Wandel Magazine 1 2020

www.wandelmagazine.nu

NR 1 MAART 2020 • € 6,99

voor de nieuwsgierige wandelaar

Dwalen langs de

Hollandse Waterlinies

Verrassend Santa Maria

Rondom het kleinste eiland van de Azoren Lviv, Oekraïne

Slovenië Duivelsbruggen & berenstoofpot

Den Haag Britse bommen op Bezuidenhout

Cornwall In het spoor van Daphne Du Maurier

AP

Architectuurparel achter het IJzeren Gordijn

Hollandse Waterlinies

Vernuft

Inhoud

26

10 36

10

16

20

10 16 20

Wandelen langs de

Nieuwe Hollandse Waterlinie Linie in de Lopikerwaard

Opstand in de polder Azoren

Santa Maria is grande!

26 30 36

52 Lviv, Oekraïne

Stad zonder geheugen Cornwall

Daphne du Maurier achterna Slovenië

Duivelsbruggen en berenstoofpot

52

Habichtswaldsteig

Door bos en boerenland

En ook nog 04 06 07 41 42 44 48 58

Onderweg Lopend vuur – Caspar Janssen Uitgerust Column Jan Erik Burger Bruggen van de Amsterdamse School Bommen op Bezuidenhout Boeken Wat zien ik? 196-440 Gelderland, Duiven

De kans is groot dat komende zomer de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan de UNESCO Werelderfgoedlijst wordt toegevoegd. Na de Stelling van Amsterdam (al sinds 1996 op de lijst) dus nog een brok Hollands militair vernuft dat bestemd wordt voor de eeuwige roem.

Het idee van een verdediging door overstroming werd al aan het eind van de zestiende eeuw naar aanleiding van de Tachtigjarige Oorlog door stadhouder Maurits van Oranje, toen opperbevelhebber van het leger, uitgewerkt. In die tijd wierpen de Zeven Verenigde Nederlanden het juk van de Hertog van Alva van zich af. Er werden dijken doorgestoken om polders te laten onderlopen zodat de Spaanse troepen hopeloos in de blubber vastliepen. Het Waterliniemuseum in Fort bij Vechten laat zien dat deze ‘oude’ Linie naar aanlei­ ding van het machtsvertoon van Napoleon werd uitgebreid tot de ‘Nieuwe’ Hollandse Waterlinie die meer naar het oosten lag en onder andere Utrecht beter moest bescher­ men. In de negentiende eeuw werden de verdedigings­ werken continu aangepast om bestand te zijn tegen de nieuwste wapens: bommen en granaten. Dat onze militaire ingenieurs daarbij voortdurend achter de feiten aanliepen, is geen geheim. De wapentechnologie bij onze vermeende vijanden ontwikkelde zich razendsnel. En Nederland was nu eenmaal geen oorlogseconomie zoals Frankrijk en Pruisen in die tijd. Dus wie niet sterk was, moest slim zijn en het afschrikkend effect van de Linie was niet te onderschatten.

Instanties hebben flink hun best gedaan om het vernuft van de Nieuwe Waterlinie te gelde te brengen. In de jaren sinds ik zelf in de onmiddellijke omgeving van Fort Werk aan ’t Spoel aan de Lek ben komen wonen, heb ik deze zien veranderen van een overwoekerd krakerskamp tot een modern restaurant met annex een historische evenemen­ tenlocatie in de openlucht langs de Lekdijk. In Fort Everdin­ gen, even verderop, is enkele jaren geleden een ambachte­ lijke brouwerij ingetrokken, met obligaat terras. Sindsdien rijden er veel meer wielertoeristen over de dijk. Ik heb uitvoerige restauratiewerken meegemaakt, sluizen zien gerestaureerd of nagebouwd – ’t is maar hoe je het bekijkt – worden, nep-antitankversperringen zien oprichten (dat er in de negentiende eeuw nog geen tanks waren is even niet belangrijk) en als houten masten beschilderde lantaarn­ palen-oude-stijl langs de dijk zien planten. Het risico op de disneyfication van de geschiedenis is bij ons nooit ver weg.

Maar wie verder kijkt dan de loodvrije verflagen en het nieuwe beton kan niet anders dan respect opbrengen voor het vernuft van onze voorouders.

En – o ja – je kunt nu langs de Linie heerlijk wandelen, zoals we in dit mooie nummer van Wandelmagazine vertellen.

Ik wens je veel inspiratie!

@jvandevo @mild_adventures Omslag:Langs het Werk aan de Groeneweg. Foto: Bert Stok

2 Wandelmagazine 1-2020

1-2020 Wandelmagazine 3

Onderweg Nieuws voor wandelaars

Wandel naar je werk-dag Wat in 2015 begon als eenmalige happening is nu een nationaal evenement en beleeft haar eerste lustrum. De Wandel naar je werk-dag biedt iedereen de kans om lopen een keer uit te proberen als alternatief om je naar je werk te verplaatsen en maakt je bewust van de voordelen van bewegen tijdens de werkdag. Dat onvoldoende lichaamsbeweging ernstige gezondheidsrisico’s met zich meebrengt, is bekend. Toch gaan de meeste mensen zittend in hun auto naar het werk, waar zij ook grotendeels zittend de dag doorkomen. Dat is een groot probleem, benadrukt ook hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder. Volgens hem houd je met lopen niet alleen je lijf fit, maar ook je brein: “Lopen bevordert de creativiteit, verlaagt je stressgevoel en verhoogt je productiviteit.”

Voor de Wandel naar je werk-dag op 2 april kun je je als individu of als groep aanmelden via de website. www.wandelnaarjewerkdag.nl

Het GR-pad Waas- en Reynaertland is uitgeroepen tot Wandelroute van 2020 in de Benelux.

De twee overige kandidaten waren het Gilbert van Schoonbekepad (Antwerpen–Veenendaal) en het Nieuwe Waterliniepad. De 175 kilometer lange route loopt van Lokeren in de provincie Oost-Vlaanderen via Beveren (Antwerpen) naar Hulst in de provincie Zeeland. Na twintig jaar werd de route volledig hertekend en uitgebreid met heel wat nieuwe natuurgebieden. Hij is niet alleen 73 kilometer langer geworden, het traject tussen Lokeren en Temse is helemaal nieuw.

Het GR-pad kreeg een extra pluim omdat het een goed gedocumenteerde en mooie gids heeft die het pad in beide richtingen beschrijft, en vanwege de duidelijke geelrode bewegwijzering.

Ook het geheel nieuwe gedeelte tussen Lokeren en Temse en de verwijzingen naar het dierenepos Van den vos Reynaerde uit de dertiende eeuw, zijn een plus. www.groteroutepaden.be

KLOOSTER KLUNEN

Nieuw natuurgebied Marker Wadden

Foto: Vastenactie

Bezinning, goede gesprekken, genieten van een mooie omgeving en geld inzamelen voor een goed doel zijn onlosmakelijk verbonden met de jaarlijkse pelgrimstocht van Vastenactie. In 2020 gaat de tocht alweer voor de tiende maal van start, dit keer in Friesland. Op 2, 3, en 4 april wordt er gewandeld rondom Drachten. Het dagelijkse vertrek- en aankomstpunt is het Karmelklooster, vandaar de titel Klooster klunen. Het voormalige klooster is tegenwoordig een plaats van ontmoeting en inspiratie.

De pelgrimstocht bestaat uit drie wandelingen, elk ongeveer twintig kilometer lang.

Het thema van de Vastenactiecampagne 2020 is ‘Werken aan je toekomst’.

Aanmelden kan via de site. www.vastenactie.nl/pelgrimstocht 4 Wandelmagazine 1-2020

Nederland kent vele duizenden kilometers bewegwijzerde fiets- en wandelpaden. Het kan gebeuren dat er eens een bordje ontbreekt of beschadigd is. Vanaf nu kan je dat melden op één plek. Dit ene loket vervangt de bestaande, aparte meldpunten van de intiatief­ nemers Fietsplatform en Wandelnet. Wandelaars kunnen meldingen maken over LAW’s, Streekpaden, NS-wandeltochten en wandelnetwerken. Een melding mag gaan over markering, maar ook een blokkade op het pad of foutje in de routebeschrijving.

Het achterliggende systeem stuurt de melding rechtstreeks naar de verantwoordelijke partij. www.meldpuntroutes.nl

Bevrijdingsroute Groningen Foto: Natuurmonumenten

In Gent wordt een heel jaar aan de schilder Jan Van Eyck (1390-1441) gewijd. De restauratie van zijn wereldberoemde altaarstuk Het Lam Gods in de Sint-Baafs­ kathedraal is voltooid en weer toegankelijk voor publiek.

Van Eyck wordt gerekend tot de Vlaamse Primitieven en geroemd om zijn gebruik van olieverf en het gehanteerde naturalisme in zijn schilderijen. Het gehele jaar door zijn er activiteiten in de stad. Bijvoorbeeld een stadswandeling waarbij vanaf 30 april Gent op een zelfde zinnenprikkelende manier te ervaren is als toen de grootmeester er rondliep in de vijftiende eeuw: met alle zintuigen op scherp.

Raadpleeg voor het gehele programma de speciaal opgetuigde website OMG! Van Eyck was here. www.vaneyckwashere.be

Waas- en Reynaertland beste wandelroute 2020 Foto: Wandelnet

OMG! Van Eyck was here

MELDPUNT ONTBREKENDE MARKERING

Redactie Rick Eggink

De Marker Wadden, een nieuwe eilandengroep in het Markermeer, is het initiatief van Natuurmonumenten. Slechts één van de eilanden is toegankelijk voor het publiek. In de havenkom liggen vier eilandhuisjes, die verhuurd zullen worden. Vanaf voorjaar 2020 kunnen gasten er voor een korte tijd verblijven. Het Haveneiland biedt prachtige uitzichten en lange wandel- en vlonderpaden, een uitkijktoren en vogelkijkhutten. Op dit onbewoonde eiland ben je midden in de natuur en even ver verwijderd van het drukke dagelijkse leven. www.natuurmonumenten.nl

Tocht om de Noord viert dit jaar haar derde lustrum samen met de herdenking van 75 jaar vrijheid. Zij organiseert hiervoor in september een aantal tochten waarin zij het bevrijdingsvuur naar alle dorpen in Groningen wil brengen. Ook is samen met Herinneringscentrum Kamp Westerbork een vrouwenmars ontwikkeld. Toen de bevrijding aanstonds leek, moesten ruim honderd vrouwen te voet van het kamp naar Groningen en dan verder naar Duitsland. Voor ze de Duitse grens konden oversteken werden zij bevrijd.

Inschrijven is nu al mogelijk. www.tochtomdenoord.nl 1-2020 Wandelmagazine 5

Lopend vuur

Tekst & foto Jan Erik Burger

Caspar Janssen

Hippe buitenbroek Op zoek naar een broek die geschikt is voor een bergtocht, maar die ook stijlvol is bij dagelijks gebruik? De nieuwe Kaipak-broeken van Fjällräven kunnen een bergtocht aan, maar zijn ook hip genoeg om ze op een gewone dag aan te trekken.

De broeken zijn gemaakt van Fjällrävens bekende en stevige G-1000-ecostof en dus helemaal geschikt voor het ruigere werk, terwijl stretchpanelen en voorgevormde kniestukken voldoende bewegingsvrijheid geven. De broek houdt de wind en een klein buitje buiten. En wil je extra bescherming, dan kun je de stof nog waxen, zodat die nog waterafstotender wordt. En zoals het een echte outdoorbroek betaamt, zitten er ook stevige grote zakken op, voor een kaart of een snack onderweg.

De Fjällräven Kaipak is verkrijgbaar in verschillende kleuren en modellen voor mannen en vrouwen.

Caspar Janssen (1962) is journalist en auteur. Vorig jaar verscheen Caspar loopt, een voettocht door de landschappen van Nederland dat is gebaseerd op de verhalen die hij gedurende anderhalf jaar schreef voor de Volkskrant.

C

aspar Janssen wilde meer dan ‘groene lintje’ lopen, de routes van inventieve padenmakers. Trekken door de zandwoestijnen van de bollenvelden na de oogst, of strakgetrokken biljartlakens van raaigras en eindeloze maïsakkers ging hij niet uit de weg. “Alleen wandelen vind ik nooit zo erg. Ik ging vaak ergens op bezoek. Soms zocht ik geschikte mensen voor bepaalde tochten. Bijvoorbeeld echte vogelkenners als ik over vogels wilde schrijven. En natuurlijk voor aanspraak en gezelligheid.”

Dat beaam ik graag, als we samen langs de Leuvenumse Beek aan de rand van de Veluwe lopen. Het beekdal biedt een rijker landschap dan de dennenplantages eromheen. Gek, want ooit was dit een puur industrieel landschap met negen watermolens. Soms meandert de beek, op andere plekken herken je nog de rechte strakheid van de vroegere molenbeken.

“Nederland is een wandelparadijs, geen natuurparadijs. Je moet er wel voor waken niet te veel over eigen beslommeringen te schrijven. Wel over vrolijk of somber stemmend landschap. Zoals hier in Leuvenum en in het bijzonder langs de Drentsche Aa, een gave, meanderende beek. Typische overgangslandschappen. Bosranden vind ik mooier dan bossen. Een uitzondering maak ik voor hellingbossen. Heggen, hagen, holle wegen en boomsingels zijn geweldig voor insecten, vogels, dassen, egels, marters en vossen. Zeker, je moet waken voor een teveel aan nostalgie. Maar we weten inmiddels veel meer. Over het nut van kleinschalige landschapselementen bijvoorbeeld, en van afwisseling in teelten, hoe een goede bodem werkt zonder gif of kunstmest. Je krijgt iets lagere opbreng­sten, maar wel een veerkrachtige landbouw, en een mooi landschap waarin plaats is voor

6 Wandelmagazine 1-2020

meer wilde planten en dieren.”

Zo komen we te spreken over de Europese landbouwpolitiek. “De goede helft van de plannen van landbouwcommissaris Sicco Mansholt is nooit uitgevoerd. We zijn overgeleverd aan de grillen van de wereldmarkt met zijn opgevoerde im- en export en overproductie. De schandalen van de laatste decennia lijken vergeten. Als de Q-koorts rond Amsterdam was uitgebroken in plaats van in Brabant en Limburg, was het een nationaal schandaal geweest. Hoopgevend is dat de stemming in Brabant is omgeslagen. Mensen accepteren niet langer permanente stank of fijnstof.”

Voettocht door Nederland “Oorspronkelijk had ik een jaar uitgetrokken voor de wandeling. Ik begon in NoordHolland, trok over de Afsluitdijk naar Friesland. Groningen en Drenthe volgden.

Voor het bewandelen van een provincie bleek tenminste twee maanden nodig. De krant was niet kinderachtig: ik mocht een half jaar extra wandelen. Toch zijn provincies als Zeeland, Brabant, Limburg, ZuidHolland en Flevoland onderbedeeld gebleven. Aan de Waddeneilanden ben ik helemaal niet toegekomen. Die heb ik voor de komende zomer bewaard.”

“Nederland is in principe een fantastisch mooi land. Veel verschillende landschappen. Natuurbescherming in Nederland is vroeg begonnen, verschillen zijn goed bewaard gebleven, zoals blauwgraslanden en heidevelden. Maar vooral de gewone mensenlandschappen zijn de laatste veertig, vijftig jaar achteruitgegaan. De druk is enorm toegenomen. Het idee van een ruimtelijke ordening is onder druk van het liberalisme veranderd. Iedereen mag op zijn eigen land doen wat hij wil. De boeren doen wat ze willen, Natuurmonumenten ook. De samenhang is weg. Nieuwe natuur is niet zelden een doodgeboren kindje.

Maar de ‘nieuwe’ uiterwaarden zijn fantastisch. Die vinden dieren en planten wel echt. Dynamische natuur. Een verbazingwekkend succes, alleen mogelijk omdat er een ander – doorslaggevend – belang was: veiligheid. Neem de uiterwaarden tussen Waardenburg en Neerijnen met uitzicht op Zaltbommel. De Vreugderijkerwaard bij Zwolle, prachtig…”

Henk Bleker “Vervelend om op de man te spelen. Maar hij heeft ontzettend veel verpest. De afbraak van de ecologische hoofdstructuur.

Zijn privé-oorlog met Staatsbosbeheer heeft hij verpakt in een zogenaamde filosofie en daarmee subsidiestromen verlegd.

Boeren helpen tegen het gezeik van die natuurtypes. Als hij daarmee de natuur op het boerenland had geholpen, dan had hij misschien nog het voordeel van de twijfel gehad. Maar ook dat heeft hij niet gedaan.

Hij heeft alleen maar gezorgd voor een enorme kapitaalvernietiging. Waarom?

Deels gemeend, deels uit politiek opportunisme vermoed ik: kiezers winnen.”

Logica van het landschap “Neem het landschap weer als uitgangspunt. Dat landschap is in eeuwen tijd geleidelijk gevormd en door mensen ingericht, volgens een logica gestuurd door de bodem, de grondsoorten, de loop van beekdalen en rivieren. In de laatste vijftig jaar is er op brute wijze een nieuwe mal over het land gelegd, die van schaalvergroting en intensivering. Een vergissing, zo wisten we al in de tachtiger jaren. Draai die ontwikkeling terug, verander de geldstromen. Maak van de grondgebonden, natuurvriendelijke boeren de hoofdstroom.”

Caspar loopt, Uitgeverij Atlas Contact 2019, ISBN 9789045040639, € 22,99

Uitgerust Redactie Daan Couwenbergh

ADVIESPRIJS € 159,95

WWW.FJALLRAVEN.NL

Elegant naar buiten Zijn dames-outdoorbroeken vormloos en vierkant? Niet bij Maier Sports. De Inara Slim damesbroek is een broek met elegante snit en toch geschikt voor het echte buitenleven. De broek kan tegen een klein buitje, en als je alsnog helemaal natregent, is de broek snel droog. Door de dryprotec-stof ademt de broek goed, dus van zweet heb je ook geen last. En dankzij de rekbare stof heb je tijdens je wandeling voldoende bewegingsruimte.

Handige kenmerken zijn de zak met rits op de linker broekspijp en de elastische broekband waar, als je dat wilt, een riem bij te dragen is.

De broeken van Maier Sports staan bekend om hun goede pasvorm. Ook deze broek is in 25 verschillende damesmaten verkrijgbaar, en dankzij de 12 verschil­ lende kleuren is er voor ieder wat wils.

ADVIESPRIJS € 99,95

WWW.MAIER-SPORTS.COM

Uitgeprobeerd: Häglofs Essens Mimic De afgelopen maanden mocht Klaartje Grol de Häglofs Essens Mimic-jas testen in allerlei weersomstandigheden, en dat bleek een klein feestje.

Toen ik de jas voor het eerst in handen kreeg viel me op hoe licht hij was (395 gram voor maat M). Meteen schoot door me heen, hoe kan zoiets lichts je warm houden? Ik ben gewend om een zwaardere jas te dragen als het koud is. Maar de Mimic hield me warm! Häglofs gebruikt in de jas het superisolerende QuadFusion. Dit is een synthetisch materiaal dat op dezelfde manier isoleert als natuurdons (vandaar de ‘Mimic’ in de naam), maar bovendien een goede vochtregulering heeft. Daarnaast is de jas gemaakt van fluorcarbonvrij Pertex Microlight, een hele sterke en lichte stof die je lichaamswarmte goed vasthoudt. De Mimic is waterafstotend en ervaring leert dat je met deze jas prima een sneeuwbui of lichte regenbui aan kan.

Ik heb de jas eigenlijk in veel verschillende situaties gebruikt; lange wandelingen in een winterzonnetje, regen en sneeuw en bijna dagelijks in de stad. Onder de armen zitten stretchpanelen, waardoor je tijdens het wandelen of skiën veel bewegingsvrijheid hebt. De damesversie die ik had heeft een goede pasvorm en zit heerlijk.

Ook geweldig, zijn de twee grote zakken. Ik ben iemand die onderweg tijdens een wandeling dingen oppakt en meeneemt. En mijn telefoon, routeboekje, de tennisbal van de hond ook in mijn jaszak draag en soms nog meer. En dat kan allemaal makkelijk zonder dat de Mimic ongemakkelijk draagt. De jas heeft ook een borstzak, maar om daar spullen in te doen vind ik zelf vervelend.

