ค�ำจารึก ความน่าจะเป็นเชิงสถิติที่เด็กหญิงอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้ จากโซเวโตในทศวรรษ 1970 เติบใหญ่เป็นหญิงสาวถูกขัง บนรถบรรทุกมันฝรัง่ ร่วมกับราชาสวีเดนและนายกรัฐมนตรีคือ 1 ต่อ 45,766,212,810 จากการคิดค�ำนวณของเด็กหญิงอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้ ผู้นั้นเอง
ภาคหนึ่ง ความแตกต่างระหว่างความโง่งั่งกับอัจฉริยภาพ อยู่ที่วา่ อัจฉริยภาพมีขีดจ�ำกัด นิรนาม
บทที่หนึ่ง ว่าด้วยเด็กหญิงในเพิงและชายผู้ที่ช่วยให้เธอหลบหนี หลังจากเขาเสียชีวิตไปแล้ว
มองในแง่หนึง่ คนงานขนอุจจาระในสลัมใหญ่ทสี่ ดุ ในแอฟริกาใต้ ถือได้ว่าโชคดี มีทั้งงานท�ำและหลังคาคลุมหัว ในแง่ตรงข้าม จากมุมมองเชิงสถิติ คนกลุ่มนี้ไม่มีอนาคต ส่วนใหญ่ ตายตั้งแต่อายุยังน้อยจากวัณโรค ปอดอักเสบ ท้องร่วง ยาเสพติด สุรา หรือว่าตั้งแต่สองอย่างขึ้นไปผสมพันธุ์กัน อาจจะมีหนึ่งหรือสองคนได้ฉลอง วันเกิดครบสิบห้าปี ผู้จัดการส�ำนักงานอุจจาระแห่งหนึ่งในโซเวโตเป็นตัวอย่าง ชั้นดี แต่ก็ป่วยกระเสาะกระแสะและไม่มีน�้ำยาอีกแล้ว เนื่องเพราะกรอกยา แก้ปวดเป็นก�ำมือตามด้วยเบียร์ตั้งแต่ไก่โห่ ก่อให้เกิดผลตามมา แผดเสียง ด่าทอตัวแทนส�ำนักสุขาภิบาลจากมหานครโยฮันเนสเบิร์กที่มาตรวจงาน... ไอ้มดื * ผูไ้ ม่รทู้ ตี่ ำ�่ ทีส่ งู ตัวแทนท�ำรายงานกล่าวโทษไปสุดทาง จนถึงผูอ้ ำ� นวยการ ในโยฮันเนสเบิร์ก ท่านผู้อ�ำนวยการประกาศในเช้าวันถัดมาในช่วงดื่มกาแฟกับ เพื่อนร่วมงาน ได้เวลาอันควรแล้วที่จะหาคนท�ำหน้าที่นี้แทนในแขวง B ดูเหมือนว่าจะเป็นช่วงดื่มกาแฟรับอรุณอันสดใส ยกเค้กมาต้อนรับ ผูช้ ว่ ยสุขาภิบาลคนใหม่ ชือ่ นัน้ คือพิต ดู ตุยต์ อายุยสี่ บิ สามปี งานนีเ้ ป็นงานแรก * แคฟเฟอร์ - ค�ำหยามหมิ่นคนผิวด�ำในแอฟริกาใต้ยุคเหยียดผิว นพดล เวชสวัสดิ์
13
รอต้อนรับเขาหลังจบการศึกษาจากมหาวิทยาลัย ปัญหาที่เกิดในโซเวโตเป็นหน้าที่ของผู้ช่วยสุขาภิบาลคนใหม่ นั่นเป็น วิถปี ฏิบตั ขิ องมหานครโยฮันเนสเบิรก์ ต้องลงไปคลุกกับพวกอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้ ประหนึ่งการอบบ่มเยี่ยงนั้นจะท�ำให้เขาแกร่งขึ้นไปในภายภาคหน้า ไม่มีใครรู้ว่าคนขนขี้ในโซเวโตอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้จริงหรือไม่ แต่ก็ เหมารวมว่าเป็นพวกไร้การศึกษา ก็จริง, คนที่นั่นไม่มีใครไปโรงเรียน พวกนั้น อาศัยอยู่ในเพิงไม้ลังกระดาษ จะบอกจะสั่งอะไรไม่ใคร่ซึมเข้ากะโหลกนัก j j j
