Het Weer Magazine 5 2021

Het Magazine | voor weerliefhebbers | jaargang 22 | nr 5 | okt – nov 2021

Vaker hevige Prijs: € 7,49

REGENVAL 12 Klimaatverandering

Tijdens een bergwandeling in de Alpen deze zomer werd het veranderend klimaat direct zichtbaar.

18 Kustbeheer

Wind, water en stroming hebben grote invloed op de kustlijn van Ameland. Zonder beheer zou het eiland afbrokkelen.

26 Hotspot

Afgelopen zomer had Canada te maken met enkele extreme hittegolven, met verwoestende branden tot gevolg.

PROEFABONNEMENT € 29,95

ZENIT is het magazine voor STERRENKUNDE, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Met het laatste nieuws uit de WETENSCHAP. TIPS VOOR STERRENKIJKERS. Probeer Zenit nu een half jaar (6 nummers) voor SLECHTS € 29,95. Stopt automatisch.

zenitonline.nl/weer of bel 072 5314978

Inhoud | weer

Inhoud

08 Vaker hevige regenval De hevige regen die zorgde voor ernstige overstromingen afgelopen juli in Nederland, België, Duitsland en Luxemburg is waarschijnlijker geworden door klimaatverandering. Ook de intensiteit van deze hevige regenval neemt toe.

12 “Ik zie het klimaat veranderen” Tijdens een bergwandeling in de Alpen deze zomer werd het veranderend klimaat direct zichtbaar voor meteoroloog Dorothé Lucassen.

‘Het laatste stuk pad naar de berghut dat zo’n 25 jaar geleden nog over kale rotsen liep, was nu helemaal begroeid’.

18 Natuur als kustbeheerder Wind, water en stroming hebben grote invloed op de kustlijn van Ameland. Zonder beheer zou het eiland afbrokkelen. Dynamisch kustbeheer zorgt voor een veilige, meer natuurlijke en klimaatbestendige kust.

26 Hotspot Canada Canada associëren we eerder met kou en ijs, maar afgelopen zomer had de provincie Brits-Columbia te maken met enkele extreme hittegolven. Diverse warmterecords werden verbroken, met enorme bosbranden tot gevolg.

34 Groene regenmakers Over de waarde van bomen en bossen is eerder dit jaar het boek ‘Bladgoud’ verschenen, geschreven door Reinier van den Berg en twee co-auteurs. Het Weer Magazine sprak Reinier de onschatbare waarde van bomen.

Rubrieken 04 Weer & Meer 07 Mijn weerfoto 17 Weerinstrumenten – dauwpunthygrometer 23 Weerweetjes 24 Schitterende satellietbeelden 32 Ruimteweer – helikopter op Mars 40 Nader verklaard – wolkbreuken in de wereld 42 Seizoen – zomeroverzicht 44 Weerspreuk 45 Vragen 46 Puzzel

En verder 38 Haven Groenland vol ijs

Foto voorkant: Istock nr 5 • HET WEER Magazine

|3

weer | Weer & meer

SAMENSTELLING FRANK VAN DER LAAN

Weer & meer

Dieren veranderen door klimaatverandering

Weinig Franse wijn De productie van Franse wijn zal dit najaar bijna dertig procent lager zijn dan normaal.

Daarmee stevenen Franse wijnboeren af op de laagste productie ooit gemeten. De tegenvallende productie van wijndruiven in Frankrijk is een direct gevolg van het matige voorjaarsweer dit jaar. Wijndruiven zijn voor hun groei gebaat bij een droog en heet klimaat. De misère begon voor wijnboeren al in april, toen veel wijngebieden werden getroffen door nachtvorst, zeer ongebruikelijk in de Franse lente. Boeren staken ’s nachts vuurkorven aan om hun wijnvelden op te warmen, maar konden niet voorkomen dat de vorst de groeiende wijndruiven beschadigde. De verwachting is dat Frankrijk 33,3 miljoen hectoliter wijn gaat oogsten, zo’n 4,4 miljard flessen. Dat komt neer op 29 procent minder dan gemiddeld in de afgelopen vijf jaar – en daarmee de slechtste productie ooit gemeten.

In de regio Champagne wordt zelfs een afname van 36 procent verwacht. Het dramatische wijnjaar in Frankrijk kan wereldwijde gevolgen hebben. Frankrijk produceert namelijk 16 procent van de wereldvoorraad aan wijn. Met de tegenvallende oogst lopen Franse wijnboeren zo’n twee miljard euro omzet mis.

(Bron: De Volkskrant)

4 | HET WEER Magazine • nr 5

Muizen met langere staarten, konijnen met forsere oren of vogels met grotere snavels: sommige dieren veranderen van vorm als gevolg van klimaatverandering. Dat dieren in warme gebieden vaak grotere ‘aanhangsels’ hebben om gemakkelijker warmte kwijt te kunnen, was bekend – denk aan de woestijnmuizen met opvallend grote oren. Nu stapelt het bewijs zich op dat dieren ook grotere lichaamsdelen krijgen als aanpassing aan klimaatopwarming, zo schrijven onderzoekers op basis van een overzichtsstudie, gepubliceerd in vakblad Trends in Ecology & Evolutions.

De wetenschappers voeren een reeks dieren uit de hele wereld aan waarvan hitte-afvoerende aanhangsels als oren, snavels en vleugels de laatste decennia meetbaar groter zijn geworden, in vergelijking met het lichaam. Het gaat vooral om vogels en kleine zoogdieren, van parkieten tot konijnen.

Dat aanpassingsvermogen lijkt mooi, maar betekent ook dat dieren onder druk staan. We moeten dit dan ook zien als een waarschuwing, aldus de onderzoekers.

(Bron: De Volkskrant)

Niet één keer 35 graden Sinds 2012 is het elk jaar ergens in ons land minstens één keer 35 graden of warmer geweest. Dit jaar is dat niet gebeurd, waardoor een unieke reeks van negen aaneengesloten jaren is verbroken. Uniek, want vóór 2012 was het namelijk nooit meer dan twee jaar op rij ergens 35 graden of warmer. Waar voorgaande jaren 35 graden zo nu en dan met speels gemak werd gehaald, bleef de hoogste temperatuur van dit jaar steken op 34,0 graden, gemeten op 17 juni in Hupsel. In het begin van de vorige eeuw leek een temperatuur van 35 graden of hoger een soort onneembare vesting. Ongeveer één keer per tien jaar werd zo’n hoge temperatuur ergens in ons land gemeten. Tegenwoordig lijken dat soort zeer hete dagen door de opwarming van de aarde volstrekt normaal. Deze eeuw is in dertien verschillende jaren een temperatuur van 35 graden of meer gemeten. (Bron: Weeronline)

Weer & meer | weer

Weer & meer

Van onze hoofdredactie Frank van der Laan

Schaamte CO2-productie branden Australië berekend

foto: Jos Hebben

Australië werd in de zomer van 2019-2020, ook wel ‘Black Summer’ genoemd, geteisterd door enorme bosbranden. Onderzoekers hebben berekend hoeveel CO2 daarbij is vrijgekomen. Men schat de totale CO2-uitstoot op ruim 700 miljard kilogram. Dat is bijna het dubbele van de jaarlijkse uitstoot door het verbruik van fossiele brandstoffen in heel Australië en vergelijkbaar met de jaarlijkse uitstoot door het wereldwijde vliegverkeer. Natuurbranden zijn op zichzelf een natuurlijk jaarlijks terugkerend fenomeen in Australië.

Het unieke van de ‘Black Summer’-branden is dat ze extreem groot waren en dat ze woedden in eucalyptusbossen waar we dit soort grote branden eigenlijk niet vaak zien. Gezien de huidige opwarming van de aarde is het volgens de onderzoekers goed mogelijk dat de frequentie, duur en omvang van natuurbranden in ZuidoostAustralië - en mogelijk ook elders, zoals dit jaar in Oost-Siberië - in de toekomst toenemen. (Bron: KNMI)

Schaamte, een woord dat door de klimaatverandering vele varianten heeft gekregen. Vliegschaamte is wellicht een van de bekendste, waarbij mensen vanwege de klimaatopwarming niet meer durven te vliegen. Er bestaat ook vleesschaamte, aircoschaamte, bezorgschaamte, cappuccinoschaamte, benzineschaamte, cruiseschaamte, barbecueschaamte, sproeischaamte, meer-dan-twee-kinderen-schaamte en zelfs leefschaamte.

Inmiddels heb ik zelf een schaamte ontwikkeld: ‘extreem-weer-schaamte’. Tot nu toe vond ik extreem weer fascinerend en kon het mij bijvoorbeeld niet hard genoeg regenen of heet genoeg worden. Mijn fascinatie werd mede gevoed door het feit dat extremen niet vaak voorkwamen. Het was dus heel bijzonder als je dan een keer een extreme weergebeurtenis meemaakte. Maar als de huidige extremen het nieuwe normaal worden en de extremen dus nog extremer worden – een proces wat mijns inziens nu onder onze ogen plaatsvindt – dan weet ik niet of ik mezelf nog wel liefhebber van extreem weer wil blijven noemen.

Want nog extremer, met als gevolg nog meer natuurrampen en nog meer slachtoffers, dat hoeft van mij echt niet. Al vrees ik dat we nog maar aan het begin staan van een periode waarin de extremen alleen maar verder zullen toenemen, een beeld dat mij niet vrolijk stemt.

Waar ik wel vrolijk van word, is om alvast vooruit te kijken naar de komende winter. In het volgende nummer zullen we de stand van zaken rondom de winterverwachting 2021-2022 publiceren. Daar kijk ik naar uit, want er zijn nu al hoopvolle signalen voor deze winter. Ik ben en blijf wat dat betreft een echte winterliefhebber. En daar schaam ik mij niet voor.

Reageren? frank@hetweermagazine.nl

nr 5 • HET WEER Magazine

|5

Weer & meer

mijn weerfoto

weer | Weer & meer

Nieuwe stormnamen Stormen waarvoor het KNMI een code oranje of rood voor windstoten uitgeeft, krijgen sinds 2019 een naam. Met de stormnamen wil men het bewustzijn van gevaarlijk weer vergroten voordat het toeslaat. Samen met de weerdiensten Met Office (Groot-Brittannië) en Met Éireann (Ierland) is de namenlijst voor het seizoen 2021-2022 samengesteld. De eerste naam die is ingebracht door Nederland is Corrie. Corrie van Dijk was de eerste vrouwelijke meteoroloog bij het KNMI in 1964. Ook Eunice is een bijdrage van het KNMI, naar Eunice Foote. Foote wordt gezien als een van de eerste klimaatwetenschappers. Daarnaast heeft het KNMI de namen Herman, Franklin en Tineke op de lijst gezet. Herman is vernoemd naar Herman Bijvoet, oud-hoofddirecteur van het KNMI en meteoroloog tijdens de Watersnoodramp in 1953. Met Tineke wordt Tineke Dijkshoorn geëerd, de vrouwelijke winnaar van de Elfstedentocht in 1986. Tot slot is door het KNMI én Met Office samen de naam Franklin ingebracht – ter nagedachtenis aan Frank(lin) Kroonenberg die dit jaar overleed. Kroonenberg heeft ruim veertig jaar bij het KNMI gewerkt en was weerpresentator bij de NOS. Hij heeft bijgedragen aan de totstandkoming van Meteoalarm, het internationale platform met weerwaarschuwingen, en aan de naamgeving van stormen. De namenlijst is afwisselend vrouwelijk en mannelijk. De letters Q, U, X, Y en Z worden niet gebruikt. (Bron: KNMI)

Wat is uw weerfoto?

Heeft u ook een mooie weerfoto?

Stuur deze op - samen met uw verhaal bij deze foto - en wie weet staat uw weerfoto in één van de komende nummers van Het Weer Magazine. Onder de geplaatste inzenders wordt bovendien een prijs verloot.

6 | HET WEER Magazine • nr 5

25 juli 2021

Spiegeling Hans van der Ziel Tijdens het wandelen kijk ik vaak naar boven om te genieten van mooie wolkenluchten. Deze keer zag ik lopend op de IJsselbrug bij Hattem een schitterende wolkenlucht beneden mij.

Een mooie weerspiegeling in het water van de overstroomde uiterwaarden van de IJssel.

