Wandel Magazine 1 2019

www.wandelmagazine.nu

NR 1 • 2019 • € 6,50

voor de nieuwsgierige wandelaar

Zuid-Limburg

Wandelen langs de appel- en wijngaarden Noord-Holland

De polders van het Amstelland

Ierland

Langs kusten van smaragd

De Moerputten Het best bewaarde geheim van Den Bosch

Wandelen door de grienden van het eiland IJsselmonde

Genieten van stilte en bier in de Achelse Kluis

AP

Dingle Way • Beara Peninsula • Giant’s Causeway

Inhoud

Langs Ierse kusten

08-21

28

34

08 15

Dingle Peninsula

Dingle all the Way Noord-Ierland

In het voetspoor van reuzen

18

Beara Peninsula

Vijftig tinten groen

2 Wandelmagazine 1-2019

28

Zuid-Holland

Wandelen op het Eiland IJsselmonde

31 34

Achelse Kluis

Van stilte en bier genieten Den Bosch

De Moerputten

The Underground

40

53

40

Zuid-Limburg

Langs appelgaarden en wijngaarden

53

Natuur in het Antropoceen

eschermers van het B Amstelland

Rubrieken 04 07 27 46 54 55

Onderweg Lopend vuur – Olga Karayiannis Column Jan Erik Burger Boeken Wat zien ik? Friesland, Dongeradeel Volgend nummer. Colofon

Er gaat een verhaal over Ierland – een van de vele, zo merkte ik tijdens mijn gesprekken met Ieren – dat beweert dat de oude Kelten eigenlijk uit het MiddenOosten afkomstig zijn en via Afrika en het Iberische Schiereiland uiteindelijk op het eiland zijn terechtgekomen. Daar hebben ze de oorspronkelijke bewoners verjaagd; die hebben zich verstopt in bomen, rotsen en heuvels. In the underground, zoals wandelgids Kevin O’Shea het uitdrukte tijdens een van mijn wandelingen.

De pogingen van de Britse Paus Adrianus IV om het Keltische volk te kerstenen waren succesvol, al hielden de Ieren tot op de dag van vandaag nooit op te geloven in de faeries, oergeesten die in the underground schuilen. Ring forts werden faerie forts en werden door de boeren angstvallig met rust gelaten. Wat verklaart dat er nog zoveel van dit soort archeologische resten te vinden zijn op het ‘Eiland van Smaragd’.

The Emerald Isle… De term wordt voor het eerst gebezigd door de achttiende-eeuwse dichter William Drennan die er in een gedicht het intense groen van het Ierse landschap mee beschreef. Maar ook countryzanger Johnny Cash zong erover, en over de “forty shades of green” die je er tegenkomt. Gerrit Jan Zwier doet er in zijn verhaal over het Beara-schiereiland (blz.

18) nog een schepje bovenop met “vijftig tinten groen”, maar liet zich voor de titel vermoedelijk inspireren door een recentere, pikante roman en niet door de Amerikaanse bard – ik heb het hem niet durven vragen. In Dingle vroeg een wandelaarster waarmee ik een praatje maakte zich af hoeveel groene kleurpotloden er wel niet in een Ierse kleurdoos zouden zitten, want de kleurnuances in het landschap zijn niet in taal te vatten. Ik doe ook geen poging, maar hoop dat de foto’s in mijn verhaal over de Dingle Way een idee geven (blz. 10). Paul van Bodengraven en Marco Barten hadden het in dit opzicht makkelijk: langs de basalten kust van de Giant’s Causeway in Noord-Ierland voeren grijs en zwart de boventoon (blz. 15).

Wees niet bang en ga wandelen in Ierland! Het risico dat je er faeries tegenkomt is miniem, maar niet helemaal uit te sluiten. De kans dat je door een vriendelijke Ier aangesproken wordt, is vele malen groter. Dan is je vakantie bij voorbaat al geslaagd, toch? “…The sun lights a hill on the distance, a hill I know I shall walk across an hour or two thence, and it is green and silken to my eye, and the clouds have begun their slow, fat rolling journey across the sky, no land in the world can inspire such love in a common man.”

- Frank Delaney, Ireland

@jvandevo @mild_adventures

Omslag: Wandelen op Dingle Peninsula. Foto: Jonathan Vandevoorde

1-2019 Wandelmagazine 3

Onderweg Nieuws voor wandelaars

Redactie Rick Eggink

­

Onderzoek naar de term ‘wildernis

Aan de Universiteit van Amsterdam wordt een onderzoek gedaan naar wat wij in Nederland eigenlijk verstaan onder ‘wildernis’ en hoe mensen hiertoe komen. Men hoopt dat het onderzoek waardevolle inzichten oplevert over het beheer van wildparken en het herstellen van natuurgebieden. Wellicht ontstaat er dan minder ophef over het faunabeheer van een uit de kluiten gewasen hertekampje als de Oostvaardersplassen dat eufemistich als ‘nieuwe wildernis’ wordt aangeduid.

Wij, lezers van dit blad, hebben hier natuurlijk ook een mening over. Meedoen aan het onderzoek kan via onderstaande link. www.wildernisonderzoek.nl

Brugse Ommeland – Ieperboog

Foto: Wilfried Calcoen

De Romeinse keizer Claudius bepaalde in de eerste eeuw na Christus dat de Rijn als de noordgrens (limes) van het Romeinse Rijk zou dienen.

Het vorig jaar officieel opengestelde 275 kilometer lange wandelpad van Katwijk naar Berg en Dal, met als nummer LAW 16, volgt min of meer de toenmalige grens (zie de reportage in Wandel­ magazine 2018-2). Je komt langs meer dan veertig historische plekken zoals het oude fort Nigrum Pullum (Zwammerdam), Castellum Hoge Woerd (De Meern) en Museum Het Valkhof (Nijmegen).

De gids van het Romeinse Limespad is verkrijgbaar in de webwinkel van Wandelnet en de boekhandel voor € 19,95. www.wandelnet.nl

Foto: R.C. Pool

ROMEINSE LIMESPAD WANDELROUTE VAN HET JAAR 2019

De GR 131 start in het oude Zwinstadje Damme en loopt 140 kilometer door de provincie West-Vlaanderen naar de Ieperboog. Het pad verbindt de GR 5A in het noorden van de provincie met de GR 128 in het zuiden. Het hele traject ademt een rijke en boeiende geschiedenis uit. Het dorp Damme is de geschiedenis zelf. Talrijke kastelen wijzen op de rijkdom van het Brugse Ommeland. De wandeling begint door groengebieden waarna de ‘Groote Oorlog’ alle aandacht opeist: Vladslo, IJzertoren, Steenstrate, Essex Farm Cemetery, Menenpoort… Het hele traject is opgedeeld in dagetappes van twintig kilometer. Stap je het hele traject, dan ben je een volle week (zeven dagen) onderweg. Gidsen kosten € 15 en zijn te verkrijgen in de webshop. www.groteroutepaden.be

Foto: Wandelnet

Natuurmonumenten en Koninklijke Wandelbond Nederland (KWBN) tekenen een samenwerkingsovereenkomst voor wandel­ evenementen. Afspraken zijn gemaakt over het organiseren van evenementen op de terreinen van Natuurmonumenten door de vele bij de KNWB aangesloten verenigingen. Door het wegnemen van bureaucratie ontstaat er bovendien een stabielere cashflow voor Natuurmonumenten. www.natuurmonumenten.nl 4 Wandelmagazine 1-2019

Foto: KNWB

Samenwerking Natuurmonumenten en Wandelbond

Klompenpaden blijven populair

La Palma is het meest noordwestelijk gelegen eiland van de zeven Canarische Eilanden. Het is een unieke vakantiebestemming door zijn veelzijdige en adembenemende natuur en het ongerepte vulkaanlandschap. Het eiland is een paradijs voor wandelaars en avonturiers die er graag op uit trekken. Ook voor rustzoekers is het eiland een echte aanrader: massatoerisme is er nog niet doorgedrongen. Sinds 2002 staat ‘La Isla Bonita’ als allereerste Spaanse eiland in zijn geheel op de biosfeer-erfgoedlijst. De verschillende landschappen en natuurverschijnselen (vulkanen, groene oases, kliffen en baaien) en de bijzondere natuur (laurierbossen, drakenbloedbomen en sterrenhemel) nodigen uit om een lange wandeling te maken. www.visitlapalma.es

Klompenpaden staan garant voor de mooiste wandelingen in de provincies Utrecht en Gelderland. Wandelend over landgoederen, historische paden en dwars door boerenland is er genoeg te ontdekken en beleven. Lekker struinen door het weiland, kleine doorsteekjes ontdekken, een kop koffie bij een boerenerf. Genieten van frisse lucht, rust en het landschap. Ontdek het verhaal van de streek met de routebrochure of op de Klompenpaden-app. Er zijn 111 Klompenpaden met een totale lengte van 1742 kilometer.

De gratis app biedt je een route­ beschrijving, interactieve kaarten en leuke video- en audiofragmenten.

Van alle paden zijn ook brochures verkrijgbaar bij VVV’s in de regio met een beschrijving van de route, bezienswaardigheden en informatie over landschap en cultuur­ geschiedenis. www.klompenpaden.nl

Gouden eeuw van de Groningse veenkoloniën Na de Franse bezetting was Nederland leeg­ geroofd. Door handel en industria­lisatie trachtte Nederland er weer bovenop te komen. In Groningen bouwde de tweehonderd jaar geleden geboren W. A. Scholten (1819) een imperium van aardappelzetmeel- en strokarton­fabrieken. Door de stoom­machine te introduceren in het productieproces werd zijn bedrijf de eerste industriële multinational van Nederland.

De Groninger Veenkoloniën behoorden tot zo'n 150 jaar geleden tot een van de rijkste plekken van Nederland. Vanuit Veendam had je uitzicht over een landschap dat bezaaid was met schoorsteenpijpen. Fabrieken voor strokarton, aardappelmeel, scheepswerven en hout­zagerijen. Dit was aanleiding voor de organisatie achter Tocht om de Noord om de wandeling dit jaar in het teken te stellen van het industriële erfgoed. De tocht vindt pas plaats op 28 en 29 september maar je kunt je al vanaf 1 maart inschrijven. www.TochtomdeNoord.nl

Foto: Tocht om de Noord

RECTIFICATIE In het vorige nummer in deze rubriek berichtten we over de app ‘Langs Sporen’ voor het grenspark Maas-Swalm-Nette. De website die daarbij vermeld was, klopte echter niet. De informatie en de app kunnen gevonden worden op www.langssporen.nl.

1-2019 Wandelmagazine 5

Foto: St. Landschapsbeheer Gelderland

Foto: La Palma Tourist Board

Heel La Palma uitgeroepen tot UNESCO-natuurparadijs

Kom voor het betere schoenadvies naar het LoopCentrum!

Al 11 jaar dé wandelspecialist van Nederland!

6 Wandelmagazine 1-2019

Lopend vuur

Tekst Willy van de Riet Foto Paul Tolenaar

Andros is wel een verhaal waard. Het mooie, groene Griekse eiland heeft ongeveer 170 kilometer paden voor wandelaars ontwoekerd en uitstekend bewegwijzerd. En dat in een land waar men doorgaans een wandelroute maakt met enkele verdwaalde verfstippen. Maak kennis met Olga Karayiannis en het Andros-project.

Olga Karayiannis

O

lga Karayiannis is dé motor achter Andros Routes, een grote vrijwilligersbeweging op Andros. Doel: duurzaam toerisme bevorderen met behoud van traditie en eigen identiteit. Nu, tien jaar later, zijn ruim 170 kilometer verwaarloosde paden in ere hersteld, begaanbaar gemaakt en bewegwijzerd. De doorgaande Andros Route is honderd kilometer lang en door de Europese wandelorganisatie (EWV) gecertificeerd in de ‘Best of Europe’-categorie.

Olga is in Nederland op uitnodiging van Gerard Kleijne, een – zoals hij zelf zegt – supporter van Andros Routes die de promotie in Nederland voor zijn rekening heeft genomen. Ze is hier onder meer om de banden met een aantal Nederlandse vrijwilligers aan te halen. Als we met een beker koffie tegenover elkaar zitten steekt ze van wal.

“Oorspronkelijk kom ik niet van Andros, maar mijn familie had er een vakantiehuis.

Ik studeerde economie en toerisme in Athene. Toen ik bezig was met mijn afstudeeronderzoek zat ik veel in ons huisje op Andros te werken en af en toe onstond de behoefte om even de benen te strekken. Ik was helemaal geen wandelaar! Ik liep in eerste instantie korte stukken over oude en in onbruik geraakte weggetjes van het ene naar het andere dorp en er ging een wereld voor me open.

In 2004 besloot ik permanent op Andros te gaan wonen. Ik wilde de tijdens mijn studie opgedane kennis niet inzetten om theoretische beleidsstukken te gaan schrijven, maar mijn idealen in de praktijk brengen. En door de crisis waren nieuwe ideeën om de Griekse economie op te krik-

“ Grieken zijn nogal van eerst zien, dan geloven dus het heeft veel tijd en energie gekost”

ken hard nodig. Ik ging naar seminars en verdiepte me in hoe je een wandelnetwerk opzet. Ik wilde dit vooral duurzaam samen met de lokale bevolking doen en aantonen dat het voor hen ook voordelen zou opleveren. Wandelen is hier het fijnst in het vooren najaar, dus het levert de lokale gemeenschap een veel langer seizoen en stabielere inkomsten op. Grieken zijn nogal van: eerst zien, dan geloven, dus het heeft veel tijd en energie gekost om te zijn waar we nu zijn.

Maar nu zijn er andere regio’s die bij ons komen kijken hoe we het hier gedaan ­hebben.”

zo’n veertig tot vijftig deelnemers aan een begeleide wandeling, eindigend op een bijzondere locatie, met dans, eten en drinken.

In oktober 2019 volgt het tweede On Foot Festival: twee weken met meer diverse activiteiten. En we zijn nog steeds bezig met het verbeteren van de voorzieningen voor wandelaars. De routes worden goed gemonitord; daar is een speciale vrijwilligers-app voor gemaakt. Ontbreekt er een markering?

Zijn er muurtjes weggespoeld? Alles kun je erin doorgeven.” Ze laat me de app zien en ik ben onder de indruk van gedetailleerdheid ervan.

Best of Europe Ik vraag Olga aan welke criteria je moet voldoen om het predikaat Best of Europe te krijgen? “Dan moet je aan behoorlijk wat eisen voldoen. De route moet doorgaand zijn, uiteraard landschappelijk mooi en gevarieerd, met interessante bezienswaardigheden, grotendeels onverhard, niet te veel lelijke gebouwen of elektriciteitsmasten passeren bijvoorbeeld. We waren erg trots op het verkrijgen van het certificaat en dat hebben we gevierd met het eerste Andros On Foot Festival in oktober 2018.

(Sommigen zeiden On Food, omdat elke dag eindigde met lekker eten!) Iedere dag

Engelen Olga en haar ‘Route Angels’, zoals de vrijwilligers worden genoemd, hebben het vuur voor wandelen op heel Andros voorgoed onstoken.

De organisatie krijgt geen subsidie van het Griekse ministerie van Toerisme en dus zoekt men naar donateurs en allerlei vormen van sponsoring. Je kunt via de website ‘vriend’ worden en er worden vrijwilligersweken gehouden.

Alle informatie en meer: www.androsroutes.gr 1-2019 Wandelmagazine 7

Hoeveel soorten groen moeten er wel niet in een Ierse kleur­­­potlodendoos zitten? Wie het Eiland van Smaragd bezocht heeft, raakt er niet over uitgepraat. In drie reportages laten we je kennismaken met enkele fascinerende wandelbestemmingen langs de kust van het Ierse eiland. Plekken waar oeroude sagen je door de wind worden toegefluisterd...

Dunmore Head en Blasket Island. Dingle Peninsula. Foto: Jonathan Vandevoorde 8 Wandelmagazine 1-2019

1-2019 Wandelmagazine 9

Langs Ierse kusten

Tekst & foto’s Jonathan Vandevoorde

Dingle Peninsula

Op het Dingle Peninsula, het meest westelijke puntje van Ierland, wordt de wandelaar in de watten gelegd. Tijdens een zeldzaam zonnig lenteweekend liep Jonathan Vandevoorde enkele etappes van de beroemde Dingle Way en trof er sporen aan van oude én moderne mythen.

I

n Dingle Town, gelegen aan een kleine baai op een schiereiland in het zuidwesten van het Emerald Isle, is er geen ontkomen aan: dit stadje leeft van het toerisme. Het is laat in de middag als ik aankom en ik boek nog een boot­ excursie om Fungie te spotten. Fungie is de beroemdste Ier na Johnny Logan: een wilde dolfijn die zich al sinds 1983 alleen in de baai van Dingle ophoudt en over de jaren enkele bewoners te vriend heeft gemaakt. Verschillende rederijen bieden boottochtjes aan om hem van dichtbij te zien en het lijkt erop dat ik de kleinste boot geboekt heb.

Bij het hokje van Dingle Ahoy kijken twee pretogen me aan van onder een rafelende zwarte muts. De onverzorgde baard maakt hem ouder dan hij waarschijnlijk is. “Hi, I’m Lawrence”, groet hij verstrooid, een shagje rollend. “We vertrekken zo meteen, daar aan het begin van de pier.” We babbelen wat. Het imago van bebaarde zeekapitein is goed voor de klandizie, geeft Lawrence al snel toe.

De gekleurde geveltjes van de pubs aan de havenkade lossen op in het groengevlekte landschap als we met ons vijven de baai uit varen, Lawrence, nog drie andere klanten en ik. Het weer is vriendelijk en er staat een 10 Wandelmagazine 1-2019

bries. Zullen we die dolfijn echt te zien krijgen? “You never know. Elke trip is weer helemaal anders”, orakelt Lawrence met een serieus gezicht. Hé, die vent lijkt helemaal op Luke Skywalker van Star Wars, denk ik.

Wat gek.

Fungie doet gelukkig wat van hem verwacht wordt. In de buurt van de monding van de baai komt de dolfijn langszij zwemmen en als Lawrence er de vaart in zet, surft het dier over de boeggolven met ons mee. Missie volbracht. Daarna laat Lawrence ons net buiten de baai nog langs enkele ruige rotskliffen dobberen. Vanaf het water gezien zijn ze indrukwekkend, dreigend eigenlijk.

