Waterforum 4 2014 by Waterforum

18 november Waterforum Jaarcongres THEMA: Nieuwe markten en -technologieĂŤn in de watersector 10de jaargang / nummer 4 / oktober 2014 / â&#x201A;Ź12,50

Politici beoordelen Deltaprogramma

COLOFON

WaterForum Magazine is een uitgave van:

Burgemeester Pabstlaan 10/B2 2131 XE Hoofddorp 015-3617433 Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management binnen de watertechnologie en deltatechnologie en de toeleverende sectoren. Uitgever Mark van Waadenoijen Kernekamp Bladmanager Sandra Alberts Hoofdredactie Jaap Groot, redactie@waterforum.net Met medewerking van Loes Elshof, Adriaan van Hooijdonk, Olav Lammers, Peter Lindeboom, Sandra Meulenbelt (eindredactie), Esther Rasenberg , Jac van Tuin, Rob Schoon Secretariaat 015-3617433, secretariaat@waterforum.net Verkoop Mooijman Marketing & sales 070-3234070 adverteren@waterforum.net WaterJobForum 015-3617433, info@waterjobforum.nl Vormgeving Novaforum Studio Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag en tegen betaling van abonnementsgeld (€ 49,95) toegestuurd aan relevante doelgroepen. Prijs van losse nummers bedraagt € 12,50. Aanvraag en/of adresmutaties via secretariaat@waterforum.net Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. Copyright NovaForum Media BV, 2014. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Verhoog risicobewustzijn van burgers De integrale aanpak van het Deltaprogramma van minister Schultz van Haegen wordt positief ontvangen maar in november gaat zij met de Tweede Kamer in discussie over de te nemen maatregelen. Loes Elshof vroeg een aantal kamerleden wat zij met de minister willen bespreken.

Nederlandse industrie wil met innovaties watertekort oplossen

Water wordt in de nabije toekomst een ‘License to Operate’ en de industrie moet snel in actie komen om die vergunning veilig te stellen. Dat was de boodschap van Anton van Beek, tijdens het DOW waterdebat.

Nederlands Deltaprogramma zeker geen internationale blauwdruk Drie dagen bogen 1.200 geïnspireerde conferentiegangers uit 50 landen zich tijdens de conferentie Deltas in Times of Climat Change II over watermanagement in deltagebieden. Jac van Tuin beschrijft hoe men grip wil krijgen op deze complexe

materie.

Nieuwe ammonium analyser voor AWZI / RWZI Liquiline System CA80AM: eenvoudig en betrouwbaar Eindelijk: een eenvoudige online ammonium analyser voor uw afvalwaterzuivering die meet volgens dezelfde ISO-norm als uw kuvettentest. • Het verschil met de kuvettentest? Een keramisch filtratiesysteem dat altijd kraakhelder filtraat levert. • Maximaal zelfreinigend effect door pendelende kettingmontage. • Onderhoudsvriendelijk, slechts eens per kwartaal heeft het systeem onderhoud nodig.

Liquiline System CA80AM: colorimetrische ammonium analyser met mogelijkheid voor additionele Memosens AWZI sensoren

Ook andere afvalwatersensoren aan te sluiten Ammonium is één belangrijke kwaliteitsparameter die met de Liquiline System CA80AM gemeten wordt, maar er kunnen eenvoudig ook andere Memosens analysesensoren op worden aangesloten. Door ook deze parameters te meten kan uw biologische afvalwaterzuivering optimaal aangestuurd worden. Voor meer informatie: www.nl.endress.com/liquiline_ca80am

Keramisch filtratiesysteem zorgt voor kraakhelder filtraat Endress+Hauser BV Postbus 5102 1410 AC Naarden

Tel: (035) 695 86 11 info@nl.endress.com www.nl.endress.com

redactioneel

Water Stewardshipprogramma moet waterproblemen voorkomen Brouwerijen krijgen binnen tien tot dertig jaar

26 32

problemen met de zoetwatervoorziening. Het Water Stewardship-programma van Heineken bevat maatregelen om het waterverbruik in de keten te reduceren en te compenseren.

Adaptief Deltamanagement was het item op de conferentie Deltas In Time Of Climate Change. Onderzoekers, deskundigen en bestuurders uit de internationale waterwereld gaven hier hun visie op de wateren deltaproblematiek. Nederland presenteerde zich sterk met het Deltaprogramma, maar het werd ook duidelijk dat dit programma niet een blauwdruk kan zijn voor andere delta’s. De situaties, problemen en mogelijkheden elders in de wereld zijn daarvoor te verschillend. Toch kwamen de sprekers wel met oplossingen, waarbij de nadruk lag op samenwerking en kennisuitwisseling. Over de

Meer investeren in klimaatbestendige stad

drie conferentiedagen schreef Jac van Tuin een artikel met daarin

Hoe kunnen we bestaande steden klimaat bestendig

de door Waterforum georganiseerde excursie naar Heineken. Bij

maken? Dat is de vraag die vijf steden zich stellen in het samenwerkingsverband ‘City Learning Network’.

de opvallendste voorbeelden en uitspraken. De noodzakelijke langetermijnvisie komt daarbij duidelijk naar voren als een van de belangrijkste items. Adriaan van Hooijdonk was aanwezig bij het (her)gebruik van drinkwater door een van ’s werelds grootste bierbrouwers, is er ook veel aandacht voor de langetermijnvisie. Ron Bohlmeijer van Heineken ging bijvoorbeeld uitgebreid in op het

Extra bescherming van vitale infrastructuur: verspilling of noodzaak?

Denken en doen

Water Stewardship-programma. Hiermee wil Heineken in een aantal ontwikkelingslanden ervoor zorgen dat de plaatselijke bevolking ook in de toekomst voldoende drinkwater heeft. Planning en financiering, was de boodschap van minister Schultz bij de presentatie van de Dp2015 in september. Loes Elshof vroeg aan een aantal politieke

Risicobenadering biedt een belangrijk

woordvoerders hoe zij over de ideeën van de minister dachten en

instrumentarium om een (kwantitatieve) afweging

wat de mening van hun partij is over onderwerpen als normering,

te maken tussen overstromingsrisico en de

zoetwaterkwaliteit en onderzoeksbudget. Dat samenwerken en

kosten van mogelijke maatregelen om dit risico te

kennis delen bij de uitwerking van deltamanagement belangrijk zijn,

verminderen. Han Vrijling en Matthijs Boon kijken

blijkt ook uit het nieuwe ‘City Learning Network’. Hierbij proberen

hoe je vanuit die risicobenadering Nederland op

vijf steden, elk met hun eigen waterproblematiek, gezamenlijk

een doeltreffende en doelmatige manier kan

oplossingen te vinden voor wateroverlast door klimaatverandering

beschermen.

in bestaande steden. In dit magazine natuurlijk ook aandacht voor de praktijk van afvalwater en drinkwater. Zo ging Esther Rasenberg op bezoek bij DOW die vergaande maatregelen neemt

Verder in dit nummer 7

Column Jac van Tuijn: Veerman of Kuijken

Actueel

Agenda

Waterforum Jaarcongres Nieuwe markten en -technologieën in de watersector

Mens in Beeld: Peter Stoks

Over de Vloer met Rob Schoon. Koeltorens en legionella beheer

voor waterbesparing in het productieproces en Rob Schoon sprak met Hein Mattijssen van de Omgevingsdienst Regio Arnhem over legionellapreventie bij koeltorens. Door de waterproblematiek vanuit alle mogelijke standpunten te bekijken sluiten we aan bij de mening van de minister dat watermanagement een combinatie is van bewustwording, visie, inpassen en doen. Jaap Groot Hoofdredacteur WaterForum Magazine

T +31 (0)10 284 11 20 | uw@econosto.com | www.econosto.nl

column door Jac van Tuijn

Veerman of Kuijken Nuchter en alert zo typeerden minister Schultz van Haegen en Deltacommissaris Wim Kuijken het Deltaprogramma 2015 dat op Prinsjesdag verscheen. Het langverwachte document dat duidelijk moet maken hoe Nederland zich gaat voorbereiden op de verwachte klimaatverandering. Bestuurlijk is het een doorwrocht stuk maar waterbouwkundig weinig spectaculair. De grootste nieuwe fysieke ingreep in het hoofdwatersysteem dat het programma in het kader van de bestrijding van de klimaatverandering aankondigt, is het plaatsen van pompen in de Afsluitdijk zodat bij een stijgende zeespiegel altijd water uit het IJsselmeer kan worden afgevoerd. In het Deltaprogramma 2015 wemelt het van de 'adaptieve' paden. Het leest als een soort van spoorwegboekje, gemaakt voor toekomstige besluiten die op enig moment aan de orde gaan komen. Verwachting 2100 Hoe anders was het eindrapport van de Deltacommissie onder leiding van Cees Veerman in 2008. Die commissie had als doel te onderzoeken of het laaggelegen Nederland de klimaatveranderingen wel kon overleven. Als gevolg van deze vraagstelling ging Veerman uit van een sterk negatief scenario - met veel zeespiegelstijging en koos voor een periode van 100 jaar. In zijn eindrapport opperde Veerman een aantal heel concrete maatregelen om het gevaar van de zeespiegelstijging het hoofd te bieden. Drie opvallende waterbouwkundige maatregelen waren het geleidelijk opvoeren van zandsuppleties om het kustfundament verder te verstevigen, de aanleg van een stelsel van nieuwe beweegbare keringen rond Dordrecht en de opzet van het waterpeil op het IJsselmeer met 1,5 meter. Verwachting 2050 Onder Deltacommissaris Kuijken zijn al deze concrete maatregelen de afgelopen vier jaar van tafel gehaald. Het is een belangrijk gevolg van het feit dat Kuijken de horizon op 2050 heeft gelegd en hij zich kan beperken tot de veel preciezer aan te geven zeespiegelstijging van de komende 35 jaar (15 cm in 2050 bij Kuijken in plaats van 150 cm in 2100 bij Veerman). Hetzelfde geldt ook voor de benodigde afvoer voor de grote rivieren (17.000 m3/s in 2050 in plaats van 18.000 m3/s in 2100). Uit het Deltaprogramma 2015 mogen we opmaken dat het Nederlandse hoofdwatersysteem robuust genoeg is om de verwachte klimaatveranderingen tot 2015 relatief makkelijk aan te kunnen en dat Nederland nog ruim de tijd heeft na te denken over ingrijpende maatregelen. Inderdaad, nuchter en alert. Geen Deltaplan 2.0 De vraag rijst of de zeer gedegen beleidsaanpak niet de overhand

heeft gekregen boven het nemen van concrete maatregelen. Of wel: is Kuijken beter dan Veerman? Bestuurders kunnen heel lang vergaderen om vervolgens opgelucht naar buiten te komen met de mededeling dat ze eruit zijn. Maar wat gaat er vervolgens concreet gebeuren? Vanuit een waterbouwkundig perspectief blijft die vraag voor mij nu heel erg hangen. Laat ik duidelijk zijn dat het Deltaprogramma 2015 voor mij zeker geen Deltaplan 2.0 is zoals sommigen het willen doen geloven. Daarvoor zijn de waterbouwkundige ambities veel te gering. Rotterdamse zeesluizen Kijk naar het debat over zeesluizen voor Rotterdam. Bestuurlijk kun je het erover eens zijn dat Rotterdam geen belang heeft bij zeesluizen en dat de waterveiligheid ook op een andere manier kan worden gewaarborgd. Einde discussie. En als waterbouwkundige ingenieurs, mijns inziens helemaal terecht, toch pleiten voor zeesluizen dan worden ze in een Statler en Waldorf rol gedrukt van een paar mopperende technici. Onterecht volgens mij. Kuijken had op zijn minst de optie van zeesluizen - als meest voor de hand liggende waterbouwkundige oplossing - kunnen laten uitwerken om vervolgens in het publieke debat daarover een breder maatschappelijk debat te kunnen voeren. Zoals Veerman die met zijn peilopzet van 1,5 m voor het IJsselmeer vol in de aanval ging en niet op voorhand koos voor een bestuurlijke consensus. Geen symboolpolitiek maar toch …. Nederland mag zich gelukkig prijzen dat ons waterveiligheidsbeleid volledig is gevrijwaard van symboolpolitiek. Dat is in veel andere landen, waar na een overstroming de echte aanpak vaak vastloopt in een politiek steekspel, toch heel anders. Lof daarom voor het Deltaprogramma 2015 dat vooruit durft te kijken naar 2050. Hierin is Nederland uniek in de wereld. De maar zit in de waterbouwkundige ambitie. Waarom schetsen we voor Jakarta een landaanwinningsproject in de vorm van een prachtige Garuda-vogel? Ik snap best dat een icoonproject als een Tulpen-eiland voor de Nederlandse kust de waterveiligheid niet dient. Maar toch… Waarom geen drijvende stad in het IJsselmeer? Niet om in te wonen, maar om te recreëren. Een Marbella in het IJsselmeer. Als het klaar is, is de gemiddelde temperatuur in Nederland drie graden gestegen. Werkt het klimaat mooi mee! S

Jac van Tuijn is voormalig hoofdredacteur en mede-oprichter van WaterForum Online. Hij werkt nu als freelance journalist en moderator, met name op het gebied van (internationaal) watermanagement. www.kkwekwwekbewb.nl Meer columns van Jac www.kkwekwwekbewb.nl

www.waterforum.net/jacvantuijn www.kkwekwwekbewb.nl

actueel Energie besparen op poldergemalen ICBR wint RiverPrize

Er zijn kansen om het energieverbruik van poldergemalen terug te brengen. Dat blijkt uit onderzoek van de TU Eindhoven en advies- en ingenieursbureau Tauw in opdracht van de Unie van Waterschappen en waterschap Zuiderzeeland. Nederland heeft ongeveer 5000 boezem- en poldergemalen, die naar schatting 500 GWH energie per jaar verbruiken. Dit kan aanzienlijk worden teruggebracht. Het energieverbruik van gemaal Altena van waterschap Rivierenland kan onder ideale omstandigheden bijvoorbeeld tot 20% worden verminderd. In de onderzoeken staan mogelijke maatregelen, zoals het optimaliseren van gemalen en

pompen, het minimaliseren van weerstanden in de opvoerhoogte en het beperken van waterinlaten. Investeringen die hiervoor nodig zijn, verdienen zich terug door een lagere energierekening. De duurzaamheidsambities van de waterschappen zijn: • 30% energie–efficiënter en zuiniger werken tussen 2005 en 2020 • 40% zelfvoorzienend door eigen duurzame energieproductie in 2020 • 30% minder uitstoot van broeikasgas tussen 1990 en 2020 • 100% duurzame inkoop in 2015 www.waterforum.net/Nieuws

Kennis voor Klimaat Hoe ziet het weer van de toekomst eruit? Future Weather toont met weerkaarten hoe extreem het weer in de toekomst kan zijn. De kaarten laten zien waarmee beleidsmakers en planners rekening moeten houden. In een interview licht Bart van den Hurk, onderzoeker bij de KNMI, toe hoe het weer van de toekomst kan worden voorspeld. Lees het hele interview op Waterforum.net/klimaat

Gespot online

De Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn (ICBR) heeft op 16 september in Canberra (Australië) de 2014 Thiess International RiverPrize gewonnen. De ICBR heeft de prijs ontvangen voor het opmerkelijke succes dat in de afgelopen meer dan 60 jaar van haar bestaan is bereikt met de bescherming van de Rijn. Van een open riool in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw, is de Rijn dankzij een op solidariteit gebouwde goede samenwerking tussen alle staten weer tot leven gekomen, stelt de ICBR op haar site. Door de uitvoering van het Rijnactieprogramma en Europese Richtlijnen zijn de waterkwaliteit en de biologische toestand van de Rijn en veel van zijn zijrivieren aanzienlijk verbeterd. Meer dan 96 procent van de bevolking is tegenwoordig aangesloten op een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Veel grote industriebedrijven beschikken over een eigen afvalwaterzuiveringsinstallatie. Het aantal planten- en diersoorten is gestegen. Er leven bijvoorbeeld weer 63 vissoorten in de Rijn. Uiterwaarden van de Rijn werden hersteld, oude rivierstrangen werden weer aangesloten aan de hoofdstroom en de zijrivieren en over kleine trajecten is de structuurrijkdom in de oeverzone verhoogd. Ook in de bestrijding van de negatieve gevolgen van hoogwater zijn aanzienlijke stappen gezet, onder andere door de aanleg van extra retentiegebieden voor hoogwater. www.waterforum.net/rijn

Kiezen voor Kieskompas Peter Glas, voorzitter van de Unie van Waterschappen, en André Krouwel, directeur van Kieskompas, ondertekenden op 29 september een samenwerkingsovereenkomst voor de opzet van ‘Kieskompas’. 22 waterschappen verbinden zich daarmee aan deze stemhulp die wordt ingezet voor

de waterschapsverkiezingen 18 maart volgend jaar. Kieskompas helpt de kiezer zich te oriënteren op het politieke landschap in hun eigen waterschap. Samen met alle politieke partijen in elk waterschap achterhaalt Kieskompas de belangrijkste onderwerpen rond het waterschap. www.kieskompas.nl

Waterforum Online het laatste nieuws uit de watersector met mobiele applicaties, dossiers en een makkelijk doorzoekbaar archief.

actueel

www.waterforum.net

App

waarschuwt voor overstromingen Zestig procent van Nederland kan overstromen. Met de nieuwe app 'Overstroom ik?' is voor iedere postcode in ons land te zien hoe hoog het water komt bij een grote overstroming. Eind september werd de app gelanceerd door minister Schultz van Infrastructuur en Milieu. De minister: "Ik vind dat mensen moeten weten hoe hoog het water bij hen kan komen." Rijkswaterstaat en de veiligheidsregio’s zullen de boodschap in de komende periode verder verspreiden. Deze boodschap sluit aan op de nieuwe publiekscommunicatie 'Ons Water', waarmee het ministerie van IenM, Rijkswaterstaat, de waterschappen, de provincies, veiligheidsregio’s, de gemeenten en de waterbedrijven mensen bewuster willen maken van het water als vriend en als vijand. Naast de app is er ook de website overstroomik.nl www.onswater.nl

Berekeningen Deltaprogramma “Het Deltaprogramma Rivieren baseert zich op onvoldoende onderbouwde aannames voor Rijnwaterafvoer.” Dat is de mening van Aline te Linde, die promoveerde op het overstromingsrisico in het stroomgebied van de Rijn. Ze adviseert de opstellers van het Deltaprogramma: “Ga liever eerst verder met studeren, samen met de Duitsers, voordat je de uitvoering van dure riviermaatregelen benedenstrooms start.” Het complete interview vindt u op Waterforum.net/interviews

Membranen reinigen met lucht/waterspoeling Vorige maand verdedigde Yusuf Wibisono (UT) met succes zijn proefschrift getiteld ‘Two-phase flow for fouling control in membranes’. Het proefschrift is het resultaat van de samenwerking tussen het Bedrijfstakonderzoek (BTO) van de Nederlandse waterbedrijven, Universiteit Twente (UT), Wetsus en KWR. Wibisono beschrijft het gebruik van twee-fase-stroming, met

name lucht en water, voor de beheersing van vervuiling van (spiraalgewonden) nanofiltratie en omgekeerde osmose (RO)-membranen (AiRO-onderzoek). Het onderzoek draagt bij aan een besparing van energie en chemicaliën in de drinkwaterbehandeling. Sinds 4 jaar heeft Evides Industriewater een full-scale membraaninstallatie voor de productie van gedemi-

neraliseerd water voor het Botlek-havengebied in Rotterdam. Dit heeft geleid tot 25% energiebesparing en 80% chemicaliënbesparing. Op dit moment worden de mogelijkheden onderzocht voor het gebruik van twee-fasen-stroming in spiraalgewonden membraaninstallaties voor de buitenlandse markt en voor andere watertypen zoals gebruikt water.

www.utwente.nl/tnw/mtg/news/140905-phd-defense-yusuf-wibisono

Drinkwaterzuivering Het Britse waterbedrijf South West Water heeft het Nederlandse bedrijf PWN Technologies de opdracht gegeven om een nieuwe drinkwaterzuivering te ontwerpen in Plymouth. Er wordt gebruik gemaakt van gecombineerde ionenwisseling en keramische microfiltratie technologie.