27 juli 2021

Inktzwart Marco van den Bogaerde, Haarlem Tijdens onze vakantie op Terschelling gingen we vaak ’s avonds nog even op de fiets naar de waddendijk om vogels te kijken. Deze keer trok iets anders onze aandacht: een inktzwarte lucht hing boven de Waddenzee en kwam rap dichterbij. Paar foto’s gemaakt en toen snel weer op de fiets terug. We waren net op tijd in ons vakantiehuisje, toen de bui losbarstte.

Stuur de foto naar: Het Weer Magazine Mijn Weerfoto WG Plein 150, 1054 SC Amsterdam Per mail: redactie@hetweermagazine.nl De prijs – een exemplaar van het boek ‘Bladgoud’ van Reinier van den Berg – hebben we verloot onder de inzenders en gaat naar Hans van der Ziel. Van harte gefeliciteerd! Het boek wordt zo spoedig mogelijk opgestuurd.

Mijn weerfoto

nr 5 • HET WEER Magazine

|7

TEKST SJOUKJE PHILIP, SARAH KEW, GEERT JAN VAN OLDENBORGH, HYLKE DE VRIES EN

Foto: AP

weer | Hevige regenval

Vaker hevige

regenval Kans op zware neerslag neemt toe door klimaatverandering

8 | HET WEER Magazine • nr 5

GEERT LENDERINK – KNMI KLIMAATBERICHT

Hevige regenval | weer

Door de buitensporige regenval overstroomde de Ahr-rivier met een verwoestende schade als gevolg, zoals hier in het Duitse dorpje Schuld in de Eiffel.

De hevige regenval die zorgde voor ernstige overstromingen afge­ lopen juli in Neder­ land, België, Duitsland en Luxemburg is waar­ schijnlijker geworden door klimaatver­ andering. Door klimaatverandering is de kans op deze hevige regenval toegenomen.

Ook zullen de buien zwaarder zijn.



nr 5 • HET WEER Magazine

|9

weer | Hevige regenval

Intensiteit hoger Uit het onderzoek blijkt dat in het huidige klimaat een dergelijke regenval gemiddeld ongeveer eens in de 400 jaar optreedt op een gegeven (vaste) locatie in de West-Europese regio tussen het noorden van de

Bron: REGNIE

Figuur 1. Waargenomen neerslagsommen op 13 en 14 juli 2021.

Figuur 2. Maximale eendaagse neerslagsom in april-september in het stroomgebied van de Ahr en de Erft. De groene lijn is een tien-jaar lopend gemiddelde.

10 | HET WEER Magazine • nr 5

land, België en Nederland, bekeken (figuur 3). Dit onderzoek is gebaseerd op waarnemingen, regionale klimaatmodellen en klimaatmodellen met zeer hoge resolutie die neerslag direct simuleren.

Bron: E-OBS/DWD

genval, hebben afgelopen maand deze studie verricht. Met behulp van gepubliceerde peer-reviewed methoden hebben ze geanalyseerd hoe door de mens veroorzaakte klimaatverandering de maximale eendaagse en tweedaagse regenval in het zomerseizoen (april-september) beïnvloedde. Daarbij stonden de twee kleine regio’s waar de recente overstromingen het ernstigst waren centraal: in de AhrErft regio (Duitsland) en aan de Maas (België). Ook is een grotere WestEuropese regio, waaronder Duits-

Bron:WWA

U

it onderzoek van een internationaal team van wetenschappers onder leiding van de Duitse weerdienst DWD blijkt dat we hevige regenval, zoals die afgelopen juli in West-Europa viel, in het huidige klimaat eens in de ongeveer 400 jaar kunnen verwachten. Deze kans neemt toe naarmate de aarde verder opwarmt.

De ernstige overstromingen werden veroorzaakt door de zeer zware regenval op 13 en 14 juli (figuur 1), eerdere natte omstandigheden en lokale hydrologische factoren. Hoewel rivierafvoer en waterstanden belangrijke componenten zijn van de overstromingen, is het onderzoek gericht op de belangrijkste meteorologische oorzaak: de hevige regenval. De waargenomen neerslaghoeveelheden in de Ahr, de Erft en het Belgische deel van het Maasstroomgebied hebben historisch waargenomen neerslagrecords ruim overtroffen (figuur 2).

Een internationaal team van wetenschappers van World Weather Attribution (WWA), aangevuld met experts van betrokken landen en experts op het gebied van extreme re-

Figuur 3. Onderzoeksgebied van de extreme regenval met in rood het stroomgebied van de Maas, zwart van de Ahr en de Erft en blauw een grotere West-Europese regio.

Foto: AFP

Hevige regenval | weer

Bij een opwarmings­ scenario van 2 graden neemt de kans op hevige regen nog meer toe Door de overstroming op elkaar gestapelde auto’s op een rotonde in Verviers, België

Alpen en Nederland (figuur 3). Maar het zal vaker voorkomen dat het ergens in de regio zo hard regent.

Ook blijkt uit de studie dat klimaatverandering de intensiteit van regenval in het zomerseizoen in de WestEuropese regio heeft doen stijgen met ongeveer 3 tot 19 procent ten opzichte van het klimaat rond 1900 toen de wereld gemiddeld 1,2 °C koeler was dan vandaag. De kans op een soortgelijke zware regenval is sinds 1900 dan ook met een factor tussen 1,2 tot 9 toegenomen.

Afhankelijk van de uitstoot in de komende decennia zal de wereldgemiddelde temperatuur verder stijgen.

De studie bekeek daarom ook een opwarmingsscenario van 2 graden (0,8 graden boven nu). Een precieze datum noemen die past bij dit scenario is niet mogelijk, maar vanaf 2040 laat een steeds groter deel van de

mondiale IPCC-klimaatprojecties een dergelijke opwarming van 2 graden of meer zien. De studie laat zien dat de intensiteit van een dergelijke gebeurtenis met nog eens 0,8 tot 6 procent zou kunnen toenemen en de kans dan verder stijgt met een factor 1,2 tot 1,4.

Deze toename wordt mogelijk onderschat omdat de waargenomen veranderingen in intensiteit en kansen tot nu toe groter zijn dan dat de modellen laten zien.

Verzadigde bodems Lokale factoren hebben een grote rol gespeeld tijdens de overstromingen.

Ten tijde van de hevige regenval van 12 tot 15 juli waren de bodems al gedeeltelijk verzadigd. Sommige valleien zijn erg smal met steile hellingen die bij extreme overstromingen tot trechterachtige effecten leiden. Deze factoren waren lokaal

ook verschillend, bijvoorbeeld door begroeiing, infrastructuur en waterbeheer, waardoor de verwoesting van de extreme overstromingen werd verkleind of vergroot. Bij de rivier de Ahr wordt de overstroming geschat op een gebeurtenis van eens in de vijfhonderd jaar of zeldzamer volgens voorlopige gegevens.

De neerslag had ook op een andere plek kunnen vallen. Hoe dit doorwerkt in overstromingen en dus de impact is erg afhankelijk van de regio. De maatregelen die in Nederland zijn genomen tegen overstromingen hebben geholpen zodat de impact niet nog groter was. Verdere adaptatie helpt om de negatieve gevolgen van zware regenval in de toekomst te verminderen. Snel de uitstoot van broeikasgassen reduceren helpt om verdere klimaatverandering te beperken.

•

nr 5 • HET WEER Magazine

| 11

weer | Klimaatverandering

TEKST KLIMAATBERICHT KNMI, DOROTHÉ LUCASSEN FOTO’S ROEL HENDRIKS

Het pad naar de berghut liep vroeger over kale rotsen. Nu is het volledig begroeid.

12 | HET WEER Magazine • nr 5

Klimaatverandering | weer

‘Ik zie het klimaat in de Alpen veranderen’ Tijdens een bergwandeling in de Alpen deze zomer werd het veranderend klimaat direct zichtbaar voor meteoroloog Dorothé Lucassen. “Het laatste stuk pad naar de berghut dat zo’n 25 jaar geleden nog over kale rotsen liep, was nu helemaal begroeid. Komt dit door het natte en groeizame zomerweer dit jaar of is er meer aan de hand?”

D

e temperatuur is in Zwitserland in de afgelopen 150 jaar zo’n twee graden gestegen (figuur 1) en er wordt verwacht dat deze stijging in de toekomst verder versnelt. Ook de neerslag in de winter is toegenomen. De klimaatverandering van Zwitserland volgt het globale patroon en met verder nog de belangrijkste veranderingen: drogere zomers, maar wel extreme neerslagpieken, meer hittedagen

(temperatuur boven 25-30 graden) en in de laaggelegen delen minder sneeuw in de winter. De sneeuwgrens is sinds 1984 gemiddeld met zo’n 5 tot 10 meter per jaar hoger komen te liggen.

In de Alpen ligt de boomgrens tussen de 1800 en 2200 meter, daarboven is het te koud. Bomen kunnen alleen overleven als tijdens het groeiseizoen de gemiddelde temperatuur minimaal 5 tot 7 graden bedraagt. Per graad opwarming komt deze thermi sche grens zo’n 150 tot 200 meter

nr 5 • HET WEER Magazine

| 13

weer | Klimaatverandering

Er wordt een reusachtige aardverschuiving verwacht

Bron: Meteoschweiz

De helling van de Spitzer Stein. Door het smelten van de permafrost is onder andere dit gedeelte van de helling aan het schuiven en aan het loskomen.

Hier is al een keer een groot rotsblok naar beneden gevallen.

Grote aardverschuiving als gevolg van meerdere breuken in een berghelling.

Figuur 2: Schematische doorsnede van aardverschuiving op helling.

14 | HET WEER Magazine • nr 5

Bron: Kantonales Amt für Wald

Figuur 1: Jaarlijkse temperatuurverloop van Noord-Zwitserland boven 1000 m boven zeeniveau.

hoger te liggen. Door temperatuurstijging kan de boomgrens dus opschuiven en dat wordt op meerdere plaatsen in de Alpen waargenomen.

In hoeverre klimaatverandering hiervoor verantwoordelijk is, is lastig vast te stellen. Niet alleen de temperatuur, maar ook landgebruik zoals begrazing, sneeuwbewegingen, vorstperiodes in de vroege zomer, wind, droogte of concurrentie van andere planten beïnvloeden namelijk het voortbestaan en de groei van bomen.

Tekenbeet Tijdens de wandeling lopen we een tekenbeet op, dit was in de bergen bij ons nog nooit gebeurd. Komen teken dan ook in de Alpen voor?

Teken worden actief zodra de temperatuur boven de 5 tot 10 graden komt. Ze hebben voldoende vocht nodig om te leven en kunnen ook goed tegen lage temperaturen; ze kunnen zelfs enkele uren in de vriezer overleven. Een dik pak (isolerende) sneeuw beschermt de bodem tegen strenge vorst en is dus

Klimaatverandering | weer

gunstig voor de overwintering van de teek.

Door mildere winters en neerslagtoename verschuift het verspreidingsgebied van de teek naar NoordEuropa en naar hoger gelegen gebieden. Zo komen teken nu tot ongeveer 1500 meter hoogte voor, maar in de toekomst waarschijnlijk ook op grotere hoogtes.

Bergflank in beweging De terugtocht naar het dal verliep anders dan voorheen. Een deel van de helling was namelijk afgezet en in het dal arriveerden we tenslotte bij twee grote nieuwe damwanden.

Dit alles heeft te maken met een reusachtige aardverschuiving die verwacht wordt. De komende tien jaar wordt een afbreuk van zo’n acht miljoen kubieke meter gesteente

gevreesd (wat zoveel is als drie Egyptische piramides).

Door klimaatverandering smelten gletsjers af en neemt de stabiliteit van de permafrost af. Door deze ontdooide ondergrond is een hele bergflank in beweging gekomen. Omdat het ijs is weggesmolten, kan het smeltwater het gesteente eronder binnendringen en een aardverschuiving veroorzaken (figuur 2). De talrijke sneeuw in de winter en de grote hoeveelheden neerslag in de zomer hebben de beweging van de berg richting dal versneld (figuur 3). De damwanden worden gebouwd om het dorp te beschermen tegen overstromingen en modder/puinstromen die kunnen ontstaan door deze aardverschuiving.

Voor het dorp is klimaatverandering een actualiteit waaraan ze zich noodgedwongen moeten aanpassen.

