Wandelmagazine 2 2021 by Virtùmedia

www.wandelmagazine.nu

NR 2 ZOMER 2021 • € 6,99

voor de nieuwsgierige wandelaar

5 handige tips: betere foto’s met je smartphone

Over de kliffen van de

Normandische kust Zaanstreek Monet achterna Rijnland-Palts De Limes Wanderweg

Amsterdam Een verrassende stadsbedevaart

Dublin De drie groenste wandelingen

België Dwars door de Ardennen

Inhoud 12

12 18 27

27 Normandië

Waar het zonlicht de witte kliffen raakt Noord-Holland

Met Monet langs de Zaan Ierland

Drie groene wandelingen in en rond Dublin

2 Wandelmagazine 2-2021

32 42 48

Amsterdam

Op bedevaart van Fatima naar Lourdes Rijnland-Palts

Langs de Limes Wanderweg Saksen

Zigzaggen naar een glaasje godendrank

Menseneter

68 72

Haute-Provence

Annot, wonderland van zandsteen Ardennen

Boswandeling XXL

En ook nog 04 07 09 10 25 38 54 61 62 64 76 79

Onderweg Lopend vuur – Simone en Liesbeth Verslag LenteWandeling Frisse neus – Vliegveld Bergen Column Judith van Bilsen Natuur om de hoek – Brabants Leudal Betere foto’s met je mobieltje Uitgerust Uitgeprobeerd Boeken Wat zien ik? 2.624583 NB – 4.641450 OL Colofon

Omslag: De spectaculaire Côte d’Albâtre in Normandië. Foto: Monique van Gaal

Fascinerend hoe de wolf Europa verovert. Er gaat bijna geen week voorbij of je leest erover in de media. Waar het volgens sommigen allemaal (weer) is begonnen, zijn de populaties in de Abruzzen die over ons continent uitzwermen. Toevallig raakte ik niet lang geleden in een Amerikaanse Facebookgroep in een discussie over wolven verzeild. Ik had een link naar een gepubliceerde studie gedeeld over het succes van de herintroductie van wolven in Yellowstone, nu 25 jaar geleden. Het ecologisch evenwicht was zo goed als helemaal hersteld (kort door de bocht: de populatie edelherten was uitgedund, waardoor minder bomen dood gingen en rivieroevers herstelden, wat veel vogels aantrok die er al een eeuw verdwenen waren). De meesten reageerden enthousiast op mijn bericht. Eén iemand vond het allemaal één grote leugen. Toen ik hem vroeg om een toelichting, stelde hij dat die beesten levensgevaarlijk waren. Of ik ooit al eens twee weken in de wildernis had doorgebracht met kleine kinderen, vroeg hij retorisch. En of ik ze vrij zou durven laten rondlopen als ik wist dat er wolven zaten… Ik opperde dat de mens misschien niet voorbestemd is om twee weken in de wildernis los te lopen. En wolven waren er toch eerst? Zodra ik bij iemand op Facebook tekenen van opzettelijke stupiditeit vermoed, ga ik er graag met gestrekt been in, iets wat je in principe nóóit moet doen op Facebook, maar wat moest ik anders tijdens zo’n lange, grauwe lockdown. Dus gaf ik hem nog een welgemeend advies mee, of hij misschien de moeite zou willen doen om zijn wijsheid ook uit andere bronnen te halen dan alleen maar Roodkapje en de Boze Wolf (zijn enthousiaste reactie op mijn suggestie doet er hier even niet toe). Blijkbaar zijn er nog altijd lieden die redeneren als tweehonderd jaar geleden: roei uit wat maar een beetje risico zou kunnen vormen en de mens heeft de speeltuin helemaal voor zichzelf. Zo verdwenen ook beren bijna volledig uit Europa, of lammergieren ... Gelukkig is de wolf aan een comeback bezig. Wie weet kom je er ooit ’ns eentje tegen die erg veel trek heeft in een van je kinderen. Gewoon veel lawaai maken. Wild zwaaien met je armen. Dat jaagt zelfs de wreedste menseneters de stuipen op het lijf.

@jvandevo @mild_adventures

2-2021 Wandelmagazine 3

Redactie Rick Eggink

Foto: Mijke Bos

Foto: Heuvelrug Wandeltochten

Onderweg Nieuws voor wandelaars

WANDELGIDS UTRECHTSE HEUVELRUG

Foto: Foto: Marcel van Kerkhof

Elk jaar organiseert de Rotary Club Veenendaal Regio een benefietwandeltocht waarvan de opbrengst naar een goed doel gaat. Omdat massa-evenementen vanwege de coronacrisis niet wenselijk zijn is er dit jaar voor gekozen een wandelgids uit te brengen zodat mensen een tocht individueel kunnen lopen en er toch inkomsten naar twee goede doelen stromen. Het boekje bevat hele dagtochten en korte wandelingen op de Utrechtse Heuvelrug. Er is zelfs een rondtocht van 49 kilometer, die als meerdaagse wandeling afgelegd kan worden. Alle routes zijn duidelijk beschreven, voorzien van kaartjes en praktische informatie. De wandelgids kost € 17,50 en is te koop via de website. www.heuvelrugwandeltocht.nl

4 Wandelmagazine 2-2021

Ode aan het Friese landschap Terpen, dijken, gemalen, ingedamde binnenzeeën: Friezen doen er al eeuwen alles aan om het nuchtere hoofd boven water te houden. Het resultaat van deze noeste arbeid is een bijzonder landschap dat je nergens anders ter wereld aantreft. Maar misschien wel het meest imposant is het waddenlandschap. Wie niet vies is van wisselende contacten komt naar de Waddenzee waar de omgeving elke dag een andere relatie met je zoekt. Met de campagne Ode aan het Friese Landschap wil Friesland die interactie van mens en natuur extra in de verf zetten. Een, gezien de coronacrisis, actueel en populair thema. www.friesland.nl/ode

Ons Kloosterpad In vijftien etappes loop je voortaan 330 kilometer lang door prachtige Brabantse landschappen en langs een vijftigtal (voormalige) kloosters. Elke etappe eindigt bij een bewoond klooster. De mogelijkheid bij deze pelgrimstocht om in sommige daarvan te overnachten en mee te draaien in het kloosterritme kan voor wandelaars een extra stimulans zijn dit pad te betreden. Het bijgeleverde Bindboek Ons Kloosterpad is niet alleen een wegwijzer maar ook een spirituele reisgids. Naast alle informatie over de route en de bijzondere kloosters onderweg, geeft het Bindboek wandelaars ook aanzetjes tot contemplatie en overpeinzingen. Opbrengsten komen ten goede aan de instandhouding van de kloostergemeenschappen. Het Bindboek is voor € 29,50 te verkrijgen bij de kloosters en via de website. www.brabantskloosterleven.nl

HOU DIT VOETPAD VRIJ, DAN ZIJN WIJ OOK BLIJ! Om mensen bewust te maken van de hinder en het gevaar van obstakels op voetpaden lanceert de stichting Voetlicht de actie ‘Hou dit voetpad vrij, dan zijn wij ook blij!’ . Een vijfde van alle verplaatsingen vindt te voet plaats. Bijna iedereen is dagelijks ook wel een keer voetganger. Soms functioneert de loopruimte eerder als een parcours met obstakels dan als een veilige, plezierige plek voor tweevoeters. Het aantal ongevallen waarbij voetgangers betrokken zijn doen nauwelijks onder voor die van fietsers. De meest ernstige vinden plaats binnen de bebouwde kom. Met de campagnes en projecten wil Voetlicht bij beleidsmakers bereiken dat voetgangers de voor hen bestemde ruimte terugkrijgen. www.voetlicht.info

Foto: Maria Bruning Foto: J. Vandevoorde Foto: Viewingmalta.com

Wordt het Malta …

Megalithische tempels van gantija.

Malta claimt zijn bevolking het snelste van de Europese Unie te vaccineren. Het verwelkomde als een van de eerste landen weer toeristen uit het buitenland, mits ze gevaccineerd zijn. Malta is een archipel van kleine eilandjes in de Middellandse Zee, ten zuiden van Sicilië. De drie grootste eilanden zijn Malta, Comino en Gozo. Malta heeft een bijzonder rijke geschiedenis, dank zij de Tempeliersorde die er zich vestigde. Maar er zijn resten van bouwwerken gevonden die erop wijzen dat de eilanden al meer dan zevenduizend jaar geleden bewoont waren. Daarom staan drie sites op de UNESCO werelderfgoedlijst. www.visitmalta.com

… of Liechtenstein? De koude dagen zijn voorbij, het is weer tijd om vakantie te plannen. Denk daarbij ook eens aan het vorstendom Liechtenstein. Liechtenstein? Het kleine land (160 km2) ligt tussen Oostenrijk en Zwitserland in en telt veertigduizend inwoners. Het hoogste punt is de Grauspiz (2599 m). Het hoogst gelegen dorp Malburn ligt op 1600 meter hoogte en

is een wandelparadijs. Liechtenstein heeft een gratis wandelbrochure uitgegeven met 21 wandelingen: van dagwandelingen voor het gezin tot meerdaagse tochten. Je kan deze wandelbrochure downloaden of als boekje bestellen. www.liechtenstein-marketing.li

Foto: Liechtenstein-marketing

De bekende Fürstensteig.

Kruistocht in spijkerbroek Wat is jouw favoriete jeugdboek? Grote kans dat Kruistocht in spijkerbroek van Thea Beckman in jouw top drie staat. Dat geldt in ieder geval wel voor reisblogger Mario van Vakantaseren.nl. Komende zomer wandelt hij de route na van Dolf Wega, de vijftienjarige hoofdpersoon uit het boek. Deze zomer gaat Mario in de voetsporen van Dolf en de achtduizend kinderen van de kinderkruistocht uit 1212 zijn eigen kruistocht afleggen (en inderdaad in een spijkerbroek). Hij start op 10 augustus in Spiers in Zuid-Duitsland en wandelt door het Zwarte Woud en dwars door de Oostenrijkse Alpen. Daarna over de Brennerpas naar Bolzano in Noord-Italië en verder langs het Gardameer. Totdat hij Genua bereikt met ruim 1000 kilometer in de benen. Voor zijn odyssee trekt hij zes weken uit. Net als Dolf en de kinderen in 1212. Mario hoopt dat tijdens zijn wandelavontuur veel mensen, in het bijzonder kinderen, virtueel mee gaan wandelen en -lezen. Crowdreading noemt hij dat. Via zijn stories op Instagram gaat hij onderweg geregeld een stukje voorlezen uit het boek en zijn avonturen delen. Je kunt dus samen met Mario de aankomende zomer dit beroemde verhaal (her)beleven. Tijdens zijn tocht maakt hij ook een reportage die later wordt gepubliceerd in Wandelmagazine. Volg Mario op www.vakantaseren.nl en www.instagram.com/ vakantaseren

2-2021 Wandelmagazine 5

JOUW ROUTE NAAR AVONTUUR Vind, plan en deel je avonturen met komoot.

komoot.nl

6 Wandelmagazine 2-2021

Lopend vuur

Simone en Liesbeth Op een koude voorjaarsdag heb ik afgesproken met de zussen Simone Groeneveld en Liesbeth van Dalen. De een woont in Delft, de ander in Sellingen (Groningen). Ik spreek hen over hun wandelproject Walk2Meet, het idee om vanuit twee uithoeken van het land naar elkaar toe te wandelen om elkaar dan ergens halverwege tegen het lijf te lopen. TEKST & FOTO WILLY VAN DE RIET

e lopen de Delftse Hout in. Eigenlijk weten ze niet zo goed wanneer het serieuze wandelen is begonnen. “Vaak krijg je het mee van je ouders”, meent Simone. “Als tiener haak je even af want dan vind je alles stom, maar zo rond je dertigste-veertigste besef je dat het een activiteit is die eigenlijk alles in zich heeft.” Nadat ze het Pieterpad hadden gelopen, kwamen de zussen niet meer van het wandelvirus af. “Dat Pieterpad was zo geweldig! We kregen toen echt de smaak te pakken en hebben toen meerdere GR’s gelopen, in binnen- en buitenland.” Maar omdat ze zo ver uit elkaar wonen, liepen ze bij de planning van gezamenlijke wandeldagen toch steeds tegen logistieke onhandigheden aan en borrelde er een nieuw plan naar boven. “Santiago de Compostella staat nog steeds op onze verlanglijst”, zegt Simone. ”Maar zes weken van huis vinden we toch wel lang en dat kan nu ook niet, met ons werk en ook wat mantelzorg. Dus hebben we dat project in de ijskast gezet.” Toch hadden ze zin in een nieuw wandelproject, maar zodanig dat ze beiden wat meer vrijheid hadden om de dagen in te delen. En dat is Walk2Meet geworden. “We verzinnen een route van circa 200 kilometer vanuit huis die we in zo’n tien etappes willen afleggen waarbij we naar elkaar toelopen. Het enige dat vaststaat is de einddatum en de laatste drie etappes lopen we op dezelfde dagen, om elkaar op het eindpunt in levende lijve te ontmoeten. Het kan dus zijn dat ik in één maand drie etappes loop en de andere maand helemaal geen tijd heb, dat maakt niet uit. Als we een traject hebben bedacht, gaan we de route uitknobbelen. Dat gepuzzel is echt zo leuk om te doen!” Als het zo uitkomt lopen ze ook meerdere dagen achter elkaar, met een overnachting. Simone heeft goeie herinneringen aan ludieke adressen van stichting Vrienden op de fiets, Liesbeth houdt erg van de charme van een B&B: “Ik houd van iets meer privacy, hoewel je bij Vrienden op de fiets ook vaak kunt kiezen voor adressen met een apart gastenverblijf.”

“Toen we dit voor de eerste keer deden, vond ik het alleen lopen ook best spannend”, vertelt Simone. “Vooral ’s morgens vroeg als je bijvoorbeeld een bos ingaat. Ik hoorde eens wat ritselen en zag een wildzwijn op het pad. Meteen ging er door mijn hoofd: vallen die mensen aan? Maar dat duurde maar heel kort, ik vind het alleen lopen nu echt heerlijk! Al die vogelgeluiden, je kunt overal even blijven staan om te kijken en te luisteren. Het heeft ook iets meditatiefs.” Liesbeth vult aan: “Wat ook opvalt is dat je in je eentje veel sneller contact hebt met andere mensen onderweg. Soms lopen ze een stuk met je mee en dan hoor je soms echt ontroerende verhalen. Zoals iemand die wandelde om in conditie te blijven omdat ze nog twaalf chemobehandelingen moest ondergaan.” Omdat ze zelf de routes maken, gebruiken ze de app Topo GPS op de telefoon en als ze onderweg zijn, houden ze contact via Whatsapp. Zijn er wel eens momenten dat ze het niet meer zien zitten? “Ja, natuurlijk. Hoe goed je het allemaal ook hebt bedacht van tevoren, soms loopt het niet zoals je wilt of heb je gewoon je dag niet. Je mist wel eens een bus die je écht moest hebben.” Liesbeth overkwam het een keer dat ze bij Warten met een pontje de rivier moest oversteken, maar dat was wegens corona uit de vaart genomen. “Dat was balen, want dan mag je twee uur omlopen. Maar de teleurstelling duurde niet lang, want ik kreeg een lift van mensen met een bootje!” De positieve ervaringen en de vaak memorabele ontmoetingen onderweg maken dat ze alweer een nieuw project hebben bedacht, waarbij ze ergens in de buurt van Doetinchem willen uitkomen. “Wij vinden dit zo leuk, we hopen met dit verhaal anderen op een idee te brengen.”

“Vooral het uitknobbelen van de route is zo ontzettend leuk!” 2-2021 Wandelmagazine 7

Kies voor elk moment de wandelervaring die bij jou past.

Gelukkig kunnen we wandelen!

Gelukkig kunnen we wandelen geeft je in 52 praktische hoofdstukken steeds nieuwe input en inspiratie over wandelen. Vol wetenschappelijke feiten over de effecten en vrolijke anekdotes ter illustratie. Wandelen maakt inderdaad gelukkiger, meer ontspannen en vriendelijker. Dit gevoel herken je waarschijnlijk wel

uit ervaring. Dit boek geeft je juist die tips en inzichten waardoor je nog meer zin krijgt om op pad te gaan! Kortom: Wandelinspiratie voor elke week van het jaar. Leer experimenteren met de duur en het tijdstip gebruik van zintuigen alleen of samen op pad doelgericht of kans op verdwalen zon of regen, etc.

Verkrijgbaar in de (online) boekhandel | Gelukkig kunnen we wandelen | Annabel Streets | € 20,- | verschijnt 29 juni 2021

Voor elk wat wandels Tussen 5 en 13 mei trok een groep lezers er op uit voor de Wandelmagazine LenteWandeling. Omdat je vooraf je gewenste wandelduur kon opgeven, kon iedereen meedoen. Zo sluit het evenement altijd aan op je persoonlijke agenda en kunnen. Met deze unieke insteek staat het ontdekken en de beleven van de wandeling centraal. Voor elk wat wandels dus!

Waar we bij de WinterWandeling (zie ons vorige nummer) getrakteerd werden op prachtige winterse én zonnige taferelen, leek het alsof de lentewandeling plaatsvond in een decor dat eerder past in een nat en guur naseizoen. Niettemin stuurden vele tientallen deelnemers een foto in die ze onderweg gemaakt hebben: in plaats van een echt stempel een plaatje als bevestiging van deelname in coronatijd. Iedere deelnemer die een foto instuurde ontving een medaille. Er werd bovendien gevraagd om de mooiste foto van een boom te maken. De winnende beelden zijn op deze bladzijde te zien en ontvangen naast een jaarabonnement op Pf Fotografie Magazine ook … een eigen boom! Een nieuw geplante adoptieboom wel te verstaan, een duurzame prijs die samen met Trees For All mogelijk wordt gemaakt.

Esther van Winden

Het verhaal van Esther van Winden uit Bleiswijk raakte ons in het bijzonder. Ze schreef: “Door een vorm van reuma heb ik noodgedwongen mijn geplande 90 minuten in drie stukken moeten breken. Ook heb ik niet in de natuur gewandeld, maar boven op zolder op mijn loopband. Mijn man verklaarde me voor gek en zei nog: ‘Je hóeft het niet te doen hè?’ Maar ik wilde het toch per se ... Opgeven is geen optie en door de lockdown ben ik meer gaan wandelen (sinds 1 januari zelfs elke dag), ondanks de pijn, en ben ik zowaar van mijn krukken af!!! Ik heb dus geen foto's van mooie bomen onderweg, maar heb wel door het smalle zolderraampje uitzicht op wat bomen, dus die foto stuur ik mee. Ik ben trots en blij dat ik toch die 90 minuten heb gelopen ...”

Jet Mertzenich

Rien de Wolff

Marcha Bos

2-2021 Wandelmagazine 9

Nederland

Frisse neus

Vliegveld/Fliegerhorst Bergen

Slagveldtoerisme Tijdens de lockdown mochten we niet veel, maar nog wel een ‘frisse neus’ halen. Gelukkig maar! Maandenlang trokken onze redactieleden erop uit in hun eigen streek. Want Nederland bulkt van de interessante plekjes. Zoals het vliegveld Bergen in de Kop van Noord-Holland. TEKST & FOTO’S JAN ERIK BURGER

Kunstenaarsdorp Bergen is een geliefde wandelbestemming. De duinen zijn hier op hun breedst en met de steile binnenduinrand tussen Bergen en Schoorl ook het hoogst. Rondom de Ruïnekerk ligt een bescheiden, maar aantrekkelijk centrum. En niet te vergeten de rustiek gelegen villawijk in de stijl van de Amsterdamse School. Ik kom er al bijna vijftig jaar. Je hebt nooit alles gezien, zo blijkt. Rond Bergen en Schoorl zijn er veel wandelmogelijkheden bijgekomen, juist op de overgang van duin en polder, dank zij inspanningen van Wandelnetwerk NoordHolland, maar ook van Natuurmonumenten en met hulp van lokale boeren. Een voordeel is dat het hier veel rustiger is. Zo kun je buiten het broedseizoen wandelen rondom het vroegere vliegveld Bergen in aansluiting op een klassieke tocht vanuit het centrum naar het Oude Hof, een voormalige buitenplaats aan de rand van het inmiddels drooggelegde Bergermeer. Vroeger waren veel mogelijkheden om te struinen wel bekend bij de lokale jeugd, maar was het min of meer clandestien en werd zeker niet aangemoedigd. Het gebroken geweertje Bezuinigingen op Defensie zijn een terugkerend thema in de vaderlandse politiek. Dat was in het interbellum na de Grote Crisis niet anders. Langzamerhand rijpte toch de opvatting dat met de verkiezing van Adolf Hitler niet een grote vredesapostel aan het bewind gekomen was. In 1937 begon de Nederlandse luchtmacht de aan10 Wandelmagazine 2-2021

leg van vliegveld Bergen in de Bergermeerpolder. Waarom in het verre Bergen? Omdat het dorp zover mogelijk van de Duitse grens af lag en het bereik van vliegtuigen was toen niet zo groot. In de zomer van 1939 werd het vliegveld in gebruik genomen en kwamen de eerste toestellen. De starten landingsbaan was van gras. Er zijn drie betonnen platforms en zes hangars gebouwd. In mei 1940 was het vliegveld nog niet af. Een vierde platform is er nooit gekomen. In de mobilisatieperiode van 1939-’40 waren er negenhonderd manschappen gelegerd op en rondom het vliegveld. Er stonden drie typen toestellen: de Fokker CX, de Fokker CV en de moderne Fokker G-1. Op 10 mei 1940 rond vier uur ’s nachts viel de Duitse Luftwaffe het vliegveld aan. Op dat moment stonden de twaalf Fokker G-1’s keurig in een rij op Platform drie, dat toen nog maar net een Lanceerplatform V1.

week in gebruik was. Daarvoor stonden Fokker G-1’s verspreid opgesteld, bijvoorbeeld naast boerderijen langs de Hoeverweg tussen Alkmaar en Egmond aan den Hoef. Nu waren ze een gemakkelijke prooi voor de aanvallende Duitse toestellen. Eén Fokker G-1 slaagde erin om op te stijgen, vier toestellen gingen verloren, de rest werd (zwaar) beschadigd. Er brak paniek uit en veel soldaten vluchtten voor de aanvallende vliegtuigen en de rondvliegende bomscherven. Een levens gevaarlijke situatie. Zo hadden de G-1’s elk zesduizend patronen aan boord. Bij een brand zouden die ontploffen en alle kanten op schieten. Overigens hebben de verspreid opgestelde Fokkers CX en gerepareerde G-1’s tussen 10 mei en 15 mei 1940 nog diverse missies uitgevoerd vanaf het zwaar beschadigde vliegveld.

De Einjäger Halle.

Bunkerdorp.

Fliegerhorst Bergen Na de capitulatie op 15 mei 1940 heeft de Duitse Luftwaffe het vliegveld in gebruik genomen voor de bescherming van konvooien op de Noordzee. Direct is begonnen met het weer opbouwen en camoufleren van de installaties. Rondom het vliegveld werden diverse bunkerdorpen gebouwd ter verdediging van het luchtruim. Een bijzonder punt langs de wandelroute is de Ein jäger Halle, een als boerderij vermomde hangar. In een bijgebouw stond een hulpmotor vaak permanent te draaien om een jachtvliegtuig snel te laten starten om op te stijgen. Precies twintig jaar geleden schreef de Volkskrant er een licht nostalgisch artikel over. “De brede schuifdeuren met hun planken in visgraatpatroon dragen nog vaag de grijsblauwe kleuren van de Luftwaffe. Een gat is dichtgespijkerd met geteerde planken, de muren zijn beginnen te scheuren.” De auteur voorspelde snelle teloorgang, maar na gebruik als varkensstal is de gierlucht weggetrokken en huizen er nu

IJslandse pony’s in. De scheur in het dak is er nog steeds, de kleur van teer is niet meer te herkennen, maar de 55 centimeter dikke muren houden stand. Tijd om in te grijpen, vooral die fraaie hangardeuren schreeuwen om herstel. Kansen voor slagveldtoerisme. Tussen 1940 en 1945 zijn er veel luchtaanvallen op het vliegveld uitgevoerd, waaronder een groot Amerikaans bombardement in mei 1944. Na de invasie in Normandië op 6 juni 1944 heeft de Luftwaffe het vliegveld onklaar gemaakt. In mei 1945 waren er voedseldroppings. Daarna is het terrein niet meer als vliegveld gebruikt, hoewel Defensie hier tot 2013 een mobilisatiecomplex heeft aangehouden. Delen zijn inmiddels verkocht, onder andere aan Natuurmonumenten en Ecodorp Bergen.