Kortom, de Essens Mimic is een heerlijke jas die doet wat ie moet doen: je warm houden tijdens je buitenactiviteiten, wat die dan ook zijn.

ADVIESPRIJS € 199,95

WWW.HAGLOFS.COM

+

GROTE ZAKKEN • HEEL ERG LICHT EN TOCH WARM • WATERAFSTOTEND • BEWEGINGSVRIJHEID

-

GEEN CAPUCHON

1-2020 Wandelmagazine 7

advertorial

Duitsland

advertorial

Ontdek de stad of natuur op wandelschoenen Nature Walks (10 of 20 km) Ben je toch liever in de natuur te vinden en hou je van frisse lucht? Doe dan eens mee met een Nature Walk. De Kasteelwandeling van De Haar is een mooie wandelroute die je het gebied rond kasteel De Haar, het grootste kasteel van Nederland, laat ontdekken.

De Nature Walk Groningen is een wandelevenement waarbij je kunt genieten van De Onlanden, een prachtig natuurgebied vlak bij Groningen. De boswachters vertellen je op meerdere plekken alles over de bijzondere ­natuurverschijnselen.

Ken je de We Are Walkingserie al? Deze kalender

Foto: Luka de Kruijf

Foto: Gauke Eilander

CZ TTM Wandeltocht en de Marathon Eindhoven Wandeltocht (5, 12 of 20 km) Bij de twee grootste hardloopevenementen van Brabant is een wandeltocht aan het programma toegevoegd. Tijdens de gezellige CZ TTM Wandeltocht op zaterdag 5 september, voorafgaand aan de CZ Tilburg Ten Miles, verken je de prachtige natuurgebieden in en rondom Tilburg.

De Marathon Eindhoven Wandeltocht voert je op zaterdag 10 oktober mee door de lichtstad. De routes worden van extra sfeer voorzien door de verschillende muziekpunten.

Foto: Bart Hoogveld

Foto: Gauke Eilander

DATUM EVENEMENT 6 maart 2020 City Pier Night Walk Den Haag 10 mei 2020 Urban Walk Groningen 16 mei 2020 Urban Walk Den Haag 24 mei 2020 Urban Walk Breda 13 juni 2020 Kasteelwandeling van De Haar 5 september 2020 CZ TTM Wandeltocht 10 oktober 2020 Marathon Eindhoven wandeltocht 25 oktober 2020 Nature Walk Groningen 7 november 2020 Urban Walk Haarlem 21 november 2020 Urban Walk Utrecht 12 december 2020 Scheveningen Light Walk 27 december 2020 Rotterdam Night Walk Bekijk de volledige kalender op www.wearewalking.nl

bestaat ook komend jaar uit

Foto: Bart Hoogveld

een divers wandelaanbod van verschillende Nature-, Urban- en Night Walks. Ieder evenement heeft een hoog serviceniveau, waarbij het jou als deelnemer aan niets ontbreekt. Of je nu liever in de stad of in de natuur wandelt, We Are Walking biedt voor iedere wandelliefhebber wat wils. Wat de verschillen zijn?

We leggen het hier aan je uit!

Kronkelende kurkeiken typeren de Extremadura.

8 Wandelmagazine 1-2020

Urban WalkSeries (10 of 20 km) De Urban Walk Series is een reeks van vijf wandelevenementen in Groningen, Den Haag, Breda, Haarlem en Utrecht. Zo ontdek je de mooiste binnensteden van Nederland te voet in je eigen tempo.

Night Walks (6 of 12 km) De City Pier Night Walk en de Rotterdam Night Walk zijn unieke wandeltochten in de donkere avonduren. De routes brengen je langs Haagse en Rotterdamse highlights waarbij je verrast wordt door de versierde straten, lichtelementen en sfeervolle muziekpunten.

Scheveningen Light Walk (8, 13 of 18 km) Een bijzondere wandeling is de unieke Scheveningen Light Walk op 12 december, inmiddels een traditie. Tijdens deze bijzondere avondwandeling door Scheveningen word je onderweg verrast door spectaculaire lichtanimaties!

1-2020 Wandelmagazine 9

Nieuwe Hollandse Waterlinie

Over water kun je niet lopen; dat kan alleen Jezus.

Dus verschansten de Hollanders zich achter het water. De Nieuwe Hollandse Waterlinie uit de negentiende eeuw met zijn indrukwekkende forten en inundatiewerken, ligt er prachtig bij.

Het vernieuwde Waterliniepad voert je over linie- en rivierdijken langs de Vecht, de Lek en de Waal.

Kogelvanger, druipkokers en het Straatje van Vermeer

TEKST & FOTO’S HANS FARJON & BERT STOK

10 Wandelmagazine 1-2020

1-2020 Wandelmagazine 11

Nieuwe Hollandse Waterlinie

“

P

rivaat voor officieren” staat er in strakke letters op de deur van het vrouwentoilet.

De mannen moeten plassen in het toilet van de onder­ officieren. “Het resultaat van onze lange strijd voor vrouwenrechten.” De vrouw die het zegt, staat erbij met een lachje om haar lippen. In theehuis Fort WKU geeft ze leiding aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Ooit was het een plek waar officieren en soldaten zich te pletter verveelden. Een mannenwereld met maar één vrouw: de wasvrouw. Geen volkse vrouw, maar de echtgenote van een officier.

Daar durfden de hunkerende soldaten hun handen niet naar uit te steken. In een van de gewelven, nu vergaderzaal, tekende een soldaat een grappig tafereel. We zien een vrouw op klompen touwtjespringen. Twee soldaten draaien in opperbeste stemming het touw rond. Met een beetje fantasie hoor je ze zingen: “In spin, de bocht gaat in. Uit spuit, de bocht gaat uit.”

De forten – gebouwd tussen 1815 en 1870 – liggen als een fraai lint half verscholen in het groen van de polders. We zouden wel een drone willen zijn om het echt goed te zien. Even vanuit de hoogte omlaag kijken

naar een vesting omringd door singelgracht met ‘ophaalbrug’. Vanaf de grond kun je beter zien hoe de schietgaten aan de oostzijde zitten en de ramen aan de westzijde: de vriendzijde. De Nieuwe Waterlinie is de opvolger van, u raadt het al, de Oude Waterlinie, een militaire verdedigingslijn die in het rampjaar 1672 de Fransen wist tegen te houden. Maar konden die Fransen het water echt niet met een schuit oversteken? “'t Kon niet. Het water stond te laag boven de velden.

En doorwaden dan? 't Kon niet, ze zouden in de ontelbare sloten en vaarten, die niet te zien waren, verdrinken.

Langs de hogere dijken en wegen voortrekken? 't Kon niet: elke weg, elke dijk was voorzien van sterke schansen, waaruit de kanonnen hen aangrijnsden …”

(Toen en Nu, leesboek over de geschiedenis van het vaderland, 1923) Amsterdam bleef behouden, maar Utrecht viel in handen van de vijand. Om ook die stad beter te kunnen verdedigen werd de Waterlinie naar het oosten verlegd, voorbij de Domtoren. Driemaal gingen de inundatiesluizen open en stroomde het water over

het land, maar nooit volgde een aanval. De eerste keer tijdens de Frans-Duitse Oorlog en vervolgens in de Eerste Wereldoorlog.

Toen het echt menens werd, vloog de vijand over het water en bombardeerde Rotterdam.

Langs de Vecht De waterlinie loopt van het IJsselmeer tot aan de Biesbosch. Helemaal lopen doen we het niet. Vandaag wandelen we langs de Vecht. Het kost moeite om de bus in Nederhorst den Berg te verlaten, regen­ vlagen kletsen tegen de ruiten. Geen weer om herfstbladeren te horen knisperen onder onze voeten. In het bushokje gaan de regencapes om. Na een uurtje soppen breken de eerste strepen zonlicht door. Zwart van de regen glimmen de boomstammen in het zonnetje. Rietkragen lichten goudgeel op. De fel gekleurde herfstbladeren op de gazons van de statige buitenhuizen knallen ons tegemoet. “Dag”, groet een meisje, de krat voor op de fiets gevuld met schoolspullen. In een slinger van de Vecht ligt, half overwoekerd door braamstruiken, een geheimzinnig object. Een inundatiesluis, vermeldt het infobordje. “Kosten 30.000 gulden.” Geen idee hoeveel dat nu waard zou zijn. Later lezen we dat de hele water­

linie ruim twee keer zo duur was als de Deltawerken.

Vlammend rode bladeren wervelen door de lucht en vallen neer op dicht struikgewas.

Op Fort Nieuwersluis kun je de vijand niet meer zien naderen. Vroeger moet het kaal zijn geweest om goed te kunnen mikken op de tegenpartij. We zijn verbaasd als we horen dat Defensie veel aandacht besteedde aan het aanplanten van bomen en struiken, vastgelegd in het Memorandum van beplanting. Ze had zelfs een eigen kwekerij op Fort Vossegat. Langs de fortgracht werd meidoorn geplaatst, de natuurlijke voorloper van het prikkeldraad. Populieren en kastanjebomen werden aan de achterkant van een fort geplant. Zo kregen de forten een donkere achtergrond waardoor ze minder zichtbaar waren. Naast camouflage was er ook behoefte aan geriefhout.

Vernuftig bouwwerk Vrijwilliger Peter de Klein, wijkagent in ruste, opent het poortgebouw met een knoert van een sleutel. Tot 2014 was dit

verboden gebied: Bewaking met honden.

Klein is vol bewondering over het vakmanschap waarmee het fort is gebouwd: “Kijk dit raamscharnier, daar is nog geen druppeltje olie op gedaan en alles werkt nog perfect.” In een van de zalen van de toren opent hij een houten luik in de muur.

Splashhh, er valt een waterdruppel in een

Kogelvanger De volgende dag wandelen we ten noorden van de Lek, fijn hoog over de bandijk langs de glinsterende rivier. Aan de overkant het torentje van Everdingen en verscholen tussen de bomen het gelijknamige fort. Je kunt erheen met het Liniepontje. We waren er afgelopen zomer en zagen in het helgroen van de polder een merkwaardig object: een vierkant van baksteen op hoge poten. Wikipedia biedt uitkomst. Het is een kogelvanger. Als soldaten mis schoten op de schietbaan ving de muur, het scherm, de kogels op.

Vandaag is het absolute hoogtepunt torenfort Honswijk aan de noordoever van de Lek. Toen het in 1848 klaar was, stond de toren met kantelen en ophaalbrug mooi te zijn in het open rivierenlandschap, een baken voor de scheepvaart. Twaalf jaar later, na de introductie van de zogenoemde getrokken loop, werd de bovenste verdieping van de toren gesloopt en verdween de rest achter een kolossale aarden wal, een contrescarp. Om de granaten die van boven kwamen te smoren, werd er tien meter aarde op het dak van het fort gestort. Maar dat hielp maar even. Binnen een jaar nadat deze ingrijpende verbouwing was afgerond, had de introductie van de enorme slagkracht van brisantgranaat het fort tot een dood weermiddel gedegradeerd. Gelukkig bleef het water bescherming bieden.

De negentiende-eeuwse versterkingen rond Slot Loevestijn aan de Waal.

Foto: Jonathan Vandevoorde Groepsschuilplaatsen langs de Diefdijk.

Landgoed Weeresteyn aan de Vecht.

12 Wandelmagazine 1-2020

Waterinlaat Fort Everdingen.

1-2020 Wandelmagazine 13

Nieuwe Hollandse Waterlinie

duister reservoir onder het kastje. Als Klein met het paarse licht van zijn minizaklamp in de duisternis schijnt, zien we het regenwater drup voor drup in het reservoir vallen. Deze druipkoker was een deel van de watervoorziening voor de troepen. Het regenwater dat op het grasdak van het fort valt, dringt in de dikke afdeklaag en sijpelt over de bakstenen gewelfbogen naar een goot. Via goot en druipkoker komt het water in het reservoir terecht. “Gezuiverd drinkwater, heel vernuftig”, zegt Klein enthousiast. Tsja en dat paarse licht? Dat zit zo. In de winter slapen in het koele fort heel wat vleermuizen. Er hangt er een boven ons hoofd in diepe slaap. “Als ze de warmte van een gewone lamp voelen, denken ze dat de lente is aangebroken en gaan ze fladderen.”

Het juweel van Honswijk is zonder meer de omgang aan de vriendzijde van het fort.

“Door de bijzondere lichtinval noemden de

soldaten de galerij het Straatje van Vermeer”, zegt onze gids op gedempte toon.

Boven ons hoofd een wirwar aan gemetselde bogen. We raken niet uit gefotografeerd. Hier moet Esscher zijn inspiratie hebben opgedaan voor zijn tekeningen waarin bogen en trappen op onmogelijke wijze met elkaar zijn verbonden.

Groeneweg Even verderop langs de Lek, op het Werk aan de Groeneweg, beseffen we opeens de impact van de brisantbom. Het meest imposante deel van de waterline, de grote forten onder aarden dekens, werden door dat wapen nutteloos. Daarvoor in de plaats kwamen zwermen groepsschuilplaatsen, bunkertjes waar acht mannen beschut zaten bij vijandelijk vuur. Aan de vriendzijde is het betonblok afgeschuind en steken er ijzeren haken uit. Daar hingen ze een camouflagenet aan. Langs de 600 meter lange Groeneweg tellen we er twintig. Ze liggen als paaseieren verstopt in het hoge gras tussen de fruitbomen. Twee dijkjes kronkelen vlak naast elkaar door de boomgaard. Wat ooit een loopgraaf was, is nu een fraai wandelpaadje.

WANDELWIJZER Deze zomer wordt bekend of de Nieuwe Hollande Waterlinie de status van Werelderfgoed krijgt van de UNESCO, als uitbreiding op de Stelling van Amsterdam die deze status al heeft.

Onze tips • Het Fortterrein van Honswijk is permanent geopend voor publiek tussen zonsop- en zonsondergang. Rondleidingen: elke zondag om 14.00 uur, van april t/m september ook op de eerste zaterdag van de maand. Voor Fort Everdingen gelden gelijkaardige tijden.

• Bij een bezoek aan het interessante Waterliniemuseum Fort bij Vechten kun je een virtuele parachutevlucht maken. We zweefden er boven de waterlinie. Heel bijzonder. (www.waterliniemuseum.nl) • Op het terrein van Fort Everdingen is een heerlijke artisanale brouwerij gevestigd.

De Waal “Het water staat niet hoog, het adventwater moet nog komen”, zegt de stuurman van de watertaxi die ons over de Waal van Gorkum naar Loevestein brengt. Of beter gezegd: schiet. Het rivierwater spuit wit omhoog bij de schroef. De kracht past wel bij de breed uitwaaierende rivier en de grote duwboten. Het brede water waar tot 1904 ook nog al het Maaswater in de Waal terecht kwam, was een kwetsbare plek in de linie. Niet voor niets omringen drie vestingen het water waarover de vijand Holland binnen kon glippen: de vestingen van Gorkum en Woudrichem en Slot Loevestein, dat in de negentiende eeuw een nieuwe omwalling kreeg en zo in de Waterlinie werd ingepast. De poort van het slot staat uitnodigend open maar wij slaan af en lopen door de wilde uiterwaarden langs de Waal. Overal schieten wilgen op, wilde paarden zijn ingezet om het geen bos te laten worden.

Hoog, boven op Batterij onder Brakel staan een paar boompjes te wiegen in de wind.

Een leuk gezicht, maar helemaal in tegenspraak met het Memorandum van beplanting. Op de liniedijk bij het fort treffen we bij toeval veelwandelaar Rolf Craanen. De kranige zeventiger met wandelstok houdt het vandaag bij 25 kilometer. In zijn jonge jaren liep hij in één ruk, zonder te slapen, 200 kilometer en meer. In één nacht zou de jonge Rolf met gemak de hele afstand hebben gelopen waar wij drie dagen over deden. En het hele Waterliniepad, 350 kilometer, in ruim twee dagen en nachten.

Ongelooflijk, wat een lijf. We troosten ons bij de gedachte dat wij de tijd namen voor de kogelvanger en de druipkokers.

Hike in Holland biedt prachtige individuele wandelvakanties in Nederland door het Hollandse landschap en historische steden. Laat u verrassen door de unieke wandeltochten.

“Elk onderdeel van onze reis was perfect!

De aanwijzingen waren uitstekend, evenals het regelen van de bagage. Bedankt voor al jullie inspanningen.”

www.hike-in-holland.nl

Wandelreizen in Europa

Slapen Op het terrein van Fort Everdingen is een camping (campers en tenten).

Kamperen kan ook in Fort Werk aan de Korte Uitweg in Tull en ’t Waal (bij Schalkwijk).

14 Wandelmagazine 1-2020

Afstanden 8.5 / 15 / 20 /25 /40 km Een evenement van

Meer weten?

•L AW-gids 17 – Waterliniepad, Sietske de Vet en Flip van Doorn, Stichting Wandelnet, ISBN 9789492641076. Wandelgids met interessante achtergrondverhalen. € 19,45 (donateursprijs € 17,51).

• Voor routes en gpx-downloads: www.wandelnet.nl/wandelroute/850/ Waterliniepad/overzicht

Voor iedereen een route

Geniet van 5% vroegboekkorting op onze wandelreizen in groep!

17 20 T/ M

Torenfort Nieuwersluis.

JUNI 2020 2 DAGEN WANDELEN OOK MOGELIJK!

pluswandel4daagsealkmaar.nl

pluswandel4daagsealkmaar.nl pluswandel4daagsealkmaar.nl

www.zuiderhuis.be/wandelreizen Egmond aan Zee

1-2020 Wandelmagazine 15

Oude Hollandse Waterlinie

Natuur om de hoek Haastrecht verscholen achter een wolk spreeuwen.

Jonge futen in alarmhouding.

De Koeneschans bij Bonrepas. Een zeer strategische plek in de Oude Hollandse Waterlinie.

Opstand in de polder Te voet van Goejanverwellesluis naar Bonrepas Tussen Oudewater, Haastrecht en Schoonhoven ligt de westelijke Lopikerwaard. Uren kun je er zwerven.

Over grasdijken met huppelende hazen, door weilanden met zicht op een horizon als uit een kinderboek, waar rijen bomen afwisselen met torenspitsen en oude molens. Zonder dat je het door hebt loop je er in een oud militair strategisch landschap, dat nog steeds in weinige uren onder water gezet kan worden.

Hier werd geschiedenis geschreven.

Foto: Tourist Info Urk

TEKST & FOTO’S WOUTER VAN DE VEGT

16 Wandelmagazine 1-2020

“De avondhemel was vreemd en veelkleurig. Een peerse lap lucht, als de spiegeling van bloeiende hei, hong over Poolsbroek. Ze kwamen daarmee op de Tiendeweg, een ruige kaai langs al de landerijen alwaar de bramen gaargestoofd door de nazomerzon, op gulzige plokkers hongen te wachten.” (Uit: Het wassende water, Herman de Man) 28 juni 1787. Bonrepas. Een zachte bries rimpelt de spiegeling van bomen op de Koeneschans in het heldere water van het veenriviertje de Vlist. Witte wolken zeilen bedaard door een blauwe lucht.

Geluiden van koeien, geiten, een zeis die gewet wordt. Ogenschijnlijk een gewone zomerse dag in Bonrepas. Om vier uur ’s middags, de verre kerkklok van Polsbroek heeft juist geklonken, wordt de stilte plotseling verscheurd door een kreet: “Ze komen eraan.” Uit de richting van Schoonhoven klinkt zacht maar duidelijk het geluid van naderende paardenhoeven en als even later drie koetsen om de bocht van de veendijk verschijnen, versperren grimmig kijkende bewapende burgers in slagorde de weg naar Gouda. De opzet van prinses Wilhelmina van Pruisen om ongezien Den Haag te bereiken is mislukt. Ze wilde daar haar echtgenoot, stadhouder Willem V, weer in het centrum van de macht geplaatst krijgen en wellicht een opstand teweegbrengen.

Burgeroorlog Aan het eind van de achttiende eeuw heersten er in Nederland verwarrende tijden. De geest van gelijkheid en broederschap waarde door heel Europa en zelfs het ingedutte en gezapige Holland kon daaraan niet ontsnappen. Burgers eisten zeggenschap en democratie en organiseerden zich in gewapende groepen: de vrijkorpsen.

