6 minute read
IRIS HAVERKAMP BEGEMANN Zelfbeschikking en rebellie
© Iris Haverkamp Begemann, uit de fotoserie Backyard Stories, 2019.
Iris Haverkamp Begemann
Advertisement
Controle, zelfbeschikking en rebellie
DOOR CLAIRE HOOGAKKER
Vrouwelijke vrachtwagenchauffeurs in de Australische outback. Extravagante feestgangers in het holst van de nacht. Iris Haverkamp Begemann richt haar lens vaak op mensen die sociale conventies doorbreken of buiten de norm vallen. Personen die in de maatschappij weinig ruimte krijgen, zijn bij haar de sterspelers. Haar laatste project gaat over waarom mensen hun hoofd kaal scheren, met name tijdens de coronapandemie.
© Iris Haverkamp Begemann, uit de fotoserie Backyard Stories, 2019.
Toen Iris Haverkamp Begemann van Dordrecht naar Amsterdam verhuisde op haar achttiende, werd ze zich bewust van haar tot dan toe geprivilegieerde leven. “Ik raakte bevriend met mensen van allerlei verschillende afkomsten, die niet allemaal dezelfde voorrechten hadden”, vertelt ze. “Toen ben ik me steeds bewuster geworden van mijn positie in de maatschappij. Ook begon ik een fascinatie te ontwikkelen voor hoeveel ruimte de welvarende bovenklasse inneemt en hoe dat ten koste gaat van andere mensen. Die realisatie leidde tot één van de interesses waarmee ik mij bezig houd: het via fotografie onderzoeken van sociale conventies en structuren.”
ODE AAN EIGENZINNIGHEID
“De mens heeft zelf al deze sociale structuren aangebracht in de wereld, maar lijkt zich er niet altijd bewust van te zijn en het zelfs als vanzelfsprekend te ervaren. Dat vind ik heel vreemd”, vervolgt Haverkamp Begemann. Dit leidde in haar fotografie als vanzelf tot een focus op de mens, en het schieten van portretten in een documentairestijl. “Mijn werk gaat vaak over mensen die buiten die norm vallen of heel eigenzinnig zijn. Ik denk dat ik daarom altijd op zoek ben naar een tegenstrijdigheid of discrepantie, iets dat wringt.” Haverkamp Begemanns eerste model was haar hond, die ze, toen ze negen jaar oud was, in zijden gewaden hees en in allerlei geënsceneerde situaties plaatste. Haar tweede model, die ze vanaf haar achttiende langdurig heeft gefotografeerd, was haar grootmoeder. “Toen mijn opa overleed, begon ik meer met haar op te trekken en zag ik wat een eigenzinnige vrouw zij eigenlijk was. In diezelfde periode begon ik foto’s te maken van mijn vrienden, mensen die mij inspireren door hun vrije geest en vrije manier van leven. Deze foto’s vormen een soort ode aan andere eigenzinnige mensen.” Haverkamp Begemann begon met fotograferen toen ze een oude camera, een Olympus OM-1, van haar vader kreeg. “Ik vond dat hele verrassingseffect toen heel leuk. Toen ik die camera net had, dacht ik: ‘met diafragma 5.6 en sluitertijd 1/125 komt het altijd wel goed’. Het luistert
natuurlijk veel nauwer dan dat. Maar zo leer ik het liefst: door het gewoon te doen en dan op mijn bek te gaan.” Toch ging zij uiteindelijk, na een bachelor journalistiek te hebben behaald, alsnog naar de Fotoacademie. Wat betreft techniek is de fotografe altijd trouw gebleven aan analoge fotografie. “Digitale fotografie is een heel andere tak van sport. Ik heb het idee dat de hoeveelheid tijd en moeite die het vergt om op het moment zelf het beeld te creëren, terug te zien is in de foto. De ziel zit in die foto.” Ook in camera’s gaat ze niet gauw vreemd. “Ik schiet met Mamiya RZ67 pro voor portretten, en Mamiya 7 voor meer documentair werk. Deze twee camera’s complementeren elkaar en daarmee kan ik alles.”