WANDELWIJZER Vervoer Vanaf station Alkmaar met buslijn 166 naar halte Het Plein in Bergen. Met de auto parkeren bij het landhuis Oude Hof (gratis). Onze tip Het museum van het vliegveld bestaat uit twee bunkers: de commandobunker en een kleine bunker. Adres Groeneweg 14 in Bergen NH. Vanaf het hek de borden volgen. Meer weten? • www.museumvliegveldbergen.nl • Facebook: Vliegveld Bergen ’40/’45

2-2021 Wandelmagazine 11

Frankrijk

Normandië

Langs de Côte d’Albâtre

Waar zonlicht de witte kliffen raakt

12 Wandelmagazine 2-2021

In het noorden van Normandië volgt de GR 21 de indrukwekkende kalkstenen kliffenranden boven Het Kanaal. Hier leefde de bevolking eeuwenlang van de visvangst, smokkelarij en het plunderen van scheepswrakken. In de negentiende eeuw inspireerde het magische licht langs Côte d’Albâtre, de ‘albasten kust’ bij Étretat, tal van impressionistische kunstenaars. TEKST RUUD BEUNDERMAN & FATIMA VAN DER MAAS FOTO’S RUUD BEUNDERMAN & MONIQUE VAN GAAL

Het strand van Étretat. Foto: MvG

2-2021 Wandelmagazine 13

Frankrijk

n de tweede helft van de negentiende eeuw vonden binnen enkele decennia enorme veranderingen plaats in het leven van de lokale bevolking langs de Normandische kust. De aanleg van treinverbindingen vanuit Parijs maakte dat de kust na 1840 makkelijk en snel bereikbaar werd. Daarmee kwam het toerisme op gang. Eenvoudige vissersdorpen veranderden in mondaine badplaatsen langs een schitterende kust waar rijke Parijzenaren in de zomer uit de vuile hoofdstad naartoe vluchtten. De afgelopen zomer liepen wij een stuk van de GR 21 tussen Fécamp en Étretat. Dit deel van de kust is bekend om de indrukwekkende witte kalkkliffen die door talrijke schilders vereeuwigd zijn, waaronder JeanBaptiste Corot, Eugène Boudin, Claude Monet en Berthe Morisot. Fécamp Het stadje Fécamp heeft nog het meest zijn oorspronkelijke karakter van vissersplaats behouden. In tegenstelling tot de andere plaatsen langs de kust, waar de vissersboten op het strand lagen, mondt in Fécamp de rivier Valmont uit in zee. In het midden van de grote haven ligt het imposante gebouw van de voormalige kabeljauwdrogerij (nu het Musée des Pêcheries). Vanaf de bovenverdieping heb je een prachtig panorama over de haven. In het gebouw daarnaast, het Office de Tourisme, worden we geïnformeerd over de rijke geschiedenis van de kust. We krijgen het advies eerst aan de noordkant van de haven het uitzicht bij Cap Fagnet te bewonderen: “Via het matrozenpad met een steil klimmetje bereikt u de Cap Fagnet. Hier ligt het kerkje Saint-Pierre des Marins en de kleine kapel Nôtre-Dame-du-Salut, een eenvoudig monument voor de vissers.” Een ‘steil klimmetje’ is het zeker, maar eenmaal boven doet het adembenemend uitzicht over de haven van Fécamp de inspanning vergeten. In de verte zien we Yport en Étretat liggen. De lucht is strakblauw en er waait een zacht briesje, beneden ons kabbelt een bijna rimpelloze zee. Vanaf deze plek zagen de vrouwen van Fécamp de vissersboten vertrekken. Bij slecht weer kwamen ze hier regelmatig 14 Wandelmagazine 2-2021

Uitzicht vanaf de Falaise d’Amont richting Étretat en Falaise d’Aval. Foto: RB

Fécamp heeft nog het meest zijn oorspronkelijke karakter van vissersplaats behouden terug om te bidden voor een behouden terugkeer van hun mannen. Tot midden twintigste eeuw vertrokken elk jaar zo’n tachtig vissersschepen voor de kabeljauwvangst naar Newfoundland met aan boord opgeteld soms wel 2.500 man. Knullen van vijftien jaar voeren als scheepsjongens mee op de vloot. De vissers waren zes maanden van huis en de overtocht, maar ook het verblijf op het koude Newfoundland waren vol gevaren. Veel vissers kwamen niet terug. Begin zeventiger jaren van de vorige eeuw viel de visvangst vrijwel geheel weg doordat toen visquota werden ingesteld om de achteruitgang van de visstand tegen te gaan. Impressionisten Weer teruggekeerd bij de haven lopen we op de boulevard langs een aantal informatiepanelen met afbeeldingen van schilderijen die door de impressionisten zijn gemaakt. Eén schilderij van de haven is van de Franse schilderes Berthe Morisot. Zij kwam in de zomer van 1874 in Fécamp

aan en leerde er haar aanstaande echtgenoot Eugène Manet, de broer van de beroemde schilder Édouard Manet, kennen. We fantaseren dat Berthe op deze plek door Eugène ten huwelijk moet zijn gevraagd. Haar antwoord was oui, al is bekend is dat zij liever met zijn broer getrouwd was. Even verderop komen we bij een informatiepaneel met een zeegezicht. Op deze plek schilderde Claude Monet in 1881 de zee en de kust. Zijn kleurrijke palet, de lichtval op het water en de woeste golven die op het strand beukten maken veel indruk. Monet schilderde vrijwel alle doeken met de blik op zee gericht. Hij had weinig boodschap aan het afbeelden van de sociale veranderingen die in de vissersdorpen achter hem plaatsvonden. De vissershuisjes werden afgebroken om plaats te maken voor de bouw van hotels, het casino en de villa’s van de gefortuneerde Parijzenaren. Even voorbij het casino aan de zuidkant van de boulevard gaan we het pad omhoog

Monument voor de vissers in Fécamp. Foto: RB

richting Yport. We kiezen voor de route bovenlangs. Over het strand lopen kan ook, maar er wordt nadrukkelijk gewaarschuwd voor de vloed die heel snel opkomt en de wandelaar kan verrassen. In de afgelopen jaren zijn van de kliffen langs de gehele Côte d’Albâtre bovendien regelmatig stukken rots naar beneden gestort. Voorbij de camping begint onze kustroute van vandaag. Het pad heeft een korte afdaling bij Grainval en gaat dan weer omhoog richting Yport. We komen op een plateau met een wijds uitzicht over de zee. Het is een prachtige dag aan het worden. Er gaat een zacht briesje door onze haren en de temperatuur is aangenaam. Waar de tijd stilstaat Even voor Yport gaat het pad omlaag naar de kust en komen we in een knus badplaatsje. Het lijkt of de tijd hier heeft stil gestaan. Op het strand liggen een paar vissersboten. Een aantal klassieke villa’s en hotels staan in de felle zon en het licht weerkaatst op het strand. Je waant je terug in de tijd dat schilders als Jean-Baptiste Corot en Pierre-Auguste Renoir hier verbleven. Het is rond het middaguur, tijd voor een eenvoudige lunch bij het lokale visrestaurant aan de boulevard. De vis salade is verrukkelijk. Op het terras klinkt

Zicht op de kust bij Varengeville–sur–Mer. Foto: RB

2-2021 Wandelmagazine 15

Frankrijk WANDELWIJZER De GR 21 is werd in 2020 verkozen tot Frankrijks ‘meest geliefde Grande Randonnée’ en volgt de kust van Le Tréport naar Le Havre in het noorden van Normandië. Daarvan lopen 130 km – doorgaans op veilige afstand – langs de spectaculaire kliffen. Onderweg stijg en daal je enkele honderden hoogtemeters per dag. Oppassen voor afbrokkelende randen en bij harde wind of regen (gladheid)! Vervoer Fécamp ligt op zo’n 586 km van Amsterdam. Met de trein kom je er in een dag met een overstap in Lille naar Fécamp of via Parijs (Station St. Lazare naar Fécamp). Beschreven wandelroute Afstand Fécamp-Étretat over GR 21: ong. 17 km. Voor wie vanuit Étretat terug wil naar het beginpunt: Keolis Bus 24. Slapen Genoeg accommodaties in de kustplaatsjes, eventueel te boeken via het Office de Tourisme van Fécamp: www.fecamptourisme.com (ook in het Nederlands) Eten • Fécamp: Chez Nounoute. Voor de beste vis en zeevruchten. • Yport: ga eten op het terras van Le Petit Saint-Pierre. • Étretat: Le Bel Ami. Keuken met mediterrane invloeden, opgedragen aan Guy de Maupassant. Tips • Fécamp: Église St. Étienne (visserskerk), Musée des Pêcheries, Abbatiale de la Trinité (12e/13e-eeuwse abdijkerk), Palais Bénédictine (likeurstokerij): in 1863 creëert Alexandre Le Grand, een koopman uit Fécamp, de beroemde Bénédictine-likeur. • Étretat: huis Clos Arsène Lupin van Maurice Leblanc (auteur van de boeken over de detective Arsène Lupin), Les Jardins d’Étretat, huis La Guillette van de schrijver Guy de Maupassant, monument voor de piloten Nungesser en Coli. Kaarten • IGN 1710 ET Le Havre – Etretat/Yport , 1:25.000 • IGN 1809 OT Yport – St.-Valéry-en-Caux, 1:25.000 Lezen Rother Wandelgids Normandië, Thomas Rettstatt, uitg.Elmar, ISBN 9789038926261 Meer weten? www.wandelenlangskusten.eu/Normandie/GR21.php

Haven van Fécamp

een aangenaam geroezemoes, we dromen even weg en kunnen ons best voorstellen waarom de schilders zo graag naar de kust kwamen … Met enige moeite dringt het besef door dat het tijd wordt om op te stappen; er ligt nog een behoorlijk deel van de wandeling voor ons. Aan het einde van de boulevard gaat het pad omhoog richting Vaucottes. Tot aan Bénouville loopt de route eerst een stuk landinwaarts om daarna recht boven de kliffen verder te gaan. Zo’n honderd meter beneden ons ligt een strand van kleine keitjes. Hier gingen de vissers vroeger langs de Escalier du Curé (de ‘trap van de pastoor’), een steil paadje uitgehouwen in de rots, naar het strand, maar dit is nu afgesloten. Gelukkig loopt onze route ver genoeg van de rand vandaan om geen hoogtevrees te krijgen. We lopen over een glooiend terrein richting Étretat, het laatste deel van onze wandeling. Twee vliegeniers We naderen Étretat. De kleine, mondaine badplaats wordt geflankeerd door de

16 Wandelmagazine 2-2021

beroemdste rotspartijen van Normandië: de prachtige Falaise d’Amont aan de noordkant van het strand en de Falaise d’Aval en Manneporte aan de zuidkant. Staande op de Falaise d’Amont snijdt het uitzicht ons de adem af. Het is een plek waar schilders graag hun schildersezel neerzetten. Op de Falaise d’Amont staat een eenvoudig kerkje en even verderop een monument voor twee Franse vliegeniers,

De kustlijn tussen Étretat en Fécamp inspireert schilders nog steeds. Foto: MvG

Charles Nungesser en François Coli, piloten en oorlogshelden uit de Eerste Wereldoorlog. In 1927 verongelukten zij bij hun poging de Atlantische Oceaan in één keer over te vliegen. Vanaf deze rots werd hun dubbeldekker voor het laatst gezien tot hij aan de horizon verdween op weg naar New York, waar ze nooit aangekomen zijn. Twee weken later slaagde de Amerikaan Charles Lindberg er wel in de Oceaan over te vliegen, in omgekeerde richting. Hij is als held de geschiedenis ingegaan. We dalen de Falaise d’Amont af naar het strand en lopen voorbij de Jardins d’Étretat, een prachtig aangelegde tuin. Beneden aangekomen gaan we even op een trapje zitten dat afloopt naar het strand, heerlijk in de zon. Midden op de boulevard stond eind negentiende eeuw Hotel Blanquet, waar Monet vaak verbleef. Hij kwam hier het liefst in de herfst maar ook een aantal keren in de winter. Het hotel is inmiddels afgebroken, maar het moet voor hem een goede uitvalbasis zijn geweest om, onder wisselende weersomstandigheden, de omgeving te verkennen en te vereeuwi-

e Falaise d’Aval is de meest iconische van de D rotsbogen langs de Côte d’Albâtre. Foto: MvG

gen. Beroemd zijn de verhalen over hoe de schilder door weer en wind met meerdere doeken op pad ging. Zittend aan de voet van een krijtrots was hij een keer zo geconcentreerd aan het werk dat hij compleet verrast werd door een reuzengolf die hem bijna meesleurde. Hijzelf had geluk, maar zijn werk van die dag ging verloren. Als afsluiter van onze wandeling lopen we aan de zuidkant van de boulevard naar het uitzichtpunt op de Côte d’Aval. Vanaf de top van de klif hebben we in zuidelijke richting een prachtig zicht op de beroemde rotsboog Manneporte, en in de verte zien we zelfs Le Havre liggen. Nu we hier staan begrijpen we voorgoed waarom de impressionisten zo gefascineerd waren door het licht aan deze oogverblindend mooie kust.

Nederland

Noord-Holland

Met Monet langs de Zaan In juni is het 150 jaar geleden dat de Franse schilder Claude Monet met zijn jonge gezin vier maanden in Zaandam verbleef. In deze korte maar intensieve periode vond hij de tijd om 24 landschappen en één portret te maken. We volgden zijn voetsporen door de Zaanstreek. TEKST RUUD BEUNDERMAN & FATIMA VAN DER MAAS FOTO’S RUUD BEUNDERMAN

18 Wandelmagazine 2-2021

laude Monet, De Voorzaan en de Westerhem, C 1871. Collectie Zaans Museum

e coronatijd met al zijn beperkingen kan soms ook nieuwe mogelijkheden brengen. Plekken die anders heel druk zijn vanwege alle toeristen waren nu plotseling stil en boden ons de mogelijkheid ongestoord op onderzoek te gaan. Zo waren wij benieuwd naar wat Monet zo aantrok in de Zaanstreek. We liepen vanuit Zaanstad langs de Zaan naar de Zaanse Schans en Wormerveer, op zoek naar wat Monet in beeld heeft willen krijgen. Zaandam 1871 en 2021 Begin juni 1871 is het nog fris (12 °C) voor de tijd van het jaar. Een veerboot uit Amsterdam steekt het IJ over en meert aan bij de sluizen in Zaandam. Aan boord zijn twee volwassenen met een kind. Ze spreken Frans met elkaar. Uit een brief van 2 juni 1871, gericht aan zijn vriend de schilder Camille Pissarro, weten we dat het de Franse schilder Claude Monet met zijn

Langs de Zaan.

HOE KWAM MONET IN ZAANDAM TERECHT? Na een verblijf van zeven maanden in Londen is Monet van plan terug te keren naar Parijs. De situatie daar is na de Frans-Pruisische oorlog en de grote opstand (de Parijse Commune) echter nog te onzeker en hij besluit om een omweg via Holland te maken. Waarschijnlijk op aanraden van zijn leermeester, de Nederlandse schilder Jongkind, naar Zaandam. De reis moet een hele onderneming zijn geweest. Tijdens een storm wordt met een stoomboot Het Kanaal overgestoken naar Rotterdam. Daar gaat het verder met de trein via Den Haag en Haarlem naar Amsterdam station Willemspoort (bij het Westerpark). In 1871 is er nog geen directe treinverbinding tussen Amsterdam en Zaandam. De Hembrug over het IJ is nog in aanbouw en dus stapt de familie over op de stoomboot die haar naar Zaandam zal brengen. Vanaf de boot heeft Monet vast alle bouwen graafwerkzaamheden rond het IJ gezien. Het Noordzeekanaal werd gegraven, bij IJmuiden en aan de oostkant van Amsterdam werden sluizen gegraven. Het is een tijd van grote technische en industriële ontwikkelingen. Na jaren van economische stilstand kan er gesproken worden van een ‘Tweede Gouden Eeuw’.

vrouw en zoontje moeten zijn geweest. Ze zijn vanuit Engeland naar Nederland gevaren en in zijn brief brengt Monet verslag uit van de reis en aankomst in Zaandam. Mijn waarde vriend, … Zaandam is wel bijzonder opmerkelijk en er is genoeg te schilderen voor een heel leven. Ik geloof dat we hier een heel fijn onderkomen gaan hebben. De Hollanders lijken een zeer vriendelijk en gastvrij volk… (Brief Monet aan Pissarro, 2 juni 1871) Voorjaar 2021. We beginnen onze zoektocht bij de sluizen in Zaandam waar de familie Monet met de veerboot aanmeerde. Normaal gesproken komt hier een paar keer per dag een boot vanuit Amsterdam, maar

nu even niet en daarom hebben we de trein genomen. Vanuit het station Zaandam is het tien minuten lopen richting de Zaan en de sluizen. Wat opvalt is het enorm complex van hoog op elkaar gestapelde nagebouwde Zaanse huisjes, dat als een gigantische ‘reclamezuil’ boven het stadscentrum uitsteekt. Wat je ook van dit bouwwerk vindt, je weet in elk geval onmiddellijk waar je bent. Kort voor we bij de Zaan aankomen, slaan we rechtsaf en volgen het bordje “Het Blauwe Huis” om het huis te zien (Hogendijk 78) dat op een schilderij van Monet staat afgebeeld. Het is in de loop der jaren vele malen overgeschilderd maar de intens blauwe kleur is weer ‘teruggevonden’. Bij de sluizen hebben we een mooi uitzicht over de Zaan. We weten dat Monet vooral in het centrum en aan de rand van de rivier heeft geschilderd. Met enige moeite kunnen we enkele plekken traceren waar hij dat gedaan heeft. In oostelijke richting lag Hotel De Beurs, waar het gezin vier maanden zou verblijven. Dit hotel is in 1905 afgebrand. We draaien ons naar het zuiden, waar destijds het IJ was en Monet goed zicht had op de zeilschepen en de molens. Sindsdien zijn de molens afgebroken en is het IJ grotendeels ingepolderd. Zelfs de sluizen, aangelegd in 1722, werden niet met rust gelaten en zijn begin 1900 meer naar het zuiden verplaatst. Dat geldt ook voor de karakteristieke Zaanse huizen met hun prachtige, in Zaans groen geverfde voor- en achtergevels, eigendom van de rijke Zaankanters (moleneigenaren en handelaren). Ook die zijn in de afgelopen anderhalve eeuw voor een groot deel afgebroken.

‘Zaanse huisjes’ van Hotel Zaandam. 2-2021 Wandelmagazine 19

Nederland De Zaanse Schans

Het is net alsof we in de schoolplaten van M.A. Koekkoek zijn beland

Vervreemding Zo staan we bij de sluizen en zoeken we naar de plekken waar Monet honderdvijftig jaar geleden schilderde. Het geeft ons een gevoel van vervreemding. Als we de afbeeldingen van de schilderijen vergelijken met de huidige bebouwing, wordt ons snel duidelijk dat Zaandam sindsdien een enorme verandering heeft ondergaan. De Zaan streek liep in West-Europa voorop in de scheepsbouw en de verwerkingsindustrie (tabak, cacao, papier, verf). Daarnaast was ook de walvisvaart belangrijk. In de achttiende en negentiende eeuw stonden ruim zeshonderd molens in de Zaanstreek. Maar hiervoor heeft veel moeten wijken: de huizen en de molens die Monet schilderde hebben eind negentiende eeuw plaats gemaakt voor moderne industrie. Het beeld van de Zaan dat Monet moet hebben gezien, is daarmee totaal veranderd. Monets grote liefde ging uit naar het schilderen van de natuur, de wolken, het licht op het water en de luchten, die zo kenmerkend zijn voor de Lage Landen. Hij trof het, want op het moment dat hij in Zaandam arriveerde, was het karakteristieke van de Zaanstreek er nog wel, met de wind molens, de houten huizen, de zeilschepen. Gelukkig is een aantal mooie voorbeelden van huizen en molens behouden gebleven en verplaatst naar de Zaanse Schans, vijf kilometer ten noorden van de stad. Als we een beeld willen krijgen van hoe Zaandam en de Zaanstreek er tijdens Monets verblijf uit moeten hebben gezien, moet we daar naartoe. Zaanse Schans We vervolgen onze zoektocht via de westkant van de Zaan richting de Zaanse Schans. Hier woonden rijke kooplieden in mooie huizen met tuinen langs de rivier. Monet schilderde een van deze huizen met tuinkoepel en uitzicht over de Zaan. Een wandeling over de Westzaan langs oude Zaanse huizen afgewisseld met grote

20 Wandelmagazine 2-2021

fabrieken brengt ons via Koog aan de Zaan, waar we de Julianabrug oversteken, bij de Zaanse Schans. Inmiddels is de Zaanse Schans, ontstaan begin jaren ’60 van de vorige eeuw, evenals het aan de overkant gelegen Gortershoek, aangewezen als beschermd dorpsgezicht. De molens (waaronder mosterdmolen De Huisman, houtzaagmolen De Gekroonde Poelenburg, verfmolen De Kat, olie molen De Zoeker) zijn opengesteld voor het publiek, evenals een aantal kleine ambachtelijke bedrijfjes waaronder de eerste winkel van Albert Heijn. Op deze anders zo toeristische plek is voor even de rust weergekeerd en kunnen we vrij ronddwalen. Het is net alsof we in de school platen van M.A. Koekkoek zijn beland. De molens aan de rand van de Zaan zijn nog steeds in bedrijf. Er draait altijd wel ergens een en het geluid van de draaiende wieken weerkaatst over het water. Terug bij de ingang staat het Zaans Museum, dat de bezoeker informeert over het leven in de Zaanstreek en haar rijke industrieel verleden. Het museum is sinds 2015 de trotse bezitter van een schilderij van Monet De Voorzaan en de Westerhem. Gortershoek We verlaten de Zaanse Schans en gaan terug naar de Wilhelminabrug. Daar slaan we rechtsaf over de Lage Dijk richting Wormerveer. In de rustige woonwijk waar we nu terechtkomen, de Gortershoek, nemen we de tijd de mooie gevels en details van een aantal koopmanshuizen goed in ons op te nemen. Een voorbeeld van een stenen huis, teken dat de bewoner erg rijk was, is te vinden op nr 80: het Honig Breethuis uit 1710, destijds een voornaam koopmanshuis en nu een klein, mooi museum met een stijlkamer. Even verderop staat het voormalig raadhuis van de gemeente Zaandijk (nr 104). Daar recht tegenover ligt een beeldentuin en daarachter het voormalig weeshuis.

Het Blauwe Huis van Monet.

Het laatste deel van onze tocht brengt ons in Wormerveer onverwacht bij prachtig industrieel erfgoed. Eind negentiende eeuw maakten industriemolens plaats voor nieuwe industrie, zoals onder meer de rijstpellerij en olie-industrie. Midden in Wormerveer, aan de overkant van de Zaan, staat nog een aantal indrukwekkende gebouwen met namen als Batavia, Saigon, Bassein, Hollandia, die tot eind jaren zestig van de vorige eeuw nog in bedrijf waren als pakhuizen en rijstpellerijen. We hebben de keuze: teruglopen langs de overkant van de Zaan richting de Zaanse Schans of de trein in Wormerveer.

WANDELWIJZER Vervoer • Station Alkmaar, stoptrein naar Koog a/d Zaan en Wormerveer. • Boot Amsterdam CS–Zaandam Centrum: opstappen achter het Centraal Station bij P14 (www.zaanferry.com). Onze tips • Zaans Museum (www.zaansmuseum.nl). • Czaar Peterhuisje (zie website Zaans Museum). • Hembrugmuseum (zie website Zaans Museum). • Molenmuseum De Zaansche Molen (www.zaanschemolen.nl). • Monet Atelier (www.monetinzaandam.nl).