Spanningen tussen ‘Orangisten’ en ‘Patriotten’ liepen op. Het bleef niet bij disputen en pamfletten. Er braken rellen en opstandjes uit. Een burgeroorlog lag zelfs op de loer. De krachteloze maar toch als een absoluut vorst opererende stadhouder Willem V bleek evenwel ongevoelig voor de veranderende tijdgeest. Toen bij schermutselingen de eerste doden vielen, werd het hem te heet onder de voeten en vluchtte hij met zijn gezin naar Nijmegen.

De eigenzinnige Wilhelmina zit na haar aanhouding te mokken tussen de kazen in de boerderij van Adriaan Leeuwenhoek in Goejanverwellesluis. Ze is ernaartoe gebracht in afwachting van toestemming om door te mogen reizen naar Den Haag. Tevergeefs, het groene licht komt niet. Terug in Nijmegen wendt ze zich, nog steeds tot op het bot vernederd, tot grote broer Frederik Willem II, de koning van Pruisen. Die weet van aanpakken. Twee maanden later denderen twintigduizend Pruisische soldaten Nederland binnen, jagen de Patriotten weg, en herstellen het stadhouderlijk gezag. Frederik Willem II is zo trots op zijn optreden, dat hij in Berlijn de Brandenburger Tor laat bouwen. Vijf jaar later moet Wilhelmina alsnog vluchten, nu naar Engeland. De Fransen hebben, gebruikmakend van de strenge vorst, Nederland onder de voet gelopen. In

het kielzog van hun bevelhebber Pichegru keren veel Patriotten zegevierend terug uit hun ballingsschap.

Oude Hollandse Waterlinie Het ontzet van Leiden en Alkmaar in het begin van de Tachtigjarige Oorlog had de effectiviteit van het onder water zetten van land aangetoond. Prins Maurits besloot begin zeventiende eeuw een plan te laten uitwerken voor een waterlinie die Holland onbereikbaar zou moeten maken voor de vijand. Van het Muiderslot aan de Zuiderzee tot de zandgronden voorbij Slot Loevestein kwam een ingewikkeld stelsel van dijken, dammen, duikers, inlaten en sluizen, waardoor de totale oostgrens van Holland in een ondoordringbaar moeras veranderd moest kunnen worden. Het water als bondgenoot. Steden in het overstromings1-2020 Wandelmagazine 17

Oude Hollandse Waterlinie

Militair landschap Nu is het uitgestorven in Goejanverwellesluis. Zelfs in de kroeg aan de schutsluis is niemand. De boerderij waar Wilhelmina

Aanhouding van Wilhelmina v. Pruisen.

Nagespeeld door het gehele dorp op 14 september vorig jaar in Goejanverwellesluis.

van Pruisen werd vastgehouden, staat leeg.

Grappig zijn de slijpsporen van de griffels van ijverige schoolkinderen op de muur van het kerkje. Een doorbrekende zon zet de opeengepakte huisjes langs de IJsseldijk in een fraaie gloed.

We gaan op pad. Zodra het mogelijk is verlaten we de provinciale weg en ebt het verkeersgedruis weg. Een schitterend landschap ontvouwt zich. Uitgestrekte boomloze veenweiden vol vogels met kronkelende heldere watertjes. Visrijk, gezien het aantal futenparen met drie of meer jongen. Ver weg onder steeds wisselende luchten de torenspitsen van Polsbroek, Schoonhoven en Stolwijk. Een bruine kiekendief zeilt langs en jaagt een grote groep spreeuwen en een regenwulp op. Op een gemaaid

weiland rennen vijf hazen achter elkaar aan. Het doet bijna vergeten in wat voor ingenieus verdedigings­systeem we lopen.

Nog steeds kan in een mum van tijd het gebied in een moerassige watervlakte veranderen. We bereiken het rustige Polsbroek met boerderijen met aangeharkte grindpaden. Je ontkomt er niet aan: ook hier weer een aandenken aan de Oude Hollandse Waterlinie. De strategisch gelegen kerk van Polsbroek, waar nu een tiental late huiszwaluwen omheen fladderen, werd in 1672 hals over kop ontmanteld en tot fort verbouwd om de Franse troepen te kunnen weerstaan.

Twee kilometer westelijk, aan de boorden van het fraaie veenriviertje de Vlist en tegenover de oude Koeneschans, is het in het lokale restaurant goed toeven. De uitbaatster trekt haar verleidelijke wenkbrauwen op. “Wilhelmina van Pruisen? Aangehouden? Hier in Bonrepas? Nooit van gehoord.” Evenals haar collega is ze niet op de hoogte van het drama dat zich meer dan twee eeuwen geleden in haar achtertuin heeft afgespeeld. Het busje, dat ons naar station Woerden moet brengen, laat nog even op zich wachten. Tijd genoeg om te pronken met onze kennis.

DICHTER BIJ DE NATUUR KUN JE NIET KOMEN

Kom kamperen midden in de natuur! Er zijn 133 Natuurkampeerterreinen in Nederland, 10 in Frankrijk en één in Belgïe, waar je geniet van rust, ruimte en vrijheid. Ook campers en caravans zijn welkom! Met de Natuurkampeerkaart (in Het Groene Boekje) kun je op alle terreinen terecht. Kamperen met een groep kan op een van de 17 GroepsNatuurkampeerterreinen.

Kijk voor meer informatie op www.natuurkampeerterreinen.nl, of download de gratis Kamperen app.

te gast bij moeder natuur

Maakt deel uit van De Groene Koepel

14 - 17 juli 2020

GEPRESENTEERD DOOR

Foto to Tit Titel: el: Vale V ntin Va tinee Fabre, Faabre, bre Den D t du Géa éant © Ben enn Tib T bbett bettss

gebied als Weesp, Naarden, Woerden, Schoonhoven, Nieuwpoort en Gorkum veranderden in onneembare vestingen. Op strategische plekken kwamen fortificaties.

Het kleine Goejanverwelle aan een belangrijke toegangsweg tot Den Haag, kreeg een militaire post en een schutsluis in de Hollandse IJssel.

In 1672 brak een noodsituatie aan. Franse troepen vielen de Republiek binnen en bedreigden Holland. Voor het eerst kon de Waterlinie zijn nut bewijzen. In korte tijd verdween Holland achter een verraderlijke en onneembare watermassa. Het leger van Lodewijk XIV werd gedwongen in het droge Utrecht te wachten tot het rijke Holland zich door ziektes en voedselgebrek zou overgeven. In december leek het geluk de Fransen toe te lachen: het begon te vriezen.

De Fransen kwamen direct in actie en slaagden erin met een legertje van negenduizend soldaten te voet over het ijs Bodegraven en Zwammerdam te bereiken en in de as te leggen. In de grote steden in Holland brak paniek uit. Maar toen de dooi plotseling inzette en de eerste soldaten door het ijs zakten en jammerlijk verdronken, trok Lodewijk XIV zijn troepen schielijk terug en liet het blubberige en verraderlijke moeras aan de Hollanders.

67e Cantharel Internationale 4daagse Apeldoorn

WANDELWIJZER

De plaatsjes Goejanverwellesluis (uitstappen Haastrecht Hekendorp Veer), Polsbroek en Bonrepas, zijn bereikbaar per bus. (Polsbroek en Bonrepas niet op zondag.) Horeca in Goejanverwellesluis en Bonrepas.

De route De lengte van de wandeling bedraagt 10 km. Tot Polsbroek gaat de route over grasdijkjes. Vanaf eetcafé Goejanverwelle de brug over de Hollandse IJssel over. Bij provinciale weg (waar bushalte Haastrecht Hekendorp Veer is) rechtsaf. Na 500 m. linksaf. Bij wandelknooppunt 40 rechtsaf. Bij knoopunt 39 linksaf bruggetje en hek over. Dan via knoopunten 28, 27 en 20 naar Polsbroek. Rechtsaf fietspad tot Bonrepas.

Na t

Vervoer

u u rWa n lijk del i n A e n? pel d oo

rn

De Lopikerwaard, ingeklemd tussen Hollandse IJssel, Lek en Vlist, is doorsneden door onverharde wegen op oude veendijken. Deze tiendwegen zijn vrij toegankelijk en voeren de wandelaar diep in de uitgestrekte en stille veenweidegebieden. De meeste tiendwegen zijn nu gemarkeerd.

keuze uit:

12, 20, 30, 40 of 50 km Ook deelname per dag mogelijk!

VANAF APRIL OP TOURNEE 14-04 15-04 16-04 17-04 18-04 19-04 20-04

DEN HAAG | LOURDESKERK SCHEVENINGEN AMSTERDAM | THEATER DE MEERVAART ENSCHEDE | KINEPOLIS* UTRECHT | KINEPOLIS JAARBEURS* GRONINGEN | KINEPOLIS* EINDHOVEN | EVOLUON ROTTERDAM | THEATER ROTTERDAM

Aanvang: 20:00 uur | *Aanvang: 19:00 uur

Tip Lees Het wassende water en De barre winter van 90 van Herman de Man. Die geven een prachtig beeld van het leven in de Lopikerwaard een eeuw geleden.

18 Wandelmagazine 1-2020

www.4daagseapeldoorn.nl

WANDELDAGEN OP DE VELUWE

TICKETS, TRAILER EN ALLE INFO OP BEVER.NL/BANFF PRESENTED BY

1-2020 Wandelmagazine 19

Portugal

Azoren

Baaitjes die slechts te voet te bereiken zijn. Groene, weelderige vegetatie met felgekleurde bloemen. Witte huisjes rondom een wit kerkje. Kliffen die je laten duizelen als je naar beneden kijkt. Het Azoreneiland Santa Maria is klein, maar de wandelbeleving groots.

TEKST JAN ERIK BURGER & JUDITH VAN BILSEN FOTO’S JUDITH VAN BILSEN

E

SANTA MARIA IS

GRANDE!

r prikt een zonnestraal in mijn gezicht. Langzaam doe ik mijn ogen open. Het duurt een moment voordat ik me realiseer waar ik ben.

Gisteravond zijn we in het donker aangekomen op het Azoreneiland Santa Maria. Ik schuif uit mijn bed en in mijn slippers en loop door de openslaande deuren naar buiten. Mijn voeten worden direct nat van de dauw van afgelopen nacht. Als ik buiten sta, ontvouwt zich een weids landschap. Ik hoor het ruisen van de zee recht voor me, links en rechts liggen uitgestrekte grasvelden in een glooiend landschap, afgebakend met stenen muurtjes. En een enkel wit huisje met de voor Santa Maria zo typische schoorsteen. Achter mij ligt onze slaapplaats van vannacht.

Het eiland Santa Maria ligt tachtig kilometer ten zuiden van São Miguel. Samen vormen ze de oostelijke eilandengroep van de Azoren. Santa Maria is het meest zuidoostelijk gelegen en oudste (8 miljoen jaar) eiland en heeft daardoor een warmer en droger klimaat dan de rest.

We zijn hier om de Grande Rota de Santa Maria te wandelen, een route rond heel het eiland. Vanuit geomorfologisch, paleonto­ logisch en cultureel oogpunt is het een niet te missen wandeltocht. Iets dat duidelijk wordt tijdens de vijf dagen die het kost om de hele cirkel te wandelen.

Ontbijt uit de koelbox Onze eerste etappe loopt van Malbusca naar Lapa, een tocht van ruim 12 kilometer. Maar voordat we daaraan beginnen, is het eerst tijd voor een ontbijt. De hutten van de organisatie Ilha a Pé, die gerund wordt door het echtpaar Ioannis en Rita, zijn onze overnachtingsplekken. Malbusca heeft, net zoals de andere hutten op de route, geen koelkast. En daarom staat er bij aankomst in elke hut een koelbox voor ons klaar. Vol verwachting open ik de koelbox… een heel brood, gekookte eitjes, kaas, jam,

boter, potjes met yoghurt, meerdere stukken fruit en altijd wat lekkers voor onderweg. Er zit genoeg in om niet alleen het ontbijt, maar ook een lunch mee samen te stellen.

Met een rugzak vol proviand gaan we op pad. We hebben een watervaste kaart meegekregen, maar vinden de route ook makkelijk door de rood-witte markeringen te volgen. Het eerste deel gaat over een stuk verharde weg. Buiten onszelf is er geen mens te bekennen. Die zouden er wel moeten zijn, want hier staat een aantal voor het eiland zo typische huizen, bontgekleurd en vooral geïnspireerd op de traditionele bouwstijl van Alentejo en Algarve waar de eerste eilandbewoners vandaan kwamen.

Ze hebben een rechthoekige vorm met een cilindrische schoorsteen die rust op een soort onvolledige piramide. Elk van de vijf gemeenten van het eiland heeft zijn eigen kleur vensteromlijsting gekozen om te contrasteren met het wit van de muren.

Al snel laten we de verharde weg achter ons. De route loopt vanaf nu soms over open stukken veld, dan weer over smalle kronkelpaadjes door dichtbegroeid bos of langs de rand van de hoge kliffen langs de kust. We klimmen over stenen muurtjes, waar hagedisjes razendsnel wegschieten.

De vulkanische verschijnselen op het eiland zijn van ongeëvenaarde grootsheid in Ribeira de Maloás, waar een stroomdal eindigt in een twintig meter hoge wand van enorme, zwarte basaltstructuren. Ooit ontstaan toen een gloeiend hete lavastroom plots gekoeld werd door het zeewater. Een straaltje water stroomt naar beneden.

Kristalhelder water in de baai Na een eenvoudige doch voedzame eenpansmaaltijd in onze hut en een nacht goed slapen, binden we na het koelbox-ontbijt onze wandelschoenen weer vast voor meer Santa Maria. In São Lourenço wachten Ioannis, Rita en hun kinderen op ons voor een middagje strand. Santa Maria staat

Een van de verlaten baaitjes die alleen te voet bereikbaar zijn.

Over het hele eiland liggen verlaten huizen met uitzicht over zee.

Onderweg richting het dorp Anjos.

Steile kliffen kenmerken Santa Maria.

20 Wandelmagazine 1-2020

1-2020 Wandelmagazine 21

Portugal

Aan deze basaltmuur is duidelijk te zien dat Santa Maria een vulkanisch eiland is.

bekend om zijn scherpe kustlijn met enorme kliffen en baaien met uitnodigend kalm en kristalhelder water, zoals de baaien van Cré, van Raposo en van Tagarete, om er maar enkele te noemen. Ook het witte zandstrand van São Lourenço ligt aan een prachtige baai in de vorm van een amfitheater. Het uitzicht wordt aangevuld door de wijnranken die op steile terrassen worden verbouwd en door het wit van de huizen langs de kust. In het zeewa-

ter aan een zijde van de baai ligt het eilandje Ilhéu do Romeiro.

Na een paar uurtjes ontspanning aan zee besluit Ioannis een stuk met ons mee te stappen. Er staat ons een flinke klim te wachten. Tussen de terrassen door waar ooit wijn werd verbouwd, loopt een stenen trap recht omhoog. Iedere vijf treden stop ik even om op adem te komen. En draai ik me om naar São Lourenço onder ons te kijken. Er hangen vreemde roze plankjes en

Het is een flinke klim om uitzicht te krijgen over het kustdorpje Maia.

Ioannis vertelt dat een gedeelte van de Grote Route tevens het parcours is voor een trailrun en dat de roze bordjes de route aangeven. Ik voel een diep respect voor al die atleten!

Het einde van de wereld Maar het pareltje van de Grote Route moet nog komen, namelijk de landpunt Norte. Je hebt het bijna niet in de gaten als je ineens vanuit een bos over de velden boven op een enorm plateau wandelt. Voorzichtig loop ik dichter naar de rand en zie wat ik al vermoedde: ver onder mij beuken de golven op de rotsen van de steile kliffen. Zo ver mogelijk op het puntje, zonder duizelig te worden van de diepte, gaan we in het gras zitten om de lekkernijen van de koelbox op te peuzelen. Ondertussen laten we het uitzicht op ons inwerken, het water van de oceaan strekt zich voor ons uit. Het lijkt alsof de wereld hier ophoudt…

Hoogtepunten Wie de complete ronde over Santa Maria wandelt, heeft iedere dag wel een hoogtepunt op het programma. Vandaag geldt dat letterlijk: de Pico Alto, met 587 meter het hoogste punt op het eiland. Onderweg passeren we het schilderachtige dorp Santa

Het dorp Santa Barbara in het binnenland.

22 Wandelmagazine 1-2020

Bárbara waar de huizen en gebouwen fraai rond de kerk geplooid zijn. De weg omhoog volgt grotendeels een geasfalteerd pad en is geen grote uitdaging. Het is de vraag of we wel een uitzicht zullen hebben, want het is behoorlijk bewolkt vandaag.

Ioannis had ons weidse blikken over het hele eiland beloofd, maar helaas is het boven vooral wit om ons heen.

Zoals Johan Cruijff al zei: elk nadeel heb zijn voordeel. Wanneer we vanaf de Pico Alto de paadjes door het bos omlaag nemen, ontstaat er een mysterieuze sfeer.

Het bos is weelderig en felgekleurd. Flarden mist hangen tussen bomen met enorme bladeren. Talrijke tinten groen worden afgewisseld met knalgele of knalrode bloemen. Hoe verder we zakken, hoe vaker de zon door de wolken breekt. Als we dan op een lager gelegen uitzichtpunt uitkomen, ligt heel het eiland ineens voor ons!

Een groen landschap met af en toe een groepje witte huisjes en die gigantische oceaan er omheen. Heel in de verte is de kustlijn van São Miguel te zien.

wordt ook wel de ‘rode woestijn’ genoemd.

Hier vond de laatste vulkanische uitbarsting van het eiland plaats. Zo voelt het overigens niet. Het lijkt wel of er een enorme colonne vrachtwagens tonnen rood zand kwijt moest en die hier gedumpt heeft. De plek staat in sterk contrast met zijn groene omgeving.

Plaatsen zoals de historische kern van Vila do Porto en het dorp Anjos, waar de eerste kolonisten zich vestigden, zijn architectonisch en cultureel interessant. In Anjos vind

je behalve de prachtige baai een standbeeld van Christoffel Columbus en de kapel Ermida de Nossa Senhora dos Anjos, de oudste op de Azoren waar de zeevaarder op zijn terugreis uit Amerika de mis bijwoonde vooraleer naar het continent te varen.

Eiland onder water Op onze laatste wandeldag wandelen we de etappe vanuit hoofdstadje Vila do Porto. In het Forte de São Brás herinneren de

De rode woestijn Vandaag liggen de barreiros op onze route, rood tot fel oranje gekleurde gebieden. De bekendste is de Barreiro da Faneca en deze De baai van São Lourenço heeft de vorm van een amfitheater.

1-2020 Wandelmagazine 23

Spanje Uitzichtpunt Pico Alto biedt soms alleen maar zicht op een grijze mist.

z­ eewaarts gerichte kanonnen aan de tijden dat piraten het eiland bedreigden. Via het haventje wandelen we het stadje direct weer uit. Het hoogtepunt van vandaag heeft de naam Pedreira do Campo. Hier wandelen we over een mooi aangelegd pad van houten planken en Ioannis voorziet ons van de nodige informatie.

Santa Maria was het eerste eiland van de Azoren dat werd ontdekt en werd als eerste bevolkt. Toevallig is het is ook het oudste eiland van de Azoren, zoals te zien is in de

vulkanische en afzettingsgesteenten waaraan het geologische verleden af te lezen is.

Ioannis wijst ons, al wandelend, op duidelijk herkenbare schelpvormen in grote brokken steen. Zelf moeten we goed zoe-

WANDELWIJZER

Vervoer Vanaf vlieghaven Lissabon met luchtvaartmaatschappij Azores Airlines op zon- en donderdagen naar Santa Maria (andere dagen met overstap in São Miguel).

De Grande Rota van Santa Maria De route is 78 km in 4 of 5 etappes, goed gemarkeerd Waar het beklimmen van de hoogste top Pico Alto een makkie is, zijn de steile hellingen vanaf de kust echte kuitenbijters. De zwaarte van de tocht wordt ook beïnvloed door de weersomstandigheden. Bij regen veranderen de stenen en stronken in glibberige obstakels en is het op sommige stukken ploeteren door de modder.

ken om ze ook te herkennen. Als we het hoogtepunt van Pedreira do Campo naderen, waar een rotswand van oud vulkaanas van meer dan 100 meter hoogte talloze fossielen van zeedieren bevat, wordt het ons pas echt duidelijk dat dit eiland duizenden jaren geleden nog onder water lag.

