Verrekijkers 34 - Dossier Klimaat

JOUW FOCUS OP DE WERELD # 34

KLIMAAT

2016

Climate Change | Onze klimaattoekomst | Wie betaalt de klimaatrekening? | Vlaams vlees eten met goed geweten? | El Nino | Klimaatakkoord Parijs | Klimaatvluchtelingen

BESTE LEZER Het klimaat is een van de meest besproken onderwerpen van 2015 geweest. Dit betekent echter niet dat we er niet meer over moeten praten. Langzaam maar zeker dringt het tot iedereen door dat we allemaal een beetje moeten veranderen om onze mooie planeet te kunnen redden.

Daarom bespreekt Verrekijkers in deze editie de manieren waarop we dat kunnen doen, maar ook de manieren waarop het klimaat de overhand al heeft.

We behandelen drie elementen die te maken hebben met klimaat: water, lucht en aarde. Verrekijkers blikt op pagina 23 terug op de Klimaattop in Parijs, en op pagina 14 lees je een exclusief interview met iemand die aanwezig was tijdens die onderhandelingen. We blijven ook wat dichter bij huis met een onderzoek in hoeverre de Belgische vleesindustrie bijdraagt aan CO2-uitstoot waar iedereen over heeft?

Maar Verrekijkers kijkt ook verder. Wat kunnen we zelf doen om een steentje bij te dragen? Soms kan het net zo simpel zijn als wat bomen planten, blijkt op pagina 7. En wil je weten hoe je een betere wereld creëert door simpelweg een burger te eten? Blader dan snel naar pagina 30. Zo vervelend is het nog niet om de wereld te veranderen!

Lizet Van de Kamp

17 34

WIL JE REAGEREN OP EEN ARTIKEL, ADVERTEREN OF GRAAG EEN ABONNEMENT NEMEN (10 EURO VOOR ÉÉN JAARGANG)?

STUUR GERUST EEN MAIL NAAR INFO@VERREKIJKERS.ORG.

WWW.VERREKIJKERS.ORG WWW.FACEBOOK.COM/VERREKIJKERS

NICARAGUA

12 26

COSTA RICA

20

10

14

30 7

HOOFDREDACTIE: Lizet Van de Kamp UITGEVER Verrekijkers vzw REDACTIE: Naomi Vandenbroeck, Maaike Cornelissen, Isabelle Gheldolf, Lili Meijer, Flore Debruyne, Arno Van Rensbergen, Anne-Katrien Frans, Ana Gabriela Cruz, Sigrun K端chler,

23 30

VASTE RUBRIEKEN

DOSSIER

04 07 30 34

10 12 14 17 20 23 26

Wist je dat?

Organisatie in de kijker Recept met respect Review - documentaire

Bijou van der Borst EINDREDACTIE: Isabelle Gheldolf, Denise Mol, Lorien Verachtert LAY-OUT: Karen Devroe, Malou De Jonghe, Morgane Rummens FOTOGRAFIE: Alexey Shlyk, Lili Meijer, Sophie Nuytten

4

Wie betaalt de klimaatrekening?

Climate Change Onze klimaattoekomst Vlaams vlees eten met goed geweten?

El Nino Het klimaatakkoord Parijs Klimaatvluchtelingen: mythe of realiteit?

BOEKHOUDING: Felix Coppieters PRESIDENT Charlotte Lievens

MET DE STEUN VAN

Gedrukt op papier met ecolabel

vzw

WIST JE DAT? TEKST: LILI MEIJER & FLORE DEBRUYNE

WIST JE DAT?

4 COCOPOTGROND Veen is het belangrijkste bestanddeel van potgrond. Gewone potgrond is belastend voor het milieu omdat veen gewonnen wordt uit kwetsbaar gebied. Gelukkig is er een milieuvriendelijke variant: cocopotgrond. Het wordt vervaardigd uit de restproducten van de kokosindustrie, dus zijn vernietigende afgravingen overbodig.

Cocopotgrond houdt vocht langer vast dan andere potgrond en kan daardoor ook goed dienen als bodemverbeteraar.

ZEEBERGEN Zoals er op land heuvels en gebergten zijn, heeft de zeebodem ook bergen. Deze zijn niet wat ze lijken, het zijn niet meer werkende vulkanen. Telkens als er een uitbarsting plaatsvond, kwamen er chemische elementen vrij die zout vormen. Dit is meteen de reden waarom de zeeĂŤn zo zout zijn.

` JAAR VAN DE BODEM Misschien merkte je het niet: 2015 was het internationaal jaar van de bodem. De Verenigde Naties beklemtoonden begin vorig jaar dat de bodem uitermate belangrijk is voor voedselvoorziening, onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen én de strijd tegen de klimaatopwarming. Vlaanderen had nog een extra reden om mee te doen aan het jaar van de bodem. Het Vlaamse Bodemdecreet vierde haar twintigste verjaardag.

Dit decreet omschrijft de bodemsanering en de bescherming van de bodem. Ondanks de belofte van de Vlaamse Overheid om veel aandacht te schenken aan het jaar van de bodem, is het volledig langs ons heen gegaan.

5 WIST JE DAT?

EETBARE GROND Het provinciebestuur van West-Vlaanderen startte vorig jaar hun nieuwe regiomarketingcampagne op. Die stelt dat ‘West-Vlaanderen de beste grond om te ondernemen’ is.

De hotelschool Ter Groene Poorte sloeg de handen in elkaar om eetbare aarde te produceren die onder andere lijnzaad, poeder van rode biet, geroosterd brood en gedroogde algen bevat. Met de eetbare grond hoopt het provinciebestuur ondernemers letterlijk te laten proeven van de vruchtbare grond en hen aan te trekken om zich op West-Vlaamse bodem te vestigen.

GRATIS

HERBOSSINGS PROJECTEN IN DE SAHARA TEKST: NAOMI VANDENBROECK BEELD: WERNER SELS ILLUSTRATIE: MORGANE RUMMENS De woestijn in Noord-Afrika breidt zich uit.

Ondernemers Zonder Grenzen gaat die verwoestijning tegen door bossen aan te planten: een simpele oplossing met een resem aan goede gevolgen!

mauritiania

MALI

niger chad

burkina faso

lilengo

sudan

We ontmoeten Werner Sels in een gezellige bistro in Boechout. Hij vertelt met hart en ziel over de organisatie die hij in 2010 oprichtte, nadat hij –in wat hij zelf omschrijft als een midlifecrisisbesefte dat hij iets wilde betekenen. Zo zag Ondernemers Zonder Grenzen (OZG) het licht: momenteel de enige organisatie die zich inzet tegen de verwoestijning van Afrika.

Sels trok in 2007 naar Burkina Faso om onderzoek te doen. Daar werd hij eerstehands geconfronteerd met de interne migratie van noord naar zuid. Door de verwoestijning worden leefomstandigheden in Noord-Afrika onleefbaar. De oplossing is haast te voor de hand liggend: “waarom niet gewoon wat bomen planten!?”

THE GREEN WALL De Sahel is het gebied ten zuiden van de Sahara. Door de ontbossing in de vorige eeuw in combinatie met het onverbiddelijke regenseizoen zijn er zogenaamde ‘terres glacées’ ontstaan.

Drie maanden per jaar vallen er waanzinnige hoeveelheden regen, waardoor in ontboste gebieden de mineralen in de grond worden weggewassen. In de overige maanden van het jaar is het snikheet, wat ervoor zorgt dat de grond aanbakt en als het ware beton wordt, en het water tijdens het regenseizoen niet in de grond kan worden opgenomen. Het resultaat is een dor, onvruchtbaar gebied. Dat maakt herbebossing niet evident.

Het eerste dorp waar OZG herbebost heette toevallig Lilengo, wat ‘Naakte Aarde’ betekent. Toevallig omdat de grond er ook effectief naakt was, ontdaan van alle mineralen. Dat is nu anders: “Sinds 2010 planten we elk jaar een bos ter grote van het Zoniënwoud (meer dan 4000 hectare, nvdr.)”

Het is werkelijk ongelofelijk wat er op vijf jaar tijd al verwezenlijkt is: na een half decennium is

7 ORGANISATIE IN DE KIJKER

Ondernemers zonder grenzen

2

1

ELAS ROF

3 MAANDEN 20 CM

7-10 JAAR 8M

FOR SALE

4 3 FOR SALE

FOR SALE

ORGANISATIE IN DE KIJKER

8

hersteld. “Er zijn zelf al weer hyena’s gespot!” De woestijn wordt langzamerhand groen, de droge Sahel wordt The Green Wall.

Meer info vind je op www.ozg.be

dervinden positieve verandering. terug!”, aldus een fiere Sels.

