed dat er zoiets is als ‘vliegschaamte’ (red. schaamte die iemand ervaart als hij gebruikmaakt van een vliegtuig, omdat vliegen het milieu belast), maar het is ook belangrijk dat er “oplossingen” worden aangereikt, of eerder “tegemoetkomende regels”. Voor wie binnen Europa een afstand van minder dan 750 km aflegt, is het in veel gevallen milieuvriendelijker om de trein of de auto te verkiezen boven het vliegtuig. 38 % van de reizigers vliegt niet verder dan die afstand. Dat zijn 200.000 vluchten per jaar! Het zou een oplossing kunnen zijn voor de talrijke korte afstand zakenreizen.”

Vliegen is door het aanbod van lagekosten-maatschappijen veel goedkoper geworden en dus ook veel democratischer. Daar kan je toch niets op tegen hebben? Is het niet een logisch gevolg van de sociale strijd voor onze vakantie?

“Ik huiver een beetje van deze redenering. Democratische prijs voor wie? Voor wie zich reeds vliegreizen kan veroorloven! De sociale strijd ging/gaat over het recht op verlof maar niet in sé over meerdere vliegreizen per jaar. Ik ben niet tegen verlof, rustdagen en reizen, integendeel! Vliegen is reeds voor de rijkeren weggelegd, ook al kost het maar 15 euro om naar Milaan te vliegen. Meer dan de helft van de wereld alsook veel Belgen kunnen dat zelfs niet betalen. Vooral de rijkste helft van de wereldbevolking is verantwoordelijk voor de grootste uitstoot nl. 86 %. De armste landen ‘slechts’ voor 14 %. De bevinding dat ‘hoe rijker men is, hoe meer men vervuilt’ geldt zowel mondiaal, over alle landen heen, als binnenlands. De rijkere helft soupeert alle energie en grondstoffen op, door hun manier van leven, terwijl de armeren moeten overleven en besparen op basisbehoeften. Dat is wat ik niet logisch en rechtvaardig vind.

In 2017 beschreef Jan Mertens ‘dat als je kritiek geeft op goedkope vliegtuigreizen, je al snel als antwoord krijgt dat die opmerking asociaal is. Is de sociale kwestie dat de armen niet genoeg vliegen of dat de rijken te veel vliegen? Hoe langer je die vraag voor je uitschuift door te blijven inzetten op een naïef geloof in een voortdurende economische groei, hoe minder ecologische ruimte er zal overblijven voor onze nakomelingen en hoe scherper het conflict zal worden tussen rijk en arm’.

De luchtvaart is de enige uit alle sectoren die niet op groei wordt ingeperkt en ook niet aansprakelijk wordt gesteld voor z’n uitstoot. Luchtvaart werd zelfs niet vermeld in het Klimaatakkoord van Parijs. ‘Internationaal transport per schip of met het vliegtuig werd niet expliciet opgenomen in het Akkoord’, staat te lezen in Klimaat.be. Voeding, huisvesting en energie, alle basisvoorzieningen, worden voor iedereen duurder (o.a. door klimaatverandering), behalve vliegtickets, want die worden gesubsidieerd, onrechtstreeks door u en ik. Elke afstand die je met de auto rijdt – en zelfs met de elektrische fiets, wordt belast, via belastingen, accijnzen, heffingen en/of btw, maar vliegen en het verbruik van kerosine niet. Laat de vliegtickets kosten wat ze écht kosten en er zal minder gevlogen worden. Eigenlijk is de meest sociale manier van reizen gewoon niet -of slechts eens om de zoveel jaar- vliegen.”

Door het principe van de ‘vervuiler betaalt’ krijg je een soort van ‘groen kapitalisme’; betalen om je milieu-impact af te kopen.

“De vervuiler betaalt eigenlijk nooit. Je kan je schuldgevoel afkopen door bijv. extra te betalen voor CO2 compensatie en daarvoor wordt dan ‘een boom geplant’. Maar er zijn berekeningen die aantonen hoeveel bomen je daarvoor zou moeten planten. Het is een onwezenlijk groot aantal. Stel, als je naar Parijs gaat zou je eigenlijk 400 bomen moeten laten aanplanten om die trip te compenseren, per persoon! Wie doet dat? Ik zie die bomen niet? Waar staan die? Zeker niet in België. Die worden dan ergens ver weg aangeplant, of er wordt betaald voor een windmolen ergens in Sri Lanka. ”

“Vliegen is een aangeleerde behoefte, een luxe”, schreef je. Kan je dat verduidelijken?

“Vliegen is iets wat vorige generaties niet zomaar konden doen en massa’s mensen mondiaal nu ook niet. Het is wellicht iets dat voor volgende generaties ook niet meer zo gemakkelijk zal kunnen. Ik beweer niet dat vliegtuigreizen niet leuk, leerrijk of verruimend kunnen zijn maar het is niet de norm. We moeten niet vliegen om te overleven.

Velen sussen zichzelf dat het hen meer open, rijker en beter maakt, maar ik zie die maatschappelijke meerwaarde niet op globaal vlak. Worden we door al dat gevlieg en bezoeken van verre landen plots verdraagzamer, meer open, of gelukkiger? Eerder niet zelfs. We zijn eventjes dankbaar voor wat we hebben na geconfronteerd te zijn met armoede in India. Maar dat ebt ook weg na een week of twee. We zijn geraakt, verrijkt, of hebben ‘een verhaal gemaakt met het gezin’ en een half jaar later plannen we gewoon ons volgende verhaal en idiosyncratische verrijking. ”

Je hebt een man en drie opgroeiende tieners. Delen ze jouw visie hierin? Kunnen ze weerstaan aan de druk van maatschappij en peers?