Leestips • Monet in Holland, B. Bakker e.a., Waanders/Rijksmuseum Vincent Van Gogh, 1987. • Wandelingen langs het industrieel erfgoed van Nederland, J. Burger (red.), Op Lemen Voeten, 1996 – routebeschrijving blz. 196-199. • 1871 Monet Zaandam, C. Couwen hoven e.a., Stichting Monet in Zaandam en Zaans Museum, Uitgeverij Noord-Holland, 2017 (3e druk) – bevat handige route kaarten. Verkrijgbaar bij VVV Zaandam en Zaanse Schans.

oals Monet het moet ervaren Z hebben: de Zaanse Schans. Tekening: Robert Huls

2-2021 1-2021 Wandelmagazine 21

Koplopen

wandelroutes in de Noordkop Ontdek en beleef de Kop van NoordHolland. In dit misschien wel mooiste stukje Nederland vind je wonderschone en vaak nog ongerepte natuur. Goed voor vele kilometers wandelroutes door oer-Hollands laagland. Via de drie kusten die de Noordkop zo uniek maken, wandel je langs, over en achter de duinen van zilt naar zoet. Door polders en over dĳken loop je authentieke dorpjes en kleinstedelĳke stadskernen binnen. Veel met een rĳke maritieme of nautische historie en altĳd vol verhalen. We selecteerden twee bĳzondere wandelroutes die de beloftes volledig waarmaken. Geniet van je wandeling en doe vooral mee aan de wandel winactie!

wandelenindekop.nl

waarin Napoleon in Den Helder was. In het fort is ook een Noordzee aquarium gevestigd. Voor de verdediging van de oorlogshaven liet Napoleon, naast Fort Kĳkduin, meerdere forten bouwen die samen de Stelling Den Helder vormen.

Route

11,2 km

Vanaf Fort Kĳkduin ga je de Helderse zeedĳk op, waar je de vuurtoren de Lange Jaap passeert en langs Fort Erfprins loopt. Je verlaat de dĳk via het Marinemuseum en wandelt Willemsoord op, de voormalige Rĳkswerf. Een prachtig gerestaureerd terrein vol maritieme historie, musea, horeca en een haven met historische schepen. Vanaf hier ben je in enkele minuten in de binnenstad van Den Helder waar zich vele terrasjes bevinden voor een drankje of een lunch. Geniet ervan!

Napoleonroute Met aan drie kanten zee heeft Den Helder een unieke, strategische ligging. Dat zag Napoleon al in 1811 en noemde de plaats ‘Gibraltar van het Noorden’. Hĳ stationeerde er zĳn marinevloot die nu al twee eeuwen lang Den Helder kenmerkt. Hĳ bouwde er Fort Kĳkduin, een fort dat dagelĳks te bezoeken is en waar je meer te weten komt over de functie van het fort tĳdens de Tweede Wereldoorlog en de tĳd

Fort Kĳkduin

Rondje Zwanenwater 13,1 km

Route Je start in het gezellige Callantsoog en loopt richting natuurgebied Het Zwanenwater. Onderweg liggen aan je linkerhand de glooiende duinen en aan de rechter kant van de weg zie je de uitgestrekte bollenvelden die in het voorjaar uitbundig in bloei staan. Vervolgens loop je een stuk door de Pettemerduinen. Het is hier prettig beschut wandelen. Vanaf de hoge duintoppen heb je een prachtig uitzicht. In mei - juni zie je in de natte duinvalleien vele roze en paarse orchideeën bloeien. Meest in het oog springend zĳn de twee duinmeren, de grootste van West-Europa. Ze zĳn ontstaan in de achttiende eeuw als gevolg van stĳging van het gronden regenwater dat net achter de zeereep bleef staan. Vervolgens loop je kilometers lang over het strand. Lekker uitwaaien en bĳ mooi weer natuurlĳk pootje pootje baden in zee. Veel wandelplezier!

Win

Een overnachting voor twee in het nieuwe Hotel De Werf in Den Helder. En... een waardebon van € 200,- van Reus Sport in Den Helder om je wandeluitrusting compleet te maken.

Relaxt slapen doe je in het onlangs geopende Hotel De Werf. Een verrassend en charmant boetiekhotel in hartje stad met 8 luxe themakamers. Heel anders dan je misschien in Den Helder zou verwachten. Behalve op die overnachting voor twee maak je ook nog kans op een waardebon van € 200,-.. Te besteden bĳ Reus Sport in Den Helder. Kun je meteen een paar nieuwe wandelschoenen kopen.

Kans maken? Ga naar wandelenindekop.nl en laat je gegevens achter.

Blauwborst (Luscinia svecica) Natuurgebied Zwanenwater

DE ZOEKTOCHT NAAR ULTIEME VRIJHEID Hike in Holland biedt prachtige individuele wandelvakanties in Nederland door het Hollandse landschap en historische steden. Laat u verrassen door de unieke wandeltochten.

Het levensverhaal van Tamar Valkenier

“Elk onderdeel van onze reis was perfect! De aanwijzingen waren uitstekend, evenals het regelen van de bagage. Bedankt voor al jullie inspanningen.” Nu verkrijgbaar bij jouw (online) boekhandel

www.hike-in-holland.nl

DE BESTE WANDELGIDSEN OM FRANKRIJK TE VERKENNEN

NIEUW! april 2021

23 wandelingen - €15,95 ISBN 9789078194217

35 wandelingen - €17,95 ISBN 9789078194248

24 wandelingen - €15,95 ISBN 9789078194279

16 wandelinge n - €15,95 ISBN 978907 8194378

De mooiste rondwandelingen, van een paar uur tot een hele dag www.onedaywalks.com / www.facebook.com/OneDayWalks

Column

Tekst Judith van Bilsen

Fliepjes gezocht

aren geleden begon ik mijn wandelavonturen met het lopen van het Pieterpad. Gewoon in Nederland. Ik had nog weinig ervaring en dat leek mij een mooie manier om op een relatief makkelijke wijze ons eigen landje te ontdekken. Aleen had ik twee problemen: ik wilde niet alleen wandelen, maar er was niemand in mijn omgeving die mij het hele Pieterpad gezelschap wilde houden. En ik had geen tijd om alles in een keer te doen, dus moest ik de hele route in kleine beetjes knippen. Toen kreeg ik een idee. Een oproep op mijn Facebookpagina: Wie wil een etappe van het Pieterpad met mij wandelen? Het resultaat was overweldigend! Er kwamen talloze reacties, van mijn beste vriendinnen tot mensen waarmee ik op de basisschool had gezeten maar met wie ik eigenlijk het contact was verloren. Ex-collega’s, familieleden, hardloopmaatjes, ze wilden mij allemaal wel een dagje (of twee) gezelschap houden onderweg. Toegegeven, het was een heel karwei om alle wandel dagen gepland te krijgen. Er zat een aantal ervaren wandelaars tussen, maar het merendeel van de mensen had nog niet zoveel ervaring. Voor mij maakte dat niet uit. Ik heb genoten van iedere etappe! Want elke wandelpartner gaf een andere dynamiek. Het leverde mooie gesprekken op en nieuwe inzichten. En er ontstond een nieuw woord. Want telkens als ik aan mijn wandelmaatje van die dag uitlegde waarom ik de route zo makkelijk kon vinden, wees ik ze op de rood-witte markering, die ik een ‘fliepje’ noemde. Want markering bekt niet zo lekker. ‘Fliepje’ was het eerste wat in me op kwam, ooit, toen ik aan de eerste etappe van het Pieterpad begonnen was. Het grappige is dat mijn wandelmaatjes dat overnamen. Iedere keer dat ze de rood-witte strepen zagen riepen ze: “Fliepje! Daar!” En zo ging dit woord langzaamaan een eigen leven leiden … In de wandelverhalen over het Pieterpad die ik voor mijn website schreef, ben ik gul met fliepjes gaan strooien. Pasgeleden ontving ik een mail van een onbekende man. Hij had op internet mijn reisblogs gevonden en

mijn verhalen over het Pieterpad gelezen. Hij schreef: “Ik vertelde een keer tegen mijn vriendin: ‘iemand op internet noemt de rood-witte vlaggetjes die de route aangeven fliepjes.’ We vonden dit allebei een prachtig woord! Samen hebben we ongeveer acht etappes van het Pieterpad gelopen en we hebben de Tour Mont Blanc gedaan (aanrader!) en je raadt het al, vanaf dat moment heten alle vlaggetjes op alle routes fliepjes, waarvoor dank (!?).” Mijn nieuwe missie? Het woord fliepje verspreiden over de wereld! Op de wandelroutes van Nederland tot Spanje, van Jordanië tot Zuid-Amerika. Waar jij ook gaat wandelen, ik wens je succes met het zoeken en vinden van de fliepjes!

2-2021 Wandelmagazine 25

Via Belgica Wandel III-daagse 18, 19 EN 20 JUNI 2021

70 kilometer dwars door Zuid-Limburg in de voetstappen van de Romeinen

Wandel tijdens de Nationale Archeologiedagen op 18, 19 en 20 juni mee over de Via Belgica. Deze Romeinse weg loopt dwars door Zuid-Limburg en vormde het landschap, de steden en de mensen tot wat ze nu zijn. Tijdens 70 gemarkeerde wandelkilometers verdeeld over drie dagmarsen geniet je van dit veelzijdige erfgoed over de mooiste wandelpaden door stad en natuur.

Schrijf je gratis in! www.viabelgica.eu

Ierland

3 x groen wandelen in Dublin TOERISTISCHE

HOTSPOTS

Leinster Staat een bezoekje aan de Ierse hoofdstad Dublin op je lijstje? Goed idee! De traditionele muzieksessies in de pubs en de vele gratis te bezoeken musea vallen namelijk heel goed te combineren met groene wandelingen in en rond de stad. Wandelmagazine combineert Dublins mooiste parken, de rivier de Liffey, strand én een natuurreservaat in drie veelzijdige wandelingen. TEKST & FOTO’S LUCY DEUTEKOM

Afgezet kalksteen (limestone) tussen Portmarnock en Malahide. 2-2021 Wandelmagazine 27

Ierland

Langs de Liffey.

1 Phoenix Park en de Liffey Het Phoenix Park in Dublin is met 700 hectare een van de grootste stadsparken van Europa. Ter vergelijking: het is bijna vijftien keer zo groot als het Vondelpark in Amsterdam. Het park is ontstaan in 1662, toen de Engelse hertog van Ormonde de gronden ten noorden van de rivier omheinde voor een koninklijk jachtdomein. Britse koningen werden uitgenodigd om op herten en fazanten te jagen. Het domein werd in 1747 opengesteld voor het publiek en sindsdien is Phoenix Park een populaire groene oase in Dublin. Door de omvang heb je het park op veel plekken helemaal voor jezelf. Een van mijn favoriete wandelingen gaat door het park en langs de rivier de Liffey terug naar het stadscentrum. Voor deze wandeling loop je vanaf Heuston Station in enkele minuten naar de hoofdingang van Phoenix Park.

28 Wandelmagazine 2-2021

Phoenix Park.

Wandelen met fatsoen De People’s Flower Gardens stammen uit de Victoriaanse tijd (1837-1901), toen de Britten het voor het zeggen hadden in Ierland. In deze periode ontwikkelde zich een middenklasse met meer vrije tijd. Die tijd moest vooral beschaafd worden ingevuld: de pub was uit den boze, wandelen door parken en bloementuinen werd het helemaal, dit was nuttig en respectabel. Eenmaal door de bloementuin gelopen, hou je voor de wandeling links aan, tot je bij hoger gelegen velden komt die uitzicht over de stad geven. Je ziet een stukje van de Guinness-brouwerij. Op de parkvlaktes lopen tweehonderd damherten rond, de mannetjes en vrouwtjes apart van elkaar. Alhoewel ze vrij rondlopen, zijn ze aan mensen gewend en kun je ze tot op enkele meters naderen. Verlaat het park door een zij uitgang bij het St. Mary’s Hospital, en vervolg de route naar het dorpje Chapelizod. Je komt langs een katholieke kerk uit 1840 met bovenop een Keltisch kruis.

Chapelizod Chapelizod is een charmant dorpje aan de Liffey dat is ‘ingelijfd’ door uitdijend Dublin. Een supermarkt en een tweetal koffietentjes lenen zich goed voor een pauze. Je neemt hier de brug over de rivier en loopt langs de meanderende Liffey naar de wijk Islandbridge waar je vanzelf in de Irish National War Memorial Gardens terechtkomt, een symmetrisch aangelegde tuin die gewijd is aan de bijna vijftigduizend Ierse soldaten die hun leven gaven in de Eerste Wereldoorlog. In de maand april ontpopt het park in Islandbridge zich tot een zee van witte en roze bloesem.

INFO Lengte: 10 km Start- en eindpunt: LUAS-tramhalte bij station Heuston Hoe kom ik er: LUAS-tram vanuit het centrum van Dublin Horeca: Halverwege (Chapelizod Village) en aan het eind (Heuston Station)

Meertaligheid: de Ierse namen gaan boven de Engelse.

De Martellotoren in Portmarnock.

2 Van Portmarnock naar Malahide

Zet een voet op het strand van Portmarnock en je begrijpt waarom dit ook wel het ‘fluwelen strand’ (‘the velvet beach’) wordt genoemd. De enorme breedte maakt dit strand tot een van de mooiste van Dublin. Het relatief milde klimaat in dit deel van Ierland (de westen noordkust zijn kouder en natter) zorgt voor een grote verscheidenheid aan flora en fauna. In de duinen komen zo’n 250 plantensoorten voor waaronder de bijenorchis, de kleurrijke orchidee waarvan het onderste blaadje op een bij lijkt. De wandeling van Portmarnock naar Malahide loopt 4 kilometer langs de kust, met parklandschap aan de ene kant en strand aan de andere. Je kan verhard lopen over een voetpad langs het strand en gedeeltelijk langs de autoweg, of je kunt ervoor kiezen helemaal over het strand te lopen. Af en toe is het dan een beetje klauteren over de kalksteenrotsen, maar die zijn op de meeste plekken van boven vlak afgeschuurd. De iconische Martellotoren in Portmarnock springt in het oog. Dit bijzondere bouwwerk is inmiddels omgebouwd tot woonhuis maar maakte in de tijd van Napoleon deel uit van een lint van verdedigingswerken langs kust. Met name de kustlijn rond Dublin werd als kwetsbaar gezien voor een aanval van de Fransen toen na het Verdrag van Amiens in 1802 opnieuw oorlog uitbrak. Van de vijftig Martellotorens ten noorden en zuiden van de hoofdstad staan

er nu nog zo’n twintig overeind. U2-zanger Bono heeft een tijdje in zo’n toren gewoond (en gaf hier flink wat feestjes). Ireland’s Eye De route biedt alle ingrediënten voor een heerlijke kustwandeling: kwetterende zeevogels, zicht op eilanden voor de kust en de mogelijkheid om door de branding te lopen of op zijn minst het zand onder je voeten te voelen. Een van de eilandjes is het onbewoonde Ireland’s Eye, een vogelreservaat waar grote kolonies jan-van-genten en papegaaiduikers hun broedplaats op de rotsen hebben. Ondanks dat je er niet mag aanmeren, kun je met de veerboot van het schiereiland Howth een tochtje rond het eiland maken. De Martellotoren uit 1803 en een oude ruïne uit de achtste eeuw zijn dan goed zichtbaar. Tussen eind mei en juli heb je kans de papegaaiduikers te zien. Het hele jaar door heb je langs de ganze kustlijn grote kans zeehonden te spotten. Op de eilandjes rusten ze uit.

langs het strand van Malahide kom je in de winkelstraten waar je volop keuze hebt uit sfeervolle pubs en restaurants. Het treinstation bevindt zich ook in het centrum. Wie nog niet moe is – of na een pubstop weer opgeladen – kan ervoor kiezen dezelfde route terug te lopen naar Portmarnock. Of blijf nog wat langer in Malahide, en breng een bezoek aan het mooie Malahide Castle & Gardens. Voor kinderen is hier een elvenpad (fairy trail) uitgezet.

Het strand bij Portmarnock.

INFO Kuststadje Malahide Naar keuze kun je halverwege de wandeling het pad landinwaarts nemen, door het Robswall Park Hillside. Je voegt hiermee een kilometer toe over heuvelachtig grasland, met nog steeds weids uitzicht over de Ierse Zee. Via dit park kom je het stadje Malahide binnen en met een half uur lopen

Lengte: 5½ km Startpunt: Portmarnock (bushalte The Dunes) Eindpunt: Treinstation Malahide Hoe kom ik er: Bus 32 vanuit het centrum van Dublin Horeca: In Portmarnock en Malahide 2-2021 Wandelmagazine 29

Ierland

Bull Island. St Anne’s Park.

3. Natuurreservaat Bull Island en St. Anne’s Park

Binnen de stadsgrenzen(!) van Dublin bevindt zich North Bull Island: een zandstrand van 5 kilometer lang en zo'n 800 meter breed. Op de brede duinstrook staat in het voorjaar en zomer de felgele gaspeldoorn in bloei. Dit schitterende wandelgebied ligt slechts een kwartier met de bus van het centrum. Vanaf het eiland zie je schiereiland Howth liggen, waar je ook geweldig kunt wandelen, en aan de andere kant zie je de toppen van de befaamde Wicklow Mountains, met de punt van de Sugarloaf (552 m). North Bull Island kreeg in 1981 het stempel van UNESCO-natuurreservaat, en is in tegenstelling tot Howth bekender bij de omwonenden dan bij toeristen. Het is dus een beetje een hidden gem, en dit komt voor een groot deel door afwezigheid van horeca. Slechts een kleine koffiekiosk bedient het hele gebied, en dat is nu juist deel van de charme. Ieren zijn zeezwemmers De wandeling start aan het begin van de houten brug die naar North Bull Island gaat. Na de brug sla je linksaf via het duingebied naar het strand. Voor de koffiekiosk loop je echter rechtdoor over de dijk. In zee zwemmen is erg populair in Ierland, en lijkt 30 Wandelmagazine 2-2021

de laatste jaren nog meer in trek te zijn, bij zowel jong als oud. Een van de zwemhotspots, als het ware, is hier in Dublin Bay, waar praktische betonnen omkleedhokjes beschikbaar zijn. Voor wild sea swimming, zoals de Ieren het noemen, gaat het er spartaans aan toe: je hebt niets anders nodig dan je zwemkleding en de zee. Het hele jaar door, ook in de herfst en winter, neemt men al dan niet in groepsverband een verfrissende duik. De wandeling gaat zo’n 2½ kilometer over het strand en slaat linksaf over de Causeway Road terug naar het vasteland. Je steekt de drukke verkeersweg over en je loopt via het St. Anne’s Park terug. Elke zaterdag wordt hier een boerenmarkt gehouden, voor kinderen zijn er volop speelmogelijkheden. Afhankelijk van je route door het park, ben je na enkele kilometers terug bij de bushalte van lijn 130 die teruggaat naar het centrum van Dublin.

De auteur woont in Ierland en schrijft reisboeken. Vorig jaar verscheen haar inspiratiegids over Dublin en binnenkort verschijnt haar nieuwe boek over de Wild Atlantic Way aan de Ierse Westkust. Op www.mijndublin.com lees je meer over Dublin en Ierland, en vind je ook overzichtskaartjes van de drie wandelroutes uit de reportage.

INFO Lengte: 9 km Start- en eindpunt: Clontarf (bushalte Wooden Bridge) Hoe kom ik er: Bus 130 vanuit Dublin centrum Horeca onderweg: Kiosk op North Bull Island, restaurant in St. Anne’s Park

’IEDERE BOOM TELT. IS UNIEK. EN IS VAN WAARDE!’

Zoetermeer is de plek!

Voor een heerlijke wandeling in het groen hoef je niet ver te reizen, in de randstad zijn genoeg goede wandelpaden te vinden! Maar weinig steden in Nederland hebben zo veel mogelijkheden om in het groen te ontspannen als Zoetermeer. Je vindt hier zes recreatiegebieden in en rondom de stad. Door de recreatiegebieden zijn kilometers wandelpaden aangelegd, zowel verhard als onverhard. Ontdek via deze paden de Balij (het Balijbos), het Buytenpark, het Noordelijke plassengebied met Strand Noord Aa, het Bentwoud, het Westerpark met een mooie Natuurtuin, het moerasbos Prielenbos en de Nieuwe Driemanspolder. Ontdek ook de zeer gevarieerde architectuur in Zoetermeer met een van de architectuurwandelingen. Ben je een kunstliefhebber? Zoetermeer heeft meer dan 180 kunstwerken, ontdek ze via de kunstroutes! De routes zijn ongeveer 5 kilometer. Trek voor een lange afstandswandeling vanuit Zoetermeer het Groene Hart in. Zoetermeer ligt midden in het Groene Hart: een oase van rust, ruimte en natuur. Je wandelt en fietst hier door de polders en vaart over de Hollandse plassen.

Volg de socialemediakanalen van Zoetermeer is de plek om regelmatig wandeltips en nieuwe routes te ontdekken. Heb je tijdens de wandeling een mooie foto gemaakt? Deel ’m op Instagram met #Zoetermeerisdeplek. www.zoetermeerisdeplek.nl

Foto: Carla Manten Fotografie

Wandelen in het groen?

www.uitgeverijzilt.nl

In Bladgoud leggen klimaatspecialist Reinier van den Berg en coauteurs Suzanne Valkman en Simone Groenendijk uit wat precies die waarde inhoudt. In toegankelijke bewoordingen vertelt dit boek over de historie van bomen, over de waarde van bomen voor het klimaat, over biodiversiteit, over de gebruikswaarde, over de waarde voor onze (geestelijke) gezondheid en over hun eigen waarde.

€ 20,99 | e-book € 12,50

Nederland

Noord-Holland

De Kolenkit.