“Donkerrode zandsteen, heeft mijn aardrijkskundeleraar mij ooit verteld.” Lawrences pretogen glinsteren. “… In de pub! Dus moet het wel waar zijn!”

De andere kant op, in volle zee, ontwaar ik een puntige rotspiramide, ver uit de kust.

Waar ken ik die van? “Dat is Skellig Michael, het grootste van de Skellig Islands”, legt Lawrence uit. “Daar bovenop leefden meer dan zeshonderd jaar lang monniken in een primitief klooster. Nu is het vooral bekend van Star Wars – The Force Awakens, als de droge plek op een waterplaneet waar Luke Skywalker in ballingschap leefde.” Echt: hoe toevallig is dit?

Melkkoe Waarom het dier al die tijd niet naar open zee is terug gezwommen is een raadsel, maar het stadje vaart er al decennia wel bij.

Muzikale pubs en winkeltjes met fel­ gekleurde gevels dingen naar des toerists portemonnee, maar toch word ik ingepalmd door de onschuldige charme en de vriendelijke begroetingen. Zou het helpen dat ik ondertussen honger heb en er vanuit elke deuropening heerlijke live muziek de straat op kabbelt, vermengd met de kleverige geur van fish ’n chips?

Onderweg tussen Mount Eagle en de oceaan.

De ruïnes van Templenacloonagh.

1-2019 Wandelmagazine 11

Zonsopgang vanaf Conor Pass.

Lawrence van Dingle Ahoy.

Brandon Mountain.

Ieren geloven dat er aardgeesten in stenen en heuvels schuilen en hebben ruïnes daarom met rust gelaten

12 Wandelmagazine 1-2019

Hoe lang het dorp nog van die zwemmende melkkoe kan blijven profiteren durft niemand hardop te zeggen – Fungie moet minstens 45 jaar oud zijn – maar volgens de jonge barista van een koffiekarretje aan de kade hoeft Dingle Town zich geen zorgen te maken: op de punt van het schiereiland werden de stenen monnikenverblijven van Skellig Island nagebouwd voor opnames voor The Last Jedi, de nieuwste film in de Star Wars-reeks. En daarna weer afgebroken. “Maar dat maakt niet uit. Alleen al vanwege de films komen hier duizenden toeristen naartoe”, zweert hij terwijl hij het melkschuim op de voor mij bestemde cappuccino aftopt.

Als een afgerafeld quiltdeken van lappen groen drijft het schiereiland op een zee van blauw

Onderweg naar Dunmore Head, het meest westelijke punt van Dingle Peninsula.

Dingle Way Ik kan het niet ontkennen: ik ben een groot fan van Star Wars en laat ik even geluk hebben: een van de filmlocaties ligt langs een etappe van de Dingle Way, de kliffen van Dunmore Head. De kaap is het meest westelijke puntje van Ierland, slechts 22 kilometer van Dingle Town vandaan. Perfect voor mijn wandeling morgen.

Eerst loop ik door boerenland naar Ventry Cross, een dorpje met één piepklein winkeltje voor levensmiddelen dat ook dienstdoet als internetcafé en postkantoor. Langs de idyllische baai loopt het pad twee kilometer lang verder over het bleke zandstrand. Ik raak er in gesprek met een twee Amerikaanse koppels die wat richtingloos in de duinen staan te zoeken. “Waar zijn de paaltjes”, hoor ik de ene man vragen. Ze hebben een routebeschrijving meegekregen maar geen kaart, iets waarmee ik ze wel kan helpen. Zo trekken we de rest van de dag samen op. Wandelen brengt mensen bij elkaar.

Ik geloof het graag als er wordt beweerd dat deze etappe de mooiste van de hele Dingle Way is. Voorbij Ventry Cross gaat het langzaam de hoogte in, boven veldjes en langs stenen muurtjes, naar een wandel­ hemel vol oneindige vergezichten. Ik zie onderweg meerdere ruïnes van clocháns. De resten van dergelijke versterkte woningen, die duiden op invloedrijke bewoners destijds, zijn nog altijd in goede staat ook al zijn sommige meer dan duizend jaar oud en kwam er nooit cement aan te pas. Dat komt omdat de Ierse bevolking gelooft dat er Aos Si, goede maar ook slechte aardgeesten in stenen en heuvels schuilen. Dus hebben ze de ruïnes door de eeuwen angstval-

lig met rust gelaten. Dat zal mij de volgende dag verteld worden door Kevin O’Shea, een wandelgids die zich verdiept heeft in Ierse geschiedenis en mythologie.

De wandelweg kronkelt voort over de flank van Mount Eagle richting het einde van de wereld. Het turquoise water van de Atlantische Oceaan barst in schuim uiteen tegen Dunmores weerbarstige kliffen. Alleen de Blasket Islands, tot de jaren vijftig de woonplek van Keltische schrijvers en dichters, liggen nog westelijker en breken de horizon in tweeën. Vanaf deze hoogte lijkt Skellig Michael, Luke Skywalkers laatste woonplaats, op een burcht in het water. De clocháns uit de zevende eeuw die op de top staan als bijenkorven van gestapelde stenen, maar die van deze afstand niet te zien zijn, waren de woningen van de monniken.

In 2016 werden ze nagebouwd op de filmset van Ceann Sibéal, een rotspartij tien kilometer hier vandaan, toevallig langs de volgende etappe van de Dingle Way. Brendan the Navigator Ceann Sibéal: daar weet Kevin O’Shea wel wat vanaf. De volgende dag loop ik samen met deze vriendelijke gids van Celtic Nature Walking Tours niet de Dingle Way die de kust volgt maar een stukje van de Pelgrim’s Route van Ventry naar Brandon Mountain, dwars door het schiereiland.

Kevin heeft in 2016 meegewerkt aan de constructie van de filmset op Ceann Sibéal – “Drie maanden opbouwen om het dan na tien dagen weer helemaal af te breken” – en dist tijdens de picknickpauze vermakelijke anekdotes op als we bij de ruïne van Templenacloonagh zitten, een bescheiden complex van resten van clocháns en een kapel.

Als ik hem vraag wat hij van het hele Star Wars-gedoe vindt, geeft hij een verrassend antwoord. “Ik ben erachter gekomen dat de hele mythologie rond Star Wars heel veel elementen aan de Ierse sagen en legenden ontleend heeft. Daarom past het dus goed bij onze streek, so I guess it’s OK.” Hij heeft wel een punt, denk ik, al is het maar omdat Luke Skywalker himself in een clochán woonde, een respectvol eerbetoon.

De pelgrimsroute verbindt enkele belangrijke kerkelijke en heidense overblijfselen met elkaar, zoals het uitstekend geconserveerde Gallarus Oratory, een kapel uit het vroege christendom, en Brendan’s Church.

De legende van Saint Brendan (Sint Brandaan) is met de geschiedenis van Dingle Peninsula verbonden. Op de top van de naar hem genoemde Brandon Mountain, sinds mensenheugenis een spirituele plek, bracht de zesde-eeuwse heilige veertig dagen biddend en vastend door alvorens in het jaar 535 in een zelfgemaakte sloep met veertien kompanen weg te varen teneinde een ‘onbekende wereld in het westen’ te gaan kerstenen. Volgens de overlevering, in de elfde eeuw vastgelegd in het beroemde manuscript Navigatio Sancti Brendani, heeft het contingent zeven jaar later Amerika bereikt, dus nog vóór de Vikingen, na verschillende stops op onder andere de Hebriden, Faröer Eilanden en IJsland. “Ik heb later met een IJslands historicus hierover gesproken”, aldus Kevin. “Die geeft toe dat het nu algemeen geaccepteerd wordt dat de eerste Vikingen die op IJsland landden, in de negende eeuw, Keltische monniken hebben ontmoet. Er zijn archeologische ­vond­sten die op hun aanwezigheid al veel eerder wijzen. Brendan is dus wellicht de 1-2019 Wandelmagazine 13

Langs Ierse kusten ­ ntdekker van IJsland en dus ook van Ameo rika.”

Dat is een forse claim, werp ik op. Kevin: “In de jaren zeventig heeft de avonturier Tim Severin met dezelfde primitieve middelen als beschreven in de Navigatio de reis naar Labrador overgedaan en daarmee bewezen dat de oversteek in ieder geval mogelijk was geweest. Hoewel de Navigatio pas vijf eeuwen na Brendan opgeschreven is, mogen we de orale overlevering niet zomaar ontkennen. Die was – en is nog steeds – heel sterk met Ierlands geschiedenis verbonden.” De vermoedelijke plek waar de Heilige Brendan het ruime sop heeft gekozen, heet nu Brandon Creek aan de noordkant van het schiereiland. Een bronzen beeld naast een kleine parkeerplaats herinnert aan de reis.

Quiltdeken De volgende dag besluit ik een etappe van de Dingle Way iets af te wijken en naar de top van Brandon Mountain te wandelen, met 953 meter hoogte de tweede hoogste berg van heel Ierland. Het is een zijsprong van een paar uur op de 25 kilometer lange

etappe tussen Feohanagh en Cloghane en het weer is, zoals de afgelopen dagen, uitstekend. Hoe hoger ik kom, des te sterker het tot mij doordringt hoe bijzonder ik dit intens groene landschap vind. Als een afgerafeld quiltdeken van lappen groen drijft het schiereiland op een zee van blauw onder mijn voeten. De lucht is een pot staalblauwe verf waarin slierten wit drijven.

Leven de Keltische legenden straks voort in de nieuwe sagen van Star Wars? Wie weet. In elk geval had de barista van de koffiekar gelijk. Als Fungie straks het loodje legt, zal the Force van Star Wars Dingle Town redden. En dan zullen al die bezoekers tot de ontdekking komen dat deze plek eigenlijk geen nieuwe toeristenattractie nodig heeft. Het landschap, de vriendelijke mensen en hun eeuwenoude verhalen: ze verkopen zichzelf.

PRAKTISCHE INFORMATIE

Hoe er te komen?

Meer weten?

Rechtstreeks vliegen van Amsterdam naar Cork met Aer Lingus (aerlingus.com) of anders via Londen. In Cork kun je een auto huren. Dan 2½ uur rijden naar Dingle. Alternatief: met eigen vervoer en tweemaal de veerboot via Liverpool en Dublin (1400 km exclusief boottraject).

• www.dingle-peninsula.ie • www.ireland.com • www.dingleway.com

Beste periode

Ierlands klimaat is wispelturig, ook 's zomers. Mij is verteld mij dat mei-juni en september-oktober het stabielste weer brengen.

Accommodaties

Er zijn nauwelijks hotels op Dingle Peninsula. Wel heel veel B&B’s groot en klein. Persoonlijke service gegarandeerd. Reserveer op tijd voor de zomermaanden.

Eten & drinken

De meeste pubs vind je in Dingle Town. Live muziek zorgt voor een onvergetelijke sfeer. Vooral The Dingle Pub en The Courthouse staan erom bekend.

De Dingle Way

De Dingle Way is 179 km lang. In 8 goed aangegeven etappes rond je het hele schiereiland, maar je kunt ook gedeeltes ervan wandelen (terug liften is geen probleem. De Ieren zullen je nooit lang laten staan).

Het loont de moeite om voor een dag een wandelgids te huren die je kan vertellen over de boeiende geschiedenis en mythologie van de streek. Kevin O’Shea van Celtic Nature Walking Tours (www.celticnature.com) zit boordevol verhalen. CNWT organiseert ook bagagevervoer en overnachtingen in B&B’s voor Dingle Way-walkers die liever zonder gids op pad gaan. Zij regelden voor mij de uitstekende accommodaties Emlagh Lodge (Dingle), Gleann Dearg B&B (Dunquin) en Gorman’s Cliffhouse (Ballydavid).

14 Wandelmagazine 1-2019

TIP Skellig Michael Rij naar het Iveragh Peninsula aan de overkant van het fjord. Vanuit Portmagee kun je een bootexcursie doen waarbij je om de indrukwekkende Skellig Islands heen vaart (kolonie jan-van-genten, monnikenklooster. € 40 p.p.). Wil je op Skellig Michael zelf landen en de meer dan zeshonderd traptreden omhoog lopen naar de ruïnes van het oude klooster met clocháns, boek dan minimaal negen maanden van te voren!

Meerdere excursieaanbieders: google op “skellig island tours”. Verderop langs de Skellig Ring (mooie autoroute) is er een Experience Centre over de eilanden.

Tekst Paul van Bodengraven Foto’s Marco Barten

Noord-Ierland

Giant’s Causeway trekt veel bezoekers.

Bloeiende gaspeldoorn en adembenemend uitzicht.

Giant’s Causeway is de enige UNESCO Werelderfgoedlocatie in NoordIerland. Maar dan wel gelijk een van de buitencategorie. De onder hoge druk gevormde basaltzuilen liggen als een bruggenhoofd in zee, alsof er ooit een verbinding naar Schotland, dat je in de verte kunt zien, heeft gelegen. Genoeg grond voor sagen en legendes in een land waar mystiek nooit ver weg is.

E

en miljoen mensen, zoveel bezoekers trekt Giant’s Causeway ieder jaar. En hoewel het vandaag een relatief rustige dag in het voorseizoen is, lukt het pas met veel moeite om ook foto’s te maken zonder andere mensen in beeld. Wie in zijn eentje op de vooruitgeschoven punt in zee vastgelegd wil worden, moet geduldig op zijn beurt wachten. Dat is geen straf, want de kust van Noord-Ierland is hier adembenemend mooi. Met kliffen van zo’n tachtig tot honderd meter hoog is het een spectaculair landschap, met achter iedere rots weer een nieuwe baai of verscholen inham en bijbehorend uitzicht.

De legende van Giant’s Causeway vertelt dat er hier aan de kust een reus woonde, genaamd Finn McCool. Hij heeft ruzie met zijn overbuurman Benandonner die aan de Schotse kust woont. De Schotse reus zou naar Ierland willen komen om Finns land af te pakken.

1-2019 Wandelmagazine 15

Langs Ierse kusten Dunluce Castle.

Engels gras groeit en bloeit overal.

nog zien en dat ziet er spectaculair en eng uit, wij blijven wel boven.

Strand bij de White Rocks, een fijne plaats voor een handstand.

Als Finn dat hoort, grijpt hij stukken rots van de kust en gooit die in de zee. Zo legt hij een pad aan naar de overkant om zijn uitdager een lesje te leren.

Maar Benandonner lijkt veel groter en sterker dan Finn. Deze rent daarop terug naar Ierland, achtervolgd door de Schotse reus.

De vrouw van Finn bedenkt een list: zij verkleedt Finn als een baby en legt hem in een mand. Als Benandonner de grote baby ziet schrikt hij; als de baby al zo groot is, hoe groot moet zijn tegenstrever dan wel niet zijn? In angst rent hij terug naar Schotland en vernietigt onderweg de verbinding.

Een complex verhaal om een natuurverschijnsel te verklaren dat zich zowel aan de Noord-Ierse als Schotse kust heeft voorgedaan. Onder hoge druk is lava uit de diepte omhooggestuwd, dat vervolgens versneld is 16 Wandelmagazine 1-2019

afgekoeld door het zeewater. Daardoor zijn de karakteristiek zeshoekige vormen ontstaan, vergelijkbaar met het craquelépatroon dat je ziet als een stuk van de zeebodem droogvalt.

Vandaag zijn er geen reuzen te bekennen op ons pad. We kiezen ervoor om vanaf Giant’s Causeway een stuk van het kustpad te volgen in oostelijke richting. Na een uurtje rondkijken en klauteren over de basaltzuilen laten we de drukte achter ons en al snel hebben we de kuststrook vrijwel voor onszelf. Na een wandeling onderlangs een baai klimt het pad omhoog en slingert dan over de top van de kliffen. Tot 1994 was er een lager gelegen pad dat langs de hellingen liep. Na een aantal aardverschuivingen en ongelukken is dat afgesloten. Van bovenaf kun je de loop van het oude pad

Game of Thrones De populaire televisieserie Game of Thrones is deels in Noord-Ierland opgenomen en heeft een flinke boost gegeven aan het toerisme hier. Dat er gekozen is om de serie hier te draaien kunnen we ons goed voorstellen. Het landschap is spectaculair en ziet er grotendeels verlaten uit, ondanks de nabijheid van de Coastal Way, een populaire autoroute langs de kust. De zon schijnt uitbundig op onze eerste wandeldag, maar ik kan me goed voorstellen dat regen, wind en mist een perfect mystiek decor kunnen creëren.

Er zijn Game of Thrones-excursies, waarbij een aantal van de filmsets wordt aangedaan. Zo is bijvoorbeeld de kleine haven van Ballintoy omgetoverd tot Lordsport, de havenstad van het fictieve Isle of Pyke. Dat ziet er spectaculair en groots uit op het scherm, maar in werkelijkheid is het maar een klein haventje met een oude kade.

Eigenlijk moet zo’n Game of Thrones-tour één grote teleurstelling zijn, omdat het er nooit zo uitziet als op tv. Wij zijn geen grote liefhebbers van de serie en laten ons eerder verleiden door de authentieke charme. En door de koffie die bij het kleine café aan de haven wordt geserveerd.

Een van de populairste filmlocaties is The Dark Hedges, een laan met grillig

De Dark Hedges.

gevormde beuken die in de achttiende eeuw zijn aangeplant. Deze plek ligt wat verder landinwaarts, dus komt de auto er aan te pas om er te komen. Door de wind zijn de beuken in groteske vormen gebogen. Tot voor Game of Thrones was dit een populaire plaats om trouwfoto’s te laten

maken. Nu trekt de locatie busladingen vol met toeristen. Zoveel, dat de lokale autoriteiten hebben besloten de weg af te sluiten.

Vanaf een grote parkeerplaats loop je in tien minuten naar de beroemde beukenlaan. Ondanks de drukte vormen de kronkelende takken een imposant tafereel als je aan het begin van de laan staat.

PRAKTISCHE INFORMATIE Hoe er te komen?

Naar Belfast vlieg je rechtstreeks met Easyjet. Een huurauto of het OV brengt je in circa 1½ uur naar Giant’s Causeway. Daar is een groot bezoekerscentrum van de National Trust.