•

Bron: Gemeinde Kandersteg

Damwanden worden gebouwd om het dorp te beschermen tegen overstromingen en modder/puinstromen die kunnen ontstaan door aardverschuivingen.

Figuur 3. Overzicht GPS meetpunten en GPS trajectoriën die verplaatsing van het gesteente van de berghelling Spitzer Stein laten zien tussen 27 juli en 27 augustus 2021. Gemiddelde verplaatsing was 9 cm/dag.

nr 5 • HET WEER Magazine

| 15

M E E T I N S T R U M E N TAT I E

Ultrasoon Universeel Meteo station

Keramische neerslag detectie!

Toepassingen: ­GBS ­Verkeer ­Meteorologie ­Groene stroom ­Tuinbouw ­Luchtvaart ­Off­shore

Grote keus in barometers Grote keus in en weerstations

barometers en weerstations

U slaagt beslist bij de meteospecialist!

Kijk op www.meteospecialist.nl

Zoveel zag u niet eerder in een winkel! Kijk op www.meteospecialist.nl

Ultrasoon compleet Meteo Station

De USM is leverbaar in 4 modellen.

Standaard zijn de modellen voorzien van windsnelheid en windrichting.

Tot 8 meteorologische parameters, analoge en digitale uitgangen. meetbereiken

analoge uitgangen digitale uitgangen voeding

: 0... 60 m/s, 0 ... 360°, ­30...+70°C, 0...100%RV, 300...1100 hPa, 0...150 kLux, 0...10mm/min neerslag : 0 ... 10V, 2...10V : RS485, RS422, ASCII, ModBus RTU : 24V AC/DC

De Meteospecialist Henk en Hettie Vlasma De Meteospecialist Hoofdstraat 67 Henk en Hettie Vlasma 9244 Cm Beetsterzwaag

Turfschipper 114 | 2292 JB Wateringen | Tel. 0174 272330 info@catec.nl | www.catec.nl

Hoofdstraat 67 9244 Cm Beetsterzwaag

Tel. 06-23081887 Maandags gesloten

Tel. 0512-381955 Maandags gesloten, vrijdag koopavond

Adv_Vlasma.indd 1

02-12-20 09:40

Deel jij onze passie voor de natuur?

Lees De Levende Natuur, al sinds 1898 hét tijdschrift voor natuuronderzoek en natuurbeheer De Levende Natuur, opgericht in 1896 door onder meer Jac. P. Thijsse, is hét Nederlandstalige tijdschrift voor natuuronderzoek en natuurbeheer. Beheerders, vrijwilligers, onderzoekers en beleidsmakers blijven dankzij De Levende Natuur op de hoogte van wat er speelt in de natuur. De artikelen, visies en opinies zijn gebaseerd op recent onderzoek en/of jarenlange ervaring van de auteurs.

Een greep eruit de ond werpen

> > > > > > > > >

Natuurparadijs Griend Levend moerasveen in Nederland Akkerranden: ook buiten de broedtijd van belang Bestrijding van de Japanse Duizendknoop Grauwe klauwier gedijt op militair oefenterrein Aanvalsplan Grutto – is het genoeg?

Herintroductie van soorten: is dat een goede zaak?

Natuurbeleid op zee Exoten – altijd een probleem?

1 e jaar

D e L e ve n d Natuur e van € 38,00

voor slech ts

€ 25,–

W W W . D E L E V E N D E N AT U U R . N L / A A N B I E D I N G

TEKST & BEELD PETER PAUL HATTINGA VERSCHURE

Weerinstrumenten | weer

Met de door John Frederic Daniell in de 18de eeuw ontwikkelde hygrometer kon het dauwpunt worden vastgesteld. Van het kwetsbare instrument zijn niet veel exemplaren bewaard gebleven.

“A

ls er iets ijskouds in een glas werd gedaan, leek de omringende lucht zichzelf te veranderen in water.” Aldus noteerde de groothertog van Toscane, Ferdinando II de’ Medici in 1655. Hij doorzag daarmee het verschijnsel van condensatie als samenspel van waterdamp, lucht en temperatuur. Zijn experiment in hetzelfde jaar met in verschillende omgevingen opgestelde glazen vazen gevuld met ijs kunnen we als de eerste luchtvochtigheidsmetingen beschouwen.

Condensvorming op een afkoelend voorwerp bleef kernpunt van onderzoek naar het kwantificeren van waterdamp in de lucht. In 1751 definieerde de Franse arts Charles le Roy (1726-1779) de degré de saturation: het punt van afkoeling “waarbij de lucht een deel van het water begint los te laten dat erin is opgelost”. Dat is wat wij nu het dauwpunt noemen.

In 1820 presenteerde de Britse natuurkundige John Frederic Daniell (1790-1845) een meetinstrument dat eveneens is gebaseerd op dauwvorming op een afkoelend element. De afkoeling vindt evenwel niet plaats door middel van toegevoegd ijs, maar door verdamping van ether. Daniell’s hygrometer bestaat uit een gesloten systeem van twee bollen van dun glas die met elkaar in verbinding staan door een brede buis. In één bol is een thermometer bevestigd. Die bol is voorzien van een heel dun goudlaagje. De andere bol wordt omhuld door een dun lapje stof. In het systeem bevindt zich een hoeveelheid ether van ruim een halve bol volume. Het hele systeem is bevestigd op een houten zuil waarop een thermometer is gemonteerd.

Om deze hygrometer af te lezen moet de bol met de thermometer zijn gevuld met de interne ether. De andere bol moet vervolgens worden gekoeld door bijvoorbeeld wat

Dauwpunthygrometer naar Daniell. Hoogte 29,5 cm. Hout, glas met goudluster, ether.

Kwikthermometers in graden Celsius met schaalplaten van melkglas. Duitsland, midden 20ste eeuw.

ether op het doekje te gieten. Door de afkoeling van die bol zal een snelle verdamping in gang worden gezet van de ether in de bol met de thermometer die daardoor ook gaat afkoelen. De thermometer in de bol wordt afgelezen op het ogenblik dat zich op de vergulde bol condens (lees: dauw) begint te vormen. Een tweede aflezing wordt gedaan op het moment dat de condens weer verdwijnt. Het gemiddelde van de twee gemeten waarden wordt beschouwd als het dauwpunt. Het dauwpunt is een belangrijke meteorologische grootheid bij kansberekeningen voor mist, gladheid en bewolking. Door het dauwpunt te vergelijken met de gemeten luchttemperatuur kan door middel van een tabel de luchtvochtigheid worden bepaald.

Daniell’s hygrometer is vooral toegepast in laboratoria. Van dit kwetsbare instrument zijn niet veel exemplaren bewaard gebleven.

De meeste bevinden zich in museumcollecties. Het hier afgebeelde exemplaar is van betrekkelijk recente makelij.

•

nr 5 • HET WEER Magazine

| 17

Weerinstrumenten

Dauwpunthygrometer naar Daniell

weer | Kustbeheer

foto: wikimedia

Met een zandsuppletie spuit men via dikke buizen een mengsel van zand en water tot ver over het strand.

Bulldozers verspreiden het verder.

18 | HET WEER Magazine • nr 5

TEKST HENK-JAN VAN DER VEEN

Kustbeheer | weer

Natuur als kustbeheerder Wind, water en stroming hebben grote invloed op de kustlijn van Ameland. Zonder beheer zou het eiland afbrokkelen.

Dynamisch kustbeheer zorgt voor een veilige, meer natuurlijke en klimaatbestendige kust. 

nr 5 • HET WEER Magazine

| 19

weer | Kustbeheer

R

ijden gaat niet. Het zandpad naar de top van het duin is mul en ergens halverwege blijft de dienstauto steken. Dan maar lopen. Een paar minuten later sta ik met collegaboswachter Marjan op een uitzichtpunt bij de Lange Duinen, aan de westzijde van Ameland. Dit punt ligt op een van de hogere duinenrijen, die een belangrijke rol spelen in de kustverdediging. We kijken uit over een lage, brede vlakte, die overgaat in strand en Noordzee. Marjan wijst me op de duinenrij in de verte. Een paar jaar geleden brak met hoogwater de zee door en spoelde een deel van het duin weg. Natuurprocessen krijgen hier meer ruimte en maken deel uit van dynamisch kustbeheer, een innovatieve vorm van kustbescherming.

De westzijde van Ameland geldt als een van de meest dynamische kust-

gebieden in ons land. Wind, golfslag en getijdenstromingen zorgen voor een constante druk op de kustlijn.

Op sommige plekken verdwijnt er zand, op andere plekken komt er juist zand bij. Die balans valt tot nu toe negatief uit. Jaarlijks verliest het eiland 30 tot 40 meter zand aan de zee. Zonder actief beheer zou het eiland gaan ‘wandelen’ richting het oosten, ofwel afslaan aan de westzijde en aangroeien aan de oostzijde.

Daarbij is het westelijk deel extra gevoelig voor erosie als gevolg van de sterke zeestromingen in het Borndiep, het zeegat tussen Ameland en Terschelling. Met het oog op klimaatverandering en zeespiegelstijging heeft dit kustdeel extra aandacht bij de kustbeheerders.

Zandsuppleties Om het eiland op z’n plek te houden, onderhoudt Rijkswaterstaat de

Natuurlijke processen krijgen de ruimte bij dynamisch kustbeheer.

Zo zorgde hoogwater in 2018 en 2019 voor doorbraken, waarbij een deel van de buitenste duinenrij wegspoelde.

20 | HET WEER Magazine • nr 5

kustlijn, met strand en duinen als belangrijkste buffers en beschermers. Tegenwoordig heet dit dynamisch kustbeheer, waarbij natuurlijke processen en kustbescherming hand in hand gaan. Om dit proces te stimuleren, voert Rijkswaterstaat zandsuppleties uit. Hiervoor haalt men met speciale schepen vele miljoenen kubieke meters zand uit de Noordzee, waarna men het mengsel van zand en water op de zeelijn en tot ver over het strand spuit. Het water vloeit weer terug naar de zee, het zand blijft liggen. Golven en vooral wind verspreiden het zand weer verder langs de kust, waar het uiteindelijk weer nieuw strand en duinen vormt.

Deze vorm van kustbeheer is relatief nieuw. Tot de jaren negentig van de vorige eeuw hanteerde Rijkswaterstaat een strikte, rationele benadering voor de kustlijn. Kust en dui-

Kustbeheer | weer

nen werden kunstmatig vastgelegd en op hun plek gehouden. Veiligheid was het belangrijkste doel, natuurlijke processen en natuurwaarden kregen weinig aandacht.

Na een storm of duinafslag werd vers zand aangebracht op het duin,

De zandhonger van de Nederlandse kust De natuurlijke zandbalans van de Nederlandse kust is negatief en vraagt voortdurend om extra zand. Hierdoor is de kustlijn de afgelopen eeuwen met circa 1 meter per jaar landwaarts opgeschoven. Jaarlijks suppleert Rijkswaterstaat ruim 12 miljoen kubieke meter zand langs onze kust. Door de relatieve zeespiegelstijging is zand nodig om de kust op niveau te houden. Zeespiegelstijging heeft ook geleid tot een geleidelijke afname van de aanvoer van zand vanaf de Noordzeebodem tot nul en ook is de aanvoer van zand uit de rivieren afgenomen. Verder hebben de bouw van de Afsluitdijk en de halfopen Oosterscheldekering het natuurlijke kustsysteem verstoord. Ook wind (denk aan stormen) en zeestromingen verplaatsen grote hoeveelheden zand van zuid naar noord, met nu eens erosie en dan weer sedimentatie. Overigens hangen de gevolgen van zeespiegelstijging ook samen met bodemdaling als gevolg van de tektonische beweging van aardlagen sinds de laatste ijstijd en bodemdaling als gevolg van zout- en gaswinning.

Foto: Johan Krol

vaak in combinatie met rietschermen om zand in te vangen. In het voorjaar werd vervolgens helmgras

geplant om het zand vast te houden en nieuwe erosie te voorkomen.

Duinen zaten in een soort korset, met als gevolg dat er overal strakke, eenvormige duinenrijen lagen.