Kerken in Amsterdam, die staan toch leeg, horen we u denken. Of ze zijn gesloopt of verbouwd tot peperdure appartementen. Wij, twee verstokte atheïsten, gingen op bedevaart en waren verbaasd: God is op veel plaatsen nog springlevend. Een aanrader voor slow walking op de zondagochtend of de vrijdagmiddag. TEKST & FOTO’S HANS FARJON & BERT STOK

32 Wandelmagazine 2-2021

Van Fatima naar Lourdes

… in Amsterdam

e liepen er straal aan voorbij, al zo’n 25 jaar. Nooit gingen we de garagedeur binnen op de Jacob Catskade 11. Gek eigenlijk, want boven de deur staat een intrigerende tekst: “Igreja Nossa Senhora de Fatima”. Igreja betekent kerk, dat wisten we, maar een kerk kon dit niet wezen, eerder een vaag zaaltje waar ze Onze Lieve Vrouwe van Fatima aanbidden. Dat dachten we, tot een van ons bij een burenklus om de hoek op drie hoog achter uit het raam keek. Daar stond zowaar een heuse kerk verstopt op het binnenterrein. Zonder toren, dat wel. Het is zomer, de kerken zijn weer open. Enigszins beschroomd volgen we een paar net geklede dames de kerk in. Binnen is het al redelijk vol. Een enkele man met mondkapje en vooral veel vrouwen van jong tot oud. Ze komen van heinde en ver om hier met andere Portugeessprekenden de mis te vieren. Bepaald geen buurtkerk dus. Als de mis begint zitten er ongeveer vijftig mensen mooi verspreid over de banken. Rechtsvoor knielt een jongeman met kroeshaar devoot bij het Maria-altaar. Een gitarist, tenorsaxofonist en twee zangeressen spelen een ingetogen lied. Een vrouw in wit gewaad steekt de kaarsen aan en dan komt Bernardo de Boer op, de

Onze Lieve Vrouwe van Lourdes

De neogotische Boomkerk Bij de Sikhs.

priester die de Heilige Mis doet. Voor ons in onberispelijk Portugees. Midden in zijn preek valt slechts één Nederlands woord: zorgzaam. Na de zegen van de priester spoeden de gelovigen zich naar de caféruimte. Daar ruikt het al lekker naar koffie en gegrild vlees. “Veel parochianen eten hier. Zo krijgen we wat extra geld om de kerk te onderhouden”, zucht de priester die er zonder kazuifel heel gewoon bijstaat. “We willen hier weg, want de noodzakelijke verbouwingen gaan tonnen kosten. Die hebben we niet. Vorig jaar is de hele kerk bij een fikse regenbui ondergelopen en is de vloer verzakt.” Ze gaan verhuizen naar de Boomkerk, een buurt verderop. “Dan hebben we hier zo’n dertig jaar gezeten.” De kerk werd in 1911 ingewijd als Onze Lieve Vrouwe van Lourdes. Het was een noodoplossing om de explosieve groei van de katholieke

De laatste twintig jaar kregen tien wereldse bouwwerken een religieuze functie bevolking op te vangen. Toen in de jaren vijftig veel parochianen uit de oude stad wegtrokken naar de Westelijke Tuinsteden, ging de Lourdeskerk hen achterna en kwam in een splinternieuwe kerk aan de noordoever van de Sloterplas terecht. Zielloze dozen We wandelen de Lourdeskerk achterna en passeren maar liefst 34 gebedsruimten. Een daarvan is gesloopt en slechts vier verloren hun religieuze functie. Daar staat tegenover dat de laatste twintig jaar tien wereldse bouwwerken een religieuze functie kregen. Het aantal gebedsruimten nam dus toe, niet

af. Het is even wennen, na de fraaie kerkmonumenten onderweg, om uit een bedrijfshal de melodie van het Halleluja, looft de Heer te horen. Het is een van de drie Braziliaanse pinkstergemeentes op onze tocht. Maar ook anderen bidden in zielloze dozen. Ingeklemd tussen een machinefabriek en meubelmakerij belijden de Sikhs hun geloof. Nieuwsgierig kijken we door het raam. Een man met baard en tulband wenkt ons naar binnen. We krijgen allebei een oranje hoofddoekje op. Niet alleen de schoenen, ook de sokken moeten uit. Bagh wan Singh, zo heet onze gastheer, leidt ons 2-2021 Wandelmagazine 33

De Jeruzalemkerk.

over dik tapijt een grote lage zaal in. Her en der zitten mensen op het oudroze tapijt. De vrouwen in sari links en rechts de mannen met tulband. Helemaal voorin staat een altaar waar een vrouw uit een indrukwekkend dik boek hardop voorleest. “Dat is ons heilige boek”, fluistert meneer Singh. Alleen op hoogtijdagen worden alle 1430 pagina’s voorgelezen. Dat duurt zo’n 48 uur. “Willen jullie eten?” Dat willen we en even later zitten we in yogazit met een bord op schoot vol zoete en pittige dingen. We praten gelukkig niet over het mysterie Gods maar over het gewone leven buiten de tempel. Meneer Singh woont al bijna een halve eeuw in Nederland. Om de armoede te ontvluchten monsterde hij aan op een Griekse boot. In Rotterdam ging hij passagieren. Bij terugkomst was zijn schip vertrokken. Hij bleef helemaal alleen achter in Nederland en ging werken in een ijzergieterij, heel ander werk dan het boerenwerk in de Punjab. Daar ploegde hij met een kameel. “Best gevaarlijk, want anders dan koeien of paarden kunnen die beesten je lelijk bijten.”

34 Wandelmagazine 2-2021

Plat dak We lopen verder naar het westen, de Ring over en komen in de wereld van het open bouwblok, de grote ramen en het vele groen. Midden in een krokusplantsoen staat een stoere, in brons gegoten bouwvakker. Zijn machtige linkerbeen rust op een stapeltje bakstenen. Trots, met één hand in de zij, tuurt hij in de verte naar gedane arbeid: de tuinstad van licht, lucht en ruimte naar ontwerp van ingenieur Cornelis van Eesteren en zijn team. Ook de gewone man had volgens hen recht op goed wonen; weg uit de vochtige kelderwoningen en donkere achterkamertjes. Ruim tien jaar geleden werd een stukje van hun Algemeen Uitbreidingsplan tot een levensgroot openluchtmuseum gebombardeerd, een museum waar de idealen van het nieuwe bouwen recht overeind staan. Ook de kerken moesten eraan geloven. Het puntdak was fout, het platte dak goed. Bouwen in glas, staal en beton werd het motto. Even voorbij een rijtje villa’s – ook de dokter en de directeur moesten in de tuinstad wonen – staan we oog in oog met zo’n

nieuwe kerk: De Hoeksteen, ontworpen door Piet Zanstra. Helemaal recht in de leer was de architect niet. Het dak is niet plat, het heeft drie tongewelven, maar die zijn wel, zoals het hoort, in beton gegoten. Ooit kwamen hier de Nederlands hervormden bijeen. De traditionele katholieke en protestantse buurtkerken lopen leeg, maar de kerken met veel zendingsdrang zijn succesvol, vooral onder migranten. Nu zitten de bekeringlustige baptisten in Zanstra’s kerk die ze de Verbinding noemen. Iets minder fanatiek dan de pinkstergemeentes eerder op de wandeling, dat wel. Op deze doordeweekse dag staat de deur open en slepen drie mannen bouwafval naar buiten. Ben, die ons de kerkzaal op de eerste verdieping laat zien, vertelt dat ze het plafond hebben verlaagd om de akoestiek te verbeteren. “Zo’n kerkorgel klinkt prachtig onder die ronde gewelven, maar wij zingen begeleid door drums, piano en gitaar. Dat galmt te veel.” Daarom zijn de drie karakteristieke bogen van de Hhervormde Hoeksteen verstopt achter het systeemplafond van de Verbinding.

Ben vertelt hoe hij tot God is gekomen. “Ik was al 25 toen ik me openstelde en op zoek ging naar God”, vertelt hij terwijl we samen een stuk taart verorberen. Maar het moment dat God hem aanraakte duurde nog wel even. “Het kwam onverwachts. Op een donkere avond toen ik op mijn brommertje door de polder reed van Holysloot naar Zunderdorp. Ik stroomde plotseling vol met een enorm geluksgevoel, dat dagen bij me bleef.” Met zijn volwassenendoop (baptisten kennen geen kinderdoop) heeft hij gewacht tot zijn ouders, die hem al als baby lieten dopen, waren overleden. “Dat vond ik toch te confronterend voor hen.” Bens verhaal komt recht uit zijn hart en raakt ons. Nog een fraai voorbeeld van moderne kerkenbouw is de even verderop gelegen Olijftak waar ooit doopsgezinden hun dienst hielden. De Olijftak werd de El Hijra, een Marokkaanse moskee. Het kruis verdween van de koperen toren. Als de verbouwing klaar is komt er een halve maan op te staan. De moskee wordt veel groter maar alles met respect voor het oorspronkelijke ontwerp. Je kunt in El Hijra ook naar de kapper. Dat weten we van onze eigen Marokkaanse buurtkapper. Soms gaat hij naar de Olijftak, maar een vaste moskee heeft hij niet. “Net hoe het uitkomt, een Marokkaanse of Turkse moskee, het maakt me niet uit.” Alleen op vrijdag is het anders. Dan kiest hij voor de Marokkaanse moskee. “Daar predikt een imam die mooi spreekt in mijn eigen taal.” Neo-stijl De Onze Lieve Vrouwe van Lourdes, het eindpunt van onze bedevaart, ligt verscholen in een wijkje met neo-traditionele archi-

tectuur, de Noorderhof. De buurt contrasteert in alles met het modernisme van de omringende Westelijke Tuinsteden. Van Eesteren zou zich in zijn graf omdraaien, walgend van de nauwe straatjes, kleine ramen, en de betonnen draagconstructies verborgen achter oer-Hollandse baksteen. Eigenlijk past de kerk uit 1957, een ontwerp van de grondlegger van de Delfste School, Grandpré Molière, goed bij het knusse dorp uit 1999. Net als Noordhof is de kerk gebouwd in een neo-stijl: de basilicastijl die teruggrijpt naar de eerste katholieke kerken. De drie even hoge beuken steken mooi af tegen de strakblauwe lucht. We bellen aan bij de zijdeur van de kerk. Of we binnen mogen kijken, vragen we aan een tengere man op leeftijd. Leuk wordt zijn rondleiding niet. Peter, onbetaald koster, gaat stoppen met zijn vrijwilligerswerk. De kerk gaat voorgoed dicht. Het aantal katholieken liep zo ver terug dat een volgende fusie onafwendbaar was. Met Kerst was er een laatste mis in kleine kring. De hallenkerk met plaats voor meer dan duizend gelovigen lijkt door die mededeling nog groter en leger dan hij al is. Wie zullen de nieuwe gebruikers zijn? We moeten aan de Sint-Josephkerk denken die ooit in een klimhal veranderde. Deze gigantische ruimte zou volgens ons geschikt zijn om paarden rondjes te laten lopen. Peter zegt geen ja of nee, maar uit alles blijkt dat hij hier geen manege wil. “Maar een uitzinnige Surinaamse pinkstergemeente, zou je dat wat vinden?”, plagen we. “Misschien, we zullen het zien”, zegt hij gelaten. Samen met de priester naar de Pauluskerk verderop in Osdorp verhuizen doet hij niet. Het is mooi geweest, horen we hem denken.

De r.-k. Catharinakerk met kerkgangers Foto: Stadsarchief Amsterdam

DE 6 MOOISTE KERKEN • Jeruzalemkerk – Mooiste van de drie Amsterdamse Schoolkerken, is van binnen te bewonderen. Ook de andere Amsterdamse School kerken, Nassaukerk en Bethelkerk, zijn aanraders. • Boomkerk – Enige neogotische kerk, vooral vanwege fraaie altaren en beelden die meekwamen van de gesloopte voorganger aan het Rokin. • Taqwa Moskee – Mooiste moskee, is fonkelnieuw en helemaal wit. • Sint Sharbel – Mooiste van de twee basilicakerken in Slotermeer. De Heilige Mis op zondag is oogverblindend kerktheater. • Kolenkit – Lang markeerde deze fraaie kerk in rood baksteen de overgang van de stad naar de Westelijke Tuinsteden. • Sint-Joseph – Dooskerk in grauw beton, is een rijksmonument. Ooit gebruikt als klimhal, daarna opvang voor uitgeprocedeerde asielzoekers en nu een kinderspeelparadijs.

WANDELWIJZER Onze pelgrimstocht langs 34 gebedsruimten ten westen van de Amsterdamse Jordaan is te volgen met een audio-wandeltour uit de serie Ongezien Amsterdam: www.avontuurlijkwandelen.nl/ audiotourfatimalourdes Deze tour informeert je onderweg over de historie van het gebouw, de aard van de religieuze gemeenschap en de openingstijden. Daarnaast zijn er foto’s uit het verleden en van het interieur. Scan de QR-code en de wandeltour start op in de IZI-travel app op alle smartphones (geen download nodig, wel een mobiele dataverbinding of WiFi).

2-2021 Wandelmagazine 35

n n n n n n

•

BUITEN GEWOON GOED M

•

BUITEN GEWOON GOED

Lente. Zomer. N

•

BUITEN GEWOON GOED M

BUITEN GEWOON GOED

Herfst. Winter. I

in dit nummer o.a.

#BUITENGELUKSMOMENT! DUURZAAM OUTDOOR OP DE FIETS WANDELUITRUSTING

En dat alles bij jouw outdoorspecialist.

En dat alles bij jouw magazine outdoorspecialist. aangeboden door

jouw outdoorspecialist

in dit nummer o.a.

VAKANTIE LICHTGEWICHT OUTDOOR4KIDS KARINTHIË OOSTENRIJK

En dat alles bij jouw magazine outdoorspecialist. aangeboden door

jouw outdoorspecialist

HERFSTWANDELING URBAN OUTDOOR WATERDICHT TRAVEL

En dat alles bij jouw magazine outdoorspecialist. aangeboden door

jouw outdoorspecialist

OUTDOOR CADEAUS WINTERSPORT WARM DE WINTER DOOR ALLES OVER DONS magazine aangeboden door jouw outdoorspecialist

Nederland

Natuur om de hoek

De Leubeek.

Het Limburgse Leudal

Onze eigen ‘Grand Canyon’ Op de glooiende hellingen van het Limburgse Maasdal, omringd door saaie raaigrasvlaktes en in plastic verpakte aspergepercelen, ligt natuurgebied het Leudal. De Leubeek heeft zich er diep in de dekzandlagen ingevreten en slingert, schiereilandjes vormend, tussen hoge oeverwallen. Onze eigen Grand Canyon, wordt het dal gekscherend genoemd. TEKST & BEELD WOUTER VAN DE VEGT

Winterkoning.

38 Wandelmagazine 2-2021

n toeristenfolders wordt het bijna 1000 hectare grote natuurgebied bezongen als uitermate geschikt voor rustzoekende wandelaars en (helaas) ook voor fietsers. Een fijnmazig, onverhard wegennet staat daar borg voor. Het kan er erg druk zijn, en dat merken we vandaag. Het zonnige en onverwacht warme weer en de coronacrisis helpen ook al niet om rustig en ongestoord van het ontluikende voorjaar te genieten. Twee vissers loeren, onbeweeglijk als reigers maar kletsend als Brugman, op snoek en witvis. Een groep puberende meisjes vermaakt zich met een blèrende radio en wat opgeschoten jongens proberen met fiets en al van een hoge en steile oeverwal af te stuiteren. (Ver)dwalen is er niet meer bij in het Leudal. Op elk kruispunt wijst een bordje je resoluut de weg. Henry David Thoreau, een van de aartsvaders van het zwervend wandelen en bestrijder van obstakels als wegen en hekken, zou zich in zijn graf omdraaien.

Tjiftjaf.

Knaagsporen van bevers.

Vervuilde gronden werden verwijderd en geknechte beken uit hun keurslijf bevrijd Bokkenrijders Dat was vroeger wel anders. Het was er, zo vlak bij de Peel, woest en gevaarlijk. Een reiziger kon zomaar verdwijnen. Weer iemand gepakt door een bokkenrijder – een geest die zich op zo’n dier voortbewoog – was dan de verklaring volgens een hardnekkig volksgeloof. Dat bokkenrijders echt bestonden, maar dan in de vorm van een goed georganiseerde boevenbende die in de achttiende eeuw dood en verderf zaaide in het land tussen Peel en Maas, daar kwam menig boer of pastoor pas achter als het te laat was. Boeren in het land van Overmaas hoeven niet langer bang te zijn een dreigbrief onder de deur geschoven te krijgen. De Bokkenrijders zijn verdwenen; vaak publiekelijk opgeknoopt. Nu loert er een ander gevaar. Een onzichtbaar, ongrijpbaar gevaar, dat uit kieren en naden van enorme stallen naar buiten kan sluipen en dan ellende veroorzaakt. Slechts verraden door een penetrante geur lijden miljoenen runderen, varkens en vooral kippen, opeen gepropt als feestvierders in een nachtclub, in de vele brandgevaarlijke stallen zonder daglicht een angstig en dieronwaardig bestaan. Bacteriën en virussen zijn enthousiast. Een flink deel van de veehouderijen in een wijde kring rondom het Leudal blijkt besmet met het MRSA-bacterie en ook de ESBL-bacterie bij kippenboeren laat zich niet onvermeld. Wat de Q-koorts

hier een jaar of vijftien geleden heeft aangericht is bekend, ook al willen politici dat nu liever stilhouden. Ontginningen Sicco Mansholt was niet de eerste vooruitziende geest op het gebied van hogere landbouwopbrengsten. De negentiende eeuw en de Eerste Wereldoorlog met zijn enorme voedseltekorten en verpaupering hadden aangetoond dat de nationale voedselvoorziening naar een hoger plan getild moest worden. De teloorgang van onze woeste gronden zette in. Deskundigen berekenden dat de Peel omgezet kon worden in honderdduizenden hectares goede landbouwgrond. Met gelukkige boeren en burgers. Rond 1900 was het er nog woest en ledig; vijftig jaar later lag er een dynamisch en goed afgewaterd landbouwgebied. De vele beken waren rechtgetrokken en van obstakels als dammen en watermolens ontdaan. De Tungelroyse Beek, die zodra hij het Leudal binnendringt Leubeek wordt genoemd, ‘verloor’ door deze ingrepen meer dan twintig procent van zijn oorspronkelijke lengte. In 1999 startte het Waterschap Peel en Maasvallei een van de grootste beekhersteloperaties van Nederland: de sanering en herinrichting van het stroomgebied van de Tungelroyse Beek. Vervuilde gronden werden verwijderd en geknechte beken uit hun keurslijf bevrijd. Ze mochten weer kronke-

len en ’s winters het overtollige water aan de omgeving afstaan. De twee watermolens in het Leudal kregen vispassages. Zodat vissen de bovenloop van riviertjes weer kunnen bereiken om hun eitjes af te zetten. Het resultaat mag er zijn. Bevers Het is warm en windstil. Het water van de Leubeek knabbelt en trekt zachtjes aan de hoge oevers. Zonnestralen glippen door de nog kale bomen en verwarmen de bosgrond, waar een heerlijke geur vol voorjaarsverwachtingen uit opstijgt. Schaatsenrijders, snelle roofwantsen, trekken kringen in het gouden water. Een paartje eenden laat zich door de stroom meevoeren en slalomt behendig als kanoërs onder de vele in het beekwater gevallen, bemoste bomen door, steeds op tijd hun kopjes intrekkend. Langs de beek breken tere, witte bosanemonen aarzelend door de oude laag bladeren. De eerste zwartkop laat zijn parelend liedje horen. Een tjiftjaf scharrelt onopvallend in een struik. Zelfs een zwarte specht mengt zich in het vogelconcert. Waar de Leubeek een dicht bos induikt, stuiten we op beversporen. Twintig jaar geleden werden in Limburg de eerste bevers uitgezet. Ook in het Leudal. Waarbij je je toch afvraagt wat die biologen destijds bezielde. Het uitzetten van (al dan niet verdwenen) diersoorten heeft zo zijn grenzen, hebben de Oostvaardersplassen ons

2-2021 Wandelmagazine 39

Nederland inmiddels geleerd. Dat was begin 2000 niet anders. Moest er natuurvernietiging gecompenseerd worden? Willen we nog steeds zo graag voor God spelen en ervan uitgaan dat de natuur maakbaar is? De reuzenknagers bleken zeer succesvol; er leven nu 1100 bevers in het stroomgebied van de Maas in Limburg. Twijfels staken al gauw de kop op. Bevers kunnen hele bossen omknagen en beekoevers en dijken ondergraven, wat een gevaar kan opleveren voor landbouwvoertuigen en bezoekers. Beheerskosten rezen in Limburg de pan uit; in 2019 meer dan driehonderdduizend euro. Bovendien bleek er voor de bever steeds minder geschikt terrein beschikbaar te zijn en verschenen ze op plekken waar ze niet geacht werden te komen. De weerstand onder de bevolking nam toe. Daar konden geen Ed en Willem Bever iets aan veranderen. Het kon niet uitblijven. Precies zoals in de Oostvaardersplassen werd er naar het geweer gegrepen.

WANDELWIJZER Vervoer Vanuit Roermond Limburgliner 372 naar Roggel. Uitstappen halte Berg straat. Dan twee km lopen naar het Bezoekerscentrum Leudal aan de Roggelseweg 58 in Haelen waar de vele wandelroutes beginnen.

Wandelen In het Leudal zijn vele wandelingen te maken. Een rondwandeling van ongeveer 14 km brengt je langs de

Leubeek en Zelsterbeek en grafveld Busjob. Informatie in het Bezoekerscentrum Leudal (www.bezoekerscentrumleudal.nl). In het bezoekerscentrum is ook het Leudalmuseum en horeca gevestigd.

Leestip Het landschap, de mensen – Nederland 1850-1940, Auke van der Woud, Prometheus, 2020, ISBN 9789044645934

Goudhaantje.

Ontdek BIKE explorer Het magazine voor de avontuurlijke fietser

ONTDEK BERGEN MAGAZINE

Word abonnee!

OOK LEUK ALS CADEAU!

1 jaar chts voor sle

€ 162,49,955) (ipv €

1 JAAR VAN € 32,45 VOOR

OOK LEUK ALS CADE AU!

€ 22,50 + cadeaus!

WWW.BERGWIJZER.NL/ABONNEMENT

www.bikeexplorer.nl/abonneren BergenM_abonneewerf_215x280.indd 43

40 Wandelmagazine 2-2021

20-01-20 12:09

Veluwe Outdoor totaal concept Het Veluwe Outdoor Totaal Concept heeft tot doel om de juiste schoen voor uw voeten te vinden voor uw wandeling. De vragen die daarbij beantwoord worden zijn: 1

Welke soort wandeling

Maatvoering lengte breedte wreefhoogte

Type inlegzool

HEUPTASSEN EN (DAG)RUGZAKKEN KEUZE UIT MEER DAN 100 MODELLEN MEINDL & HANWAG DE JUISTE SCHOEN IN LENGTE EN BREEDTE!!

VOOR IEDERE VOET MAAT 36 T/M 54 (UK 3,5 T/M 17) DE MEESTE OOK IN HALVE MATEN

VOOR IEDERE VOET EEN PASSENDE SCHOEN

voor iedere voet een Wij zijn gespecialiseerd zijn om den. Dit doen we door: goed passende schoen te vin wandelingen u wil maken Te luisteren naar u welke Het kijken naar uw voeten k type schoen voor u Uit ervaring adviseren wel r het wandelen op het meest geschikt zou zijn voo ar ook lopen van asfalt, bos, bergwandelen, ma hooggebergte meerdaagse trektochten in het schoenen voor de Wij zijn gespecialiseerd in voet” “de brede voet” “standaardvoet”, “de moeilijke ten met en geschikte schoenen voor voe enkel / gewrichtsproblemen modellen laag, halfhoog, Door meer dan 250 voorraad t zit er vast een schoen hoog van soepel tot stijgijzer vas de week wandelt of 3 voor u bij Of u nu een uurtje in gen, wij hebben het. weken een huttentocht in de ber

Stationslaan 41a, 8071 CK Nunspeet, 0341 - 27 08 47

WWW.BREDEWANDELSCHOENEN.NL • WWW.VELUWE-OUTDOOR.NL

Zuid-Afrika Duitsland

Rijnland-Palts

Langs de

Limes Wanderweg Onderweg naar wachttoren 1.