DOOLHOF VAN CONVENTIES
Haverkamp Begemanns meest recente project, Covheads (2020), is onderdeel van het FotoFestival Naarden 2021. Zij zag aan het begin van de pandemie in haar nabije omgeving en op social media veel mensen die hun hoofd kaal gingen scheren of hadden geschoren. Toen ze hier nader onderzoek naar ging doen, kwam ze erachter dat het een challenge betrof om geld op te halen voor ziekenhuizen. “Maar de mensen uit Amsterdam die ik sprak, hadden andersoortige motivaties.” vertelt Haverkamp Begemann. “Het overkoepelende thema was een back to basic gevoel. Een van de geportretteerden, een deejay genaamd Titia, dacht: ‘als we toch het systeem moeten rebooten in deze pandemie, misschien kunnen we dan ook meteen stigma’s over gender gerelateerde kapsels herdefiniëren’. Eén jongen, Sam, had een moment van zelfreflectie waarop hij zich realiseerde dat hij dit gehaaste leven niet meer wilde leiden. Telkens bij het scheren van zijn haar had hij het gevoel dat hij wat bad things afschoor.” “Iedereen probeert zich te houden aan maatschappelijke normen en wat anderen van ze denken”, vervolgt ze. Zo greep Conor, een balletdanser bij de Nationale Opera & Ballet, zijn kans toen hij tijdelijk het podium niet op hoefde. “Een kaalgeschoren hoofd wordt immers niet als een klassiek kapsel beschouwd. Dat geldt natuurlijk voor veel beroepen.” “Ook geeft het in deze onzekere tijden een gevoel van controle, zelfbeschikking en rebellie”, licht Haverkamp Begemann toe. Zij is zich terdege bewust van het feit dat dit moment van bezinning en zelfreflectie niet voor iedereen is weggelegd, en dat velen in de diepe financiële problemen zijn geraakt door de crisis. De mensen die zij heeft geportretteerd waren met name zelfstandigen en kregen steun vanuit de overheid, waarmee zij indirect die ruimte kregen. Het was nog een uitdaging om al deze geportretteerden voor haar lens te krijgen, gezien de toen geldende maatregelen. “Ik wilde een groep jongens fotograferen, die met zijn allen hun
hoofden hadden geschoren. Maar er was een anderhalve meter afstand regeling, en je mocht niet met meer dan één persoon tegelijk afspreken. Vandaar dat ze zo geënsceneerd in een doolhof staan; zo heb ik ze niet gevonden”, grapt Haverkamp Begemann. Op deze manier nam haar fotografie noodgedwongen een andere, meer geënsceneerde in plaats van documentaire wending.
BELADEN KAPSEL
Het project Covheads is gestoeld op diepgaand onderzoek naar de betekenis van kaalheid in verschillende culturen. “Het geschoren kapsel wekt zoveel associaties op, het is een beladen kapsel. De Holocaust, gabbers, medische oorzaken. In de westerse populaire cultuur is de kale kop als kwaadaardig gestigmatiseerd. Vanuit het christendom wordt kaalheid weer geassocieerd met negatieve emoties als rouwen. In het oosten wordt de geschoren kop juist als een teken van verlichting gezien. Haar wordt het ‘onkruid van onwetendheid’ genoemd. Het verwijderen ervan staat voor het wegwerken van onwetendheid en een terugkeer naar een pure staat van zijn, van zowel lichaam als geest.” Iris Haverkamp Begemann beschouwt het kaalscheren tijdens de pandemie als een symbool van een mentale verandering. “De onderliggende drang om meer terug naar de basis te keren heeft te maken met hoe lang mensen al in een kapitalistisch systeem zitten dat als te vanzelfsprekend wordt ervaren. Covid heeft ervoor gezorgd dat dat bevraagd werd, want alles stond stil.” Toch is Haverkamp Begemann niet al te hoopvol over de toekomst, en denkt zij dat straks alles weer bij het oude zal zijn. “Ik hoop dat dit project, ook al is het een heel klein moment in een mensenleven, deze tijdsgeest kan conserveren. Misschien gaan we weer terug naar dat gehaaste leven, maar dan kunnen we even naar dit project kijken en ons realiseren hoe nietig je bent als mens tegenover een pandemie, de natuur. Naast de narigheid en ziekte die covid-19 heeft gebracht, konden sommige mensen ook even pauze nemen en reflecteren. En misschien het roer keren tegen het kapitalistische systeem.”
IRIS HAVERKAMP BEGEMANN (1989) studeerde van 2016 tot 2018 aan de Fotoacademie. Haar vrije, persoonlijke werk wordt gerepresenteerd door Galerie Fleur en Wouter. Haar meest recente serie Covheads (2020) is dit jaar te zien bij het FotoFestival Naarden. Momenteel werkt Haverkamp Begemann aan een serie over en met transgender vluchtelingen uit Latijns-Amerika en maakt zij werk in opdracht voor verschillende (mode)merken.
© Iris Haverkamp Begemann, Covheads, 2020. © Iris Haverkamp Begemann, Covheads, 2020.