Vanaf 1990 verandert deze werkwijze en komt er een omslag in denken en doen. Uit eerdere proeven blijkt dat dynamisch kustbeheer zowel kustveiligheid en natuurwaarden positief beïnvloedt. Het brengt erosie en afslag tot stilstand, waardoor duinen niet langer intensief vastgelegd hoeven te worden met helm. In de eerste kustvisie uit 1990 kiest het ministerie dan ook voor een nieuwe koers. Statisch kustbeheer verandert in dynamisch en het accent komt meer te liggen op natuurlijke kustbescherming.

Vanaf dan geldt de kustlijn van 1990 als ijkpunt voor kustbescherming.

Veiligheid staat nog steeds voorop, maar nu met meer oog voor een natuurlijker duinlandschap. Het motto is ‘zacht waar het kan, hard waar het moet’. Zacht is het toevoegen van zand aan het kustsysteem via suppletie. Het voordeel is dat

hiermee ook functies als natuur, recreatie en waterwinning mee kunnen liften.

Doorbraak Terug naar de Lange Duinen. We staan op het strand en kijken tegen de buitenste duinenrand aan. Door de jaren heen is de strakke duinenrij verdwenen. Zo sloeg in 2013 en 2015 een deel weg door storm, deels in combinatie met hoogwater. Nog vers in het geheugen van de Amelanders is de doorbraak van 18 januari 2018.

Die nacht was het eveneens hoogwater in het Waddengebied. Het water sloeg toen een gat van 20 meter breed en het zeewater kon via een geul richting het achterland stromen. Tegelijk vloeide ook zoetwater vanuit de hoger gelegen duinvallei naar de zee. Een jaar later gebeurde dit nogmaals en ontstond er een gat van 300 meter.

Wat opvalt is dat de vlakte over een groot deel onbegroeid is. Slechts op enkele hogere delen groeit helm en zeeraket. Op deze plaatsen is de dynamiek het grootst. Zand stuift op

nr 5 • HET WEER Magazine

| 21

weer | Kustbeheer

Niet de mens, maar de zee bepaalt wat hier gebeurt

Dezelfde plek op de Lange Duinen als op de foto op pagina 20, maar dan twee jaar later. De strakke duinenrij is verdwenen en de vlakte is grotendeels onbegroeid. Slechts op enkele hogere delen groeit helm en zeeraket. Op deze plaatsen is de dynamiek het grootst.

en verplaatst zich over het gebied.

Op sommige plekken blaast de wind het zand weg en ontstaan kuilen, op andere plekken valt het zand juist neer en vind je hoge zandruggen. De zandvlakte werkt als een doorgeefluik: via het strand komt zand binnen, waarna het zich verder kan verplaatsen richting de achterliggende duinen. Zandsuppleties fungeren hierbij als belangrijke zandmotor.

Om de vier jaar vult Rijkswaterstaat de westkust van Ameland aan.

De laatste keer dat dit gebeurde was in 2019, toen spoten baggerschepen 2,4 miljoen kuub zand op de westelijke kustlijn. Dat zijn ongeveer 2500 Amelander vuurtorens vol, zo rekende Rijkswaterstaat onlangs uit.

Pionierplanten Dat dynamisch kustbeheer een ander, meer natuurlijker landschap geeft is duidelijk te zien. Maar welk effect heeft dit op de natuur? Ik bel met Johan Krol van Natuurcentrum Ameland. Hij doet al meer dan 25 jaar onderzoek naar de effecten op

22 | HET WEER Magazine • nr 5

planten en dieren. De grootste winst is volgens hem dat de beheerders zijn gestopt met het plaatsen van stuifschermen en aanplanten van helm.

Niet de mens, maar de zee bepaalt wat hier gebeurt. De doorbraken hebben meer een open verbinding gecreëerd, waardoor er een geleidelijke overgang is ontstaan van zoet naar zout. Op deze delen ontwikkelen zich kleine duintjes, met kenmerkende pionierplanten als biestarwegras en zandhaver. Opvallend is ook dat de duindoorn zich uitbreidt vanuit het achterliggende duingebied richting de zeereep.

Een ander positief effect is dat het zand nu ook verder het land op kan stuiven. Hier liggen natte duinvalleien met een bijzondere plantengroei. De wind blaast het kalkrijke strandzand het moeras in en zorgt iedere keer weer voor verversing van het bodemoppervlak. Er komen allerlei overgangen tot ontwikkeling: van nat naar droog, van zoet naar zout, van kalkarm naar kalkrijk en van voedselarm naar voedselrijk.

Sinds een aantal jaren vindt Krol

weer planten als parnassia, geelhartje en groenknolorchis.

En dan de veiligheid. Toelaten van zee, wind en water lijkt op het eerste gezicht een on-Nederlandse maatregel. Johan Krol heeft er uitgebreid naar gekeken en zijn conclusies zijn best verrassend. In eerste instantie verwachtte men dat de buitenste duinen zich meer zouden gaan verplaatsen richting het achterland, maar dit is niet gebeurd. Daarbij is het volume van de zeereep flink toegenomen. Vijftien jaar geleden was deze 7 meter boven zeeniveau, inmiddels is dit 15 meter: een stijging van 8 meter. Ook is het duinbeheer minder arbeidsintensief. Waar vroeger 15 mensen bezig waren met schermen zetten en helm planten, doet nu de natuur haar werk. Dynamisch kustbeheer levert dus meer winst op voor mens en natuur. Niet alleen de biodiversiteit profiteert, ook is het duingebied nu meer klimaatbestendig en kan het meegroeien met de stijgende zeespiegel. En dat komt ten goede aan de veiligheid op de lange termijn.

•

Weerweetjes | weer

TEKST ARIE VERRIPS, FRANK VAN DER LAAN, MARIO EGTHUIJSEN

Weerweetjes

Hoe lang blijft de zon nog schijnen?

In de zon wordt per seconde zo’n 700 miljoen ton waterstof in 695 miljoen ton helium omgezet. Daarvan wordt ongeveer 0,7 procent omgezet in licht. Ongeveer de helft van de totale hoeveelheid waterstof in de zon is inmiddels verbruikt. Daar deed de zon 4,5 miljard jaar over. Naar schatting heeft de zon nog ‘brandstof ’ voor nog eens 4 miljard jaar.

Hoe reageren vogels op wind?

Draait de maan ook om haar as?

Ja, net zoals de Aarde draait ook de Maan om haar eigen as. De rotatie van de Maan om haar eigen as loopt echter vrijwel gelijk met haar baan rond de Aarde (ruim 27 dagen). Dit betekent dat altijd dezelfde kant van de Maan naar de Aarde is gericht. Eigenlijk zien we iets meer dan de helft van de Maan. Door allerlei variaties in de baansnelheid van de Maan rond de Aarde zien we vanaf de Aarde in totaal 59 procent van het maanoppervlak.

Hoeveel waterdamp zit er in lucht?

Dit verandert voortdurend. Warme lucht kan veel meer waterdamp bevatten dan koude lucht. Lucht van 0 °C, die geheel verzadigd is, kan 3,8 gram water bevatten op een kilo lucht. Bij 20 °C is deze waarde 14,8 gram en bij 30 °C 27,5 gram. Hogerop in de atmosfeer is het gemiddeld kouder en kan de lucht dus minder vocht bevatten dan op zeeniveau.

Wie debuteerde als eerste weerman op tv?

Het eerste weerbericht was op de Nederlandse televisie te zien tijdens een tweede experimentele tv-uitzending van de NTS op 7 oktober 1951.

De weerman was Cor van der Ham, KNMI-meteoroloog. Diezelfde avond werd ook een uitgebreide bijdrage over het weer uitgezonden in het VPRO-programma ‘De mens en zijn liefhebberijen’. Daarin werd aan een Friese onderwijzer, tevens weeramateur, ruim aandacht geschonken. Het betrof Hans de Jong, die later bekend werd als weerman van de NCRV.

Vanaf windkracht 5 stopt de nachtelijke vogeltrek. Bij kracht 6 zijn er niet veel vogels meer in de lucht. Bij windkracht 7 zoeken kleine vogels een schuilplaats. Bij kracht 8 zien we vrijwel geen vogels meer in de lucht, behalve eenden en zwaluwen, die het zelfs met storm (kracht 9) nog uithouden. Bij een zware storm, kracht 10, blijven alle vogels aan de grond.

Hooggelegen stad De hoofdstad van Bolivia, La Paz, ligt op 3640 meter hoogte. In de Alpen kun je op een dergelijke hoogte nauwelijks overleven, maar in La Paz is de gemiddelde maximumtemperatuur vrijwel het hele jaar door circa 20 °C. In de nacht is het er vrijwel altijd tussen 1 en 6 °C. Soms vriest het ’s nachts een beetje. Warmer dan 25 °C wordt het er nooit. De zon schijnt er jaarlijks bijna 2300 uur en met 488 mm per jaar regent het ongeveer tweederde van de hoeveelheid in Nederland.

nr 5 • HET WEER Magazine

| 23

weer | Schitterende satellietbeelden

TEKST FRANK VAN DER LAAN

Herfstkleuren We zien hier het bergachtige gebied van centraal Pennsylvania in Noord-Amerika, getooid in voornamelijk bruine herfstkleuren. Het middelgebergte met glooiende heuvels en valleien maakt deel uit van de Appalachen - dat zich uitstrekt van New York tot Alabama - en staat bekend als de Valley and Ridge Province. Ooit waren de pieken in dit gebied zo hoog als in de Rockies en de Alpen. Miljoenen jaren van erosie hebben ze echter uitgesleten tot dit glooiende en heuvelachtige gebied.

•

24 | HET WEER Magazine • nr 5

FOTO OPERATIONAL LAND IMAGER (OLI)/LANDSAT 8-SATELLIET

Schitterende satellietbeelden | weer

Schitterende satellietbeelden

nr 5 • HET WEER Magazine

| 25

weer | Canadese hittegolf

TEKST INGRID ROMPA

Hotspot Canada

Het dorpje Lytton werd door een hevige brand volledig in de as gelegd

26 | HET WEER Magazine • nr 5

Canadese hittegolf | weer

Canada associëren we eerder met kou en ijs, maar afgelopen zomer had de provincie Brits-Columbia te maken met enkele extreme hittegolven. Diverse warmterecords werden verbroken, met enorme bosbranden tot gevolg.

gemeld. De meeste overledenen waren ouder dan 60. “De gegevens bevestigen wat al bekend is over de risico’s van extreme hitte voor oudere mensen, en toont aan dat de senioren van Brits-Columbia het zwaarst zijn getroffen”, aldus Lisa Lapointe, hoofd van de lijkschouwersdienst van B.C.

B

Noodtoestand

RITS-COLUMBIA, 16 augustus 2021 - Het regent in Vancouver, maar opnieuw is de regen van korte duur. Voor de komende tijd zijn gelukkig geen hittegolven voorspeld. We hebben er nu drie achter de rug waarvan een met zeer ernstige gevolgen. Op dit moment woeden er nog 263 bosbranden in Brits-Columbia.

De vorige regenbui heeft 52 dagen op zich laten wachten. Die dag staat met 22,1 millimeter meteen in de boeken als natste 7 augustus sinds het begin van de metingen in 1900.

Een vreemde ervaring voor het normaal gesproken zo regenachtige Vancouver. “Welcome back rain. We have missed you”, schrijft een inwoner op Twitter. Hij is niet de enige die zijn vreugde op deze manier uit.

De derde en laatste hittegolf was niet zo extreem als de hittegolf die BritsColumbia in juni in zijn greep hield.

Daarbij werden verschillende Canadese warmterecords verbroken. Op veel plaatsen in Brits-Columbia – en ook in de Amerikaanse staten Oregon en Washington - werden temperaturen gemeten van ver boven de 40ºC, en ontstonden enorme bosbranden.

De hitte heeft niet alleen een verwoestend effect op de natuur. In de provincie Brits-Columbia zijn in de periode van 20 juni tot 29 juli in totaal 569 mensen overleden ten gevolge van de extreme hittegolf.

Het aantal gerapporteerde sterfge-

vallen is volgens het provinciebestuur 300 procent hoger dan het aantal sterfgevallen dat in dezelfde periode in voorgaande jaren aan de lijkschouwersdienst van B.C. werd

Op 20 juli van dit jaar werd de noodtoestand uitgeroepen in B.C. in verband met de aanhoudende bosbranden. In eerste instantie werd deze  verlengd tot 18 augustus; daarna

nr 5 • HET WEER Magazine

| 27

weer | Canadese hittegolf

In totaal zijn er meer dan een miljard zeedieren gedood door de zinderende hitte, zoals hier op Kitsilano Beach in Vancouver, waar het stonk naar verrotte zeedieren.