Onze ronde over het eiland zit er bijna op.

Maar Ioannis had beloofd dat onze inspanningen van de afgelopen week nog beloond zouden worden. En hij houdt zijn woord!

We lopen langs de kustlijn omlaag en springen daar van rotsblok naar rotsblok terwijl de golven rechts van ons kapotslaan. Ineens is er bij Praia strand en staan we in een compleet verlaten baai. We twijfelen geen moment en springen in het water. Het frisse water spoelt het zweet van onze lijven, ontspant de spieren en geeft ons een enorme slok energie waardoor we het laatste stukje van deze etappe voltooien met een grote lach op ons gezicht.

D A A R O M

N A A R

• Outdoorspecialist.nl is een unieke samenwerking tussen de beste lokale outdoorspecialisten en A-merken in de outdoorbranche. Ze zijn niet voor niets ...

BUITEN GEWOON GOED DOOR ...

✓ EEN COMPLEET ASSORTIMENT VAN DE BESTE MERKEN n ✓GESPECIALISEERDE MEDEWERKERS n ✓KWALITEIT EN SERVICE n ✓PASSIE VOOR JOUW BUITENACTIVITEITEN n ✓LOKALE BETROKKENHEID n ✓ n INNOVATIES EN VOORLOPER IN DUURZAAMHEID

Kijk voor de outdoorspecialist bij jou in de buurt op

www.outdoorspecialist.nl Een herdershut omgebouwd tot slaapverblijf voor wandelaars.

pretação Ambiental Dalberto Pombo, in het historische centrum van Vila do Porto.

• Paleontologie: de verschillende afzettingen van fossielen, zoals rotsformaties Pedreira do Campo, Prainha en ‘Pedra que Pica’/ Ponta do Castelo zijn 5 miljoen jaar oud. Deze rotspartijen vormen de sleutel voor de geschiedenis van de schommelingen in de zeespiegel in de Noord-Atlantische Oceaan.

Slapen Wij overnachtten in de fijne hutten van organisatie Ilha a pé (www.ilhaape.com). De vier oude schuren zijn fraai verbouwd tot hutten, zorgvuldig gekozen vanwege hun ligging ter ondersteuning aan wandelaars van de Grote Route van Santa Maria.

Bagagevervoer, ontbijt, diner mogelijk.

In Vila do Porto staan hotels en een prima jeugdherberg. Verder zijn er verspreid over het eiland B&B’s.

Onze tips • De groene velden, de traditionele landbouw, de schoorstenen van de witgekalkte huizen, de okerrode aarde, de goudgele stranden en de blauw-turquoise wateren onderscheiden dit eiland van de overige eilanden van deze archipel. Deze geologische rijkdom kan ook worden bekeken in het Centro de Inter-

24 Wandelmagazine 1-2020

1-2020 Wandelmagazine 25

Oekraïne

Lviv

Aan het begin van de twintigste eeuw was Lemberg, nu Lviv, een van de belangrijkste steden van de Donaumonarchie. En toen raasde de hele Europese geschiedenis van de afgelopen eeuw over de stad. Daarbij verloor de stad vrijwel haar gehele bevolking. De barok- en jugendstilgebouwen bleven als bij wonder gespaard en vormen nu een fraai decor voor een bruisend en opwindend stadsleven.

Wandelmagazine volgde de multiculturele sporen in Lemberg/Lwów/Lvov/Lviv.

TEKST & FOTO’S HANS FARJON & BERT STOK

A

uto’s bonken over kasseien, trammetjes wurmen zich piepend over de rails. Ouderwetse geluiden die doen denken aan andere belangrijke steden van het Habsburgse Rijk zoals Praag en Boedapest. De doorleefde gevels aan de groene stadsboulevard Sovoboda Prospekt zijn het mooist, met aan het einde een kopie van de Weense Opera. Het is een warme zomeravond, kinderen dansen in de fontein voor de Opera, bloemetjesjurken flaneren onder de kastanjebomen en oudere mannen buigen zich urenlang over hun schaakbord. Het oogt allemaal vertrouwd Oostbloks, alsof het nog de Sovjetstad Lvov is. Maar er skate ook een jonge vrouw met witte engelenvleugels behendig tussen de mensen door. Ze wil graag een tattoo bij ons zetten. De stad is vol muziek uit alle delen van de wereld. Lome reggae, stampende blues of swingende jazz wisselen elkaar af als je langs de straatmuzikanten en concertpodia wandelt.

In de muziek herleeft de multiculturele stad die Lemberg was onder de Habsburgers. Vanaf de stadhuistoren, ruim 60 meter hoog, tellen we de kerken. “Die toren daar, met de vijf spitsen, dat is de Armeense kathedraal”, helpt Anna-Mariia ons op weg, die ons enthousiast door de stad leidt.

“Het is de groene kerktoren uit het logo van de stad.” Het lukt ons ook andere kerken uit het logo terug te vinden: de Grieksorthodoxe Sint Joriskerk, de Oekraïensorthodoxe Ontslapeniskerk en de Rooms-katholieke Magdalenakerk. Of er ook nog een synagoge is, willen wij weten.

Anna-Mariia wijst naar een gat in de 26 Wandelmagazine 1-2020

Flaneren op Sovoboda Prospekt.

OPEN STAD ZONDER GEHEUGEN

bebouwing. “Daar stond de Gouden Roossynagoge. Die is tijdens de Duitse bezetting opgeblazen, net als de overige 45 synagogen van onze stad. Er staat er nog één, maar die is van na de oorlog.”

Het Poolse Lwów Een feeëriek gezicht, zo mooi staan de kerktorens te pronken in het avondlicht.

Maar het stemt treurig dat alleen gebouwen het oorlogsgeweld hebben overleefd.

Toen de Tweede Wereldoorlog begon, was maar liefst de helft van de stadsbewoners Pools en 35 procent Joods. De nazi’s ver-

moordden de Joden en Stalin stuurde de Poolse bevolking naar Polen, dat na de oorlog nieuwe grenzen kreeg. Ze werden ‘geruild’ tegen de Oekraïners die daar toen nog woonden. Ook de straatnamen veranderden mee. De groene stadsboulevard Sovoboda Prospekt, Oekraïens voor Boulevard van Vrijheid, heette in de tijd dat de Duitsers er huis hielden Adolf Hitler-Ring en daarna Leninboulevard. Het beeld van de Russische leider verrees bij de Opera en werd, naar het schijnt, al in 1990, nog voor de val van de Muur, geruisloos afgevoerd.

De Polen uit Lwów lieten hun overleden

familieleden en vrienden achter in de dodenstad, de uitgestrekte Lykachivbegraafplaats. Een kerkhof dat uitnodigt om te wandelen. Tussen woekerende groen en oranje lelies liggen graven als pepernoten verstrooid over de heuvels. Anders dan op onze platte kerkhoven, waar het ene graf verstopt ligt achter het andere, zijn alle grafmonumenten door de hoogteverschillen goed zichtbaar. Vogels fluiten, eekhoorns zwaaien met hun staarten en in de schaduw van dicht gebladerte zit een grafdelver intens genietend te roken. Zijn collega, met een zelfde magere bouw, leunt

tegen een groene vrachtwagen, een model dat met zijn robuuste vormen onmiskenbaar stamt uit de Sovjettijd. Verstaan doen we de man niet, maar door het liefdevol strelen van de motorkap begrijpen we dat hij het een geweldige auto vindt. “Waar zijn de Poolse graven?” laten we Google Translate in het Oekraïens vragen. Een blikkerig geluid komt uit onze smartphone, maar toch werkt het. De mannen knikken en lopen naar een eenvoudig graf, een roodwit lintje om het houten kruis gewikkeld.

“Polski”, zegt de roker terwijl hij naar het lintje wijst. Een houten kruis na zoveel

Geredde Sovjetbeelden.

1-2020 Wandelmagazine 27

Oekraïne Het Territory of Terror Memorial Museum.

wijken zijn neergekwakt. Alle Sovjetkunst is uit het straatbeeld verdwenen en vervangen door beelden van Oekraïense helden.

Het Oekraïnse Lviv In de nachttrein van Kiev naar Lviv had Igor, onze vriendelijke reisgezel, al gezegd dat we op weg waren naar de hoofdstad van het Oekraïens nationalisme. Lviv, die bruisende open stad met zijn swingende straatmuzikanten en gezellige terrassen, een bolwerk van nationalisme? We kunnen het moeilijk geloven. Maar al snel komen

Opera van Lviv.

Jugenstilhuizen in de Kniazia Romanastraat.

Straatbeeld van Lviv.

we erachter dat je in Lviv beter geen Russisch sprekende toerist kunt zijn. “Slava Ukraini, lang leve de Oekraïne”, moesten we zeggen om binnen te komen, was ons verteld. Op het centrale Rynokplein zijn we een steegje ingelopen en een trappetje afgedaald. Na het uitspreken van het geheime wachtwoord gaat de houten deur open en houden twee rondbuikige mannen in camouflagepak ons met stengun staande.

“Moskals?” snauwen ze ons toe. Nee we zijn geen Russen, dus mogen we binnen treden. Ja, in wat eigenlijk? De donkere

gangen en kamers hangen vol camouflagenetten en allerlei spullen uit de legerdump.

Daartussen drinken mensen hun Pravda, het ambachtelijke bier van Lviv, en smikkelen ze van geurige worsten en knapperige varkensoortjes. Gedesoriënteerd lopen we door dit themarestaurant Kryjivka, dat een bunker van het Oekraïense Bevrijdingsleger moet voorstellen. Ze streden aan het einde van de Tweede Wereldoorlog in de bossen tegen de Polen en Russen, waarbij ze niet schuwden te collaboreren met de nazi’s. In een nis hangt een portret van hun leider Stepan Bandera, die door een deel van de bevolking wordt vereerd vanwege zijn onverzettelijkheid voor de Oekraïense zaak en door een ander deel veroordeeld vanwege zijn nazisympathieën. Zin om in de bunker een biertje te drinken hebben we niet meer.

Dat doen we op de hoek bij de buren in het Pravda-bierhuis. Daar is het gezellig, daar toetert het huisorkest erop los. De trompet afwisselend hemelwaarts geheven en dan weer recht op de zaal gericht. We krijgen er geen genoeg van, maar na een uurtje is het afgelopen. Samen met de andere bezoekers rammen we met plastic flessen op de tafels om het huisorkest te verleiden verder te spelen. Lviv, met je beladen verleden en bruisende stadsleven, je bent een bijzondere stad.

WANDELWIJZER De groene stad Lviv, even groot als Amsterdam, ligt in het uiterste noordwesten van de Oekraïne op 70 kilometer van de Poolse grens.

jaren nog in redelijke staat, we verbazen ons erover. Het zijn vooral de graven met Duitse namen die met veel moeite overeind staan, de stenen schuin weggezakt in de modder, het graniet overwoekerd door brandnetels.

De meeste Polen die de begraafplaats bezoeken, en dat zijn er veel, hebben geen oog voor dit soort duistere schoonheid; ze zijn gekomen om hun helden te eren. Strak lopen ze achter de gids aan omhoog naar het ereveld van de drieduizend Verdedigers van Lwów. Die vielen vlak na de Eerste Wereld­oorlog toen Oekraïners het vrije West-Oekraïne hadden uitgeroepen. Dat was van korte duur. De Poolse meerderheid kwam in verzet en wist in Versailles te regelen dat Lwów Pools werd. De vervallen graven en monumenten zijn sinds een jaar of vijftien netjes gerestaureerd. Dat lieten de 28 Wandelmagazine 1-2020

Oekraïners oogluikend toe. De twee leeuwenbeelden in de triomfboog zitten verborgen achter hout, onzichtbaar voor het publiek. Het ging de Oekraïners te ver om hun voormalige vijand naast de graven ook nog hun Poolse leeuwen te gunnen.

Het Russische Lvov “Lagen hier ook Joden begraven?” vragen we de portier van de begraafplaats. Hij wijst over het hek naar een paar sport­ velden. “Die graven hebben de Duitsers gründlich verwijderd”, zucht hij. Voor tastbare herinneringen aan de Holocaust moet je naar een plek langs de spoorweg aan de noordkant van de binnenstad. Hier dreven de nazi’s 160.000 Joden bijeen in het getto om ze vervolgens dood te schieten of af te voeren naar vernietigingskampen. Er staat nu een uit zwarte steen gehakt Holocaust-

monument en, op de plaats van een doorvoerkamp, het ingetogen Territory of Terror Memorial Museum. De wachttoren en de rails met een goederenwagon doen bekend aan. Schokkend zijn vooral de foto’s waarbij geen Holocaustontkenning meer voorstelbaar is.

Opmerkelijke zijn ook enkele objecten achter een schuurtje. Daar liggen vijf heldhaftige soldaten in zwartverweerd koper gegoten tegen het spoortalud gevleid. Sommige hoofden zijn onder het groen van de klimop verdwenen. “Deze hebben we gered van de beeldenstorm die na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie op gang kwam”, vertelt de blonde Andry die ons rondleidt.

We realiseren ons dat er geen fysieke sporen meer terug te vinden zijn uit die tijd, behalve natuurlijk de Chroesjtsjovka’s, ­gammele Sovjetflats die overal in de buiten-

Vervoer Vanaf Hengelo is de trein via Berlijn en Polen binnen een etmaal in Lviv. Er is geen rechtstreekse vlucht van Nederland naar Lviv.

Overstappen in Warschau of Wenen.

Eten & slapen Er is een breed aanbod aan cafe’s, restaurants en hotels.

Wandelen De locaties van plekken die in het verhaal aan de orde komen zijn te bekijken en te downloaden op: www.hansfarjon.nl/ lviv-stadswandeling Meer weten?

• Toeristische informatie over de stad – www.lviv.travel en www.inlviv.info • Museum Territory of Terror – territoryterror.org.ua • Lychakiv begraafplaats – https://en.wikipedia.org/wiki/ Lychakiv_Cemetery 1-2020 Wandelmagazine 29

Groot-Brittannië

Cornwall

Ingang van Menabilly met het poortwachtershuisje.

Op het spoor van

DAPHNE DU MAURIER De Britse bestsellerauteur Daphne du Maurier woonde een aantal jaren in Cornwall.

In Fowey zocht Gerrit Jan Zwier de plekken op die aan haar verblijf herinneren. Het landgoed bereiken waar ze een tijd verbleef blijkt echter een onmogelijke opgaaf…

TEKST GERRIT JAN ZWIER FOTO’S MARCEL SCHAAP 30 Wandelmagazine 1-2020

I

n Fowey betreden we het biografische en literaire domein van Daphne du Maurier. In mijn verbeelding hadden we terecht moeten komen in een dorpje met een kleine havenkom, maar in werkelijkheid is Fowey een flinke plaats met een behoorlijk stuk zee voor de deur. Zoals veel mediterrane steden is Fowey tegen de heuvel opgebouwd. Steile, smalle straatjes dalen af naar de baai, waar een keur aan motorboten en zeiljachten een ankerplaats heeft gevonden. Toch proberen de inwoners hun voertuigen door het oude stadsdeel heen te persen. In het aquarium zijn de octopus Inky en de kreeft Leonard de

hoofdattracties. De persoonsnamen suggereren dat de landbewoners de zeedieren als familieleden zien.

Het pad naar Readymoney Cove brengt ons – fotograaf Marcel Schaap en ik – naar het povere restant van een kasteel en een piepklein strandje. Toch stappen we hier meteen het levensverhaal van Daphne du Maurier binnen, want tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft ze hier een aantal jaren gewoond in een drietal aan elkaar gebouwde witte huisjes. Het is een benauwde plek, waar volgens legio borden van alles verboden is: je mag er niet parkeren, niet kamperen, niet voetballen, niet zwemmen met een luchtbed en je mag er

Het geliefde Ferryside in Fowey.

geen alcohol gebruiken of een dansje maken. Geen wonder dat je dan graag naar een afgelegen landgoed wilt verhuizen, wat de schrijfster ook werkelijk heeft gedaan (onthoud die naam: Menabilly).

Blauwwit bouwsel We wandelen naar de parkeerplaats bij de veerboot en dat blijkt een schot in de roos te zijn. Want schuin aan de overkant van de baai valt mijn oog meteen op een eigenaardig blauwwit bouwsel, op twee identieke huisjes die als het ware een eindje van het platte dak van een tweede woning zijn afgeschoven. Ooit was het een scheepswerfje, maar de ouders van Daphne lieten het ver-

bouwen tot vakantiehuis. Tegelijk werd de oude naam, Swiss Cottage, vervangen door Ferryside. Het huis ligt diep in de baai, onderaan de helling van een beboste heuvel. De huidige bewoner, Christian du Maurier (haar zoon), heeft uitzicht op een viskraam aan de overkant. Vijftig meter verderop heeft een rijkaard zijn eigen (lelijke) droomhuis laten neerzetten.

Voorbij de deur van een tweedehands boekwinkeltje kan het echte veldwerk beginnen. Een vriendelijke mevrouw, gezeten achter een bureau dat bedekt is met boeken en paperassen, legt uit dat we op geen enkele manier toegang hebben tot Menabilly, het landhuis dat nu alweer lange tijd stevig in de greep is van de eigenaars, de adellijke familie Rashleigh. Ze vertrouwt ons toe dat de familie de tijd waarin Daphne du Maurier het landhuis bewoonde, als een ‘ongelukkige episode’ beschouwt.

“Maar ze heeft die bouwval op eigen kosten laten opknappen”, zeg ik . “Dat heeft haar kapitalen gekost. Moest ze daarna nog huur betalen, denkt u?”

De boekendame glimlacht. “Ik vrees van wel. Volgens mij was het financieel gezien niet zo'n goede overeenkomst.”

“En die baron Rashleigh? Ziet u die wel eens?”

“O, ja. Een aardige man, al bewaart hij altijd afstand. U moet weten dat de Rashleighs al eeuwenlang heel diep geworteld zijn in deze streek.”

Cornwall Het zal een jaar of twintig geleden zijn dat ik voor het eerst een voettocht door Cornwall maakte. Vanuit de trein die Londen met Penzance verbindt, had ik urenlang uitzicht op een landschap van groene heuvels, muurtjes van gestapelde stenen rond akkers en weiden, een onstuitbare woekering van gaspeldoorns, grijze granieten huizen met leien daken en kleine ramen, en Normandische kerktorens. Wie nog verder zou willen, dreigde bij Land’s End in zee te vallen.

Het voormalige kunstenaarsdorp St Ives leek mij een goed eindpunt voor een wandeling. Vanuit Zennor, waar ik uit een dubbeldekker stapte, volgde een armbreed paadje de kustlijn naar het noorden. Naast de kerk stond de kroeg, zoals het hoorde.

The Tinner's Arms, een naam die verwees naar de tinmijnen die nu gesloten waren.

Overal in Cornwall zag je vervallen torens 1-2020 Wandelmagazine 31

Groot-Brittannië De auteur aan het werk.

Het achterland van Fowey.

en machinehuizen staan die de plek aangaven waar het erts eens boven de grond werd gehaald. Zoals de dolmens (hunebedden) herinnerden aan de steentijd, zo verwezen deze ruïnes naar een late fase van het industriële tijdperk.

Achter het café langs liep ik naar Zennor Head, een granieten gevaarte waarachter de zee zich tot aan een heiige horizon uitstrekte. Daarachter lagen de Isles of Scilly, weelderig begroeide eilanden die uit de Middellandse Zee leken te zijn weggedre-

ven, maar die wel degelijk tot het Britse koninkrijk behoorden.

Op het water dobberden een paar zee­ koeten. Er wiekte een jan-van-gent voorbij, wiens witte vleugels haast in het schelle licht verdwenen. De zilte lucht maakte korte metten met de zware vanillegeur van de gaspeldoorns. Links en rechts van het pad toonde een wilde rotstuin haar bloemen waarvan een deel tot diep in de herfst bleef bloeien. Want dankzij de warme Golfstroom was de teen van Engeland gezegend met een mild klimaat. Met name de zuidkust van Cornwall was rijk voorzien van palmen en subtropische tuinen. Daardoor en vanwege het Keltische verleden en de hoge rotskusten had dit schiereiland een haast on-Engels karakter.