Er zijn namelijk voorwaarden verbonden aan het aanplanten SAMEN VOOR EEN BETERE van een bos. Alles wat de inwoTOEKOMST ners van het herbeboste gebied Sels is verbaasd hoeveel mensen WELVAARTSOVERDRACHT uit het bos halen is voor henzelf. een boom willen planten. Niet VS. LIEFDADIGHEID Niet alleen zorgt de herbebossing enkel individuele geëngageer“Give a man a fish and you feed ervoor dat het vee tot drie maal den, maar ook heel wat bedrijven him for a day; teach a man how vetter is, ook worden bosprozetten hun schouders onder het to fish and you feed him for a ducten veredeld in de vorm van project: bedrijven met een grote lifetime.” Sels kan niet genoeg manden en matten enzovoorts, CO2-uitstoot kunnen dat combenadrukken dat OZG niet aan wat dan op de plaatselijke markpenseren door een bos te planten. liefdadigheid doet. Geen kwaad ten verkocht wordt. Met die winst Donateurs kunnen dan, als ze dat woord erover en alle lof voor mogen ze doen wat ze willen op willen, hun geïnvesteerde bijdraliefdadigheidsorganisaties, maar voorwaarde dat een deel van de ge (minimum 10ha) terugkrijgen, Sels ziet daar zelf geen duurzame centen wordt geïnvesteerd in dankzij de V.E.R. (Voluntary oplossingen in. Meermaals neemt onderwijs voor jongens én meisEmission Reductions) CO2-certiSels het woord ‘welvaartsoverjes. Gelijkheid tussen man en ficaten die een nieuw bos oplevedracht’ in de mond, en dat is ook vrouw (in die regio’s) is namelijk ren. Dat maakt het natuurlijk aanprecies waar het om draait: “Wij een van de hoofddoelen van OZG. trekkelijk, voor beide partijen! gaan echt met hen praten, in “We willen dat vrouwen financiële Toch vindt Sels dat er nog te veel plaats van hen simpelweg dinonafhankelijkheid bereiken zodat mensen de realiteit niet onder gen in de handen te duwen. We ze een waardige stem in dat dorp ogen zien. Hun slogan is gericht vragen hen, ‘Wat hebben jullie krijgen. Overigens betalen we tot die mensen: ‘whether you like nodig?’” Die vraag werd eerst enkel vrouwen direct, het zijn zij it or not: we change your planet!’. argwanend beantwoord, maar immers die zaden verzamelen en “En het wérkt. Die boodschap een jaar later had men echter snel planten. Bovendien is de vrouw komt aan!”boodschap komt aan!” door dat Werner een man van de spil in het gezin: zíj zorgt erWij gaan alvast een boom planzijn woord is: die beloofde tractor voor dat de kinderen naar school ten! Jij ook? • stond er ook effectief. Ondertusgaan en dat er eten op tafel komt.” sen wordt Werner als een witte Burkinabé (hoe men Burkinezen In de praktijk zijn er ondertusnoemt, nvdr.) beschouwd, als een sen in twee dorpen vrouwelijke broeder die verandering brengt dorpschefs, wat eerder ongewoon waarvan zij ook effectief de is in die streken. Dankzij de voordelen ondervinden. Zo is er toename in rendement creëren de wederzijds respect en een onverdorpen ook spaargelden. “Als iebreekbare vertrouwensband. mand ziek wordt kan daar dan uit geput worden, sociale zekerheid MENSEN KEREN TERUG op hun manier.” De leefomstanThe Green Wall komt niet enkel digheden worden er enkel beter het milieu ten goede: ook de op. “Er is zelfs een omgekeerde WERNER SELS lokale bevolking en het land onmigratie bezig: mensen keren

DOSSIER: KLIMAAT ILLUSTRATIE: MORGANE RUMMENS Horen alle landen in de wereld dezelfde rekening te betalen om de temperatuurstijging tegen te gaan? En is het echt waar dat het tegenwoordig in Guatemala sneeuwt? Zijn de onderhandelingen in de Klimaattop in Parijs echt zo revolutionair als gezegd wordt? En hoe creĂŤer je een betere wereld door simpelweg een burger te eten? Dit en meer in ons dossier over klimaat.

TEKST: SIGRUN KĂœCHLER Een van de grote discussiepunten op de klimaattop in Parijs was in hoeverre de ontwikkelingslanden hun uitstoot moeten terugschroeven in vergelijking met geĂŻndustrialiseerd landen. De Westerse landen argumenteren dat iedereen zijn steentje moet bijdragen, want de klimaatsverandering is een globaal probleem. Nochtans hebben zij al meer vervuild dan de derde wereld.

Al sinds het eerste klimaatverdrag in 1992 was het duidelijk dat ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden niet hetzelfde konden of zouden moeten doen aan de klimaatsverandering. Historisch gezien zijn de geïndustrialiseerde landen meer aansprakelijk voor de uitstoot van broeikasgassen. Doorheen de eeuwen ontwikkelden zij immers de economie zoals die vandaag bestaat. Terwijl de meeste ontwikkelingslanden pas in de late 20ste eeuw zijn begonnen met het opbouwen van hun industrie, waren de Westerse landen al sinds de Industriële Revolutie bezig met het verbranden van steenkool, olie en gas.

ECONOMIE IN ONTWIKKELING Ontwikkelingslanden – zoals het woord zegt – zijn nog volop hun economie aan het ontwikkelen.

Ze hebben nog niet het industrialisatiepunt bereikt van de meeste Westerse landen en hun aandeel in de uitstoot van broeikasgassen is veel kleiner. Het zou dus niet fair zijn dat zij moeten opdraaien voor de vervuiling van welgesteldere landen. Dit brengt hun concurrentiele positie in gevaar en belemmert hun groei.

De BRIC-landen (China, Rusland, Indië en Brazilië) hebben hun industrie de laatste decennia razendsnel geëxpandeerd. Dit was grotendeels mogelijk doordat ze sociale en ecologische reglementering verwaarloosden. Het ontbreken van sociale wetgeving en

milieumaatregels zorgden ervoor dat de productie van goederen erg goedkoop was. Daarom besteedden rijkere landen een groot deel van hun industriële taken uit aan ontwikkelingslanden.

China is tegenwoordig de grootste vervuiler ter wereld. Voor een lange tijd was China bang om zijn economische positie te beschadigen, maar in de afgelopen klimaattop belooft het land voor het eerst zijn uitstoot te beperken met 60 à 65 procent tegen 2030.

Hiermee engageert China zich meer dan vele Westerse lidstaten.

FINANCIERING Om te investeren in milieuvriendelijke productie is er geld nodig.

De Westerse landen beseffen dat ontwikkelingslanden minder middelen hebben om hun uitstoot te verlagen. Daarom werd in vorige klimaatverdragen beslist dat ontwikkelingslanden financiële bijdrages zouden krijgen. Tijdens de vorige grote klimaattop in Kopenhagen kondigden de ontwikkelde landen aan dat ze rond de honderd miljard dollar per jaar neer zouden tellen voor armere landen. Daar is tot nu toe nog niet veel van terecht gekomen.

Daarnaast willen ontwikkelingslanden dat het Westen hen de schade, veroorzaakt door de klimaatsopwarming, terugbetaalt.

Ontwikkelingslanden zijn veel vaker het slachtoffer van de klimaatsveranderingen. Zij hebben geregeld te kampen met extreme weersomstandigheden en natuurrampen die het resultaat zijn van menselijke activiteit. Volgens Donald Pols van het Energieonderzoek Centrum Nederland is er voor de effecten van de klimaatsverandering alleen al honderd miljard dollar nodig.

BILLIJKE VERDELING Het is lastig om uit te maken welke lidstaten meer of minder aandeel hebben in de kentering van het klimaat. Een verslag van Civil Society Review tracht uit te

zoeken wat het eerlijke deel van ieder land is. Hierin houden ze rekening met twee factoren. Ze kijken naar de historische verantwoordelijkheid, wat neerkomt op de gassen die het land doorheen de tijd heeft uitgestoten. Daarnaast houden ze rekening met de bekwaamheid van elk land om actie te ondernemen. Dit berekenen ze aan de hand van het nationale inkomen en wat nodig is om in de basisbehoeften van de bevolking te voorzien.