Wandelen

We liepen in twee dagen twee etappes van het kustpad: Van Giant's Cause Way naar Ballintoy en van Portrush naar Giant's Causeway. Langs de kust rijdt een bus die de verschillende dorpen en gehuchten met elkaar verbindt, in het hoogseizoen overdag zelfs twee keer per uur. Als uitvalsbasis hadden wij het plaatsje Bushmills, dat circa 3 km landinwaarts ligt en waar de bus ook doorheen komt.

Kaart

Het kustpad is redelijk goed bewegwijzerd. Een kaart is niet noodzakelijk, wel leuk.

Wij gebruikten sheet 4 en 5 uit de Discover Series van Ordnance Survey (1:50.000).

Kliffen De volgende dag gaan we vanuit Portrush op stap over nog een stuk van het kustpad.

Via het uitgestrekte strand lopen we de stilte in. Als snel komen we langs de White Rocks, kliffen van kalksteen. Dat gesteente is veel zachter dan de omliggende rotsen. De almaar op de kust beukende zee, wind en regen hebben een serie grillige vormen uitgesleten.

Kort daarna lopen we langs de ruïne van Dunluce Castle, een ander hoogtepunt, letterlijk en figuurlijk. Gelegen op een klif boven zee is het makkelijk je een dramatische scène voor te stellen waarin een gierende storm op de kust beukt en het kasteel in zee dreigt te storten. In realiteit gebeurde dat ook, maar in het klein; tijdens een storm in 1639 verdween een deel van de keuken in de diepte. We kijken nu naar de resten van wat in de zeventiende eeuw een imposante burcht is geweest. Rond die burcht heeft een compleet dorp gestaan, met huisjes van mensen die op het kasteel werkten of er handel dreven. In de negentiende eeuw werd de burcht verlaten. Van het dorpje zijn alleen nog wat fundamenten te vinden.

Twee dagen wandelen langs de kust van Noord-Ierland is maar kort, en smaakt zeker naar meer. Dat kan gelukkig vrij gemakkelijk, want de Causeway Coast Way, zoals het langeafstandspad hier officieel heet, is onderdeel van de Ulster Way, een ruim duizend kilometerlang pad door Noord-Ierland. De wetenschap dat je vanaf Amsterdam in een uurtje naar Belfast vliegt, maakt het makkelijker om binnenkort nog een keer tussen de reuzen te komen wandelen.

1-2019 Wandelmagazine 17

Langs Ierse kusten

Tekst Gerrit Jan Zwier Foto’s Dolph Kessler

Beara Peninsula

50 O Oghamstone in Ballycrovane 18 Wandelmagazine 1-2019

p een mooie dag volgen we de kustweg naar Baltimore, een plezierhaven in het zuidwesten van Ierland, waarvandaan de veerboot naar Clear Island vertrekt. Geen moment staan we erbij stil dat het wandelpad langs de baai, dat naar een opvallende vuurtoren leidt, levensgevaarlijk kan zijn. Een paar dagen later meldt een lokale krant dat drie wandelende inwoners door een topgolf werden gegrepen en in de haven zijn verdronken.

Het is niet overdreven om de witte vuur­ toren van Fastnet, die op een rotseilandje is verankerd, als een waarschuwende vinger te

zien: in 1979 eiste een orkaan hier veel slachtoffers onder de deelnemers aan een zeilrace. Gezien vanaf het dek van het veerbootje, poseert zij nu als een behaagziek schildersmodel.

In het haventje aan de overkant wachten ons een palmboom, een grot van Lourdes en een kerkhof vol Keltische kruisen. Je zou een fotoboek kunnen samenstellen met Ierse palmen, van de zuidkust tot de noordkust en zo de kijker, die denkt dat de Ierse vegetatie alleen uit mos, varens en heide bestaat, volkomen op het verkeerde been kunnen zetten.

In wandelpas naderen we een meertje.

Kreek bij Dunboyne Castle, ten westen van Castletownbere.

Onderweg zien we orchideetjes in de berm en een tapuitachtige, bruingrijze vogel – een paapje, zeldzaam bij ons – op een telefoondraad. “Gevaarlijk zwemwater” luidt de tekst op een bord, want lang geleden is er in het meer een negenjarige jongen verdronken. “Die jongen kon natuurlijk niet zwemmen”, zegt Dolph, die een verfrissende duik in het koele water neemt. De op het meer dobberende mantelmeeuwen en de huiszwaluwen die boven het wateroppervlak scheren, kijken gealarmeerd om zich heen: in hun herinnering had nooit eerder iemand het aangedurfd om de stilte op deze plek te verstoren.

Beara Way Weer terug op het vasteland nemen we onze intrek in The Hawthorn (de mei-

doorn), een B&B in Glengarriff. De plaats is vooral bekend van de Ring of Kerry, een bij touringcars geliefde rondweg. Maar het is ook het startpunt van de Ring of Beara en zelfs voor de Beara Way, een wandelroute van ongeveer tweehonderd kilometer. In een gidsboekje wordt de route in geuren en kleuren beschreven. De volgende morgen vertelt onze gastvrouw, bij een niet te behappen ontbijt van bacon, eieren, gegrilde tomaten, worstjes, witte bonen in tomatensaus en bloedworst, dat ze geregeld wandelaars in huis heeft die het hele traject aflopen.

Dat verbaast mij niets. Thuis was ik op internet al een hele reeks wandelverslagen tegengekomen. Alle beweerden dat Beara veel minder bekend en dus minder druk was dan bijvoorbeeld Dingle. Al op de

We naderen Clear Island.

1-2019 Wandelmagazine 19

Langs Ierse kusten

Op weg naar Allihies.

e­ erste bladzij van een verslag zag ik twee keer de woorden “magisch” en één keer het woord “mysterieus” staan. Van alle schiereilanden in de zuidwesthoek zou Beara het meest authentiek zijn. Als je goed telt kun je er volgens dit reisverhaal wel vijftig s­ oorten groen ontdekken. Naar mijn smaak maken niet de hopen turf of de fuchsia­heggen of het zilverige kustlicht het land geheimzinnig, maar de overvloed aan oude stenen monumenten. Overigens is ons reisplan bescheiden van aard: wij zullen het rijden op de Beara Way afwisselen met gerichte wandeltochtjes.

Iers weer De volgende morgen rust er geen zegen op onze onderneming. Mist, stortbuien en beslagen ramen zorgen ervoor dat de tocht een karikatuur wordt van een reis. Bij Adrigole vluchten we de weg af om daar op een betere toekomst te wachten. Nu hebben we alle tijd om al die tinten groen om ons heen nader te bestuderen en te kijken of we met korstmosgroen, mosgroen, varengroen, sparrengroen, dennengroen, lariksgroen, klavertje drie-groen, bronsgroen, metaalgroen (van bromvliegen), smaragdgroen, turkooisgroen enzovoort de vijftig kunnen halen.

Gelukkig is het ‘Iers weer’, dus houdt de regen geen stand. Over de kustweg naderen we Castletown Bearhaven – kortweg Castletownbere – dat de bezoeker verwelkomt met een golfbaan en villa’s. Maar het is wel degelijk een vissersplaats waar kotters in de haven liggen. Hier is menig huis in de verf20 Wandelmagazine 1-2019

Stapelmuurtjes als ideale windsingels voor de wandelaar.

pot gedoopt, alsof men het treurige verleden van hongersnood en emigratie voorgoed wil vergeten. Bijna elke pub is gesierd met een muurschildering.

We trekken onze wandelschoenen aan en volgen een pad de heuvels in dat ons na een uurtje lopen in een weiland met een steencirkel brengt. Omringd door struikgewas en te midden van koeienvlaaien staan daar negen grijs-witte stenen bij elkaar, als een geheim genootschap dat door het daglicht is overvallen. Een paar stenen zijn uit de kring gevallen.

Het is altijd een indrukwekkend gezicht om deze raadselachtige tekens uit een ver verleden in het vrije veld bijeen te zien staan.

Dat vinden de Ieren ook, want in het midden zijn op een soort offersteen takken, bloemen en muntgeld neergelegd. Hoewel het hier om heidense monumenten gaat, nemen de roomse bewoners van dit land het zekere voor het onzekere – je weet maar nooit waar zo’n offer goed voor is.

Niet voor het eerst stap ik een magische cirkel binnen. Waar zijn nu de faeries in hun groene mantels met capuchon? Ik zou er graag in geloven, maar ik moet ze eerst zien. Een beetje dwaas staar ik naar de koeienvlaaien. Waarom baden de gaspeldoorn en de braamstruik nu niet in een verblindend licht? Waarom weet de pijlschicht van de openbaring mij nooit te vinden?

O’Sullivan Voort gaat het weer, langs de zee, van het ene fraaie panorama naar het andere. De

wandelaars op de Beara Way volgen hier de oude wegen naar de kopermijnen die de bewoners lang geleden werk verschaften. De weg draait omhoog naar een kaal landschap vol bruine heide en varens. In de verte blinkt Dursey Island, dat slechts via een kabelbaan te bereiken is. Waar het bruine bergmassief zijn voet in de kustvlakte heeft geplant, begint het groene laagland. Het voormalige koperdorpje Allihies lijkt wel uit Legoland te zijn weggewaaid. Terwijl ik in de winkel van John Terry O’Sullivan – een vierkante man met grijze ogen en rood haar – een sandwich met bacon afreken, vraag ik of hij een nazaat is van de beruchte O’Sullivans die in een ver verleden Beara onveilig maakten. Hij kijkt mij aan alsof hij het in Land’s End hoort donderen.

“Daar weet ik niets van”, zegt hij afwerend. Wat krijgen we nou? Ik hoef hem toch zeker niet uit te leggen wie de O’Sullivans zijn? Ik voel mij net een antropoloog die pas in zijn veldwerkdorp is aangekomen en vergeefs contact probeert te leggen.

We stappen weer in onze wilde wagen en worden draaierig van het bochtenwerk van de kustweg. Door een bruingroen, stenig land komen we in Eyeries aan, dat eveneens een spectaculaire kleurspoeling heeft ondergaan. Hier stuitten we op een gedenksteen voor een van de vele wrede O’Sullivans, ongetwijfeld een voorvader van de roodharige winkelier.

Turfvelden komen in veel delen van Ierland nog voor (omgeving Lauragh).

Oghamstone De grootste verrassing van de dag is een simpele witte steen. Bij een baai wijst een bordje naar de Ballycrovane Ogham Stone.

We lopen naar een huisje waar we eerst door een blaffende hond, daarna door een oud vrouwtje begroet worden.

“De grootste oghamstone van Europa”, luidt de tekst op de folder die ze ons overhandigt. “De functie ervan is onbekend, net als die van steencirkels.” Misschien markeerde de steen een begraafplaats, misschien een prehistorische route. Over een religieuze betekenis van oghamstones (spreek uit: “oomstones”) wordt in de folder niet gerept. In een hoek van deze steen zouden in oud ogham-schrift de woorden staan: “van de zoon van Deich, afstammeling van Torainn.”

Achter haar woning stijgt een modderig slingerpaadje naar de top van een lage heuvel. Daar wijst een vinger van kalksteen naar de grijze hemelkoepel. Het is opnieuw heel indrukwekkend. In de omringende heuvels hebben een paar huizen goed zicht op de oghamstone. Dat moet toch inspirerend zijn als je ’s ochtends de gordijnen opentrekt! Het zinnetje over Torainn zou in een hoek van de steen te zien moeten zijn.

Maar hoe ik ook zoek, het ogham-schrift blijft onvindbaar.

Kijk je langs de steen omhoog naar de jagende wolken, dan heb je het gevoel dat je op een scheepsdek staat. Een beetje zeeziek lopen we terug naar de weg. Magisch of mysterieus kun je dat gevoel niet noemen, maar vreemd – zo tussen de heuvels en koeien – is het natuurlijk wel.

Ook Ardgroom is – ik verval in herhalingen – veranderd in een dorpje uit het kleurige Legoland. De gaelic naam, die volgens mijn gidsboekje “hoge sombere plaats van donkere nevels” betekent, vloekt nu met het knalblauw en donkergeel.

Even buiten het dorp slaan we bij het bordje “stone circle” een landweggetje in.

Dat brengt ons eerst bij een boer, die we de weg vragen, en vervolgens bij een drassig paadje met stapstenen. Een flink eind hogerop, tussen de koeien, verheft zich een grote platte steen met erachter een kring van negen staande stenen. Eentje is plat voorover gevallen. In het midden van de cirkel bevindt zich weer een ‘offersteen’, waarop schelpen, kastanjes, takjes, botjes en munten zijn neergelegd. De cirkel zelf is minder indrukwekkend dan die bij Castletownbere, maar het uitzicht over de naar de kust afdalende weiden en de zee vergoedt veel. Speurend kijk ik om mij heen, maar er doet zich werkelijk niets geheimzinnigs voor dat mij intrigeert of inspireert en een breuk met mijn oude bestaan zou rechtvaardigen. Ben ik misschien te weinig meditatief ingesteld? Zelfs de nuances in het groen ontgaan mij, nu de schemering op kousenvoeten komt aangeslopen.

Lichtgroen en donkergroen, veel verder kom ik niet.

PRAKTISCHE INFORMATIE Hoe er te komen?

Met Aer Lingus (www.aerlingus.com) naar Cork. Daar een auto huren. Volg de fraaie kustroute naar Skibbereen en buig daar af naar Baltimore (voor Clear Island).

Vanaf Baltimore volg je opnieuw de kustroute naar Glengarriff. Dan linksaf naar het Beara Peninsula.

• Vijftig tinten groen – Langs de Ierse westkust, Gerrit Jan Zwier, Atlas Contact, ISBN 9789045036533 (pas verschenen).

Wandelen

• De Beara Way (www.irishtrails.ie) is 206 km lang en gemarkeerd. Zij volgt over verharde en onverharde paden min of meer de kustlijn. Wij deden aan car walking – wij zetten de auto nu en dan aan de weg neer en maakten uitstapjes naar prehistorische monumenten. Die tochtjes waren zelden langer dan vijf kilometer. Maar je kunt vanaf de Way ook gemakkelijk afdwalen naar andere kustdorpjes of (schier-)eilanden. Langs de route is voldoende accommodatie beschikbaar (www.bearatourism.com).

• Clear Island (www.capeclearisland.ie) is maar klein: 5 bij 2½ km. Maar je kunt er een paar mooie wandelingen maken. Wij maakten er een dagtocht, maar je kunt er ook eten en overnachten in een B&B. LEESTIPS

•N aar Ierland varen, Jan van der Vegt, ThiemeMeulenhoff, ISBN 9789023663720 1-2019 Wandelmagazine 21

Naamloos-1 1

22 Wandelmagazine 1-2019

25-02-19 12:29

advertorial

De twee

mooiste wandelingen van Groot-Brittannië

Engeland en Schotland zijn door hun natuurschoon ideale bestemmingen om te wandelen.

In Engeland staat de South West Coast Path op menig to-do-lijstje. Hier bewonder je steile kliffen met adembenemende uitzichten over de azuurblauwe zee. Ontdek naast de mooie natuur ook de rijkdom aan cultuur en geschiedenis van Zuidwest-Engeland.

In Schotland maak je kennis met de ruige en diverse natuur op de West Highland Way. En uiteraard combineer je een wandeling met een bezoek aan een whiskyproeverij!

1-2019 Wandelmagazine 23

advertorial

WEST HIGHLAND WAY

HOOGTEPUNTEN VAN DE ROUTE

W

andel deze zomer de eerste én meest geliefde langeafstandsroute van Schotland! De West Highland Way is 154 kilometer lang en start (of eindigt) in Milngavie, een dorpje tien kilometer boven Glasgow. De route wordt jaarlijks door 15.000 wandelaars afgelegd. Staat deze uitdaging al op je reisplanning?

Je wandelt van de laaglanden naar de Schotse Hooglanden. De diversiteit van landschappen is één van de redenen dat de wandelroute zo populair is. Je eindigt in Fort William en hier ervaar je meerdere hoogtepunten. Naast het einde van de wandeltocht vind je hier namelijk ook de hoogste berg van Schotland: Ben Nevis, 1345 meter hoog. Dus als je nog energie over hebt voor een extra etappe, dan is het beklimmen van deze berg zeker de moeite waard. De beklimming duurt ongeveer 8 uur en is geschikt voor ervaren wandelaars.

Beklim Ben Nevis alleen bij goed weer.

• LOCH LOMOND, het grootste meer van Groot-Brittannië De eerste echte klim is over Conic Hill (361 meter hoog) en het uitzicht op Loch Lomond is de klim meer dan waard. Langs de oever liggen vele mooie baaien en pittoreske dorpjes en in het meer tientallen eilandjes. Daarvan zijn Inchmurrin, met de ruïnes van Lennox Castle, en Inchcaillach met de restanten van een nonnenklooster en de begrafenisgrond van de McGregor-clan, de bekendste.

• RANNOCH MOOR, de grootste wildernis van Schotland Dit heidelandschap met zijn modderpoelen en rotsblokken maakt het tot een van de meest wilde en ongerepte natuurgebieden in Schotland. Houd rekening met de weersomstandigheden als je dit deel van de West Highland Way loopt, want het gebrek aan beschutting en blootstelling aan de wind kan verraderlijk zijn.

•G LEN COE, bewandel de grote vulkaanvallei in de Schotse Hooglanden De vallei, oftewel een glen, is in de ijstijd door een gletsjer uitgesleten en genoemd naar de erdoorheen stromende rivier de Coe. Het dorpje Glencoe is prachtig gelegen tussen de oevers van de Loch Leven en de hellingen van de beroemde glen. Glen Coe is niet alleen populair bij wandelaars. Het gebied is ook in trek als iconische filmlocatie. Zo zijn Skyfall van James Bond en diverse Harry Potter-films hier opgenomen.

24 Wandelmagazine 1-2019

advertorial

H

SOUTH WEST COAST PATH HOOGTEPUNTEN VAN DE ROUTE

et South West Coast Path staat op menig to-do-lijstje. De route is 1014 kilometer lang en volgt de kust, van Minehead in Somerset langs Exmoor en Noord-Devon naar Cornwall, om weer via Devon en Dorset te eindigen in Poole Harbour. De tocht voert langs steile kliffen met adembenemende uitzichten over de azuurblauwe zee. Een must voor elke wandelaar!