De nieuwe Noord-Plymouth Water Treatment Works zal het water behandelen uit het Burrator reservoir en de rivieren Tavy en Tamar. Deze wateren hebben een hoog gehalte aan humusstoffen. De nieuwe fabriek krijgt een capaciteit van 90.000 m3 / dag. De afronding van het ontwerp is gepland voor december 2014. www.pwntechnologies.nl/resources/news

Bedrijf in beeld

Bereik meer met KROHNE KROHNE is wereldwijd toonaangevend op het gebied van ontwikkeling en productie van innovatieve en betrouwbare meettechnologie, en biedt meetoplossingen voor alle denkbare industrieën. KROHNE werd opgericht in 1921 in Duisburg, Duitsland en heeft wereldwijd eigen fabrieken en verkoopkantoren in meer dan 60 landen. De Nederlandse verkoop- en serviceorganisatie is gevestigd in Dordrecht, op dezelfde locatie als ’s werelds grootste fabriek voor magnetisch inductieve en ultrasone flowmeters: KROHNE Altometer. Hier bevindt zich ook KROHNE’S eigen ijkcircuit. Per jaar worden er ± 60.000 instrumenten geproduceerd en gekalibreerd, variërend in diameter van 2.5 mm t/m 3 meter. KROHNE biedt een breed pakket producten voor het meten van zowel waterstromen als andere vloeistoffen in uiteenlopende industriële processen. Vooral op het gebied van flowmeting heeft KROHNE een naam in de watermarkt, de (petro)chemische en farmaceutische, alsook in de dranken- en voedingsmiddelenindustrie. Binnen het programma flowmeters onderscheidt KROHNE een viertal hoofdgroepen: vlottermeters, magnetisch inductieve flowmeters, massaflowmeters en ultrasone flowmeters. Hiernaast biedt de onderneming haar afnemers een uitgebreide range niveau-, temperatuur-, druk en analysemeters. Wij bieden onze klanten uitstekende producten en oplossingen die hun verwachtingen in termen van kwaliteit, performance, service en ontwerp overtreffen. We tonen onze kennis van zaken niet alleen in standaard toepassingen, maar ook - en vooral - in veeleisende toepassingen die maatwerk vereisen. Voor ons begint onze klant oriëntatie al in de onderzoeks- en ontwikkelingsfase. Een groot aantal producten, dat nu wordt beschouwd als de industriestandaard, werden door ons in samenwerking met onze klanten ontwikkeld. KROHNE Nederland B.V. Kerkeplaat 14 3313 LC Dordrecht Postbus 110 3300 AC Dordrecht Tel.: + 31 (0)78 – 63 06 200 Fax: + 31 (0)78 – 63 06 405 E-mail: infonl@krohne.com Internet: www.krohne.com Is aangesloten bij: Aqua Nederland Certificaat: ISO 9001, VCA*

Dankzij jarenlange ervaring is KROHNE thuis in de meest uiteenlopende toepassingen. Hierdoor kunnen onze specialisten u uitstekend adviseren welke oplossing voor uw toepassing geschikt is.

actueel

30 oktober Veteranenziekte de wereld uit! congres met als hoofdthema Legionellapreventie.

6 november Vijfde Nationaal Deltacongres

Verplichte beheerplannen en inspecties moeten

Deltacongres in Amersfoort

Legionella uitbraken voorkomen, maar toch zijn

Deltacommissaris Wim Kuijken organiseert dit jaar het Vijfde Nati-

er ieder jaar nog steeds 350 slachtoffers van

onaal Deltacongres op donderdag 6 november 2014 van 10.30 uur

legionellabesmetting in Nederland. Het gaat nog

tot 18.00 uur in de Rijtuigenloods in Amersfoort. Alle betrokkenen

steeds mis, ook bij nieuwbouw. Alle partijen in de

bij en ge誰nteresseerden in het Deltaprogramma zijn welkom. Deze

keten van de bouw moeten de handen ineen-

"deltadag" staat in het teken van de vijf deltabeslissingen, zoals die

slaan om nieuwe wegen te vinden naar effectieve

beschreven staan in het Deltaprogramma 2015, dat op Prinsjesdag

en duurzame legionellapreventie.

verscheen. De deltabeslissingen vormen het kader voor het werk

Locatie: Nunspeet

aan onze delta in de komende decennia.

Organisatie: Stichting Veteranenziekte

Locatie: Amersfoort

Op donderdag 30 oktober 2014 organiseert de Stichting Veteranenziekte haar derde lustrum-

agenda

Organisatie: Deltacommissaris

21 november Najaarscongres Samen Slimmer Laat je waterkennis stromen Het jaarlijkse Najaarscongres van KNW met als hoofdonderwerp vernieuwing van de watersector en de zoektocht naar het nieuwe nut. Tijdens het congres vieren we het 5-jarig bestaan van Waternetwerk en het 20-jarig bestaan van Wateropleidingen. Een extra feestelijk tintje dus aan dit congres!

13 november Waterbouwdag

Locatie: Utrecht

Bouwen of onderhouden dat is de keus. Daarbij leidt life

En verder:

cycle costing snel tot een focus op optimaal onderhoud. De bedrijfseconomie leert evenwel dat het onderhouden van het oude steeds moet worden vergeleken met het investeren in een nieuwe. Vaak blijkt nieuw dan toch voordeliger dan oud. Locatie: De Doelen, rotterdam Organisatie: SBRCURnet

Organisatie: KNW en Wateropleidingen

18 november Najaarscongres Waterforum (zie pag 12-13) 1-3 december Water Expo China, Beijing 2 december Symposium Kennisontwikkeling Regenwater, Almere 2-5 december Pollutec, Lyon 11 december WaterinnovatioNH, Nemo - Amsterdam

Het grote jaarcongres van Waterforum Media vindt dit jaar plaats in het hart van haven en industrie in Rotterdam.

, De hoofdthema s zijn: Nieuwe markten en -technologieën in de watersector.

U wordt ontvangen op het cruiseschip de ss Rotterdam op Katendrecht in Rotterdam.

Het congres start met een excursie per touringcar(s) naar de tweede Maasvlakte. Onder deskundige leiding krijgt u zicht op de gigantische nieuwe infrastructuur voor havens,industrie en energie, zoals ook de aanleg van de APMT- en DP World terminals.

sprekers Programma

Contact en Inschrijving:

www.waterforum.net/congres 015 361 74 33, info@waterforum.net

10.00-12.30 uur

15.30-16.15 uur

MAINPORT WATERTOUR.

THE WATER ALLIANCE STIMULATION AWARD 2015

Excursie naar de Tweede Maasvlakte

In korte pitches tonen de genomineerden hun

innovaties aan u

12.30-13.30 uur

Uw lunch wordt geserveerd op de

www.wateralliance.nl/wis

ss Rotterdam

13.30-15.00 uur

16.15-17.15 uur

MARKTKANSEN VOOR AFVALWATER,

PRAKTIJKCASES UIT DE WATERSECTOR

HERGEBRUIK EN GRONDSTOFFEN

Nieuwe technologieën in de watersector

15.00-15.30 uur

Koffiepauze

17.15 uur

Borrel en gelegenheid voor een kijkje op het schip

MARKTKANSEN VOOR AFVALWATER, HERGEBRUIK EN GRONDSTOFFEN Professor Cees Buisman

Lennart Silvis

Wetsus

Netherlands Water Partnership

Maurice Luijten

Dirk Van der Stede

Rijksdienst voor

Vlaams Kenniscentrum Water

Ondernemend Nederland

PRAKTIJKCASES UIT DE WATERSECTOR Egbert de Jong

Jacqueline de Danschutter

Ondeo Industrial Solutions

Waternet

Jonathan Clement

Gespreksleider

PWN Technologies

Hein Molenkamp Water Alliance

Voor een uitgebreid programma en onderwerp sprekers zie: www.waterforum.net/congres

Nieuwe markten en -technologieĂŤn in de watersector

dinsdag 18 november 2014

Safe water is our future

RWB Water Services B.V. Ambachtstraat 20, 7609RA, Almelo Phone:+31-546-545020 http://www.rwbalmelo.nl

METAWATER Co., Ltd. Europe Representative Office

Westerbachstrasse32, 61476 kronberg im Taunus, Germany Phone:+49-6173-993-126 Fax:+49-6173-993-206 http://www.metawater.co.jp/eng/

*METAWATER has entered a capital and business alliance with RWB in Aug., 2013.*

Al 25 jaar dé leverancier in innovatieve leklokalisering- en drukbeproevingsapparatuur voor waterleidingen. Voor meer informatie kijk op www.esders.nl

Esders ontwikkelt, produceert en verkoopt: » Correlerende ruisloggers » Hydrostatische drukbeproevingspompen » Drukloggers » Digitale schrijvende meters

Deltaprogramma

Houd bij de inrichting van de openbare ruimte rekening met de waterveiligheid

Politici beoordelen Deltaprogramma:

'Verhoog risicobewustzijn van burgers' Door Loes Elshof

Op 24 november bespreekt de vaste Kamercommissie Infrastructuur en Milieu het Deltaprogramma met minister Schultz van Haegen. De integrale aanpak krijgt waardering, maar Kamerleden willen de

“Met de Deltabeslissingen wordt een duidelijke koers uitgezet. Ik ben blij dat de gevoelige maatregel van het verhogen van het IJsselmeerpeil niet meer nodig is. Pompen plaatsen in de Afsluitdijk is een veel betere oplossing”, zegt Tweede Kamerlid Carla Dik-Faber. “Ook ben ik verheugd dat het concept van de Deltadijk terugkomt

puntjes op de ‘i’ zetten. Wat staat de minister te

in het Deltaprogramma. Het lijkt mij een gouden kans om door een

wachten?

combinatie met gebiedsontwikkeling meer geld aan te trekken voor waterveiligheid. Zo ontstaat een win-win situatie. Het meest concreet zijn de plannen voor een Deltadijk bij de Grebbedijk bij Wageningen. De realisatie start echter pas op zijn vroegst in 2017, maar ik kan niet wachten.” Ook Kamerlid Roelof Bisschop (SGP) heeft waardering voor het Deltaprogramma en de Deltabeslissingen. “Er is veel werk verzet. Er ligt nu een stevig verhaal. Goed dat er werk wordt gemaakt van de nieuwe normering en dat het waterpeil van het IJsselmeer niet omhoog gaat.”

Deltaprogramma

Bisschop: “Leg het budget voor het Deltafonds voor langere termijn vast”

Jacobi: “Ik ga pleiten voor een Deltaprogramma voor de zoetwaterkwaliteit”

Terecht wordt volgens Dik-Faber in het Deltaprogramma gewezen

de nieuwe veiligheidsnormen. “Een norm voor basisveiligheid, en

op de bufferende werking van het Waddengebied tegen de

daarna nog een hogere norm voor extra gevoelige objecten. Dat

golven van de Noordzee. Voor het Waddengebied is een integrale

leidt tot misverstanden, onder andere bij burgers in Zeeland en

strategie opgesteld voor (zand)suppletiebeheer, dynamisch

Friesland: want is de basisveiligheid dan niet hoog genoeg? Hierover

kustbeheer, kwelders, innovatieve dijken en rampenbeheersing.

moet goed gecommuniceerd worden met regio’s.” Dik-Faber is

“De ChristenUnie zal waken voor een integrale uitwerking. Het

tevreden met de nieuwe normen, die “meer gericht zijn op de

gaat in dit gebied niet alleen om waterveiligheid en -kwaliteit,

daadwerkelijke risico’s. Ook is het goed dat er langer vooruit wordt

maar ook om natuurwaarden.”

gekeken en er veel ruimte is voor een adaptieve aanpak. Maar hierbij hoort ook voldoende geld.”

Streng Lutz Jacobi, Kamerlid voor de PvdA, vindt het belangrijk dat het

Verlenging looptijd Deltafonds

Deltaprogramma er nu is. “Goed dat de Deltabeslissingen onderling

Ze maakt zich zorgen: “Nu loopt het Deltafonds maar tot 2028, terwijl

worden verbonden. Het ontschotten van thema’s – waterveiligheid,

het Deltaprogramma en de Deltabeslissingen vooruit kijken tot 2050.

gebiedsontwikkeling en waterkwaliteit - en het leggen van

Om te komen tot goede investeringsbeslissingen moet langjarige

verbindingen tussen regio’s is prima.“

programmering in het Deltafonds mogelijk worden. Dat kan nu niet,

Daarnaast heeft zij aandachtspunten: “Aan de relatie met de

omdat het geld formeel nog niet beschikbaar is. De ChristenUnie wil

veiligheidsregio’s moet gewerkt worden om de rampenbeheersing

daarom dat de looptijd van het Deltafonds wordt verlengd, in ieder

te verbeteren. Ook het risicobewustzijn van burgers moet sterk

geval tot 2036. De Deltacommissaris dringt hier niet voor niets op aan.

verhoogd worden. Dat is niet met een App’je (overstroomik.nl – red.)

Er komt dan 10 miljard euro beschikbaar. Bij investeringen die op korte

verholpen. De regio’s spelen hierbij een belangrijke rol. Ik zal de

termijn nodig zijn, kan dan voldoende rekening worden gehouden

minister op dit punt streng aanspreken.”

met toekomstige knelpunten. Wij hebben daar bij de algemene

Bisschop vult aan: “Regionale en lokale overheden moeten goed

financiële beschouwingen ook voor gepleit.”

contact houden en de bevolking betrekken bij de stappen die gezet worden.”

Ook Hachchi benadrukt dat D66 bij de algemene beschouwingen er

Wassila Hachchi, Kamerlid voor D66: “Het was een belangrijke

op heeft aangedrongen de financiële reserveringen langer door te

aanbeveling van de OESO om te werken aan ons waterbewustzijn. De

zetten. “Als we uitgaan van een totaalbedrag van € 20 miljard, zou

minister heeft een eerste stap gezet met de lancering van een site en

dat betekenen dat we in ieder geval tot 2036 jaarlijks een afdracht

app. Het is een interessant idee om waterbewustzijn ook integraal te

aan het Deltafonds zekerstellen. De minister van Financiën gaf aan

benaderen en mee te nemen in de aandacht voor natuur en wonen.

hier nog niet over nagedacht te hebben, maar dat nu wel te doen.

De provincie kan breder kijken door waterbeheer te integreren in haar

We kijken uit naar zijn antwoord.”

natuurbeleid. Ook waterschappen spelen hierbij een belangrijke rol.”

Volgens Bisschop heeft de SGP altijd gehamerd op voldoende budget voor het Deltafonds. “De deltacommissaris geeft aan dat

Normering

het beschikbare budget in balans is met de komende opgaven.

Jacobi verwacht in het komende debat nog een fikse discussie over

Dat klinkt goed. Eerder gaf hij negatievere signalen af. Wat de SGP

Deltaprogramma

Hachchi: “Ik ben benieuwd hoe we omgaan met de plannen die afvallen”

Dik-Faber: “De nieuwe normen zijn meer gericht op de daadwerkelijke risico’s”

betreft wordt het budget voor het Deltafonds voor langere termijn

gedachte’. “We moeten waterveiligheid integraal benaderen.

vastgelegd, maar volgens mij is dat begrotingstechnisch lastig om

Dat betekent dat je bij inrichting van de openbare ruimte en bij

formeel te regelen.”

natuurbeheer anticipeert op waterveiligheid. Vaak kun je daarmee

Jacobi bekijkt het resultaat positiever: “Het Deltafonds lijkt mij een

juist méér bereiken. Om die reden heeft mijn fractie in juni ook de

hele goede basis. Dat het geld vastligt tot 2028 mag al een wonder

minister gevraagd of zij de ‘meekoppeltoets’ verplicht wil stellen.”

heten. Je hoeft niet elk jaar opnieuw te vechten voor je geld. En wat je overhoudt, kun je het volgend jaar inzetten. Bovendien is er de

Onderzoeksbudget

intentie om de financiën tot 2050 te borgen. Laten we wat er nu ligt

Vanuit het Deltaprogramma vindt de komende jaren nog veel

in elk geval tot een succes maken. Tegen die tijd kunnen we het geld

aanvullend onderzoek plaats. Dik-Faber uit hierover nog een zorg:

met onze boerennuchterheid wel weer regelen. Natuurlijk zullen we

“Er wordt € 30 miljoen vrijgemaakt voor verdiepende onderzoeken

allemaal wel een vinger aan de pols houden.”

en voorbereiding op maatregelen. Hiermee is het onderzoeksbudget echter in één keer op. Dat roept bij mij de vraag op of er in de

Juiste mensen

toekomst niet meer budget voor onderzoek nodig is.”