“DE AMBITIE VAN STERK ONTWIKKELDE LANDEN SCHIET TEKORT EN IS NIET IN OVEREENSTEMMING MET HUN AANDEEL IN DE KLIMAATSOPWARMING.” Volgens de onderzoekers van Civil Society Review zijn de doelstellingen van de rijkere landen niet genoeg om de temperatuurstijging onder de twee graden Celsius te houden. Ze spreken van een ambitiekloof, waarmee ze willen zeggen dat de ambitie van sterk ontwikkelde landen tekort schiet en niet in overeenstemming is met hun aandeel in de klimaatsopwarming. Voornamelijk Rusland, Japan, de VS en de EU zijn aanzienlijk minder ambitieus dan zou moeten. De meeste ontwikkelingslanden plannen net meer te doen dan hun eerlijk deel.

Het probleem is dat ze hun doelen waarschijnlijk niet zullen halen zonder financiële bijstand van de rijkere landen.

MEER WETEN? Bezoek civilsocietyreview.org en kom nog meer te weten. •

11 DOSSIER: KLIMAAT

Bijna elk land ter wereld ondersteunt het nieuwe akkoord dat voortkomt uit de klimaatconferentie van 2015. De Amerikaanse president Obama haalde in zijn speech twee belangrijke doelstellingen aan voor de klimaattop. Ten eerste moest elke lidstaat een nationaal klimaatplan opstellen dat in het verdrag werd opgenomen.

Ten tweede moeten de Westerse landen de ontwikkelingslanden financieel steunen bij het verminderen van hun uitstoot.

The unfair share of the effects that developing countries have to deal with.

12

TEKST: GABRIELLE CRUZ ILLUSTRATIE: MORGANE RUMMENS

DOSSIER: KLIMAAT

CLIMATE CHANGE CONSUMPTION, EMISSIONS AND INCOME The reality is that, there are countries who contribute more to the problem than to the solution. According to the Netherlands Environmental Assessment Agency (2014) the top 10 largest emitting countries of CO2 in tons per year are: China, United States, the European Union, India, Russia, Japan, Germany, Iran, South Korea and Canada and they happen to be high income countries. Only these 10 countries make up for 68.2% of the world total CO2 emissions.

Did you know there is only enough resources on our planet for a person to consume annually 1.8 global hectares? This is a measure of waste and resource use (Global Footprint Network, 2011). Countries like Guatemala, DR. Congo and Ghana have an average consumption of around 1.7 hectares per capita and yet they are severely affected by drought, flooding, and extreme high or low temperatures.

But other countries like the United States, Canada, Sweden and Australia consume around 7 hectares per person. This is almost triple the fair amount of hectares a person should use a year, yet a resident in any of these countries is not affected by any of these extreme weather conditions.

So it is reasonable to say that the most developed countries have put a high burden on our environment, but they are not the ones who have to deal with the consequences of it. Once you look at the evidence, it’s hard to ignore that the largest environmental catastrophes affect populations living in the poorest nations. •

NICARAGUA

COSTA RICA

NICARAGUA Nicaragua suffered in 2014 from a severe four-month drought affecting farmers and food production. This meant less beans, corn and coffee available in the country as a large number of the crops were destroyed. There was a high risk of hunger crisis, and the government even suggested the consumption of lizards in the drier areas to avoid a famine. Add to this, a crisis for the population in these places, as many farmers could not sell their product anymore.

INDIA

BANGLADESH

BANGLADESH The Bangladesh island of Bhola has practically been submerged underwater leaving around 500,000 people homeless. This is still the largest island of the country, but it’s already only half of its original size, the rest is submerged under water. Stronger currents in the rivers that surround the island and rising sea levels have taken over the land.

Many of the displaced people are known as “climate refugees” as their sinking island forces many to look for other places in order to have a job and escape flood risks.

PHILIPPINES

MEXICO GUATEMALA

GUATEMALA Guatemala has been affected by continuous tropical storms and hurricanes in the last years, Hurricane Stan in 2005, Tropical storm Agatha in 2010 and longer-heavier rainy seasons have caused deadly landslides and flooding as the ones in 2015. To make matters worse, it snowed unexpectedly in 2014 and last year. Not a single house in the country has a heating system, nor the government has the elements to respond to this unexpected climate event. The unpredicted and severe climate events affect the country’s ability to grow and cope with many of the other issues it has to already deal with.

PAKISTAN In 2013, Pakistan had a four-week heat wave with temperatures continuously above 38°C during that period killing more than a thousand people. Shortly after, because of the melting of the glaciers in the mountains that surround the country, unexpected floods destroyed the remaining crops the drought had already damaged. Just in the northern area of the country temperatures have already risen around 1.9 °C.

PHILIPPINES Typhoon Haiyan made headlines in 2013, for being the strongest tropical cyclone ever recorded. Its winds of more than 230km per hour impacted the Philippines leaving behind billions of dollars in destruction, as well as around 2 million people homeless. This never before seen ‘Super Typhoon’ is said to be caused by the higher temperatures in sea water, increasing the intensity of already dangerous storms.

38°

PAKISTAN INDIA

DOSSIER: KLIMAAT

13

BERT VAN LOON GEBOREN: 17/09/1988

STUDIES: Internationale politieke wetenschappen (UGent) en Environmental Governance (Manchester University)

WERKT BIJ: FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen & Leefmilieu, Dienst Klimaatverandering

MEEST TROTS OP: De constructieve rol die we als BelgiĂŤ innemen in de internationale onderhandelingen

Een verslag over het klimaatakkoord rechtstreeks uit Parijs :

TEKST: ANNE-KATRIEN FRANZ “Een historisch klimaatakkoord!” schreeuwden de krantenkoppen anno december 2015. Maar hoe historisch is dit akkoord nu werkelijk? En welke rol speelde België in deze verwezenlijking? Verrekijkers zocht het voor je uit via interview met Bert Van Loon, die deel uitmaakte van de Belgische klimaatdelegatie in Parijs.

“België spreekt eigenlijk niet voor zichzelf internationaal,” begint Bert ons gesprek. Met een glimlach licht hij toe: “Om een krachtigere onderhandelingspositie af te dwingen, spreekt de Europese Unie als één stem tijdens de klimaatonderhandelingen. Dat wil zeggen dat elk land op voorhand zijn positie bepaalt. De lidstaten leggen alle standpunten naast elkaar en vormen die om tot één stem.” Zeker voor België is het een huzarenstukje om tot een gedeelde positie te komen. De ingewikkelde staatsstructuur van ons land zorgt ervoor dat in België één federale en drie gewestministers bevoegd zijn voor klimaat. Zij moeten samen tot een compromis komen.

COMPROMIS À LA BELGE Of dit compromis de positie van België niet verzwakt? Bert gelooft

van niet. “België heeft ondanks zijn beperkte grootte vrij veel invloed binnen deze EU-stem. Een verklaring kan zijn dat Belgen door hun befaamde ‘compromis à la Belge’ wel kaas hebben gegeten van de kunst van het onderhandelen. Ik geloof dat België al vanaf zijn bestaan genoodzaakt was om multilateraal te handelen. Als klein landje hadden we daar alle voordeel bij. Die voortrekkersrol zit er als het ware ingebakken.”

Naast compromissen à la Belge, is een goede dosis charisma en diplomatie ook niet overbodig, meent Bert. “Klimaat raakt aan alle facetten van een samenleving.

De emoties lopen hoog op tijdens zo’n conferentie want niet elk land heeft dezelfde perspectieven.

Het is daarom ontzettend belangrijk om een spreker te hebben die een brug kan bouwen tussen al

15 DOSSIER: KLIMAAT

ONZE KLIMAATTOEKOMST: EROP OF ERONDER

DOSSIER: KLIMAAT

16

deze standpunten. Tony De Brum, minister van Buitenlandse Zaken van de Marshalleilanden, speelde tijdens de klimaatonderhandelingen een diplomatische rol van onschatbare waarde om tot een akkoord te komen,” besluit Bert.

De Brum had naast de juiste uitstraling ook een bijzonder gezaghebbende rol. De Marshalleilanden zijn immers één van de meest kwetsbare landen ter wereld als het gaat over de klimaatopwarming.

“HET IS VOOR DE EERSTE KEER DAT HEEL DE WERELD ZICH MEE ACHTER EEN KLIMAATAKKOORD SCHAART. WE GAAN BOVENDIEN VOOR EEN LANGE TERMIJNDOELSTELLING, DE OPWARMING VAN DE AARDE MOET BEPERKT BLIJVEN TOT RUIM BENEDEN 2°C IN 2100.”

globale akkoord gaat uit van vrijwillige klimaatplannen die de verschillende landen hebben ingediend. Als we die samen optellen, stijgt de temperatuur 2,7 graden in plaats van de afgesproken 2 graden. Om die reden legt het klimaatakkoord vast dat de afzonderlijke voorstellen elke vijf jaar moeten worden geëvalueerd.