Het blauw van grasklokjes en het indigo van gentianen waren ruim voorradig. Nog algemener waren Engels gras, blaassilene, en de (stengelloze) sleutelbloem, die in het Engels primrose werd genoemd. In overwoekerde kustdalletjes weerklonk de eenzame roep van de koekoek. Het vinkachtige vogeltje met zijn zwarte kop, witte halsband en rosse borst – stone chat – kon niets anders zijn dan een roodborsttapuit. Op de lage rotsen in zee spreidden aalscholvers hun vleugels uit. Het pad steeg en daalde.

Na een paar uur wandelen, pauzeren en bloemetjes kijken kwam St Ives in zicht.

Eerst diende zich een soort kasteeltje op een landtong aan, daarna dook de heldergele boog van een strand achter de rotsen op. Het laatste deel van het kustpad was een kaklaantje; overal kuierden baasjes met hun honden en niemand lette op de bordjes met hun dreigende taal: wie de rommel van zijn hond niet opruimde, riskeerde een boete van 25 tot maar liefst 1000 pond. De hoogte van de boete hing misschien af van de omvang van de bolus.

Een steil weggetje voerde naar de kleine huisjes en straatjes van St Ives. Eerst woonden er vissers, daarna kwamen de kunstenaars en nog later de vakantiegangers.

TE HOOI EN TE GRAS Het Engelse landschap vormt het hart van Zwiers nieuwste reisboek. Al wandelend door streken als het Lake District en Cornwall staat de auteur uitgebreid stil bij het fascinerende werk van auteurs als Tolkien, Beatrix Potter en Daphne du Maurier. Zwier hierover: “Bladeren door het landschap - ik kan het iedereen aanbevelen.”

Te hooi en te gras – Over het Engelse platteland en het Engelse kinderboek. Gerrit Jan Zwier, Atlas Contact, Amsterdam. Geïllustreerd. ISBN 9789045039053, € 21,99 (e-book € 12,99).

32 Wandelmagazine 1-2020

De schilders waren vooral gecharmeerd van het zilverige licht, de badgasten van de goudgele stranden.

Heftige gevoelens De naam op een in grijze steen opgetrokken herenhuis trok mijn aandacht: Manderley. Niet voor het eerst kwam ik die naam in Cornwall tegen. Zij was een eer­ betoon aan schrijfster Daphne du Maurier (1907-1989), met name aan haar succesvolle roman Rebecca (1938). In haar onheilzwangere verhalen en romans, zoals Jamaica Inn, was veel plaats ingeruimd voor heftige onlustgevoelens en geweld.

Vandaar dat Alfred Hitchcock ze graag als basis voor zijn films gebruikte.

In Rebecca speelt het imaginaire landgoed Manderley (in werkelijkheid Menabilly) een sleutelrol. In de roman draait alles om de angsten en onzekerheden van de jonge vrouw die met de weduwnaar en landgoedeigenaar Maxim de Winter in het huwelijk treedt. Op Manderley wordt zij geconfronteerd met mevrouw Danvers, het hoofd van de huishouding. Deze duistere dame voelt zich nog steeds op een ongezonde manier verbonden met Rebecca, de eerste mevrouw De Winter, die tijdens een solitaire zeiltocht zou zijn verdronken. Alles op het landgoed ademt nog de geest van de dode. Na een tijdje beseft de hoofdpersoon dat zij nooit in de schaduw van Rebecca kan staan. Het loopt slecht af met Manderley, dat door de wraakzucht van de huishoudster in vlammen opgaat.

stouwde vitrine zijn wat foto's, boeken en zelfs een bloes bij elkaar gelegd. Boven op de vitrine is een opgezette alpenkraai neergezet, een zwarte vogel met rode poten en een rode gebogen snavel. Op een haar na was hij in Cornwall uitgestorven. Het is mogelijk dat het museum zo wil verwijzen naar het verhaal The Birds van Daphne du Maurier, dat in de jaren zestig door Alfred Hitchcock werd verfilmd. Hierin opent de vogelwereld om niet geheel begrijpelijke redenen de aanval op de menselijke soort.

Meeuwen en kraaien spelen daarbij een prominente rol.

Dankzij de aardige mevrouw in de boekwinkel weten we nu de weg naar Menabilly te vinden. Langs landelijke dreven bereiken we de poorten van het landgoed. Strictly private staat er aan beide kanten van het hek, dat grenst aan het bevallige grijsstenen poortwachtershuis. Een van de biografen van Daphne du Maurier sloop over allerlei modderpaadjes rond het landgoed heen om een glimp van het dak van de noordelijke vleugel op te vangen. Een andere spoorzoeker huurde zelfs het poortwachtershuisje

van baron Rashleigh. Maar hij had buiten de waard gerekend, want hij moest de baron beloven dat hij het landgoed met rust zou laten en geen foto's van Menabilly zou publiceren.

In de annalen van deze adellijke familie is geen plekje ingeruimd voor een biografische notitie over een bestsellerauteur. Haar verblijf in het gerestaureerde landhuis was dus inderdaad een ‘ongelukkige episode’.

Anderzijds is het te begrijpen dat de bewoners verschoond willen blijven van een vloed van toeristen die met eigen ogen willen vaststellen dat Manderley niet in vlammen is opgegaan.

We drentelen wat voor het hek heen en weer, misschien in de verwachting dat er uit het poortwachtershuis een bebaarde man in een pij tevoorschijn zal komen, met een rinkelende sleutelbos in zijn hand. Om ons onaangename vragen te stellen over het afgelegde levenspad en ons na het hakkelende antwoord de toegang tot het hemelrijk te ontzeggen. Maar de deur van het huis blijft gesloten. Er kringelt alleen wat dunne rook uit de schoorsteen.

The Birds Destijds nam ik mij al voor om bij een volgende reis naar Cornwall een bezoekje aan Fowey en Menabilly te brengen. In het kleine museum van Fowey wordt op bescheiden wijze aandacht gevraagd voor de persoon en het werk van Daphne du Maurier. Onder het glas van een volge-

Jamaica Inn anno nu.

WANDELWIJZER Vervoer Vliegen naar Londen. Met de trein naar Exeter en daar op het vliegveld een auto huren. Over de weg naar Fowey (spreek uit: Foy).

Wandelen • Kustpad Zennor naar St Ives – ong.11 km. Onmogelijk om te verdwalen.

• Stadswandeling in Fowey – ong. 4 km.

Leestips • Rebecca, Daphne du Maurier • Enchanted Cornwall, Daphne du Maurier

1-2020 Wandelmagazine 33

advertorial

Duitsland

advertorial

Ontluikend voorjaar in

Damüls-Faschina Foto’s: Alpenregion Bludenz Tourismus GmbH / Alex Kaiser, Seilbahnen Faschina

Wanneer de natuur uit haar winterslaap ontwaakt, veranderen de berghellingen weer in een tapijt van bloemen, grassen en geurende alpenkruiden. Waar ontdek je duizendblad, koekoeksbloem en hoefblad? In het hart van Vorarlberg in Oostenrijk, op het Blumen-Wanderlehrpfad in Damüls-Faschina.

34 Wandelmagazine 1-2020

D

e Stafelalpbahn zweeft rustig vanaf de Faschinapass omhoog naar de berg. Op de rit naar het middenstation word je verrast met een prachtig uitzicht.

De frisgroene weiden, de bergtoppen rondom en de heldere lucht doen alle zorgen vergeten. Dan gaat het te voet verder, want de natuur wil langzaam ontdekt worden. Rond de Hahnenkopf boven Damüls-Faschina groeien meer dan 150 verschillende soorten planten. Het Blumen-­Wanderlehrpfad geeft uitleg over meerdere soorten en is volledig op de natuur gericht. Wanneer een bloem is uitgebloeid, wordt het bord met informatie verplaatst. Het pad slingert langs de berghelling. Stap voor stap ga je omhoog, begeleid door alpenroosjes en weidegrassen en, met een beetje geluk, een zeldzame Turkse lelie. Na de volgende scherpe bocht bereik je het bergstation van de kabelbaan, het eindpunt van deze informatieve bloemenroute. Maar de natuur heeft nog meer in petto.

Wie na de wandeling nog energie en zin heeft, hoeft zich in Damüls-Faschina nooit te vervelen. Bezoek de Seewaldsee en het

bosklimpark, of maak een tocht om de zonsopgang te bewonderen. Maar je kunt ook gewoon op een bankje genieten van het uitzicht, en een regionale snack.

De Walser staan bekend om hun warme gastvrijheid. Een klein pension, een vakantiewoning of een viersterrenhotel, het maakt niet uit: de gastheren doen hun best om hun gasten een zorgeloze vakantie te bezorgen, ver weg van de dagelijkse beslommeringen. Als Damüls-Faschina in bloei staat, is er maar één ding te doen: trek de wandelschoenen aan en ga de bergen in.

DAMÜLS FASCHINA TOURISMUS Tel. 0043-5510-620 0 info@damuels.at www.damuels.at

GROSSES WALSERTAL TOURISMUS Tel. 0043-5554-5150 info@walsertal.at www.walsertal.at

1-2020 Wandelmagazine 35

Slovenië

Julische Alpen Als ik ’s morgens vroeg wakker word, hoor ik vogels in alle toonaarden. We zijn met een avondvlucht aangekomen en het was al donker toen we naar ons overnachtingsadres reden. De eerste indruk van het landschap liet daarom even op zich wachten. Ik schuif de gordijnen open en zie verspreid staande huizen met ruime tuinen en beboste heuvels in de verte. Eén groene weelde.

Over Duivelsbruggen en berenstoofpot berenstoofpot

TEKST & FOTO’S WILLY VAN DE RIET

N

u komt dat niet helemaal als een verrassing, de vooraf geraadpleegde informatie op websites en vooral foto’s spraken boek­ delen. Zo zien we dat de Slovenen sportief zijn: ze houden van buitenactiviteiten. Met zoveel bos is mountainbiken zo’n beetje een nationale sport, maar de snelstromende riviertjes nodigen ook uit tot (vlieg) vissen op met name forel. Wandelroutes zijn er te kust en te keur en gemarkeerde routes worden goed onderhouden. Om wat spreiding in het vakantieseizoen te krijgen en duurzamer toerisme te bevorderen, organiseert men in het voor- en naseizoen allerlei thematische wandelfestivals met bloemen- en abdijbiertochten en van herfstkleuren- tot wellnessroutes. Het land heeft van nature veel thermale bronnen.

Een revalidatiekuur in een spahotel met thermale baden wordt nog door het Sloveense ziekenfonds vergoed, een erfenis uit de tijd dat Slovenië nog deel uitmaakte van communistisch arbeidersparadijs Joegoslavië. In de ontbijtzaal van ons verwenhotel zien we dan ook veel gasten op krukken langs het riante ontbijtbuffet schuifelen. Er zijn kanten aan zo’n regime waar je geen afscheid van hoeft te nemen.

Watervallen en kloven Inmiddels zijn we aangekomen in het noordwesten van het land, in het Triglav National Park. We staan vlak bij het Meer van Bohinj, het minder toeristische zusje van het Meer van Bled, en staren naar een besneeuwde bergtop. Verse sneeuw welteverstaan. De hoogste berg van Slovenië, de Triglav, is 2864 meter hoog en naamgever van het park. “Je moet eens in je leven op de top gestaan hebben, dan ben je pas een

36 Wandelmagazine 1-2020

echte Sloveen!” Het is het eerste verhaal van gids Grega en hij heeft er vele paraat, merken we de komende dagen.

Nu neemt hij ons mee naar de Mostnicawaterval, een slap in het Sloveens. Met heerlijk zonnig weer kuieren we het dorp Stara Fužina uit door vriendelijke alpenweiden, waar de koeien nog niet gearriveerd zijn. “Over een week of twee worden ze naar boven gebracht”, vertelt Grega.

“De weiden zijn gemeenschappelijk bezit van het hele dorp, daar lopen de koeien gewoon door elkaar, maar de schuren die je ziet behoren aan de verschillende boeren. Daarin slaan ze hun gereedschap en zo op.” We verbazen ons weer over al die tinten groen om ons heen: grasgroen, donker sparrengroen, zacht beukengroen. Houden even een koffie-met-strudelpauze bij een berghut met fraai uitzicht op de vallei.

Als we ons pad vervolgen staat in het bos opeens een driehoekig houten huisje met een opgewekte pensionado. Om de kloof en waterval te kunnen bezoeken moeten we entree betalen voor het onderhoud. Op

We verbazen ons over al die tinten groen om ons heen cruciale plekken zijn kabels en vlonderpaden aangelegd: geen overbodige luxe om de waterval tot dichtbij te kunnen naderen.

Het geluid van het van tientallen meters hoogte neerstortende water is oorverdovend. In het niet al te brede riviertje liggen enorme rotsblokken waar het kraakheldere water zich langs perst wat het een grillig verloop geeft. De kalksteen lost op en door de eeuwen heen is een van de markantste

Vojevallei: duizend kleuren groen

plekken in het riviertje zodanig gevormd, dat het in de volksmond ‘de olifant’ heet.

“Daar moet op gedronken worden!” Grega haalt een heupflesje en wat bekertjes tevoorschijn. Welja, de eerste žganje gaat alweer rond. Er is overigens best wel kwaliteitsverschil in al die huisdigestieven. Deze is gemaakt van de jonge toppen van dennentakken. Subtiel, niet te zoet en geen brandspoor door je slokdarm. Bij dezen goedgekeurd door het proefpanel.

De duivel en de hond Als we weer teruglopen stopt Grega bij de Hudičev Most, de duivelsbrug, om de legende behorend bij de naam te vertellen.

Vroeger staken bewoners van de dorpen de rivieren over op een doorwaadbare plek in het water. De eerste bruggen waren meestal van hout en die stortten dan ook regelmatig in omdat ze gewoon slecht bestand bleken tegen hoogwater en ander natuurgeweld. Allemaal de schuld van de duivel, meenden de dorpsbewoners. Maar de duivel was de beroerdste niet. Hij beloofde een brug te bouwen die wél heel zou blijven, echter in ruil voor de eerste ziel die over de brug zou lopen. Goede raad was duur, want wie wil nu zijn ziel aan de duivel verkopen? Tot een herdersjongetje aangewandeld kwam, met zijn hond. Hij stuurde zijn hond als eerste over de brug en zo

De paddenstoelensoep is een aanrader.

1-2020 Wandelmagazine 37

Slovenië komen op dit pad aan hun trekken. De meest bijzondere waarnemingen waren een aantal vuursalamanders en misschien wel de marmerforel, een endemische soort die alleen in de Zadlaščica, een zijriviertje van de Soča, voorkomt. De Juliana Trail staat meteen op mijn nog-te-wandelenwensenlijst.

Bewegwijzering in het Triglav National Park.

Geef 4x onzeeigenTUIN cadeau of neem zelf een abonnement

WANDELWIJZER Slovenië is niet groot, ongeveer half zo groot als Nederland.

Het land is voor zo’n 60 procent bedekt met bos en behoort daarmee samen met Finland en Zweden tot de drie bosrijkste landen van Europa. Er wonen slechts 2 miljoen mensen.

Wandelen Keus te over. Zie www.slovenia-outdoor.com/en/ (klikken op experiences > hiking).

Door het hele land worden ook jaarrond thematische wandelfestivals georganiseerd, met bloemen- of abdijbiertochten maar ook spa- en herfstroutes.

bang met Baba Jaga, een dikke heks met vliegen in heur haar, maar diezelfde Baba Jaga schijnt ook de godin van de wedergeboorte te zijn, getuige een advertentie van een Baba Jaga-retreat in yogasferen. Wij konden het beeld van de heks met de vette haren niet helemaal kwijtraken.

De olifant. Het water heeft het kalksteen deels opgelost.

­ adden de dorpsbewoners hun brug, zonder h dat iemand zijn ziel had hoeven opgeven.

De Slovenen zijn dol op dit soort volks­ verhalen. Bepaalde mythische figuren worden ook voor verschillende doelen ge­bruikt.

Zo maakt men kinderen die niet willen eten 38 Wandelmagazine 1-2020

Gemzen en beren “Je maakt een grapje!” Grega vertaalt voor ons de tweede gang van de avondmaaltijd.

Na de kaaskorstjessoep krijgen we een bordje met twee soorten gnocchi en stoofvlees. “Nee, het is echt beer.” Slovenië heeft zo’n duizend beren binnen haar grenzen en ook hier is discussie over meer of minder afschot. Gezien de beschikbare oppervlakte zou de helft van dit aantal acceptabel zijn. In ieder geval staat op de Sloveense menukaart af en toe beer. Aangezien er een dag eerder ook al gems op de kaart stond, verbazen wij ons nu nergens meer over. De verder zeer copieuze maaltijd (de stoofbeer was het tweede voorgerecht) sluiten we af met – hoe raad je het – een digestief, maar dit keer zal deze zijn nut wel bewijzen. Iedereen duikt met bolle buiken het bed in.

Juliana Trail Vanuit het dorp Ternovo lopen we een deel van een nieuw pad, een stuk van de in september 2019 geopende Juliana Trail, genoemd naar de Julische Alpen waar de route is uitgezet. Deze langeafstandsroute vormt een rondwandeling van 260 kilometer, verdeeld over zeventien etappes. Het pad is bedoeld voor wandelaars die alpiene routes zoals de Alpe Adria Trail iets te heftig vinden, maar kan andersom ook dienen als trainingsrondje om daarna het echte bergenwerk te gaan doen. Je kunt overnachten in hutten, maar ook in de dorpen die je onderweg tegenkomt en er is voor gezorgd dat etappes uitkomen bij een ov-punt. Dit stukje van het pad loopt parallel aan de onwaarschijnlijk turquoise rivier de Soča, en slingert omhoog en omlaag. De rivier heeft een flink verloop. We juichen naar een paar kajakkers die behendig tussen de rotsen door laveren. Geen traject voor beginners, verzekert onze gids. Ook flora- en faunaliefhebbers

Slapen • We hebben geslapen op de met ecolabels overladen camping in Kobarid, Kamp Koren, waar ruime vier- tot zespersoonschalets te huur zijn (www.kamp-koren.si).

• In het Triglav National Park (ook wintersportgebied) zijn hotelkamers, vakantiehuisjes en appartementen te huur, onder andere in de (erg mooi gelegen) tuin van gids Grega Šilc (www.hikeandbike.si).

Meer weten?

• Wandelgidsen zijn vooral in het Engels en Duits te vinden, bijvoorbeeld van Cicerone en Rother.

• www.mijnslovenie.com

onze eigen

Meer van Bohinj met de Triglav op de achtergrond.

Een Duivelsbrug.

exclusief voor abonnees L. E. Zende - Tuinier Abonneenummer: 563182

adviesprijs € 17,95

U betaalt € 32,75 en u geeft of ontvangt vier nummers onzeeigenTUIN en de onkruidwieder van De Wit gereedschappen

www.onzeeigentuin.nl 1-2020 Wandelmagazine 39

Column

Tekst Jan Erik Burger Foto Jonathan Vandevoorde

Welriekende nachtorchis St.Michael

Ontdek wandelend het unieke UNESCO Biosphere natuurgebied in het Salzburger Lungau, met....

•

Eco-Chalet Erle als de perfecte uitvalsbasis (6-8 pers)

•

Bewegwijzerde wandeltochten in de directe omgeving

•

Alm- en bergmeerwandelingen met gezellige berghutten (gondel op 800m van chalet)

•

Begeleide wandel- en hike-tochten

•

Self-catering of maaltijdservice

•

Gratis gebruik van zwemvijver, sauna en fitnessruimte

Geniet met familie of vrienden van een ontspannende en actieve wandelvakantie in een comfortabel en sfeervol chalet

www.chaleterle.nl

ER EVEN OP UIT? HUUR EEN TREKKERSHUT!

ONTDEKAL ZE A LLEM A

Een Trekkershut is per nacht boekbaar, ideaal voor meerdaagse wandelingen! Er zijn zo’n 750 Trekkershutten op 250 locaties in de Benelux en net over de grens in de Duitse Eifel. Nu ook online te boeken op www.trekkershutten.nl

voor de rondreizende vakantieganger

40 Wandelmagazine 1-2020

Maakt deel uit van De Groene Koepel

Voetstapjes vakantie Nederland • Veluwe/Otterlo- Eindeloos wandelen in prachtig oeroud natuurgebied Planken Wambuis en Ginkelse Heide en daarna slapen in privé vakantieboerderijtje v.a. 2 p. Het Lorkenbos www.lorkenbos.nl Vakantie Duitsland • Hossies Hof Luxus Landleben in het Zittauer Gebirge tussen Dresden en Praag. Prachtige wandelingen in een rustige/stille/gastvrije omgeving. www.hossieshof.de Wandelen en wijnproeven?