De uitvoering van het Deltaprogramma zal nog heel wat voeten in de aarde hebben, verwacht Jacobi: “Ontschotten is natuurlijk

Zoetwaterkwaliteit

mooi, maar de uitvoering ervan is wel erg spannend. Per gebied

Jacobi heeft nog meer in petto voor de minister: “Ik ga pleiten voor

zijn er verschillende potten, die moeten worden aangesproken.

een Deltaprogramma voor de zoetwaterkwaliteit. Het wordt steeds

Veel potten betekent meestal veel gepraat. Dat moet niet ten

drukker in de ondergrond. Je ziet dat er dingen misgaan. Zoals laatst

koste gaan van de snelheid van de uitvoering. Veel mensen zijn niet

een bacterie in het drinkwater in Ter Apel. Maar ook de gevolgen van

gewend om zonder schotten te denken. Het is daarom belangrijk

meststoffen, medicijnresten, of eventueel schaliegas. We moeten

om bij de uitvoering de juiste mensen op die plekken te hebben, met

de oorzaken van die vervuiling aanpakken, geen “end of pipe“

een andere mindset.”

benadering. Voor de zomer heb ik een motie ingediend om water als een zaak van nationaal belang te bestempelen. Het is niet alleen

Watertoets

een zaak van de overheid, we zullen hierbij nauw met industrieën en

Met de waterschappen is Jacobi het eens om de Watertoets in de

landbouw moeten samenwerken.”

Omgevingswet te borgen. “Daar ben ik heel erg voor. Het moet niet gekker worden: Nederland is een waterland. We leven grotendeels

Hachchi werpt tot slot een vraag op: “In het kader van het

onder zeeniveau. Vanuit het oogpunt van zorgvuldigheid van

Deltaprogramma zijn veel alternatieve plannen gemaakt. We

beleid zijn we verplicht om bij ruimtelijk ingrijpen te kijken naar

hebben straks een waaier aan maatregelen waar we uit kunnen

waterveiligheid en bescherming van onze drinkwaterbronnen.”

kiezen. Mooi dat die alternatieven voorhanden zijn. Ik ben

Bisschop is ook voor: “Het is van groot belang dat in ruimtelijke

benieuwd hoe we omgaan met de plannen die afvallen. Dat zijn

procedures de watertoets eerder wordt ingezet. De SGP gaat zich

vast goed doordachte plannen, die alleen niet het beste bij een

ervoor inzetten om de Watertoets in de Omgevingswet op te nemen.”

situatie passen. Hoe zorgen we dat die kennis toch wordt benut en

Hachchi vindt de wettelijk verplichte Watertoets ‘een interessante

behouden blijft?” S www.kkwekwwekbewb.nl Meer weten: www.kkwekwwekbewb.nl

www.waterforum.net/deltabeslissingen www.kkwekwwekbewb.nl

Zoetwateroplossingen

Overheid moet faciliterende en stimulerende rol vervullen

Nederlandse industrie wil met innovaties watertekort oplossen Van links naar rechts: Bert van der Wal, Jaap Kwadijk, Nick van de Giesen en Roy Tummers.

Door Esther Rasenberg Vertegenwoordigers uit de watersector, de industrie en de ingenieurswereld verzamelden zich op 18 september in het Het dreigend tekort aan zoet water in ons land houdt, ook in de industrie, de gemoederen bezig. Water wordt in de nabije toekomst een ‘License to Operate’ en de industrie moet snel in actie komen om die vergunning veilig te stellen. Dat was de boodschap van Anton van Beek, de kersverse CEO van Dow Chemical Benelux tijdens het Dow Waterdebat dat dit najaar in Scheveningen plaatsvond. Technologische oplossingen zouden uitkomst kunnen bieden.

Kurhaus om te praten over wateroplossingen. Onder leiding van RTL-journalist Roland Koopman van RTL Z Nieuws introduceerden zes gerenommeerde sprekers de problematiek. Anton van Beek beet het spits af met een luchtfoto van de fabriek in Terneuzen. “De site wordt omringd door water, maar dat heeft niet de juiste kwaliteit. Om die reden hebben we de afgelopen jaren samen met de gemeente en het waterschap veel geïnvesteerd in de zuivering en hergebruik van industriewater.” Samenwerken Dow Chemical heeft samen met Evides Industriewater en Waterschap Scheldestromen een membraanbioreactor (MBR) gebouwd, waarmee huishoudelijk afvalwater wordt opgewerkt tot hoogwaardig effluent. Evides Industriewater gebruikt dit effluent voor de productie van demiwater. Ook loopt er in Terneuzen een proef om in het kader van het Europese E4Water project uit drie verschillende zoetwaterstromen industriewater te produceren. In een proefhal naast de waterfabriek van Evides op het Dow-terrein wordt het spuiwater van een koeltoren, regenwater van het Dowterrein en effluent van de (relatief) zoete afvalwaterzuivering van

Zoetwateroplossingen

Luchtopname van Dow

Waterschaarste en watervervuiling staan dit jaar op nummer 3 op de lijst van wereldrisico’s

Dow onderzocht. Het doel is om deze stromen om te zetten in een

een consistent beleid te voeren en bedrijven meer inzicht te geven in

multifunctioneel inzetbare waterkwaliteit, zodat Dow het kan

het wateraanbod en in de bijbehorende risico’s. Dat maakt het voor

gebruiken als koelwater of voor de bereiding van demiwater.

bedrijven mogelijk om te anticiperen op die risico’s.”

Voortrekkers

Risico

In de chemische industrie is Dow Chemical een voorloper op het

Cate Lamb, hoofd water van het wereldwijd toonaangevende

gebied van waterbesparing. Ook BASF vervult een voortrekkersrol.

Carbon Disclosure Project, is vanuit Londen naar Scheveningen

Het bedrijf wil voor al haar sites een Water Stewardship certificaat

gekomen om de Nederlandse industrie eens goed wakker te

behalen. Dat betekent dat alle activiteiten van het bedrijf een

schudden. Waterschaarste en watervervuiling staan dit jaar op

minimale watervoetafdruk hebben en dat zij rekening houden

nummer 3 op de lijst van wereldrisico’s die het Wereld Economisch

met de lokale ecosystemen. Het gaat daarbij onder meer om

Forum heeft opgesteld. “Zonder water is er geen business”, stelt

het duurzaam onttrekken van grondwater, zorgen voor goede

Lamb. Toch staat water slechts in 40 procent van de boardrooms

waterkwaliteit, de bescherming van kwetsbare gebieden en

op de agenda. Maar ze blijft positief: “De watercrisis kan door de

goed watermanagement. Daarvoor is niet alleen waterrecycling

industrie worden opgelost, want zij beschikken over de middelen, de

nodig, maar ook een samenhangende waterstrategie. Volgens

grondstoffen en de vaardigheden.”

Anton van Beek van Dow is het niet toevallig dat de twee grootste chemiereuzen ter wereld zich voorbereiden op de watercrisis. Hij

Investeringen

voorspelt dat de rest snel zal volgen.

Nieuwe zuiveringstechnologieën zouden hergebruik verder kunnen bevorderen, maar dat vergt investeringen. Anton van Beek wil

Chemie blijft achter

graag, samen met andere bedrijven, werken aan generieke

In de zaal in het Kurhaus blijken de zorgen over het toekomstig

oplossingen. “Ik zie water niet als iets waar we concurrentievoordeel

watertekort bij de aanwezigen uit de chemische industrie echter

mee kunnen halen. Ik voorspel dat het onderwerp in 2020 in 80

nog geen gemeengoed. Volgens Roy Tummers, één van de debaters

procent van de boardrooms hoog op de agenda zal staan. We

en directeur water van de VEMW, blijft een groot deel van de chemie

moeten samen adequate oplossingen ontwikkelen, maar daar is wel

achter bij bijvoorbeeld de voedingsindustrie en de papierindustrie.

veel geld voor nodig.”

Daar wordt al wel volop gestuurd op het realiseren van waterbesparing. Toch zijn er ook in de chemie voldoende prikkels om

Subsidies

op water te besparen. Zo leidt waterbesparing namelijk vaak ook

Waar het geld voor die ontwikkeling vandaan moet komen, blijkt

tot energiebesparing. Tummers: “Belangrijk is dat de overheid een

een punt van discussie. Bert van der Wal, directeur van Voltea en

faciliterende en stimulerende rol vervult. Dat kan bijvoorbeeld door

buitengewoon leraar aan de universiteit in Wageningen, benadrukt

Zoetwateroplossingen

Van links naar rechts: Roy Tummers, Jaap Kwadijk, Anton van Beek, Cate Lamb, Henk Lingbeek, Roland Koopmans, Bert van der Wal en Nick van der Giesen. Zij allen hadden een actieve bijdrage aan het debat

het belang van subsidies. Voltea, een spin-off van Unilever,

de Giesen van de TU Delft signaleert de mogelijkheden voor ‘quick

ontwikkelde met een overheidssubsidie de CapDi-technologie om

wins’: “Vaak kan tussentijds in het proces het water al worden

met behulp van elektrochemische technieken water voor koeltorens

gezuiverd en opnieuw worden gebruikt.” Door onderzoek te doen

te ontzilten. Zo wordt kalkaanslag en corrosie voorkomen en

in de zogenoemde gouden driehoek kunnen nieuwe technologieën

daarmee wordt 20 procent water bespaard, 70 procent aan

worden ontwikkeld.

chemische middelen en kan fors op onderhoud worden bespaard. Van der Wal: “Alleen dankzij de subsidie van de overheid hebben wij

Drijfveren

de techniek kunnen ontwikkelen.”

Volgens Jan Appelman, projectmanager Industrial Water bij Royal HaskoningDHV gaat het niet om nieuwe technologie, maar om

Terugverdientijd

drijfveren. Drijfveren kunnen (lokaal hoge) kosten, daadwerkelijke

Een aantal mensen in de zaal ziet niets in subsidie van de overheid.

waterschaarste, maar ook weten regelgeving zijn. “Een goed

Het zou een oneigenlijke drijfveer kunnen zijn. Door hen wordt

voorbeeld is de plant van Shell in Qatar, waar alleen een vergunning

gepleit voor het verkrijgen van kapitaal via ‘venture capitalists’. Bert

werd verleend als de waterkringloop werd gesloten.” Ook in Europa

van der Wal plaatst daarbij een kanttekening: “Venture capitalists

is nieuwe weten regelgeving in de maak. Er wordt op dit moment

willen alleen investeren als er een terugverdientijd is van maximaal

een richtlijn voor hergebruik van industriewater voorbereid.

5-10 jaar. Dat is met nieuwe technologie lastig te voorspellen en de risico’s zijn hoog omdat er geen langetermijnresultaten beschikbaar

Vergunning

zijn. Wie gaat er betalen voor de kinderziektes? De ontwikkeling van

Het verhaal van directeur Henk Lingbeek van Papierfabriek DS Smith

de CapDi-technologie kostte heel veel geld. Ik heb geen 17 miljoen

De Hoop bevestigt de visie van Appelman. De fabriek werd in het

euro in mijn achterzak zitten, dus ik ben heel blij dat de overheid

verleden gedwongen de inname van de hoeveelheid grondwater,

heeft geïnvesteerd. In Amerika wordt onze techniek inmiddels al

in het kader van de milieuvergunning met oog op verdroging

toegepast, vanwege nieuwe regelgeving in de staat Californië.

op de Veluwe, sterk te verminderen. Lingbeek: “Als dat niet was

In Nederland nog niet, want hier is het water (nog) te goedkoop.

gebeurd, had de fabriek niet in bedrijf kunnen blijven.” In eerste

Bij een prijs van 3 euro per kubieke meter zouden we hier ook alle

instantie geprikkeld door het verkrijgen van de milieuvergunning

koeltorens kunnen benaderen.”

werkt het bedrijf nu voortdurend met veel enthousiasme aan waterbesparingen. “In Gelderland halen we nu jaarlijks 2,5 miljoen

Nederlandse kennis

kubieke meter uit de grond. Dat willen we nog verder met 20 procent

Volgens Jaap Kwadijk van Deltares zou Nederland zich kunnen

verminderen en we onderzoeken ook of er mogelijkheden zijn voor

ontwikkelen als expert op het gebied van technologie voor

een productieproces waarbij we amper water hoeven te gebruiken”,

industriewater:“In ons land is de kennis aanwezig.” Prof. Nick van

besluit Lingbeek. S www.kkwekwwekbewb.nl Meer weten: www.kkwekwwekbewb.nl

www.waterforum.net/zoetwatertekort www.kkwekwwekbewb.nl

Deltaconferentie Wij kunnen ons zo'n Deltaprogramma simpelweg niet veroorloven, zei de Filipijnse senator Cynthia Villar tijdens de openingsbijeenkomst van de tweede internationale conferentie Deltas in Times of Climate Change in Rotterdam. Daarmee maakte Villar duidelijk dat de alom aangeprezen Nederlandse aanpak geenszins een blauwdruk is voor alle buitenlandse deltagebieden. Drie dagen lang bogen 1.200 ge誰nspireerde conferentiegangers uit 50 landen zich over de complexe materie van watermanagement in deltagebieden. Op de conferentie werden veel hulpmiddelen gepresenteerd om beter grip te krijgen op die complexiteit.

Inspirerende internationale Deltaconferentie in Rotterdam

Minister Schultz van Haegen opende de conferentie

Nederlands Deltaprog zeker geen internatio Door Jac van Tuijn Dutch Delta approach, delta approach, adaptive

blauwdruk kan zijn voor de rest van de wereld. Voor ons is zo'n

deltamanagement, tipping point analyses, building blocks . Het

aanpak simpelweg niet te betalen, aldus Villar. Iedere delta steekt

was nauwelijks nog uit elkaar te houden op de tweede editie

niet alleen hydrologisch anders in elkaar, maar ook bestuurlijk is

van de internationale conferentie over deltamanagement die

er geen een hetzelfde. Daarom waren de congresgangers gretig

plaatsvond van 24 tot 26 september. Uit de hele wereld waren

te horen hoe rivierdelta's elders in de wereld klimaatbestendig

delegaties naar Rotterdam gekomen om zich te buigen over de

worden gemaakt.

complexe materie van laaggelegen en dichtbevolkte rivierdelta's. De Nederlandse preventieve aanpak wordt alom gewaardeerd en

Daling van zeespiegel

er was dan ook veel internationale aandacht voor het kersverse

Als inleiding op de Deltaconferentie gaf professor Miles Allen

Deltaprogramma 2015 gebaseerd op de 'Dutch delta approach'.

van Oxford Universiteit een update over de nieuwste inzichten

Bert Parmet, secretaris van de Deltacommissie, sprak tijdens de

in de klimaatverandering en ging hij nader in op de verschenen

opening van de Deltaconferentie over de typisch Nederlandse

gedeelten van het vijfde rapport van de IPCC klimaatcommissie

aanpak die ons watersysteem klimaatbestendig moet maken.

van de Verenigde Naties. Professor Allen liet zien dat de

In de internationale context van de conferentie lichtte hij er drie

zeespiegelstijging overal anders zal zijn. Rond de Noordpool wordt

facetten uit: multi-governance, gezamenlijke fact-finding en

zelfs een daling van de zeespiegel verwacht. Anders is het langs de

adaptief deltamanagement. Klimaatadaptatie is nooit af, aldus

Amerikaanse oostkust. Daar wordt de grootste stijging verwacht.

Parmet.

Vervolgens liet professor Allen een plaatje zien van een groot

Tijdens de opening maakte de Filipijnse senator Cynthia Villar

aantal dobbelstenen waarvan er verrassend veel op een zes lagen.

al direct duidelijk dat het Nederlandse Deltaprogramma geen

De risico's stapelen zich op zei hij en citeerde een Amerikaanse

Deltaconferentie

Cynthia Villar

Henk Ovink

Miles Allen

gramma nale blauwdruk bosbrandbestrijder die zei dat klimaatverandering een slechte dag

sterk op inzet. Slimme landschapsontwerpen, zoals dat is gedaan

nog slechter maakt.

bij Ruimte voor de Rivier en Bouwen met de natuur, staan wat haar betreft centraal.

Minder beton, meer natuur Vier jaar geleden lag de nadruk van de eerste internationale

Drijvende woningen in Manilla

Deltaconferentie op bewustwording. De specifieke problematiek

De Filipijnse senator Villar toonde zich ook erg ge誰nteresseerd in

in laaggelegen en dichtbevolkte rivierdelta's stond internationaal

Bouwen met de Natuur en wees op de mogelijkheid op het herstel

nauwelijks op de kaart. Inmiddels hebben overstromingen in

van mangrovebossen langs de kust. Verder richtte ze de aandacht

wereldsteden als Bangkok, Manilla en New York volop aandacht

op een landaanwinningproject in Manilla. Zij vreesde dat als er een

getrokken. De tweede conferentie was daarom veel meer

nieuwe strook land voor de kust wordt opgespoten, de rivieren

geprogrammeerd rond het ontrafelen van de complexiteit van de

die door Manilla stromen nog slechter hun water kwijt kunnen.

deltavraagstukken en de voorwaarden voor het ontwikkelen van

Vooral de arme wijken krijgen dan met nog meer overstromingen

een langetermijnvisie. Opmerkelijk is dat op veel sessies gesproken

te maken, zo waarschuwde ze. Ze riep Nederland op mee te

werd over klimaatadaptatie aan de hand van natuurlijke

denken over de optie van goedkope drijvende woningen in de

processen. De natuur blijkt een duidelijke bondgenoot. Het is

sloppenwijken van Manilla die zijn uitgedijd naar delen van de stad

niet alleen goedkoper dan de bouw van harde constructies, maar

waar nu al permanent water staat.

natuurlijke processen kunnen - in meer of mindere mate - ook adaptief worden ingezet. Minister Melanie Schultz van Haegen

Adaptief management

benadrukte dat Nederland in het Deltaprogramma 2015 hier al

Adaptief deltamanagement was het toverwoord op de

Deltaconferentie

Delta Approach met 12 bouwstenen Op de Deltaconferentie is het concept van de Delta Approach

reactie op een recente overstroming. De ervaringen van al die

gelanceerd. Het concept bestaat uit 12 bouwstenen die als

buitenlandse projecten zijn geanalyseerd en samengebracht in

basisvoorwaarden gelden voor een duurzaam deltamanagement.

het concept Delta Approach met 12 voorwaardelijke elementen.