Belangrijk is dat het nieuwe plan van het land, minstens zo ambitieus moet zijn als het vorige. Op die manier hoopt men toch de beoogde doelstelling te halen. Nu werkelijk iedereen meedoet, is de imagoschade reusachtig als een land besluit zich er goedkoop vanaf te maken.”

Het team van Bert is vandaag volop bezig de regels toe te passen in België. Een eerste technische voorbereiding vindt dit jaar in Duitsland plaats, alsook een overleg in Marokko. “Leuke job, zo altijd reizen,” laat ik mij ontvallen.

Bert haalt mij snel uit dromenland: “Het klopt dat de Verenigde Naties conferenties organiseert in de Dominicaanse Republiek en Peru. Maar zo’n top is niet van de poes. Op de klimaattop in Parijs bijvoorbeeld moest ik elke dag aanwezig zijn om zes uur ‘s morgens. Eerst is er een overleg tussen de Belgische delegatie, gevolgd door een overleg met de gehele Europese delegatie. Daarna beginnen de eigenlijke onderhandelingen. Naar het einde van zo’n klimaattop wordt er dikwijls pas een consensus bereikt tegen vijf uur ’s ochtends.”

VAN LOON: “AMBITIEUS AKKOORD” Als ik vraag wat voor hem de belangrijkste onderdelen in dit akkoord zijn, moet Bert even nadenken. “Je mag het gerust een heel ambitieus akkoord noemen,” zegt hij. “Het is de eerste keer dat heel de wereld zich achter een klimaatakkoord schaart. We gaan bovendien voor een lange termijndoelstelling: de opwarming van de aarde moet beperkt blijven “Vermoeiende dagen dus, maar tot ruim beneden twee graden in waren ze het waard?” vraag ik 2100 met de verplichting om er nog. alles aan te doen om het onder de 1,5 te houden.”

“De wereld is een klein beetje beter gemaakt. Nu moeten politici, Toch heeft ook dit akkoord net burgers en de hele maatschappij zoals alle andere klimaatakkoorvoet bij stuk houden, want na den een achillespees: afdwingzeggen komt doen.” • baarheid. “Op dit punt leverde de EU een belangrijke verdienste door te pleiten voor een bijsturingsysteem,” legt Bert uit. “Het

TEKST: BIJOU VAN DER BORST ILLUSTRATIE: KAREN DEVROE De vleesindustrie kampt met imagoproblemen. Door documentaires als Cowspiracy hoor je regelmatig hoe slecht dierlijke voeding is voor het milieu. Geldt deze uitspraak ook voor de Vlaamse vleesindustrie? Verrekijkers voelt de landbouwlobby aan de tand.

De Amerikaanse documentaire onderzoekt de gevolgen van de vee- en visteelt op het milieu.

De conclusie is bikkelhard: “Er is geen andere industrie die de planeet zo kapot maakt als de vleesindustrie.” Ontsnapt Vlaanderen echt aan de terreur waarvan Cowspiracy de vleesindustrie wereldwijd beschuldigt?

“Cowspiracy geeft cijfers op wereldschaal en die wijken sterk af van hoe boeren in Vlaanderen aan veeteelt doen,” stelt Iris Penninckx, adviseur milieubeleid bij Boerenbond.

TRANSPORT EN CHEMIE VERHOOGT VLAAMSE CO2-UITSTOOT In 2011 bedroeg de uitstoot van broeikasgassen uit Vlaamse dierlijke landbouw 8.961 kiloton CO2-equivalenten, blijkt uit cijfers van Milieurapport Vlaanderen. Dat is 12% van de totale hoeveelheid broeikasgassen die Vlaanderen uitstoot. Ter vergelijking: de transportsector in

Vlaanderen stoot 18% van de totale hoeveelheid broeikasgassen uit.

DIERENWELZIJN OPOFFEREN VOOR HET MILIEU? Volgens Boerenbond, die opkomt voor de belangen van veetelers, kunnen veehouders hun bedrijven verduurzamen via intensieve veeteelt. Bij extensieve veeteelt wijkt de boer zo min mogelijk af van hoe het in de natuur gaat. Bij intensieve veeteelt maakt de boer de keuzes. Hij bepaalt hoeveel de koeien buiten komen en wat ze eten. Zo stemt hij de hoeveelheid water, grond en mest precies af.

De boer probeert zo min mogelijk middelen te gebruiken en veroorzaakt daardoor minder druk op het milieu.

Niet iedereen is voorstander van intensieve veeteelt. “Het voordeel is dat deze vorm van veeteelt efficiënt is, dus meer rendement oplevert. Maar dierenwelzijn kan in het gedrang komen wanneer

17 DOSSIER: KLIMAAT

VLAAMS VLEES ETEN MET GOED GEWETEN?

12% CO2*

CH4

N20

CO2

* PROCENT UITSTOOT VAN BROEIKASGASSEN UIT VLAANDEREN dieren niet naar buiten mogen,” verklaart Guy Depraetere van de landbouworganisatie Algemeen Boerensyndicaat (ABS). “Alles is zeer geconcentreerd, dieren mogen niet naar buiten. Omgekeerd stoot extensieve veeteelt – waarbij het vee buiten komt – meer methaangas uit, maar de levensomstandighedenvan het dier zijn beter.”

Stijn Bruers van Ecolife gelooft dat we vlees beter links laten liggen: “Het probleem is dat de CO2-uitstoot per kilo rundvlees veel hoger is dan de plantaardige eiwitbronnen die, indien verrijkt met ijzer en vitaminen, dezelfde voedingswaarde hebben als vlees.” Als voorbeeld noemt hij tofu. Voor één kilogram tofu staat 3 kg CO2 versus 24 kg CO2 per kilogram rundvlees.

REGENWATER TELT NIET MEE Voor 200 gram rundvlees – onze gemiddelde dagelijkse portie - is 3.960 liter water verbruikt voor het op ons bord ligt. Even ter vergelijking: één persoon gebruikt gemiddeld per dag 99 liter water, volgens de Vlaamse Milieumaatschappij. Terwijl voor 200 gram aardappelen of een snee brood

maar 40 liter water vereist is, legt Bruers uit.

De Boerenbond spreekt deze berekening tegen, want die 3.960 liter water bestaat voor een groot deel uit regenwater. “Daar kunnen veehouderijen niets aan doen, want regenwater valt sowieso,” beweert Penninckx van Boerenbond. Toch is regenwater een belangrijke factor, volgens Stijn Bruers van Ecolife. “De veeteelt heeft dat regenwater nodig voor de groei van voedergewassen.”

DE KOE MOET OOK DUURZAAM ETEN Het produceren van vlees is een omslachtig proces, stelt Cowspiracy. We produceren soja, maïs en andere gewassen om deze aan ons dierlijk voedsel te voeren. De industrie kapt complete bossen in Brazilië voor deze sojaplantages.

De Boerenbond is zich hiervan bewust en adviseert boeren daarom hun dieren zo duurzaam mogelijk te voederen.

De koe eet een gevarieerd menu.

Meer van 50% procent van zijn voeding is afval uit de voedingsindustrie. Denk bijvoorbeeld aan restschillen van aardappelen.

De rest van zijn dieet bestaat uit gras, graan en soja. De soja komt voor een deel van plantages in Brazilië. Voor deze plantages worden oerwouden gekapt. Onderzoekers proberen daarom een manier te ontwikkelen om soja te verbouwen in België.

De voeding van dieren speelt een rol bij het verminderen van de CO2-uitstoot. Door goede voeding verminderen veehouders de hoeveelheid stikstof die in de mest terecht komt. Maar wat de boer uitspaart met gericht voederen is miniem in vergelijking met het besparingspotentieel van plantaardige voeding, volgens Bruers van Ecolife. “In het beste geval kan de methaanuitstoot van runderen met 30% dalen.

Dat is verre van voldoende als je het vergelijkt met de uitstoot van drie kilogram CO2-equivalenten bij één kilo tofu.”

Moeten we vlees dan toch uit ons menu schrappen? Als het aan de Boerenbond ligt niet. “De mate waarin we nu vlees consumeren is inderdaad te hoog,” aldus Pen-

3.96 l H2O 200 G VLEES

18% CO2*

DOSSIER: KLIMAAT

19

ninckx. Zij adviseert daarom, net als het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie, niet meer dan 100 gram vlees per dag te eten. Even een rekenvoorbeeld: die hoeveelheid per dag komt uit op 2,2 kilogram CO2 uitstoot per persoon. De vereiste hoeveelheid water voor je dagelijks stukje vlees bedraagt 1.980 liter.