• Ga mee op onze 3daagse wandelreis o.l.v. onze hoofdredacteur. Herfstbossen en wijngaarden langs de Rijn.

25-29 oktober, €705 www.mildadventures.org vakantie Portugal • vakantiehuis op wandelparadijs Madeira w.w.w.andreinmadeira.nl vacature Houd je van wandelen en schrijf je even graag? En ben je op zoek naar een stageplek in de mediawereld? Wandelmagazine. nu en Bergwijzer.nl zoeken een stagiair(e) voor de webredactie. www.virtumedia.nl/vacatures Uw regeladvertentie hier? Kijk voor meer informatie op www.wandelmagazine.nu/adverteren.

Reserveren via Kgrol@virtumedia.nl

W

at verlangde ik midden februari naar de geur van de welriekende nachtorchis. En naar de nachtvlinders die nectar uit de kelk tongen.

Storm en regen benamen mij de adem. In de duinvalleien van het Zwanenwater was het nog wel te harden, maar klimmend naar de vogelkijkhut over het Eerste Water trof de storm me vol in de borst. Ik zag een zaagbek, een vlucht aalscholvers en verder wat kleumende meerkoeten en waterhoenen. Hoe anders klinkt de lokmelodie van Natuurmonumenten. “In het Zwanenwater liggen de twee grootste natuurlijke duinmeren van West-Europa. Het uitzicht over deze meren is altijd anders. Iedere dag landen er nieuwe vogels. En vanaf mei/juni bloeien de orchideeën met duizenden tegelijk.” Dan toch maar in mei terugkomen.

Dan kan ik meteen de nieuw ingerichte Uitlandse Polder bezoeken. Die moet het Zwanenwater nathouden. De polder is net teruggebracht naar de toestand van rond 1600. Dat moet wel goed zijn, want zoals bekend was vroeger alles beter. We vergeten dan gemakshalve de toenmalige staat van Noord-Hollands Noordkop. Springvloeden en overstromingen wisselden elkaar af.

Vanaf 1506 begon de overheid dan ook met een actieve kustverdediging. Honderd jaar later was de streek net aan het herstellen van het doorsteken van de dijken. Dat had de Spanjoolse vijand weggespoeld en Alkmaar de victorie gebracht.

Laten we prozaïsch hedendaags uitvoerder J. Koper en diens zoon aan het woord: “Voor het inrichten van het natuurgebied [Uitlandse Polder] worden nieuwe watergangen gegraven en bestaande watergangen verbreed. Met alle uit te voeren werkzaamheden moet rekening gehouden worden met de hoge natuurwaarden van het gebied. Mede daarom gebruikt J. Koper & Zn. BV de nieuwste technieken. Hiermee hebben de kraanmachinisten continu het 3D-positiemodel op hun beeldscherm in de cabine. De graafbewegingen worden hiermee geoptimaliseerd en transportbewegingen tot een minimum beperkt. Door gebruik te maken van de nieuwste technieken wordt het gebied historisch teruggebracht naar de oorspronkelijke polder anno 1600.”

Oude cultuur(!)gebieden terugbrengen is zo 2020!

Het waterpeil zal opnieuw gereguleerd worden, waardoor uitdroging van het aanpalende Zwanenwater wordt voorkomen.

“De nollen [heuvelachtig/glooiend landschap] die op bepaalde percelen gerealiseerd worden en de afgeplagde percelen [waarbij de voedselrijke bovengrond wordt afgegraven] geven planten, die het liefst groeien in een voedselarm milieu weer een kans om zich te ontplooien. Er komt een wandelpad vanaf de Uitlandseweg dwars door het gebied langs de (slaper-)Zijperzeedijk. Halverwege kan men van het uitzicht genieten op de gerealiseerde uitkijkduin.”

Een paar kilometer verderop naar het zuiden komt tussen Petten en Camperduin de ‘Kust op kracht’. Vóór de met basalt beklede Hondsbossche Zeewering zag een nieuw strand- en duingebied van 300 meter breedte het licht met een geleidelijke overgang met de bestaande duinen. “Uniek aan dit project is dat er met het nieuwe strand- en duingebied kansen ontstaan voor natuur en recreatie. Bij Camperduin wordt bijvoorbeeld een recreatieve lagune aangelegd met een opening naar zee. In de buurt van Petten wordt een 25 meter hoge klimduin gerealiseerd en in het tussen­ gebied komt een natuurgebied met een vochtige duinvallei voor bijzondere dieren en planten.” “Het is gelukt om een technisch optimale oplossing te combineren met het romantische en dynamische van het nieuwe strand.”

(Noord-)Holland is vanaf 1500 geschapen door de Hollanders. God had ons toen al verlaten. Caspar Janssen zegt het op bladzijde 6 heel goed: “Nieuwe natuur is niet zelden een doodgeboren kindje. Maar de ‘nieuwe’ uiterwaarden zijn fantastisch. […]

Een verbazingwekkend succes, alleen mogelijk omdat er een ander – doorslaggevend – belang was: veiligheid.” Planten en dieren maakt het niet uit hoe hun habitat tot stand komt. Als zij maar lol hebben en zich voortplanten, na de nectar uit de welriekende nachtorchis gezogen te hebben.

(Bijzondere ontmoetingen: moeder en dochter die hun toegangskaartje aan ons doorgaven. Weer 2x € 3 bespaard.)

1-2020 Wandelmagazine 41

Nederland

Amsterdam

Kindertjesbrug Lyceumbrug

Om wat verder weg te kijken moet je in Amsterdam niet op pleinen zijn, maar op een van haar 1500 bruggen gaan staan. Wandelmagazine liep langs het Amstelkanaal van Amstel naar Olympisch Stadion waar de prachtige baksteenbruggen van de Amsterdamse Schoolarchitect Piet Kramer en beeldhouwer Hildo Krop zich aaneenschakelen.

TEKST & FOTO’S HANS FARJON

O

p de Barbiersbrug van de Ferdinand Bol- naar de Scheldestraat ligt een hoop oud ijzer: een fietsframe, vele kettingsloten en zelfs een sleutelbos. Allemaal gemarineerd in pikzwarte blubber. De gemeente is kennelijk bezig met zijn rondje oudijzervissen. Op bijna elke brug die ik passeer is het raak. “Dat ze die rotzooi niet opruimen”, klaagt een vrouw grijszwart die haar keeshondje met hetzelfde permanent uitlaat. Uit haar gemopper blijkt dat ze niet de gemeente bedoelt, maar de magneetvissers die hier regelmatig over het smeedwerk hangen om geld uit de gracht op te halen. “Vorige week was de boel daar nog afgezet. Ze hadden een doorgeladen pistool aan de haak geslagen!”

Of ze weet dat deze brug eigenlijk een twintigste-eeuwse versie van de Ponte Vecchio zou moeten zijn. “O, die brug met twee rijen huizen in Florence”, knikt ze. Hier staat op elke hoek slechts een gebouw met puntdak. Het lijken wel poortwachters die ons aankijken. Allemaal identiek met twee raampjes aan weerszijden van een hoge schoorsteen. Behalve op de zuidwestelijke, waar de bakker van pizzeria San Marco het eerste deeg op zijn wijsvinger ronddraait.

De later aangebrachte deuren boven het water. Wel symmetrisch, zoals door Kramer bedacht. Echt stuitend is de gevelsteen met de gevleugelde San Marcoleeuw uit de Italiaanse Praxis. Hier heeft de schoonheidscommissie zitten slapen. Dit college was in Piets tijd wel alert. In het oorspronkelijke ontwerp had hij een overdekte brug voor42 Wandelmagazine 1-2020

Mozartbrug

OVER DE

BRUGGEN VAN PIET KRAMER Vierwindstrekenbrug

P.L. Kramerbrug

zien. Maar liefst vier gemeenschapsruimten had Piet boven het brugdek gedacht. Allemaal met de kloeke baksteenwanden waar deze toparchitect van de Amsterdamse School patent op had. Maar dat vond de schoonheidscommissie te massief.

Afrikaanse maskers De bouwkundig tekenaar Piet Kramer (1881-1961) leert het ontwerpen van gebouwen op het bureau van Ed Cuijpers waar hij kennismaakt met andere Amsterdamse Schoolarchitecten Michel de Klerk en Joan van der Meij. De laatste loodst hem binnen bij de Dienst Publieke Werken van Amsterdam, waar hij in 1917 tot esthetisch adviseur van de afdeling Bruggen werd benoemd. Hij bleef daar tot 1952 en was verantwoordelijk voor het ontwerp van zo’n tweehonderd bruggen. Een van de mooiste draagt tegenwoordig zijn naam. De symmetrische P.L. Kramerbrug vormt de toegangspoort naar het Amstelkanaal vanaf

de Amstel. Vanaf de rivier gezien lijken twee Afrikaanse maskers, die zich achter de brug verschanst hebben, je aan te kijken. De ‘ogen’ zijn ook hier twee smalle raampjes, de ‘neus’ een hoek in de bakstenen toren met zeshoekig grondplan, die uitloopt in de kademuur. Het verspringende metselwerk suggereert de haarlijn en schmink rond de ogen. Bovenop het ‘hoofd’ een soort rechtopstaande paardenstaart. De beelden van zijn vaste beeldhouwer, Hildo Krop, zijn hier ingetogen. De robben, zeehonden en paalwormen verwijzen naar de zee.

Bij de meeste Kramerbruggen die we passeren is het werk van Hildo Krop veel beeldbepalender dan de brug, zeker als brughuisjes ontbreken. Je zou ze beter Kropbruggen kunnen noemen. Natuurlijk, de bakstenen brughoofden van Piet zijn lekker log golvend zoals zijn gebouwen, ook het vernuftige vlechtwerk van de smeed­ werken leuningen is fraai, maar het oog blijft steeds hangen op de granieten beelden

van Krop. IJsberen, stoere mannen, vertederende kinderen met hun huisdieren. Alles komt voorbij. Toch zijn het terecht Kramerbruggen. Het geheel werd door Kramer ontworpen. Piet tekende elk detail van de beelden en het smeedwerk uit, zo laten oude tekeningen zien. Hildo Krop hakte ze uit het steen en de smeden van Atelier Winkelman sloegen het ijzer tot de door Piet gewenste patronen. Ingenieur Biemond zag erop toe dat de bruggen sterk genoeg geconstrueerd waren. En dat deed hij goed, want nu de een na de andere Amsterdamse brug bezwijkt onder het verkeersgeweld, staat slechts één van de tweehonderd bruggen van Piet op de zwarte lijst.

Geen eenheid?

De positie van de beeldhouwer was niet altijd onomstreden. Zo zijn de negen kinderbeelden op een rij tussen de bruggen waar de Churchilllaan overgaat in de Apollolaan, elk van een andere beeldhouwer.

Hildo deed slechts de grotere beelden op de beide bruggen. Gek genoeg draagt juist een van deze bruggen, de Kindertjesbrug, tegenwoordig zijn naam. Later bedacht een manager – ook toen waren die er al – dat het met de gedwongen winkelnering van

Hildo maar eens uit moest zijn. Bij het ontwerp van de Vierwindstrekenbrug in Amsterdam-West kregen Kramer te verstaan dat ook vier andere beeldhouwers een opdracht voor een beeld moesten krijgen.

Als argeloze passant lijken alle beelden van één hand. Toch vond de opdrachtgever het resultaat minder geslaagd. Nota bene omdat de beelden geen eenheid vormden! Sindsdien was de samenwerking van Kramer en Krop onomstreden binnen de dienst.

Amsterdams Lyceum) en Arend Jan Westerman (het Berlage Lyceum). En niet te vergeten het schitterend woningblok van Jan Frederik Staal aan de J.M. Coenenstraat. Vol baksteenbewondering eindigen we bij het Olympisch Stadion van Jan Wils, waar alle latere uitbreidingen van beton weer zijn weggekapt.

Naast zijn baan bij Publieke Werken was Kramer zelfstandig architect die villa’s en woonblokken ontwierp. Een van zijn mooiste woonblokken staat te pronken in een zijstraat van het Amstelkanaal, de P.L. Takstraat. Maar er is veel meer prachtige baksteenarchitectuur te bewonderen op onze wandeltocht. Het Plan Zuid van Berlage, het stadsdeel dat in de jaren rond de Olympische Spelen van 1928 uit de grond werd gestampt, is de wijk met de hoogste dichtheid aan Amsterdamse School-gebouwen. Vergaap je aan de Vrijheidslaan aan de verspringende balkons van het woningblok van Michel de Klerk. Ook indrukwekkend zijn de strakke schoolgebouwen van architectenbureau Baanders & Baanders (het

De wandelroute van het station Amsterdam-Amstel naar de metrohalte Amstelveenseweg is 9 km lang. Metrolijn 51 biedt een snelle verbinding tussen beide stations. Wandelroute en kijkpunten zijn beschikbaar op: www.hansfarjon.nl/ debruggenvanpietkramer

WANDELWIJZER

Meer weten?

• www.amsterdamse-school.nl – Complete documentatie van de bouwwerken en personen van de Amsterdamse School. Kijk ook op de kaart!

• Piet Kramer – Bruggenbouwer van de Amsterdamse School, Sebas Baggelaar & Pim van Schaik, 2016, Stokerkader cultuurhistorische Uitgeverij, Amsterdam.

1-2020 Wandelmagazine 43

Nederland

Den Haag 75 jaar geleden ­vielen Britse bommen op Den Haag. Niet op Duitse raketten in het Haagse Bos, maar op de naastgelegen woonwijk Bezuidenhout. De wijk­bewoners organiseren jaarlijks een herdenking. Voor de wandelaar die meer wil weten, hebben zij ­uitstekend gedocumenteerde wandelroutes uitgezet.

TEKST & FOTO’S HANS FARJON

BRITSE BOMMEN OP HET BEZUIDENHOUT

Herdenking in 1946 van het bombardement. Foto: Fotopersbureau van den Heuvel, Haags Gemeente Archief

R

ond het middaguur van de zonnige herfstdag is het gezellig druk in de Haagse wijk Bezuidenhout, net ten oosten van station Den Haag Centraal. Groepjes ambtenaren en kantoorklerken eten al lopend hun lunchtrommeltje leeg of staan voor een haring in de rij bij De Garnaal in de Theresiastraat. Die straat met een keur aan horeca is het kloppend hart van de wijk.

Ondanks mijn kennis van stedenbouw, is de wijk voor mij een onbegrijpelijk legpuzzel van bouwstijlen. Daar een rijtje appar-

tementen in bleekgele baksteen met de typische ornamenten van de Delftse School. Van vlak na de oorlog weet ik. Hier een hele straat vol met de betere herenhuizen uit eind negentiende eeuw. Dat valt op te maken uit de witgeschilderde vensterbanken, balkons en stenen ornamenten tussen de bruine baksteen. En dan weer een rij glanzende kantoorkolossen van eind vorige eeuw. “Kunt u me helpen de puzzel op te lossen?”, schiet ik een argeloze lunchwandelaar met forse snor aan. “Hmm, tsja.

Ik denk dat het Haagse stadsbestuur eens

lekker de sloopkogel door deze oude wijk heeft gejaagd om ruim baan te maken voor de vooruitgang”, zegt hij aarzelend.

3 maart 1945 Gelukkig ben ik op stap met mijn oud-collega Lia van den Broek die midden in de wijk woont. Die helpt me op weg als voorzitter van de Stichting 3 maart ’45. Die datum is de sleutel voor mijn stedenbouwkundig gepuzzel. Op deze ochtend, 75 jaar geleden, lieten 51 Mitchell bommenwerpers van de Royal Air Force hun kolossale

WANDELWIJZER

lading brisantbommen vallen om de mobiele V2-raketinstallaties te vernietigen.

Meestal stonden die verscholen onder de kale bomen van het naastgelegen Haagse Bos. De rakketten waren bestemd voor Londen, waar ze al maanden dood en verderf zaaiden. Maar de bommen belandden niet daar, maar net ten zuiden van het bos, in het Bezuidenhout. Ruim 3600 gebouwen werden vernietigd en meer dan 500 mensen vonden de dood. Er had een hardere noordenwind gestaan dan verwacht, werd al meteen gezegd. Maar de ware toedracht van dit bombardement kwam pas tientallen jaren later uit de archieven tevoorschijn, net als recent de burgerdoden bij een Nederlandse aanval enkele jaren geleden op een munitiedepot van IS in een Irakees stadje. Het Haags verzet had de locatie van de V2-lanceerplekken goed doorgeseind, maar bij het uitzetten van de doelwitten op de kaart was er per ongeluk een doelwit in de stadswijk geplaatst. Een menselijke vergissing met grote gevolgen.

Volgens sommigen mag het geen vergissing worden genoemd, een Brits excuus aan de stad kwam er nooit.

De jaarlijkse herdenking van het bombardement op Bezuidenhout vindt plaats op of rond 3 maart. Dit jaar zijn er ook verschillende lezingen, begeleide wandelingen en een tentoonstelling. Zie: www.bezuidenhout.nl/3maart45/ Wandelen De Stichting 3 maart ’45 heeft in samenwerking met andere organisaties drie wandelroutes over de oorlog in Bezuidenhout en het Haagse Bos uitgezet, te vinden op www.bb45.nl Wandelroute De Historie van Bezuidenhout is 5,5 km lang. Door deze te combineren met de wandeling Oorlogssporen in het Haagse Bos ontstaat een wandeling van 12 km door bebouwing en bos. Begin- en eindpunten van de routes liggen vlakbij de stations Den Haag Centraal en Den Haag Laan van NOI. Voor horeca is de Theresiastraat de aangewezen plek.

Kloek beeld Dat foute mikpunt lag vlak bij het statige Louise de Collignyplein. Lia wijst op twee foto’s op paneel 11 (Een Verwoest Plein) die langs de wandelroute staat die haar stichting heeft uitgezet om de herinnering aan het bombardement levend te houden.

De linker foto is van voor het bombardement. Het laat een kloek beeld van Juliana van Stolberg zien. Ze wordt geflankeerd door haar vijf zonen. Een van hen is Willem van Oranje, de Vader des Vaderlands.

Rondom het toenmalige Louise de Collignyplein zien we op de foto art nouveau­ huizen en de Wilheminakerk. Het beeld staat ook op de andere foto, van na het

Archief: Uitg. Open Kaart

Uitkijkboom in het Haagse Bos. 44 Wandelmagazine 1-2020

Oud en nieuw Bezuidenhout: Emmastraat.

Bunker, verscholen onder een laag aarde.

bombardement, nog fier overeind. Van de huizen en de kerk kan dat niet meer gezegd worden. Als we om ons heen kijken, is er niets meer dat aan die foto’s doet denken.

Het plein en het beeld zijn weg. De gebouwen om ons heen zijn niet ouder dan zestig jaar, van na de oorlog dus. Alleen de naam Louise de Colligny leeft nog voort in de straatnaam. “Heeft het beeld toch het loodje gelegd?”, vraag ik Lia. “Nee hoor, het is tweehonderd meter naar het noorden verplaatst. Ze heeft nu een mooie plek waar twee brede lanen bij elkaar komen. Daar hebben we veel meer ruimte om het bombardement in haar aanwezigheid te herdenken”, lacht Lia vrolijk.

We lopen erheen. Ja, dit is het beeld. Aan de rechterhand van Juliana kijkt zoon Willem in gedachten verdiept voor zich uit. Op bord 2 zien we een grote menigte in een kale besneeuwde vlakte waarin alleen nog de gehavende toren van de Wilhelminakerk omhoog steekt. De stenen van de verwoeste huizen staan keurig losgebikt opgestapeld.

Klaar om elders nieuwe huizen mee te bouwen. “Zoveel mensen als op de foto komen niet meer op de jaarlijkse herdenking af, maar het is nog steeds een fikse groep. De laatste jaren neemt de belangstelling zelfs weer wat toe.” Dat is ook te danken aan de stichting die het verhaal van het bombardement onder andere uitdraagt op scholen in de buurt.