Het zuidwesten van Engeland wordt gekenmerkt door prachtige en afwisselende natuur en een ongekende rijkdom aan cultuur en historie. Tijdens het wandelen kom je langs historische bezienswaardigheden, prachtige natuur en zie je veel wilde dieren zoals zeehonden. Ga je naar het strand, dan stuit je eigenlijk altijd op het South West Coast Path. Daardoor is het pad erg veelzijdig: of je nu een ommetje na het avondeten wilt maken, een middag wilt wandelen naar een mooi uitzichtpunt of de volledige duizend kilometer, er is een wandeling voor elke type wandelaar en van elk niveau.

• MOUNT’S BAY, St. Michaels Mount In de baai Mount’s Bay ligt St. Michael’s Mount, een eilandje dat bij eb via een dam is te bereiken. Het eiland is doordrenkt met mythen en legenden. Zo pronkt erbovenop een sprookjesachtig kasteel dat al generaties lang in handen is van de familie St Aubyn, ook tegenwoordig nog.

• LAND’S END In Cornwall leiden alle wegen uiteindelijk naar het intrigerende Land’s End, uiterste punt van Engeland. Vanaf de ruige kliffen en rotsen heb je een prachtig zicht op de vuurtoren. Land’s End is op haar beurt weer het startpunt van de beroemde fietstocht naar het meest noordoostelijke puntje van Schotland: John O’Groats.

• JURASSIC COAST De Jurassic Coast is het oudste UNESCOWerelderfgoed in Engeland. Hier ontdek je miljoenen jaren aan aardgeschiedenis en de nijverheid van vroeger. Bij deze wandeling in westelijke richting over de witte kliffen bij Beer Head kom je langs de spectaculaire Hooken Landslide.

Deze is in 1790 is ontstaan toen een stuk klif zich losmaakte van de rest. Je kunt het pad verder volgen door de kloof naar Branscombe Mouth of verder landinwaarts gaan naar het dal naar de indrukwekkende Beer Quarry Caves.

LEUK FEITJE: vroeger werd deze route gebruikt door kustwachters die langs de kust patrouilleerden, op zoek naar smokkelaars. Op veel plaatsen ziet u nog de oude stenen overstappen en muren van de kustwacht.

1-2019 Wandelmagazine 25

advertorial

IN DE VOETSPOREN VAN ROB ROY •5 - of 6-daagse autovakantie met verblijf in hotel, inclusief ferryovertocht met DFDS (IJmuiden –Newcastle): vanaf € 275 p.p. o.b.v. 2 personen

ONZE REIS

TIPS

Treed in de voetsporen van Rob Roy, de bekende Schotse vrijbuiter uit de achttiende eeuw, ook wel bekend als de Schotse Robin Hood. Je vindt zijn voetsporen in zijn geboortestreek Loch Lomond & The Trossachs.

In dit nationale park maak je prachtige wandelingen of begin je de route van de West Highland Way. Verblijf in een charmant Schots hotel in het hart van Loch Lomond & The Trossachs National Park en kies vanuit hier uw favoriete onderdeel van de wandelroute.

Cruise Loch Lomond (ingegrepen in de reis): ontspannen boottochtje op het meer dat de Schotten zelf beschouwen als de mooiste van het land (ingegrepen in de reis).

Tip: Ben je even wandelmoe? Combineer de boottocht met een leuke fietstocht van 27 km om het Loch Katrine heen.

Glengoyne Distillery (facultatieve excursie): vergeet ook niet om tussen het wandelen door deze Schotse distilleerderij te bezoeken, waar je stap voor stap het proces van het whiskymaken te weten komt. Kies bijvoorbeeld twee oude whisky’s tijdens de Wee Tasting Tour en ontdek het resultaat van het vakmanschap. Of proef de unieke smaakcombinatie van whisky en… chocola tijdens de Whisky & Chocolate Tour.

RONDREIS ‘ETHAN’ • 10-daagse autovakantie langs B&B’s of hotels, Inclusief ferryovertocht met Stena Line (Hoek van Holland–Harwich): vanaf € 585 p.p. o.b.v. 2 personen Reis naar het populaire zuidwesten van Engeland: Devon en Cornwall. Gebieden met idyllische plaatsjes, twee nationale parken, kastelen, een mild klimaat, prachtige zandstranden en hoge kliffen. In Cornwall kun je prachtige wandelingen maken over een voetpad over de hei of het South West Coast Path bewandelen langs kliffen en genieten van spectaculair uitzichten. Maar je kunt ook rondtoeren met de auto en zo de prachtige omgeving ontdekken. Het is vakantie, dus aan jou de keuze!

Je kunt kiezen uit een rondreis met verblijf in gemoedelijke B&B’s of goede middenklassehotels.

Jeepsafari (facultatieve excursie): Ontdek het prachtige Dartmoor National Park of ervaar het echte Exmoor door van de gebaande paden af te gaan tijdens een jeepsafari. Met een ervaren gids ontdek je de prachtige natuur en ga je op zoek naar de dieren die daar leven. Dus vergeet vooral je verrekijker en camera niet!

TIP:

Geniet na het wandelen of toeren met de auto van thee met scones.

Zowel Devon als Cornwall beweeren de scone te hebben uitgevonden. Ontdek zelf welke jij het lekkerst vindt!

Buro Scanbrit is al ruim 50 jaar reisspecialist voor vakanties naar Groot-Brittannië en biedt een ruim aanbod aan rondreizen met de eigen auto. Wil je boeken?

Kijk dan snel op: www.buroscanbrit.nl/wandelen 26 Wandelmagazine 1-2019

Column

Tekst Jan Erik Burger

Brexit en de wandelaar

M

isschien leidt Brexit tot een drama, maar een klucht is het zeker. Het referendum Leave or Remain was een poging van voormalig premier Cameron om de oppositie in zijn eigen Conservatieve Partij eindelijk de kop in te drukken. Dat mislukte grotelijks. Met hulp van de perverse clown Boris Johnson en een dubbeldekker beschilderd met loze beloften lukte het Leave een krappe meerderheid te halen. “Take back control” was de briljante leus, die winnaars en verliezers op één lijn wist te krijgen. Rijke bejaarden die zijn blijven hangen in een nostalgie naar het Britse Wereldrijk en een verpieterde working class, slachtoffer van de Thatcherjaren. Heel Engeland kleurde conservatief blauw, maar de financiële roofstaat Londen stemde massaal voor blijven. Boeren in Wales die alle baat hebben bij de begrotelijk Europese landbouwpolitiek stemden tegen zichzelf. Aanhangsels van Engeland als Schotland en Noord-Ierland wilden in meerderheid bij de Europese Unie blijven.

Anderhalf jaar geleden mocht ik een week logeren aan een keukentafel in Aberystwyth (Wales). Chris, de reisgrage vrouw des huizes, bleef graag European. Haar man Des, vakbondslid, zag meer in Labourleider Corbyn. Die staat voor protectie, voor het hernationaliseren van verdwenen industriële parels als mijn- en scheepsbouw. Dat die gesloten zijn, is niet de schuld van Margaret Thatcher, maar van ‘Brussel’. Beiden klaagden over de austerity, het eeuwige bezuinigen van de Tories, en het peperdure en rampzalige openbaar vervoer.

Alle twee beschikken ze overigens over een prima pensioen, anders dan veel anderen van hun generatie. Maar met dat reizen wordt het allemaal minder vrolijk. Visa en verplichte internationale rijbewijzen drei-

gen. Uitwisselingen zoals Erasmus staan onder druk. Voor ons geldt hetzelfde, Engeland is xenofoob geworden, in de ban van tit for tat revenge: wraak. Een kort reisje naar Engeland wordt minder vanzelfsprekend. Visakosten, verzekeringszaken en gedoe aan de UK BORDER, zoals Welcome to England tegenwoordig heet. Vorige zomer in Hull maakte ik al een voorproefje mee.

Alle veerbootpassagiers moesten hun bagage omstandig uitpakken. Er ontstonden tijdrovende opstoppingen. Irritatie, omdat ook meegenomen blikken bier ingeleverd dienden te worden. Dat leek mij meer de belangen van de toko aan boord

Engeland is xenofoob geworden, in de ban van tit for tat revenge: wraak van het schip te dienen, maar dat terzijde.

Ik probeerde nog een grapje, wees blij dat jullie van me af zijn, maar dat sloeg niet echt aan. De controles waren natuurlijk gericht op de Engelsen. Vrachtwagenchauffeurs waren nog niet aan de beurt, die worden nu nog in de watten gelegd, maar dat gaat veranderen. Zij zullen tijdrovender controles moeten ondergaan. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor de reis in de omgekeerde richting. Waarschijnlijk zal het pond in waarde dalen, maar we zullen meer moeten betalen door de verwachte prijsstijging. Mijn Engelandreis naar het arme noordoosten staat gepland voor mei. Ik maakt de borst alvast maar nat.

1-2019 Wandelmagazine 27

Zuid-Holland

WONDERMOOI WANDELEN OP HET

Eiland

IJsselmonde Het is nog geen half tien en toch al boven de 25 graden warm wanneer ik samen met mijn vrolijke terriër Josefien uitstap op metrostation Rhoon. Het eerste wat ik tegenkom is een bordje naar het kasteel. Wij gaan echter de andere kant op, richting de Rhoonse Grienden, een groene oase in de schaduw van de Rotterdamse haven.

28 Wandelmagazine 1-2019

Nederland

R

Tekst & foto’s Pieter Athmer

hoon heeft een middeleeuwse dorpskern met in het hart zijn kasteel, een rijksmonument dat er al staat sinds 1432 en wordt omringd door een mooie kasteeltuin waar je vrij in mag flaneren.

Maar nu even niet, want we lopen Rhoon uit richting Oude Maas. Daar beginnen de Rhoonse Grienden en pakken we de LAW 6 op. Deze route loopt van Hoek van Holland tot aan Kleef (Duitsland) en is 286 kilometer lang. Wij gaan traject vier lopen van hier tot Rijsoord, goed voor achttien kilometer.

strekt de watermassa zich kilometers ver uit.

Een loom vrachtschip wordt ingehaald door een kleine speedboot die op zijn eigen feestmuziek over de boeggolven danst. Rode boeien glinsteren in de felle zon. Hallo Oude Maas, wat fijn je zo te zien…

De rivieroever is hier een breed grasveld, dat naar beneden toe uitmondt in een stenen dijkwand met hier en daar een pluk riet. Er is ruimte, er is uitzicht; een uitgelezen plek om even de rugzak af te doen en iets te eten. Ik ga eerst even de rivier in om te zwemmen, en Fientje plonst direct achter mij aan.

Onder Rhoon gaan we buitendijks – aan de rivierkant dus – de grienden in. “Nu begint het dan echt, Fien!”, roep ik tegen mijn hond die ook al zo van wandelen houdt.

“Op naar Rijsoord!” Grienden waren oorspronkelijk wilgenplantages, in de tijd dat wilgentenen (ook wel rijshout genoemd, duidend op de takken die uit de knot omhoog ‘rijzen’) een belangrijk bouwmateriaal waren. Tegenwoordig zijn deze grienden beschermde natuur, en bieden een bijzondere wandelervaring.

Met dank aan Truus Na een iets langere pauze dan gepland, maar opgefrist, gefoerageerd en uitgerust, vervolgen we onze weg. Er is hier geen pad – je loopt gewoon over het gras langs het water. Aan het einde maakt de oever een hoek waar ze overgaat in de Carnisse Grienden. In de luwte van de golven dobbert een knobbelzwaangezin met drie jongen. De vader waarschuwt Fientje al blazend dat hier niet gezwommen mag worden. En ze moet ook aan de lijn, want we gaan de volgende griend in.

Bij de ingang staat een trots bord: dit is het Truus Visscherpad, vernoemd naar een oud-bestuurslid van de Carnisse Grienden.

Truus heeft zich ongetwijfeld met hart en ziel ingezet voor dit stuk natuur, en gelukkig maar, want wát is het fantastisch om hier doorheen te lopen. Het eerste stuk gaat vlak langs de rivier, soms verscholen achter het riet, soms schittert het water vlak naast je voeten. Aan de wallekant staan de wilgen knoestig te zijn en groeien de heksachtige

De adem van het tij Bijzonder omdat het hele eiland IJsselmonde – dat wordt omsloten door de Nieuwe Maas, de Oude Maas en de rivier de Noord – een zoetwatergetijdegebied is dat onder directe invloed (dat woord!) staat van de Noordzee. De rivieren stijgen en dalen met het tij, en daarmee ook het water dat buitendijks door de grienden loopt. En niet subtiel: het verschil tussen eb en vloed is hier minstens een meter. Stromen slibrijk, troebel water vloeien via kreken en kreekjes het gebied in om er bij eb in kristalheldere stroompjes weer weg te trekken, als een verrijkende ademhaling. Want dankzij deze beweging kan hier prachtige natuur floreren, zowel planten- en bomensoorten zoals de spindotter en talloze wilgen, als dieren zoals de ijsvogel en de bever.

Het ruikt er heerlijk en de reuzebalsemien bloeit volop in honderd kleuren roze. Het verharde en goed begaanbare pad loopt verder door het bos langs een golfbaan. Tot nu toe hebben we de nabijheid van de Oude Maas gevoeld, af en toe tussen de bomen door een stukje water gezien, en we hebben de schepen horen langsvaren. Maar nu, zodra we het bos uitlopen, ligt ze opeens in al haar glorie voor ons. Naar weerszijden

lange tenen dun en hoog de lucht in.

Even later komen we via een brug midden in de griend terecht. Hier loop je door lange, statige wilgengangen, tegen de zon beschut door een dak van wuivende wilgentenen. Wilgenstammen zijn niet zo van de kern – zodra ze stevig staan beginnen ze hol te worden. Er vallen letterlijk gaten in, die soms aan halloweenmaskers doen denken.

De stammen openen zich als opkrullende bladeren. Hun binnenste wordt dan bedekt door mossen, de randen bieden plek voor inwonende varens, en de holtes ruimte voor indrukwekkende spinnenwebben. Zo bezien is een griend een ideale plek voor een griezelfeest.

Hollands uitzicht Vanaf hier lopen we de Jan Gerritse Polder in. Een letterlijk hoogtepunt is de Oude Maasheuvel met bovenop een kunstwerk in de vorm van een ronde spiegel. Via een spiraalpad kun je de heuvel beklimmen, met als beloning een groots uitzicht op de wijde omtrek.

Na de Heinenoord tunnel en de Vredepolder krijgen we het tweede stuk met ruim uitzicht op de Maas: het Spuiveld. Kinderen spelen in het gras, bootjes varen voorbij, keuvelende ouden van dagen zitten in de schaduw onder de bomen op zelf meegebrachte tuinstoelen.

Voor ons is het tijd om afscheid te nemen van de Oude Maas en over te steken naar de volgende rivier op dit Grote Rivierenpad. Via het mooie dorp Heerjansdam lopen we van de Maas naar de Waal. Misschien kunnen we beter zeggen naar het Waaltje. Want dit is niet de grote rivier de

Griezelige wilgen in de Rhoonse Grienden.

Het Waaltje bij Heerjansdam.

1-2019 Wandelmagazine 29

Nederland

Fientje op pad.

Het kasteel van Rhoon.

Foto: Michel Mees.

om paarden te wisselen en passagiers de gelegenheid te geven wat te nuttigen en bij te komen van de vermoeiende rit. Dit is, kortom, het ideale eindstation van onze wandeling.

We schuiven aan op een koel stukje terras.

Tussen het riet door kijk ik uit over het Waaltje. Wat fijn is het toch dat je in ons kleine land, zo dicht bij de drukte van de stad, zulke heerlijke natuur kunt vinden.

En zo’n lange wandeling kunt maken en zoveel rust kunt ervaren: behalve in de dorpen en op de strandjes waar gezwommen werd zijn we de hele dag amper een mens tegengekomen.

Wanneer ik iets te drinken krijg, wil ik proosten met Josefien op deze prachtdag op het Eiland IJsselmonde, maar Fientje ziet het niet – die is onder de tafel in slaap gevallen.

PRAKTISCHE INFORMATIE

In het voorjaar bloeit in Klein Profijt overal het fluitekruid.

Foto: Elma Schreuders

Waal die langs Nijmegen en Zaltbommel stroomt. Deze Waal is een dode rivierarm die al in 1332 werd afgedamd door Graaf Willem III, en die nu alleen nog maar mooi hoeft te zijn en ruimte biedt aan plezierbootjes en waterfietsen.

ren. Desalniettemin is het prachtig lopen hier. Een groepje brandrode koeien sjokt een eindje met ons mee. In de verte komt de Kerseboom in zicht. Deze beroemde molen uit 1822 wordt nog altijd gebruikt voor het malen van spelt en tarwe.

Herberg in zicht We naderen de eindstreep; het is nog zo’n drie kilometer tot Rijsoord. Onder het spoor door komen we uit in het Waalbos.

De naam ‘bos’ is hier een beetje voorbarig omdat het vooral een vlakte is met lage struiken en wat popelende jonge populie-

Een paar honderd meter verder, vlak vóór de halte van de bus terug naar Rotterdam, staat het Rechthuis of Herberg te Rijsoord, zoals het pand in de achttiende eeuw genoemd werd en waarin nu een gastvrij restaurant huist, Ross Lovell. De postkoetsen stopten hier vierhonderd jaar geleden

Pieter liep etappe 4 van de LAW 6, het Grote Rivierenpad, tussen Rhoon en Rijsoord (18 km). Het beginpunt van de route is het metrostation van Rhoon, makkelijk bereikbaar vanuit bijvoorbeeld Rotterdam Centraal. Het eindpunt is de bushalte in Rijsoord even voorbij restaurant Ross Lovell, vanwaar ook weer teruggereisd kan worden naar Rotterdam.

Wandelen

De LAW-route wordt aangegeven door rood/witte bordjes maar er zijn nogal wat gaten in die bewegwijzering, dus een goede kaart of wandelgids is aan te raden, of een smartphone met gps.

Lezen

Wandelgids LAW 6 Grote Rivierenpad – In het Voetspoor van Jac. P. Thijse, Sietske de Vet, Stichting Wandelnet, ISBN 9789492641038 Tip

Op IJsselmonde kan er naast gewandeld ook gefietst en gevaren worden.

Wilt u ook wandelen, varen of fietsen op Eiland IJsselmonde? Op www. ontdekijsselmonde.nl zijn diverse routes te vinden.

Meer weten?