DE LAT HOGER LEGGEN De discussie over duurzaamheid is voor veehouders een ecologisch en economisch dilemma. “Het is belangrijk om te weten dat Europa al veel gevaren deftig heeft aangepakt,” meent Guy Depraetere van ABS. In het zoeken naar verbeteringen wordt de lat steeds hoger gelegd voor boeren. “Het probleem is dat boeren de bijkomende kosten van milieuregelingen niet kunnen verrekenen in de prijs van hun product. Ze moeten concurreren met goedkoper vlees uit het buitenland.” In Vlaanderen daalt het aantal landbouwbedrijven met 3% per jaar door deze strijd. “De samenleving moet stilstaan bij de vraag aan wie ze

KG C02-EQ/KG PRODUCT 0,42 0,82 0,52 0,52 1,6 3 0,45 1,3 3 0,7 1,2 8 4,3 2,1 6,3 6 9 24

FRUIT NOTEN GROENTEN ZEEWIEREN PEULVRUCHTEN TOFU AARDAPPEL GRANEN RIJST SOJADRINK MELK KAAS EIEREN VIS GARNALEN KIP VARKENSVLEES RUNDSVLEES

hun voedselvoorziening willen overlaten,” vindt Depraetere.

“Over tien jaar bestaan alleen de grote bedrijven nog. Iedereen denk daar amper over na, maar onze voeding is belangrijk.” •

EL NIﾃ前 Een onvoorstelbaar natuurverschijnsel TEKST: MAAIKE CORNELISSEN

DOSSIER: KLIMAAT

20

Dit jaar dreigen oogsten te mislukken. Hongersnood ligt in grote delen van de wereld op de loer en er is meer kans op aanhoudende bosbranden en overstromingen. De boosdoener van deze ellende is El Niño, een relatief onbekend en mysterieus weerfenomeen. Hoe ontstaat dit natuurverschijnsel en wat zijn de gevolgen ervan?

El Niño komt eens in de twee tot zeven jaar voor, maar voor wetenschappers is het moeilijk te voorspellen wanneer precies. Tijdens het fenomeen is het oppervlaktewater in de Stille Oceaan rond de evenaar gemiddeld een halfjaar lang zo’n drie graden warmer is dan normaal. Waarom deze opwarming plaatsvindt, is niet bekend. Vanuit het Spaans vertaald, betekent El Niño ‘het (Kerst) kindje’. Het weerfenomeen kreeg deze naam, omdat het zeewater het warmst is in december.

MOEILIJK TE VOORSPELLEN Vermoedelijk bestaat El Niño al miljoenen jaren. In de jaren 1972/1973, 1982/1983 en 1997/1998 waren er sterke tot zeer sterke El Niño’s. Ook dit jaar vindt er een zeer sterke El Niño plaats.

Een complexe wisselwerking tussen de warmte van het zeewater en de winden boven de Stille Oceaan tekenen dit natuurverschijnsel. De passaatwinden spelen een belangrijke rol. Deze waaien vanaf Zuid-Amerika over de Stille Oceaan naar Zuidoost-Azië en Australië. Voor de kust van Peru stuwen passaatwinden het opgewarmde oppervlaktewater naar

het westen en welt er, normaal gesproken, koel water omhoog.

Westerstormen verstoren de passaatwinden tijdens een El Niño.

Deze stormen duwen het warme water terug naar het oosten, waardoor tropisch oceaanwater richting de kust van Peru en Chili stroomt. Zo’n westerstorm houdt gemiddeld een week aan, maar is bijzonder lastig te voorspellen.

Dit verklaart waarom het voor meteorologen een uitdaging is om te voorspellen wanneer El Niño’s opspelen.

Het tegengestelde effect van El Niño noemt men La Niña, wat ‘het meisje’ betekent. De passaatwinden op de Stille Oceaan zijn dan sterker dan normaal, waardoor er meer koud water uit de diepte van de oceaan aan de oppervlakte komt. Gedurende een La Niña is het zeewater in de Stille Oceaan rond de evenaar dus kouder dan normaal. Het gevolg: in gebieden waar het tijdens El Niño relatief nat is, blijft het tijdens La Niña juist betrekkelijk droog en vice versa. Ook heeft La Niña in sommige gebieden invloed op de temperatuur boven land.

DESTRUCTIEVE GEVOLGEN Door de westerstormen stroomt tropisch oceaanwater vanaf Zuidoost-Azië en Australië naar het oosten tijdens een El Niño. Het regengebied dat hiermee gepaard gaat, schuift op. Aan de Zuid-Amerikaanse kust, in Peru en Chili, verdampt het opgewarmde oceaanwater sneller dan normaal en valt er veel regen in gebieden waar het normaal kurkdroog is.

Dit leidt tot gevaarlijke aardverschuivingen, modderlawines en

21 DOSSIER: KLIMAAT

Meteorologen duiden El Niño aan met de afkorting ENSO: ‘El Niño Southern Oscillation’. Deze naam geeft een indicatie van wat El Niño is. In de Stille Oceaan, ten zuiden van de evenaar, stroomt zeewater - met een hogere temperatuur dan normaal - heen en weer tussen Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië en Australië. Oftewel in natuurkundige termen: het oscilleert.

DOSSIER: KLIMAAT

22

overstromingen in het Andesgebergte. Ook hebben de vissers aan de Zuid-Amerikaanse kust veel last van El Niño. Het tropische oceaanwater dat zich voor de Zuid-Amerikaanse kust bevindt, bevat minder voedingstoffen dan het koele oceaanwater dat normaliter opwelt. Er zwemt minder vis en de visvangst daalt. De effecten van El Niño lijken dit jaar mee te vallen voor de landen aan de westkust van Zuid-Amerika, omdat het opgewarmde water zich verder op de oceaan bevindt.

Aan de andere kant van de Stille Oceaan, in Zuidoost-Azië en Australië, leidt El Niño in sommige gebieden tot extreme droogte. Dit heeft gevolgen voor de landbouw.

Oogsten mislukken en brandjes die boeren elk jaar stichten voor nieuwe akkers groeien soms uit tot enorme bosbranden. Dit was eind 2015 ook het geval: Maleisië en Singapore hadden wekenlang last van de smog van bosbranden die op het Indonesische eiland Sumatra woedde. In een El Niño-jaar veroorzaken bosbranden zo’n 2,5 miljard ton extra CO2 in de lucht.

“EL NIÑO HEEFT EEN GROTE INVLOED OP HET WEER IN DE WERELD” Ook op het weer in de rest van de wereld heeft El Niño een grote invloed. In oktober 2015 regende het in Californië meer dan normaal, wat leidde tot overstromingen en modderstromen. Boven de Golf van Mexico vielen er zware buien. Tevens veroorzaakt El Niño problemen in delen van Afrika.

Het warme oceaanwater in de Stille Oceaan doet de watertemperatuur in de Indische Oceaan stijgen. Dit komt omdat deze oceanen tot één grote weerzone

behoren. Dit veroorzaakt extreme droogte in landen als Zuid-Afrika, Namibië, Mozambique, Botswana, Zimbabwe en het zuiden van Madagaskar. Deze extreme weersomstandigheden zorgen voor mislukte oogsten, waardoor de voedselprijzen stijgen en er hongersnoden op de loer liggen.

El Niño beïnvloedt het Europese weer minder sterk. In Spanje en Portugal valt er in de herfst gemiddeld iets meer regen gedurende een El Niño en is het voorjaar droger. In Scandinavië zijn de winters wat strenger dan normaal en in ons gebied kunnen we een relatief nat voorjaar verwachten.

Toch heeft het weerfenomeen niet enkel nadelen. Boven de Atlantische Oceaan en in het Caribisch gebied zijn er minder orkanen dan normaal en de winters in het noorden van de Verenigde Staten zijn zachter. De regenval in Chili in november 2015 zorgde voor een prachtige bloemenzee in de normaal kurkdroge Atacamawoestijn.

DE HUIDIGE EL NIÑO El Niño is over zijn piek heen en zwakt langzaam af. Daarna wachten onderzoekers en inwoners van Zuid-Amerika en Afrika in spanning af wanneer dit mysterieuze weerfenomeen weer zal optreden. •

Na meer dan twintig jaar onderhandelen:

HET KLIMAATAKKOORD PARIJS TEKST: ISABELLE GHELDOLF FOTO: KAREN DEVROE De vertegenwoordigers van 195 landen kunnen vanaf 22 april 2016 het Klimaatakkoord Parijs ondertekenen in de Verenigde Naties in New York. Voor het eerst hebben bijna alle landen ter wereld een deels juridisch bindend akkoord aangenomen. Deze poging slaagde omdat ze zelf hun nationale inzet mochten bepalen. Kritische stemmen hekelen die flexibiliteit. Ondanks de voorgestelde plannen zal de aarde nog steeds 3.5°C opwarmen, voorspellen de critici.