Haagse Bos Op zoek naar andere sporen van de oorlog lopen we het heerlijk herfstige Haagse Bos

Lia van den Broek: “Hier stond voor de oorlog de ‘Tent in het Bosch’ van Sociëteit De Witte.”

in. Het bos is heel oud, de graven van Holland vermaakten zich hier al met de jacht.

Toch zijn de bomen jong. “Het grootste deel van het bos is in de oorlog gekapt.

Nee, niet als brandhout, maar om een vrij zicht te hebben op de vijand”, legt Lia uit.

Volgens de Duitsers was de kans groot dat de Geallieerden bij Scheveningen zouden proberen te landen. Vanaf 1943 werden in een brede strook tussen Den Haag en Scheveningen niet alleen bomen gekapt, maar ook huizen gesloopt en brede tankgrachten gegraven. “Deze waterpartij was onderdeel van die Atlantikwall en veel breder dan nu.”

Het bos ligt duidelijk op golvende duintjes, maar waar de brede Laan van Nieuw OostIndië het bos kruist zijn de heuvels nog hoger. “Daaronder verstopt liggen Duitse bunkers die deze toegangsweg bewaakten.

Na de oorlog wilden de Hagenaars ze niet meer zien en verdwenen ze razendsnel onder hopen zand”, weet Lia. Jammer dat er nog zo weinig van terug te zien is, zucht ik.

“Kom maar mee, ik heb nog wat tastbaars voor je.” Even verderop wijst ze omhoog naar het gebladerte van een forse beukenboom. Bovenin, gekerfd in de gladde groene bast, zie ik een hakenkruis en een mannetje.

Een zich vervelende Duitse soldaat, hoog in de boom op de uitkijk, heeft hem uitgedost met een snorretje dat nog steeds de naam van de Führer draagt.

Gek genoeg loop ik tevreden terug naar de trein.

1-2020 Wandelmagazine 45

advertorial

Rheingold

Werelderfgoed Oberes Mittelrheintal

De regio Boppard en Midden-Rijn nodigt u uit om te komen

Boppard/Bad Salzig Buchholz - Herschwiesen - Hirzenach - Holzfeld Oppenhausen - Rheinbay- Udenhausen - Weiler

wandelen!

eg nlegŵŝŶŐ ŚĞŶĂƵ mo mog ŝŶ ŚĞƚ ĂůƐ ŝ ge elijk ƐƚĂĚ Ŷ ĚĞ li jk hede ƐĐ ďƵƵ he n. ĞŶƚƌƵŵ ƌƚ ǀĂŶ de n ǀĂŶ ĚĞ ŽƉ ƐƚĂƌ ƉĂƌĚ ƚ ĞŶ njŝũŶ

325

m

300 ze

275

de

250

T ip bu

urt:

225 200 e

175 150

100

START

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

10,7 km

125

Hoogteprofiel droomroute Rheingold

Ξ 'ĞŽ ĂƐŝƐͲ ͬ>sĞƌŵ'ĞŽZWϮϬϭϯͲϭϮͲϭϲ Ξ ' 'ĞƐƵďƐŝĚŝĞĞƌĚ ĚŽŽƌ ŚĞƚ ƵƌŽƉĞĞƐ >ĂŶĚďŽƵǁĨŽŶĚƐ ǀŽŽƌ WůĂƩĞůĂŶĚƐŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐ ; >&WKͿ͗ ,ŝĞƌ ŝŶǀĞƐƚĞĞƌƚ ƵƌŽƉĂ ŝŶ ĚĞ WůĂƩĞůĂŶĚƐŐĞďŝĞĚĞŶ͘

>ĞŶŐƚĞ͗ ϭϬ͕ϳ Ŭŵ 363 Hoogtemeter WƌŽĮĞů͗ ŐĞŵŝĚĚĞůĚ >ŽŽƉƟũĚ͗ ĐĂ͘ ϰ ƵƵƌ Seizoen: gedurende het gehele jaar behalve bij ijs

In het kader va van het ontwikkelingsprogramma van ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůnj Η>ĂŶĚďŽƵǁ͕ ŵŝůŝĞƵŵĂĂƚƌĞŐĞůĞŶ͕ ĨĂůnj ůĂŶĚŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐΗ ;>D>Ϳ ĞůŝŶ

Rheingol

Ma d

rie

nb

er

g

Marienberg Ministerie voor milieu, landbouw, voending, ǁŝũŶďŽƵǁ ĞŶ ďŽƐďŽƵǁ ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůnj

Ξ 'ĞŽ ĂƐŝƐͲ ͬ>sĞƌŵ'ĞŽZWϮϬϭϱͲϬϳͲϬϲ

Hoogteprofiel droomroute Marienberg

m 300 275 250 225 200 175 150 125 100

46 Wandelmagazine 1-2020

Niet onbelangrijk is dat men hier in een uitstekend uitgebouwd wandelnetwerk beland, gezien wandelen en fietsen in Boppard en aan Midden-Rijn HET thema is!

Vier langeafstandsroutes passeren Boppard: de RheinBurgenWeg, de Rheinhöhenweg, de Moselhöhenweg en de Hunsrückhöhenweg. De Ehrbachklammweg verbind de Hunsrück met de Moezel, de Premium Wandelweg Saar-Hünsruck-Steig de Hunsrück met de Rijn.

50

START 1

'ĞƐƵďƐŝĚŝĞĞƌĚ ĚŽŽƌ ŚĞƚ ƵƌŽƉĞĞƐ >ĂŶĚďŽƵǁĨŽŶĚƐ ǀŽŽƌ WůĂƩĞůĂŶĚƐŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐ ; >&WKͿ͗ ,ŝĞƌ ŝŶǀĞƐƚĞĞƌƚ ƵƌŽƉĂ ŝŶ ĚĞ WůĂƩĞůĂŶĚƐŐĞďŝĞĚĞŶ͘

De Hunsrückbahnweg combineert de steilste spoorwegstrook met een wandeling.

Acht andere rondwandelwegen, de Traumschleifen Rheingold, Fünfseenblick, Marienberg, Elfenlay, Mittelrhein-Klettersteig, Hasenkammer, Ehrbachklamm en Ehrbachklamm met Schöneckschleife, ieder tussen 5 en 13 km lang, bevestigen dat Boppard in elke uithoek mooi is.

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

/Ŷ ŚĞƚ ŬĂĚĞƌ ǀĂŶ ŚĞƚ ŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐƐƉƌŽŐƌĂŵŵĂ ǀĂŶ ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůnj Η>ĂŶĚďŽƵǁ͕ ŵŝůŝĞƵŵĂĂƚƌĞŐĞůĞŶ͕ ůĂŶĚŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐΗ ;>D>Ϳ

11,8 km

De steilste wijnbergen en een van de mooiste oeverpromenades aan de Midden-Rijn, de oudst bewaard gebleven Romeinse kasteelmuren ten noorden van de Alpen en geboorteplaats van Michael Thonets, een stoelontwerper met wereldfaam.

Boppard heeft niet enkel geschiedenis en cultuur te bieden, maar ligt bovendien in een van de mooiste landschappen van Duitsland, het bovenste Midden-Rijn dal, sinds 2002 UNESCO werelderfgoed. Boppard was al veel langer een bezoekersmagneet, nog voor opname als werelderfgoed door de UNESCO. Dit is niet enkel te wijten aan de mondaine geïnspireerde oeverpromenade, welk tot ontspannen flaneren uitnodigt, of de stads rondgang, die al snel een wandeling doorheen de geschiedenis lijkt.

Aan de Rijnoever passeer je langs de Zoll- und Zwingburg van de Trierse keurvorsten. Maar ook de Romeinen hebben hun sporen achtergelaten met de muren van het in 360 n.C. opgerichte kasteel Bodobrica.

Een stadsrondgang door de wijnstad Boppard eindigt terecht in een van de talrijke Straußwirtschaften met de beste wijnterrassen – Schoppen genaamd - van het Midden-Rijn gebied.

Boven de grote lusvormige Rijn in het zuidelijke en zonnig gelegen gebied bouwt zich het wijnbouwgebied “Bopparder Hamm” uit over wel 75 hectare wijngaarden, het belangrijkste productiegebied van de Koningin der druivelaars, de Riesling.

Een wandeling door de Bopparder Hamm loont zich op elk moment.

75

>ĞŶŐƚĞ͗ ϭϭ͕ϴ Ŭŵ Ͳ ϱϮϬ ,ŽŽŐƚĞŵĞƚĞƌ WƌŽĮĞů͗ ŐĞŵŝĚĚĞůĚ Ͳ >ŽŽƉƟũĚ͗ ϯͲϰ ƵƵƌ ^ĞŝnjŽĞŶ͗ ŐĞĚƵƌĞŶĚĞ ŚĞƚ gehele jaar behalve bij ijs

DŝŶŝƐƚĞƌŝĞ ǀŽŽƌ ŵŝůŝĞƵ͕ ůĂŶĚďŽƵǁ͕ ǀŽĞŶĚŝŶŐ͕ ǁŝũŶďŽƵǁ ĞŶ ďŽƐďŽƵǁ ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůnj

De Midden-Rijn Klettersteig in Boppard maakt zelfs alpien wandelen mogelijk. De wandelbestemmingen voor individuele reizigers en groepen bieden ook wandelpakketten en groepsreizen aan. Meer info hierover verkrijgt u bij het serviceteam van de toeristische diensten van Boppard per telefoon of e-mail.

Informatie kan steeds aangevraagd worden bij het serviceteam van het toeristisch informatiecentrum via telefoon, e-mail of fax.

Contact: Tourist Information Boppard Am Marktplatz (Altes Rathaus) · 56154 Boppard Tel. 0049-(0)6742-3888 · Fax 0049-(0)6742-81402 E-mail: tourist@boppard.de www.boppard-tourismus.de 1-2020 Wandelmagazine 47

Boeken

Redactie Jan Erik Burger & Hans Farjon

Wanderlust

Superslotgracht Wandelen geeft ruimte in je hoofd, hart en ziel. In het erudiete Wanderlust belicht Rebecca Solnit de vele gezichten van het wandelen: van aap Lucy, de eerste tweevoetige (32 miljoen jaar geleden), tot stedenbouw en ontwerp, over tredmolens en doolhoven, over wandelclubs en tippelende prostituees. Hoe belangrijk het is om nietig te zijn in een eindeloos landschap, te wandelen zonder te weten waarheen, of te verdwalen in een stad. Solnit concentreert zich op de wandelaars die onze cultuur hebben gevormd, van filosofen tot dichters of bergbeklimmers. Ze vindt een diepgaande relatie tussen wandelen en denken en wandelen en cultuur. Het biedt een uitgelezen kans om je gedachten de vrije loop te laten.

Het wandelen van vrouwen wordt, volgens de auteur, nog steeds als een performance gezien. Lang werden vrouwen aan huis geketend door regels, gewoonten en angst.

“Obesitas en de daarmee verbonden gezondheidsproblemen lijken steeds meer een internationale pandemie te worden naarmate mensen in steeds meer delen

van de wereld van kinds af beperkt raken in hun bewegingsvrijheid en veel te veel te eten krijgen, een neerwaartse spiraal waarbij het inactieve lichaam steeds minder in staat is om in actie te komen.

Dat obesitas geen bijkomstigheid is – het gevolg van een wereld vol digitaal amusement, parkeerplaatsen en uitdijende voorsteden, maar conceptueel van oorsprong - is omdat mensen vergeten dat hun lichaam opgewassen is tegen de uitdagingen waar ze voor gesteld worden en dat het plezierig is het lichaam daarbij in te zetten.’’

Wanderlust verscheen al in 2001 en is pas nu (helaas nogal moeizaam) vertaald.

Google maps en de rol van de smart­ phone die de wandel opnieuw ingrijpend hebben veranderd, ontbreken. Toch kopen.

Wanderlust – Een filosofische geschiedenis van het wandelen Rebecca Solnit (vert. Janine van der Kooij) | Nijgh & Van Ditmar 2019 | 383 blzn. | ISBN 9789038806808 | € 25,99

48 Wandelmagazine 1-2020

Lopen langs de Linge Harry Stegeman | KNVV Uitgeverij | ISBN 9789050117098 | € 22,95

Aan de hand van Johan Bilders Dit mooi verzorgde boek verhaalt over de zomers die de negentiende-eeuwse landschapsschilder J.W. Bilders doorbracht in Vorden. Toen was hij een gewild kunstenaar, nu is hij minder bekend. De afgelopen zomers was zijn werk weer in Vorden te bewonderen en heeft een groep het Bilderspad uitgezet. Dat voert langs plekken waar de schilder zijn ezel neerplantte en naar de natuur schilderde. Van fraaie reproducties van de betreffende schilderijen valt af te lezen hoe sterk het landschap is veranderd. Ook daar gaat het boek op in. De auteur beschrijft op toegankelijke wijze de complexe ontwikkeling van het landschap vol kastelen met een bijzondere waterstaatskundige geschiedenis. Bijzonder om over kwelkraters te lezen.

De zomers in Vorden 1868-1879 – Landschapschilder Johannes Warnardus Bilders Rob de Windt | Uitgeverij Blauwdruk | ISBN 9789492474254 | € 22,95

Weelderige, groene eilanden Paddy Dillon schreef een degelijke wandelgids over de Portugese Azoren, een archipel van negen weelderige, groene eilanden in de Atlantische Oceaan. De zeventig routes bestrijken de drie eilandgroepen: de Oostelijke Groep (São Miguel en Santa Maria), de Centrale Groep (Terceira, Graciosa, São Jorge, Pico en Faial) en Westelijke Groep (Flores en Corvo).

Routes variëren van langeafstandswandelingen tot dagtochten. De beschreven wandelingen zijn voor het merendeel niet origineel, maar maken gebruik van ‘offi­ ciële’ bewegwijzerde routes en paden, inclusief delen van de meerdaagse GR1.

Ook inbegrepen is een beklimming van de Pico, de hoogste berg van Portugal.

Graag had ik de gids bij mij gehad tijdens mijn verblijf op Santa Maria (zie de reportage op blzn. 20-24 in dit nummer).

Ondanks de goede markeringen waren er behoorlijk wat twijfelgevallen. De ter plekke gemaakte beschrijvingen van Paddy zouden zeker geholpen hebben in combinatie met het gedetailleerde 1:50.000

De auteur noemt zijn boek terecht een uitnodiging om de Lingestreek zelf te gaan ontdekken, lopend of op de fiets. Een wandelgids met routekaarten en precieze routeaanwijzingen is het niet. In acht hoofdstukken vertelt Harry wat hij zoal tegenkwam op zijn wandeltocht van zo’n honderd kilometer van kasteel Doornenburg, waar de Linge in de slotgracht ontspringt, naar de vesting Gorkum.

Daar voorkomt een forse sluis dat de machtige Waal het riviertje overspoelt. Aan de orde komen de waterstaatkundige tot defensieve ontwikkelingen die hun sporen langs dit prachtige riviertje op de grens van Gelderland en Utrecht hebben achtergelaten.

kaartmateriaal. De gids biedt veel praktische informatie over reizen naar de Azoren en tussen de eilanden onderling, en reizen met het openbaar vervoer (voor zover aanwezig) op de eilanden, plus tips over horeca en lokale bezienswaardigheden.

De routes beloven groene landschappen en verbazingwekkende vulkanische verschijnselen, met bossen, rotsachtige hellingen, klifkusten en watervallen, en een rijk erfgoed van kerken, forten, molens en havens. Het milde klimaat maakt de Azoren een bestemming voor alle seizoenen, maar er heerst niet de eeuwige lente zoals op de Canarische eilanden. Van oktober tot maart is het goed om wat selectiever te zijn in de keuze van routes.

Walking on the Azores – 70 routes across Sao Miguel, Santa Maria, Terceira,Graciosa, Sao Jorge, Pico, Faial, Flores and Corvo Paddy Dillon | Cicerone Press 2019 | 290 blzn. | ISBN 9781852849085 | € 23,95

Lekker verloederd Dit is een reisgids die onze lezers in twee groepen zal splijten. Zij die van aangeharkte schoonheid houden, zullen het walgend wegwerpen. Wat is dit? Dit is een leidraad voor hen die het gehad hebben met de orde en regelzucht van dit polderland en hun heil zoeken in de puinhopen van de Industriële Revolutie. Lekker lopen over de puinbergen en ruïnes van de Waalse of Britse kolenbekkens.

Landen waar ze hun rommel niet meteen opruimen. In onze mijnstreek is dat echt niet meer te vinden. Daarom voert deze gids vol prachtige foto’s langs verloederde winkelcentra van Nijmegen en Purmerend en krimpsteden waar de bevolking het zo’n beetje gezien heeft. Denk daarbij aan Almelo, Delfzijl, Den Helder en natuurlijk IJmuiden. Compleet met wandel-, scootmobiel- en rollatorroutes op kaart en met routeaanwijzingen. Een absolute aanrader voor diegene die denkt dat hij of zij de enige is die de meerwaarde van de geboden treurnis ziet. U bent niet alleen, ook al is het op de beschreven plekken niet vergeven van de andere belevenistoeristen. Een goudmijn.

Treurtrips – (Her)ontdek Nederland!

Mark van Wonderen & Yolanda Huntelaar | Rubinstein Uitgeverij | ISBN 9789047627340 | € 25,– 1-2020 Wandelmagazine 49

advertorial

Frankrijk

Duitsland

advertorial

Avontuurlijk wandelen met IDTravel

Huttentochten in onder andere de Dolomieten

Foto: Michael_Werlberger

Foto: Giuliano Bernardi

De grillige vorm van de Dolomieten is uniek. De vele kleuren rood van de ondergaande zon zijn ongeëvenaard. De tochten die je in de streek kunt maken zijn heel divers. Er zijn tochten die in het dal beginnen en gestaag richting de boomgrens gaan.

Andere beginnen in het hooggebergte en blijven daar. Ontdek het zelf tijdens een avontuurlijke huttentocht in Italië.

I

50 Wandelmagazine 1-2020

met vergezichten waar je stil van wordt.

Ook in dit gebied overnacht je in gezellige berghutten. In de authentieke hutten geniet je van lokale streekproducten die men met Italiaanse charme serveert.

Overige landen IDTravel heeft ook huttentochten in de Oostenrijkse regio’s Tirol, Sazlburgerland, Lechtal Steiermark en Vorarlberg. Ook in de Hoge Tatra te Slowakije is een prachtige tocht uitgezet door de ongerepte natuur.

Natuurlijk mag ook Zwitserland niet ontbreken. In het Berner Oberland heeft IDTravel een uitdagende, doch betaalbare huttentocht in zijn programma. De route voert door en langs het bergmassief van de

Eiger (3970 m), Jungfrau (4158 m) en Mönch (4107 m) en doet eveneens minder bekende gebieden aan zoals het Kiental en het Blümlisalpmassief.

Onvergetelijke ervaring IDTravel biedt wandelaars verschillende huttentochten aan. Dat kan op elk niveau: er zijn tochten voor de beginnende en de meer ervaren bergwandelaars én, om niet te vergeten, voor gezinnen met kinderen.

De tochten duren vijf tot maximaal acht dagen. Onderweg passeer je pittoreske bergdorpjes, kleine hutten waar je kunt uitrusten, kabbelende rivieren, spiegelgladde bergmeren en klaterende watervallen. Je geniet van de overweldigende natuur en de

Organisatie Elke tocht is in samenwerking met lokale autoriteiten en gidsen uitgezet. IDTravel reserveert de accommodaties voor je, zorgt voor een wandelkaart en een routebeschrijving. De verzorging tijdens de tocht is op basis van halfpension en soms volpension.

Ter plaatse ontvang je nog informatie wat de actuele stand van zaken is op jouw route. Het enige wat jij hoeft te doen is wandelen. Zo kun je onbezorgd op bergwandelvakantie.

IDTravel neemt dus alle zorgen van het boeken van een huttentocht voor de wandelaar uit handen. Wat niet onbelangrijk is; alle tochten zijn door ons zelf gelopen. Wij kunnen dus spreken uit eigen ervaring.

MEER INFORMATIE over de huttentochten van IDTravel is te vinden op: www.huttentocht.nu powered by IDTravel. Voor vragen stuur een e-mail naar info@huttentocht.nu of bel 073 -5112314.