Nederland heeft de afgelopen jaren met het programma Water

Tijdens de Deltaconferentie zijn acht goedbezochte sessies

mondiaal veel projecten uitgevoerd in allerlei rivierdelta's over de

gehouden over specifieke deltagebieden waarbij getoetst is in

hele wereld. Al snel bleek dat in iedere delta de samenwerking

hoeverre deze 'bouwstenen' al aanwezig zijn.

anders was. Zo wordt in Vietnam en Bangladesh meegewerkt aan de totstandkoming van een allesomvattende klimaatadaptatie strategie. In andere landen gaat het veel meer om een eerste

Iedere delta steekt hydrologisch anders in elkaar. Een blauwdruk is daarom niet mogelijk, maar samenwerken en informatie uitwisselen helpt bij het vinden van de oplossing op maat

De waterveiligheid biedt de mogelijkheid om gelijktijdig ook de leefomgeving te verbeteren

conferentie. Echter dat veronderstelt een overheid met goed

Een woud aan toekomstverkenningen

functionerend bestuurlijk apparaat dat werkt op basis van

Andere presentaties maakten duidelijk dat er veel onderzoek

een heldere visie, een planning en een toereikend budget. Veel

wordt gedaan en dat er op enig moment een woud aan

presentaties van buitenlandse deelnemers lieten zien dat in een

toekomstverkenningen op tafel ligt. De rapporten zijn rijp en groen

groot aantal deltagebieden op dat punt nog een grote slag te

en spreken elkaar soms tegen. Het gevolg is dat niemand meer

slaan is.

goed weet waar te beginnen. Op een sessie van Connecting Delta

Onzekerheid en langetermijndenken kenmerken de lastige

Cities constateerde Jesse Keenan van de Columbia University dat

dagelijkse praktijk van klimaatadaptatie. Veel sessies gingen over

in New York zo'n impasse dreigt te ontstaan. Stedenbouwkundige

het omgaan met deze abstracties. Marjolijn Haasnoot van Deltares

Peter van Veelen gaf aan dat de wetenschap hier de bestuurders

ging bij een van die sessies in op de 'tipping points' en 'adaptation

een handje kan helpen. Hijzelf is werkzaam bij zowel de gemeente

pathways'. Deltares heeft een systematiek ontwikkeld waarbij

Rotterdam als bij de TU Delft. Van Veelen vertelde hoe hij de

gekeken wordt naar de robuustheid van een watersysteem en

gemeente Rotterdam werkende wijze nieuwe wetenschappelijke

hoelang het systeem nog is opgewassen tegen het veranderende

inzichten kan aanreiken.

klimaat. Op enig moment is de rek eruit en dat is het 'tipping point' dat als baken dient voor alle investeringsbeslissingen. Haasnoot

Burgemeesters aan de macht

vertelde dat deze 'tipping pointsâ&#x20AC;&#x2122; voor alle Europese landen in kaart

Nederland is, samen met Bangladesh en enkele kleine

zijn gebracht. Hieruit blijkt dat met name Zweden, het Alpengebied

eilandstaten, een uitzonderlijk geval omdat de waterveiligheid

en Zuid-Frankrijk weinig tijd hebben en snel maatregelen moeten

een zaak is van nationaal belang. In veel landen speelt de

nemen. Voor Nederland is de urgentie minder groot.

deltaproblematiek maar in een klein deelgebied. Een nationale

Deltaconferentie

Winnaars Business Challenge: geld verdienen met afvalwater Priska Prasetya en Jelmer van Veen zijn met hun business idee Aqgri+

groenafval uit de koffieteelt, en tot compost verwerkt.

winnaars geworden van de International Climate Adaptation

Het afgescheiden water gaat eerst door een kunstmatig

Business Challenge. Hun innovatie maakt van afvalwater drie

moeras. Het afvalwater is dan nog rijk aan nutriĂŤnten zodat er

producten: schoon landbouwwater, voedingsrijke compost en

microplankton in kan groeien. Dat plankton wordt gebruikt om

visvoer. Ze werden beloond met een geldbedrag van 25.000 euro.

vissen te kweken en zo het water verder te zuiveren. De poep van de

Prasetya en Van Veen willen in Vietnam 25 stations bouwen waar

vissen vormt, eenmaal uitgefilterd en gedroogd, ook voedingsrijke

afvalwater wordt verzameld en verwerkt. In zo'n Aqgri+-station

compost. Uiteindelijk is het water schoon genoeg om - samen met

wordt het afvalwater gescheiden waarbij de vaste stoffen naar

de compost - aan lokale koffieboeren te worden verkocht. De vissen

droogbedden gaan; daar wordt de vaste massa gemengd met

worden op de lokale markt verkocht.

De grootste zeespiegelstijging wordt volgens Miles Allen verwacht aan de Amerikaanse oostkust

De ervaringen van buitenlandse projecten zijn geanalyseerd en samen gebracht in het concept Delta Approach met 12 voorwaardelijke elementen

overheid heeft soms andere prioriteiten en dan staat een

Water verbindt

deltagebied er alleen voor. Een grote kuststad kan ervoor

Henk Ovink had het slotwoord. Als speciale Nederlandse

kiezen zelf de kar te gaan trekken. Dat was de gedachte bij de

afgezant bij de Hurricane Sandy Rebuilding Task Force heeft hij

rondetafeldiscussie met vooraanstaande vertegenwoordigers

van nabij meegemaakt hoe het door superstorm Sandy getroffen

van grote steden als Jakarta, New Orleans, Ho Chi Minh City

gebied er weer langzaam bovenop krabbelt. 'Rebuilding better'

en Panama. Volgens burgemeester Ahmed Aboutaleb van

is het devies daar, vertelde Ovink maar de rol van de centrale

Rotterdam zijn gemeenten bij uitstek in staat om de lokale

overheid is beperkt. De uitvoering zal vooral van de lokale

bevolking te betrekken bij de uitwerking van klimaatadaptatie.

gemeenschappen moeten komen. Zo zit Amerika bestuurlijk

Aboutaleb kreeg hierin bijval van vicegouverneur Sutanto

nu eenmaal in elkaar. De dynamiek moet uit de afzonderlijke

Soehodho van Jakarta en locoburgemeester Raisa Banfield

gemeenschappen komen. Zij zullen hun politici moeten

van Panama City. Probleem is wel dat grote steden veel geld

aansporen om daarvoor op hoger niveau geld vrij te krijgen.

afdragen aan de nationale schatkist en daardoor zelf weinig

Het valt Ovink op dat de waterveiligheid - ook in Amerika - een

geld hebben om het klimaatbestendig maken van hun stad te

brug slaat tussen verschillende disciplines en het de mogelijkheid

kunnen bekostigen. Locoburgemeester Cedric Grant van New

biedt om gelijktijdig ook de leefomgeving te verbeteren.

Orleans vertelde dat zijn stad op enig moment plannen had om

Water verbindt, zei Ovink. Dat geldt wat hem betreft ook

een lokale belasting in te voeren voor het financieren van de

internationaal, want het gaat om een wereldwijde uitdaging die

dure waterveiligheidsmaatregelen. Daar stak Washington echter

sterke allianties goed kan gebruiken. S

een stokje voor, aldus Grant.

Drinkwater Heineken rekent erop dat 23 van de 170 brouwerijen van het concern binnen tien tot dertig jaar mogelijk problemen kunnen krijgen met de zoetwatervoorziening. Daarbij gaat het om brouwerijen in waterschaarse gebieden, zoals, Mexico, Ethiopië, Egypte en Spanje of waar lokale watervoorraden zwaar overbelast worden zoals Nigeria en Indonesië. Het Water Stewardship-programma bevat onder meer maatregelen om het waterverbruik in de keten te reduceren en te compenseren.

Ook de lokale bevolking moet van een verbeterde watervoorziening profiteren

Heineken bereidt zich voor op toekomstige zoetwaterschaarste

Water Stewardship-programma moet waterproblemen voorkomen Door Adriaan van Hooijdonk

Zeventig procent van de vijftien miljoen inwoners van de hoofdstad

water aan onttrekt. Daarnaast organiseren wij workshops en

Lagos beschikt nu al niet over de toegang tot schoon water.

hebben wij e-learning modules ontwikkeld om het lokale brouwerij-

Heineken gaat ervan uit dat de opkomende middenklasse een

team te ondersteunen bij het invoeren van de juiste maatregelen.

stijgend gebruik gaat maken van dezelfde zoetwatervoorraden

De lokale mensen moeten begrijpen wat er aan de hand is.

waardoor waterschaarste kan ontstaan, stelde waterspecialist

Waterproblemen zijn lokaal en raken alle belanghebbende partijen

Ron Bohlmeijer van Heineken op 18 september tijdens het eerste

in min of meer gelijke mate. Deze problemen moeten ook lokaal

drukbezochte Waterforum seminar op de brouwerij in Zoeterwoude.

opgelost worden. Dit is alleen mogelijk door samenwerking tussen

Daarbij ging hij uitgebreid in op het Water Stewardship-programma

alle belanghebbenden. En met het rapport van de consultant en

van het met 170 brouwerijen in 71 landen opererende concern

de aanbevelingen kunnen ze met de andere belanghebbenden

met 85.000 medewerkers dat in 2013 goed was voor een

plannen maken om het waterverbruik in de keten te reduceren en

productievolume van 195 miljoen hectoliter .

te compenseren.” De projecten die uit de plannen voortvloeien moeten aan een aantal

Analyse

criteria voldoen. Bohlmeijer: “Het is belangrijk dat de initiatieven

Het Water Stewardship-programma van Heineken is

de waterretentie, biodiversiteit of waterbeschikbaarheid in het

inmiddels gelanceerd op een aantal sites van het bedrijf die in

stroomgebied vergroten en verbeteren Daarom stimuleren wij boeren

waterschaarse gebieden liggen. Bohlmeijer benadrukte dat een

die onze grondstoffen, gerst en hop, telen efficiënter met water

kwetsbaarheidsanalyse altijd het uitgangspunt vormt. “Die geeft

om te gaan. Daar valt nog veel winst te boeken. Ook moet de lokale

een goede indruk van de staat van het gebied waar Heineken

bevolking van een verbeterde watervoorziening kunnen profiteren.”

Drinkwater

Heineken gaat ervan uit dat door een stijgend gebruik van zoetwatervoorraden schaarste zal ontstaan

Water Balancing

in Mexico. Die zijn daar een jaar of vijftien geleden geplant en

Een belangrijk onderdeel van het Water Stewardship-programma is

hebben veel water nodig. Deze bomen vervangen we door lokale

het balanceren van het water dat de brouwerijen niet in gezuiverde

soorten die minder water verbruiken, zodat wij het verschil kunnen

vorm terugbrengen in het lokale watersysteem. Zo werkt Heineken

opnemen in onze watercompensatieberekeningen.”

samen met andere partijen in Ethiopië aan het project Sustainable Water Services in Harar. Dit is een gezamenlijk initiatief van Harar

Duurzaamheidsprogramma

Regional State, Vitens Evides International B.V. en Heineken.

Water is overigens niet het enige aandachtsgebied van het

Het project wordt mede gefinancierd door het ministerie van

duurzaamheidsprogramma ‘Brewing for a Better Future’ waar Heineken

Buitenlandse Zaken door middel van het Fonds Duurzaam Water. Het

een aantal jaren geleden mee is gestart, bleek uit de presentatie

doel van deze publiek-private samenwerking is de beschikbaarheid

van Peter Jonkers. CO2-reductie, duurzame inkoop en verantwoorde

van water op de lange termijn veilig te stellen voor de 200.000

alcoholconsumptie zijn andere belangrijke aandachtspunten.

mensen die in Harar momenteel met watertekorten kampen.

Water is echter essentieel voor de productie van bier. Zo bestaat bier

Bohlmeijer wees er verder op dat het een grote uitdaging is voor

voor 93 procent uit water en ook voor de teelt van gerst en hop is water

Heineken om de kosten en baten van dit soort projecten inzichtelijk

nodig. Daarnaast maakt Heineken van water gebruik voor het reinigen

te maken. “Daarom zijn wij samen met de universiteit in Monterrey,

van de installaties, de retourverpakkingen en de schoonmaak. Voor

Mexico gestart met de ontwikkeling van een aantal methodieken

iedere liter bier of frisdrank heeft Heineken nu net iets minder dan

om hier een beter beeld van te krijgen. Zo hopen wij bijvoorbeeld het

vier liter water nodig. Als Heineken erin slaagt om het met 0,1 liter te

effect te kunnen meten van het verwijderen van eucalyptusbomen

verlagen, scheelt dat bijna 2000 miljoen liter water per jaar.

Hardenberg

Noord-Oost

4, 5 en 6 november 2014

DĂŠ regionale vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement & watertechnologie

Bezoek deze vakbeurs

Registreer u nu via www.evenementenhal. nl/aqua-hb met onderstaande code en ontvang twee gratis entreebewijzen.

6140005739

ALE

REGION

EDITIE!

Evenementen

HAL

HARDENBERG GORINCHEM VENRAY

Evenementenhal Hardenberg Energieweg 2, 7772 TV Hardenberg T 0523 - 28 98 98 F 0523 - 28 98 00 I www.evenementenhal.nl E hardenberg@evenementenhal.nl @Aqua_Rio_EH

Ons evenement. UW MOMENT.

Drinkwater

Doel is de beschikbaarheid van water op de lange termijn veilig te stellen

Hayco Bloemen gaf aan dat Heineken het waterverbruik tussen

inspirerende werkpraktijken van andere brouwerijen om het water-

2011 en 2013 terug wist te brengen van 4,3 liter tot 4,1 liter water

en energieverbruik te reduceren. Ook kijken wij naar de apparatuur

per geproduceerde liter bier. “Doel is om het waterverbruik

in de brouwerijen. In gebieden met een slechte waterkwaliteit is

in 2020 met 25 procent (ten opzichte van 2008) te reduceren

andere waterbehandelingsapparatuur nodig om het te zuiveren en

tot 3,7 liter. Daarvoor nemen wij verschillende maatregelen. Zo

daarbij treden andere verliezen op. In onze analyses om het water-

probeert Heineken bij de brouwerijen meer bewustwording te

en energieverbruik van brouwerijen te vergelijken, houden wij daar

creëren voor het watergebruik. Iedere brouwerij heeft een lokale

uiteraard rekening mee.”

‘waterchampion’ die hier aandacht voor vraagt en plannen maakt

Bloemen gaf verder verschillende voorbeelden van manieren

om het waterverbruik te reduceren. Vooral bij brouwerijen die

waarop Heineken het waterverbruik door middel van inspirerende

nog niet zo efficiënt produceren, maken wij grote stappen. Dat is

werkpraktijken weet terug te dringen. Zo bleek uit een analyse

bijvoorbeeld het geval in Ethiopië, waar het waterverbruik binnen

van het waterverbruik van een brouwerij in Frankrijk dat de

een paar maanden fors is gedaald.”

fustenwasser een onevenredig groot deel voor zijn rekening nam. Nader onderzoek toonde aan dat met name de oudere machines

Energie

een wasprogramma afdraaiden zonder dat er een fust aanwezig

Een hoog waterverbruik betekent meestal dat er meer aan de

was. “Daarom hebben wij fotocellen geplaatst die de fusten

hand is, benadrukte Bloemen tijdens zijn presentatie. “Als een

opmerken waardoor er geen water meer verloren gaat. Ook hebben

brouwerij veel water verbruikt, is het thermische energieverbruik

wij de druk verlaagd en de sproeikoppen vervangen die ook nog

ook vaak hoog. Daarom delen wij bijvoorbeeld tijdens workshops

eens beter reinigen.”S www.kkwekwwekbewb.nl Meer weten: www.kkwekwwekbewb.nl

www.waterforum.net/zoetwatertekort www.kkwekwwekbewb.nl

Mens in beeld

“aandacht voor

Peter Stoks:

waterkwaliteitsproblemen” CV

Peter Stoks (1951)

1982

promotie KU Nijmegen

1983

postdoc-aanstelling VU A’dam

1983

RWS RIZA (hoofd Analytische laboratoria)

1991

Watertransportmij Rijn-Kennemerland (Hoofd Waterkwaliteitsbewaking en lid

Directievergadering) 2003 Directeur RIWA-Rijn -In samenwerking met vele internationale universiteiten en instellingen nauw betrokken bij nieuwe analytische technieken. -Een van de initiatiefnemers van het Rhine Basin Program en een van de drijvende krachten achter de ontwikkeling en implementatie van Early Warningsystemen binnen de drinkwaterwereld. -Voorzitter of lid van een fiks aantal internationale commissies en werkgroepen. -18 jaar gastdocent aan de Colorado State University in de Verenigde Staten -Auteur of co-auteur van zo’n 40 publicaties.

mens in beeld

En het adagium van de drinkwater-

niet uit het veld slaan, want dan gaat het

sector is dat met relatief eenvoudige

niet goed.

technieken rivierwater gezuiverd moet kunnen worden….?

Maar wel voortdurend aan de bel

Ja, overheidsvertegenwoordigers hebben

trekken…

wel eens gezegd: Joh, hou toch eens op met

Jazeker, zonder trouwens drammerig te

Chemicus Peter Stoks (1951) gaat binnenkort

dromen, dat zul je nooit bereiken. Maar als

worden want dan verlies je de aandacht

het directeurschap van RIWA-Rijn verruilen

we vandaag de dag verontreinigingen in het

voor waar het echt om gaat. Soms moet je

voor een aanmerkelijk rustiger periode in

Rijnwater vergelijken met de drempelwaar-

in situaties nadrukkelijk zeggen van “Hoor

zijn leven. Hij is altijd zeer intensief met wa-

den uit ons eigen memorandum , blijken

eens, dit is echt gezwets in de ruimte;

terkwaliteit bezig geweest, nationaal en in-

slechts 15 – 20 stofjes daadwerkelijk ons

zó liggen de feiten!” Soms dreigen met

ternationaal. Sinds 2003 geldt hij voor velen

uiteindelijke ideaal in de weg te staan. Dat

publiciteit, soms een coalitie vormen vanuit

als ‘waakhond’ van de Rijnwaterkwaliteit

lijstje hebben we onder andere bij de Inter-

hetzelfde belang. Soms stille diplomatie.

namens de Vereniging van Rivierwaterbe-

nationale Rijncommissie op tafel gelegd.