• wandelnet.nl/grote-rivierenpad-law-6 • www.carnissegrienden.nl

30 Wandelmagazine 1-2019

Tekst Lenneke van der Burg Foto’s Hans Farjon

België-Nederland

Van stilte en bier genieten in de

Achelse

Kluis

De monniken gingen, het bier bleef. In de SintBenedictusabdij, beter bekend als de Achelse Kluis, pal op de grens van Noord-Brabant en Belgisch Limburg, deden de laatste twee broeders in januari 2018 het licht uit. Nu vinden ex-verslaafden die hun leven willen beteren er een thuis.

D

e broeders vervulden al geen actieve rol meer in het klooster.

In de hoogtijdagen verbleven er rond de honderd monniken in de abdij. In die tijd kon je als gast ook meedoen aan het kloosterleven. De slaapkamertjes gedateerd en eenvoudig, de ­Bijbel op het nachtkastje. Een ingevoegd schrijven riep de gast op vooral mee te doen in het ritme van de zeven gemeenschappelijke gebedstijden. Tijdens de maaltijd, in stilte, dronk je bier. Volgens de gastenbroeder een oude gewoonte: “Bier was lang gezonder dan water.” Sindsdien

Toegangslaan naar het St. Benedictusklooster, oftewel Achelse Kluis.

biedt het kloostercomplex op de grens van Nederland en België onderdak aan groepen ex-verslaafden die door werk en gebed weer structuur in hun leven proberen te vinden.

Voor de toeristen maakt het niet uit: die komen er niet minder om. De voormalige winkel van broeder Martinus met een groot assortiment bieren en tabak wordt drukbezocht. “Nederlanders komen hier graag hè”, legt de jongen aan de kassa uit.

“De sigaretten zijn in België een stuk goedkoper.” Ook de brasserie zit vol.

Mooi opgemaakte, Belgische madammen op pumps, groepen bezwete racefietsers en ook een enkele wandelaar zien we zitten.

1-2019 Wandelmagazine 31

België-Nederland

(Na)genieten in de brasserie.

Doodendraad Dat valt later ook op tijdens het wandelen; veel mensen te voet komen we niet tegen.

Er wordt vooral veel gefietst. We kiezen de route Achel en starten vanuit de abdij richting zuiden. Meteen zijn we in een andere wereld. De drukte achter ons. De bospaden stil en stoffig, de bomen blozen hun eerste rode bladeren. Langs de weg zijn pompoenen te koop. Over de hei gaan we en over een zandvlakte. Dan staan we, nog onverwacht, voor een reconstructie van de Doodendraad. Die draad is door de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog aangelegd van Knokke tot Vaals om België af te grendelen. Drie draden met op de middelste 2000 volt moesten smokkelaars tegenhouden, en mensen die probeerden te vluchten naar het neutrale Nederland.

We volgen de draad en stellen ons voor hoe men tijdens de oorlog hier overheen probeerde te komen: op fietsen met houten velgen, in rubberen pakken of met een polsstok. Maar ook hoe het mis kon gaan: we lezen dat er op dit stuk ook mensen gesneuveld zijn. We volgen verder de grens en komen weer uit bij de abdij.

Het is nog te vroeg voor een trappistje en we plakken er nog een tweede route, genaamd La Trappe, aan vast. In het uitgestrekte natuurgebied rond de Achelse Kluis zijn alle tien de wandelroutes genoemd naar een trappistenbier. Geen biersoort, zoals veel mensen denken, maar een omschrijving van de herkomst van het bier: trappistenbier mag namelijk alleen zo genoemd worden als het door monniken wordt gebrouwen. Nu de broeders niet 32 Wandelmagazine 1-2019

Doodendraad.

meer actief zijn in de Achelse Kluis, staat het productieproces onder toezicht van de abdij van Westmalle.

Groote Heide We lopen van de Kluis weg naar het noorden, Nederland in. Onze-Lieve-Vrouw, centraal afgebeeld op de toegangspoort, verdwijnt in de verte. We doorsteken het natuurgebied de Groote Heide, verdroogde aubergine-kleurige hei tegen een achtergrond van bleekgele grassen. Het landschap is weids en uitgestrekt: eindeloze vlaktes, twee drooggevallen vennen en een kudde schapen. Die staan veilig achter een afrastering. Zo niet de Schotse hooglanders met hun langharige vacht en grote hoorns.

Bij een hekje staat een waarschuwingsbord: betreden op eigen risico. Dat je niet te dicht moet naderen en je een kudde niet moet doorkruisen, lijkt logisch. Maar er is geen rund te zien. Wij zijn niet bang. Hoewel? Nauwelijks één stap binnen het gebied of we zien een nog walmende vlaai liggen.

Is dat dier nog in de buurt? Achter ons? Of voor ons? Een beetje stilletjes lopen we verder. Wanneer we het hekje weer achter ons dicht doen en het gebied verlaten, zien we in de verte een vreedzame kudde grazers liggen herkauwen, genietend in de zon.

Pax intranti Het laatste stuk van de route lopen we dezelfde weg terug, nu Onze-Lieve-Vrouw tegemoet. We gaan de poort door en komen weer op het terrein van de abdij. Pax intranti staat er op de grote toegangsdeur: vrede voor wie hier binnenkomt. Maar verder naar binnengaan is niet meer mogelijk.

Van het kloostercomplex is alleen de onthaalkapel nog toegankelijk voor het publiek. Een sobere bezinningsruimte: er staat een altaar, er branden een paar elektrische kaarsen. Maar nu lokt een echte Achelse trappist. We bestellen in het restaurant. Daar zie je de koperen ketels van de brouwerij staan. Blond of bruin? Acht procent of toch maar liever iets minder sterk van de tap? Na een hele dag lopen kiezen we voor én-én.

PRAKTISCHE INFORMATIE Wandelen

Vanuit Abdij de Achelse Kluis starten de wandelroutes Achel ( 11 km) en La Trappe (7,3 km). De routes zijn met gekleurde paaltjes duidelijk aange­ geven.

Voor de andere trappistenroutes zie: www.toerisme-hamont-achel.be en selecteer ‘doen’ en ‘wandelen’ Eten & drinken

www.achelsekluis.org – De brasserie en de winkel zijn geopend: di t/m zo 9 tot 17 uur. Let op: pinnen niet mogelijk.

9 - 12 juli 2019

nat W uur an lijk del in en?

Ap eld oor

n

66e Cantharel Internationale 4daagse Apeldoorn

keuze uit: 12, 20, 30, 40 of 50 km ook deelname per dag mogelijk! www.4daagseapeldoorn.nl

de groenste van nederland

voor de nieuwsgierige wandelaar

Wandelmagazine: Het vertrekpunt voor iedere wandelaar 1 JAAR WANDELMAGAZINE (4 NRS) VOOR SLECHTS € 29,95 € 21,50 + CADEAUS! www.wandelmagazine.nu/abonnement

Adv Abonnement nw.indd 43

28-02-19 15:00 1-2019 Wandelmagazine 33

Nederland

Tekst Marie José van der Linden Foto’s Jonathan Vandevoorde

Natuur om de hoek

De Moerputten Het best bewaarde geheim van Den Bosch

De indrukwekkende spoorbrug met zicht op de skyline van Den Bosch.

Het centrum van ’s-Hertogenbosch ligt pal tegen het natuurgebied de Bossche Broek, op zondagen geliefd bij veel stadsbewoners. Minder bekend is een wandeling door het beschermde natuurgebied de Moerputten. Hier komen alleen natuurliefhebbers en wandelaars, want het gebied is niet toegankelijk voor fietsers en gemotoriseerd verkeer.

’s-

H

ertogenbosch, omgeven door moerasgronden, was een moeilijk in te nemen vesting. Pas in 1629 lukte het ‘stedendwinger’ Frederik Hendrik om de ‘moerasdraak’ te bedwingen. De Moerputten – het grootste laagveengebied in Noord-Brabant – is 120 hectare groot. Het bestaat uit riet- en biezenvelden, blauwgraslanden, elzen en wilgen, open water en moerasgrond. ‘Moer’ verwijst naar moeras, maar ook naar het werkwoord ‘moeren’ dat turfsteken betekent. Staatsbosbeheer is bezig om hier het landschap nog verder te ontwikkelen tot natuurgebied.

Halve zolen De wandeling naar de Moerputten begint aan de achterkant van het Centraal Station

34 Wandelmagazine 1-2019

in het Paleiskwartier, vernoemd naar het daar gelegen Paleis van Justitie. Een tiental zilverkleurige gebouwen midden in deze moderne wijk lijkt op schepen met de wind in de zeilen en heten daarom de Armada.

Onderweg passeren we de 255 meter lange Paleisbrug, gemaakt van roestig cortenstaal. De brug is niet zomaar een fiets- en voetgangersbrug over het spoor, het is ook een heus park met bomen en bijzondere grassoorten. Het geheel is zelfs voorzien van vloerverwarming.

Na een tunneltje bij de randweg gaat de route verder over een voormalige spoordijk richting het Jeroen Boschziekenhuis. Onderweg hebben we een fraai uitzicht over de Gement, een polder die bij hoog water als waterbergingsgebied dient. Het (fiets)pad gaat over in een smal zandpad, omgeven door bomen en struiken. We volgen de

Het vlonderpad houdt de schoenen droog.

Halve Zoldenpad: heerlijk over de oude spoorwegberm.

Pimpernelblauwtje. Foto: Kars Veling

De kerktoren van Vlijmen.

1-2019  Wandelmagazine  35

Na de spoorbrug en de oude spoorwegberm loop je door open landschap terug.

oude Langstraatspoorlijn van Den Bosch naar Lage Zwaluwe, in de volksmond de Halvezolenlijn omdat het spoor nooit verder is ontwikkeld dan een enkel (half) lijntje. Deels is het ook een verwijzing naar de trein die schoenonderdelen en leer transporteerde naar de schoenfabrieken in de Langstraat, de streek ten noorden van ’s-Hertogenbosch.

Rijksmonument Onverwacht doemt de zeshonderd meter lange Moerputtenbrug op die over een grote veenplas ligt. Het is een indrukwekkend rijksmonument uit de tijd van de industriële revolutie, speciaal aangelegd voor het treinverkeer. De brug bestaat uit een geklonken, ijzeren constructie die op 35 gemetselde pijlers rust. Aan de voet ligt een

drijvend ponton. Het mooie zijaanzicht van de brug is vanaf hier goed te zien. In 1890 reed hier de eerste trein, de laatste vertrok in 1972. Daarna raakte de spoorbrug in verval en was het levensgevaarlijk om daar te wandelen. Europese subsidie maakte de restauratie van dit kostbaar erfgoed mogelijk. In opdracht van Staatsbosbeheer startten de werkzaamheden in april 2004. De milieuvervuiling, veroorzaakt door afbladderende verf, was eerst aan de beurt. Vervolgens werd de spoorbrug met het aanbrengen van een loopdek geschikt gemaakt voor wandelaars. In mei 2011 was deze belangrijkste fase van de restauratie voltooid.

Pimpernelblauwtje Na de spoorbrug en afdaling naar een lager gelegen gebied op de gemarkeerde route,

PRAKTISCHE INFORMATIE Voor deze wandeling is gebruik gemaakt van de brochure Moerputten, een wandeling van 18 kilometer vanaf en naar het Centraal Station ’s-Hertogenbosch. De brochure is voor € 2,- verkrijgbaar bij www.depaadjesmakers.nl

lopen we naar een plek waar ’s zomers het zeldzame pimpernelblauwtje is te vinden.

Deze vlinder is beschermd door de Floraen faunawet. Op het informatiebord valt te lezen dat in 1970 het pimpernelblauwtje nagenoeg uit ons land was verdwenen. Na het uitzetten in 1990 van zo’n tachtig paartjes, vliegen er naar schatting nu jaarlijks in de Moerputten tussen de 150 en 400 van deze prachtige vlinders rond. Ze zijn te herkennen aan de helder donkerblauwe vleugels op de bovenkant en lichtbruine kleur aan de onderkant met twee rijen zwarte vlekken. Vroeg in de ochtend heb je de meeste kans om ze te zien.

Voor het pimpernelblauwtje is de aanwezigheid van de grote pimpernel van levensbelang. Deze plant met donkerrode, bolvormige bloemen komt voor in vochtige en voedselarme blauwgraslanden. Door deze graslanden ook in het aangrenzende Bossche Broek aan te leggen, zal de vlinder hier ook gedijen, is de verwachting.

Het pimpernelblauwtje legt haar eieren in de bloemknoppen van de grote pimpernel.

De rupsen eten vervolgens de jonge zaden en vallen daarna van de plant. Aangetrokken door de zoete uitscheiding van de moerassteekmier komen ze vervolgens terecht in een mierennest. Daar overwinteren de rupsen door de mierenlarven te verorberen.

Ongeveer eind juni verpoppen de rupsen om medio juli als vlinder tevoorschijn te komen. De drie dagen dat ze leven staan vooral in het teken van de voortplanting.

Optie met omweg De route gaat vervolgens door grasland en over enkele sloten. Hier kan het, na een periode van veel neerslag, erg nat en modderig zijn. Verderop liggen vlonders en lopen we als het ware dwars door het moeras. Wanneer we uiteindelijk weer bij het pad op de oude spoorwegberm uitkomen waar we op de heenweg al over liepen, bestaat de mogelijkheid om met een omweg van ongeveer acht kilometer terug te lopen naar het centraal station van ’s-Hertogenbosch. Dit is een afwisselende route via het even verderop gelegen Drongels Kanaal en Fort Isabella.

36 Wandelmagazine 1-2019

DICHTER BIJ DE NATUUR KUN JE NIET KOMEN

Kom kamperen midden in de natuur! Er zijn 134 Natuurkampeerterreinen in Nederland, elf in Frankrijk en één in België, waar je geniet van rust, ruimte en vrijheid.

Wandelaars zijn bijzonder welkom! Met de Natuurkampeerkaart (in Het Groene Boekje) kun je op alle terreinen terecht. Download ook de gratis Kamperen app. www.natuurkampeerterreinen.nl

te gast bij moeder natuur

Nooit meer zoeken in de winkel…

Ga naar www.reisbladenkiosk.nl …en bestel je exemplaar online!

Vandaag vóór 12 uur besteld, de volgende werkdag al in huis

Maakt deel uit van De Groene Koepel

Voetstapjes Vakantie buitenland Duitsland

• Hossies Hof Luxus Landleben in het Zittauer Gebirge tussen Dresden en Praag. Prachtige wandelingen in een rustige/stille/gastvrije omgeving. www.hossieshof.de Frankrijk

• Transgaumaise: rondwandeling 140 km door Be en Fr vanuit fijn vakantiehuis. Vervoer naar etappes io mogelijk. www.lescamenes-ardennes.nl • Kom wandelen in de heuvels van de Franse Morvan vanuit ons comfortabele vakantiehuis.

Meer info: domainedesanglier.nl

Overig

• Houd je van wandelen en schrijf je even graag? En ben je op zoek naar een stageplek in de mediawereld? Wandelmagazine. nu en Bergwijzer.nl zoeken een stagiair(e) voor de webredactie. www.virtumedia.nl/vacatures Uw regeladvertentie hier? Kijk voor meer informatie op www.wandelmagazine.nu/adverteren.

Reserveren via Kgrol@virtumedia.nl

1-2019 Wandelmagazine 37

advertorial

Saksische wijnwandelweg

Langs Duitse geneugten aan de Elbe Foto’s: TMGS Saksen, Dresden-Elbland Tourismus, Sylvio Dittrich

De mooie zomers maken het dal van de Elbe in Saksen uitermate geschikt voor wijnbouw. Al ruim 850 jaar worden hier druiven verbouwd en heerlijke droge wijnen gemaakt. De Saksische wijnwandelweg loopt over een lengte van 90 kilometer parallel aan de Elbe tussen Pirna (bij het nationaal park Sächsische Schweiz) en Diesbar-Seusslitz. Op de route komt de wandelaar veel wijngaarden en wijnboeren tegen.

En, wie weet, loopt hij ook Winnetou tegen het lijf…

K

enmerkend voor de wijnwandelweg is het lichte wandelprofiel. Het is een vrijwel vlakke route langs de rivier met een aangename afwisseling tussen natuur en cultuur. Vanaf het nationale park Sächsische Schweiz loop je langs groene hellingen. Onderweg kom je in enkele van de mooiste stadjes van Saksen, zoals het wijnstadje Radebeul en historisch Meissen.

Plus de cultuurmetropool Dresden, die als bijnaam heeft het ‘Florence aan de Elbe’.

Wijngoederen met verhaal Naast rustige paden door en langs de wijnstokken, komt de wandelaar geregeld een wijngoed tegen. Bijvoorbeeld dat van Klaus 38 Wandelmagazine 1-2019

Zimmerling. In 1992 begon hij met zijn vrouw, de kunstenares Chodakowska, een wijngaard in Dresden-Pillnitz. Het werd op twee manieren een succes. De ecologische wijnen vallen in de smaak en worden gesierd met kunstzinnige etiketten ontworpen door zijn vrouw. Ook haar sculpturen worden gewaardeerd. Het huis, de wijnkelder en het terrein zijn gedecoreerd met haar artistieke werken.

Het grootste wijngoed is Slot Wackerbarth.

Sinds 1727 produceert het rode en witte wijnen, maar het is vooral bekend om de mousserende wijnen in de stijl van champagne. In het château-achtige slot worden proeverijen georganiseerd die de zintuigen prikkelen. Een andere topper in Radebeul

is het koninklijke wijngoed Hoflössnitz.

Hier lieten de vorsten van Saksen bijna vijfhonderd jaar hun wijnen maken. Het wijngoed maakt nog steeds mooie wijnen, maar nu op ecologische basis.

Bakermat Karl May In de wijk Altkötzschenbroda in Radebeul zijn veel restaurants met terrassen te vinden. Hier komen spijzen en dranken optimaal tot hun recht. Indianen zijn er ook in dit stadje. Dat zit zo: de bestsellerauteur Karl May woonde er zijn gehele leven. In zijn Villa Shatterhand schreef May de boeken over Old Shatterhand en Winnetou.

Hij had veel interesse voor de indiaanse cultuur en verzamelde een van de grootste

Meissen.

In de Dom van Meissen is het graf van Anna van Saksen te vinden.

Dresden.

etnografische collecties buiten de USA. Zijn collectie met tipi’s, totempalen, sieraden, wapens en kleding is te zien in de Villa Berenvet in de tuin.