Foto: La Prugnola

DTravel heeft huttentochten uitgezet in de Dolomieten en wel in Val di Fassa en Val di Sole. De twee gebieden zijn totaal verschillend, maar toch duidelijk met elkaar verbonden. Val di Fassa is een vallei, omringd met karakteristieke, hoge rotspieken. Het is een gebied dat op het oog ruig en onbegaanbaar lijkt. De uitgezette huttentochten in deze regio bewijzen echter het tegendeel: voor wie de weg weet is het er geweldig wandelen, gevolgd door overnachtingen in comfortabele berghutten.

Ook in Val di Sole, met name in het Stelvio Nationaal Park en de Brenta Dolomieten, zijn prachtige wandeltochten in kaart gebracht. Je wandelt door dalen, langs meren, over sneeuwvelden en bergkammen

heerlijke frisse berglucht. Vergeet niet dat je tijdens de tocht zo maar herten, gemzen en ander wild kunt tegenkomen, een ervaring apart!

1-2020 Wandelmagazine 51

Duitsland

Hessen Habichtswaldsteig

Op de rand van bos en

BOERENLAND

85 kilometer wandelen over de Habichtswaldsteig; een betere manier om het voorjaar te beginnen is nauwelijks denkbaar. Vier dagen in het spoor van de havik, op de rand van bos en boerenland.

Een ontdekkingstocht in het Duitse Hessen.

TE KST PAUL VAN BODENGRAVEN FOTO’S MARCO BARTEN

D

e 85 kilometer lange Habichtswaldsteig in de deelstaat Hessen is een van de best gemarkeerde routes in Duitsland. Niet voor niks draagt de route het predicaat Premium ­Wanderweg en werd in 2019 derde bij de verkiezing van de beste wandelroute in Duitsland. Om verkeerd te lopen moet je erg je best doen – het lukt ons in vier dagen maar een keer doordat wij niet goed aan het opletten waren.

We starten onze wandelvierdaagse in Zierenberg, een rustig dorpje met vakwerkhuizen en gelukkig ook een bakker die belegde broodjes voor de lunch verkoopt. De etappe van vandaag omrondt weliswaar de buitenkant van de stad Kassel, maar daar komen we pas in de tweede helft van de middag. Voor die tijd lopen we door het groen van het natuurpark Habichtswald.

Roofvogels Habicht is Duits voor havik. Niet dat die nu per se overal langs het pad opduiken, maar we bevinden ons wel in het perfecte jaaggebied van roofvogels, die we veelvuldig boven ons hoofd zien cirkelen. De Habichtswaldsteig slingert langs de rand van boerenland en bos en dat is precies de zone waar veel van deze vogels graag verblijven. Vanuit de beschutting van de bosrand vliegen ze het

Vakwerk!

52 Wandelmagazine 1-2020

Voorjaar in natuurpark Habichtswald: slanke sleutelbloemen.

Uitzicht vanaf de Weidelsburg.

rond de Dörnberg. Daar ligt een hoogvlakte waar grillige basalttoppen boven het groene, glooiende landschap uitsteken. Je vindt er ook het natuurinformatiecentrum en – hoera! – ook een kleine koffiehoek, mit Kuchen. De klim naar boven is pittig en even verderop worden we verrast door een zweefvliegtuig dat rakelings over ons heen scheert om te gaan landen op het sportvliegveldje verderop. De zon schijnt uitbundig op deze aprildag en in T-shirt genieten we van het uitzicht.

Na een lange pauze op een van de ligbanken bovenaan de helling is het tijd om ver-

der te gaan. Vanmiddag lopen we ook nog langs de Wilhelmshöhe, het monumentale park rond het gelijknamige kasteel, aan de rand van Kassel. Dat werd in de achttiende eeuw aangelegd en door achtereenvolgende eigenaren ‘verfraaid’ met allerlei klassieke elementen. Van een waterval tot kunstmatige grotten, een megalomaan Herculesbeeld, een nepruïne en een ‘Romeins’ aquaduct, alles werd uit de kast getrokken om indruk te maken. Anno nu is het een groene oase aan de rand van de stad die toeristen van alle uithoeken van de aarde trekt. Met dank aan de UNESCO Wereld-

open weide- en akkergebied in, op zoek naar kleine prooidieren. Eenmaal gevangen worden die weer opgepeuzeld in de schaduwrijke bossen. Tijdens deze trektocht krijgen we te maken met deze voortdurende afwisseling van stille, groene bossen en uitgestrekte open gebieden.

Hoogtepunt, letterlijk ook, is het gebied

1-2020 Wandelmagazine 53

Duitsland

Redactie Jan Erik Burger

erfgoedlijst. Met fantastisch uitzicht over Kassel, dat dan weer wel.

Bij de start in Zierenberg.

Deel van de buitenmuur van de Falkensteinburg.

Naumburg in de namiddagzon.

54 Wandelmagazine 1-2020

Ridderburchten Uitzicht is niet alleen mooi, maar ook van strategisch belang, zeker vroeger. Op een aantal punten langs de route liggen ruïnes van voormalige burchten, steeds op een heuveltop. De een is niet veel meer dan wat resten van de fundatie en een enkele muur, de ander deels gerestaureerd om een indruk te geven van de grootsheid van deze bouwwerken. Als je de Habichtswaldsteig van noord naar zuid afloopt, ‘groeien’ de ruïnes naarmate je verder komt: ze zijn steeds beter en grootser gerestaureerd. De Weidelsburg is zo’n deels gerestaureerde burcht, waar je een van de torens kunt beklimmen en kilometers ver kunt kijken.

Nu een vakantiepleziertje, toen bittere noodzaak om vijandige legers te ontwaren.

Er werd nogal wat geknokt tussen de voormalige hertogen, baronnen, zelfbenoemde koningen en andere edelen, waarbij de burchten dienden als uitvalsbasis en verdedigingswerk.

Van al die onrust is nu natuurlijk niets te merken. We stuiten onderweg hooguit op een paar andere wandelaars die een stukje van het pad lopen en net als wij genieten van de vergezichten. De meeste mensen lopen een dagje. Langs de Habichtswaldsteig zijn ook acht kortere rondwandelingen uitgezet, die een deel van ons langeafstandspad volgen. Maar we ontmoeten in die vier dagen geen andere mensen die het hele pad lopen. Soms wandelen we urenlang door de bossen en velden zonder ook maar iemand tegen te komen. Probeer dat bij ons maar eens voor elkaar te krijgen!

Bewoonde wereld Toch is het niet zo dat je verstoken bent van het comfort van de bewoonde wereld.

De route doorkruist af en toe wat kleine gehuchtjes, waar je met een beetje geluk ook nog een winkeltje of kroeg aantreft. De vier etappes die wij doen eindigen allemaal in een plaats(je) met een hotel of B&B. De ene dag in een gehuchtje (Firnsbachtal) met B&B en één restaurant, de andere keer in een stadje (Naumburg) waar de prachtige vakwerkhuizen je tegemoet blinken als je eind van de dag aan komt wandelen.

Even in de sauna voor de spieren, biertje drinken, schnitzel eten en tussen de schone lakens. Het leven is comfortabel langs de Habichtswaldsteig.

Als ultieme service bestellen we voor dag drie al bij het ontbijt een picknick. Die wordt onderweg zowaar afgeleverd bij de

ruïne van de Falkensteinburg door een lokaal restaurant. Via Whatsapp krijgen we rond twaalf uur een code waarmee je het cijferslot op je picknickmand ter plaatse kunt openen. Het is nog wel drie kwartier lopen, dus duimen maar dat onze mand niet wordt ontvreemd (Natuurlijk niet, dit is Duitsland!). Zo vinden we een heerlijke verrassingsmand met brood, Duitse worst, salade, extra water, fruit en zelfs een warme hap. Plus een fles lokale appelcider (10 procent alcohol). Dat laatste heeft een klein risico in zich: het laatste stuk van de dagetappe valt ons toch net wat zwaarder…

Eind in zicht Onze laatste dag over de Habichtswaldsteig loopt naar Waldeck en de daarbij gelegen Edersee. Hier kun je naadloos overstappen op andere wandelroutes, zoals de Urwaldsteig die in een paar dagen rond de Edersee loopt. Begonnen we met een paar vervallen ruïnes, via deels gerenoveerde burchten zijn we nu uitgekomen bij het volledig gerestaureerde Schloss Waldeck, dat ook het karakter van een burcht heeft. Maar met een hotel, restaurant, museum en souvenirshop binnen de muren, heeft het wel een heel ander karakter. Even wennen aan die ‘drukte’, na vier dagen het Hessense land

Uitzicht vanaf de heuvelrug in het natuurpark.

grotendeels voor onszelf te hebben gehad.

Dat contrast wordt nog groter als we de stuwdam van de Edersee bereiken, waar ons pad officieel eindigt. Met ijswinkels, terrassen en een waterspeeltuin een trekpleister voor mensen die vooral de beziens-

waardigheden van Hessen (per auto) willen verkennen. Het sterkt ons in het gevoel dat we iets bijzonders hebben gedaan: de rand van bos en boerenland in vier zonnige dagen ontdekt, waarbij we het mooie landschap hoofdzakelijk voor onszelf hadden!

WANDELWIJZER De Habichtswaldsteig is 85 km lang en loopt tussen Zierenberg en de Edersee (bij Waldeck). De route is in twee richtingen gemarkeerd. Onderweg staan op verschillende plaatsen informatieborden met achtergrondinformatie over bezienswaardigheden ter plaatse. Langs de Habichtswaldsteig zijn ook acht rondwandelingen uitgezet (H1 t/m H8), ook uitstekend gemarkeerd. De lengte varieert van een paar uur tot een hele dag.

ook wandelarrangementen boeken, zoals de vierdaagse met bagagevervoer (wat de auteurs deden), of een reis op maat samen laten stellen.

Onze route Wij liepen van Zierenberg naar Waldeck in vier etappes: • Zierenberg – Firnsbachtal: 23 km • Firnsbachtal – Bad Emstal: 18 km • Bad Emstal – Naumburg: 22,5 km • Naumburg – Edersee: 21,5 km Met aan- en afloop naar de overnachtingsadressen liepen we in totaal 90 km.

Meer weten? www.habichtswaldsteig.de – Uitgebreide informatie over de route. Via de site kun je

1-2020 Wandelmagazine 55

Advertorial

Magazine Fotografie Professionele Fotografi e

8

Ontdek Wandelmagazine Word abonnee!

X PER JAAR

DE BESTE HEDENDAAGSE FOTOGRAFIE VOOR

SLECHTS

STUDENTEN SLECHTS

€ 29,99

Hanwag vernieuwt klassieke ‘Banks’

OOK LEUK ALS CADEAU!

Meld je aan voor de

NIEUWSBRIEF op pf.nl/ nieuwsbrief/

De kunst van fotografie www.pf.nl/abonneren

Blijf op de hoogte via onze social kanalen @professionelefotografie

facebook.com/pfpuntnl

H

et Duitse schoenenmerk paste het ontwerp aan, met als doel de pasvorm te optimaliseren en het pasbereik te vergroten. De nieuwe Banks is een zeer comfortabele trekkingschoen gemaakt van hoogwaardig nubuck leer. Voorzien van extra ruimte in de voorvoet voor een verbeterd loopcomfort. Het PU foam in de tussenzool zorgt voor een voelbaar betere demping en een goede afrol.

JOUW ADVERTENTIE HIER? NIEUW WANDELVAKANTIES: Noord-Macedonië en Winterwandelen Oostenrijk

150 individuele fiets- en Bel of mail Klaartje Grol wandelvakanties met +31 (0)30-6933727 /kgrol@virtumedia.nl bagagetransport in Europa VOS Travel - Th. Versteeghstraat 82 - 7558 HV Hengelo - T 074 277 83 82 - info@vostravel.nl

www.vostravel.nl

JOUW ADVERTENTIE HIER?

Bel of mail Klaartje Grol +31 (0)30-6933727 /kgrol@virtumedia.nl

56 Wandelmagazine 1-2020

De nieuwe Banks is verkrijgbaar in een specifieke dames- of herenleest en in diverse leest uitvoeringen. Naast de standaard leest, is de Banks ook verkrijgbaar in een vernieuwde ‘Straight Fit Extra’ uitvoering met

1 JAAR VAN €29,99 VOOR

€ 21,50 ,50

STRAIGHTFIT

EXTRA

+ cadeaus!

WWW.WANDELMAGAZINE.NU/ABONNEREN

WandelM_abonneewerf_92,5x250,5.indd 43

20-01-20 12:15

een 4 mm breder bovenwerk en een bredere zool. De Banks ‘Narrow’ Lady GTX is speciaal ontworpen voor vrouwen met smallere voeten. Naast de waterdichte en ademende GORE-TEX uitvoering is het vernieuwde model ook verkrijgbaar in een volledig leren uitvoering.

De Banks leent zich voor vele buitensportactiviteiten: van korte tot lange wandeltochten in het Nederlandse landschap tot uitdagende trekking tochten in bergachtig gebied.

Nieuwe Banks is: • Verkrijgbaar in verschillende leest uitvoeringen: standaard, Narrow en Straight Fit Extra.

• Voorzien van nieuwe, sterke veterogen en veterhaken.

• Heeft een nieuwe Vibram Endurance Pro zelfreinigende slijtzool.

• Voorzien van nieuwe PU tussenzool.

Daardoor is de zool 10% lichter in gewicht en biedt deze een betere demping.

• Gedeeltelijk voorzien van blind gestikte naden om zo beschadiging van de stiksels te voorkomen.

• Voorzien van een bovenwerk vervaardigd uit hoogwaardig nubuck leer.

• Verkrijgbaar met een GORE-TEX of een leren voering.

De nieuwe Banks is verzoolbaar en wordt net als alle andere modellen van Hanwag in Europa vervaardigd.

Meer informatie over Hanwag, de nieuwe Banks en uw dichtstbijzijnde dealer vind je op www.hanwag.nl

1-2020 Wandelmagazine 57

Tekst & foto’s Hans Farjon

Wat zien ik?

In het volgende nummer

De ruige randjes van Zuid-Wales

Noord

West

Zuid

Letland Zen wandelen over groene (spoor)wegen

Oost

196-440, Gelderland, Duiven was ook letterlijk bedoeld om iets stuiten, namelijk de oprukkende bebouwing van de twee overloopgemeenten van Arnhem: Westervoort en Duiven. De inzet van bosaanleg om ongebreidelde verstedelijking tegen te gaan en meer recreatievoorzieningen voor de stedeling te zorgen, stamt al uit begin jaren zeventig van de vorige eeuw. Toen zijn in de Randstad de eerste grote groengebieden aangelegd zoals Spaarnwoude tussen Haarlem en de hoofdstad. Later wilden overheden voor 2018 een Randstadgroenstructuur van maar liefst 15.000 hectare nieuw bos- en recreatiegebied aanleggen.

Deze omvangrijke verbouwing van het landschap in de Randstad heeft maar deels plaatsgevonden. Halverwege bleek het geld op. Ook veranderden de opvattingen over wat de recreant wil. Grootschalige bosaanleg werd losgelaten en er werd meer ingezet op de aanleg van paden om het bestaande landschap toegankelijker te maken voor de stedeling. Met de vele gebruiksfuncties, een uitgekiend padennetwerk en de afwisseling van bos, water en open landschap is het Horsterbos het resultaat van die nieuwe inzichten.

“Hoe staat jouw creatie er nu bij?”, vraag ik Willem Hoeffnagel, destijds de hoofdontwerper van het 54 hectare grote gebied. “In tegenstelling tot de hoog gegroeide eiken en populieren doen de essen het niet goed. Kijk hier heeft de essentaksterfte fikse happen uit mijn bos genomen.” Gelukkig staan de lommerrijke wilgenallee en het boomleerpad er wel prachtig bij. Echt trots is Willem op het speelbos langs de plas. Dat heeft hij samen met een groep jongens uit het aanpalende Candea College ontworpen. Het trekvlot vaart op en neer. We gaan op zoek naar de wilgwammen, cirkels van wilgentenen die op enkele meters boven de grond waren samengebonden. We vinden ze terug, maar de wigwam lijkt nu met hun punt diep in de grond geperst. “Best wel geinig”, lacht Willem. Minder te spreken is hij over de toren die door vandalen in de fik is gestoken. “Maar sinds de beheerder in het park woont, is dit soort gedonder voorbij.”

Voor meer achtergrondinformatie en wandelroute zie www.hansfarjon.nl/nieuwbos

Pripyat & de Karpaten De ongerepte kantjes van Oekraïne Royaal badderen in Plombières-les-Bains Oostvaardersplassen Wandelen in nieuwe natuur

Foto: Jonathan Vandevoorde

D

it fotopunt van de site www.nlinbeeld.org ligt op een dijkje in het Horsterpark. In het noorden zien we de trein van Arnhem naar Winterswijk voorbij schieten tussen twintig jaar oude bomen.

Ook in de andere windrichtingen zien we jong bos afgewisseld met groen gras. In het zuiden en oosten ligt een fikse plas omzoomd met rietkragen. Op deze woensdagmiddag zijn er heel wat mensen: honden worden uitgelaten, kinderen spelen onder toezicht van hun moeders en het paviljoen aan de plas zit behoorlijk vol. In het paviljoen serveert René heel behoedzaam koffie met appeltaart. Hij is hier niet de enige persoon met afstand tot de arbeidsmarkt in het park. Zijn lotgenoten knippen het gras en snoeien de bomen. Buiten zetten stellingbouwers rap de kraampjes voor de kerstmarkt ‘Dickens in de Liemers’ in elkaar.

Het Horsterpark is een Gelders neefje van de grote Randstadgroenstructuur. Het park is begin deze eeuw aangelegd als zogenoemd STUIT-bos. Die afkorting staat voor STedelijke UITloop. Het bos

Amsterdam en Nijmegen 75 jaar na de oorlog Het volgende Wandelmagazine verschijnt op 12 juni 2020. Nog geen abonnee? Meld je voor 1 juni aan, dan krijg je het volgende nummer meteen thuisgestuurd! www.wandelmagazine.nu

Jaargang 41, nummer 1, maart 2020.

Wandelmagazine is een uitgave van Virtùmedia en verschijnt driemaandelijks Hoofdredactie Jonathan Vandevoorde Eindredactie Marcia van Bijnen Redactie Judith van Bilsen, Jan Erik Burger, Rick Eggink, Hans Farjon, Willy van de Riet, Bert Stok Werkten mee aan dit nummer Marco Barten, Paul van Bodengraven, Marcel Schaap, Wouter van de Vegt, Gerrit Jan Zwier Vormgeving Twin Media bv, Culemborg Maya Timmer Cartografie UvA-kaartenmakers Bladmanagement/advertenties Klaartje Grol, kgrol@virtumedia.nl, Telefoon +31(0)30-3031295 Marketing & samenwerkingen Anna ten Brinke (030) 69 13 835 atenbrinke@virtumedia.nl Druk Veldhuis Media b.v., Raalte Distributie Aldipress, Utrecht

NIKS MISSEN?

Uitgever Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer, Postbus 595, 3700 AN Zeist info@virtumedia.nl Telefoon +31(0)30-6920677 Abonnementen De prijs voor een abonnement in NL en B bedraagt € 29,99 per jaar (alleen bij automatische incasso, verschijnt 4 x per jaar). Tarieven voor EU of daarbuiten zie: www.wandelmagazine.nu.

Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden elk jaar vernieuwd. Aanmelding kan via onze website of via de klantenservice +31 (0)85-0407400 of klantenservice@virtumedia.nl (ook voor vragen over bezorging).

Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven met vermelding van de oude en nieuwe adressering en het nieuwe telefoonnummer.

Opzeggingen dienen schriftelijk met een termijn van minimaal 1 maand te worden doorgegeven.

Lees hier hoe we met uw persoonsgege­ vens omgaan: www.virtumedia.nl/privacy-statement © Wandelmagazine. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever en de auteurs.

ISSN 0168-9126

Lommerrijke wilgenallee.

Zweeds Lapland Wildernis bij de achterdeur

WWW.WANDELMAGAZINE.NU/NIEUWSBRIEF Schrijf je in voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van de laatste wandelnieuwtjes, feitjes, uitrusting, evenementen en winacties!

Uitgegroeide wilgwam.

1-2020 Wandelmagazine 59

58 Wandelmagazine 1-2020 WandelM_stopper_nieuwsbrief_92,5x121.indd 1

20-01-20 12:17