Elke keer zoek je het juiste gereedschap dat

Door Olav Lammers

bij de vraagstelling past.

drijven. “Het is dat anderen steeds roepen dat ik met pensioen ga. Zelf heb ik het nog

En die maken er gehakt van?

veel te druk om daar serieus aan te denken

Dat is een lastige. Ik merk dat het vandaag

En naar de toekomst toe?

en dat is mijn inwerkende opvolger Gerard

de dag moeilijker is om aandacht te krijgen

Hoewel prioriteiten misschien steeds meer

Stroomberg zelf ook al gaan ervaren.”

voor waterkwaliteitsproblemen vergeleken

uitgaan naar acute problemen, zullen we

bij de jaren 80. Kort na de Sandozramp was

de politiek bij de les moeten blijven houden.

Is de Rijn al bijna rein?

dat geen enkel probleem. Neem de Kader-

Wellicht dat we het publiek er meer bij

In ieder geval een stuk frisser dan 30 jaar

richtlijn Water. Die focust op verontreinigin-

moeten betrekken om zaken op de agenda

geleden toen we nog te maken hadden

gen die voor de ecologie echt vervelend zijn,

te krijgen. Maar ik zeg ook: ‘We the people’.

met de grote vervuilingen door PAK’s, PCB’s

maar vaak hebben wij als drinkwaterbedrij-

We consumeren tegenwoordig zoveel stof-

en DDT die dramatisch waren voor het eco-

ven daar geen last van, bijvoorbeeld omdat

fen waarvan het lastige afval in het water

systeem. Stoffen met een lage oplosbaar-

ze prima verwijderd worden in de zuivering.

komt, dat we daar veel kritischer mee om

heid in water. Het spectrum was (met de

Maar andersom geldt hetzelfde: stoffen

zouden moeten gaan. Is lastig. Vertel de

kennis van) toen wel wat overzichtelijker en

waar de ecologie geen last van heeft, maar

mensen maar eens dat ze geen Cola Zero

analytisch gemakkelijker hanteerbaar. Maar

die niet goed verwijderd worden. En juist

moeten drinken omdat dan acesulfaam via

de huidige problematiek rond bijvoorbeeld

voor die verontreinigingen is het moeilijk

urine en riool in het water terecht komt…

polaire stoffen als bestrijdingsmiddelen, ge-

aandacht van de overheid te krijgen. Van

neesmiddelen en ‘personal care’ producten,

sommige stoffen willen we in ieder geval

Moet je ook een roeping hebben om

lag toen eigenlijk nog braak.

niet te hoge concentraties. Zo’n stof kan

deze baan vol te kunnen houden?

best onschuldig zijn met de kennis van van-

Of dat in het algemeen geldt vind ik lastig

Hebben we nu voldoende inzicht in

daag, maar over 10 jaar…? Daar zijn genoeg

in te schatten. Ik heb dat zeker en heb ook

wat er in het Rijnwater zit?

voorbeelden van.

altijd zo geleefd; met heel veel hart voor de zaak en heel veel enthousiasme. Het is

Haha, ja, dat er een welhaast oneindig aantal stofjes in voorkomt die allemaal

Hoe frustrerend is het als decision-

moeilijk te beoordelen of dit werk gedaan

onderling reageren en/of afbreken in series

makers uw serieuze en onderbouwde

kan worden door iemand die denkt van: het

van afbraakproducten. We weten van het

aanbevelingen niet of maar gedeelte-

is nu 17 uur, het is wel goed. Tuurlijk ben ik

gros nog steeds helemaal niets en hebben

lijk overnemen?

me er heel erg van bewust dat je een zekere

hooguit een indirecte indicatie dat ze er

Op onderdelen is dat wel zo. Maar ik ben

afstand van je werk moet kunnen nemen,

moeten zijn. Ik heb niet de illusie dat we

van nature optimistisch: vandaag niet? Dan

maar iemand die geen lol in zijn werk heeft,

ooit, ook maar bij benadering, alles zouden

misschien morgen. Ik heb de afgelopen 30

gaat een trieste carrière tegemoet. S

kunnen meten. Absoluut niet! Maar wat we

jaar wel degelijk resultaten kunnen zien. Ik

wel redelijk zeker weten, is dat er niet echt

heb niet de illusie dat als je vandaag roept,

veel stoffen tussen zitten in hoge gehalten.

het overmorgen is geregeld. Maar ik laat me Meer mens in beeld?

www.waterforum.net/mensinbeeld

Klimaatadaptatie

Stedelijk klimaatbeleid is tot nu toe vooral gericht op het voorkomen van klimaatverandering. Maar steeds meer steden beginnen na te denken over hoe bestaande projecten en plekken in de stad klimaatbestendig kunnen worden gemaakt. Stedelijke herontwikkeling biedt mogelijkheden om deze plaatsen aan te passen aan de klimaatveranderingen zodat de bewoners veilig kunnen wonen, werken en recreĂŤren.

Door Jaap Groot

City Learning Network zet in op stedelijke herontwikkeling

Meer investeren in klimaatbestendige stad

Klimaatadaptatie

Jan Rasmussen: “Kopenhagen investeert een half miljard euro om voorbereid te zijn op extreme neerslag in de toekomst”

Yi-Chang Chiang: “Draagvlak creëren bij lokale bestuurders en de bewoners is de basis”

Ellen Kelder: “De financiële vertaling van de te nemen maatregelen blijft moeilijk”

Professor Chris Zevenbergen initiatiefnemer en trekker van ´City Learning Network´

Vijf stedelijke koplopers op dit

noodzaak nog niet inzien of de mogelijkheden er niet voor hebben.

gebied hebben zich verenigd

Vaak moet er iets gebeuren voordat men zich realiseert wat de

om kennis en informatie, die

risico’s zijn en waar de kansen liggen.” Dat gold overigens ook voor

nodig is om bestaande steden

Kopenhagen, want pas naar aanleiding van een extreme wolkbreuk

klimaatbestendig te maken, uit te

, (in juli 2011, 150 mm in twee uur) werd er actie ondernomen om de

wisselen en toe te passen. Een van

stad klimaatbestendig te maken. Jan Rasmussen: “Delen van de

de eerste informatiebijeenkomsten

stad stonden blank en het water bedreigde kritieke infrastructuur

van dit ’City Learning Network’ was

zoals het elektriciteitsnet, tunnels en ziekenhuizen. Kelders,

op de conferentie ‘Deltas in Times of

waaronder ruimtes met computers van hulpdiensten, liepen onder

Climate Change’ eind september in

water. En rioolwater mengde zich met drinkwater waardoor 1,2

Rotterdam.

miljoen inwoners nog wekenlang hun water voor gebruik moesten

Initiatiefnemer en trekker van

koken.” Er werd bij verzekeringen voor ongeveer een miljard

de samenwerkende steden is

euro aan claims ingediend. Mede door deze gebeurtenis heeft

professor Chris Zevenbergen

Kopenhagen het Cloudburst Management Plan opgezet en de stad

van UNESCO- IHE. In Rotterdam

investeert nu tot 2033 een half miljard euro om voorbereid te zijn op

presenteerde hij aan de deelnemers

extreme neerslag in de toekomst.

van het congres de vijf steden* en de activiteiten van het samenwerkingsverband. De woordvoerders

Mainstream adaptatie met herontwikkeling

van de steden lieten zien hoe zij hun bestaande stad aan de

Het voorbeeldproject van Kopenhagen wordt alom geprezen maar

toekomstige klimaatveranderingen gaan aanpassen of al hebben

het roept ook vragen op. Is bijvoorbeeld een tijdsperiode van 20

aangepast. (*Tainan, Kopenhagen, Singapore, Melbourne en

jaar niet veel te lang? Chris Zevenbergen: “In Kopenhagen zijn

Dordrecht / Rotterdam).

300 projecten aangewezen die aangepast moeten worden om de

Jan Rasmussen, projectdirecteur Climate Adaptation Plan

stad beter te beschermen tegen klimaatveranderingen waarbij

Copenhagen: “Als je de klimaatproblematiek van de steden

ook gebruik wordt gemaakt van herontwikkelingskansen. Maar

bekijkt dan zie je dat de problemen heel verschillend zijn.

als je die projecten inpast in de herontwikkelingsopgave om de

Afhankelijk van het klimaat heb je bijvoorbeeld te maken

transformatie naar een klimaatbestendige stad te kunnen maken,

met droogte, wolkbreuken, of stijgend rivierwater. Maar ons

dan ben je een generatie verder voordat alles is uitgevoerd. Dat is,

basisidee, ‘herontwikkeling van de stad benutten om de stad

gezien de risico’s van een volgende wolkbreuk, wellicht te langzaam.

klimaatbestendig te maken’, is overal hetzelfde. Uitgangspunten

Je zult dus ook een versnelling moeten aanbrengen. ” Ellen Kelder,

als: een langetermijnvisie ontwikkelen, weten waar de

projectcoördinator Water gemeente Dordrecht, gaf ook aan dat

herontwikkelingskansen liggen, een programma opstellen, het

het klimaatbestendig maken van een stad om een versnelling

inventariseren van de projecten, iedereen bij de plannen betrekken,

vraagt en in ieder geval ‘mainstream’ moet zijn, dat wil zeggen

aandacht voor communicatie en informatie uitwisselen zijn voor

maximaal gekoppeld moet worden aan de reguliere projecten van

iedereen gelijk.”

herontwikkeling, beheer en onderhoud. “Je kan ook niet wachten

Maar wat bij de presentatie in Rotterdam ook duidelijk werd,

tot er een ramp gebeurt”, zo stelt zij. “We weten nu wat de

is dat deze manier van werken nog maar bij een paar steden

problemen zijn en we kennen de technische oplossingen. De risico’s

wordt toegepast. Chris Zevenbergen: “Je ziet dat veel steden de

die samenhangen met klimaatveranderingen zijn bekend,

Klimaatadaptatie

en ook de kansen die herontwikkeling biedt zijn al aardig in beeld.” Chris Zevenbergen: “Het besef dat steden van elkaar kunnen leren en dat leren nodig is om die versnelling te realiseren, onderstreept het belang van kennisnetwerken tussen steden. Bovendien moeten de initiatieven van onderop komen en niet van de centrale overheid. Steden zijn dus zelf aan zet. Kennis delen door samenwerking is ook belangrijk voor bewustwording van steden die nog niet zo ver zijn en dat willen we in deze stedensamenwerking dan ook uitdragen en bereiken.” enorme herontwikkelingsopgave staan die kansen biedt voor Samenwerken

klimaatadaptatie.” Zevenbergen noemt in dit verband Tainan,

‘Investeren in bewustwording en draagvlak is nu onze belangrijkste

een stad die door een heel andere stedelijke opzet en klimaat

taak’ zo luidt de boodschap van het City Learning Network, want al

niet te vergelijken is met die van bijvoorbeeld Kopenhagen of

eerder concludeerden de deelnemers dat klimaatadaptatie binnen

Dordrecht maar ook nauwelijks meer zal groeien. Een zorg van

steden nog niet voldoende ‘leeft’ en nog te weinig heeft opgeleverd.

Tainan op dit moment is dat er meer frequent hittegolven zijn die

Zevenbergen hoopt echter dat de gemeenten in Nederland, nu

het noodzakelijk maken om de airco’s in huizen en gebouwen niet

zij volgend jaar meer verantwoordelijkheden krijgen, beter inzicht

twee maanden zoals voorheen gebruikelijk, maar nu vijf maanden

krijgen in de noodzaak en (samenwerkings)mogelijkheden voor

per jaar aan te hebben.” Maar de opzet, de basisgedachte achter

klimaatadaptatie in de steden. Maar hij ziet ook dat zowel de

een klimaatbestendige stad, is voor iedereen gelijk. En zowel

capaciteit en de middelen bij de gemeenten beperkt zijn. “Nu

de woordvoerders Yi-Chang Chiang van de Culture University

wordt er nog te vaak gezegd dat één afdeling verantwoordelijk

van Taiwan en Tan Nguan Sen van de National Water Agency

is voor een project. Je zou er eigenlijk vanuit moeten gaan dat

in Singapore, bevestigen dat het creëren van een draagvlak

klimaatadaptatie een verantwoordelijkheid is van alle afdelingen en

bij lokale bestuurders en de bewoners van de stad in Tainan

partijen zodat ook de financiering niet uit één potje komt maar dat

en Singapore de basis is geweest voor het klimaatbestendiger

dat ook een gedeelde verantwoordelijkheid is.”

maken van hun steden. Het City Learning Network moet ervoor zorgen dat hun ervaringen gedeeld worden en dat het maken

Wat levert het op?

van klimaatbestendige steden mainstream wordt. Tan Nguan

Ellen Kelder: “Als het gaat om het aanpassen van stedelijke

Sen: “Met name bij het herontwikkelen van projecten moeten er

projecten aan klimaatverandering dan is vaak de eerste vraag:

maatregelen genomen worden om steden juist door vergroening

wat kost het en wat levert het op. We weten wat de dreiging is, we

klimaatbestendiger te maken. Je moet hierbij alle stedelijke

kennen de technische oplossingen maar een financiële vertaling

schaalniveaus van een individueel gebouw tot de stad als geheel

van dit alles is moeilijk. En dat maakt het voor de beslissers moeilijk

en de maatregelen die je kunt nemen op die schaalniveaus,

om een besluit te nemen.” Zevenbergen: “Om dit op te lossen is het

in beschouwing nemen. Of het nu gaat om de airco’s op een

belangrijk dat er meer uitwisseling van informatie en kennis is met

lagere stand af te stellen, meer groen aan te leggen in wijken of

andere steden. Natuurlijk kan je de gegevens van een stad niet

gebouwen zo te bouwen dat zij regenwater kunnen vasthouden.

één op één overnemen, iedere stad heeft zijn eigen geschiedenis

Het zijn al deze maatregelen die een stad leefbaar houden en

en kenmerken, maar je kan wel stellen dat veel steden voor een

schade door klimaatverandering voorkomen. S Meer mens in beeld?

www.waterforum.net/klimaat

Klimaatadaptatie

Rotterdam wordt wereldwijd gezien als een van de ‘hot spots’ op het gebied van klimaatadaptatie. Onder meer de waterpleinen zijn daarbij een goed voorbeeld. Het waterplein is een innovatief idee om het riool bij hevige neerslag te ontlasten en de stad tegelijkertijd aantrekkelijker te maken. De delen van het plein liggen verdiept en fungeren als tijdelijke opslagplaats van regenwater. In Hamburg zijn plannen gemaakt voor het snel afvoeren van regenwater. Hafencity Hamburg heeft daarvoor alle mogelijke waterbedreigingen per deelgebied in kaart gebracht en probeert hierop maatwerk te leveren. Zo zal zij op verschillende plekken kiezen voor dijkverhoging of veldverhoging maar op andere vitale plekken kiest men

App voor regenval

voor verhoogde slaapvertrekken, of het aanleggen van

Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions

infrastructuur en wegen op een verhoogd niveau. En bij het

(AMS), het nieuwe instituut voor toegepaste stedelijke

ontwerpen van nieuwe woon- en werkgebieden wordt aan

technologie en ontwerp, opende in september haar deuren in

de hand van de Rain Infrastructure Adaptation beoordeeld

het gebouw van het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT). De

hoe de gevoeligheid van die gebieden is voor verschillende

eerste drie projecten gaan van start, gericht op weerbaarheid

soorten weersextremen.

tegen plotselinge wateroverlast, duurzaam omgaan met de

Naast wateroverlast speelt in veel steden ook droogte en/

‘stadsstofwisseling’ en het slim regelen van de mobiliteit in de

of warmte een belangrijke rol. Kennis van het stadsklimaat

stad.

is dan noodzakelijk. Arnhem maakte daarvoor een

De volgende drie projecten gaan dit jaar van start; Rain Sense,

klimaatkaart en daarbij kwamen onder meer grote verschillen

Urban Pulse en Urban Mobility Lab. Deze projecten voldoen aan

in temperatuur naar voren. Zowel tussen dag en nacht maar

belangrijke criteria van AMS-projecten: er zijn partners van het

ook tussen bijvoorbeeld het centrum en industrieterreinen. De

instituut én inwoners van de stad betrokken, de onderzoeken

lucht- en waterkwaliteit op die plekken bleken slechter dan

zijn nuttig voor de inwoners van Amsterdam en de projecten zijn

elders in de stad. Om warmtepieken in Lyon te voorkomen

wereldwijd gezien innovatief.

heeft de stad een automatisch sprinklersysteem dat begint te

Rain Sense is gericht op een grotere weerbaarheid van

sproeien als het asfalt te warm wordt. De luchttemperatuur

Amsterdam tegen wateroverlast en schade door heftige

tot 1,5 meter boven straatniveau, daalt hierdoor met 5 tot 10

weersomstandigheden, zoals we die de afgelopen zomer

graden.

meerdere malen gehad hebben met als dieptepunt, de

Voor een beter leefmilieu is groen een goede remedie.

wolkbreuk op 28 juli. Dankzij innovatieve methoden als

Melbourne heeft het plan om het groen in de stad binnen 20

meetstations aan lantaarnpalen, een mobiele meetparaplu en

jaar te verdubbelen. Melbourne zet daarbij niet in op ‘groen

een app die bewoners op hun telefoon kunnen installeren, weten

in de stad’ maar ‘de stad in het groen’. Rotterdam investeert

de onderzoekers tot op de straat nauwkeurig hoe het zit met de

in het groene waterplandak, onder meer op het dak van

regenval in Amsterdam. Bewoners die de app hebben, kunnen

het gemeentearchief. De gemeente denkt dat groene

onder meer hun overlast melden door een foto te uploaden, zien

daken voldoende regenwater op kunnen vangen om de

waar het regent in Amsterdam en op afstand controleren of

wateroverlast bij zware buien te verminderen.

hun huis nog droog staat. Voor partners als Waternet wordt het

Londen heeft een adaptatiestrategie voor droogte

mogelijk problemen tijdig te visualiseren en gepaste maatregelen

gemaakt. In het RENEW programma moeten 1.2 miljoen

te nemen bij hevige buien zodat de schade beperkt kan worden.

bestaande woningen voor 2015 niet alleen energiezuiniger

Urban Pulse levert de kennis die nodig is voor een duurzame

maar ook waterefficiënter worden. Dit moet de extra

omgang met energie, water, voedsel en grondstoffen in de

waterbehoefte van de 30.000 nieuwe huizen per jaar

stad. Door anders om te gaan met deze ‘stadsstofwisseling’ kan

compenseren.