WARMSTE JAAR OOIT Op 17 december 2015 ging ik met de fiets naar het werk. Na een aantal kilometer verdwenen mijn handschoenen, fietsvest en muts onverbiddelijk de rugzak in. Met 16°C was het de warmste decemberdag ooit gemeten. Niet alleen in België steeg het kwik. In het meest recente rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) van de Verenigde Naties gaat 2015 de geschiedenisboeken in als het warmste jaar ooit gemeten. Tegelijkertijd bereikte vorig jaar de CO2-uitstoot een recordniveau. De WMO legt de link tussen beide fenomenen. De meeste klimaatwetenschappers zijn het eens dat onder andere de veeteelt, transportindustrie en het gebruik van fossiele brandstoffen de klimaatverandering veroorzaken. Reeds in 1990 rapporteerde

het Intergovernmental Panel on Climate change (IPCC) dat menselijke activiteit de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer doet stijgen, wat op zijn beurt de temperatuur doet oplopen. Sinds 1992 zeggen overheden dat ze actie willen ondernemen om de klimaatverandering de kop in te drukken. Helaas zien we bijna 30 jaar later nog altijd bitter weinig resultaat van dit goede voornemen, tot enkele maanden geleden.

BOTTOM-UP STRATEGIE Meer dan twintig jaar later, eind 2015, onderhandelden 195 landen in Parijs over een globaal plan om de gemiddelde temperatuurstijging onder de 2°C te houden. Ook de kwestie van klimaatgeld dat ontwikkelde landen aan ontwikkelingslanden verschuldigd zijn, lag op tafel. Het bereikte akkoord

DOSSIER: KLIMAAT

23

DOSSIER: KLIMAAT

24

bestaat uit vijf luiken:

• verminderen van de CO2-uitstoot • transparantie over het behalen van doelstellingen • aanpassingen doorvoeren om weerbaar te worden tegen de klimaatverandering • steun bieden aan ontwikkelingslanden • verlies en schade veroorzaakt door klimaatverandering minimaliseren.

Wat dit akkoord zo bijzonder maakt, is dat voor het eerst het onderscheid tussen ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden verworpen werd. Dit wordt vervangen door een gemeenschappelijk kader waarvoor alle landen zich moeten inzetten. Zelfs landen zoals de Verenigde Staten, die voordien nooit de verdragen wilden ondertekenen, hebben nu wel hun jawoord gegeven. De reden voor deze toezegging ligt in de bottom-up strategie van dit akkoord. Elk land komt naar voren met een nationaal plan om de uitstoot te verminderen en over

te schakelen op duurzame energiebronnen op lange termijn. Ook moeten alle landen voor de eerste keer om de twee jaar rapporteren over hun nationale inzet.

Dit wordt internationaal beoordeeld. Elke 5 jaar moeten landen hun nationale inzet herzien en meer intensieve maatregelen voorstellen om de uitstoot te verminderen. Het Kyoto-verdrag daarentegen was een top-down benadering. In het Kyoto-verdrag werden gemeenschappelijke standaarden en limieten afgesproken.

Ontwikkelingslanden werden van deze verplichtingen uitgesloten.

Het protocol had slechts effect op 15% van globale CO2-uitstoot. In 2009 in Kopenhagen en in 2010 in Cancun, werd de basis gelegd voor het bottom-up kader waar landen nationale doelen konden bepalen voor 2020. Maar toen struikelde men over het gemeenschappelijk doel om de opwarming van de aarde onder de 2°C te houden. Deze doelstelling verdronk jammerlijk in de wateren van het smeltende poolijs.

Tijdens de COP 19 in Warschau in 2013 werd er aan de deelnemen-

de landen gevraagd om INDC’s (Intended Nationally Determined Contributions) te bepalen voor de conferentie in Parijs. Tot grote verbazing van de critici hadden meer dan 180 landen die samen 90% van de globale CO2-uitstoten INDC’s ingediend bij de aanvang van de conferentie in Parijs. Door de nationaal bepaalde doelen geniet het Parijse akkoord een brede steun bij de deelnemers.

Daarnaast zijn er algemene regels afgesproken die de aansprakelijkheid bevorderen.

DIPLOMATIE VAN DE 21STE EEUW Christiane Figueres, een belangrijke voorzitter van de UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change), stelt in The Guardian dat het akkoord in Parijs een product is van een nieuwe vorm van diplomatie die de 21ste eeuw zal tekenen.

De grote aanwezigheid van het maatschappelijk middenveld, bedrijven en burgerbewegingen zorgt ervoor dat de verplichtingen in het akkoord door een brede groep gesteund worden.

“Geen onderscheid meer tussen ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden”

“Dit zal steeds vaker voorkomen in onderhandelingen in de 21ste eeuw, voorspelt Figueres. Zij spreekt uit ervaring, want de diplomaat zit sinds 2010 UNFCCC conferenties voor.

Het UNFCCC is een unieke gebeurtenis in de diplomatieke wereld. Het is namelijk één van de zeldzame conferenties waar elk land, ongeacht grootte, vertegenwoordigd wordt en evenveel in de melk te brokken heeft. Het akkoord kan enkel geaccepteerd worden als er consensus heerst.

Dat maakt van de onderhandelingen een slepende maar eerlijke gebeurtenis. De arme landen zijn de grootste slachtoffers van de klimaatverandering en staan vaak op de achtergrond op het internationale podium. Andere onderhandelingen worden meestal gedomineerd door zelf samengestelde groepen die geleid worden door rijke landen, kijk maar naar OESO, OPEC of G20.

TE FLEXIBEL Het Parijse akkoord is een verdrag onder internationaal recht.

Toch zijn slechts bepaalde teksten legaal bindend. Zo zijn de uitstootdoelen en financiële verplichtingen uitgesloten op vraag van de Verenigde Staten. Typerend voor de voorwaarden uit het akkoord is dat gemeenschappelijke verplichtingen flexibel toepasbaar zijn, naargelang de capaciteiten en omstandigheden van de landen.

Maar die flexibele aard van het klimaatakkoord is koren op de molen van kritische stemmen.

James Hansen, een voormalige klimaatwetenschapper bij NASA en fervent klimaatactivist, benadrukt dat het internationale akkoord waardeloos is zolang er geen broeikasgasbelasting wordt geheven. De Belgische organisatie Climate Express noemt het akkoord ‘een lege doos met een strik er rond’. “Er is een ambitie gesteld om de opwarming te beperken tot 2° C en te streven naar 1,5°C, maar er zijn geen concrete afspraken hoe we dat gaan doen,” verklaart Nathalie Eggermont van Climate Express tegenover De Redactie. “Wij hadden gehoopt dat

er concrete afspraken gemaakt zouden worden om te gaan voor honderd procent hernieuwbare energie tegen 2050.”

Joeri Thijs, klimaatactivist bij Greenpeace, vertelt op zijn blog dat “de grote zwakte het gebrek aan sterke acties op korte termijn is. De nationale klimaatplannen die bijna alle landen het afgelopen jaar op tafel legden, leiden nog steeds naar een wereldwijde opwarming van 3 tot 3,5°C tegen 2100. Over 2 jaar worden de plannen herzien, maar er is geen verplichting om ze te versterken.”

Twintig jaar lang hebben landen de hete aardappel doorgeschoven.

De wereldleiders voelen de hete adem van burgerinitiatieven in hun nek. Ze moeten nu handelen om de komende generaties een leefbare wereld te schenken. De eerste stappen op het pad naar een toekomst zonder fossiele brandstoffen kan een sprint worden door het Klimaatakkoord Parijs •

KIRIBATI

DOSSIER: KLIMAAT

26

KLIMAATVLUCHTELINGEN: MYTHE OF REALITEIT? TEKST: ARNO VAN RENSBERGEN ILLUSTRATIE: KAREN DEVROE Ze verlaten hun thuis omwille van oorlog, honger, onderdrukking of ongelijkheid. Vluchtelingen op zoek naar een beter leven. Maar wat als orkanen je huis wegvagen, en het water letterlijk tot aan je lippen staat? Waar kan je dan terecht?

Er is één wezenlijk verschil tussen Teitiota en andere vluchtelingen uit bijvoorbeeld Syrië of Sudan, landen verscheurd door terreur of burgeroorlogen. Constante zeespiegelstijging, een directe oorzaak van de opwarming van de aarde, bedreigen zijn vaderland. Teitiota wordt wereldwijd beschouwd als de eerste (moderne) klimaatvluchteling, maar stuitte bij de aanvraag tot de verlenging van zijn verblijfsvergunning op een ‘No’ van de Nieuw-Zeelandse autoriteiten.