Circa twintig kilometer verder komt Meissen in beeld met de opvallende Albrechtsburcht. In de Dom is het graf te vinden van Anna van Saksen, de tweede vrouw van Willem van Oranje. Bekender werd Meissen door het porselein. De receptuur om porselein te maken werd begin negentiende eeuw ontdekt (dat was toen alleen in het Verre Oosten bekend). De Albrechtsburcht stond leeg en de keurvorst stelde deze beschikbaar om de eerste porseleinproductie in Europa te starten. Nu staat de porseleinfabriek op een andere plek in Meissen, maar zij is nog altijd in bedrijf en is geopend voor bezoekers.

Succesvolle hereniging De adellijke familie Zur Lippe bezat het oudste wijngoed van Saksen. In 1945 werden zij door de communisten onteigend zonder enige compensatie. Hun Slot ­Proschwitz werd geplunderd en nadien gebruikt als onderkomen voor medische

diensten. Na de Duitse hereniging in 1990 kocht Georg Prinz zur Lippe de oude wijngaarden terug, renoveerde het slot en investeerde in nieuwe wijnfaciliteiten. Dat wierp zijn vruchten af, want nu worden de wijnen van Schloss Proschwitz gerekend tot de beste van Saksen. In het fraaie wijnslot kan ook overnacht worden.

Dresden Langs de wijnroute ligt Dresden. De wandelaar kan doorstappen, maar een tussenstop is aan te bevelen. In de barokke Altstadt pronken iconen als de Frauenkirche, Semperoper, Residentieslot en het Zwingerpaleis. De Dresden-skyline behoort tot de mooiste van Europa. Vergeet niet om de Augustusbrug over te steken naar Neustadt op de andere oever. De wijken uit de negentiende eeuw werden nauwelijks door de geallieerde bombardementen beschadigd en vormen nu een levendig stadsdeel met boetieks, galeries en hippe restaurantjes. In Neustadt staat ook Pfunds Molkerei, volgens het Guiness Book of Records ’s werelds mooiste kaaswinkel.

COMBINEER WANDELEN MET VAREN Bijzonder is de mogelijkheid om één wandeletappe per boot af te leggen.

Al ruim 150 jaar varen de klassieke stoomraderschepen van de Sächsische Dampfschiffahrt in een dienstregeling op de Elbe. Op diverse plekken in de wijnstraat zijn opstapplaatsen. Wandel in één richting en vaar bijvoorbeeld terug. www.saechsische-dampfschiffahrt.de

Praktische informatie De route is bewegwijzerd met bordjes “Sächsische Weinwanderweg” met als logo een druiventros.

Voor wandelaars is een bagageservice mogelijk (Wandern ohne Gepäck). De bagage wordt dan naar het volgende verblijfsadres gebracht.

Meer weten? www.saksen.info en www.dresden-elbland.de

WANDELPARADIJS SAKSEN Steeds meer mensen ontdekken de schoonheid van wandelparadijs Saksen. Fraaie landschappen en natuurgebieden afgewisseld met mooie steden en vele authentieke stadjes. In het land zijn diverse grote wandelroutes uitgezet. Een voorkeur voor routes langs een rivier of juist een stevig pad door de bergen? Er is altijd wel een route die past bij individuele wensen. Welkom in het land van wandelbelevenissen. www.saksen.info

1-2019 Wandelmagazine 39

Nederland

Tekst & foto’s Jonathan Vandevoorde

Zuid-Limburgse Heuvelland

n e d r a a g l e p p A vs

Blozende appels in Sint Geertruid.

Appelgaarden…

Wijngaarden... In het Heuvelland van Zuid-Limburg groeit en bloeit de tuin van Nederland.

Tijdens een dagje heerlijk wandelen maak ik kennis met het mooiste (en lekkerste) van twee werelden.

40 Wandelmagazine 1-2019

I

k ben vanochtend vanuit mijn vakantiewoning in Noorbeek misschien vijf, zes kilometer hier naartoe gereden en heb onderweg minstens al zes cafeetjes geteld, waarvan er enkele ook al open waren. Ze hebben namen als Café Offermans, Eetcafé Tinus, Café d’r Pleij, Gasterij Henri VIII... De gezelligheid lonkt al vóór je de deur opendoet. Het is in De Koekenpan, gelegen tegenover de kerk van Sint Geertruid, dat ik me na een onrustige nacht wakker laaf aan een sterke cappuccino vooraleer op pad te gaan. De linzenvlaai die de cafébazin mij probeert aan te praten komt wel na de wandeling.

Je wandelt er “onder de rook van Maastricht” hadden ze mij bij de VVV ZuidLimburg verteld, maar dat was op een positieve manier bedoeld. Van de andere kant komend, de snelweg A2 verlatend, sta je in een tel pardoes in de meest pittoreske streek van Nederland: Heuvelland. Oude kerken, vakwerkhuisjes en kloeke boerde-

rijen – en cafés – te midden van golvende akkers, dat is zo ongeveer de essentie dit stukje Bourgondië aan de andere kant van de Maas.

Ik wil vanuit Sint Geertruid een rondje doen aan de westkant van het dorp, langs appelgaarden en het Savelsbos. Het begin valt mijn ietwat tegen – eerlijk is eerlijk: het met rode paaltjes aangegeven wandelpad zit gedurende de eerste kilometers verstopt in een dunne strook boshelling langs een hoogvlakte. Hierdoor zie ik noch links noch rechts iets van het omliggende landschap, een typisch geval van de bomen en het bos.

Vuurstenen en appels Na een drietal kilometer popt onverwacht een informatieve tekst op het schermpje van mijn smartphone tevoorschijn. Wat is dit? Met het downloaden van de track van deze wandeling vanaf de VVV-website is klaarblijkelijk ook een hoop achtergrond­ informatie meegekomen.

De wandelapp vertelt mij dat ik hier bij de

wijngaarden

Experimentele druivenrassen op wijngoed Sint Martinus.

Boven de vallei van de Lombergbeek bij Vijlen.

“Prehistorische Vuursteenmijn Rijckholt” sta. Vreemd: ik zie niks behalve bomen. Ik sla op een smal, ongemarkeerd loopspoor rechts de struiken in en kom in een ovale kuil in het bos terecht. Aan de overkant staan een bronzen standbeeld, een bankje en een bordje vlak bij een afgesloten tunnelopening. “Het oudste industriële monument in Nederland”, lees ik. “In deze groeve werd al zesduizend jaar geleden vuurstenen uit de grond gehaald. Lokale vuurstenen werden zelfs in de Alpen teruggevonden.” Toe maar.

Ik hunker naar een uitzicht. Het verre geraas van het verkeer op de A2, meer een gesuis, lokt me naar de bosrand en ik bereik een hoogstamboomgaard met zicht op het Maasdal. Hoogstamboomgaarden zijn er niet veel meer in Limburg en wat er rest wordt voor een deel door een stichting onderhouden. Ze zijn oorspronkelijk ontstaan uit boerenboomgaarden en dit lijkt er nog zo een te zijn. Een kwartet koeien staat tussen de kloeke stammen te grazen, 1-2019 Wandelmagazine 41

Hoogstamboomgaard “onder de rook van Maastricht”.

Stan Beurskens.

Overal kappelletjes langs de paden.

­ aardoor de bodem op natuurlijke wijze w bemest wordt. Fotogeniek is het zeker, meer dan de lange rijen laagstamappel­ bomen boven op het plateau waar ik daarna langs loop. Ik kom hier in de bloesem­ periode ooit eens terug! Blozend blaken ze nu in de zon, ronde rode bollen, met parelend ochtenddauw, klaar om geplukt te worden. De oogst is net begonnen, een plukker is boven op een kraanlift aan het werk. Als ik vraag of ik een foto mag maken, schud hij hevig zijn hoofd. “Welk ras appels is dit?”, vraag ik dan maar in het Engels in een goedbedoelde poging het ijs te breken. “No, no!” zegt hij. Zou hij mijn vraag wel verstaan hebben, vraag ik mij af?

42 Wandelmagazine 1-2019

Bourgondische gezelligheid: typisch Zuid-Limburg.

Blozend blaken de appels in de zon, ronde rode bollen, parelend met ochtenddauw, klaar om geplukt te worden

Bergdorpje “Stan heeft vandaag zijn pappadag. Hij stopt de kleine in bed en komt zo dadelijk”, zegt de dame. De prioriteiten van elke wijnmaker mogen duidelijk zijn, zoals in het geval van Stan Beurskens van wijngoed Sint Martinus. Als Stan twintig minuten later het stijlvolle proeflokaal binnenkomt, zitten twee Duitse journalisten ook al een witje met bubbels te proeven aan de toog.

Dat krijg je ervan als je goed bent, denk ik.

“Ik heb nog een paar afspraken vanmiddag.

Kom, zullen we hier even gaan zitten?”

Stan is een kloekgebouwde, blonde Viking met lichtblauwe ogen, een telg uit een Limburgs wijnmakersgeslacht. Hier in Vijlen, een half uurtje rijden vanaf Sint Geertruid, maakte zijn vader al midden de jaren tachtig van de vorige eeuw wijn. Toen Stan het bedrijf overnam, is hij steeds meer op milieuvriendelijkheid en duurzaamheid gaan inzetten. Investeringen in compostering (van de steeltjes), recycling van afvalwater, aardwarmte en dies meer betalen zich nu terug, want kwaliteit staat voorop.

“Ik heb zelfs een app op mijn telefoon waarmee ik zuurstofgehalte en temperatuur kan regelen in elk van de tanks”, vertelt Stan tijdens een ongevraagde rondleiding waarop hij mij de kelders van het gebouw laat zien. Alle installaties zijn state-of-theart en brandschoon. In inox vaten zullen straks, na de oogst, weer duizenden liters witte wijn geduldig rijpen. De rode wijnen rusten in eikenhouten barrique-vaten in een afgesloten lokaal. Sint Martinus produceert jaarlijks 80.000 flessen en zette het Heuvelland op de kaart als wijngebied.

Voor zijn dorp Vijlen heeft Stan enige jaren terug een witte blend genaamd Bergdorpje ontwikkeld, naar de bijnaam van het plaatsje. “Chique restaurant of eetcafé, het maakt niet uit: Bergdorpje kun je overal maar ook alleen maar in Vijlen krijgen. Het begon als een geintje maar ondertussen maken we er 15.000 flessen per jaar van (lacht).”

Heuvelland Het proeflokaal van het wijngoed straalt die klasse uit. Een langwerpig raam, ik schat zeven meter breed en misschien een meter hoog, verandert het achterliggende landschap waarin de Lombergbeek een vallei gegraven heeft in een levende panoramafoto. Daar gaat mijn middagwandeling naartoe.

Wandelroute V8 start officieel in Vijlen dat één kilometer hier vandaan ligt. Maar

PRAKTISCHE INFORMATIE Beschreven wandelroutes

In de vallei van de Lombergbeek bij Vijlen.

waarom zou ik? Het gaat om een rondje, dus kan ik evengoed hier beginnen en straks weer eindigen, tussen de wijnranken waar Stan enkele zeldzame, experimentele rassen koestert.

Vanachter het prachtige terras-met-uitzicht daal ik langs een trapje af naar een gravelweg en sla linksaf. De volgende zesenhalve kilometer loop ik over een undulerend plateau en zullen mijn zolen nauwelijks asfalt hoeven te raken. Ik moet de kabbelende beek oversteken, gelukkig ligt er een stalen wandelbruggetje want de waterstand is hoog vandaag. Kruisbeelden en kapelletjes getuigen van een diepgelovig katholiek verleden. Vanaf de heuvelrug bij Hilleshagen, de horizon die ik eerder door het brede venster van Sint Martinus heb gezien, overzie ik een streek die door golft tot in de Belgische Voerstreek. De enige ‘klim’ van betekenis is die naar Vijlen zelf, het zelfverklaarde bergdorp dat fier rond de kerk op een heuvel het landschap domineert.

Ook al heet Heuvelland het meest bourgondische hoekje van Nederland te zijn, het blijft Nederland: geen schutting staat scheef, geen schuurtje staat op instorten, geen tuintje is overwoekerd. Ik mis de charme van de niet-aangeharkte rommeligheid die zo kenmerkend is voor het echte Bourgondië. Daarom ben ik enigszins opgelucht als ik bij het verlaten van de dorpskern enkele overwoekerde ruïnes van oude muren tegenkom – eindelijk! Een bordje geeft aan dat het de resten van een oude cementfabriek betreft. De kalkovens gebruikten tot in het begin van de twintigste eeuw de in de heuvel aanwezige mergel om kalkmortel te maken.

Een kwartiertje later ben ik weer op het landgoed Sint Martinus. Stan is nergens meer te bekennen, hij geniet van zijn pappa-avond. Het proeflokaal is nog open.

Ik sla gauw nog een fles Bergdorpje in en neem mij voor over een paar uurtjes thuis bourgondisch na te genieten.

• Wandeling Sg1 is 6,75 km lang en vertrekt vanuit St. Geertruid (gemeente Eijsden-Margraten).

Volg de rode paaltjes. Er zijn ook andere wandelingen uitgezet (www.eijsdenmargraten.nl/ontdek/).

• Wandelroute V8 is bijna even lang en vertrekt vanuit het dorpscentrum van Vijlen.

Beide routes zijn lussen, dus vertrekken vanaf een andere plek kan ook. De hoogteverschillen bedragen hooguit enkele tientallen meters.

• In Vijlen is ook een culinaire wandeltocht uitgezet die vier horecabedrijven en wijngoed St. Martinus aandoet. Er is ook een kroegjesroute (www. bergdorpje.nl).

Logeren

Vlakbij het mooie dorp Noorbeek logeerde ik in een van de prachtige huisjes van Landal De Waufsberg. Er is ook een gezellig restaurant en er worden fietsen verhuurd. De Waufsberg ligt precies tussen St. Geertruid en Vlijmen in.

Wandelkaarten

VVV Zuid-Limburg heeft vier gedetailleerde (1:25.000) wandelkaarten uitgebracht waarvan de opbrengst voor een groot deel naar het onderhoud van de bewegwijzerde wandelroutes gaat. Met toeristische tips, hoogtelijnen, startpunten en route-informatie. Voor de wandeling in Sint Geertruid is kaart nr 2 Heuvelland West nodig, voor Vijlen nr 3 Heuvelland Oost. Ter plaatse te krijgen of online voor € 6,25 per stuk via www.limburgwinkel.nl Wandelroutes voor app Op www.routesinzuidlimburg.nl is een groot aanbod digitale wandelroutes te vinden. Ze zijn eenvoudig te downloaden als pdf of gpx-track of voor je smartphone via de gratis Routeyou-app.

1-2019 Wandelmagazine 43

JOUW ADVERTENTIE HIER? UW VERBINDING DOOR HET VECHTDAL TUSSEN OMMEN EN DALFSEN Bel of mail Klaartje Grol +31 (0)30-6933727 /kgrol@virtumedia.nl

Alleen op werkdagen

LIJN 568

www.buurtbusvilsteren.nl

Het hele jaar Eindeloos wandelen op genieten van Terschelling topbomen?

Met ruim 250 km aan wandelpaden en onverharde wegen is Terschelling de perfecte wandelbestemming.

Met dit handige routeboekje plant u gemakkelijk uw eigen tocht.

Meer informatie: www.vvvterschelling.nl/ wandelmagazine

€2,KORTING

Tegen inlevering van deze bon betaalt u voor de complete wandelgids Terschelling slechts €5,50 i.p.v. €7,50.

Of bestel online via www.webwinkelterschelling.nl met kortingscode VOET2016.

12 maanden, 12 provincies, 12 bomen Geldig tot 31 januari 2017.

Bekijk en bestel de kalender VVV Terschelling tel (0562) 443000 op www.bomenstichting.nl

| www.vvvterschelling.nl

Wandelen langs de kust bij Bergen aan Zee Bergen aan Zee ligt midden in één van de mooiste natuurgebieden van Nederland. Daarom is het voor elke wandel- of fietsliefhebber een ‘must’ om er een keer te zijn geweest.

Grandcafé Maz, met verwarmd terras, is als tussen- of eindstation een ideale gelegenheid om te vertoeven.

En voor een langer verblijf biedt Hotel Meyer met 37 kamers en 8 appartementen een volledig vakantiegevoel.

A

Tijdens wandelevenementen bij ons in de omgeving hebben wij volledig verzorgde arrangementen inclusief pendeldienst naar en van start en finish.

Bezoek onze website www.hotelmeyer.nl

Tot ziens in Bergen aan Zee..!

Hotel Meyer, Bergen aan Zee T. 072-5812488 - info@hotelmeyer.nl

www.hotelmeyer.nl

+3 44 Wandelmagazine 1-2019

Self Catering

advertorial

7

ANDERE WANDELTIPS IN ZUID-LIMBURG De Geul van Mechelen naar Epen Zuid-Limburg ten top! Een prachtige wandeling langs de meanderende beek. En ook nog eens een échte dalwandeling, waardoor je weinig hoogteverschillen hoeft te overbruggen. En zowel in Epen als in Mechelen is altijd een cafeetje in de buurt voor een goed glas Limburgs bier!

NEERCANNE MAASTRICHT Aan de rand van Maastricht ontdek je een wandelroute over hellingen, door het Cannerbos en natuurlijk het majestueuze Château Neercanne. De ENCI-groeve is eveneens een uniek Limburgs wandelpareltje en ligt op slechts een steenworp afstand van deze route.

SCHINVELDSE BOSSEN Een nog onontdekte groene parel tussen Schinveld en het Duitse Selfkant. Maak kennis met dit bosrijke gebied van Natuurmonumenten via de 5-sterrenwandelroute. Deze route is bewegwijzerd middels paaltjes met daarop vijf gouden sterren. (meer hierover in het juninummer van Wandelmagazine).

MESCHER BLOESEMROUTE Door het prachtige gebied van Mesch richting de Belgische grens van de Voerstreek met een weids uitzicht over het Zuid-Limburgse heuvelland. Bekend om zijn hoogstamboomgaarden. In het voorjaar kun je hier genieten van de bloesems. Deze streek is dan echt een lust voor het oog.

MURALS ROUTE In Heerlen is er een uitgebreide collectie murals, schilderingen en graffitiwerken op muren in de stad, met name in het centrum. Het zijn stuk voor stuk kleurijke muurschilderingen, groot en klein. De collectie wordt regelmatig aangevuld met nieuwe werken. Wandel de route en ga op zoek naar deze leuke murals!