Amsterdam ervoor zorgen dat er in de toekomst geen gebrek aan energie, water, voedsel en grondstoffen ontstaat en dat de druk van Amsterdam op het milieu afneemt.

140196

KSB introduceert hoog-efficiĂŤnte afvalwaterpompen tot 150kW KSB introduceert afvalwaterpompen van het type Amarex/KRT met energiezuinige motoren. Deze motoren voldoen aan de toekomstige Europese rendementseisen IE3 (Premium Efficiency) voor standaardmotoren. De nieuwe pompsets, zijn toepasbaar als dompelpomp en als overstroombare droogopgestelde kort gekoppelde blokpomp en kunnen zowel met als zonder Ex-beveiliging worden geleverd. De uitvoering in natte en droge opstelling funtioneren zonder koelmantel en zonder mediumkoeling. KSB Nederland BV . infonl@ksb.com . www.ksb.nl/Amarex

Amarex N

Amarex/KRT

â&#x20AC;ş Onze techniek. Uw succes. Pompen Afsluiters Service n

thuis in de watermarkt

Voor redactionele ondersteuning of vormgeving Novaforum Media beschikt over een deskundige pool van journalisten en vormgevers die uw product op een professionele wijze kunnen promoten tegen een scherp tarief. Door ons uitgebreide netwerk in de watermarkt weten we ook uw product effectief onder de aandacht te brengen. Novaforum Media heeft ervaring in het maken van boeken / flyers / magazines / websites / nieuwsbrieven. Zowel inhoudelijk als in vormgeving bent u bij ons op het juiste adres.

Voor meer informatie: mail naar mark@novaforum.net of bel: 023 744 0723

Waterveiligheidsbeleid

Meer aandacht voor het raakvlak overstroming en externe veiligheid

Extra bescherming van vitale infrastructuur: verspilling of noodzaak? Door Peter Lindeboom

In het Deltaprogramma 2015 (DP2015) dat de derde dinsdag van september is gepubliceerd, wordt voorgesteld om de risicobenadering de basis te maken van het waterveiligheidsbeleid. Dit is een belangrijke stap in de goede richting, vinden Han Vrijling en Matthijs Boon van adviesbureau Horvat & Partners. Na meer dan drie decennia onderzoek en ontwikkeling, beginnend met het ontwerp van de Oosterscheldekering en culminerend in het RWS-project Veiligheid Nederland in Kaart, wordt nu de beslissende stap gezet. De risicobenadering biedt een belangrijk instrumentarium om een (kwantitatieve) afweging te maken tussen overstromingsrisico (kans x Han Vrijling (links) en Matthijs Boon verwachten niet al te veel van het overstromingsproof maken van kabels en leidingen

gevolg) en de kosten van mogelijke maatregelen om dit risico te verminderen.

Waterveiligheidsbeleid

We zijn overgegaan tot het aanleggen van dijken zodat niet alleen de huizen maar ook het gebied om de huizen beschermd is

Hoe bescherm je vitale infrastructuur tegen overstromingsgevaar

Dat dit instrumentarium meer dan ooit nodig is, staat volgens

maar ook voor riolering. Overstroming daarvan kan ernstige

Vrijling buiten kijf. Met de roep om nieuwe, innovatieve, robuuste

nadelige gevolgen hebben voor de volksgezondheid in het

en duurzame maatregelen, die Nederland in de toekomst tegen

omringende gebied, zoals in New Orleans na orkaan Katrina, waar

het wassende water moeten beschermen, groeit de noodzaak

men een ‘toxic soup’ vreesde. De kerncentrale bij Fukushima is een

om die oplossingen op hun doeltreffendheid en doelmatigheid te

ander voorbeeld, waar de schade door de meltdown veel groter is

beoordelen. Dit is belangrijk omdat we nu eenmaal elke euro maar

dan de directe schade door het water.

één keer kunnen uitgeven. Een investering in de bescherming tegen

Welke maatregelen men voor de extra bescherming van vitale

overstromingen kan beter daar worden gedaan waar het effect

infrastructuur voor ogen heeft laat het Synthesedocument in het

maximaal is.

midden. Een eerdere studie in het kader van het Deelprogramma

Op het gebied van waterveiligheid noemt het ‘Synthesedocument

Nieuwbouw en herstructurering onder de noemer ‘waterrobuuste

Ruimtelijke Adaptatie’ (een achtergronddocument bij DP2015)

inrichting’ noemt die wel. Voorbeelden zijn het boven het verwachte

bijvoorbeeld het idee om vitale of kwetsbare infrastructuur extra te

overstromingsniveau aanleggen van de vitale infrastructuur

beschermen. Want, zo is de redenering in het Synthesedocument,

(zoals doorgaande wegen, centrales, schakelkasten, etc.) maar

het uitvallen van vitale infrastructuur verergert de gevolgen

ook het versterken van kabels en leidingen. In het kader van de

van overstromingen. Denk bijvoorbeeld aan wateren

ruimtelijke ordening is het voorstel om de vitale infrastructuur

energievoorzieningen maar ook aan wegen en ziekenhuizen. Door

zoals energiecentrales zelfs geheel buiten de diepste polders aan

deze infrastructuur extra te beschermen kan ontwrichting van de

te leggen. Met enige fantasie zijn meer maatregelen te bedenken

samenleving worden voorkomen. De roep om de extra bescherming

zoals het aanleggen van kleine ringdijkjes rond individuele

van vitale infrastructuur lijkt logisch na de recente overstromingen

energiecentrales of chemische installaties, of het verplaatsen

in Engeland, waar een elektriciteitscentrale langs de rivier

van noodaggregaten en vitale apparatuur naar de bovenste

overstroomde. Daardoor raakte de hele vallei, die aanzienlijk groter

verdiepingen van ziekenhuizen (als waren het 21e eeuwse terpen).

is dan het overstroomde gebied, zonder stroom. De gevolgen van overstroming van de centrale reikten daardoor veel verder dan

Overstromingsproof

alleen het overstroomde gebied.

De grote vraag is echter of het inderdaad nodig is de vitale infrastructuur in Nederland extra te beschermen. Boon

Toxic soup

verwacht niet al te veel van het overstromingsproof maken

Iets vergelijkbaars geldt voor chemische industrie en kerncentrales,

van kabels en leidingen. Dit lijkt misschien in eerste instantie

Waterveiligheidsbeleid

Overstromingsbeheersing voor vitale infrastructuur in Groot-Brittannië Jaap Flikweert, directeur Water Governance

het beschikbare overheidsbudget voor

beschermen zodat ze hun prestatie-

en Strategie bij Royal HaskoningDHV, is het

overstromingsbeheersing niet voldoende

eisen halen. De verbeteringswerken sinds

eens met het onderstaande verhaal voor

om een kostbaar landdekkend systeem

2007 zijn dan ook voornamelijk betaald

toepassing in Nederland, maar hij stelt dat

van dijken te creëren – niet geheel

door de consument. Oplossingen om de

een Brits perspectief een interessant licht

onlogisch in een land waar slechts 1/6

beoogde veiligheid te bereiken door ook de

werpt op deze kwestie. ‘Vanwege verschillen

van de burgers risico loopt. Investeringen

omliggende dijken te verbeteren worden

in risicoprofiel, rol van de overheid en

worden strikt geprioriteerd waar ze het

incidenteel wel toegepast. Sinds 2011 zoekt

financiering van waterveiligheid.’

risico zoveel mogelijk reduceren, maar

de overheid nadrukkelijk de samenwerking

per saldo overstroomt het daardoor elke

met lokale belanghebbenden, inclusief

Jaap Flikweert: “Het risico van overstroming

paar jaar wel ergens. Vergeleken met

eventuele nutsbedrijven, ter ontwikkeling

voor vitale infrastructuur kwam in Groot-

Nederland is het beleid hierdoor meer

van gezamenlijk gefinancierde

Brittannië op de agenda na de zomer

gericht op waterrobuuste inrichting

waterveiligheidsprojecten. Dit begint

van 2007, toen naast 55.000 huizen

en hebben burgers en bedrijven meer

tot resultaten te leiden, alhoewel

ook een elektriciteitsschakelstation,

eigen verantwoordelijkheid. In eerste

nutsbedrijven soms nog liever een eigen

een waterzuiveringsinstallatie en een

instantie is het de verantwoordelijkheid

oplossing ontwikkelen, vanwege het

snelweg door de langdurige regen

van de (grotendeels geprivatiseerde)

risico van onzekerheid en vertraging bij

werden getroffen. In de Britse context is

nutsbedrijven om hun installaties te

gezamenlijke oplossingen.”

goedkoper dan dijkversterking, maar vergis je niet: er ligt in

Stresstest

Nederland een enorme lengte aan ondergrondse infrastructuur:

Alleen als de gevolgen van een overstroming onevenredig

127.000 km gasleiding, 116.000 km waterleiding, 250.000 km

vergroot worden door schade aan de vitale infrastructuur

(ondergronds) elektriciteitsnetwerk en 120.000 km riolering,

lijkt extra bescherming op zijn plaats. Vrijling en Boon zien

waarvan naar schatting 50 à 60% in een gebied ligt dat

daarom het meeste in extra aandacht voor het raakvlak

gevoelig is voor overstromingen. Het verbeteren/versterken

overstroming en externe veiligheid. Bij een overstroming van

daarvan zal een forse investering vergen. Bovendien moet men

chemische installaties of kerncentrales zou de schade door

niet de illusie hebben dat het apart beveiligen van delen van

een toxic soup of radioactiviteit veel groter kunnen zijn dan

vitale infrastructuur er toe leidt dat het hele netwerk 100%

de overstromingsschade alleen. In het kader van de Europese

overstromingsproof is. Zeker bij omvangrijke netwerken hoeft

stresstest naar aanleiding van de ramp in Fukushima heeft

maar op één locatie een leiding te springen of kortsluiting

Horvat & Partners voor de kerncentrale van Borssele al

te ontstaan en de levering in het hele gebied valt weg. Ook

een kwantitatieve analyse uitgevoerd op het gevaar van

afhankelijkheid tussen verschillende soorten infrastructuur is

overstroming. Een zelfde analyse voor de reactor van Petten is

groot: als het elektriciteitsnetwerk faalt, dan falen ook het gas-

bijna gereed.

en drinkwaternetwerk en de riolering (gemalen).

Naar mening van Vrijling zijn dit soort kwantitatieve analyses

De investeringen in de bescherming van vitale infrastructuur

noodzakelijk om de maatregel 'bescherming vitale infrastructuur'

komen alleen ten goede aan die specifieke objecten. De

op waarde te schatten. Een dergelijke, VNK-achtige, analyse zou

effectiviteit van de traditionele maatregelen die zijn gericht

moeten bestaan uit het ramen van kosten van maatregelen, het

op het voorkomen van overstromingen is aanmerkelijk groter.

berekenen van het effect van die maatregelen in termen van

Deze beschermen namelijk niet alleen de vitale infrastructuur,

gereduceerd risico en het bepalen of je met andere maatregelen

maar ook de in het gebied gelegen huizen, kantoren, wegen

niet meer ‘waar voor je geld koopt’. Men zou op korte termijn een

en natuurlijk de inwoners van het gebied. De baten lijken dus

aantal dijkringen en een aantal locaties van vitale infrastructuur

veel groter. Om een analogie te maken met de Nederlandse

moeten analyseren, zoals het Botlekgebied of de haven van

geschiedenis: een kleine duizend jaar geleden zijn we gestopt

Moerdijk. Dit hoeft geen studie van jaren te zijn: zet een paar

met het bouwen van terpen en overgegaan tot het (gezamenlijk)

slimme ingenieurs bij elkaar en op Prinsjesdag 2015 weten we

aanleggen van dijken, zodat niet alleen de huizen maar ook de

waar we op in moeten zetten! S

weilanden en akkers beschermd waren.

over de vloer met Rob Schoon

Koeltorens hebben altijd een risico op verspreiding van legionella, dus legionellabeheer is verplicht. Bij het opstellen van een beheersplan legionellapreventie kom je als adviseur diverse zaken tegen. De ene keer moet een bedrijf worden overtuigd van de noodzaak,een andere keer is er onduidelijkheid over de uit te voeren maatregelen en soms speelt ook de handhaver een rol, om enkele voorbeelden te noemen. In deze versie van ‘Over de vloer’ ga ik, samen met een handhaver, op zoek naar verduidelijking.

Koeltorens en legionellabeheer onlosmakelijk verbonden De Omgevingsdienst Regio Arnhem

situering van de natte koeltoren, de

(kortweg ODRA) houdt zich intensief bezig

omgevingskenmerken en de mogelijkheid

met het controleren op legionellapreventie

tot kruisbesmetting met andere installaties.

bij koeltorens binnen hun beheersgebied.

Bij de beoordeling maken wij gebruik van de

Één van hun handhavers, Hein Mattijssen,

checklist risicoanalyse en beheerplan natte

wil graag meer duidelijkheid verschaffen

koeltoren van Infomil. Overigens besteden

in de plichten en uit te voeren acties voor

wij de beoordeling van risicoanalyses en

en door bedrijven om het risico op het

bijbehorende beheersplannen tot op heden

verspreiden van legionella te beperken.

uit. We toetsen vervolgens de kwaliteit van het uitgebrachte advies want dit

Wat zijn specifieke aandachtspunten

maakt onderdeel uit van een eventueel

die jullie als handhavers van de

vervolgtraject toezicht en handhaving.”

ODRA hanteren bij het beoordelen van beheersplannen en/of

Het indelen van een koeltoren in een

koeltorensystemen?

risicocategorie roept nog wel eens

“Voor ons is het wettelijk kader bij

vragen op. Wat verstaat de ODRA

legionellabeheersing het Activiteitenbesluit

bijvoorbeeld onder ‘andere gebouwen

en de Activiteitenregeling milieubeheer.

waarin zich veel mensen bevinden’ wat

De specifieke aandachtspunten die we

vermeld staat onder risicocategorie 2?

daarbij, onder andere hebben zijn de

“Wij zijn van mening dat hieronder alle

risicovolle objecten vallen in de omgeving

Er zijn bedrijven die regelmatig het

van een natte koeltoren, zoals vermeld

koeltorenwater laten analyseren

in artikel 3.16 van de Activiteitenregeling.

op legionella. Doorgaans gebeurt

Dus naast de specifiek vermelde

dit 2-4 keer per jaar. Zij zien dit als beheersmaatregel, maar is dit een

verzorgingstehuizen en hotels rekenen wij ook scholen en kantoren tot deze

De regels, gebaseerd op het

juiste aanname?

categorie.”

Activiteitenbesluit en de Activiteitenregeling

“Het laten analyseren van monsters op de

milieubeheer, zijn daarmee duidelijk

aanwezigheid van legionella valt wel onder

Er zijn diverse publicaties over

voor de omgeving van de koeltorens.

het beheer van koeltorensystemen. Het is

legionellapreventie bij koeltorens.

Als eigenaar van een koeltoren heb je

echter geen beheersmaatregel, maar een

De twee meest gebruikte zijn

echter ook te maken met de risico’s voor

controlemaatregel. Met de resultaten van

Arbeidsinformatieblad 32 (AI32) en

medewerkers en bezoekers. Dit valt onder

het onderzoek wordt vastgesteld of het

ISSO-publicatie 55.3. Deze hebben

de Arbeidsomstandighedenwet met als

gevoerde beheer over de natte koeltorens

veel overlap, maar verschillen op

controlerende instantie de Inspectie SZW.

voldoende is. Dus eigenlijk een controle of

sommige details. Welke voorschriften

Bij het opstellen van beheersmaatregelen

de beheersmaatregelen afdoende zijn, of

zijn leidend bij de beoordeling

moet een bedrijf dus niet alleen naar

dat aanpassing nodig is”

van risico's en het opstellen van

risico’s ‘buiten de poort’ kijken, maar zeker

beheersmaatregelen?

ook naar interne risico’s. Het opstellen

Als de resultaten van het onderzoek

“Voor de ODRA is dit de meest recente

van efficiënte beheersmaatregelen moet

op legionella bekend zijn en er

versie van ISSO-publicatie 55.3, inclusief het

de risico’s op legionellabesmetting voor

is sprake van een verhoogde

bijbehorende model risico-inventarisatie

iedereen zo klein mogelijk maken. Dus

concentratie is niet altijd bekend

en beheersplan. De AI32 is toch iets meer

stellen we handhaver Mattijssen nog enkele

wanneer actie nodig is. Is meteen

gericht op de arbeidsomstandigheden. Ook

vragen over beheersmaatregelen en de

actie nodig of mag er eerst een

heel belangrijk, maar onze focus ligt meer

interpretatie.

heranalyse worden uitgevoerd en hoe strak zijn de actieniveaus, zoals

op de omgeving buiten het bedrijf.” Veel bedrijven hebben de (controle

opgenomen in de AI32 en ISSO 55.3?