Door de zinderende hitte was er een massale sterfte van mosselen, kokkels en zeesterren

28 | HET WEER Magazine • nr 5

werd deze nogmaals verlengd tot 31 augustus. In totaal zijn er 263 bosbranden in de provincie. “We hebben gezien hoe diverse grote branden zich snel hebben kunnen verspreiden in verschillende gebieden in de provincie”, reageert Mike Farnworth, minister van Openbare Veiligheid en procureur-generaal. “Nu

Canadese hittegolf | weer

Vuurstormen Door de combinatie van intense hitte en droogte ontwikkelen de bosbranden in het westen van Canada hun eigen weersystemen, melden deskundigen. Het fenomeen staat volgens hen bekend onder de naam pyrocumulonimbus, vuurstorm. De wetenschappers volgen de vuurstormen al sinds mei van dit jaar. Ze zijn waargenomen in Canada in Brits-Columbia, Alberta, Saskatchewan, Manitoba en Ontario.

Volgens Michael Fromm, een meteoroloog van het United States Naval Research Laboratory, gevestigd in Washington D.C. werd het stadje Lytton eind juni op twee opeenvolgende dagen getroffen door vuurstormen. “Het was waarschijnlijk de grootste pyrocumulonimbusstorm van het jaar tot nu toe”, vertelde hij aan CBC News. De rookpluim reist de wereld rond en staat op het punt om via de Verenigde Staten en Canada terug te keren.

(Bron cbc.ca)

we de noodtoestand met nog eens twee weken verlengen, wil ik de inwoners van Brits-Columbia verzekeren dat we alles in het werk stellen om hun veiligheid te garanderen.”

Wetenschappers uit Canada, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en Nederland (KNMI) hebben de

hittegolf geanalyseerd. “Een gebeurtenis zoals de hittegolf van 2021 in het noordwesten van de Stille Oceaan is nog steeds zeldzaam of uiterst zeldzaam in het huidige klimaat, maar zou vrijwel onmogelijk zijn zonder de door de mens veroorzaakte klimaatverandering”, schrijven de onderzoekers in hun wetenschappelijk rapport.

“Naarmate de opwarming van de aarde voortschrijdt, zal een dergelijke hittegolf een stuk minder zeldzaam worden.

Onze resultaten houden een sterke waarschuwing in: ons snel opwarmende klimaat brengt ons op onbekend terrein met aanzienlijke gevolgen voor gezondheid, welzijn en bestaansmiddelen.” (Lees meer in de kaders)



nr 5 • HET WEER Magazine

| 29

foto: Martin MacMahon

weer | Canadese hittegolf

Het vuur verschroeide deze treinbrug in de buurt van Lytton foto: Martin MacMahon

Hittegolf wordt minder zeldzaam

Restanten van een aantal door de hevige brand verwoeste huizen.

Het roet afkomstig van bos­ branden bevordert het smelten van het ijs van de gletsjers 30 | HET WEER Magazine • nr 5

Volgens wetenschappers uit Canada, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en Nederland komt een extreme hittegolf als deze in ons huidige klimaat een op de duizend jaar voor. Maar zonder de door de mens veroorzaakte klimaatverandering, zou de hittegolf minstens 150 keer zeldzamer zijn geweest. Wanneer de hittegolf had plaatsgevonden aan het begin van de industriële revolutie, dan was hij 2°C minder heet geweest. De gemiddelde wereldtemperaturen waren destijds namelijk 1,2°C koeler dan vandaag.

In de toekomst, zal een vergelijkbare hittegolf nog een graad warmer zijn. Bij de huidige emissieniveaus is het in de jaren 2040 namelijk 0,8°C warmer dan nu. Een hittegolf zoals deze zal zich in de toekomst - met de 2°C opwarming van de aarde (1,2°C + 0,8°C) - ongeveer om de 5 à 10 jaar voordoen. (Bron: Rapid attribution analysis of the extraordinary heatwave)

Canadese hittegolf | weer

Hittegolf laat ook gletsjers niet onberoerd Kokende appelbomen Het verhaal van Lytton is een van de meest schokkende voorbeelden van de gevolgen van de klimaatverandering. De inwoners zijn jarenlang trots geweest op de extreme zomerhitte in hun stadje. Ze noemden Lytton zelfs ‘Canada’s Hot Spot’. Maar deze zomer veranderde alles. De temperatuur in het stadje steeg op 27 juni tot 46,6 °C. De volgende dag was het 47,9 °C, en uiteindelijk werd het op de derde dag 49,6 °C. Hiermee werd het Canadese record voor de hoogste temperatuur gedurende drie opeenvolgende dagen verbroken.

De maximumtemperatuur van 49,6 °C was bijna vijf graden heter dan ooit in Canada is gemeten. Een inwoner van Lytton vertelde aan CBC News dat de appels letterlijk hingen te bakken aan de takken van zijn appelboom. En bij sommige mensen stierven hun kippen in hun hokken door de enorme hitte.

Op de tweede dag van de hittegolf propten de bewoners van Lytton ten einde raad natte lakens en dekens voor hun ramen om zich te beschermen tegen de steeds hoger wordende temperaturen. Of ze schuilden in hun kelders, als ze die hadden. De volgende dag werd het grootste deel van het stadje binnen enkele minuten verwoest door een enorme bosbrand.

Twee mensen kwamen hierbij om. De oorzaak van de brand wordt nog onderzocht. Er zijn aanwijzingen dat een trein een rol kan hebben gespeeld bij het ontstaan van de brand.

Dode zeedieren In dezelfde periode stonden de Canadese kranten vol nieuws over de massale sterfte van mosselen, kokkels en zeesterren. Volgens Chris Harley, een zeebioloog werkzaam aan de Universiteit van Brits-Columbia, zijn in totaal meer dan een miljard zeedieren

De hittegolf heeft ook de gletsjers niet onberoerd gelaten, melden deskundigen. En dat terwijl ze al in versneld tempo aan het smelten zijn. Volgens Brian Menounos, onderzoeker gletsjerveranderingen aan de Universiteit van Noord-Brits-Columbia, was het zelfs op 3.000 meter hoogte zes graden warmer dan gemiddeld. De meeste gletsjers in de bergen van Alberta en B.C zullen naar verwachting tegen het einde van de eeuw verdwenen zijn als gevolg van de uitstoot van broeikasgassen en de klimaatverandering door menselijke activiteit, vertelde hij aan de Canadese pers.

Volgens Jeffrey Kavanaugh, een universitair hoofddocent van de faculteit wetenschappen van de Universiteit van Alberta, is het smelten van het ijs tijdens deze hittegolf op het Wapta-ijsveld drie keer zo snel gegaan als gebruikelijk in de afgelopen twaalf jaar. Het Wapta-ijsveld is de bron van de Bow-gletsjer en -rivier. Dit heeft volgens hem tevens de smeltsnelheid voor de rest van de zomer veranderd. De snellere smelting houdt aan totdat nieuwe sneeuw opnieuw de gletsjers bedekt, aldus Kavanaugh.

De hitte viel precies samen met de zomerzonnewende; wanneer het noordelijk halfrond de ‘maximale energie’ van de zon krijgt, aldus Menounos. De rook van de honderden branden in de provincie is een bijkomend probleem, want het roet bevordert het smelten van het ijs. Het rookgordijn vermindert weliswaar het zonlicht, maar houdt ook warmte vast waardoor de gletsjers sneller ontdooien. Deze smeltsnelheid van gletsjers wordt gewoonlijk eind juli en augustus waargenomen, meldde een ongeruste Menounos. Als de temperaturen boven normaal blijven, zullen gletsjers een langer smeltseizoen meemaken.

(Bron: Toronto Star)

gedood door de zinderende hitte. De zeebioloog liep eind juni Kitsilano Beach in Vancouver op, en rook de geur van verrotte zeedieren. Infraroodcamera’s die door Harley’s team werden gebruikt, registreerden aan de rotsachtige kust temperaturen van meer dan 50 °C. De verzengende hitte in combinatie met de lage getijden in de middag, zorgden voor levensgevaarlijke situaties.

Volgens Harley zal de massale sterfte tijdelijk de waterkwaliteit beïnvloeden, omdat mosselen en andere schelpdieren helpen de zee te filteren.

Hij is echter van mening dat hittegolven als gevolg van de klimaatverandering steeds vaker zullen voorkomen en ernstiger zullen zijn. “Uiteindelijk zullen we niet in staat zijn om deze concentraties van filterende zeedieren aan de kust in stand te houden op een niveau dat ook maar in de buurt komt van wat we gewend zijn”, meldde hij aan CBC News.

Brandlucht Het koelere, regenachtige weer heeft een positief effect op de bestrijding van de bosbranden in het zuidelijke binnenland van B.C. Ook in Vancouver is de lucht weer wat schoner.

Soms hadden we ook hier last van de rook, afhankelijk van de windrichting. De zon staat dan als een oranje bolletje aan een grijze hemel. De luchtkwaliteit was heel slecht en je rook de hele dag door een brandlucht; zelfs in huis.

“De branden zijn nog steeds heel groot, maar de intensiteit waarmee ze branden en de onvoorspelbaarheid is enigszins verminderd door de omstandigheden”, vertelde Erika Berg, voorlichter van de B.C. Wildfire Service aan CBC News.

“Er is niets in de weersvoorspelling dat ernstige zorgen baart. Maar het is helaas alleen mogelijk om voorspellingen te doen op de korte termijn.”

•

nr 5 • HET WEER Magazine

| 31

weer | Ruimteweer

TEKST JACOB KUIPER

Helikopter gedijt in ijle Marsatmosfeer De eerste vlucht van de Ingenuity-helikopter op Mars is een mijlpaal in de geschiedenis van de luchtvaart. In de ijle Marsatmosfeer weert de kleine heli zich krachtig en helpt zo een weg te banen voor de Perseverance Marsverkenner.

N

32 | HET WEER Magazine • nr 5

opsteeg tot een hoogte van 3 meter.

Daar bleef hij 30 seconden zweven om vervolgens weer te landen. Die eerste vlucht op een andere planeet duurde in totaal slechts 39,1 seconden, maar is wel degelijk een mijlpaal in de geschiedenis van de

luchtvaart. NASA’s wetenschappelijk directeur Thomas Zurbuchen vergeleek het met de eerste vlucht die de gebroeders Wright 117 jaar eerder maakten met hun vliegtuig.

Als hommage aan dat moment liet Zurbuchen weten dat de plaats Foto: NASA/JPL-Caltech.

a een reis van 203 dagen en een tocht van 472 miljoen kilometer slaagde de Perseverance Marsverkenner er in om op 18 februari 2021 te landen op de rode planeet. Aan boord van het voertuig bevond zich de Ingenuity, een kleine helikopter die moest tonen of een dergelijk luchtvaartuig in de ijle Marsatmosfeer kan vliegen.

De 1,8 kg wegende helikopter was bevestigd aan de onderzijde van het Marsvoertuig. Eind maart werd de heli voorzichtig op de Marsbodem neergezet. Daarna reed het voertuig weg om de heli de ruimte te geven om op te stijgen. Op 19 april was de grote dag. Zou het lukken om voor het eerst een luchtvaartuig op een andere planeet te laten opstijgen? Laaiend enthousiast was het NASA vluchtleidingsteam toen bleek dat de helikopter perfect

Op 26 mei werd de helikopter vastgelegd door een van de camera’s op de Perseverance-rover.

Rechts op de opname zien we ook een zwakke stofhoos.

Ruimteweer | weer

Foto: NASA/JPL-Caltech/ASU.

Op 9 april werd Ingenuity vluchtgereed gemaakt, waarbij de rotors vrij konden bewegen.