Bijzonder Buitengoed Geul & Maas Wandel je tussen Houthem en Valkenburg, dan waan je je even in een heel andere wereld. In het Buitengoed Geul en Maas meandert het beekje de Geul door het dal, fladderen de vlinders tussen de planten en Château St. Gerlach straalt er zijn adellijke klasse uit.

PANORAMAROUTE SCHINNEN Deze veelzijdige wandeling heeft alles wat Zuid-Limburg leuk maakt.

Eeuwenoude kastelen, gezellige terrasjes, authentieke vakwerkhuisjes, kerkjes, weelderige hellingbossen en glooiende graslanden: op de panoramaroute in de schitterende omgeving van Schinnen kom je ze allemaal tegen!

KIJK VOOR MEER LEUKE WANDELROUTES OP

WWW.ROUTESINZUIDLIMBURG.NL 1-2019 Wandelmagazine 45

Boeken

Redactie Jan Erik Burger, Marcia van Bijnen, Hans Farjon

Wie tut ein wildes Wandern wohl Literarische Wanderungen in Tirol Tirol is lange tijd een doorgaansgebied geweest voor handelaars, zielenherders en welgestelden op weg naar de antieke steden in het zuiden van Europa en geen reisdoel op zich. Midden negentiende eeuw komt Tirol ook op de kaart der Bildungsreisen. Dit in tegenstelling tot Zwitserland, dat al een eeuw eerder een eindbestemming was voor avontuurlijk aangelegde rijken die zich laafden aan de ongerepte Alpenschoonheid en zo hun romantiserend beeld hadden van die pure en ietwat wilde bewoners.

Vandaar wild wandelen? Mij intrigeerde de titel. Deze blijkt ontleend aan het gedicht Drei Tage Tirol dat Joachim Ringelnatz in 1929 schreef, een tijd dat ‘wild wandelen’ eerder regel dan uitzondering was: Ich bin nach Tirol gereist Und habe das Zuhause vergessen.

Ich habe viel Freiheit gefressen Und viel Gesellschaft gespeist.

Landschaften hab ich gesoffen Und Illusionen gesauft.

Die Menschen, die ich getroffen, Standen meist so zu den Sternen, Daß man, um sie kennenzulernen, Nicht erst zo verreisen braucht.

Das nennt man Drahtseilbahn: Es hing Ein Zündholzschächtelchen an Zwirn.

Und ein Gewitter kam. Das ging Mir superior durch Herz und Hirn.

Wie tut ein wildes Wandern wohl.

Wenn man sein Einsamgehn durchleuchtet!

An allen Stellen angefeuchtet Kam ich nach Hause und Tirol.

Anders echter dan de naam van deze bergwandelgids doet geloven, gaan alle 22 hierin beschreven wandelingen dagtochten over gemarkeerde paden en zijn doorgaans niet al te moeilijk, met slechts een enkele uitschieter naar alpien wandelen. De geselecteerde tochten treden in de sporen van bergminnende schrijvers, 59 om precies te zijn, voor het merendeel Duitstalige, maar er prijkt af en toe ook een een ‘vreemde’ naam op, zoals

die van Ernest Hemmingway en D.H. Lawrence. Elke tocht wordt voorafgegaan door een fragment van een gedicht, roman of non-fictie boek over het betreffende gebied, gevolgd door een uitgebreide beschrijving die doorspekt is met citaten en de context waarin de literatoren tot hun proza of poëzie kwamen. Ter afsluiting van elke tocht volgen twee bladzijden met precieze en complete route-informatie, waarmee de hele wandeling gepland en ingeschat kan worden. Nu alleen nog een losse topokaart meenemen.

Het zorgvuldig vormgegeven boek is daarmee bedoeld om thuis inspiratie op te doen voor wandelingen en de bergen door andere ogen te leren zien, die van schrijvers en dichters. Door dit alles voor ons toegankelijk te maken heeft literatuurwetenschapster Christine Zucchelli een indrukwekkend werk afgeleverd. (MvB)

Auteur Uitgeverij Bladzijden ISBN Prijs

Christine Zucchelli Rotpunktverlag 336 blz.

9783858697585 € 29,–

Trekking in Tajikistan Heeft het interview met Bart-Jan van Rossum in het vorige nummer u ook zo nieuwsgierig gemaakt naar Tadzjikistan, maar hebt u geen zin of tijd om vanuit Istanboel daar naartoe te lopen? Dan helpt deze gids u op weg in deze voormalige Sovjetrepubliek ten noorden van Afghanistan. De gids biedt beschrijvingen en kaarten van vijf dagtochten en twintig meerdaagse tochten in de bergketens ten noorden van de hoofdstad Dushanbe (Fanngebergte, Zerafhan, Hissar) en in de Pamir in het zuidoosten van het land. Voor de echte avonturiers is er een tiendaagse tocht door de Wakhan Corridor, het stukje Afghanistan dat tussen Tadzjikistan en Pakistan ligt ingeklemd.

Jan Bakker & Christine Oriol Cicerone Press 400 pagina’s ISBN 9781852849467, € 23,99

Wandelen buiten de binnenstad van Arnhem Ook het nieuwste deeltje in de serie Wandelen buiten de binnenstad maakt duidelijk hoe afwisselend het landschap om onze grote steden is. Ook Arnhem, gelegen op de overgang van het rivierenland naar de Veluwe, heeft veel te bieden. Beklim de Geitenbult, wandel door de parken, eet een frietje bij de Saks, rijd in een trolleybus, ontdek de nieuwste wijk en ervaar de historie van deze prachtige stad in de oksel van de Rijn en de IJssel. Dat alles samengevat in negen fraaie, thematische wandelingen van 8 tot 16 kilometer, die goed en duidelijk zijn gedocumenteerd en van achtergrondinformatie zijn voorzien.

Bart van der Mark & Rob Wolfs Gegarandeerd Onregelmatig 128 pagina’s ISBN 9789078641704, € 16,95 46 Wandelmagazine 1-2019

Atlas van het Oer-IJ-gebied De Atlas is een omvangrijk en mooi geïllus­ treerd boek over het ‘verborgen’ landschap in de driehoek Haarlem, Zaanstad en Alkmaar. Het Oer-IJ was een grillige noordelijke tak van de Rijn, die tot aan het begin van de jaartelling bij Castricum in zee uitmondde. In het landschap is daar nog steeds veel van terug te vinden. Het waterinfiltratiegebied bij Castricum is bijvoorbeeld niet vlak door afzanding voor de landbouw, zoals ik altijd dacht, maar is de dichtgeslibde monding van het Oer-IJ. Over de boeiende ontstaans- en bewoningsgeschiedenis van zuidelijk Noord-Holland is nu voor het eerst een biografie van het landschap verschenen.

Een keur van deskundigen op het terrein van aardkunde, archeologie, geologie, geschiedenis en natuur heeft zijn licht erover laten schijnen. Goed leesbare verhalen, geïllustreerd met fraaie foto’s en veel kaartmateriaal, waar je niet op uitgekeken raakt. Over de strijd tegen het water, over kastelen, for-

ten en buitenplaatsen, over oorlogen tegen indringers van buiten en over de groeiende, tot voor kort ongeremde verstedelijking die landgebruik en aanzien spectaculair veranderden.

Veel plekken en gebouwen in het gebied hebben een beschermde status. Er zijn aardkundige monumenten vanwege de geologische geschiedenis en archeologische monumenten vanwege de sporen van vroege bewoning. Natuurgebieden worden beschermd vanwege de bijzondere biotoop of om hun historische betekenis. Niet alleen bij het grote publiek, ook bij de mensen die zich bezig houden met de daadwerkelijke inrichting van het landschap is dat te vaak onvoldoende bekend. Met kwalijke gevolgen.

Alleen al om die reden heeft deze atlas een belangrijke kennisfunctie.

Het boek besteedt uitgebreid aandacht aan vele facetten van de ontstaans- en bewoningsgeschiedenis. Ook aan de natuur. Bijna nergens in Nederland is de variatie aan landschappen zo groot als hier. Maar de uitgave is meer dan een biografie van het gebied.

Aan bedreigingen als oprukkende woningbouw en de niet aflatende druk van meer (snel)wegen en kansen voor de toekomst wordt een inspirerend hoofdstuk gewijd. Jos Teeuwisse, voormalig directeur van

Landschap Noord-Holland, houdt een indringend pleidooi om de structuur van het landschap ook voor ‘soft powers’ als wandelaars en fietsers beter zichtbaar en vooral beter toegankelijk te maken. Nu lijken de beschermde duinen losgezongen van het overige landschap. Organische en strategische verbindingen liggen nog steeds onder vuur. Onbekend maakt onbemind. Nieuwe fiets- en wandelpaden over die historische verbindingen bieden naast wandelplezier ook een zekere bescherming tegen de asfaltprofeten. Een aanrader!

Het boek is te bestellen via www.oerij.eu, bij het Huis van Hilde in Castricum, het archeologisch centrum van de provincie NoordHolland (achter Castricum-NS) en via uw boekhandel. (JEB)

Redactie B ert Buizer, Piet Veel & Hans van Weenen Uitgeverij Stichting Oer-IJ i.s.m. Stichting Uitgeverij Noord-­Holland Bladzijden 224 blz.

ISBN 9789492335104 Prijs € 39,95

Zuiderwaterlinie wandelpad De geschiedenis van de oudste, langste en meest benutte waterlinie van Nederland gaat terug tot de Tachtigjarige Oorlog. Deze is ontsloten door een wandelroute van 290 kilometer van Bergen op Zoom naar Grave of omgekeerd.

Je wandelt door maar liefst elf historische vestingsteden, zoals Heusden en Willemstad, langs vele gerestaureerde forten en over liniedijken van de Beerse en Baardwijkse overlaten. De route is volledig bewegwijzerd en in beide richtingen beschreven. De gids leent zich ook goed voor het uitzetten van dagtochten.

Routebureau Brabant www.zuiderwaterlinie.nl 62 pagina’s € 8,95

De mooiste netwerkwandelingen: Delfland en Haaglanden Het nieuwste deeltje van de serie wandelgidsen die uitgaan van bestaande routenetwerken leidt ons door het schaarse maar fraaie groen dat ligt ingeperst tussen Rotterdam en Den Haag. Dat betekent eeuwenoude veenweidelandschappen en aangelegde groengebieden, die al behoorlijk volwassen beginnen te worden. De routebeschrijvingen beperken zich tot een opsomming van knooppuntnummers, wat ruimte in dit compacte boekje geeft voor veel achtergrondinformatie. Zoals in de eerder verschenen deeltjes weten de auteurs routes te selecteren die behoorlijk weinig verharde stukken kennen.

Noes Lautier, Menno Zeeman & Vladimir Mars Uitgeverij Elmar 128 pagina’s ISBN 9789038926803, € 14,99

1-2019 Wandelmagazine 47

advertorial

Vakantie aan de Moezel

Een feest van contrasten voor levensgenieters en ontdekkers Een reis door de Duitse vakantieregio Cochem is een trip vol belevenissen. De regio heeft altijd iets nieuws en verrassends te bieden. Of je nu op zoek bent naar rust, cultuur, natuur of een actieve vakantie: vakantieland Cochem heeft het allemaal. Geef je ogen de kost en ontdek wat deze prachtige streek te bieden heeft.

I

n de regio kun je de gevarieerde landschappen van de Eifel, Moezel en de Hunsrück verkennen. In het Moezeldal zijn er niet alleen adembenemende wandelroutes. Langs de oevers vind je historische steden, kastelen, ruïnes en nog veel meer.

Actieve vakantiegangers kunnen over de kilometerslange Traumpfaden wandelen.

Voor wie liever de fiets pakt, zijn er fietsroutes langs de oevers van de Moezel uitgestippeld. Vergeet tijdens het fietsen vooral niet te genieten van de schilderachtige landschappen met hun vele natuurmonumenten en culturele pareltjes.

48 Wandelmagazine 1-2019

Welkom in de vakantieregio van de diversiteit Wie aan het vakantiegebied Cochem denkt, denkt aan prachtige landschappen, romantische wijngaarden, het unieke rivierdal of de schitterende stad Cochem. Met de Calmont, de steilste wijnheuvel van Europa, de kasteelruïne Metternich in Beilstein, de meer dan duizend jaar oude Reichsburg in Cochem en de kasteelruïne Coraidelstein in Kotten, geldt het Moezeldal als een van de mooiste rivierlandschappen ter wereld.

Het kleine stadje Cochem vormt met zijn majesteuze Reichsburg het middelpunt van het vakantiegebied aan de Moezel. In de

middeleeuwse straatjes en de levendige Moezelpromenade met zijn aantrekkelijke cafés, de jachthaven en de gastvrije inwoners heerst een echte vakantiesfeer.

Wijn en wandelen op de Moselsteig, Cochemer Ritterrunde en leuke themaroutes Als een parelketting rijgen de wandelpaden zich in de vakantieregio Cochem aaneen.

Ze zijn deel van de Moezel-belevenisroute en laten je het wijnbouwlandschap langs de Moezel beleven. Geliefde themaroutes zijn de Calmont-Klettersteig en de Wilden Endert.

Ook de Kulturweg Mesenicher Steinreichskäpp, de Briederner Schweiz, de Erlebnisweg Moselkrampen, de Apolloweg, de Kulturweg Dortebachtal, de Lenus-Mars-Weg, het Buchs­baum-Wanderpfad en de Schiefergrubenweg in Lütz zijn absoluut de moeite waard. Deze wandelpaden voeren je langs steile rotswanden tot hoog boven de rivier.

Slingerend door de wijngaarden komen ze vervolgens uit op adembenemende uit-

advertorial

zichtpunten of in wijndorpjes met gezellige bars. Deze routes leg je in de meeste gevallen af over smalle bos- en rotspaden, door dichte wouden en diepe beekdalen.

De langeafstandsroute Moselsteig staat garant voor een unieke wandelervaring in het Moezelgebied. De Moselsteig is niet voor niets in 2016 verkozen tot de mooiste wandelroute van Duitsland. De route loopt van Perl tot aan Koblenz en heeft een lengte van 365 kilometer, verdeeld over 24 etappes. In het vakantiegebied Cochem kunnen wandelaars via vijf van deze gemarkeerde etappes de mooie natuur en wijngaarden langs de route verkennen.

De nieuwe kwaliteitsroute de Cochemer Ritterrunde voert u langs verschillende magnifieke uitzichtpunten en wonderbaarlijke natuur. Deze door het Duitse Wanderinstitut gecertificeerde tocht combineert kunsthistorische bezienswaardigheden, zoals de

ruïne Winneburg, met stedelijke elementen en staat garant voor een hoop wandelplezier. De 16 kilometer lange wandeling kan worden opgedeeld in twee luswandelingen van 8 kilometer. Op deze wandeling maak je in totaal 745 hoogtemeters, waarvan een deel per kabelbaan kan worden afgelegd.

Veelzijdige vrijetijdsbesteding Het brede aanbod aan activiteiten als watersport, tennis, vissen, golf en minigolf is de droom van elke actieve vakantieganger op zoek naar ontspanning. Voor wie het rustiger aan wil doen, staan er muzikale en culturele voorstellingen, volksfeesten, wijnproeverijen en bezoeken aan wijnkelders op het programma. Bezoekers kunnen in Cochem werkelijk alle kanten op, wat een verblijf in de regio extra bijzonder maakt.

Lokale charme en culinair genot Bij de perfecte vakantie horen natuurlijk

EVENEMENTEN-HIGHLIGHTS 2019 06.04. - 07.04.2019 Paasmarkt in Cochem 07.06. - 09.06.2019 Pinksterwijnfeest in Senheim 28.06. - 30.06.2019 Weinlagenfest in Cochem – het feest in de wijngaarden 26.07. - 29.07.2019 Wijn- en volksfeest in Ellenz-Poltersdorf 22.08. - 26.08.2019 Wijn- en volksfeest in Cochem 13.09. - 15.09.2019 Winzer-Hof-Fest in Pommern 03.10. - 06.10.2019 Straßenweinfest in Ediger-Eller

niet alleen heerlijke dagen, maar ook hemelse nachten. In de vakantieregio Cochem kun je overnachten in luxe hotels, vakantiewoningen en gezellige pensions. En ook de innerlijke mens wordt goed verzorgd. In de streek ben je ook in dit opzicht goed voorzien. Er zijn maar weinig regio’s met zo veel goede restaurants dicht bij elkaar. Moderne bistro’s, wijnproeverijen en eersteklas restaurants: de vakantieregio Cochem heeft het allemaal. Al naar gelang smaak en budget kun je je op culinair gebied helemaal uitleven. De verse producten worden grotendeels uit de eigen regio gehaald. Met hun fijne neus voor traditie en creativiteit transformeren de koks deze ingrediënten in kwalitatief hoogstaande gerechten met een lokaal tintje. Een waar genot voor de smaakpapillen!

Meer informatie Tourist-Information Ferienland Cochem Endertplatz 1 56812 Cochem www.ferienland-cochem.de info@ferienland-cochem.de Tel.: 0049 (0)2671/60040; Fax: 0049 (0)2671/6004-44 Ferienland Cochem ferienlandcochem 1-2019 Wandelmagazine 49

Nederland

Tekst & foto’s Hans Farjon

R

OCEEN

N AT U U

HET ANT

OP

R

IN

Onder de rook van Amsterdam ploetert de boer voort en zoekt de stedeling rust en ruimte. Met de Stichting Beschermers Amstelland wandelen we langs lommerrijke landgoederen, razende snelwegen en over een heuse ‘weidevogelboulevard’. De stichting wil de stedelingen meer betrekken bij behoud en ontwikkeling van al dit moois.

De boer, de vogelaar & de netwerker W BESCHERMERS VAN HET AMSTELLAND

“

ij zijn ons huis ontvlucht voor onze luidruchtige pubers en hun vrienden”, lacht de vrouw. Samen met haar man zit ze op een bankje in de laagstaande zon te staren. “Hier is het heerlijk rustig.” Aan de westelijke hemel glijdt in de verte een vliegtuig geluidloos naar Schiphol. Het sappige gras van de Bovenkerkerpolder is ook een landingsbaan, maar dan voor een groep grauwe ganzen.