Aan de Rijn net boven Koblenz start een wandelpad dat het tracé volgt van de Duitse Limes, de Romeinse grens van OpperGermanië en Raetia die dwars door MiddenDuitsland tot aan Regensburg aan de Donau loopt. Wij verkenden de eerste 75 kilometer van deze afwisselende route. TEKST JOOST VERMEULEN FOTO’S MARK RAMMERS

42 Wandelmagazine 2-2021

Een betonnen rivierpromenade, een gedateerd kuuroord en een winkelstraat die beter tijden heeft gekend. Het plaatsje Rheinbrohl, heeft op het eerste gezicht weinig te bieden. Toch heeft Rheinbrohl onder historici, Romefanaten en wandel enthousiastelingen een welhaast magische klank. Want hier op de oostoever van de Rijn, nog geen twintig kilometer ten noorden van Koblenz, begint de zogeheten Obergermanisch-Raetischer Limes, een 700 kilometer lange door de Romeinse aangelegde grensversterking

Vergezicht vanaf de Pulverberg en wachttoren I-54, met in de achtergrond het dorp Bendorf en de Rijn. Wachttoren 1.

negentiende eeuw al opgegraven toen de kademuur hier versterkt werd.” Hij schudt zijn hoofd en zucht: “Ze hebben er wel werk van gemaakt, die Romeinen.” Op het moment dat hij zijn geschiedenisles wil voortzetten vraagt de hond zijn aandacht. Die moet duidelijk nodig. Terwijl de hond hem wegtrekt draait de man zich nog even om. “U gaat wandelen?” Hij wijst naar onze rugzak. Na een bevestigende knik wenst hij ons een fijne wandeling. “En, o ja, ga beslist kijken in Niederbieber. Dort is es ja so schön.” Waarna hij verdwijnt in de bosjes. (limes = grens). Sinds een aantal jaren loopt er langs deze grens een schitterend lange afstandswandelpad, de Limes Wanderweg. “Dit is nummer I/1”, staat er op het informatiepaneel naast de ruim tien meter hoge houten toren die even buiten Rheinbrohl tegen de berghelling aan staat. Voordat we verder kunnen lezen begint een man met een hond die onze belangstelling voor deze toren was opgevallen te vertellen. “Het is eerste wachtoren van de eerste sectie. Het origineel stond iets zuidelijker vlak aan het water. De restanten daarvan zijn in de

Goede voorbereiding Niet ver van de wachttoren vinden we het eerste teken dat we op de goede route zitten. Een zwarte gestileerde weergave van een wachttoren is op een boom geschilderd. Dit vignet zal ons de komende paar dagen – met vallen en opstaan – niet alleen door een prachtig landschap voeren, maar ook langs talloze restanten uit de Romeinse tijd: gereconstrueerde wachttorens, resten van de grote aarden wal, soms met stukken van de palissade er nog op en de ruïnes van

grotere en kleinere forten. Wie zich niet van tevoren heeft ingelezen over het hoe en vooral over het waarom van al die Romeinse resten hier in de bossen van Midden-Duitsland doet er goed aan om, vooraleer aan de wandeling te beginnen, minstens een uur uit te trekken voor een bezoek aan het informatie centrum over de Romeinen in Arienheller. Want hoewel er hier en daar langs de route infopanelen staan opgesteld, is het anders lang niet altijd direct duidelijk waar je precies naar kijkt en wat dat betekent. Het informatiecentrum vind je pal aan het begin van de route. Een andere broodnodige voorbereiding is de aanschaf van een goede kaart. De route is in principe gemarkeerd, maar er ontbreekt hier en daar toch het een en ander. Het zwarte vignet is relatief klein en daardoor vaak lastig te ontdekken in de soms dichte vegetatie. En wij merkten dat bosarbeiders geen rekening houden met aangebrachte markeringen. Vooral in de omgeving van het fort van Holzhausen, waar grote percelen naaldhout gekapt worden in verband met de oprukkende 2-2021 Wandelmagazine 43

Duitsland

letterzetter – een kever die vooral naaldbossen aantast en alleen bestreden kan worden door aangetaste bomen zo snel mogelijk te kappen – ontbreken daardoor de markeringen over een langere afstand. Ook het feit dat heel veel partijen betrokken zijn bij het instandhouden van de route helpt niet. De hele ObergermanischRaetischer Limes is weliswaar een archeologisch monument met zelfs de status van UNESCO-Werelderfgoed, maar het onderhoud en beheer is verdeeld over vier bondsstaten (Rijnland-Palts, Hessen, Baden-Würtenberg en Beieren ) met elk hun eigen regels. Daarnaast hebben de 95 gemeentes over wier grondgebied de Limes Wanderweg loopt soms ook nog hun eigen regels en onderhoudschema’s. Voor het 75 kilometer lange deel van de Limes Wanderweg in Rijnland-Palts – het traject dat wij lopen – is er gelukkig een prima 1:25000-wandelkaart verkrijgbaar. Op die kaart staat de route goed ingetekend. Ook op internet zijn van dit stuk delen beschreven. Palissade Al op de eerste dag wordt na anderhalf uur lopen over een steeds stijgend pad aan de rechterzijde de verhoging zichtbaar waarop de houten staketsels ooit stonden. Hij is over een paar honderd meter goed in het landschap te volgen. Hoe een dergelijke palissade er uit moet hebben gezien wordt even later duidelijk. Ter hoogte van de plek waar ook de fundamenten van een wachttoren zijn blootgelegd is een stuk van het houten verdedigingswerk gereconstrueerd. Hier is ook goed te zien hoe het systeem van wachttorens werkte. Ze waren zo opgesteld dat men vanuit de ene toren steeds de volgende kon zien liggen. Vanaf de plek waar toren I/8 lag (de achtste toren gerekend vanaf de allereerste bij Rheinbrohl) kun je dan ook duidelijk de ongeveer 900 meter verderop gelegen reconstructie van toren I/9 zien liggen. Vanaf de houten omloop van deze toren, die op het hoogste punt in de omgeving staat, de Beulenberg, heb je een fantastisch uitzicht. Zelfs de torenflats van Koblenz kun je in de verte zien liggen en de Rijn schittert in het landschap als een smalle blauwgrijze streep. Vanaf de Beulenberg daalt de route langzaam door de dichte bossen terug naar de Rijn. Op sommige stukken moet je de paden delen met fietsers die de Limes-fietsroute volgen. Ter

44 Wandelmagazine 2-2021

Kleinkastell Holzhauzen ligt prachtig verborgen in de bossen van Rijnland-Palts.

hoogte van Rodenbach komt de route bij bebouwing uit. Vanaf daar loop je verder over een smalle asfaltweg richting Niederbieber. Wij kiezen ervoor het asfalt zoveel mogelijk te vermijden en lopen een stukje om over de Rheinsteig, die het Limespad in dit gebied twee keer kruist. Mooiste overblijfselen De man met de hond had gelijk. In een villawijk van Niederbieber ligt namelijk een van de mooiste en leukste Romeinse overblijfselen langs onze route. De contouren van een badhuis en een tempel zijn duidelijk zichtbaar. Die hoorden bij een van de zogeheten cohortenforten. Dat waren vlak achter de feitelijke grens gelegen versterkingen waar één of soms meerdere eenheden van honderd man gelegerd waren. Van daaruit werden de wachttorens bevoorraad en konden in geval van een illegale grensoverschrijding de troepen snel naar de gewenste plek worden gedirigeerd. Verderop passeren we een heel ander soort Romeins fort. Castell Anhausen, dat in de bergen boven Oberbieber ligt, behoort tot de zogeheten kleincastella. Dat waren forten waarin één hooguit twee kleine eenheden (maniples) waren gelegerd. Na Anhausen loopt de route over goed begaanbare paden eerst nog wat verder omhoog om dan na enkele kilometers opnieuw aan een lange afdaling richting

Rijn te beginnen. Op dit stuk door het bos is op veel plekken de aarden wal duidelijk zichtbaar. Eerst ligt hij aan je rechterhand. Ter hoogte van de voormalige wachtoren I/46 kruis je hem en vervolgens blijft hij aan je linker zijde zo nu en dan zichtbaar. Na het dorpje Sayn, dat we na een korte, steile afdaling bereiken, begint een van de steilste passages van onze tocht. Langs de linkeroever van de Brexbach stijgen we, kruisen daarna de beek om tenslotte uit te komen op de Pulverberg. Hier staat weer een gereconstrueerde wachtoren en ook is er vlakbij een deel van de palissade herbouwd. Wit gesausd Vlak bij een oude watermolen gaat de route over een snelstromende beek. Van de brug waarmee de Romeinen deze beek gepasseerd moeten hebben – hij stroomt hier zo snel dat het onwaarschijnlijk lijkt dat ze er doorheen hebben gewaad – is nooit iets teruggevonden. Dat brengt ons op een andere vraag waarop geen antwoord lijkt. Hoe hebben de Romeinen zich langs de grens verplaatst? Op een paar plekken lijkt het of er achter de wal een soort van weg gelopen heeft. Maar op de meeste plaatsen ontbreekt elk spoor daarvan. Bij het iets verderop gelegen Hilscheid valt ons nog iets op. De reconstructie van een

Limespavillioen Hillsheid.

eeuw) er bij veel wachttorens extra gebouwen verschenen. Dat waren vermoedelijk stallen. En dat wijst er volgens Jost weer op dat in die periode de ruiterij een belangrijkere rol speelde in de verdediging van de grens dan in de periode daarvoor.

“Ze hebben er wel werk van gemaakt, die Romeinen” wachttoren, die hier wat verloren aan de rand van een klein industrieterrein staat, ziet er heel anders uit dan de exemplaren die we eerder tegenkwamen. Ter plekke wordt het ons niet duidelijk waarom dat zo is, dus vraag ik het later aan Doctor Jost van het archeologisch museum in Koblenz. Hij was als deskundige verbonden aan het restauratieproject. “Dat de toren van Hilscheid er anders uitziet komt doordat in de loop der jaren de ideeën over hoe zo’n toren er in het echt uitzag zijn veranderd. In het verleden – de eerste reconstructies dateren al van de jaren zestig van de vorige eeuw – dacht men bijvoorbeeld dat de houten omloop veel breder was. Nu gaan we op grond van nieuw onderzoek uit van een wat smaller model. En recent onderzoek,

onder andere van opgravingen in Italië, laat zien dat dergelijke wachttorens waarschijnlijk wit gesausd waren.” Onderzoek heeft ook aangetoond dat de Limes niet in een keer is gebouwd. Eerst (rond het jaar 140) was er alleen een aarden wal. Daarlangs werden al snel daarna om de negenhonderd meter houten wachttorens gebouwd. De houten palissade kwam pas enkele decennia later. Veel van de houten torens werden nog weer vijftig jaar later vervangen door stenen exemplaren. Ook werden er toen op meerdere plekken poorten in de houten muur gemaakt. In een later stadium werd de houten muur op veel plekken vervangen door een stenen exemplaar. Interessant is ook dat in diezelfde periode (midden van de vierde

Klim- en daalwerk Voorbij Hilscheid slingert de route zich verder langs de rand van de heuvels, met op een aantal plekken schitterende vergezichten. Na een lange wandeling, met het nodige klim- en daalwerk, volgt nog een straffe afdaling in de richting van Bad Ems, een kuuroord aan de rivier de Lahn. Hier geen vergane glorie maar prachtig onderhouden, negentiende-eeuwse architectuur en een schitterende boulevard langs de rivier. Een met natuurzuiver water gebrouwen lokaal bier op een schitterend terras aan het water... Veel beter kan het wat ons betreft niet. De route kruist de rivier en gaat aan de overkant, deels door een buitenwijk, steil omhoog naar opnieuw een fantastisch uitzichtspunt, Auf der Winterberg geheten. “Ik ben waarschijnlijk de enige privépersoon langs de Limes die een stukje van dat werelderfgoed in zijn bezit heeft”, vertelt de eigenaar van het boven op de berg gelegen hotel-restaurant. Zijn stukje werelderfgoed is een stenen wachttoren. “Deze toren stond nog tot ongeveer halverwege overeind toen mijn grootvader hier begin van

2-2021 Wandelmagazine 45

Duitsland

de vorige eeuw een hotel begon. Hij heeft er toen een dak op laten zetten om het te beschermen. Het bovenstuk is er pas in de jaren zeventig op gezet. Toen hebben ze er ook een houten omloop tegenaan gebouwd. Die is er twee jaar geleden afgebroken. En sindsdien ben ik bezig om het te laten repareren. Maar omdat wij nog eigenaar zijn was de boodschap dat we ook voor de kosten zouden opdraaien. Maar nu lijkt het erop dat de provincie bereid is toch een deel van de kosten te dekken. Dus wie weet kunnen we binnenkort beginnen.” Vanaf de Winterberg verandert het platteland. De dichte bossen van het Westerwald maken langzaam plaats voor meer open landschap. De aarden wal is nu nog maar sporadisch zichtbaar. Het grootste deel is hier in de loop der eeuwen verdwenen onder wei- en akkerland. Een van de laatste en grootste Romeinse aandachtspunten vormt het fort van Pohl. Dit fort is helemaal gereconstrueerd en in het interieur is een klein informatiecentrum ingericht. Het fraaie, in een dicht dennenbos gelegen fort van Holzhausen tenslotte ligt pal op de grens van de Bundesländer Rijnland-Palts en Hessen. Wie dan nog niet genoeg heeft kan nog wel even doorwandelen. Er volgen nog ruim zeshonderd kilometers en vele tientallen Romeinse ruïnes en reconstructies voordat je uiteindelijk bij de Donau bent. Daar eindigt de Limes Wanderweg. Maar voor ons zat het er voorlopig op.

it bord vertelt je dat je D de originele Limes kruist.

46 Wandelmagazine 2-2021

WANDELWIJZER

Vervoer

Kaart

Rheinbrohl is goed met het ov te bereiken: IC naar Monchengladbach en overstappen op de stoptrein naar Koblenz. Holzhausen an der Haide is wat lastiger te bereiken. Het dichtstbijzijnde treinstation is Dornholzhauzen.

Der Limes – Rheinbrohl-Holzhausen an der Haide, Unesco Welterbe, Landesamt für Vermessung und Geobasisinformation Rheinland-Pfalz, 1:25.000.

Gelopen route Een goede etappe-indeling waarbij de wandelingen steeds tussen de 15 en 20 kilometer lang zijn is: 1. Rheinbrohl – Rodenbach/Niederbieber 2. N iederbieber/Oberbieber – Sayn/ Bendorf 3. Sayn – Hillscheid/Höhr-Grenzhausen 4. Hillscheid – Bad Ems 5. Bad Ems – Dornholzhausen 6. Dornholzhausen – Holzhausen an der Haide In alle etappeplaatsen zijn overnachtingsmogelijkheden en is er horeca. Langs de route zelf is de horeca vrijwel afwezig. Dus voldoende drinken en eten meenemen. Sommige stukken (vooral in de afdalingen) kunnen na regenval glad zijn. Goede wandelschoenen zijn een must.

Leestips •D er Limes – Grenze Roms zu den Barbaren, Martin Kemkes et all, Jan Thorbecke Verlag, ISBN 9783799534017 •R omeinse Limes Sporen in RijnlandPalts (Archeologie Magazine 2020, nr 6). Artikel over de geschiedenis van de Limes in Rijnland-Palts. •L imesweg – Von Eining an der Donau nach Rheinbrohl am Rhein, Thorsten Lensing, Rother Verlag, ISBN 9783763344321. Wandelgidsje voor alle etappes, met kaartjes.

Meer weten? • www.limesstrasse.de – officiële website, met veel downloads • www.limeswanderweg.info – persoonlijke website met tal van nuttige links. Dit verhaal is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Matchingfonds

Duitsland

Sächsische Weinwanderweg

Even lunchen met uitzicht op de wijnranken van wijndomein Klaus Zimmerling.

Zigzaggen naar een

glaasje godendrank

Duitsland kent veel wijngebieden. Een van de minst bekende en kleinste daarvan ligt in het Dresdner Umland. Het bijzondere klimaat, een combinatie van genoeg neerslag en veel zonne-uren, zorgt voor wijnen van hoge kwaliteit. En precies door dit gebied slingert een heerlijke wandelroute van net geen 90 kilometer die compleet in het teken van de wijn staat. TEKST JUDITH VAN BILSEN FOTO’S TWAN BAKKER

De Saksische wijnwandelroute loopt van Pirna, een klein dorp aan de Elbe, naar de stad Dresden, om vanuit daar de Elbe te volgen tot in de porseleinstad Meissen en te eindigen in Diesbar-Seusslitz. Er wordt geadviseerd om deze route in zes etappes te wandelen. Dat doet de ervaren wandelaar de wenkbrauwen optrekken, want gemiddeld vijftien tot achttien kilometer per dag over een traject dat als ‘licht’ wordt aangeduid, klinkt niet echt indrukwekkend. Al snel kom ik erachter waarom voor deze verdeling is gekozen. Wandelconditie is hier namelijk van ondergeschikt belang. De vele wijngoeden en andere interessante bezienswaardigheden onderweg strijden om de aandacht en tijd van de wandelaar. Terecht, want het ene plekje is nog idyllischer dan het andere. En al die lekkere wijntjes, die moeten natuurlijk ook geproefd worden! 2-2021 Wandelmagazine 47

Duitsland

Het uitzicht vanaf de Bismarcktoren reikt ver over het Saksische land.

itzicht op Meissen. Deze plek U werd bekroond voor het mooiste uitzicht in de regio. De Sächsische Weinwanderweg loopt hier en daar even door het bos.

48 Wandelmagazine 2-2021

Wagner We beginnen in Pirna en volgen de bordjes met daarop een donkerrood gekleurde druiventros. Wandelgids Christoph, die een dag met mij meeloopt, straalt al direct van enthousiasme. Niet zozeer om het wandelen, maar vooral omdat het op deze plek om componist Richard Wagner draait. Christophs liefde voor klassieke muziek is groot en hij is dan ook erg trots dat deze grote componist verschillende opera’s schreef in ‘zijn’ regio. “Wist je dat Richard Wagner ook twee ‘Nederlandse’ opera’s heeft geschreven?”, vraagt hij nieuwsgierig. “De Vliegende Hollander en Lohengrin zijn ook hier ontstaan!” Snel lopen we even binnen in de Richard-Wagner-Stätten. Het is een klein museum, dus prima voor een korte stop onderweg. En even later komen we ook langs het Lohengrinhaus waar de

Het Capitool op landgoed Schaep en Burgh. Op het landgoed Schaep en Burgh.

Xxxxx

Zoon Müller maakt even tijd vrij om met mij te proosten en zijn wijn te laten proeven.

beroemde componist een kort deel van zijn leven doorbracht. Dan komen we bij het eerste wijngoed op de route: Weingut Klaus Zimmerling. Dat komt goed uit, want het is al lunchtijd geweest en mijn maag rammelt een beetje. We nemen plaats op de klapstoeltjes aan de rand van de straat. Ik ben onder de indruk van het uitzicht over de lagergelegen oevers van de Elbe. Een keuze maken tussen al die wijntjes is moeilijk en dus laten we dat aan de eigenaresse over. Er volgt een proeverij van vier wijnen: een sekt, een riesling, een kerner en een gewürtztraminer. De bijbehorende lunch bestaat uit brood, olijven, salami en kaas. Volgens Christoph is Klaus Zimmerling misschien wel de beste wijnmaker van Sachsen. We zullen het zien! Ons vergelijkend warenonderzoek is bij deze gestart. Met lichte tegenzin hang ik

mijn rugzak weer op mijn rug, want we hebben nog een aantal kilometers te gaan. Barok paleis Soms wijken we van de route af om een bezienswaardigheid niet te missen. Zoals Schloss Pillnitz en het bijbehorende park. Het barokke paleis ligt op de oever van Elbe. Letterlijk dan: wie struikelt over de trappen naar het hoofdgebouw, belandt zo in de rivier. Eigenlijk bestaat het complex uit drie gebouwen, waarbij de twee buitenste je doen denken aan de Oostenrijkse paleizen. Het middelste gebouw is een vreemde eend door de Chinese invloeden. En tsja, we waren toch al aan de wandel, en die tuin nodigt ook uit tot even lekker slenteren. Na het ommetje trekt Christoph me snel weer mee. “We gaan nog even verder, want

aan de wijnwandelroute zelf ligt het CarlMaria-von-Weber-Museum!” Deze componist vormde een grote inspiratiebron voor Richard Wagner en huurde dit huis om muziek te kunnen schrijven. Wie zin heeft, rust even uit in de tuin met Kaffee und Kuchen. En uiteraard wordt hier ook wijn gemaakt. Op zeer kleine schaal: geen lange rijen ranken op de hellingen, maar druiven die aan de gevel van het museum groeien. Helaas, de voorraad van vorig jaar is al op en de nieuwe oogst moet nog verwerkt worden. Geen proeverij deze keer. Het ene wijngoed is een groot bedrijf met tig medewerkers en het andere juist meer een hobbyproject van een liefhebber. Dat dit overigens niks zegt over de kwaliteit van de wijn, bewijst Winzer (wijnmaker) Ronny Beier. We wandelen een kort steil stukje omhoog en Christoph roept mij tot een 2-2021 Wandelmagazine 49

Duitsland

De In de tuinen van Schloss Wackerbarth kun je altijd terecht voor een proeverij.

De tuinen, de gebouwen en de wijnstokken van Schloss Wackerbarth zijn in perfecte staat

50 Wandelmagazine 2-2021

halt. “Wacht, hier naar rechts, dan kijken we of Ronny op zijn land is!” En wat een geluk, want zijn wijn smaakt ons zo goed dat we de lege ruimte in onze rugzakken met flessen johanniter vullen. Een voorbeeld van een groot bedrijf is Winzer Müller, even verder aan de route, vlak voor de stad Dresden. Dit wijngoed bestaat, naast de wijnranken op de oevers van de Elbe, uit twee kastelen. Vader Müller loopt met een groep over het terrein. De gasten hebben hun glaasjes leeg en wandelen jolig kletsend door de kasteeltuin. Hij glundert en geniet met volle teugen van het enthousiasme van de bezoekers. Zijn zoon laat ons snel een kijkje nemen bij de alumi-

nium ketels waarin de wijn wordt gerijpt. De oogst van vandaag, bakken vol met witte druiven, ligt klaar om verwerkt te worden. Proeverijen Soms is het de moeite waard om aan een proeverij mee te doen. Ik kies voor Weingut Karl Friedrich Aust. Het is pas tien uur in de ochtend als ik word verwacht bij de winkel van het wijngoed. We beginnen met een Federweisser, een superlichte wijn gemaakt van versgeperste most van witte druiven die nog niet doorgegist is. Federweisser is een voorstadium van de echte wijn. Dit troebele goedje smaakt erg fris en lijkt meer op

De Elbe blijft vrijwel altijd in zicht. Zum Wohl! Een streek wil je met alle zintuigen ervaren.

een vruchtensapje dan echt een klare wijn. Dit was slechts de inleiding. Want terwijl we onze glaasjes vasthouden, wandelen we naar andere prachtige plekken op het goed, met het weidse uitzicht vanaf de Bismarcktoren als toetje. Overigens, mocht je deze proeverij overslaan, dan hoef je dat uitzicht niet te missen, want dat ligt gewoon op de route van de wijnwandelweg. Het is niet ver wandelen naar de volgende wijnmaker. Van wat ik de afgelopen dagen heb gehoord, is dit het grootste, mooiste en meest luxe wijndomein van de regio. Schloss Wackerbarth stelt niet teleur. De tuinen, de gebouwen en natuurlijk de stokken zelf zijn in perfecte staat. En ja, er moet

toch even geproefd worden. Dit wijngoed staat bekend om zijn mousserende wijn. Zij produceren gemiddeld zo’n 250.000 flessen bubbels per jaar. En daarnaast ook nog rode, witte en rosé wijn. In totaal zo’n 600.000 flessen per jaar. Martin Jung, medewerker bij Schloss Wackerbarth, loopt een stukje met ons mee over het terrein en door de kelders. Hij vertelt dat ze handmatig alle flessen sekt kantelen, zo’n tienduizend stuks op dit moment. Vier weken lang moet dit klusje dagelijks uitgevoerd worden totdat de wijn de juiste bubbel heeft. En dan begint het weer van voor af aan met een nieuwe batch …

2-2021 Wandelmagazine 51

Duitsland WANDELWIJZER De Sächsische Weinwanderweg is een gemarkeerde route van 89 kilometer langs de Elbe van Pirna naar Diesbar-Seusslitz ten noordwesten van Dresden. Doorgaans wordt hij in zes dagetappes gelopen van tussen de 15 en 18 km lengte. De route is redelijk goed aangegeven met bordjes. Vervoer Dresden is goed bereikbaar met de trein. Tijdens het wandelen hebben we veel gebruik gemaakt van het openbaar vervoer. Dat is in de regio erg goed geregeld (www.dvb.de).

at een geluk dat we met Winzer Ronny Beier W kunnen proosten met zijn wijn.

Eigen kweek De Sächsische Weinwanderweg loopt verder in de omgeving van de porseleinstad Meissen. De wandeling van vandaag gaat langs de wijngaarden van verschillende kleine wijnmakers. Ik spreek Katrin, een van de hobbyisten, die aan het werk is in de wijngaard. Samen met zes andere wijnmakers hebben ze een projectje op de wijnberg. Gisteren was eigenlijk de laatste oogstdag, maar er hangen nog een paar trosjes druiven, die ik nu mag plukken. Eerst moet ik de slechte druiven eruit tikken met de tang, om vervolgens de trosjes te knippen. De kleine druifjes smaken heel intens. Katrin legt uit: “Wijndruiven bevatten veel minder water dan de druiven die jij als fruit eet en in de supermarkt haalt. Daardoor zijn ze veel kleiner en smaken ze intenser. Dat levert uiteindelijk veel betere wijn op.” We proosten op onze mini-oogst met een glaasje goldriesling met lokale varkensworst en uienbrood. Katrin: “Deze wijn noemen we Frühstückswein omdat hij zo licht is.” Passend, want het is pas tien uur in de ochtend. Ze geeft mij een stoffen houder met een klein glaasje erin. Deze kan ik om mijn nek houden tijdens het wandelen. Erg handig voor als ik nog ergens een slokje tussendoor wil! Ook de stad Meissen is wat extra stappen waard. Tijdens de wijnwandeling hebben we de indrukwekkende zwarte torens van de gotische dom en de witte torens van kasteel Albrechtsburg, die als broer en zus naast elkaar staan, constant in het vizier. Het is minstens zo leuk het uitzicht vanuit de stad te zien en dus uit te kijken op de wijnheuvels waar we even eerder doorheen wandelden. Wij doen dat bij zonsondergang en proosten op dit prachtige gebied. Zum Wohl!