Routeplanner Het oorspronkelijke doel was om Ingenuity vijf vluchten te laten maken en dan te stoppen. Het toestel is in de ijle Marsatmosfeer (druk minder dan 1 procent van de Aardse dampkring) echter zo succesvol dat het na de vierde vlucht

een vaste rol heeft gekregen in de Perseverancemissie. De laatste maanden zijn steeds nieuwe vluchten uitgevoerd. Op 16 augustus werd de twaalfde vlucht ondernomen. Daarbij bleef de heli 169 seconden achtereen in de lucht. Eerst werd een afstand van 235 meter afgelegd op een hoogte van 10 meter. Op die eerste ‘halteplaats’ werden stereofoto’s van het onderliggende terrein gemaakt. Vervolgens werden op de route terug op nog tien plaatsen opnamen gemaakt.

De foto’s worden gebruikt om de route die de Perseverance-rover moet afleggen, tot in detail te verkennen. Gevaarlijke gebieden met veel los zand kunnen op die manier vooraf al worden ontdekt. Daardoor kan veel tijd worden bespaard bij de te nemen route.

Op internet is precies te volgen waar de Mars-rover en de helikopter te vinden zijn. Een interactieve kaart

Bron: NASA/JPL-Caltech.

waar Ingenuity nu was opgestegen, voortaan de naam Wright Brothers Field zal dragen.

Na deze eerste vlucht volgden nog nieuwe, steeds met meer verschillende manoeuvres. Op 30 april volgde opnieuw een hoogtepunt.

Op de Perseverance-rover bevindt zich bij het SuperCam instrument een microfoon waarmee geluiden kunnen worden geregistreerd.

Tijdens de vierde helikoptervlucht wist deze microfoon ook het zoemende geluid van de Ingenuity vast te leggen naast het geluid van de wind op Mars.

De totale route die de Marsrover en de helikopter hebben afgelegd, is te volgen op het internet (zie weblink in artikel).

geeft de meest recente positie weer en de totaal afgelegde afstand sinds de landing. Wilt u het ook volgen, kijk dan op: mars.nasa.gov/ mars2020/mission/where-is-the-rover

•

nr 5 • HET WEER Magazine

| 33

weer | Interview Reinier van den Berg

34 | HET WEER Magazine • nr 5

TEKST FRANK VAN DER LAAN FOTO ISTOCK

Interview Reinier van den Berg | weer

Groene regenmakers De onschatbare waarde van bomen



nr 5 • HET WEER Magazine

| 35

weer | Interview Reinier van den Berg

Weerman Reinier van den Berg kan niet alleen gepassioneerd over het weer vertellen, maar ook over de onschatbare waarde van bomen.

Daar schreef hij, samen met twee co-auteurs, het boek ‘Bladgoud’ over.

‘Door het verdwijnen van bossen, veranderen neerslagpatronen.’

Wat was voor jou de aanleiding om dit boek te schrijven?

“Ik ben altijd al gefascineerd geweest door bomen en bossen. Ik zie ze als een belangrijke schakel voor het oplossen van een aantal grote problemen op aarde rondom klimaatverandering en biodiversiteit, maar ook ten aanzien van het gebruik van grondstoffen. Het leek me interessant om een boek te schrijven over de waarde van bomen. Ik wilde dat met co-auteurs doen, want ik ben geen boomdeskundige. Die heb ik gevonden: Suzanne Valkman is bij het Wereld Natuurfonds Hoofd Bossen en Simone Groenendijk is directeur van Trees for All.” Was het lastig om met meerdere mensen een boek te schrijven?

“Nee hoor, ik vond het juist een leuke uitdaging. We hebben gebrainstormd over hoe het boek eruit zou gaan zien en wat de inhoud zou worden en hoe we die inhoud onder ons drieën zouden verdelen. Daarbij spraken we over de waardes rondom biodiversiteit, klimaatverandering, maar ook welzijn, gezondheid, wat zijn de effecten van bossen op men-

‘Een volwassen boom heeft een koelingscapaciteit vergelijkbaar met tien airco’s’ 36 | HET WEER Magazine • nr 5

sen? Zo kwamen er steeds meer waarden van bomen op tafel te liggen en die hebben we verdeeld.”

Ik las in het boek dat er meer dan 60.000 soorten bomen zijn in de wereld.

“Ja, niet te geloven hé. De grootste soortendiversiteit is in de Amazone te vinden. Het is overigens een schatting van hoeveel soorten er in de wereld zijn. Bovendien zijn er ongetwijfeld nog een aantal niet ontdekte boomsoorten, met name in het Amazonegebied.”

We lezen veel over de wereldwijde ontbossing en daar word ik zelf heel verdrietig van. Ik voel me dan ook machteloos. Maar dan lees ik ook een bericht dat men in Ethiopië maar liefst 4 miljard bomen gaat planten.

“Klopt, daar zijn ze al mee bezig! En het is eigenlijk niet verrassend dat zoiets juist in Ethiopië gebeurt, omdat daar de nood zo hoog is. Dit land is maar liefst 97 procent van de oorspronkelijke bebossing kwijtgeraakt, dat is opgeofferd of verdwenen door landbeleid en ook door verdergaande verdroging en erosie. Want door het verdwijnen van de bossen, veranderen neerslagpatronen. Dat is ook het risico met de Amazone, dat het op een gegeven moment gaat verdrogen en gaat instorten als ecosysteem.

Een land als Ethiopië heeft er ontzettend veel baat bij, ook economisch, om te investeren in bos en om zo dat proces om te keren. Want

als je meer bomen plant, krijg je weer meer neerslag, via verdamping en daardoor minder erosie, waardoor je ook land- en tuinbouw weer kunt herstellen. Het is wel de hoop dat het op een slimme manier gebeurt, niet alleen een monocultuur

‘De Veluwe is een van de natste gebieden van Nederland en dat is geen toeval’ met snelgroeiende bomen. Een echt bos bestaat uit veel soorten en heeft daardoor zijn eigen ecosysteem. Dat is in het verleden vaak fout gegaan, ook in Nederland. Wij hebben nergens meer oorspronkelijk bos. De Veluwe bijvoorbeeld is allemaal aangepland bos en bestaat maar uit weinig soorten. Met als risico, dat als er dan een plaag komt, zo’n monocultuur bos kansloos is. Kijk wat er in het Zwarte Woud gebeurt, met de letterzetter, een kever die de schors van naaldbomen aantast waardoor hele stukken bos afsterven. Een divers bos is veel beter bestand tegen dit soort plagen.”

Bomen nemen CO2 op, dat weten we allemaal. Maar je vertelde net dat een bos ook meer neerslag veroorzaakt. Hoe zit die relatie precies?

Interview Reinier van den Berg | weer

“Een heel groot bos creëert zijn eigen klimaat qua neerslag, omdat de enorme hoeveelheid bladoppervlak die een bos heeft, zorgt voor heel veel extra verdamping. Een levende boom doet niks anders dan CO2 opnemen, zuurstof afgeven en waterdamp afscheiden. De boom zuigt water uit de bodem, dat komt via verdamping in de atmosfeer en dat water komt via regen weer net zo hard terug op aarde. Grote bosgebieden produceren door verdamping dus meer wolken en daarmee meer neerslag. Daar komt ook de naam tropisch regenwoud vandaan.

Dit geldt overigens niet alleen voor de tropische regenwouden. Men heeft ook een groot onderzoek ge-

‘Grote bosgebieden produceren door verdamping meer wolken en meer neerslag daan in Frankrijk, waaruit blijkt dat de bedekkingsgraad van bewolking hoger is nabij grote bosgebieden en dat deze wolkengebieden in situaties waarin regen kan ontstaan ook eerder neerslag produceren. Het effect is zelfs merkbaar in Nederland, waar op de Veluwe gemiddeld zwaardere buien vallen. Dat heeft meerdere oorzaken: de droge zandgronden staan meer warmte af, bij een zuidwestelijke stroming er is sprake van stuwing, maar de derde factor is wel degelijk dat er meer vocht aanwezig is door de aanwezigheid van een groot bosgebied.”

Dus meer voeding voor de buien.

“Precies. Zelfs in Nederland kunnen we aan de hand van neerslagkaarten zien dat de Veluwe een van de natste gebieden is en dat is dus geen toeval.

Daar speelt het aanwezige bos een rol in.”

Wat vind je zelf een belangrijk onderdeel van het boek?

“Er worden in het boek verschillende aspecten van de waarde van bomen besproken. Wat ik zelf een leuk hoofdstuk vind, is waarin beschreven wordt dat het meetbaar is dat de gezondheid van mensen fysiek en mentaal toeneemt wanneer ze in een bos zijn. Het is wetenschappelijk aangetoond dat er positieve dingen gebeuren met je bloedsomloop, hartslag etc. Dat heeft ertoe geleid dat het woord ‘bosbadderen’ is ontstaan: het bos ingaan om een positief effect op je gezondheid te creëren. Zeker in de coronatijd hebben veel mensen de heilzame werking van een boswandeling zelf kunnen ervaren.

Bomen kunnen de lucht ook zuiveren.

Als je in een stedelijk gebied meer bomen plant, dan heeft dat veel positieve effecten op de leefkwaliteit van de bewoners. De lucht wordt schoner, je hebt meer koeling. Een volwassen boom heeft een koelingscapaciteit vergelijkbaar met maar liefst tien airco’s. Door de schaduw worden de straten eronder minder heet en zullen ze ’s avonds minder warmte uitstralen.

Een zwarte weg is eigenlijk een grote warmtestraler, die na een hete zomerdag de hele avond nog nagloeit. Dan is er sprake van het ‘hitte-eilandeffect’, waarbij het op een hete dag in een stad zomaar 6 of 7 graden warmer kan worden dan in de meer groene gebieden rondom een stad. Dat zijn serieuze effecten op de gezondheid en welzijn van mensen die in verstedelijkt gebied wonen. Ook dat komt dus aan bod in dit boek.”

•

Bladgoud In ‘Bladgoud’ leggen klimaatspecialist Reinier van den Berg en co-auteurs Suzanne Valkman en Simone Groenendijk uit wat de waarde van bomen is. In toegankelijke bewoordingen vertelt dit boek over de historie van bomen, over de waarde van bomen voor het klimaat, over biodiversiteit, over de gebruikswaarde, over de waarde voor onze (geestelijke) gezondheid en over hun eigen waarde.

Uiteraard gaat dit boek ook over de toekomst.

Hoe kunnen we (oer)bos beschermen en bomen duurzaam aanplanten en gebruiken, zodat bomen en mensen in harmonie met elkaar samen kunnen leven? Verschillende standpunten komen aan de orde met betrekking tot bescherming én verantwoord gebruik. Een mooi en informatief boek voor iedereen met een hart voor klimaat en bomen en een oog voor de huidige trends in de bomenwereld.

Uitgever: Zilt ISBNnr. 9789493198081 Prijs paperback: € 20,99

nr 5 • HET WEER Magazine

| 37

weer | Groenland

Opmerkelijk Deze foto is begin september gemaakt van de haven van Ilulissat, in het westen van Groenland. Normaal is in deze tijd van het jaar de haven nog ijsvrij. Nu blokkeerden gesmolten ijsmassa’s vissersschepen de weg naar de Diskobaai. Dicht bij de haven ligt het ijsfjord Ilulissat, dat sinds 2004 op de Unesco Werelderfgoedlijst staat. Het is een reusachtige ijskap van ruim 40.000 hectare. Door plotselinge hoge temperaturen in augustus tot wel 20 graden boven nul was er aan de randen veel ijs losgekomen. Dat dreef alle kanten op, ook naar Ilulissat, vertelde Eva Faché, de fotograaf van deze foto. Tijdens de wintermaanden bevriest heel de haven en worden sneeuwscooters en sledehonden het vervoersmiddel.

•

38 | HET WEER Magazine • nr 5

TEKST FRANK VAN DER LAAN FOTO EVA FACHÉ

Groenland | weer

nr 5 • HET WEER Magazine

| 39

weer | Het weer nader verklaard

TEKST HARRY GEURTS FOTO WIKIPEDIA

Wolkbreuken in de wereld De hoosbuien die Limburg en delen van Duitsland, België en Luxemburg deze zomer troffen, waren indrukwekkend. Maar de neerslagcijfers van 13-15 juli verbleken bij de records die op andere plekken in de wereld zijn gemeten.