Op deze doordeweekse voorjaarsdag is het eigenlijk best druk op het fietspad dat vanaf Amstelveen-Zuid strak door de weilanden 50 Wandelmagazine 1-2019

van de Bovenkerkerpolder naar Uithoorn loopt. Scholieren op weg naar huis en natuurlijk de mannen in lycra op de racefiets. “Wij noemen dit de weidevogelboulevard”, zegt Hans Buijze trots. Hans is secretaris van de Stichting Beschermers Amstelland, een organisatie die in 2005 is opgericht door een groep burgers die zich zorgen maakte over de teloorgang van natuur en landschap onder de rook van de hoofdstad. Hans is vooral gemotiveerd door het verlies van de natuur. “Ik ben opgegroeid in een Zeeuws dorpje waar ik met eigen ogen zag wat het gebruik van DDT door de boeren teweeg bracht. Van de ene op de andere dag was de hele sloot dood.”

Hij woont nu om de hoek, aan de rand van Amstelveen, en komt hier graag om naar vogels te kijken. “In een goed jaar kunnen hier wel 150 gruttopaartjes broeden”, gaat Hans enthousiast verder. Dat blijkt allemaal niet vanzelf te gaan, de natuur heeft hier heel wat helpende handjes nodig.

Weidevogelboerderij “Welkom op onze weidevogelboerderij” staat er met grote letters op een informatiepaneel naast de bescheiden boerderij van Greet en Kees Lambalk. We komen Kees tegen als we de stal in lopen. Zijn roodzwarte overall is niet meer zo schoon als vanochtend. Zestig koeien tellen we er. “Ja, bij ons blijven ze binnen, da’s goed voor de weidevogels …. en goed voor mij”, grinnikt Kees. “Ik heb zoveel koeien dat ze in de kortste keren al het gras opeten en dan hebben de grutto’s onvoldoende dekking.”

Hij is de enige boer in de polder die zijn koeien op stal houdt. Toch doet Kees al twintig jaar vol passie aan agrarisch natuurbeheer om zijn weidevogels te behouden.

Hij was een van de eersten, nu doen bijna

WAT IS NATUUR NOG IN HET ANTROPOCEEN? Wandelmagazine verkent de toekomst van natuur- en cultuurlandschappen in het nieuwste geologische tijdvak: het Antropoceen. Dit keer wandelen we door het eeuwenoud veenweidelandschap van het Amstelland.

Het mooie weilandpad in de Middelpolder is een trekpontje rijk.

Foto: Marcia van Bijnen

alle boeren in zijn polder mee. “Verderop heb je misschien dat mobiele gemaaltje op zonne-energie gezien. Die gebruik ik om ’s zomers water in mijn sloten te pompen, niet eruit.” Het hoge waterpeil in de sloten is een van de zaken die ervoor zorgt dat zijn grutto’s blijven komen. “Ook maaien we pas als de eieren zijn uitgebroed. Daarvoor krijgen we een vergoeding van de overheid. Het is niet veel, maar het helpt.”

Minder vee houden zodat de koeien naar buiten kunnen zonder de grutto’s dwars te zitten, is op dit moment geen optie voor hem. Dan komt er niet genoeg brood op de plank. Daarvoor zijn ruimere vergoedingen voor natuurbeheer van de overheid of een hogere prijs voor de melk nodig.

“Daar werken we aan”, vertelt Renske Peters, de voorzitter van de Stichting Beschermers, vol overtuiging. “We onder-

steunen samen met overheden en organisaties van boeren en natuurbeschermers de ontwikkeling van streekproducten uit Amstelland.” Boeren zoals Kees vangen dan meer centjes voor hun melk dan bij het grote Campina. Er is al een kaasje te koop: Rondje Ronde Hoep van Amstellandse melk. In 2019 verwachten ze dat de eerste melk van coöperatie Amstelgoed Natuur Zuivel, afkomstig uit een nieuw melk­ fabriekje in Ouderkerk aan de Amstel, in de winkel staat.

De lijst van namen van betrokkenen die ik in korte tijd voorgeschoteld krijg, is lang: Agrarische Natuurvereniging de Amstel, DAN, gebiedscoördinator Amstelland, de Vogelbescherming, weidevogelgroep Amstelveen, Metropoolregio Amsterdam, enz. enz. Het duizelt mij. Allemaal dragen ze een steentje bij. Kees heeft het er druk mee. “Toch is het mijn verzekering. Zolang de grutto’s op mijn land zitten, wordt er niet zomaar gebouwd. Je moet je goed realiseren wat boeren dicht bij de stad betekent.” Dertig jaar geleden leek het erop dat zijn weilanden onder de zoveelste wijk van Amstelveen zouden verdwijnen. Hij kreeg zeer verleidelijke aanbiedingen van een projectontwikkelaar. Door verzet van stadsbewoners zijn die bouwplannen toen niet doorgegaan en bleven de speculanten met dure grond zitten. “Ik heb later mijn grond die ik voor veel geld aan hen verkocht had, terug kunnen kopen. Voor een veel lagere prijs natuurlijk”, grijnst hij handenwrijvend. Nog steeds is een aanzienlijk deel van de polder in bezit van projectontwikkelaars die hun verlies niet willen nemen. En nu na

Oostermeer is een van de drie nog resterende 17e-eeuwse buitenplaatsen langs de Amstel.

De boer, de vogelaar & de netwerker.

1-2019 Wandelmagazine 51

Nederland de crisis de vraag naar woningen weer razendsnel toeneemt, worden er weer proefballontjes opgelaten om de polder toch maar vol te bouwen.

Groene vinger Renske heeft dit spel van de stadsontwikkeling van dichtbij meegemaakt in haar vorige leven als ambtenaar bij de gemeente Amsterdam en op ministeries in Den Haag.

Ze weet dondersgoed hoe de hazen lopen. ’s Ochtends ben ik met haar vanaf de Zuid­as het groen van Amstelland ingelopen. Je bent zo tussen de stenen uit. Het groen langs de Amstel priemt als een vinger de bebouwing van de hoofdstad in. Alleen het geraas van verkeer op de Ring van Amsterdam maakt duidelijk dat rust hier een relatief begrip is. “Deze groene vingertop staat onder grote druk. Zo zijn er plannen om die volkstuinen daar vol te bouwen.

Daar kon je op wachten, ze liggen vlakbij het Amstelstation en de A2. Dus wij zijn paraat.” Maar er zijn ook meer sluipende ontwikkelingen waarop de Beschermers proberen in te spelen voordat alles in kannen en kruiken is. Zo wilde de gemeente bij het prachtige buiten Amstelrust een nieuwe fietsbrug aanleggen, zo’n vijfhonderd meter van het roezemoezende snelwegviaduct.

“Het was verleidelijk. Het zou een fraaie brug worden, alleen voor fietsers. Toch hebben wij het weten tegen te houden zodra we er lucht van kregen, want zo knabbelt de stad weer wat van die kostbare vinger af.

Samen gluren we door de eeuwig groene haag naar een riante witte villa aan de Amstel. Op een paal staat een bewakingscamera. Geen mens te bekennen, ook niet in het zwembad en de doorzon-fitnesszaal.

Vanaf de hometrainer kijk je zo heerlijk de polder in. “Hier wil ik binnenkort eens op bezoek voor een kennismakingsgesprek”, zegt Renske vastberaden. “De laatste jaren

Je loopt zo van Amstelveen de Weidevogelboulevard op.

zijn hier heel wat nieuwe landgoederen verschenen; eigenlijk net als in de Gouden Eeuw toen de happy few hier frisse lucht en rust zochten.” Van de zestig buitens uit die tijd zijn er maar drie behouden gebleven: Amstelrust, Wester-Amstel en Oostermeer.

Door hun goede contacten weten de Beschermers de eigenaren over te halen om hun lommerrijke tuinen tijdens de jaarlijkse Amstellanddag voor publiek open te stellen. “Het zou mooi zijn als dat ook lukt met de nieuwe buitenplaatseigenaren.”

Even verderop heeft een hoge baas van een multinational een oud buiten, dat in 1784 is afgebroken, herbouwd. “De afgelopen twee jaar is dat nog niet gelukt hem over te halen. Nu heeft hij advies gevraagd van zijn communicatiemedewerker. We wachten af ”, zucht ze gelaten.

Steuntje in de rug In wijde bochten wandelen we verder over het jaagpad langs de Amstel richting Ouderkerk. De rivier is hier breed. De molen bij het Kalfje trekt busladingen vol toeristen die willen zien waar Rembrandt vierhonderd jaar geleden het Amstelland

op zijn etsen vast legde. Door het ontluikende voorjaarsgroen schemert de grote vliegende schotel van de Johan Cruijff Arena. In het opschietende gras aan de andere oever liggen jongeren te zonnebaden en te flikflooien. De lange hete zomer is al begonnen. Regelmatig komt er een motorsloep met chillende stedelingen of een roeiboot met zwetende mannenlijven voorbij. “Kijk, deze mensen willen wij actiever betrekken bij Amstelland. We hebben al ruim 1200 donateurs en onze jaarlijkse Amstellanddag wordt druk bezocht.

Je kunt dan niet alleen landgoederen en boerderijen op, maar ook heerlijke streekproducten proeven.” Het aantal donateurs mag best wel omhoog. Dan kunnen de Beschermers het beleid van overheden nog sterker beïnvloeden en stimuleren dat boeren duurzamer gaan ondernemen. Het is mij duidelijk geworden dat het prachtige groen van Amstelland niet zonder dat steuntje in de rug kan. Als ik na een heerlijke dag stappen thuiskom, meld ik me aan als donateur. Om dit hartverwarmende bondje tussen boeren en burgers te ondersteunen.

PRAKTISCHE INFORMATIE Amstelland is een veenweidegebied ingeklemd tussen de bebouwing van Amsterdam, Amstelveen, Uithoorn en Abcoude. Het gebied is uitstekend bereikbaar met een dicht openbaar vervoer­ netwerk. Bezoekers van buiten de regio kunnen bijvoorbeeld gebruik maken van de stations Amsterdam-Amstel of Abcoude.

Amsterdam Amstel door het noordelijke deel van Amstelland (bit.ly/2GqQvqj).

• In Wandelmagazine nr. 2018-2 is een rondwandeling beschreven van 16 km rond de Botshol.

Meer weten?

Wandeltips

• Etappe 14 van het gemarkeerde Noord-Hollandpad (21,5 km) van Ouderkerk aan de Amstel naar Abcoude (www.noordhollandpad.nl).

• De Groene Wissel nummer 238, een ronde van 17 km vanaf

52 Wandelmagazine 1-2019

• www.beschermersamstelland.nl – Alles over Beschermers Amstelland. Ook voor aanmelding. 2 juni 2019 De Amstellanddag.

• bit.ly/2AXbiys – Meer over de weidevogelboulevard.

• www.wester-amstel.nl – Buitenplaats Wester-Amstel is open voor publiek.

Nu met 30 euro korting van ADE met kortingscode ACTIEF30

www.ade.nl info@ade.nl Tel: 0547 38 09 45

Voor de mooiste wandelvakanties naar Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland en Frankrijk bent u bij ADE ACTIEF door Europa aan het juiste adres .

Onze individuele wandelvakanties staan bekend om de ruime keuze, altijd inclusief bagagetransfer, nette hotels en geheel naar eigen wens in te vullen.

Meer info: www.ade.nl/wandelvakantie

DE BESTE WANDELGIDSEN VOOR ZWEDEN

ISBN 9789078194132 - € 15,95

ISBN 9789078194064 - € 15,95

ISBN 9789078194163 - € 15,95

ISBN 9789078194187 - € 15,95

ISBN 9789078194262 - € 15,95

ISBN 9789078194293 - € 15,95

ISBN 9789078194347 - € 16,95

(vanaf januari 2019)

Tenminste 20 rondwandelingen, van een paar uur tot een hele dag. www.onedaywalks.com / www.facebook.com/OneDayWalks 1-2019 Wandelmagazine 53

Tekst & foto’s Hans Farjon

Wat zien ik?

Noord

West

Zuid

Oost

200-602 Friesland, Dongeradeel

W

ij staan op de voet van een reusachtige zeedijk bij het dorpje Moddergat. In het noorden klotst het bruinachtige water van de Waddenzee. Onder de schapenwolkjes zijn aan de horizon Engelsmanplaat (links) en het eiland Schiermonnikoog (rechts) te zien. Daartussen loopt de geul Zoutkamperlaag.

Sinds de afdamming van de Lauwerszee in 1969 is de getijdenstroming heel wat kleiner geworden. Op het moment van fotograferen is het hoog water en staat het wad onder water. Op de drie andere foto’s zien we de enorme plak asfalt, die nodig is om de aanval van het water te weerstaan als dat opgejaagd wordt door de noordwesterstorm. De akkers en de huizen aan de zuidkant van de dijk zijn buiten zicht. De kruin van de dijk ligt op achtenhalve meter boven NAP. Vandaag is het water kalm en is het moeilijk voor te stellen dat het water tot de kruin van de

dijk kan reiken. Even verderop bij museum ’t Fiskershúske staat op de dijk een grauw monument dat een ander verhaal vertelt.

Dat monument bestaat uit basaltblokken en betonplaten. Op de grote zuil in het midden staat in het Frysk: “A.D. 1883 kozen van deze plek 109 vissers met 22 schepen de zee. In een zware storm zijn 83 man en 17 schepen gebleven. Als de dood het schip betreedt, Dan is er geen ontkomen. O water, o onzeker element! De zee heeft gegeven, heeft genomen.” Rondom de zuil staan zeventien plaquettes, voor elk schip een. In het beton staan de namen en leeftijden van de omgekomen bemanning gegrift. L.A. Koudenburg van vissersboot W.L. 5, De Jonge Willem, was slechts 24 lentes jong, zijn vader A.L. had de pensioengerechtigde leeftijd al bereikt. Ze verdwenen in de ijskoude golven van het water achter Schiermonnikoog.

Het was de zwaarste voorjaarsstorm sinds mensenheugenis die ook elders langs de Nederlandse kust dood en verderf zaaide.

Gedenksteen ramp 1883 op oude zeedijk, rechts nieuwe dijk van 1975.

54 Wandelmagazine 1-2019

De vissersvloot van Moddergat kwam de klap niet meer te boven. Tegenwoordig ligt de vloot in de haven van Lauwersoog.

Het monument, dat pas in 1956 is geplaatst, staat niet boven op de zeedijk maar op een groene trede aan de binnenkant. Je kunt goed zien dat de toenmalige zeedijk 2 meter 30 lager was dan nu. In 1975 is de dijk op Deltahoogte gebracht en verzwaard aan de zeezijde. Bijna veertig jaar later voldoet deze aanpassing niet meer. Bij een onderzoek van Rijkswaterstaat in 2017 werd duidelijk dat deze dijk kwetsbaar is voor de stormen en waterstanden van de toekomst. De bekleding is te zwak en de stabiliteit van de dijk te klein. Waarschijnlijk zal nu ook de landzijde van de dijk gaan veranderen. Wat dat gaat betekenen voor Moddergat en zijn monument is nog niet duidelijk.

Voor wandelroute en achtergronden zie www.hansfarjon.nl/waddendijk

Wierum ligt in een uitstulpsel van de Waddendijk.

In het volgende nummer Hollandse hoogten ‘Bergwandelen’ in Nederland Pontijnse moerassen Zee, bergen en de Italiaanse noordoostpolder Vercors Trektocht door een bewogen verleden Hull In en rond de Britse havenstad

Foto: Monique van Gaal

SPECIAL

Wandelen door Portugals leistenen dorpen

Nieuwe Dordtse Biesbosch

Het volgende Wandelmagazine verschijnt op 14 juni 2019. Nog geen abonnee? Meld je voor 27 mei aan, dan krijg je het volgende nummer meteen thuisgestuurd! www.wandelmagazine.nu

Jaargang 40 nummer 1, maart 2019.

Wandelmagazine is een uitgave van Virtùmedia en verschijnt driemaandelijks Hoofdredactie Jonathan Vandevoorde Eindredactie Marcia van Bijnen Redactie Judith van Bilsen, Jan Erik Burger, Rick Eggink, Hans Farjon, Willy van de Riet, Bert Stok Werkten mee aan dit nummer Pieter Athmer, Marco Barten, Paul van Bodengraven, Lenneke van der Burg, Dolph Kessler, Marie José van der Linden, Gerrit Jan Zwier Vormgeving Twin Media bv, Culemborg Maya Timmer Cartografie UvA-kaartenmakers Bladmanagement/advertenties Klaartje Grol, kgrol@virtumedia.nl, Telefoon +31(0)30-3031295 Marketing & samenwerkingen Renate Roke (030) 69 13 835 rroke@virtumedia.nl Druk Veldhuis Media b.v., Raalte Distributie Aldipress, Utrecht

Uitgever Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer, Postbus 595, 3700 AN Zeist info@virtumedia.nl Telefoon +31(0)30-6920677 Abonnementen De prijs voor een abonnement in NL en B bedraagt € 29,95 per jaar (alleen bij automatische incasso, verschijnt 4 x per jaar). Tarieven voor EU of daarbuiten zie: www.wandelmagazine.nu.

Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden elk jaar vernieuwd. Aanmelding kan via onze website of via de klantenservice +31 (0)85-0407400 of klantenservice@virtumedia.nl (ook voor vragen over bezorging).

Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven met vermelding van de oude en nieuwe adressering en het nieuwe telefoonnummer.

Opzeggingen dienen schriftelijk met een termijn van minimaal 1 maand te worden doorgegeven.

Lees hier hoe we met uw persoonsgegevens omgaan: www.virtumedia.nl/privacy-statement © Wandelmagazine. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever en de auteurs.

ISSN 0168-9126

Blaren?

Drukplekken?

Blaren?

Drukplekken?

WandelWol WandelWol en weeren verder! weer verder!

Meer informatie of bestellen: www.wandelwol.nl 1-2019 Wandelmagazine 55

The dust settles.

Shoulder your Manaslu Breathe in. Buckle up.

Zip, clip, adjust.

Life loaded on your back A dirt track at your feet.

Brace yourself.

This is The Carry Moment Breathe out, and go.

TM

MANASLU

Move from mountain trails to forest glades, find yourself with flip-flop feet washed up on a wild beach, pack on back and the world at your feet. Trek, travel - trust in your carry system.

www.lowealpine.com

MANASLU: designed to move your world.

Backpacking Carry System

56  Wandelmagazine  1-2019