Waarom? De procedures om deze nieuwe vormen van migratie in goede banen te leiden ontbreken gewoonweg.

WHAT’S IN A NAME? Het probleem begint al bij de naamgeving. Sommigen schrijven het eerste gebruik van de term ‘klimaatvluchteling’ toe aan journalisten van het Franse collectief ARGOS, anderen aan onderzoekers van het Worldwatch Institute. De media en politiek hanteren de laatste tijd dit begrip steeds vaker, maar zonder eenduidige definitie. Doorgaans zijn klimaatvluchtelingen mensen zijn die noodgedwongen hun thuis moeten verlaten, tijdelijk of permanent, door milieu gerelateerde ontwrichting die versterkt wordt door het toedoen van de mens.

Klimaatvluchtelingen vormen bovendien een niet-erkende categorie van migranten en dreigen door de gaten in het net van internationale akkoorden te vallen.

Onderzoekers en humanitaire organisaties kaarten dit gebrek in de internationale wetgeving al enkele jaren aan. Sommigen ijveren voor een extensie van het VN-verdrag betreffende de status van vluchtelingen uit 1951, en de inclusie van de term ‘klimaatvluchtelingen’. Tot nu toe wil niemand toegeven. Een alternatief is om een hele nieuw akkoord

27 DOSSIER: KLIMAAT

In september 2015 arresteerden Nieuw-Zeelandse autoriteiten Ioane Teitiota, omdat zijn verblijfsvergunning vervallen was.

Hoewel het deporteren van mensen zonder verblijfsvergunning geen abnormale praktijk is, heeft deze zaak toch een uniek karakter. Teitiota, afkomstig uit het oceanische Kiribati, ontvluchte de eilandstaat in 2007 en probeerde een nieuw leven te beginnen in Nieuw-Zeeland. Hier voedde hij zijn drie kinderen op.

DOSSIER: KLIMAAT

28

Tong over het onvermijdelijke scenario van de zeespiegelstijging en migratie van zijn bevolking.

“Onze burgers zullen moeten migreren, willen ze overleven. We kunnen wachten tot de tijd dat we massaal mensen moeten verte onderhandelen, één die rechten plaatsen, of we kunnen ons vanaf en bescherming zou bieden aan nu beginnen voorbereiden.” Het klimaatvluchtelingen. water zal volgens huidige voorspellingen binnen deze eeuw hoDe beste optie om de term ‘kliger komen dan het hoogste punt maatvluchteling’ wettig te maken van Kiribati. Het klimaatakkoord lijkt door het op te nemen in vervan Parijs sloot richtlijnen af om dragen van de Verenigde Naties, de opwarming van de aarde te zoals het Klimaatverdrag. Het beperken tot 2°C, maar dit is onbelangrijkste is dat de definitie voldoende volgens de president. de zekerheid van mensenrechten Samen met leiders van andere biedt en migratie als aanpassings- eilandstaten eisten ze een verdestrategie legaliseert. re beperking tot maximaal 1.5°C. “One-point-five to stay alive.”

Volgens schattingen van het IPCC (het Intergovernmental Panel In 2007 schatte het IPCC daaron Climate Change) zullen er enboven dat ook de 600 miltegen 2050 mogelijk 200 miljoen joen mensen die in andere laag klimaatvluchtelingen zijn. Dat is liggende kustgebieden wonen, bijna een viervoud van het aantal gevaar lopen. Hans de Boeck, vluchtelingen die nu in aanmeronderzoeker aan de Universiteit king komen voor bescherming Antwerpen, legt uit: “Bij zeevan de vluchtelingenorganisatie spiegelstijging zijn er onmidvan de Verenigde Naties. dellijke gevolgen, zoals grotere en hevigere stormen, maar ook “DE WEEGSCHAAL HELT veranderingen op lange termijn.

NAAR DE FOUTE KANT” Als de zeespiegel stijgt, verzilt Een paar jaar geleden sprak de de grond en het bronwater, met Kiribatiaanse president Anote dalende oogsten en hongersnood

NIEUW-ZEELAND

Met het akkoord van Parijs werd ook het Groene Klimaatfonds van de VN goedgekeurd, “opgericht om laag liggende Pacifische regio’s aan te laten passen aan klimaatverandering, door de bouw van dammen, dijken, …” stelt Hans de Boeck. “Er zal per jaar 100 miljard euro voorzien zijn, maar er wordt momenteel 5 biljoen euro per jaar subsidies voor fossiele energie opzij gelegd.

Dit is 50 keer meer dan voor het klimaatfonds. De weegschaal helt duidelijk naar de foute kant.

Honderd miljard lijkt veel, maar is snel op. Zeker als je spreekt over de gebieden met zeer grote kustlijnen die beschermd moeten worden.”

Kiribati lanceert ondertussen een ‘eervol migratiebeleid’ om de toekomstige migratie te vergemakkelijken. De regering gaat in de toekomst nauw samenwerken met gemeenschappen in Australië en Nieuw-Zeeland door middel van vakstages en Engelse taal-

lessen. Het programma doelt op een zachtere transitie voor klimaatvluchtelingen, zodat ze – ook zonder legaal kader – succesvol de klimaatverandering kunnen overleven. Dit neemt de nood aan een wettelijk statuut niet weg. Met een constante toename van plotse en destructieve natuurrampen, zal de migratie alleen maar toenemen.

29 DOSSIER: KLIMAAT

tot gevolg. Het ijs op de polen zal nog eeuwenlang smelten. Voor de Polynesische eilanden zoals Kiribati zullen er snel nog veel meer zware en onvermijdbare gevolgen komen.”

THE DUTCH

WEEDBURGER: duurzaam voedsel voor een betere toekomst.

Kan een zeewierburger onze planeet redden?

RECEPT MET RESPECT

30

TEKST: ISABELLE GHELDOLF BEELD: HANKE ARKENBOUT

We moeten massaal minder vlees eten om de strijd tegen klimaatverandering te winnen. Een zeewierburger met dubbelzinnige naam wil ons warm maken voor de toekomst van plantaardig voedsel. De Dutch Weed Burger is een duurzame burger, zonder geitenwollensokkenimago, die je doet watertanden.

Verrekijkers papt aan met Lisette Kreischer (34), de dame die het concept van de groene burger samen met Mark Kulsdom (40) creëerde.

GEEN DIEREN OP TAFEL Na de Tweede Wereldoorlog Wie de woorden “duurzaamheid” heerste er voedselschaarste en “voedsel” in de mond neemt, in Europa. De politieke leiders belandt vroeg of laat in de discus- richtten het Gemeenschappelijk sie over vlees en andere dierlijke Landbouwbeleid (GLB) op. Dit producten. De dierlijke landbouw beleid moest de voedselproductie stoot meer CO2 uit dan alle auto’s, stimuleren, zodat er meer voedsel bussen, vrachtwagens, vliegtuibeschikbaar kwam. Hoe meer de gen en boten op aarde bij elkaar boeren produceerden, hoe meer en verbruikt in productie ontzetsubsidies ze kregen. Dit systeem tend veel water en land. Wat je leidde al gauw tot de beruchte op je bord legt, heeft dus grote ‘boterbergen en melkplassen’. Het gevolgen voor het milieu. DaarGLB moest noodgedwongen aanom moet de samenstelling van je gepast worden om de overschotmaaltijd sterk veranderen. ten in te perken.

Je vraagt je al snel af wat we nog wel mogen eten, als vlees en zuivel de planeet verwoesten.

Lisette en Mark, gepassioneerde veganisten uit Nederland, waagden zich aan de uitdaging om een burger te produceren die duurzaam is én zelfs hardcore “De afgelopen 50 jaar is het de carnivoren doet watertanden. norm geworden om veel dierlijHun burger, zonder wiet welteke producten te eten. Door het verstaan, is gemaakt van soja en beleid kan je op elke straathoek zeewier. De proteïnebom wordt goedkoop een hap vlees eten,” geserveerd op festivals en in ver- meldt Lisette. “Wetenschappers schillende restaurants. The Dutch zijn er al lang van overtuigd dat Weed Burger toont hoe smakelijk het echt slecht gaat met de wereld. de transitie naar een meer plantZij waarschuwen dat we anders aardig voedingspatroon kan zijn. moeten gaan leven. Voor mij en Mark gaf dit voldoende motivatie HAP VLEES OP ELKE om een smakelijk en duurzaam STRAATHOEK alternatief te ontwikkelen.”