52 Wandelmagazine 2-2021

Slapen Penck Hotel in Dresden (www.penckhoteldresden.de) – Heerlijk designhotel en prima uitvalsbasis vlak bij station Dresden Mitte. Vanuit hier met de trein of metro van en naar je startpunt van die dag. In de gedetailleerde routebeschrijving op www.dresden-elbland.de staan B&B-adresjes voor onderweg. Onze tip Een lunchpakketje voor onderweg is niet echt nodig. Stop bij een van de wijndomeinen en combineer een wijnproeverij met wat lekkere hapjes. En laat ruimte in je rugzak voor de flessen die je zult willen kopen onderweg! Meer weten? www.dresden-elbland.de

Ontdek het Groene Hart van Holland

Puur hollands genieten in een oase van rust, ruimte, natuur en altijd vlak bij de stad.

Natuur

Natuur Water Vaar over rivieren en unieke de Hollandse Plassen Water Vaar over rivieren en unieke de Hollandse Plassen Culinair Proef oer-Hollandse streekproducten Culinair Proef oer-Hollandse streekproducten Historie Bekijk de historische vele historische bezienswaardigheden Historie Bekijk de vele bezienswaardigheden Cultuur Bewonder forten, kastelen en vestingsteden Cultuur Bewonder forten, kastelen en vestingsteden Informatie en inspiratie vindt u op de meest complete website van het Groene Hart. Met de leukste uitjes voor jong en oud!

groenehart.nl

5 praktische tips

Betere foto’s met je mobieltje Kleurloos, onscherp en pixelig… zo zagen de foto’s eruit van mijn Nokia 7610. Het zal in 2004 geweest zijn en fotograferen met je mobieltje was iets bijzonders. Ik herkende niet altijd wie daar in de verte op de foto stond. Wel ging er een compleet nieuwe wereld voor me open. Altijd en overal een camera bij de hand, eentje die ook nog eens in mijn broekzak paste.

Fast forward naar vandaag en ik zie mijn iPhone haarscherpe plaatjes schieten, die soms niet eens onder doen aan de foto’s die ik maak met mijn digitale fotocamera. En het allerleukste, het is niet enkel en alleen meer een kwestie van op een knopje drukken om met die snelle smartphone foto te maken. Tenminste, dat hóeft het niet te zijn. Er zijn tal van mogelijkheden om een foto helemaal naar jouw hand te zetten en écht dat perfecte plaatje te schieten. Hieronder geef ik je vijf praktische tips, om in een handomdraai betere foto’s met je smartphone te maken.

TEKST & FOTO’S SABRINA GAUDIO

KOM DICHTBIJ

"If your pictures aren’t good enough, you aren’t close enough”, zei de wereldberoemde fotograaf Robert Capa. Kort gezegd: kom dichtbij, ook als je denkt dat je al dicht op je onderwerp staat! Ga daarbij vooral niet inzoomen, je verliest er enorm veel kwaliteit door. Letterlijk en figuurlijk op je onderwerp duiken zal je foto vaak direct een stuk interessanter maken. Besteed aandacht aan details, bijzondere dingen waar anderen zo aan voorbij lopen. Macrofotografie, dus extreme close-ups van bijvoorbeeld bloemen of insecten, is een kunst op zich. Maar met een beetje oefening maak jij ook met één klik in elk geval de mooiste close-ups.

Niet doen: blijven staan (ook al denk je: ik sta er bovenop). Doen: fotografeer dicht op je onderwerp. Tip: Op de meeste smartphones zitten verschillende standen, zoals een portret- of macrostand. Als je hiervoor kiest, zal alleen jouw onderwerp scherp zijn, terwijl de achtergrond juist onscherp wordt. Een goede manier om nog meer aandacht op het onderwerp te leggen.

54 Wandelmagazine 2-2021

PAS ZELF JE BELICHTING AAN Belichting. Een aspect waar je bij het fotograferen altijd mee te maken hebt. Of je nu voor de lol een plaatje schiet of professioneel fotografeert. Smartphones hebben het voor jou behoorlijk makkelijk gemaakt. De software in je telefoon meet de lichtsterkte en zorgt zo automatisch voor een goed belichte foto. Als je te maken hebt met uitdagende lichtomstandigheden, zoals tegenlicht of juist heel weinig licht, dan kan het juist zijn dat de software moeite heeft met de juiste belichting te bepalen. Resultaat: een te donkere of overlichte foto. Geen paniek, hier heeft jouw smartphone ook een oplossing voor. Nadat je jouw camera goed hebt scherpgesteld (dat doe je door één keer op het beeldscherm te tikken op het door jou gekozen punt), verschijnt er bij een iPhone een geel kader met een zonnetje. Je kunt nu het icoontje verslepen voor een lichtere foto of naar beneden voor een donkerder beeld. Bij een Android-

Voor zo’n foto van silhouetten moet je handmatig onderbelichten, zodat in de hemel perfect de kleurschakeringen naar voren komen .

Met opzet overbelichten levert soms een dromerige sfeer op.

Tip: Vaak is het leuk om te experimenteren met handmatige belichting. Zo kun je een dromerige sfeer creëren als je je foto wat overbelicht, of een mysterieuze scène door te onderbelichten.

smartphone, zoals een Samsung, komt er na het scherpstellen een horizontaal balkje in beeld. Verplaats je de punt naar links, dan wordt je foto donkerder, sleep je deze

naar rechts dan krijg je een lichtere foto. Zo heb je zelf in de hand welke belichting en sfeer je jouw foto wilt geven.

GA DOOR DE KNIEËN

Fotografie draait niet alleen maar om techniek, maar gaat vooral ook over creativiteit. Welk verhaal vertel je, welke compositie kies je en ook heel belangrijk: vanaf welk standpunt schiet je? Dag in dag uit zien wij de wereld om ons heen vanaf ooghoogte. Dat is wat we gewend zijn en we als normaal beschouwen. Verander eens van standpunt om jouw kijker te verrassen. Dus niet fotograferen vanaf ooghoogte, maar maak bijvoorbeeld eens een foto vanaf de grond omhoog (het zogenaamde kikvorsperspectief). Zo creëer je ongetwijfeld een spannender scène. Bloemen die je van onderaf fotografeert gaan ineens veel meer tot de verbeelding spreken en die immense berg lijkt ineens nóg indrukwekkender.

Niet doen: alles vanuit ooghoogte schieten. Doen: fotografeer eens vanuit een ander standpunt, bijvoorbeeld vanaf de grond. Tip: Als je vanaf de grond fotografeert kun je perfect spelen met je perspectief. De lijnen van een weg die samenkomen op de horizon of dat wandelpad dat zo mooi de bergen in kronkelt. Het voelt dan bijna alsof je zelf in de foto staat.

2-2021 Wandelmagazine 55

KADER JE BEELD

Bij het maken van een foto vang je een deel van de wereld in jouw kader. Om je foto meer diepte te geven kun je ervoor kiezen om een extra kader in je beeld te plaatsen. Je maakt dan als het ware een doorkijkje. Het gaat om meer dan alleen compositie (zie tip hieronder): zo’n doorkijkje creëer je door bepaalde elementen in de omgeving zo te gebruiken, dat ze een omlijsting voor je onderwerp vormen. Zo suggereer je meer diepte en wordt de aandacht direct naar je onderwerp gestuurd. Een deur of raam is hier heel geschikt voor, maar je kunt er ook voor kiezen om onder of door de takken van een boom te fotograferen of planten op de grond als omlijsting te gebruiken.

Niet doen: foto’s van veraf of zonder omlijsting.

Doen: Een kader vinden in je omgeving. Deze creëert meteen diepte.

Er zijn tal van mogelijkheden om een foto helemaal naar jouw hand te zetten en ècht dat perfecte plaatje te schieten Tip: Het raster op het beeldscherm van je camera-app is een perfect hulpmiddel om je te helpen bij het kiezen van de juiste compositie. Zo een raster bestaat uit negen blokken, gevormd door twee horizontale en twee verticale lijnen die door je beeld lopen. Hier komt de compositieregel ‘de regel van derden’ om de hoek kijken. Vooral de lijnen van het raster zijn nuttig: als je jouw onderwerp langs één of meerdere van die lijnen legt (en dus níet in het midden!), dan krijg je een mooier, gebalanceerd beeld.

56 Wandelmagazine 2-2021

GEBRUIK FILTERS

Zo, je hebt dat mooie plaatje geschoten met je smartphone. En nu? Meteen op social media zetten? Beter is om nog even te beoordelen of je jouw foto nog net even iets pakkender kunt maken door wat nabewerking of het gebruik van een filter. Dit doe je heel makkelijk op je telefoon met van die erg handige, gratis apps als SnapSeed, Pixlr of VSCO. Of je nu kiest voor alleen wat meer contrast of kleur, of gebruik maakt van allerlei subtiele effecten: in een mum van tijd heb jij je foto helemaal naar jouw smaak bewerkt.

Doen: gebruik een nabewerkingsapp om meer uit je foto te halen. In dit voorbeeld komt dit de compositie bovendien ten goede.

Niet doen: je foto laten zoals hij is ook al is hij niet helemaal naar je zin.

Zin om meer te leren over smartphonefotografie? Tijdens de women-only fotoworkshop Shoot! van Rocky Roads Travel leer ik je alles over hoe je met jouw mobiele telefoon de beste foto's maakt. Van de perfecte belichting tot het kiezen van de juiste compositie en het gebruik van bewerkingsapps. Leer je liever hoe je met een digitale fotocamera het perfecte plaatje schiet? Ook dat kan als je meegaat op een fotoworkshop of fotoreis, speciaal voor dames. Check www.rockyroads.nl voor alle informatie.

Tip: Als je jouw foto’s op Instagram wil plaatsen, is het leuk als deze allemaal een vergelijkbare sfeer en uitstraling hebben. Probeer bij het kiezen van filters een bepaalde, eigen stijl te ontwikkelen, zoals dit voorbeeld van mijn Instagram-account laat zien.

2-2021 Wandelmagazine 57

Inspiratie van onze adverteerder

Detox: kleding, schoenen en rugzakken van VAUDE PFC-vrij “Ons doel: schadelijke chemicaliën volledig verbieden” In 2015 ondertekende VAUDE het Greenpeace Detox Commitment met als doel om tegen 2020 gevaarlijke chemicaliën, zoals bijvoorbeeld de controversiële PFC’s, consequent uit het productieproces te verwijderen. Wat is er sindsdien gebeurd? De kledingcollectie van VAUDE is sinds 2018 PFC-vrij; vanaf 2020 geldt dit ook voor alle schoenen en rugzakken. In totaal zijn zeven van de elf groepen van schadelijke stoffen nu volledig uit de productie verwijderd en met de overige vier heeft het duurzame outdoormerk goede vooruitgang geboekt.

Bettina Roth

58 Wandelmagazine 2-2021

“We hebben er alle vertrouwen in dat we ons doel zullen bereiken om schadelijke chemicaliën volledig uit de productie te weren”, legt Bettina Roth, hoofd kwaliteits management bij VAUDE, uit. Deze inspanningen worden ook erkend bij Greenpeace: “VAUDE neemt haar corporate due diligence serieus en is er daarom een levend voorbeeld van, dat transparantie en regulering van wereldwijde supplychains mogelijk is. Het laat aan de rest van de outdoorsector zien, hoe men zich naar een duurzame circulaire economie beweegt. Hier staat de vervanging van gevaarlijke chemicaliën voorop en zijn er initiatieven voor ecologisch design, houdbaarheid, verhuur en reparatie om de levensduur van producten te verlengen”, aldus Viola Wohlgemuth, campagnevoerder voor Consumptie en Chemie bij Greenpeace e.V. Met de vrijwillige ondertekening van het Greenpeace Detox Commitment in 2015 heeft VAUDE duidelijk aangegeven dat het tot 2020 geleidelijk zou afzien van gevaarlijke chemicaliën en daar transparant over zou rapporteren. Een grote uitdaging: naast de PFC’s waarop de focus lag, waren er tien andere groepen van kritische stoffen waarvan het gebruik en vrijkomen in het milieu moest worden vermeden. Bovendien heeft VAUDE zich Antje von Dewitz

gecommitteerd aan de creatie van verantwoorde bedrijfsmodellen voor duurzamere consumptie. Om te voldoen aan de hoge normen voor milieuvriendelijke en verontreinigende producten werkt VAUDE er al jaren aan om de productieprocessen in de gehele supplychain zo schoon en veilig mogelijk te maken. VAUDE is sinds 2001 partner van het bluesign®-systeem en volgt daarmee een van de strengste duurzaamheids normen voor textiel. Toch waren en zijn er groepen van kritische stoffen, welke bij gebrek aan alternatieven zijn toegestaan en worden gebruikt. De toepassing en het gebruik daarvan wordt echter strikt gereguleerd door grenswaarden. Niettemin heeft VAUDE zich zelfs vóór het Detox Commitment vrijwillig voorgenomen om deze chemicaliën stap voor stap te elimineren. “Toen Greenpeace in 2012 met de Detox-campagne de buitensportindustrie in het vizier nam, zagen we een geweldige kans in het feit dat er eindelijk een branche-overstijgende beweging gemaakt werd en dat er alternatieven voor bedenkelijke chemicaliën werden ontwikkeld. Als zelfstandig, middelgroot merk hadden we tot dan toe onvoldoende invloed bij de materiaalfabrikanten”, blikt Antje von Dewitz, directeur van VAUDE, terug. Viola Wohlgemuth

PFC-free – The VAUDE Milestones

PFC-vrij - de mijlpalen van VAUDE Detox

2020 Waterproof Waterproof kleding apparel

2018 2016

Water-repellent Waterafstotende kleding apparel

Sleeping bags Slaapzakken

2015 2011

VAUDE gebruikt sinds 2011 geen PFC’s in membranen. De grootste uitdaging was dus om de buitenstoffen voor kleding die weersbestendig is, te voorzien van een permanente, PFC-vrije en waterafstotende afwerking. Door de publieke druk van de Greenpeace-campagne kwam beweging in de industrie en daarmee ook in de chemische toeleveringsindustrie. “We werkten nauw samen met onze producenten en leveranciers, organiseerden ronde tafels en brachten partners bij elkaar, die normaal gesproken met elkaar concurreren. Met succes – er kwamen toekomstgerichte ideeën en bedrijfsmodellen voor duurzame consumptie.”

Footwear && Schoenen rugzakken backpacks

Membranes Membranen

worden geveild. Het platform staat open voor andere bedrijven in de textielindustrie, die gemotiveerd zouden moeten worden, om daar ook waardevolle materiaalresten aan te bieden in plaats van ze af te voeren. Met de verhuurdienst iRentit biedt VAUDE sinds 2017 een shareconomy-platform aan, waarmee uitrusting kan worden gehuurd en dus door meerdere personen kan worden gebruikt. Om ervoor te zorgen dat de producten zo lang mogelijk kunnen worden gebruikt, hecht VAUDE ook veel belang aan het idee van reparatie. De repareerbaarheid wordt via een beoordelingssysteem stevig verankerd in het

ontwerpproces. Bovendien heeft VAUDE een eigen reparatiewerkplaats en werken ze samen met online-platform iFixit en met de Repair Cafés. Middels de in mei 2020 opgerichte de VAUDE Academy for Sustainable Business, geeft de succesvolle duurzaamheidspionier haar ervaring en expertise door aan geïnteresseerde bedrijven, organisaties en onderwijs instellingen. www.vaude.com

Met de ondertekening van het Detox Commitment heeft VAUDE zich niet alleen verplicht tot het elimineren van schadelijke chemicaliën, maar ook om innovatieve bedrijfsmodellen voor een duurzamere consumptie te ontwikkelen. Sindsdien zijn er veel ideeën geïmplementeerd en maatregelen genomen om de ecologische voetafdruk van de producten zo klein mogelijk te houden. Zo heeft het outdoormerk bijvoorbeeld de eBay Upcycling Store – een materiaalbeurs voor creatieve mensen – in het leven geroepen, waar overgebleven materialen die bij de fabricage ontstaan, voor een goed doel 2-2021 1-2021 Wandelmagazine 59

Bospark Hellendoorn rust & ruimte Frisse boeken voor buitenmensen

Bospark Hellendoorn ligt op de Sallandse Heuvelrug, temidden van uitgestrekte bossen en heuvellandschappen met schitterende vergezichten. Het kleinschalige Bospark grenst aan mooie wandel – en MTB routes. Ervaar de rust nu zelf! Bospark Hellendoorn – Looweg 5 t/m 27 www.bosparkhellendoorn.nl

N U IN D E BO E KH A N D E L

uitgeverijfjord.com

Avontuurlijk wandelen in Nederland

KOOP NU TEJ DE BI NE) (ONLI NDEL A H K E BO

In Back to Nature nemen Eva Spigt en Nicola Dow je mee op avontuur in de Nederlandse natuur. In dit boek hebben ze de mooiste wandelingen op een rij gezet, met bijbehorende activiteiten en een stukje persoonlijke ontwikkeling. Denk bijvoorbeeld aan het plukken van je eigen rucola of duindoornbessen en voor de diehards: winterkamperen of een duik in de koude zee! € 20,99

Backtonaturehikes.nl

Uitgerust

Verbeterde favoriet Bergans of Norway had zelf haar Fløyen V2 Pant al tot haar favoriete wandelbroek verklaard, maar toch kon het nóg beter. De broek is namelijk flink onderhanden genomen. Betere materialen, een verbeterde tailleband, noem maar op. De Fløyen V2 is net als een legging nauwsluitend, maar tegelijk stevig genoeg voor een kloeke bergwandeling, want dankzij de ritsen onderaan de pijpen is hij goed te combineren met hoge wandelschoenen. Daarnaast is hij winddicht en waterafstotend. ADVIESPRIJS: € 140,–

WWW.BERGANS.COM

Kleine, fijne grill

Zit lekker en ventileert optimaal

Niks gezelliger dan een barbecuepicknick aan een bergmeer of in het park. Deze gasgrill van Skotti neem je makkelijk mee; hij is compact, snel in- en uit elkaar te halen en vrij licht: 3 kilo. Ideaal dus voor een tripje naar een mooi plekje om te genieten van een barbecue. De bijgeleverde hoes is ook te gebruiken als ondergrond en zorgt ervoor dat je rugzak niet vies wordt. En er komen geen gloeiende kolen aan te pas, dus schoonmaken is makkelijk, gewoon met afwasmiddel. Handig en duurzaam.

Je trekt er graag op uit, maar waar laat je die spulletjes? Deuter weet daar raad mee: de Futura 25 SL is de oplossing voor jou. Deze rugzak is comfortabel, heeft een innovatief ventilerend rugsysteem en is speciaal aangepast aan de anatomie van het vrouwelijk lichaam. Natte ruggen zijn verleden tijd dankzij het nieuwe, optimaal ventilerende mesh-rugsysteem. In de Futura 25 SL is genoeg ruimte voor bijvoorbeeld je smartphone, drinkfles, picknickspullen en wat extra kleding, die dankzij de grote opening met rits makkelijk bereikbaar zijn. Bovendien is de Futura gemaakt van een garen dat voor 50% gerecycled is, wat gelijkstaat aan 12% minder CO2-uitstoot. En, zoals alle rugzakken van Deuter, is ook de Futura 25 SL volledig vrij van PFC!

ADVIESPRIJS: € 159,–

WWW.SKOTTI-GRILL.EU

Puur wandelplezier

De Hanwag Banks is de ideale schoen voor middelzware tochten met lichte bepakking. De Narrow-leestvariant biedt natuurvrienden met een smalle voet een zeer goede houvast. De schoen is volledig vervaardigd uit LWG-gecertificeerd nubuckleer – een kwaliteitslabel, niet alleen voor bijzonder hoogwaardig leer maar ook voor een duurzame, milieuvriendelijke verwerking. Door het ongeveer 1,5 mm dikkere polyurethaan in de tussenzool wordt de afrolbeweging soepeler, de demping voelbaar beter en lange wandelingen comfortabeler. De Goretexvoering houdt de voeten betrouwbaar droog. Verkrijgbaar in een specifieke dames- en herenleest.

ADVIESPRIJS: € 134,95 (25 L-VERSIE)

WWW.DEUTER.COM

ADVIESPRIJS € 219,95

WWW.HANWAG.NL

1-2021 Wandelmagazine 61

Uitgeprobeerd

GESCHIKT VOOR EN • ALLE WEERTYP COMFORTABEL L EN FUNCTIONEE

SOMS STUGGE RITS

Een goede keuze Buitensportmerk Vaude maakt niet alleen goede producten, het merk wil deze ook steeds duurzamer produceren. Dus dat het nieuwe dames Elope Jacket grotendeels bestaat uit gerecyclede materialen is dan ook geen verrassing. De milieuvriendelijke en PFC-vrije Eco Finish maakt de jas water afstotend. Het bluesign-keurmerk en het Green Shape label ontbreken niet. Dat is mooi, maar hoe doet de Elope het in het veld? Een koud en winderig weekend op Ameland wees het uit. De jas zit heerlijk door de zachte, flexibele stof en de sportieve snit. Tijdens urenlange strandwandelingen met rugzak en op de fiets houdt de Elope zich prima. Winddicht, zeker! Ademend, idem. De ventilatieopeningen onder de armen verkoelen als je het nodig hebt. Met een waterkolom van 10,000 mm kan hij wel een buitje hebben. ‘Gelukkig’ regende het op Ameland en deed de jas ook hier wat-ie moest doen. De ritsen zijn vanzelfsprekend ook waterafstotend. Af en worstelde ik met koude handen een beetje om de rits helemaal los te maken. De manchetten en de taille kun je strakker stellen. Je beschikt over twee buitenzakken en een handige diepe binnenzak. De capuchon is ook verstelbaar, en je kunt hem helemaal in de kraag wegrollen. En breekt het zonnetje dan toch door, dan kun je de jas zelf gemakkelijk klein ballen en opbergen in een van de eigen zakken. Voor mij is de Vaude Elope Jacket een ideale wandeljas. (Klaartje Grol) ADVIESPRIJS: € 210,-

WWW.VAUDE.COM

Lezerstest: Ideaal voor een dagtocht Lezer Bas Linssen is op pad gegaan met de Deuter Futura 23. “Volgens de productbeschrijving is dit een lichtgewicht, technische rugzak, die perfect geschikt is voor de meer sportieve dagtochten. Benieuwd of dit klopt!”

• SPORTIEF DESIG N • SNELLERE ZW EETAFVOER OP DE RUG • LICHTGEWICH T • VEELZIJDIG

“Lichtgewicht is de Futura zeker. Leeg weegt de rugzak nauwelijks iets, ondanks het zogenaamde Aircomfort Back System. Dit is een constructie waardoor de rugzak zelf niet tegen je rug komt, maar er ruimte is voor een luchtstroom, waardoor je zweet sneller wordt afgevoerd. Het inpakken van de rugzak ging vrij eenvoudig. Met een inhoud van 23 liter is hij ideaal voor een dagtocht. Je kunt voldoende spullen meenemen en organiseren in de verschillende vakken. Aan de zijkanten zijn er elastische zijvakken voor je drinkflessen en je kunt je wandelstokken ook bevestigen. Verrassend is het lusje voor de zonnebril aan de linkerschouderband. Helaas is het lusje te smal voor de wat dikkere monturen van sportieve zonnebrillen, zoals de mijne. Ik heb een wandeltocht gemaakt in de Belgische Voerstreek, net over de Nederlandse grens bij Zuid-Limburg, van ruim 23 km gelopen en 540 hoogtemeters. Hier wandel je door de bossen, langs beekjes en mooie dorpjes. Bovendien gaat het vooral over onverharde paadjes. Tijdens het lopen merkte ik dat de rugzak comfortabel zat en niet aan de schouders trok. Het was die dag bovendien broeierig warm (27 °C), waardoor ik meteen het Aircomfort-systeem kon beoordelen. Het zweet wordt inderdaad sneller afgevoerd en je merkt dat alles minder plakkerig wordt. Hoewel het de hele dag droog bleef, heb ik ten slotte ook de regenhoes even geprobeerd. Hij is gemakkelijk over de rugzak te trekken. Al met al dus een zeer geschikte rugzak voor wandelaars!”