L

okaal zijn etmaalhoeveelheden van rond 100 mm gemeten en dat niet zoals je zou verwachten op één enkele dag, maar op verschillende dagen. De periode 13 -15 juli was de ergste met in Zuid-Limburg plaatselijk meer dan 150 mm binnen twee dagen. Dat is ruim twee keer de hoeveelheid die daar gewoonlijk in juli valt. Jalhay in België spande de kroon met 271 mm in 48 uur en in West-Duitsland viel plaatselijk zo’n 300 mm in enkele dagen waarvan de helft binnen één etmaal. De gevolgen waren rampzalig: verschillende dorpen aan de Geul en de Gulp werden overspoeld. Valkenburg werd zwaar getroffen en veel mensen ook noordelijker langs de Maas moesten hun huizen verlaten. In België en Duitsland kostte de watersnood aan zeker 200 mensen het leven. De beelden die we zagen langskomen, riepen herinneringen op aan de Watersnoodramp van 1953.

De maanden juni, juli en augustus telden verspreid over heel Nederland zestien dagen waarop ergens binnen 24

40 | HET WEER Magazine • nr 5

uur 50 mm of meer is gevallen. Dat is een record voor de meteorologische zomer van het aantal dagen met zware regen. In Nederland noemen we meer dan 50 millimeter in één dag op ten minste een van de ruim 320 neerslagstations van het KNMI een dag met zware neerslag. Het vorige record stond op naam van de zomers van 2001 en 2002 met elk twaalf van zulke dagen.

Een enorme plensbui die in korte tijd een gebied onder water zet, wordt een wolkbreuk genoemd. Een wolk die spreekwoordelijk breekt en al zijn water verliest. Het woord is voor het eerst in 1736 gebruikt door natuurkundige en weerwaarnemer Petrus van Musschenbroek (1692-1761). In 1781 is het woord opgenomen in Het Woordenboek der Nederduitsche en Fransche Taal, een voorloper van de Dikke van Dale. Het woord wordt ook in andere landen gebruikt: zo spreekt men in Duitsland van een Wolkenbruch en in Engeland en de Verenigde Staten van een Cloudburst. Voor de statistieken van het KNMI is een wolkbreuk een bui waarin het zo hard re-

Het weer nader verklaard | weer

Het weer nader verklaard

Overstroming van de Geul in Valkenburg (Grotestraat Centrum), foto is gemaakt op 15 juli 2021.

gent dat er in 5 minuten ruim 10 mm of meer valt. In een uur zou er dan meer dan 25 mm kunnen vallen.

Kletsnatte wereldreis Na de wolkbreuken van afgelopen zomer vroeg ik me af hoe erg het op aarde kan worden met de regen. Dat leidde tot een kletsnatte wereldreis, waar de Europese neerslagcijfers bij verbleken. Zo noteerde Unionville in de VS op 4 juli 1956 een Cloudburst met in één minuut 31,2 mm regen. Het wereldrecord van de 60 minuten staat volgens de Wereld Meteorologische Organisatie op naam van Holt in de VS met 305 mm in een uur gemeten op 22 juni 1947. Dat is bijna vier keer zoveel als de 79 mm die op 28 juni 2011 in Herwijnen in de Betuwe is gemeten.

Foc Foc op la Reunion op bijna 3000 meter hoogte kreeg op 7 en 8 januari 1966 dankzij tropische cycloon Denise in 12 uur tijd 1144 mm te verwerken. Op dat eiland in de Zuidelijke Indische Oceaan werd toen ook de grootste 24-uursom genoteerd van 1825 mm. Het Hollandse et-

maalrecord voor de neerslag staat nog altijd op naam van Voorthuizen waar op 3 augustus 1948 een aantal onweersbuien over de regenmeter trok en 208 mm achterlieten.

De grootste jaarsom staat genoteerd voor het in de bergen in India gelegen Cherrapunji (1313 meter hoogte) met 26470 mm tussen 8 augustus 1860 en 7 juli 1861. Deze plek was lange tijd ook gemiddeld de natste van de wereld met jaarlijks ongeveer 10800 mm regen. Inmiddels is Mawsyanram in India er met de trofee vandoor met een gemiddelde jaarhoeveelheid van 11872 mm. Door de moesson valt vrijwel alle regen in de periode maart tot en met november. In december valt in Cherrapunji gemiddeld maar 13 millimeter, maar in juni is een hoeveelheid van 2695 millimeter normaal.

De grootste hoeveelheid ooit tijdens een kalenderjaar bedraagt 22990 millimeter in 1861 ook in Cherrapunji. Het natste kalenderjaar in De Bilt is 1998 steekt daar schriel bij af met 1239,8 mm. In Schellingwoude viel toen 1374 mm, maar het Limburgse drielandenpunt Vaals staat landelijk aan top met een jaarsom van 1362 mm in 1966.

•

nr 5 • HET WEER Magazine

| 41

weer | Seizoensoverzicht

TEKST KNMI, WEER- EN KLIMAATDIENSTEN

Zomer

2021

De afgelopen zomer kende vrijwel de normale temperatuur en hoeveelheid zon, maar was wel aan de natte kant.

Temperatuur Met een gemiddelde temperatuur van 17,7 °C tegen 17,5 °C normaal was de zomer gemiddeld vrijwel normaal.

Juni was met 18,2 °C tegen normaal 16,2 °C de warmste junimaand sinds 1901. Tot en met 18 juni was het warm tot heet zomerweer. Toch koelde het ’s nachts soms nog wel flink af: de laagste temperatuur van de zomer, 4,8 °C, werd op 13 juni in Twente gemeten. De hoogste temperatuur van 34,0 °C werd op 17 juni in Hupsel gemeten. Hierna werd het wisselvallig met nog slechts enkele zomerse dagen.

Juli was met 18,0 °C wat koeler dan normaal (18,3 °C).

Er waren 28 warme dagen, dagen waarop het minimaal 20 °C wordt, maar zomerse dagen waren er maar weinig. De nachten waren aan de warme kant.

Augustus was met gemiddeld 16,9 °C tegen 17,9 °C normaal duidelijk koeler dan normaal. Ook nu was het zelden echt koel, maar warm zomerweer ontbrak. Het werd in De Bilt niet warmer dan ruim 25 graden en er was maar één zomerse dag.

In De Bilt waren er deze zomer 70 warme dagen, 17 zomerse dagen en 1 tropische dag. Normaal zijn dat er resp. 64, 22 en 5.

Neerslag Met landelijk gemiddeld 244 mm neerslag tegen normaal 224 mm was de zomer aan de natte kant. De neer-

42 | HET WEER Magazine • nr 5

slag was ongelijkmatig over de tijd en het land verdeeld. In Woensdrecht was het met 172 mm het droogst, het natst was het in het zuiden van Limburg.

In Beek viel 386 mm.

Juni was met gemiddeld 94 mm tegen normaal 66 mm de natste zomermaand. Afgezien van lokaal zware onweersbuien met flink wat regen van 3 tot en met 5 juni was het tot en met de 17de droog. Onweersbuien met plaatselijk grote hagel en zware windstoten maakten op 18 juni een einde aan de warmte.

In onder andere het Utrechtse Leersum richtten valwinden grote schade aan. Voor deze buien gaf het KNMI code oranje uit. In Noord-Holland viel plaatselijk 50-100 mm neerslag. Ook hierna bleef het nat met soms weer grote neerslagsommen van 40-50 mm. Op 29 juni kreeg het zuiden van Limburg met zware buien te maken. In Beek viel toen 87 mm, meer dan de normale maandsom van 69 mm. Voor de buien gaf het KNMI voor het zuidoosten van het land code oranje uit.

Juli zette de wisselvalligheid voort. De eerste natte dag was 4 juli, in de oostelijke helft viel plaatselijk 30-50 mm. Het bleef wisselvallig met plaatselijk flinke buien, de verschillen van plaats tot plaats waren groot omdat er weinig stroming was.

Aan de noordwestflank van een lagedrukgebied dat van 13 tot en met 15 juli van Frankrijk naar het zuiden van Duitsland trok, bevond zich vochtige, warme lucht.

Seizoensoverzicht | weer

Seizoensoverzicht

Er vormden zich actieve neerslagbanden waarin buiige neerslag urenlang over ongeveer dezelfde plaats trok. In het zuiden van Limburg viel op meerdere plaatsen meer dan 100 mm in drie dagen tijd.

Waar vooral de Eifel en de Ardennen getroffen werden door een watersnoodramp met meer dan tweehonderd doden bleef het in Limburg bij grote wateroverlast met materiële schade. Het KNMI gaf op 14 juli voor Limburg code rood (Weeralarm) uit.

In Zuid-Limburg liep het centrum van Valkenburg onder water en kwamen wegen en spoorlijnen onder water te staan. Hoogwater in de Maas zorgde ervoor dat diverse woongebieden geëvacueerd moesten worden. De afvoer van de Maas bij Eijsden overtrof op 15 juli die van 1993 (3260 m3/s tegen 3120 m3/s).

De schade in Nederland wordt geschat op meer dan 1,8 miljard euro.

Op 24 juli waren er eerst in het zuidwesten zware buien. In de avond en nacht trokken zware buien vanuit Duitsland over het noorden westwaarts. In Friesland viel plaatselijk 50-100 mm. Ook de dagen daarna was het plaatselijk flink nat.

Augustus was met gemiddeld 71 mm (normaal 83 mm) aan de droge kant. Het wisselvallige weer hield aan. De eerste dagen viel plaatselijk weer flink wat regen. Ook 21 en 22 augustus was het nat. In delen van Friesland viel 50-100 mm.

Op de KNMI-neerslagstations viel deze zomer op tien dagen ergens in Nederland minimaal 50 mm regen.

Zonneschijn Met landelijk gemiddeld 618 uren zon tegen een langjarig gemiddelde van 640 uur was de zomer wat minder zonnig dan normaal. Het somberst was het in Deelen met circa 565 uur zon, het zonnigst in Stavoren met 691 uur. De zomerse juni was zonniger dan normaal. Juli had een tekort van ongeveer 20 uur, in augustus scheen de zon ruim 30 uur minder dan normaal.

•

Normaal=het langjarig gemiddelde over het tijdvak 1991-2020

nr 5 • HET WEER Magazine

| 43

De (on)zin van weerspreuken

weer | De (on)zin van weerspreuken

TEKST ARIE VERRIPS

Een krimper is een stinker Sommige weerspreuken komen vaak uit, andere bijna nooit of alleen bij toeval.

Het Weer Magazine houdt de zin en onzin van weerspreuken tegen het licht.

D

e herfst is de tijd dat lagedrukgebieden gewoonlijk actiever worden. De temperatuurverschillen tussen de gebieden ten noorden van ons en die ten zuiden van ons worden groter. De straalstroom neemt in kracht toe. Een klassiek patroon op de weerkaarten in het najaar is een groot lagedrukgebied met de kern in de omgeving van IJsland en een hogedrukgebied bij de Azoren en/of het Iberisch Schiereiland.

In oktober komt het in het Noordzeegebied nog niet zo vaak tot storm, maar in november hebben we in veel jaren wel een storm. Die stormen verschijnen als het luchtdrukverschil in een betrekkelijk klein gebied groot is. Een diep, maar groot lagedrukgebied, veroorzaakt zelden een storm, in tegenstelling tot wat klassieke barometers aangeven. De laagste luchtdruk, die ooit door het KNMI in De Bilt is gemeten bedraagt 956,4 hPa op 26 februari 1989. In Vlissingen werd die dag een luchtdruk gemeten van 954,4 hPa, maar het eeuwrecord voor Nederland bedraagt 954,2 hPa, gemeten op 27 november 1983 in Eelde. In 1989 lag er een diep, maar zeer omvangrijk lagedrukgebied boven onze omgeving en stond er niet veel wind. In 1983 was het onstuimig weer met in De Bilt windstoten tot ruim 100 km/uur en er viel daar 45 mm regen. In De Bilt werd de luchtdruk 962,7 hPa. De echte stormen gaan vaak samen met randstoringen, kleine depressies aan de rand van de moederdepressie,

maar deze kunnen mede onder de invloed van een sterke straalstroom sterk uitdiepen. Ze ontstaan vaak als golf in het zogeheten polaire front, dat bij de moederdepressie hoort. Er ontstaat een kleiner gebied met flinke luchtdrukverschillen en al snel kan er zich een storm ontwikkelen. De sterke straalstroom zuigt als het ware de randstoring van bovenaf leeg, waardoor ook aan de grond de luchtdruk snel daalt en het windveld ontstaat.