Verrekijkers zit samen met Lisette om te bespreken hoe haar VRIENDEN WORDEN MET DE zeewierburger bijdraagt aan een ZEE milieuvriendelijke toekomst. Eén Maar de Dutch Weed Burger is van de oorzaken van de huidige meer dan een trendy foodhype. problematiek is het voedselbeleid, “De burger is niet ontstaan vanuit meent Lisette. Om dit te begrijwinstbejag. Ik deed samen met pen, draaien we de klok zestig Mark onderzoek voor onze docujaar terug. mentaire over de transitie naar

“DE DUTCH WEEDBURGER ZET PLANTAARDIG ETEN OP POLITIEKE AGENDA”

een plantaardig voedingspatroon.

Toen sprak ik met wetenschappers die me vertelden dat zeewier veel belangrijke voedingsstoffen bevat, zoals eiwitten, calcium en ijzer. Zeewier kan geteeld worden in het zoute water van de Noordzee, absorbeert CO2 én stoot schone zuurstof uit. Zeewier is bovendien een directe bron van omega 3. De uitdaging was om zeewier een aantrekkelijke look & feel te geven waardoor mensen het willen eten.”

“Wat de Dutch Weed Burger bijzonder maakt, is de toevoeging van zeewier.” In het groene zeeplantje ziet Lisette de toekomst voor onze lokale voedselproductie. “We moeten terug vrienden worden met de zee en samenwerken met de natuur om een duurzaam voedselsysteem op te bouwen. Voor Europa is zeewier daar een belangrijke schakel in. De Dutch Weed Burger helpt mensen zeewier niet te beschouwen als een gek, groen, glibberig plantje. Als we het Zeewierburger hadden genoemd, waren we niet ver gekomen (lacht).”

KNOKKEN TEGEN VOOROORDELEN Een goede burger maken, vormt slechts een deel van de uitdaging, beseffen Mark en Lisette al gauw. De weerstand vanuit de samenleving overkomen, is al helemaal herculeswerk: “De vooringenomen meningen over vlees en vegetarisme frustreren ons. Jarenlang werd verkondigd dat een dieet met veel dierlijke

RECEPT MET RESPECT

32

producten gezond is en dat we dit onvoorwaardelijk kunnen eten.”

Het is volgens Lisette belangrijk om aantrekkelijke plantaardige alternatieven te produceren, want er heerst nog een groot stigma op veganistisch eten. “Het is onwijs hard knokken tegen vooroordelen. Als je iets vegetarisch maakt, komt er een spotlight op je te staan. Je wordt gelijk over één kam geschoren met alles wat vega is. Als iemand op restaurant een vleesburger bestelt en die valt tegen, dan is het enkel die ene burger die niet lekker is. Bij veggieburgers worden ze gelijk allemaal als slecht beschouwd.”

niet de bedoeling dat we binnenkort massaal zeewier telen en exporteren naar het buitenland.

Elk land moet naar haar lokale aanbod kijken en daar duurzame keuzes in maken. Voor mij ligt de sleutel bij verantwoorde, lokaal geteelde producten. Op die manier kunnen we een gezonde aarde achterlaten voor de komende generaties.”

INTERVIEW BEDENKERS EN MAKERS DUTCH WEED BURGER MORGANE Het team van de Dutch Weed Burger wil een volwaardig veganistisch alternatief voor alleseters creëren en serveren in restaurants. “Chefs hebben de macht om te bepalen wat er op het menu staat. In veel restaurants vind je slechts één zielig vegetarisch gerechtje verstopt op de menukaart.

Wij schotelen een gerecht voor dat als alternatief er juist tussenuit springt op de kaart. De klant kijkt er naar en denkt oprecht dat dit kan smaken.” Voor Lisette is de keuze tussen een rundsburger of Dutch Weed Burger snel gemaakt. “De Dutch Weed Burger is letterlijk de betere optie. De burger is volledig plantaardig, wat betekent dat er minder CO2 de lucht in gaat, landbouwgrond gespaard blijft en er meer voedsel in de wereld verdeeld kan worden. (Veel plantaardig voedsel wordt gekweekt als veevoeder, niet voor menselijke consumptie n.v.d.r.) Een vleesburger kost de maatschappij veel meer op lange termijn. Dat merk je echter niet op de menukaart, omdat vlees al 50 jaar lang gesubsidieerd wordt,” verklaart Lisette.

DE ACHILLESHIEL Lisette benadrukt dat we niet op één paard moeten wedden.

“Zeewier vormt een onderdeel van de voedselevolutie, maar niet de complete oplossing. Het is

In Europa wordt al veel energie besteed aan de vergroening van verschillende sectoren, maar daar ligt het kalf niet gebonden volgens Lisette. “Ik vind het mooi dat de EU klimaatacties onderneemt, maar ze raken niet aan de achilleshiel van CO2-productie, namelijk de dierlijke landbouw.

Dit is pijnlijk. De wetenschap over de problematiek is beschikbaar en beleidsmakers zijn hiervan op de hoogte, maar doen er niets aan.

De grootste oorzaak van milieuvervuiling en klimaatverandering ligt bij onze voeding.”

GESCHOPT EN GESCHREEUWD De toekomst lacht Mark en Lisette toe. Ze worden door bedrijven en overheden opgemerkt. “Recent kregen we een uitnodiging om eten te serveren in Parijs voor het Nederlandse ministerie. Daar worden we blij van. Wij komen oorspronkelijk uit de activistenhoek. Jarenlang hebben we geschopt tegen de gevestigde orde en hard geschreeuwd. De Dutch Weed Burger zet plantaardig eten op de politieke agenda. Ons doel is om de transitie naar een plantaardige toekomst te versnellen.”

Ook heeft het creatieve duo al meerdere mijlpalen bereikt. “De burger wordt verkocht in het buitenland, zoals in Zwitserland, Italië en de VS. Sinds kort serveert een Nederlands ziekenhuis de Dutch Weed Burger. We hadden dit nooit verwacht. Het mooie is dat onze burger niet op slechts één bepaalde doelgroep gericht is. The Dutch Weed Burger is er voor iedereen. Niet enkel voor de hipster of rijke stinkerd.” •

JOURNALIST? FOTOGRAAF? VORMGEVER? ILLUSTRATOR? EINDREDACTEUR?

GEÏNTERESSEERD? Wij zijn op zoek naar vormgevers, illustrators, journalisten, eindredacteurs en fotografen. Ben jij creatief, nieuwsgierig, innovatief of heel erg gemotiveerd? Waag dan je kans en vervoeg je bij ons team!

Iedereen die geïnteresseerd is, kan ons contacteren via Facebook, info@verrekijkers.org

FOTOREPORTAGE

34

Review documentaire:

TEKST: GABRIELLE CRUZ

CROWDFUNDING REDT BIJNA MONDDOOD GEMAAKTE DOCUMENTAIRE Nadat de oorspronkelijke geldschieters terugkrabbelden, zag deze documentaire alleen dankzij crowdfunding op IndieGoGo het daglicht. Zo komen we toch achter de reden dat zelfs milieuorganisa-

ties de bevolking niet of nauwelijks inlichten over de gevolgen van vleesconsumptie op onze planeet.

GOED ONTHAALD, ONDANKS STREEP DOOR HAPPY MEAL Het controversiële aan deze documentaire is dat de dierlijke landbouwindustrie aangesproken wordt op hun impact op de aarde en het feit dat hierover weinig informatie openlijk beschikbaar wordt gesteld.

Daarnaast raden de regisseurs iedereen die ook maar een beetje om onze aarde geeft aan om over te schakelen op een veganistische levensstijl. Denk dus maar niet dat je nog van je zondags eitje met spek kunt genieten én een schoon geweten in ere houden. Zelf deze verborgen waarheid ontdekken? Je kunt de documentaire bekijken op Netflix of de DVD kopen.

MEER INFORMATIE OVER DE DOCUMENTAIRE VIND JE OP WWW.COWSPIRACY.COM/FACTS. WIE LIEVER EEN BOEK TER HANDEN NEEMT, KAN TERUGVALLEN OP HET BEGELEIDENDE BOEK THE SUSTAINABILITY SECRET - THE COWSPIRACY COMPANION.

35 REVIEW

In de controversiële documentaire Cowspiracy: The Sustainability Secret (2014) brengen de Amerikaanse regisseurs Kip Andersen en Keegan Kuhn de politiek doodgezwegen hoofdoorzaak van ecosysteem ontwrichting aan het licht. De dierlijke landbouwindustrie (d.i. veeteelt en het verbouwen van veevoeder) wordt ontmaskerd als grootste schuldige voor massale ontbossing en de verwoesting van het regenwoud, globaal watertekort en woestijnvorming, enorme CO2-uitstoot, het massaal uitsterven van diersoorten, etc. De documentaire onthult in haar 90 minuten speelduur waarom de grootste milieuorganisaties ter wereld de verwoestende impact van deze industrie op het milieu verzwijgen.