62 Wandelmagazine 2-2021

ZONNEBRILLUS JE NIET GESCHIKT VOOR DIKKERE MONTU REN

DE FUTURA 23 WEEGT 1200 GR EN IS VERKRIJGBAAR IN 4 KLEUREN ADVIESPRIJS € 120,–

WWW.DEUTER.COM

1-2021 Wandelmagazine 62

Inspiratie van onze adverteerder

WIST JE DAT … … LOWA sinds 2019 trotse hoofdsponsor is van de Nijmeegse Vierdaagse en … er dit jaar een alternatieve Vierdaagse georganiseerd wordt om zo toch het Vierdaagse-gevoel te kunnen beleven? Je kunt kiezen om dagelijks 5, 10, 20, 30, 40 of 50 km te lopen. Doe jij ook mee van 20 t/m 23 juli? Houd de social media van LOWA in de gaten voor meer informatie!

Een meerdaagse tocht wandelen vanuit thuis? LOWA geeft je tips! 47.000 deelnemers die in vier dagen 120, 160 of 200 km lopen. We hebben het natuurlijk over De Vierdaagse van Nijmegen. Helaas is dit jaar de 104e editie vanwege de coronamaatregelen afgelast. Toch wil wandelschoenmerk LOWA, hoofdsponsor van dit evenement, dit niet zomaar voorbij laten gaan. Dat De Vier daagse niet doorgaat in zijn traditionele vorm betekent niet dat je vanuit thuis geen meerdaagse wandeltocht kunt beleven. LOWA geeft enkele tips voor een goede voorbereiding en uitrusting.

voren met trainen. Voorkom blessures en teleurstellingen en bouw je trainingen rustig en systematisch op. Ga in ieder geval elke week op pad. Bouw daarnaast de afstand van je wandeltocht steeds verder op. Ga ook wandelen als het regent en blijf goed naar je lichaam luisteren. Spierversterkende oefeningen zijn noodzakelijk als bepaalde spieren te zwak zijn in verhouding tot andere spieren en pezen. Door regelmatig gericht te trainen worden de spieren en pezen sterker en verminder je het risico op blessures.

Voorbereiding

Comfortabel je doel bereiken begint bij je uitrusting

Opdat wandelen een gezonde activiteit blijft, vergt het deelnemen aan een meerdaagse wandeltocht een goede voorbereiding. Begin daarom ruim van te

is. De LOWA WALKER N4D GTX MID en FERROX N4D GTX LO zijn perfect voor elke wandelliefhebber. Deze schoenen bieden veel comfort, steun en demping, iets wat je zeker nodig hebt op een harde ondergrond. Daarnaast ben je altijd verzekerd van droge voeten. De damesuitvoeringen van deze modellen zijn bovendien geheel aangepast aan de anatomie van de vrouwenvoet. Een goede schoen komt het beste tot zijn recht met een goede, functionele sok die bijdraagt aan een optimaal voetklimaat, wrijving voorkomt en vocht afvoert. Ook hierin biedt LOWA verschillende opties. Schoenen en sokken zijn de hulpmiddelen die je voeten ondersteunen. Verzorg je voeten goed, want ze hebben nog vele kilometers te gaan! Kijk voor meer informatie en de volledige LOWA-collectie op lowa.nl.

Speciaal voor meerdaagse wandeltochten, zoals De Vierdaagse, heeft LOWA een collectie die hier uitermate geschikt voor

1-2021 Wandelmagazine 63

Boeken

Redactie Jan Erik Burger, Hans Farjon & Marcia van Bijnen

Alleen op pad Het Spanje dat Jac Geurts verkent, krijg je niet cadeau, dat moet je veroveren. En je moet van stilte houden. Hij kenschetst zijn tochten als ‘microscopisch reizen’: de wandelaar wordt één met de natuur, onderdeel van alles wat groeit, kruipt, sluipt en vliegt. Er is weinig dat hem zo goed doet als wandelen. Zestig dagen lang loopt de net gepensioneerde Jac Geurts in zijn eentje over de Spaanse vlakten. Vanaf het noordelijke Girona aan de voet van de Pyreneeën naar de zuidelijke havenstad Cádiz. Volgens de flaptekst is het een inspirerend boek vol avonturen, natuurbeschrijvingen, geschiedenis, ontmoetingen en overpeinzingen. Daar valt wel iets op af te dingen. De tekst is prettig leesbaar, maar vraagt van de lezer inzet en geduld, ook door de vele uitweidingen en terzijdes. Daarbij wreekt het zich dat er geen kaart van de gelopen routes is opgenomen. Ook ontbreekt node een index van plaatsen en gebeurtenissen. Ook bij Geurts bedoelen de meeste mensen het goed, vooral Spanjaarden dan. Duitsers vormen een uitzondering. Een Oost-Duitse beukennootjeswetenschapper krijgt er op een pagina ongenadig van langs en wordt zo ongeveer persoonlijk verantwoordelijk gehouden voor de sjoemeldieselsaga van Volkswagen. In een slotzinnetje werpt Geurts tegen dat hij

Veerkracht

64 Wandelmagazine 2-2021

wellicht wat bevooroordeeld is. Dat mag een understatement heten. Ook de Catalanen en hun taalnationalisme kunnen niet zonder meer op zijn sympathie rekenen. Ik zou dan toch een koppeling gelegd hebben met de wel degelijk beschreven verschrikkelijke slag om de Ebro (“no pasarán”), de vernietiging van Tortosa en de talloze pogingen van veertig jaar Francoregiem om het Catalaans (en Baskisch) met wortel en tak uit te roeien. Zwijgende vlakten is geïllustreerd met aquarellen van zwager Piet Lap, helaas op het omslag na allemaal in zwart-wit. Die vormen een fraaie verbeelding van de wonderschone, lege en weerbarstige wildernis van de zwijgende hoogvlakten. Gezien de vele gesprekken en ontmoetingen valt het met dat zwijgen nog wel mee. De pakkende titel blijkt ontleend aan Mes vacances en Espagne van Edgar Quinet uit 1846. Onverwacht krijgt de tocht een dramatisch einde. Net aangekomen in het hete Andalusië valt de ervaren, altijd zingende wandelaar op de grond. Zijn benen raken verlamd. Een zeldzame spierziekte maakt dat zijn gesjouw over de aardbol voorgoed voorbij lijkt. De flaptekst besluit met: “Jac Geurts reist alleen nog vanuit de leunstoel. Dit boek is zijn ode aan twee verloren liefdes, het verre wandelen en Spanje, het meest

In Verlaten oorden onderzoekt Cal Flyn hoe de aarde er uit zal zien als zij niet langer door mensen wordt bewoond. Het is een betoverende combinatie van reisverslag en (soms te) lyrische natuurbeschrijving. Ze reist naar door de mens verlaten plekken: overwoekerde gebouwen en kermisattracties bij Tsjernobyl, verlaten mijngebieden, spookwijken van Detroit. Plaatsen die indringend tonen hoe de wereld er uitziet als de mens er verdwenen is. Elk hoofdstuk begint met een beschrijving van de plek, de vervallen architectuur, de natuur, de geschiedenis: oorlog, vervuiling, en economisch neergang. Flyn duwt ons met de neus op ons met onze, vaak vernietigende, aanwezigheid. Toch is Verlaten oorden geen somber boek. De aarde kan goed zonder ons. De ongelooflijke herstelkracht van de natuur laat zien hoe de biodiversiteit floreert als de mens zijn biezen heeft gepakt. Het is een confronterend boek maar het biedt bovenal een magnifiek verteld verhaal van troost en hoop voor mens, plant en dier.

miraculeuze land van Europa. Goed nieuws, lezer: Jac houdt het weer drie kilometer vol.” Zwijgende vlakten – een Spaanse wandeling Jac Geurts | Uitgeverij Lage, Nijmegen 2020 | 376 blz. | ISBN 9789082116427 | € 21,95 | Verkrijgbaar bij reisboekhandel De Noorderzon in Arnhem (www.denoorderzon.nl)

Een paar voorbeelden: The Five Sisters in het vlakke West Lothian zijn enorme slakkenbergen. Ze zijn ontstaan door de schalieoliewinning uit de tijd rond 1860, toen Schotland het belangrijkste olieland ter wereld was. Zone Rouge, waar na de bekende Slag bij Verdun twintig vierkante kilometer volstrekt onbewoonbaar achterbleef. Een eeuw later bedekken sombere bossen de niet op te ruimen oorlogsschade. De dieren zijn terug en er wordt gejaagd. Lange jaren waren de jagers gewoon om uit te rusten rond de enige open plek in het woud: het kratermeer gevuld met arseen. Famagusta, een historische stad aan de zuidoostkust van Cyprus, waar na de Turkse invasie in 1974 de tijd lijkt te hebben stilgestaan. De inwoners moesten de stad verlaten en er zijn geen anderen voor hen in de plaats gekomen. Verroeste vliegtuigen stoffen er weg. Verlaten oorden – De natuur na de mens Cal Flyn | Atlas Contact 2021 | 440 blz. | ISBN 9789045043036 | € 24,99

Netwerken in Salland

de mooiste

NETWERKWANDELINGEN

Het nieuwste deeltje van de serie compacte wandelboekjes langs Nederlandse wandelnetwerken voert door het Overijsselse Salland: van de IJssel tot op de Heuvelrug en van Ommen tot Deventer. Het gebruik van knooppuntpaaltjes voor het vinden van de weg betekent dat gedetailleerde kaarten en beschrijvingen van de routes ontbreken. Naast een serie paalnummers biedt de gids ook gratis toegang tot gps-tracks. Er blijft veel ruimte over voor foto’s en achtergrondinformatie: per wandelroute zijn vijf onderwerpen opgenomen. De bonte variatie in landschappen, die vooral langs de IJssel en op de Sallandse ‘bergen’ te vinden is, komt ruim aanbod.

Noes Lautier • Menno Faber

SALLANDSE HEUVELRUG & IJSSELVALLEI

GROENE BADKUIPROUTE

Omslag Netwerkwandelingen Sallandse heuvelrug en IJsselvallei.indd 1

24-06-20 08:54

De mooiste netwerkwandelingen – Sallandse Heuvelrug & IJsselvallei Menno Faber & Noes Lautier | Uitgeverij Elmar | ISBN 789038927879 | € 14,99

Veelzijdige Vogezen De Vogezen zijn een geliefd reisdoel voor Nederlanders. Geen wonder: binnen een dag kun je stevige wandelingen maken in de eerste bergen die je op je pad vindt als je zuidwaarts reist. En als je eens geen zin hebt, dan liggen er historische stadjes en de Elzasser wijngaarden binnen handbereik. Wandelen in de Vogezen is een vernieuwde loot aan de One Day Walks-boom. Vernieuwd, want de routes zijn opnieuw door de auteurs nagelopen en geactualiseerd. Het recept is beproefd: de gids bevat 16 dagwandelingen, waarvan 12 door de groene natuur van de Vogezen, waaronder de Ballons des Vosges en 4 in de Elzas om de culturele en wijnminnende mens te voeden. De wandelingen worden naar zwaarte ingedeeld van 1 tot 3, de laatste categorie is gereserveerd voor de ware kuitenbijter of lange dagen. De gids heeft een vooral praktische insteek met linksaf-rechtsafbeschrijvingen, (globale) kaartjes, lengte en hoogtemeters, hoe je er komt en welke topokaart je nodig hebt. Aansprekende foto’s noden tot wandelen. Gps-tracks zijn via de uitgever te verkrijgen. Mail daartoe naar: info@onedaywalks.com. Wandelen in de Vogezen (2e editie) Paul van Bodengraven & Marco Barten | One Day Walks | ISBN 9789078194378 | € 15,95

Verrassende Dordtse ommelanden Dit is het tiende deeltje in de buitenstad-reeks van Gegarandeerd Onregelmatig. Verrassende keuze is een van de belangrijkste steden van middeleeuws Holland, Dordrecht. Deze stad heeft meer te bieden dan zijn mooie oude binnenstad en de levendige oevers van de Merwedes. De gids voert je over het Eiland van Dordrecht waar de laatste jaren flink gesleuteld is voor natuuren waterbeheer. Met behulp van de waterbus komen ook gebieden aan de overkant van de rivieren aan bod, zoals de Brabantse Biesbosch en Zwijndrecht. De schrijvers laten overtuigend zien dat het oude gezegde “Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt ” niet meer geldt. Wandelen buiten de binnenstad van Dordrecht Loek & Irene Heskes | Gegarandeerd Onregelmatig | ISBN 9789078641896 | € 16,95

Rust gegarandeerd De aantrekkelijke punten van de Noord-Franse regio Champagne-Ardennen zijn de ligging dicht bij Nederland en de zeer lage bevolkingsdichtheid. Dus rust en ruimte gegarandeerd. Het ligt verborgen tussen de belangrijkste autoroutes naar het zonnige zuiden. Een ideaal reisdoel als de grenzen weer opengaan. Deze nieuwe Nederlandstalige Rothergids laat je met 47 wandelingen alle hoeken en gaten van dit uitgelezen stukje ‘douce France’ zien. Natuurlijk zijn er ook routes langs de slagvelden rond Verdun. De gids biedt, zoals altijd in deze serie, betrouwbare routebeschrijvingen, gedetailleerde kaarten en downloadbare gps-tracks. Wandelgids Champagne-Ardennen – Tussen België, Lotharingen, Bourgondië en Parijs Thomas Rettstatt | Uitgeverij Elmar | ISBN 9789038928159 | € 16,95

2-2021 Wandelmagazine 65

De regio Boppard en Midden-Rijn nodigt u uit om te komen

wandelen!

De steilste wijnbergen en een van de mooiste oeverpromenades aan de Midden-Rijn, de oudst bewaard gebleven Romeinse kasteelmuren ten noorden van de Alpen en geboorteplaats van Michael Thonets, een stoelontwerper met wereldfaam. Boppard heeft niet enkel geschiedenis en cultuur te bieden, maar ligt bovendien in een van de mooiste landschappen van Duitsland, het bovenste Midden-Rijn dal, sinds 2002 UNESCO werelderfgoed. Boppard was al veel langer een bezoekersmagneet, nog voor opname als werelderfgoed door de UNESCO. Dit is niet enkel te wijten aan de mondaine geïnspireerde oeverpromenade, welk tot ontspannen flaneren uitnodigt, of de stads rondgang, die al snel een wandeling doorheen de geschiedenis lijkt.

Aan de Rijnoever passeer je langs de Zoll- und Zwingburg van de Trierse keurvorsten. Maar ook de Romeinen hebben hun sporen achtergelaten met de muren van het in 360 n.C. opgerichte kasteel Bodobrica. Een stadsrondgang door de wijnstad Boppard eindigt terecht in een van de talrijke Straußwirtschaften met de beste wijnterrassen – Schoppen genaamd - van het Midden-Rijn gebied. Boven de grote lusvormige Rijn in het zuidelijke en zonnig gelegen gebied bouwt zich het wijnbouwgebied “Bopparder Hamm” uit over wel 75 hectare wijngaarden, het belangrijkste productiegebied van de Koningin der druivelaars, de Riesling. Een wandeling door de Bopparder Hamm loont zich op elk moment. Niet onbelangrijk is dat men hier in een uitstekend uitgebouwd wandelnetwerk beland, gezien wandelen en fietsen in Boppard en aan Midden-Rijn HET thema is! Vier langeafstandsroutes passeren Boppard: de RheinBurgenWeg, de Rheinhöhenweg, de Moselhöhenweg en de Hunsrückhöhenweg. De Ehrbachklammweg verbind de Hunsrück met de Moezel, de Premium Wandelweg Saar-Hünsruck-Steig de Hunsrück met de Rijn.

Rheingold

Werelderfgoed Oberes Mittelrheintal Boppard/Bad Salzig Buchholz - Herschwiesen - Hirzenach - Holzfeld Oppenhausen - Rheinbay- Udenhausen - Weiler

eg nlegŵŝŶŐ ŚĞŶĂƵ mo mog ŝŶ ŚĞƚ ĂůƐ ŝ ge elijk ƐƚĂĚ Ŷ ĚĞ li jk hede ƐĐ ďƵƵ he n. ĞŶƚƌƵŵ ƌƚ ǀĂŶ de n ǀĂŶ ĚĞ ŽƉ ƐƚĂƌ ƉĂƌĚ ƚ ĞŶ ǌŝũŶ

325

300 ze

275

250

T ip bu

urt:

225 200 e

175 150

100

START

10,7 km

125

Hoogteprofiel droomroute Rheingold

Ξ 'ĞŽ ĂƐŝƐͲ ͬ>sĞƌŵ'ĞŽZWϮϬϭϯͲϭϮͲϭϲ Ξ ' 'ĞƐƵďƐŝĚŝĞĞƌĚ ĚŽŽƌ ŚĞƚ ƵƌŽƉĞĞƐ >ĂŶĚďŽƵǁĨŽŶĚƐ ǀŽŽƌ WůĂƩĞůĂŶĚƐŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐ ; >&WKͿ͗ ,ŝĞƌ ŝŶǀĞƐƚĞĞƌƚ ƵƌŽƉĂ ŝŶ ĚĞ WůĂƩĞůĂŶĚƐŐĞďŝĞĚĞŶ͘

>ĞŶŐƚĞ͗ ϭϬ͕ϳ Ŭŵ 363 Hoogtemeter WƌŽĮĞů͗ ŐĞŵŝĚĚĞůĚ >ŽŽƉƟũĚ͗ ĐĂ͘ ϰ ƵƵƌ Seizoen: gedurende het gehele jaar behalve bij ijs

In het kader va van het ontwikkelingsprogramma van ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůǌ Η>ĂŶĚďŽƵǁ͕ ŵŝůŝĞƵŵĂĂƚƌĞŐĞůĞŶ͕ ĨĂůǌ ůĂŶĚŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐΗ ;>D>Ϳ ĞůŝŶ

Rheingol

Ma d

rie

Marienberg Ministerie voor milieu, landbouw, voending, ǁŝũŶďŽƵǁ ĞŶ ďŽƐďŽƵǁ ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůǌ

Ξ 'ĞŽ ĂƐŝƐͲ ͬ>sĞƌŵ'ĞŽZWϮϬϭϱͲϬϳͲϬϲ

Hoogteprofiel droomroute Marienberg

m 300 275 250 225 200 175 150 125 100

START 1

'ĞƐƵďƐŝĚŝĞĞƌĚ ĚŽŽƌ ŚĞƚ ƵƌŽƉĞĞƐ >ĂŶĚďŽƵǁĨŽŶĚƐ ǀŽŽƌ WůĂƩĞůĂŶĚƐŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐ ; >&WKͿ͗ ,ŝĞƌ ŝŶǀĞƐƚĞĞƌƚ ƵƌŽƉĂ ŝŶ ĚĞ WůĂƩĞůĂŶĚƐŐĞďŝĞĚĞŶ͘

De Hunsrückbahnweg combineert de steilste spoorwegstrook met een wandeling. Acht andere rondwandelwegen, de Traumschleifen Rheingold, Fünfseenblick, Marienberg, Elfenlay, Mittelrhein-Klettersteig, Hasenkammer, Ehrbachklamm en Ehrbachklamm met Schöneckschleife, ieder tussen 5 en 13 km lang, bevestigen dat Boppard in elke uithoek mooi is. Informatie kan steeds aangevraagd worden bij het serviceteam van het toeristisch informatiecentrum via telefoon, e-mail of fax.

Contact: Tourist Information Boppard Am Marktplatz (Altes Rathaus) · 56154 Boppard Tel. 0049-(0)6742-3888 · Fax 0049-(0)6742-81402 E-mail: tourist@boppard.de www.boppard-tourismus.de

/Ŷ ŚĞƚ ŬĂĚĞƌ ǀĂŶ ŚĞƚ ŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐƐƉƌŽŐƌĂŵŵĂ ǀĂŶ ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůǌ Η>ĂŶĚďŽƵǁ͕ ŵŝůŝĞƵŵĂĂƚƌĞŐĞůĞŶ͕ ůĂŶĚŽŶƚǁŝŬŬĞůŝŶŐΗ ;>D>Ϳ

11,8 km

>ĞŶŐƚĞ͗ ϭϭ͕ϴ Ŭŵ Ͳ ϱϮϬ ,ŽŽŐƚĞŵĞƚĞƌ WƌŽĮĞů͗ ŐĞŵŝĚĚĞůĚ Ͳ >ŽŽƉƟũĚ͗ ϯͲϰ ƵƵƌ ^ĞŝǌŽĞŶ͗ ŐĞĚƵƌĞŶĚĞ ŚĞƚ gehele jaar behalve bij ijs

DŝŶŝƐƚĞƌŝĞ ǀŽŽƌ ŵŝůŝĞƵ͕ ůĂŶĚďŽƵǁ͕ ǀŽĞŶĚŝŶŐ͕ ǁŝũŶďŽƵǁ ĞŶ ďŽƐďŽƵǁ ZŚĞŝŶůĂŶĚͲWĨĂůǌ

De Midden-Rijn Klettersteig in Boppard maakt zelfs alpien wandelen mogelijk. De wandelbestemmingen voor individuele reizigers en groepen bieden ook wandelpakketten en groepsreizen aan. Meer info hierover verkrijgt u bij het serviceteam van de toeristische diensten van Boppard per telefoon of e-mail.

Frankrijk

Alpes-de-Haute-Provence

Annot

Wonderland van versteend zand

Op slechts vijf kwartier rijden van Nice ligt Annot in het arrière pays, ook bereikbaar met een smalspoortrein. De wandeling boven het dorp biedt een verrassing, want nergens anders vind je een vergelijkbare verzameling huizenhoge blokken zandsteen, bogen en kloven, verstopt in een kastanjebos. Er is zelfs een geheime Koningskamer. TEKST PAUL SMIT FOTO’S PAUL SMIT & MICK PALARCZYK

68 Wandelmagazine 2-2021

Xxxx

aar de meeste dorpen dramatisch op een heuveltop balanceren of tenminste tegen een steile helling geplakt zijn – de villages perchés van de Zee-Alpen – ligt Annot ontspannen op de vlakke bodem van de groene vallei van de Vaïre. Vanaf ons uitzichtpunt, aan de overzijde van het dal, ziet het er echter allesbehalve ontspannen uit. Van de hoogvlakte boven het dorp zijn een stuk of honderd enorme brokstukken afgebroken en omlaag getuimeld. Sommige zijn in de kastanjebossen hogerop blijven liggen, andere rolden door tot op de landbouwterrassen en het avontuurlijkste blok kwam pas tot stilstand op het centrale dorpsplein. Ik geef toe: dat alles gebeurde lang voordat aan de Romeinse weg van Cimiez naar Riez de nederzetting Anotum werd gesticht, maar het oogt alsof het volgende gevaarte morgen kan losbreken. We stellen ons voor hoe de volgende kei over de pittoreske Vers-laVille-kapel bulldozert, vlak boven het dorp, om tot rust

Van de hoogvlakte boven Annot zijn lang geleden enorme brokstukken omlaag getuimeld.

De steenboog die in de brochures ten onrechte met Les Portettes wordt aangegeven.

te komen tegen de versterkte weertoren van de middeleeuwse kerk. De zone waar al die brokstukken vandaan komen is het doel van onze wandeling. Het is een goed gemarkeerd pad, waarop we de bordjes Jardin du Roi volgen. De koning moet echter al eeuwen geleden vertrokken zijn, want zijn tuin heeft nu meer weg van een jungle, die bovendien zijn hofstad overwoekerd heeft. In de enorme blokken bemost steen, die opduiken tussen de oude bomen, kun je met een beetje fantasie nog de paleizen herkennen. De rots die hoog boven onze hoofden klem zit tussen twee kloofwanden wordt dan de ophaalbrug tussen twee burchtmuren.

Doorkijkje in Annot, naast de kerk.