In het najaar en in de winter ligt de straalstroom (er zijn er meerdere, maar wij hebben vaak te maken met de polaire straalstroom) meestal ongeveer boven het Noordzeegebied en randstoringen trekken vaak min of meer van west naar oost over het gebied, afhankelijk van de mate van golven van de straalstroom. Het windveld bevindt zich doorgaans aan de zuidkant van de randstoring.

En hier gaat nu de spreuk van deze aflevering over.

Het krimpen van de wind is het draaien van de wind tegen de wijzers van de klok in. Is het andersom, dan spreekt men van een ruimende wind. Op de nadering van een randstoring draait/krimpt de wind doorgaans van west naar zuidwest tot zuidoost en dat betekent dat we het windveld van het systeem over ons heen krijgen.

Zeelieden op klassieke schepen vonden dat krimpen van de wind natuurlijk niet fijn, zeker niet wanneer de wind snel toenam en de luchtdruk sterk daalde.

Het was vervolgens van groot belang wat er hierna ging gebeuren.

Een lagedrukgebied heeft gewoonlijk een warmtefront, waarna een warme sector volgt en vervolgens een koufront passeert. In de warme sector wil het ook vaak flink waaien, maar ook na het koufront kan het bij sterke drukstijgingen flink tekeergaan. Met de passage van het warmtefront ruimde de wind en wist men dat het winderige weer nog wel even kon duren.

Daarentegen kan de wind ook van oost naar noord krimpen en dat gebeurt wanneer een randstoring ten zuiden van de waarnemer langs trekt. Dit geldt overigens alleen voor het noordelijk halfrond.

Vaak blijft het dan een rustig windje. In ons gebied komt dit echter niet zo vaak voor en daarom is een krimpende wind bij ons vaak een teken van naderend slecht weer!

De weerkaart hierboven geeft zo’n randstoring aan. Het was op 18 januari 2018. De dag ervoor was er nog nauwelijks wat te zien, de westenwind kromp vervolgens tijdelijk naar het zuiden en er volgde een zware storm achteraan met veel schade tot gevolg. En ook na de passage van het frontensysteem bleef het nog even flink waaien, maar gelukkig trok het systeem snel oostwaarts.

•

44 | HET WEER Magazine • nr 5

Vragen aan het weer | weer

TEKST KNMI

Vraag:

In weerberichten wordt vaak gesproken over weermodellen.

Wat zijn dat nou eigenlijk?

J. van der Hort, Heerhugowaard

Antwoord:

Weermodellen zijn computerberekeningen die de toestand van de atmosfeer, dus het weer, beschrijven. Op basis van natuurkundige wetten berekenen de modellen welke wijzigingen te verwachten zijn. Dus hoe het weer waarschijnlijk gaat veranderen. Goed informeren en waarschuwen kan niet zonder computermodellen. Zij vormen het onmisbare gereedschap waarmee weersverwachtingen en klimaatscenario’s worden gemaakt.

. verwachting voor golfhoogte en wind Voorbeeld van een weermodel met

In een weermodel is de atmosfeer opgedeeld in een groot aantal horizontale punten en verticale lagen. Het weermodel voedt zich met recente gegevens van onder andere wind, luchtdruk, vochtigheid en temperatuur.

Daarmee worden de berekeningen, die meerdere keren per dag worden gemaakt, bijgestuurd zodat ze niet te ver af gaan wijken van de realiteit.

Het KNMI beschikt over een eigen weermodel dat HARMONIE heet. Sinds 2012 is dit weermodel beschikbaar. Hetl is speciaal voor de korte termijn weersverwachtingen ontwikkeld binnen grote Europese samenwerkingsprojecten.

Daarnaast maakt het KNMI voor de middellange en lange termijn gebruik van de weermodellen van het Europees Weercentrum ECMWF in Reading. De meteorologische instellingen in Europa werken hierin samen.

•

Stuur uw vraag per e-mail naar redactie@hetweermagazine.nl of per post naar: Redactie Het Weer Magazine WG Plein 150 1054 SC AMSTERDAM De redactie zal de leukste, interessantste en/of origineelste vragen beantwoorden in deze rubriek.

nr 5 • HET WEER Magazine

| 45

Vragen aan het weer

Weermodellen

Puzzel

weer | Puzzel

Zweten

Horizontaal

De oplossing van de puzzel uit het vorige nummer was: “Is juli niet heet, in augustus men zweet.” Deze spreuk kwam dit jaar niet uit: ondanks dat juli minder warm was dan normaal, werd ook augustus een te koele maand. Zweten deden we deze zomer vooral in juni.

Onder de vele goede inzenders hebben we een exemplaar van het boek “Bladgoud” verloot, geschreven door Reinier van den Berg.

De winnaar is Dies Landman uit Hoofddorp. Van harte gefeliciteerd! Het boek zal zo snel mogelijk worden opgestuurd.

1

2

3

4

5

12 15

16

22

23

19

24

25

34

27 32 37

41

42

45

43

54

49

51

52

55

56

61

59

69

70

74

75

78

79

82

71 76

80

83

84

86

60

64

68

73

77

58 63

67

72

53

57

62

66

Verticaal

46

48 50

11

21

36

40

47

10

20

31 35

39

9

26

30

44

65

8 14

18

29 33

38

7

13 17

28

6

81 85

87

Oplossing 73

49

13

2

25

47

83

12

63

44

59

28

1

71

86

35 22

10

50

46

39

11

54

74

23

68

1. hoofdstad van Thailand; 7. kampeerwagen; 12. vrouwtjeskip; 13. boven het normale uitgaand; 14. bontgekleurde papegaai; 15. ondernemingsraad (afk.); 17. open plek in het bos; 19. deel van servies; 21. Rolls Royce (afk.); 22. bloeimaand; 24. grote luxe auto; 27. kerk in Utrecht; 28. familielid; 30. plaats in Brazilië (afk.); 31. meisjesnaam; 32. eiland in Midden-Amerika; 33. ampère (afk.); 35. langzame; 37. toiletartikel; 38. ondoordringbaar woud; 41. tweetal muzikanten; 42. bakerpraatje; 44. verbond (pact); 46. akelig; 47. grauw en flets; 48. tweewielig voertuig; 49. land in Azië; 50. hebzuchtig begeren; 52. balsport te paard; 54. een naad los maken; 56. ogenblik; 58. deel van een huis; 61. onhoudbare service; 62. cowboyfeest; 64. rivier in Engeland; 65. behoeftige; 67. kaal en droog; 68. duinheuvel; 70. deel van de voet; 72. ruiter pet; 73. verplaatsbare woning; 76. aangesloten bij een vereniging; 77. bekende Ned. motorrace; 78. Spaanse schilder; 79. spoel voor garen; 81. kunstmatige inseminatie (afk.); 82. aftrekteken; 83. verwoestende virusziekte; 84. scheepsherstelplaats; 86. oxideren; 87. racewagentje.

27

1. lichte motorfiets; 2. Nederlands hervormd (afk.); 3. haarversteviger; 4. harde klap; 5. naam van kikker uit de Muppetshow; 6. verkeersstremming in Duitsland; 7. deel van een vrachtwagen; 8. vreemde snuiter; 9. Duitse tv-zender; 10. vanaf (afk.); 11. band uit de Achterhoek; 16. raad voor economische aangelegenheden (afk.); 18. verwaande houding; 20. gewicht; 21. zeehond; 23. hoofd van een moskee; 25. plaats of regio; 26. merg uit een palm; 27. lichte oefenhalter; 29. ziekenauto; 32. auto met open dak; 34. nachthemd; 36. kindervoertuig; 37. figuur uit Jungle Book; 39. uitstraling (status); 40. invorderen; 42. stijl in de bouwkunst; 43. verdieping; 45.

Energie Centrum Nederland; 46. namaak (vervalst); 51. oceaan; 53. zuinige verlichting; 54. landbouwvoertuig; 55. grote catastrofe; 56. losgeraakte naad; 57. rivier in Rusland; 59. part (stuk); 60. geweidragend dier; 62. aardappelen oogsten; 63. holte in de schedel; 66. knaagdier; 67. roeipen; 69. deel van het oor; 71. boomsoort; 73. handschoen zonder vingers; 74. opgekropte haat; 75. ongaarne; 78. gedekte tafel; 80. muzieknoot; 82. mobiele eenheid (afk.); 85. karaat (afk.).

Stuur uw oplossing voor maandag 8 november 2021 naar: Het Weer Magazine, WG Plein 150, 1054 SC Amsterdam.

E-mailen mag ook. puzzel@hetweermagazine.nl Onder de inzenders met de juiste oplossing verloten we weer een exemplaar van het boek “Bladgoud” van Reinier van den Berg, aangeboden door Uitgeverij Zilt.

46 | HET WEER Magazine • nr 5

Succes met het oplossen van deze puzzel!

Colofon | weer

Colofon

Colofon

Volgende keer in Het Weer Magazine...

Het Weer Magazine is een uitgave van Virtùmedia bv, postbus 595, 3700 AN Zeist Uitgever Pepijn Dobbelaer Tel.: 030-6920677 e-mail: info@virtumedia.nl

Redactie Frank van der Laan (hoofdredacteur)

Marianne Wilschut (eindredacteur)

Ingrid Rompa

Jacob Kuiper

Harry Geurts

Arie Verrips

Henk-Jan van der Veen

Peter Paul Hattinga Verschure

Rob Groenland

Volgende keer in Het Weer Magazine o.a.    

herfstoverzicht 2021 soms te veel zon- en windenergie in Nederland? haloprenten uit 1552 winterverwachting

en natuurlijk vele andere onderwerpen en prachtige foto’s!

Adres redactie Het Weer Magazine WG Plein 150, 1054 SC Amsterdam redactie@hetweermagazine.nl www.hetweermagazine.nl

Vormgeving Twinmedia bv

Druk Veldhuis Media

Acquisitie en bladmanagement Klaartje Grol Tel.: 030-3072248 E-mail: kgrol@virtumedia.nl

Marketing

Abonnementen Abonnement: Vakblad Het Weer Magazine verschijnt zes keer per jaar. De prijs voor een jaarabonnement bedraagt €35,99. Abonneren kan online via www.hetweermagazine.nl of via de klantenservice (klantenservice@virtumedia.nl of telefonisch via 085-0407400). Adreswijzigingen graag schriftelijk doorgeven met vermelding van het oude en nieuwe adres en het nieuwe telefoonnummer. Opzeggingen 2 maanden voor vervaldatum doorgeven aan Virtùmedia BV t.a.v.

Het Weer Magazine, Postbus 593 3700 AN Zeist. Mailen kan ook: klantenservice@virtumedia.nl

Arjen van Wifferen Tel.: 030-30757 80 E-mail: avanwifferen@virtumedia.nl

Distributie VMBpress Tel.: 0251-257935

nr 5 • HET WEER Magazine

| 47

BRESSER 5-IN-1 COMFORT WEATHER CENTER KLEURENDISPLAY • GROOT KLEUREN DISPLAY - 868 MHZ TRANSMISSIE • 5-IN-1 MULTISENSOR • TEMPERATUUR,LUCHTDRUK, NEERSLAG, WIND • LEVERBAAR IN DRIE VERSCHILLENDE KLEUREN

€ 159,00 Euro

Drukfouten en wijzigingen voorbehouden. Alle prijzen zijn per stuk, in euro’s inclusief BTW.

Artikelnr: 7002550CM3000 (Zwart) Artikelnr: 7002550QT5000 (Grijs) Artikelnr: 7002550GYE000 (Wit) BRESSER WIFI PRO 3-IN-1 WINDMETER

NATIONAL GEOGRAPHIC WIFI 7-IN-1 WEERSTATION

BRESSER THERMOHYGRO QUADRO NLX

BRESSER 5-IN-1 WIFI WEERSTATION

€ 139,00 Euro

€ 209,90 Euro

€ 69,00 Euro

€ 159,00 Euro

Artikelnummer: 7002535

Artikelnummer: 9080600

Artikelnummer: 7000023

Artikelnummer: 7002580

WWW.BRESSER-ONLINE.NL

SMIRNOFFSTRAAT 8 - 7903 AX HOOGEVEEN - +31 (0)528 23 24 76 - WWW.BRESSER-ONLINE.NL - INFO@BRESSERBENELUX.NL