“Iemand uit de klas van mijn zoon was droevig omdat ze ‘maar’ naar Portugal gingen dit jaar. Mijn kinderen hebben eigenlijk nog nooit gevlogen. Iedereen kijkt hen dan met grote ogen aan maar ze zijn er niet beschaamd over. Al moet ik bekennen dat het voor hen niet moeilijk is om dit te zeggen, want ze kunnen het toeschrijven aan de overtuiging van hun ouders. Zij hebben eigenlijk nooit weerstand geboden, want ze hebben het nooit gekend en ze kregen steeds zeer leuke gezinsvakanties zonder te vliegen.

Ikzelf voel me soms wel een ‘zaag’ of word daarvoor toch aanzien. Ik krijg veel negatieve reacties wanneer ik erover begin. Zo deelde ik ooit een stuk uit een post van De Correspondent:

- ‘Ben je een vegetariër die vlees laat staan vanwege het klimaat?

Eén retourtje Amsterdam-New York is net zo schadelijk als het eten van duizend Big Macs.

- Heb je al twee jaar een waterbesparende douchekop?

Eén retour naar Londen en de CO2 die je bespaarde is alweer uitgestoten.

- Of heb je alleen nog milieuvriendelijke led-lampen in je huis?

BIO Vicky Franssen °1973, Gent

- Studeerde theoretische en experimentele psychologie en doctoreerde aan de UGent

- Docent en onderzoeker aan de Arteveldehogeschool te Gent.

- Geeft workshops rond Circulaire Economie

- Projectleider van ‘The Sharing Personality’, een onderzoek naar businessmodellen, interesse en motieven m.b.t.deelsystemen en deelplatformen.

- Project co-leider SCHOUDER: de Sociaal Circulaire Hub OUDenaarde, Gent en Regio.

- Haar werk, onderzoek en opinies verscheen o.a. in tijdschriften en in de binnenlandse pers (Ad Rem, Knack, De Morgen, De Standaard, Het Nieuwsblad, De Kruitfabriek op VIER, Feeling, Plus Magazine, ...).

De CO2 -winst die je daar in 5,5 jaar mee boekt, is met één retourtje Barcelona vervlogen.

De uitstoot van vliegtuigen is enorm: een Boeing 747 verbrandt op een langeafstandsvlucht vier badkuipen kerosine per passagier! En duurzaam vliegen is technisch nog lang niet mogelijk.’

(Bron: De grote klimaatgids: dit kan jij zélf doen tegen klimaatverandering - De Correspondent )

Ik heb er geen plezier in om mensen hierop te wijzen. Ik vind het eerder mijn plicht. Ik krijg veel afwerende, relativerende, afbrekende reactie’s, ook van mensen die zich ‘groen’ noemen. Het is belangrijk voor de volgende generaties en voor de planeet dat ik met de hamer op de kop sla, maar de massa’s negatieve reacties houden me dikwijls tegen.

Ik zie mezelf niet als wereldverbeteraar (dan misschien toch nog liever de ‘juffrouw’ of de ‘zaag’) maar ik herken me wel in de beschrijving van Rutger Bregman: ‘De verhalen van wereldverbeteraars zijn ongemakkelijk. Mensen zitten voortdurend in precies dezelfde situatie als de wereldverbeteraar, en toch gedragen ze zich heel anders. Wereldverbeteraars zijn wandelende herinneringen aan ons eigen falen.’

Als ik iets van (gedrags)impact kan hebben m.b.t. de niet onuitputtelijke grondstoffen, het afvalprobleem, klimaatonvriendelijke en vervuilende stoffen, dan ben ik al heel tevreden.”

Interview: Sarah Mistiaen

SCHOUDER | Circulair Werkt en https:// www.linkedin.com/company/schouder/

SCHOUDER probeert reguliere, circulaire en sociale partijen te connecteren, hen te faciliteren en te motiveren tot het uitproberen en opzetten van circulaire initiatieven mét een sociale impact.

Bereken zelf de ecologische voetafdruk van je reis op www.greentripper.org

Doe de test: hoeveel CO2 kan je uitsparen als je trein of bus neemt in plaats van het vliegtuig? www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/04/12/ hoe-groot-is-onze-voetafdruk-door-vliegreizen

*artikel Schiphol: www.fd.nl

Nu de vakantie voor de deur staat, voelen we weer massaal de behoefte om erop uit te trekken. De ene droomt stiekem van stiltedagen op een exotisch eiland, voor de ander is vakantie misschien het uitgelezen moment om als homo touristicus de bekende trekpleisters aan te doen. Voor heel wat Europeanen blijft Italië een van de favoriete reisbestemmingen. Ik zocht Luc Devoldere, Italiëkenner en zelfverklaard Italofiel, collega-classicus en schrijver van een aantal reisverslagen, in zijn thuiswoning op en vroeg hem naar de blijvende aantrekkingskracht van het land. Het werd, helemaal in de geest van het thema, een meanderend gesprek over reizen, het failliet van de Grand Tour, en de zin en onzin van pelgrimages vroeger en nu.