Er bestaan veel typen koeltorens met

op) de waterbehandeling volledig

“Wij vinden dat er bij te hoge concentraties

ieder zijn eigen risico op groei en

uitbesteed bij een leverancier van

legionella meteen actie nodig is. Dat geldt

verspreiding van legionella. Zijn de

waterbehandelingschemicaliën

ook voor het melden aan het bevoegd

regels voor verdampingscondensors,

en meten zelf alleen (online) het

gezag bij een concentratie >10.000

met een beperkt leidingstelsel en

geleidingsvermogen van het koelwater

kve/l. De vermelde actieniveaus zijn

relatief weinig water, bijvoorbeeld

ten behoeve van de spui. Is dit naar

niet zomaar vastgesteld en dus leidend.

hetzelfde als voor meer complexe

de mening van de ODRA voldoende om

Ze zijn weliswaar situatieafhankelijk,

systemen met veel water zoals

te spreken van goed beheer, naast de

maar op basis van ervaringscijfers en in

voorkomend bij open koeltorens?

door het bedrijf uitgevoerde visuele

samenspraak met gezondheidsdiensten

“Ja, voor alle systemen gelden dezelfde

inspecties?

bepaald.”

regels. Zoals in de begripsomschrijving

“In het algemeen is het antwoord

van het Activiteitenbesluit geschreven

hierop ‘ja’. Daarbij merk ik wel meteen

Het zijn slechts enkele voorbeelden van

vallen alle ‘installaties die gebruikt worden

op dat dit mede afhangt van de omvang

vragen die bij bedrijven leven. In het

voor het, middels een open constructie,

van de afspraken en de inhoud van

algemeen is legionella in koeltorens goed

afvoeren van overtollige warmte uit

het contract tussen het bedrijf en de

te beheersen en een efficiënt beheer

productieprocessen en gebouwen door

waterbehandelingsfirma. Het is overigens

hoeft niet altijd veel tijd en/of geld te

middel van het vernevelen van water’

altijd zo dat het bedrijf of de inrichting,

kosten. Maar geef wel aandacht aan

onder dezelfde regelgeving. Dat het risico

de eigenaar van de koeltoren, altijd

legionellabeheer van uw koeltoren.

bij minder complexe installaties met weinig

verantwoordelijk is en blijft voor een goede

Enerzijds omdat het wettelijk verplicht is,

water kleiner is, volgt dan eventueel uit de

werking van de koeltoren en het adequaat

maar ook sluit ik me aan bij Hein Mattijssen:

uitgevoerde risico-inventarisatie.”

uitvoering geven aan beheersmaatregelen.”

“Voorkomen is beter dan genezen.” S Meer bedrijfsbezoeken van Rob?

www.waterforum.net/overdevloer

bedrijvenregister

Bentley Systems Europe B.V. Spicalaan 37 2132 JG Hoofddorp T:. +31 (0)23 5560 560 water software, afvalwater software, ontwerp voor water en afvalwater, netwerkanalyse, hydrologische analyse, hydraulische simulatie, hydraulische onderhoud, Water Network Design, Wastewater Network Design, cartografie.

C-mark B.V. Munsterstraat 9, 7418 EV Deventer www.c-mark.nl, info@c-mark.nl T: +31 (0)88-8310500 Opleidingen, Legionella - risico-analyse, Legionella - beheersplan opstellen, Legionella - advies, Laboratoriumonderzoek - legionella, Advisering

CimPro BV De Waal 4684 PH Best www.cimpro.com, cimpro@cimpro.com T: +31 (0)88 246 77 99, F: +31 (0)88 246 77 00 Waterbeheer, Telemetriesystemen, Telemetrie, Stedelijk waterbeheer, Rioolpompstations, Procesbesturingsinstallaties, Meet- & Regeltechniek, Energiebeheer, Bewakingssystemen, Automatisering

Deltares Postbus 177, 2600 MH Delft www.deltares.nl, info@deltares.nl T: +31(0)88 3358273, F: +31(0)88 3358582 Advisering, Delfstoffenwinning, Engineering, Funderingssystemen, Grondwater, Onderzoek, Regenwatermanagement, Stedelijk waterbeheer, Waterkeringen, Watermanagement

Econosto Nederland BV Cypreslaan 63, 2908 LT Capelle aan den IJssel www.econosto.nl, info@econosto.com T : +31 (0)10 284 11 00, F : + 31 (0)10 451 68 51 Afsluiters, Meet- & Regeltechniek, Gietijzeren appendages, Kleppen, Flowmeters, Afvalwaterbehandeling, Afvalwatertransport, Koppelingen, Hydrants, Watermeters

Endress+Hauser BV Nikkelstraat 6, 1411 AJ Naarden www.nl.endress.com, info@nl.endress.com T : +31 (0)35 695 86 11, F : + 31 (0)35 695 88 25 Zuurstofmetingen, Watermetingen, Wateranalyse apparatuur, Toxiciteits analyseapparatuur, PH-elektroden, Niveaumeting, Monstername apparatuur, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters, Analyse-apparaten

Enviro-Chemie bv Waarderweg 52c, 2031 BP Haarlem www.envirochemie.nl, sales@enviro-chemie.nl T: +31 23 5345405, F: +31 23 5345741 Membraantechnologie, MBR (Membraan Bio Reactoren), Flotatie-installaties en tanks, Emulsiesplitsers, Chemische waterbehandeling, Biologische reiniging grondwater/lucht, Afvalwaterbehandeling

Evides Industriewater Postbus 4472, 3006 AL Rotterdam www.evides.nl, sales@evides.nl T: +31 (0)10-2935172, F: +31 (0)10 - 2935980 Waterzuivering, Membraanfiltratie, Ionenwisselaars, IndustriĂŤle installaties, Drinkwatervoorziening, Afvalwaterbehandeling, afvalwaterzuivering, Proceswater, Industriewater, waterhergebruik

Hach Lange Laan van Westroyen 2a, 4003 AZ Tiel www.hach-lange.nl, info@hach-lange.nl T: +31 (0)344 631130, F: +31 (0)344 631150 Wateranalyse apparatuur, Labaratoriumapparatuur, Data logging/procesapparatuur, Zuurstofmetingen, Telemetrie, Sensoren, PH-elektroden, Monstername apparatuur, Electrochemie, Elektrodensystemen

HKV lijn in water Postbus 2120, 8203 AC Lelystad www.hkv.nl, info@hkv.nl T: +31 (0)320 294242, F: +31 (0)320 253901 Watermanagement, Waterkeringen, Waterbeheer, Remote Sensing, Opleidingen, Ingenieursbureaus, Grondwater, GIS (Geografische Informatie Systemen), Gespecialiseerd advies, Advisering

Imbema Denso B.V. Nijverheidsweg 5-7, 2031 CN Haarlem www.imbemadenso.nl , info@imbemadenso.nl +31 (0)23 5172424 , +31 (0)23 5317433 Koppelingen, Hydrants, Flenzen, Fittingen, Corrosie preventiemiddelen, Controle apparatuur/systemen, Buis- en kabeldoorvoeringen, Afsluiters, Afdichtingen, Aanboortoestellen

Jongia N.V. James Wattstraat 8, 8912 AS Leeuwarden www.jongia.com, info@jongia.com T: +31582139715, F: +31582129787 Slibbehandeling, Procestechnologie, Procesindustrie, Mixers, Mengketels, Mechanische waterbehandeling, Biotechnologie, Beluchters, MBR, Ana&euml;robe gistingssystemen, Afvalwaterbehandeling

Klay Instruments Nijverheidsweg 5, 7991 CZ Dwingeloo www.klay.nl, info@klay.nl T: +31 (0)521 591550, F: +31 (0)521 592046 Vloeistofniveau- /registreerinstrumenten, Sensoren, Niveaumeting, Meet/regel-/beveiligingsinstrumenten, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters

Krohne Nederland B.V. Kerkeplaat 14, 3313 LC Dordrecht www.krohne.com , infonl@krohne.com +31 (0)78 630 6200 , +31 (0)78 630 6405 Watermetingen, Watermeters, Wateranalyse apparatuur, Procesindustrie, Niveaumeting, Meters, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters

KSB Nederland B.V. Wilgenlaan 68, 1161 JN Zwanenburg www.ksb.com, infonl@ksb.com T: +31 (0)20 4079800, F: +31 (0)20 4079801 Waterpompen, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Proceswaterbehandeling, Pompen, Polderbemalingsinstallaties, Oppervlaktewater zuivering , Onderhoud en reiniging, Koelwaterbehandeling, Grondwater, Drinkwatervoorziening

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar adverteren@waterforum.net of bel 015 361 7433

bedrijvenregister

Logisticon Water Treatment B.V. Energieweg 2, 2964 LE Groot Ammers www.logisticon.com, water@logisticon.com T: +31 (0)184 608260, F: +31 (0)184 608280 Zware metalen verwijdering, Waterzuivering, Waterbehandelingsinstallaties, Waterbehandeling, Ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling, Ontijzering, Omgekeerde osmose installaties, Mobiele drinkwaterinstallaties, Membraanfiltratie

KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Regentesselaan 2, 3800 BM Amersfoort www.kwa.nl, water@kwa.nl T: +31 (0)33 4221310, F: +31 (0)33 4221329 Waterbehandeling, Proceswaterbehandeling, Ontgassers, Legionella - advies, Koelwaterbehandeling, Ketelvoe-

Landustrie Sneek B.V. Pieter Zeemanstraat 6, 8600 AD Sneek www.landustrie.nl , info@landustrie.nl +31 (0)51 548 6888 , +31 (0)51 541 2398

dingwater, Energiebeheer, Corrosie preventiemiddelen,

terbehandeling, Afvalwaterbeheer, Afvalwatertransport,

Afvalwaterbehandeling, Advies- en ontwerpbureaus

afvalwaterzuivering, Polderbemalingsinstallaties

Metawater Co., Ltd. Europe Rep. Office Westerbachstrasse 32, D-61476 Kronberg im Taunus / Duitsland T: +49 617 3993126, F: +49 617 3993206 www.metawater.co.jp/eng, info-europe@metawater.com Filtratie, Membraanfiltratie, Membraantechnologie, Ozonisatieinstallaties, Waterbehandeling

NWP (Netherlands Water Partnership) Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag www.nwp.nl, info@nwp.nl T: 070-3043700 , F: 070-3043737 Branche-organisaties, Watermanagement, Netwerkorganisatie

Nijhuis Water Technology Innovatieweg 4, 7007 CD Doetinchem www.nijhuisindustries.com, info@nijhuis-water.com T: +31 (0) 314 749 049, F: +31 (0) 314 749 000 Waterbehandelingsinstallaties, Terugwinninginstallaties, Slibbehandeling, Flotatie-installaties en tanks, Afvalwaterbehandeling, Waterzuivering, Ozonisatie-installaties, Legionella - behandelingsapparatuur, Biogas installaties, Biologische afvalwaterzuivering

Ondeo Industrial Solutions Willem Barentszweg 4 , 5928 LM Venlo www.ondeo-is.nl, robin.vandervaart@ondeo-is.com T: +31 (0)6 136 55 664 F: +31 (0)77 3231230 Waterbehandeling, Ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling, Ontzouting, Ontijzering, Ontharding, Onderhoud en beheer, Omgekeerde osmose waterbehandeling, Mobiele ontzoutingsinstallaties, Membraanfiltratie

ProMinent Verder B.V. Postbus 12, 3450 AA Vleuten www.prominent.nl, info@prominent.nl T: +31 (0)30 6779280, F: +31 (0)30 6779288 Chloordioxide installaties, Desinfectie/oxidatie installaties, Doseringsapparatuur, Drinkwaterbehandeling, Meet- & Regeltechniek, Ozonisatie-installaties, Pompen, Tanks, UV-bestralingsinstallaties, Waterbehandelingsinstallaties

Pro Water BV Lansinkesweg 4, 7553 AE Hengelo www.prowater.nl, info@prowater.nl T: +31 (0)74 2915150, F: +31 (0)74 2915350 Wateranalyse apparatuur, Sensoren, PH-elektroden, Meet- & Regeltechniek, Labaratoriumapparatuur, Filtervulmateriaal, Chemische waterbehandeling, ChemicaliĂŤn, Afvalwaterbehandeling

Royal Haskoning DHV Postbus 1132, 3800 BC Amersfoort www.royalhaskoningdhv.com, info@rhkdhv.com T: +31 (0)88 3482000, F: +31 (0)88 3482801 Waterzuivering, Watermanagement, Vaarwegen, Stedelijk waterbeheer, Integraal Waterbeheer, Ingenieursbureaus, Hoogwaterbescherming, Havens, Engineering, Drinkwater-

Rood Wit Blauw watergroep (RWB) Ambachtstraat 20, 7609 RA Almelo www.rwbalmelo.nl, info@rwbalmelo.nl T: +31 54 6545020, F: +31 54 6545030 Aannemers, Apparatenbouw, Constructie, Demineralisatie, Drinkwaterbehandeling, Engineering, Filtratie, Oppervlaktewater zuivering, Projectbegeleiding, Toegepast onderzoek

Schlumberger Water Services (Netherlands) B.V. Postbus 553, 2600 AN Delft www.swstechnology.com, Sales-SWSNetherlands@slb.com T: +31 (0)15-2755000, F: +31 (0)15-2755055 Watermeters, Waterbeheer, Vloeistofniveau/registreerinstrumenten, Grondwater, Data logging /procesapparatuur, Advisering

Stichting PostAcademisch Onderwijs (PAO) Postbus 5048, 2600 GA Delft www.pao.tudelft.nl, info@pao.tudelft.nl T: +31 15 2784618, F: +31 15 2784619 Afvalwaterbeheer, Bouwmiddelen/materialen, Drinkwater Grondwater, Havens, Onderhoud en beheer, Opleidingen, Riolering, Waterbeheer, Waterkeringen

Stowa Postbus 2180, 3800 CD Amersfoort http://www.stowa.nl, stowa@stowa.nl T: +31 (0)33 4603200, F: +31 30 2321766

Roosterreinigers, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Rioolpompstations, Pompen, Beluchtingssystemen, Afvalwa-

behandeling

SOLIS Projects bv Zuiveringweg 92, 8243 PE Lelystad www.solis.nl, info@solis.nl T: +31 (0)320 292020, F: +31 (0)320 292029 Waterzuivering, Slibtransportapparatuur, Slibbehandeling, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Ontwateringsapparatuur, Membraanbioreactor - turn key, MBR (Membraan Bio Reactoren), Filtratie, Engineering, Afvalwaterbehandeling

Onderzoek, Voorlichting

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar adverteren@waterforum.net of bel 015 361 7433

bedrijvenregister

Unie van Waterschappen Postbus 93218, 2509 AE Den Haag www.uvw.nl info@uvw.nl T: +31 70 3519751, F: +31 70 3544642 Voorlichting

Verder BV Postbus 95, 9700 AB Groningen www.verder.nl, info@verder.nl T: +31 (0) 50 5495900, F: +31 (0)50 5495901 Versnijders, Pompen, Doseringsapparatuur, Mixers

VISSER waterbeheer De Beeringen 22, 6681 JH Bemmel www.visserwaterbeheer.com, steven@visserwaterbeheer.com T: +31 6 21206760 Waterschappen, Watermanagement, Waterbeheer, Ruimtelijke Ordening - Interactieve planvorming, Overheid, Organisaties, Oppervlaktewaterinname, Ingenieursbureaus, Freelancers, Advies- en ontwerpbureaus

WAM Holland Bulk Handling Equipment B.V. Honderdland 201, 2676 LV Maasdijk www.wamholland.nl, wam@wamholland T: +31 (0)174 52 19 88, F: +31 (0)174 51 49 91 Vijzels, Kanaalzeven, Zandscheiders, Schroefseparatoren, Kalk-doseer installaties

Water Alliance Postbus 7560 , 8903 JN Leeuwarden www.wateralliance.nl, info@wateralliance.nl T: +31 (0)58 2849044 Waterzuivering, Watermanagement, Waterbehandeling, Netwerkorganisatie, Branche-organisaties, Afvalwaterbehandeling

Wateropleidingen Postbus 1410, 3430 BK Nieuwegein www.wateropleidingen.nl, info@wateropleidingen.nl T: +31 (0)30 6069400, F: +31 (0)30 6069401 Afvalwaterbeheer, Drinkwaterbehandeling, Drinkwatervoorziening, Legionella - beheersplan opstellen, Onderhoud en beheer, Opleidingen, Riolering, Stedelijk waterbeheer, Waterbeheer, Waterzuivering

Wetsus Postbus 1113, 8900 CC Leeuwarden www.wetsus.nl, info@wetsus.nl T: +31 (0)58 2843000 F: +31 (0)58 2843001 Toegepast onderzoek, Sensoren, Proceswaterbehandeling, Onderzoek, Milieutechnologie, Membraantechnologie, Membraanbioreactor - kenniscentra, Drinkwaterbehandeling, Biotechnologie, Afvalwaterbehandeling

Xylem Water Solutions Nederland B.V. Pieter Zeemanweg 240, 3316 GZ Dordrecht www.xylemwatersolutions.com/nl , xylemwatersolutionsnl@xyleminc.com T: +31 (0)78 6548400, F: +31 (0)78 6510936 Waterbehandelingsinstallaties, UV-bestralingsinstallaties, Scada, Rioolpompstations, Pompen, Ozonisatie-installaties, Onderhoud en beheer, Desinfectie/oxidatie installaties

A Division of Watts Water Technologies Inc.

Watts Industries Netherlands bv Postbus 98, 6960 AB Eerbeek www.wattsindustries.nl, info@wattsindustries.nl T: +31 (0)313 673750 F: +31 (0) 313 652073 Sanitaire en drinkwaterinstallaties, Ontluchters, Meet- & Regeltechniek, Legionella - installatietechniek, Kleppen, Gietijzeren appendages, Flowmeters, Buissystemen, Afsluiters

www.waterforum.net/bedrijvenregister Naast deze vermelding in alle edities van ons magazine ook uw bedrijf een jaar lang, zeer uitgebreid, in het meest complete online overzicht van de watersector. Met de mogelijkheid tot plaatsen van bedrijfs/product Film. En u maakt gebruik van de Persberichten Push Service van Waterforum. GOOGLE levert u het bewijs van deze zeer unieke dienst. De door waterforum.net ‘geduwde’ persberichten staan op de EERSTE plaats!!! Soms zelfs boven het resultaat van het bedrijf in kwestie. Dit doet Google alleen op basis van harde cijfers. Zij ervaart dat click-gedrag. PPS levert u zeer waardevolle traffic & exposure en dit ontstaat omdat wij uw persberichten op wel vier posities tonen:

• in het bedrijvenregister, bij uw vermelding

• op alle pagina’s van www.waterforum.net

• als zoekresultaat bij een zoekactie

• al uw persberichten gaan eenmaal mee in de nieuwsbrief*

*Hiermee bereikt u telkens 8.000 waterprofessionals.