Kamer van de koning Uiteindelijk bereiken we de Chambre du Roi. In de toeristische brochure wordt met die naam de verkeerde plek aangeduid: een mysterieuze kloof waar ’s avonds vleeruizen rond je hoofd cirkelen. De legende laat er echter geen twijfel over bestaan: de seigneur, die hier op doorreis met zijn jonkvrouw en een deel van zijn hof werd verrast door een aanval van de Saracenen, wist zich te verstoppen in een rotskamer waarvan de ingang met een simpele struik of steen onvindbaar gemaakt kon worden. Dat kan niet de kloof zijn, want die is niet afschermbaar. Maar waar is dan de échte Chambre du Roi? We kunnen hem niet vinden, tot we ineens, naast de ingang van de kloof, een meisje zien bukken om op haar knieën een gat in te kruipen. We volgen haar en onze 2-2021 Wandelmagazine 69

Frankrijk adem stokt als we plotseling in de échte Koningskamer staan. Hij lijkt sprekend op de Grote Galerij diep in de Piramide van Cheops, die eveneens naar boven toe taps toeloopt. De Chambre du Roi is de plek waar een gigantisch brok zandsteen is losgebroken van de hoogvlakte, maar nooit naar beneden is getuimeld. Het is twee meter verschoven en vervolgens blijven haken, zo de kopie van een Egyptische piramidegalerij creërend, met zijn twintig meter hoogte zelfs imposanter dan het origineel. Van boven sijpelt mysterieus licht naar binnen, het meisje staat als betoverd omhoog te kijken. De poortjes We verwachten dat de wandeling hierna slechts saaier kan worden, maar vergissen ons. Eerst volgt een traject boven een spannende afgrond. Het pad is echter breed en vlak en hoogtevrees blijft uit. Maar schrik niet als ineens uit het niets een rotsklimmer aan een touw komt abseilen. Op dit traject

kleven mensen als spinnen tegen de zonverwarmde rotswanden, alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Zelf voelen we ons verderop meer op ons gemak, waar zo’n zandsteenplaat horizontaal ligt en we er – een kleine zijsprong van de hoofdwandeling – overheen kunnen lopen. Dat brengt ons opnieuw aan de rand van de afgrond, met een fantastisch uitzicht in alle richtingen. Een ideale picknickplaats in de milde herfstzon. Nog steeds is het niet afgelopen met de verrassingen. Want op de terugweg passeren we Les Portettes, letterlijk ‘de poortjes’. Die naam is eveneens aan het verkeerde object gegeven, namelijk aan één enkele steenpoort. Een prachtexemplaar, daar niet van, maar voor de eigenlijke Portettes moeten we vanaf dat punt het bordje “Annot par Champs Long” volgen. Zo arriveren we een kwartier later bij een spectaculaire dubbele boog, door weer en wind gebeeldhouwd in het zandsteen: de daadwerkelijke Portettes. Barbaren en toeristen Je kunt het Champs-Long-pad verder volgen richting Annot; dat is de langere variant. Je kunt ook terugkeren naar de enkele boog; vandaar bereik je binnen twee uur de Chapelle Notre-Dame de Vers-la-Ville, even boven Annot. De ligging daarvan is uniek: op oude landbouwterrassen te midden van opnieuw

In de echte Chambre du Roi. e échte Portettes is een dubbele boog, D door weer en wind in het zandsteen gebeeldhouwd.

70 Wandelmagazine 2-2021

enorme rotsblokken. De voormalige hermitage ernaast is zelfs tegen en deels onder zo’n rots gebouwd. Tegenwoordig woont hier Gabrielle Auger, die het eigenhandig heeft opgeknapt. We knopen een praatje met haar aan, terwijl ze in de tuin staat te werken. “Dat rotsblok midden in mijn huis houdt ’s winters de warmte vast, waardoor ik minder hoef te stoken. En ’s zomers blijft alles er juist koeler door. Ideaal!” Ze legt uit dat Annot in de onveilige tijd van binnenvallende barbaren en later de Saracenen – van de vijfde tot de elfde eeuw – hier tussen de rotsblokken lag. Pas daarna daalden de mensen weer af naar de bodem van de vallei. Uit die tijd stamt ook de kerk in het hart van het pittoreske dorp. Het heeft een stoere weertoren en de buitenste huizen om de kern vormen een schaal als van een schildpad, dus helemaal vertrouwen deed men zijn buren nog niet… Maar de tijden werden veiliger en welvarender en eind negentiende eeuw deed met de komst van het smalspoorstoomtreintje ook het toerisme zijn intrede. Zo kon Annot zich ontwikkelen tot een dorp waar de gegoede bewoners van Nice zonder veel moeite berglucht konden opsnuiven. Het was het tijdperk van de romantiek, dus met zijn zandsteenbogen, -blokken en -kloven en de bijbehorende legenden raakte het zelfs een beetje en vogue. Dus, waarde lezer, als ook jij een sentimenteel hart hebt en een gevoelig oog, pak dan net als de bourgeoisie van destijds de trein vanuit Nice, stap in Puget-Théniers over op de stoomtrein en laat je vervoeren naar dit Land van Versteend Zand.

WANDELWIJZER Wandeling

Meer weten?

Het traject is voor iedereen die goed ter been is te doen en zeker ook aan te raden voor kinderen.

• Bij het Office du Tourisme kun je gratis een boekje ophalen over de wandeling en alle bezienswaardigheden en verschijnselen onderweg: Voyage au gré des temps (ook in het Engels). • www.youtube.com/watch?v=wRPJsc1-sFY – Goed gefilmde reportage over het zandsteen van Annot (Franstalig). • Meer over de wandelroute zelf: https://bit.ly/3tXIkHo en https://bit.ly/3tVchI8

Beste periode In het hoogseizoen kan het erg druk zijn, vooral met rotsklimmers. In de lente is het er ronduit aangenaam. Beter nog in de herfst, als de kastanjebossen goud kleuren en de oogst voor het oprapen ligt.

Slapen • Suite Saint Vincent de Paul – leuke chambre d’hôte in het oude dorp (www.airbnb.com/rooms/17552524). • Chambre d’Hôte de Sandra – even buiten het dorp (https://m.facebook.com/chambresdhotessandra/). • Andere B&B’s in de omliggende dorpen. • Hotel de l’Avenue – rustig en net buiten de oude kern gelegen. Goede keuken. • Er is een camping (La Ribière) en een camperplaats (25 plekken, gratis) in Annot.

Onze tips • La Table du Pré Martin – beste restaurant, buiten de oude kern. Meer dorpsambiance proef je in César, Les Amis de Pagnol (Place du Revelin), gewoon gezellig met lekkere pizza. • Stoomtrein – prachtige rit, leuk ook met de kinderen (www.cpzou.fr/actualites/excursion-train-vapeur). De stoomtrein rijdt soms ook buiten het hoogseizoen. Meer over de locomotief en alles eromheen: www.traindespignes.fr

Kaart IGN topokaart 3541 OT Annot, 1:25.000

2-2021 Wandelmagazine 71

België

Ardennen Wandelen groeit ook in België in populariteit. Onder andere door de programma’s van tv-maker Arnout Hauben die de GR129 volgde in Dwars door België. La Transardennaise oftewel Transardense Route doorkruist de Belgische provincie Luxemburg. Al is het geen officiële GR, het blijft een meerdaagse trektocht die de moeite loont. TEKST & FOTO’S JUDITH VAN BILSEN

ij hebben slechts drie wandeldagen om de mooiste etappes van La Transardennaise te ervaren en we starten in het toeristische stadje La Roche-enArdenne. Gelukkig ligt ons hotel buiten het centrum en worden we wakker na een heerlijke nacht slaap. Dat maakt wel dat we eerst twee kilometer moeten lopen naar het officiële startpunt van de Transardennaise, midden in het centrum van La Roche. We volgen het riviertje de Ourthe naar het startpunt en krijgen direct al een voorproefje van wat typisch ‘wandelen in de Ardennen’ is: door het bos, langs een riviertje en hier en daar een huis gebouwd met grijze blokstenen. Net zo snel als we er kwamen, verlaten we La Roche ook weer. Met een flinke klim komen we boven op een heuvel en laten we het drukke stadje aan de Ourthe achter ons. We waren al helemaal gewend aan de stilte in de bossen. Maar dan: een hels kabaal … Onze oren doen er zowaar pijn van. We turen door het bladerdak om te ontwaren wat het was. Lang hoeven we niet te wachten, want een paar minuten later vliegt er weer zo een over: een straaljager. Letterlijk oorverdovend, zo laag vliegen ze. Google leert ons dat de Ardennen laagvlieggebied zijn van de Belgische luchtmacht. Doodzonde als je het ons vraagt. Toegegeven, het is ook wel indrukwekkend om zo’n exemplaar van dichtbij te zien overvliegen.

72 Wandelmagazine 2-2021

La Transardennaise Boswandeling XXL Goed begaanbare paden in de Ardennen.

Rust Gelukkig keert na een aantal kilometers de rust weer. En die rust blijkt later toch kenmerkend voor de Ardennen. Niet alleen in de bossen, ook in de open velden en in de dorpen is weinig leven te bekennen. Na drie dagen wandelen weten we niet beter en genieten we er met volle teugen van. De gehuchten op de route, zoals Hives, Lavaux en Erneuville, vormen een welkome afwisseling. We pauzeren in het dorpje Cens (dat boerderij betekent) dat bestaat uit zo’n twintig bewoonde huizen en minstens zoveel bouwvallige en dus onbewoonde boerderijen. Het grootste deel van de Transardennaise

loopt evenwel door het bos. Je zou dit wel een XXL-boswandeling kunnen noemen. We lezen dat de oorspronkelijke bomen, eiken en beuken, op veel plaatsen zijn vervangen door naaldbossen. Economisch interessanter, maar biologisch een ramp. Wie door het groen loopt, zal het niet direct opvallen. Maar er is weinig kreupelhout en ook de heiden en venen zijn verdwenen. Wanneer we tijdens de tweede wandeldag langs een enorm veld met recent aangeplante ‘harsbomen’ komen, valt bij ons het kwartje. Deze bossen zijn niet op natuurlijke wijze ontstaan, maar door mensenhanden beplant en bewerkt groen. Wat niet wegneemt dat de natuur genoeg te

genieten geeft. Wanneer we op zoek gaan naar een bankje om de inhoud van onze lunchpakketjes te verorberen, moeten we lang doorlopen. Uiteindelijk zien we een ander stel wandelaars op een paar gerooide bomen zitten en besluiten ook wij onze benen op deze manier rust te geven. Even verderop wandelen we langs een bosrand en spotten we een cirkelend zweefvliegtuigje in de lucht. Na een kilometer zien we dat dit vliegtuigje niet alleen is en tellen we acht exemplaren. Dat is toch beter te hebben dan die straaljagers van aan het begin van de wandeling! 2-2021 Wandelmagazine 73

België

Verlaten huis in de Ardennen. Gezond snoepen onderweg.

De sprookjesachtige bossen van Saint-Michel.

Bossen De tweede etappe eindigt in het plaatsje Saint-Hubert, bekend van de indrukwekkende basiliek midden in het dorp. In tegenstelling tot de andere dorpjes op de route bruist Saint-Hubert. De terrasjes zitten vol, er klinkt gelach en er staat een rij voor de plaatselijke ijswinkel. Over de geschiedenis zijn de geleerden van het internet het niet helemaal eens, maar er wordt al gesproken over een abdij op deze plek in de zevende eeuw. Aan een groot plein met fontein grenst zowel het abts paleis als de basiliek zelf. We glippen even de basiliek binnen om een kaarsje aan te steken bij Sint Hubertus, de patroonheilige voor de jagers. Verschillende figuren gehouwen uit marmer kijken toe. De derde etappe staat te boek als de zwaarste van de hele route. We lezen: “Deze tocht van 27 kilometer gaat nimmer door het vlakke land. Het is een moeilijke tocht vol beklimmin gen en afdalingen die weliswaar de moeite loont: hij leidt immers door de mooiste bossen van de Ardennen – vooral door eiken en beu ken, maar ook door naaldbossen, die overigens prachtig worden onderhouden.” Nog voordat we de bebouwde kom van Saint-Hubert uit zijn, wordt deze voorspelling al waarheid. Een steile straat ligt voor ons en halverwege draaien we een smal pad op dat net zo steil is. Het voordeel: een mooi uitzicht over de stad! 74 Wandelmagazine 2-2021

Toegegeven, de etappe is inderdaad “nimmer vlak”. En met zijn 27 kilometer is het ook een flinke. Aan de andere kant is er niets om over te klagen. Zoals het routegidsje ook al voorspelde: de bossen zijn prachtig! Wanneer we via een breed pad de berg af lopen door het bos van SaintMichel, horen we een beekje klateren. De aanwezigheid van een paar musjes die vrolijk door het groen hupsen, verraadt waar het geluid vandaag komt. Een smal stroompje slingert voor ons uit. De hele dag wordt gekenmerkt door deze geluiden: klaterend water, vogelgekwetter en het ruisen van een zachte wind door de bladeren. Openluchtmuseum Het enige leven dat we ervaren, is een stel andere wandelaars en zo nu en dan een groepje mountainbikers dat ons voorbij raast. Bij Fourneau Saint-Michel, een openluchtmuseum, is meer te beleven. Midden in het bos werd in de tweede helft van de achttiende eeuw een hoogoven gebouwd met bijbehorende industriële gebouwen. Die was slechts negen jaar actief, omdat de kwaliteit van het ijzererts op deze plek uiteindelijk niet erg goed was. In de jaren die volgden kenden de gebou-

wen verschillende eigenaren en al sinds 1959 huist hier het IJzermuseum en het Museum van de Oude Ambachten. De mooie, witte vakwerkhuizen huisvesten nu eveneens het Museum van het Plattelandsleven in Wallonië. Tijd voor musea hebben we, vanwege de lengte van deze etappe, niet. Wel hebben we tijd voor een lunchstop bij de brasserie. Vanaf het terras krijgen we evengoed een indruk van dit openluchtmuseum. Het laatste deel van deze etappe duiken we wederom de bossen in. “Moeten we hier echt verder?” vraagt wandelmaatje Marcella als we voor een groot hek staan met allerlei waarschuwingen. De geel-witte markering prijkt toch duidelijk op het hekwerk. Route dégradée oftewel een weg die waarschijnlijk in niet zo’n al te beste conditie is. Uiteindelijk valt het allemaal wel mee. Soms ligt er verweerd asfalt aangevuld met kiezels, soms is het meer een zandpad. Voor wandelaars niets onoverkomelijks. Na een prettige boswandeling komen we uit in het eindpunt van dag drie: Nassogne. Onze conclusie: wie een fikse boswandeling kan waarderen, kan zijn hart ophalen met op La Trans ardennaise.

Wandelen in de Ardennen staat meestal voor rust in de natuur.

WANDELWIJZER La Transardennaise loopt van La Roche-en-Ardenne naar Bouillon door de Belgische provincie Luxemburg en is 160 kilometer lang, opgedeeld in zeven etappes. De hele route is goed aangegeven.

Vervoer De beste manier om je in de Belgische Ardennen te erplaatsen, is met de auto. Wie meerdere etappes wil wandelen zonder zware rugzak, kan eventueel bagagevervoer regelen via Europ’Aventure (https://europaventure.be/nl).

Slapen • La Roche-en-Ardenne: Hostellerie La Claire Fontaine – prettig hotel buiten het toeristische centrum (https://clairefontaine.be/nl/). • Lavacherie: Auberge de Lavacherie – modern hotel gerund door een gedreven stel met hart voor de horeca (www.aubergedelavacherie.be). • Saint-Hubert: Hôtel Le Cor de Chasse – heerlijke zithoek bij een open haard (www.lecordechassesainthubert.be). Alle genoemde hotels leveren lunchpakketjes voor onderweg.

Onze tip De eerste officiële etappe loopt van La Roche naar Sprimont. In Sprimont ligt echter alleen een camping. Wie luxer wil overnachten, wandelt verder naar Lavacherie, ongeveer 5 kilometers extra.

Kaart & gids • La Transardennaise & La Transfamenne, Françoise Lempereur & Denis Jusseret, De Rouck 2021, ISBN 9782507057084 •L a Transardennaise & La Famenne, NGI, 1:50.000 – topografische routekaart.

Meer weten? www.gta.be/transardennaise

2-2021 Wandelmagazine 75

Wat zien ik?

Noord

Tekst & foto’s Hans Farjon

West

Zuid

Oost

2.624583 NB – 4.641450 OL

rg groen maar ook best wel rommelig dit fotokwartet van nlinbeeld.org. Een zooitje struweel met wat schuurtjes ertussen. De bijna uitgebloeide koningskaars en de oranje bessen van de duindoorn in het noorden verklappen dat we in de duinen zijn. Maar huisjes midden in het duin, dat kan toch alleen in België? Als het aan de grondeigenaar, PWN, had gelegen waren ze allemaal gesloopt. In 1992 kocht dit Noord-Hollandse waterleidingbedrijf voor 12 miljoen gulden 368 hectare duingebied tussen Egmond en Bergen van de nazaten van de Amsterdamse patriciërsfamilie Six. Rijk geworden in de Gouden Eeuw moeten ze af en toe een lap grond of een Rembrandt verkopen om het huishoudboekje op orde te houden. Wim, een strijdbare zeventiger die even verderop zijn tuinpad wiedt, vindt het een groot schandaal. “Met zo veel belastinggeld een stuk natuurgebied terugkopen dat rijke stinkerds zich slinks hebben toegeëigend als heren van Wimmenum. Dat is toch van de zotte.” Toch is Wim dankzij de slinkende kas van de Sixen in dit groene paradijsje terecht

gekomen. Na de oorlog konden vooral Zaanse bedrijven hier grond huren waarop hun werknemers een vakantiehuisje mochten bouwen. “Je mag hier alleen van april tot oktober slapen en niks in de tuin planten. De Sixen wilden hier rustig kunnen jagen; zo is die regel ontstaan.” Het witte huis in het westen staat in het voormalige kamp van de timmerfabriek Bruynzeel. Twee huisjes verderop zit nu een oudmedewerker van Lassie Toverrijst. “Nee, we hebben geen Bruynzeelkeuken meer. Ook hebben we de fameuze hechthouten wanden van deze firma moeten vervangen door kunststofplanken. De zilte zeelucht vreet alles weg.” De rijstverkoper is op de Bruynzeelwei terecht gekomen omdat het PWN een deel van huisjes op het land van Six liet slopen of verplaatsen. “Sommige zijn zelfs met een helikopter verkast”, herinnert Kees zich. “Zo veel was het de PWN waard om ruimte voor de natuur te scheppen.” Dat niet alle huisjes verdwenen kwam door het taaie verweer van de bewoners van de vakantiehuisjes. De Amsterdamse koopmansfamilie ving niet alleen pacht van vakantiehuisjes maar

Huisje in het zeedorpenlandschap. Aardappeloogst van Tijs. Watervaten op een aardappellandje.

76 Wandelmagazine 2-2021

ook van de zogenaamde aardappellandjes. Volkstuinder Tijs laat me trots twee kisten goudgele aardappels zien. “Net geoogst. Ze doen het hier hartstikke goed”, glundert hij. De landjes zijn niet in handen van nazaten van Zaanse arbeiders, maar van ‘derpers’, de autochtonen van Egmond aan Zee. Al zo’n tweehonderd jaar vertroetelen zij hun duinakkertjes. Vooral de aardappelziekte van 1845 zorgde ervoor dat het aantal akkertjes enorm uitbreidde. Het maagdelijk duinzand bleek een ideale voedingsbodem. Wel groef men het zand af tot een spa boven het grondwater. Omdat dat water steeds lager kwam te staan, liggen de landjes nu in een soort kuilen tussen de duinen. Een fijne plek voor aardappels maar ook voor zeldzame planten van het zogenoemde zeedorpenlandschap zoals scherpkruid, nachtsilene en het orchideetje hondskruid. Voor meer info en achtergronden zie: www.hansfarjon.nl/zeedorpenlandschap

DE IDEALE WANDELSOK LEGENDARISCH ITALIAANS WANDELGENOT VAN LOMER LOMER BIO NATURALE, TE VERKRIJGEN IN DE GESPECIALISEERDE SCHOENENWINKEL

MODIEUZE COMPRESSIEKOUSEN VAN SOCKWELL

CASHMERINO EN BAMBOE

Sockwell wandelsokken met compressie maken je lange wandeling of stevige hiking tocht een

4 ZONE COMPRESSIE

stuk aangenamer. Ze houden je voeten droog, op temperatuur en verkleinen de kans op blaren

VERSTEVIGDE HAK

aanzienlijk. De compressie helpt vermoeide of zware benen voorkomen en draagt bij aan een

COMFORT ZOOL

algeheel energieker gevoel en sneller herstel. Dit maakt Sockwell onmisbaar om te dragen tijdens

NAADLOZE TEENSLUITING

R 2E PA A N G TI €5 KOR

het wandelen, backpacken of een trekking tocht.

bekijk de video over de compressiewerking

 bestel snel op sockwell.nl

Kom wandelen in ‘Het betere buiten’! Tussen kust, duinen en de Vliet liggen de dorpen Wassenaar en Voorschoten, diep in het groen en omringd door landgoederen en kastelen. Een verborgen juweel van Nederland, middenin de Randstad. Dit is het gebied waar van oudsher mensen zich al vestigden vanwege het vele groen, de ruimte en de rust om op adem te komen. Een gebied met eindeloos veel (wandel)mogelijkheden: Koninklijk Landgoed de Horsten, het weidse duingebied Meijendel, Nationaal Park de Hollandse Duinen, beide prachtige historische dorpskernen, diverse bijzondere musea en meer... Gegarandeerd genieten in “Het betere buiten”!

www.wassenaar-voorschoten.info

In het volgende nummer

Zoektochten naar de ziel van

Scandinavië

Andere kijk op verrassend Vlieland Lommerrijk wandelen op het Haagse zand Les Hautes Chaumes Herfst in de Vogezen

Foto: Foto: Judith van Bilsen

Western Highland Way 4 seizoenen in Schotland

Noorwegen • Zweden • Denemarken Het volgende nummer van Wandelmagazine ligt op 7 september in de winkel. Nog geen abonnee? Meld je voor 29 augustus aan, dan krijg je het nieuwe nummer al op 3 september thuisgestuurd! www.wandelmagazine.nu

Jaargang 42, nummer 2, juni 2021. Wandelmagazine is een uitgave van Virtùmedia en verschijnt driemaandelijks Hoofdredactie Jonathan Vandevoorde Eindredactie Marcia van Bijnen Redactie Judith van Bilsen, Jan Erik Burger, Rick Eggink, Hans Farjon, Willy van de Riet, Bert Stok Werkten mee aan dit nummer Twan Bakker, Ruud Beunderman, Lucy Deutekom, Monique van Gaal, Sabrina Gaudio, Fatima van der Maas, Mick Palarczyk, Mark Rammers, Paul Smit, Wouter van de Vegt, Joost Vermeulen Vormgeving Twin Media bv, Culemborg Menno Anker | Design Cartografie UvA-kaartenmakers Bladmanagement/advertenties Klaartje Grol, kgrol@virtumedia.nl, Telefoon +31(0)30-3031295 Marketing & samenwerkingen Arjen van Wifferen, avanwifferen@virtumedia.nl Telefoon +31(0)30 307 5780 Druk Veldhuis Media b.v., Raalte Distributie Betapress, www.betapress.nl

Uitgever Virtùmedia, Pepijn Dobbelaer, Postbus 595, 3700 AN Zeist info@virtumedia.nl Telefoon +31(0)30-6920677 Abonnementen De prijs voor een abonnement in NL en B bedraagt € 29,99 per jaar (alleen bij automatische incasso, verschijnt 4 x per jaar). Tarieven voor EU of daarbuiten zie: www.wandelmagazine.nu. Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden elk jaar vernieuwd. Aanmelding kan via onze website of via de klantenservice +31 (0)85-0407400 of klantenservice@virtumedia.nl (ook voor vragen over bezorging). Adreswijzigingen dienen schriftelijk te worden doorgegeven met vermelding van de oude en nieuwe adressering en het nieuwe telefoonnummer. Opzeggingen dienen schriftelijk met een termijn van minimaal 1 maand te worden doorgegeven. Lees hier hoe we met uw persoons gegevens omgaan: www.virtumedia.nl/privacy-statement © Wandelmagazine. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever en de auteurs. ISSN 0168-9126