Wilt u ook gebruik maken van of meer informatie ontvangen over de speciale vermelding in het bedrijvenregister van Waterforum Media, neem dan contact op met Daan Mooijman, +31 (0) 70 323 40 70 of via mail : daan@waterforum.net.

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar adverteren@waterforum.net of bel 015 361 7433

kennis delen en kennis vergaren

Wat e r fo r u m b i e d t b e d r i j ve n e n ke n n i s c e n t ra e e n p l at fo r m om kennis en ervaring te delen met de waterwereld.

Dit katern is samengesteld door: H KV lijn in water BV / GEA Westfalia Separator Nederland BV K S B N e d e r l a n d B V / E c o n o s t o N e d e r l a n d b v / E s d e r s B .V W A M H o l l a n d B . H . E . ( B u l k H a n d l i n g E q u i p m e n t ) B .V. / E n d r e s s + H a u s e r Ve r d e r B V / S c h l u m b e r g e r Wa t e r S e r v i c e s

Wat e r fo r u m b i e d t o o k u d e ka n s o m d e e l t e n e m e n z i e w w w.wa t e r f o r u m . n e t / wa t e r p l a t f o r m vo o r d e m o g e l i j k h e d e n .

HKV de kennisondernemer voor water en veiligheid 70 gemotiveerde, hoogopgeleide professionals werken aan de oplossing van vaak complexe vraagstukken op het gebied van water en veiligheid. We opereren wereldwijd; de afgelopen vier jaar hebben we onze omzet in het buitenland verviervoudigd. Wij leveren advies, onderzoek en producten vanuit onze werkvelden: - Risico en veiligheid - Rivieren en kusten - Regionaal waterbeheer - Crisisbeheersing - Informatietechnologie Als jij wilt bijdragen aan het succes van HKV, in Nederland en in het buitenland, dan horen we graag van je.

HKV lijn in water BV Botter 11-29, Lelystad Elektronicaweg 12, Delft Postbus 2120, 8203 AC Lelystad 0320 294242 info@hkv.nl www.hkv.nl

Slibontwatering met Westfalia Separator® ecoforce watermaster CF De Westfalia Separator® ecoforce watermaster CF-serie is een nieuwe generatie decanters voor efficiënte en duurzame wateren slibbehandeling met ‘deep pond’ ontwerp. De CF-serie decanters zijn uitgerust met de hoogst geavanceerde Westfalia Separator® summation aandrijving waarbij de decanter altijd met een optimaal trommel- en verschiltoerental draait. Dit ontwerp resulteert in aanzienlijk lagere operationele kosten als gevolg van een lagere polymeer behoefte, een lager energieverbruik en een betere ontwatering van het slib. Dit wordt ook nog eens bereikt in combinatie met een grote flexibiliteit en maximale betrouwbaarheid. Het modulaire ontwerp maakt het mogelijk om de machine op de meest optimale wijze aan te passen aan de bestaande installaties en faciliteiten en voorziet in een optimale toegankelijkheid ten behoeve van service-doeleinden. GEA Westfalia Separator is een belangrijke speler in het ontwikkelen en bouwen van innovatieve mechanische separatiesystemen voor o.a. afvalwaterbehandeling. Wij hebben vele referenties in binnen- en buitenland op rioolwaterzuiveringen (RWZI’s), bij de verwerking van mest en/of digestaat en bij industriële toepassingen. Wij denken graag op operationeel en tactisch niveau met onze klanten mee over technische specificaties en service levels. Maar ook op strategisch niveau gaan we graag de samenwerking aan: samen kosten reduceren, samen processen verbeteren en samen de productiviteit verhogen.

GEA Westfalia Separator Nederland BV Carl Schoonus / Remko van Hasselt, Senior Sales Engineers Hoogveld 16 5431 NW Cuijk Telefoon: (0485) 319300 Email: wsnetherlands.info@gea.com Internet: www.gea.com

Amarex - Uit het zicht, maar niet uit het hart! KSB bouwt al meer dan 70 jaar onderwatermotorpompen voor vuil- en afvalwatertoepassingen. Tijdens deze lange periode hebben de technische ontwikkelingen zeker niet stilgestaan. De groeiende vraag uit de markt heeft er namelijk toe geleid dat KSB een omvangrijk programma aan vuilwater klokpompen kon ontwikkelen. Daardoor is er zowel in de breedte (beschikbare hydrauliek en waaiervormen) als diepte (opstellingsvormen en materiaaluitvoeringen) een grote variëteit aan mogelijkheden, die er voor zorgt dat KSB voor alle marktsegmenten een geschikte uitvoering kan leveren. De huidige range van vuilwater klokpompen sluit perfect aan bij de behoefte in de markt en wordt door de gebruikers als uiterst betrouwbaar en onderhoudsarm gezien. De Amarex dompelpomp staat over het algemeen in een put of onder water en is dus meestal niet zichtbaar maar doet hij geruisloos zijn werk. Toch is het goed om te beseffen dat de veelzijdige Amarex vaak een cruciale rol speelt in uw installatie. Voor meer informatie bezoek onze website over de Amarex: www.ksb.nl/Amarex

KSB Nederland BV Wilgenlaan 68 1161 JN Zwanenburg Tel. 020-4079800 Fax. 020-4079801 Email: infonl@ksb.com Website: www.ksb.nl

SKR terugslagkleppen Terugslagkleppen zijn essentieel in een industriële installatie. De terugslagklep voorkomt namelijk ongecontroleerd terugstromen van het medium in uw installatie. Een nadeel is wel dat een terugslagklep zorgt voor drukverlies in een installatie. Ook kan ongecontroleerd dichtslaan van een terugslagklep zorgen voor waterslag. VAG Armaturen heeft daarom de SKR (Schrägsitz-Kipp Rückschlagklappe) ontwikkeld. Bij het ontwerp van de SKR heeft VAG getracht de twee belangrijkste nadelen zoveel mogelijk te elimineren. Het klepblad van de SKR heeft namelijk de vorm gekregen van een vliegtuigvleugel. Aan de bovenzijde heerst net als bij een vliegtuigvleugel een vacuüm welke zorgt voor een liftend effect. Aan de onderzijde daarentegen heerst een hogere druk welke eveneens zorgt voor opstuwing van het klepblad. Hierdoor zal de terugslagklep zelfs bij een geringe stromingssnelheid (ca. 1,5m/s) al in een vroeg stadium haar volledige opening bereiken. Snelle volledige opening draagt bij aan de reductie van leidingweerstand ten opzichte van traditionele terugslagkleppen. Lagere leidingweerstand betekent minder verlies van energie en draagt daardoor bij aan het kostenefficiënt beheren van uw installatie. Om kans op waterslag te beperken heeft VAG het klepblad van de SKR schuin geplaatst in het huis. Dit resulteert in een 30% kortere

slag dan bij traditionele terugslagkleppen. Door deze schuine plaatsing zal de terugslagklep vele malen sneller sluiten waardoor de kans op schade door waterslag aanzienlijk beperkt wordt. Optioneel is de SKR te leveren met een interne demper ter voorkoming van het ongecontroleerd slaan van het klepblad als gevolg van drukstoten. De SKR is verkrijgbaar in de maatvoeringen Dn200 tot en Dn1200 geschikt voor drukken tot maximaal 16 bar en is vervaardigd uit nodulair gietijzer (GGG40). De inbouwmaat van de terugslagklep is kort conform de EN-558-1 serie 14 (DIN 3204 F4)

Econosto Nederland bv T. 010 284 11 20, UW@econosto.com, www.econosto.nl

Esders ontwikkelt, produceert en verkoopt:

DruckTestmemo voor het beproeven van drinkwaterleidingen

» Correlerende ruisloggers

Esders B.V., specialist in lekdetectie apparatuur, introduceert de

» Hydrostatische drukbeproevingspompen DruckTestmemo voor het beproeven van drinkwaterleidingen. » Drukloggers

De digitale meetkoffer kan drukbeproevingen uitvoeren van

0 meters tot 25 bar met een hoge meetnauwkeurigheid en vervangt » Digitale schrijvende hiermee uw schrijvende meter. De Dtmemo kan vooraf worden geprogrammeerd volgens de geldende werkinstructies waarbij de gemeten drukdaling automatisch beoordeeld wordt. Uitbreidingen met temperatuurregistratie of druksensoren met verschillende meetbereiken zijn optioneel verkrijgbaar. Het vastleggen van meetgegevens wordt vandaag de dag steeds belangrijker. Niet manipuleerbare gegevens met beproevingsrapporten worden bewaard gedurende de levensduur van de leiding en moeten ook in de toekomst inzichtelijk blijven. De Dtmemo met de bijbehorende software biedt hiervoor de oplossing. De automatisch opgeslagen meting uit het interne geheugen kan direct worden uitgelezen met de Esders app. De meetgegevens worden verstuurd naar uw kantoor of naar de Esders cloud om verwerkt te worden tot een pdf opleverrapport.

De onlangs gepresenteerde Esders LIVE cloud service zorgt voor het beheer van alle relevante gegevens en geeft u maximale snelheid in het opleveren en flexibiliteit bij het opslaan en ophalen van meetgegevens. De Dtmemo wordt geleverd in een robuuste waterdichte koffer en heeft optioneel een ingebouwde printer zodat tijdens de meting het drukverloop gevolgd kan worden.

Esders B.V Dr. Paul Janssenweg 144 Postbus 10131, 5000 JC Tilburg T +31(0)13-4680856 F +31(0)13-4686075 E info@esders.nl W www.esders.nl

Stappenroosters van WAMGROUP De producten van SPECO, onderdeel van de WAMGROUP, krijgen steeds meer aandacht in de Nederlandse industrie. Naast deze uitgebreide range levert WAM Holland ook stappenroosters van de onlangs bij de WAMGROUP aangesloten producent SAVI. SAVI heeft een uitgebreide range producten welke het huidige programma perfect aanvullen. Achter de VTR stappenroosters van SAVI kan bijvoorbeeld prima de CPS van SPECO worden ingezet. Deze asloze schroef is aan zowel het begin als het eind voorzien van een ontwateringsmodule. Het eind is tevens voorzien van een compacteersectie hierdoor kunnen screenings tot 40% in volume gereduceerd worden. Neem voor meer informatie over deze machines of de rest van de range contact op met WAM Holland of kijk op www.wamholland.nl.

WAM Holland B.H.E. (Bulk Handling Equipment) B.V. Honderdland 201 2676 LV Maasdijk The Netherlands tel: +31 / 174 / 52 19 88 fax: +31 / 174 / 51 49 91

Nieuwe ammonium (NH4-N) analyser voor RWZI & AWZI De Liquiline System CA80AM ammonium analyser van Endress+Hauser is baanbrekend voor het nitrificatieproces van alle biologische afvalwaterzuiveringen in Nederland. Eindelijk een nauwkeurige en gebruikersvriendelijke ammonium analyser die dezelfde ISO 7150-1 norm volgt als uw cuvettentest. Maar bij afvalwater analysers is de juiste filtratiemethode minstens net zo belangrijk als de analyser zelf. Daarom is ook het filtratiesysteem volledig nieuw ontwikkeld: het Liquiline System CAT8*0 keramische filtratiesysteem voor influent, actiefslib en effluent. Kraakhelder filtraat is het resultaat! De officiĂŤle norm voor ammonium bepaling in (afval)water: ISO 7150-1 De Liquiline System CA80AM volgt de zogeheten Indophenol blauw colorimetrische methode: zeer nauwkeurig en overeenkomstig met de methode van uw cuvettentest. Zo is er geen discussie meer over welke analyse correct is en is het mogelijk om minder handmatige ammoniumbepalingen uit te voeren. Zolang de analyser namelijk geen specifieke diagnosemeldingen aangeeft is de uitgevoerde bepaling nauwkeurig en correct. Samen met de andere Memosens

Volgend op de succesvolle Verderflex Dura 45 slangenpomp introduceert Verderflex een uitbreiding op de Dura serie, de Verderflex Dura 55. Deze innovatieve pomp is ontworpen om 20% meer capaciteit te leveren, waarmee de capaciteit van de gehele Dura slangenpomp reeks wordt uitgebreid. Zowel in constante als onderbroken debieten presteert de Verderflex Dura 55 aanzienlijk beter dan pompen in dezelfde klasse. De toevoeging van de Dura 55 breidt de capaciteit van de Dura serie uit van < 1 l/uur tot 15,3 m3/uur, bij drukken tot 16 bar. Gemaakt voor gebruik in (afval)waterbehandeling De Verderflex Dura 55 voorziet in de groeiende behoefte in de (afval) waterbehandeling markt naar een pomp die life cycle kosten vermindert, uptime maximaliseert en uitgerust is voor de zwaarste toepassingen. De Dura 55 lost veelvoorkomende pomp problemen op bij applicaties met drooglopende vloeistofstromen, sheargevoelige polymeren, hoog viskeuze slib en pastaâ&#x20AC;&#x2122;s, doseren bij varierende snelheden en abrassieve oplossingen.

afvalwater analysesensoren voor bijvoorbeeld redox, nitraat (NO3-N), opgelost zuurstof (O2), drogestof en de aankomende ortho-fosfaat analyser (PO4-P) is niet alleen het nitrificatie proces onder controle, maar het gehele actiefslibproces. Eenvoudig onderhoud Dankzij de menu-gestuurde bediening wordt de gebruiker helemaal door het kwartaal-noodzakelijke onderhoud begeleid. De aanwezige reagentia (4 liter in totaal) hoeven met een analyse interval van 15 minuten slechts eens per kwartaal vervangen te worden (2 maand @ 7 minuten analyse interval). Het vervangen van de reagentia is een kwestie van 5 minuten tijd. Al met al kan een gebruiker zelf het onderhoud eenvoudig uitvoeren.

www.nl.endress.com/liquiline_ca80am

De Verderflex Dura 55 in het echt Op de AquaNL vakbeurs in Hardenberg (4 tot 6 november), zal o.a. de Verderflex 55 opgesteld staan in onze stand. Bezoek in de evenementhal en kom alles te weten over onze pompoplossingen voor watermarkt! Productspecialist Slangenpompen Rients Ketelaar r.ketelaar@verder.nl 050-751 07 74

Verder BV Postbus 95, 9700 AB Groningen www.verder.nl, info@verder.nl tel: +31 (0) 50 5495900 fax:+31 (0)50 5495901

zien? Dura ons de

Sustainable management of groundwater Schlumberger is one of the world’s largest service companies in the oil- and gas industry. Since 1999 we have also been active in the water sector under the name of Schlumberger Water Services (SWS). SWS operates globally, specializing in the development, management and environmental protection of water resources. SWS offers a complete portfolio of services and products for different sectors • Oilfield Water Management Integrated approaches to water supply, produced water, sustainable management and environmental protection • Water Management for Mines Practical solutions to water-related projects for all phases of a mine’s life • Water Resources Exploration, development, management and protection of water resources • Water Management for Power Water supply, management and disposal solutions for the electric power industry • Industrial Water Management Water, environmental, management and remediation projects for industry

Diver-NETZ Static Wireless data collection from field to office Overview Diver-NETZ is a complete wireless system for managing groundwater monitoring networks, that combines reliable and accurate Diver dataloggers with the latest developments in wireless communication and data collection technology. The various components of Diver-NETZ are designed to streamline workflows enabling effective and efficient management of groundwater and surface water monitoring networks. System Components • Diver dataloggers • Diver-DXT and DXT-cable • Diver-Gate(S) • Diver-Hub online portal Schlumberger Water Services (Netherlands) BV Postbus 553 2600 AN Delftechpark 20, 2628 XN Delft www.swstechnology.com email: Sales-SWSNetherlands@slb.com 0031 15 2755000

www.swstechnology.com

Features & Benefits • Gain near real-time insight into equipment status and groundwater conditions for proactive groundwater resource management • Realize costs savings for high density monitoring networks by deploying a single gateway for multiple monitoring points • Achieve accurate measurements of groundwater levels, temperature and conductivity with accurate and reliable Diver dataloggers • Safely collect data wirelessly in areas where wildlife or environmental hazards may pose a safety risk • Deploy effortlessly in virtually any environment and in most monitoring wells • Simplify project workflows by automatically processing monitoring data • Manage, analyze, visualize, and report your monitoring data using user-friendly desktop software and/or a secure online portal

De voorgaande pagina's hebben u het bewijs geleverd:

DIT is uw podium in de watersector ! een halve 'WATERplatform' pagina voor €385,--, of gratis bij een advertentie-plaatsing. Wat e r fo r u m b i e d t b e d r i j ve n e n ke n n i s c e n t ra d i t p l at fo r m om kennis en ervaring te delen met de waterwereld. Wat b e t e ke n t d i t co n c r e e t vo o r u : • PUSH ac tief uw bericht /produc t nieuws, uw noviteit, uw (afgeronde/lopende/interessante) project de markt in. • J u i s t i n d e z e t e c h n i s c h e b r a n c h e w o r d t u w e x t r a U I TL E G gewaardeerd door uw doelgroep. Deadline reser vering e n Wat e r fo r u m 5 | 2 9 - 1 1 - 2 0 1 4 e x t r a v e r s p r e i d i n g o p : I n f rat e c h

kennis delen en kennis vergaren

z i e w w w.wat e r fo r u m . n e t / wat e r p l at fo r m v o o r m e e r i n fo r m at i e o f n e e m co n t a c t o p m e t D a a n M o o i j m a n , d a a n @ wat e r fo r u m . n e t o f b e l + 3 1 ( 0 ) 7 0 3 2 3 4 0 7 0.

LOGISTICON WATER TREATMENT DÉ SPECIALIST IN WATERBEHANDELING!

Demiwater

Afvalwater

25 JAAR

Koelwater

Olie/Water separatie

Condensaat polishing

Een zuivere samenwerking Welke vorm van waterbehandeling u ook wenst, Logisticon levert u: Klant specifieke installaties Ontwerpen in 3D Procesontwerp, Werktuigbouw/Elektrotechniek en Constructie in één hand Optie huur installaties mogelijk Bel of mail gerust en maak gebruik van onze expertise in water.

Logisticon Water Treatment b.v. Postbus 38, 2964 ZG Groot-Ammers, Nederland Telefoon: +31 (0) 184 - 60 82 60 Website: www.logisticon.com

25 JAAR