พิต ดู ตุยต์ทอ้ งไส้ปน่ั ป่วน นีเ่ ป็นครัง้ แรกสุดทีเ่ ขาต้องพบปะกับพวกคนป่าเถือ่ น บิดา, พ่อค้างานศิลป์ ส่งองครักษ์ขนาบข้าง เผื่อไว้เกรงภัยพาล หนุม่ อายุยสี่ บิ สามเดินเข้าไปในส�ำนักงานอุจจาระ ไม่อาจปิดปากให้สนิท เปรยออกมาเรื่องกลิ่น อีกฟากหนึ่งของโต๊ะเป็นผู้จัดการตักอุจจาระ คนที่จะถูก ไล่ออกจากงานในวันนี้ คนยืนข้างๆ เป็นเด็กหญิงตัวเล็ก ผู้ช่วยสุขาภิบาลมีอัน ต้องประหลาดใจในยามที่เธอเปิดปากพูด ให้ค�ำตอบว่า โชคร้ายเสียจริง นี่เป็น กลิ่นขี้แท้ๆ พิต ดู ตุยต์งวยงงไปชัว่ อึดใจ จะเป็นไปได้ไหมทีเ่ ด็กน้อยคนนีจ้ ะล้อเลียน เขา? ไม่น่าจะใช่ ค�ำตอบเนื้อๆ ไม่มีค�ำขยายอื่นบ่งบอกถึงการเหน็บแนม เขาปล่อยให้ผ่านไป บอกผู้จัดการส�ำนักว่าไม่อาจรักษาต�ำแหน่งนี้ ผลจากค�ำสั่งโดยตรงของเบื้องบน แต่ก็พอจะชดเชยการเลิกจ้างให้สามเดือน ถ้าเขาคัดเลือกคนที่เหมาะสมจ�ำนวนสามคนเป็นตัวเลือกในการพิจารณาด�ำรง ต�ำแหน่งแทนได้ “ผมขอกลับไปท�ำงานเดิม เป็นลูกจ้างประจ�ำตักขี้เป็นการถาวรได้ไหม จะได้มีรายได้เล็กน้อยเลี้ยงตัว?” ผู้จัดการที่เพิ่งถูกไล่ออกวิงวอน “ไม่, ไม่ให้ท�ำ” 14
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
หนึง่ สัปดาห์ตอ่ มา พิต ดู ตุยต์กบั องครักษ์หวนกลับมา ผูจ้ ดั การส�ำนักอุจจาระ ยังนั่งหลังโต๊ะท�ำงาน อาจจะอนุมานได้ว่านี่จะเป็นครั้งสุดท้ายแล้วที่จะนั่ง ที่โต๊ะตัวนี้ เด็กหญิงคนเดิมยืนอยู่ข้างๆ “คนใหม่สามคนไปอยู่เสียที่ไหน?” ผู้ช่วยสุขาภิบาลถาม ผู้จัดการขอโทษขอโพย : สองคนมาไม่ได้ หมายเลขหนึ่งโดนมีดปาดคอ จากการดวลมีดคืนที่ผ่านมา หมายเลขสองมาไม่ได้ อาจป่วยไข้ปางตาย พิต ดู ตุยต์ไม่อยากทราบรายละเอียดของการป่วยไข้ปางตาย แต่เขา ไม่อยากกลับไปมือเปล่า “ใครเป็นหมายเลขสาม?” ผู้ช่วยสุขาภิบาลตวาดถาม “นี่ไง, คนที่ยืนอยู่ขา้ งๆ นังหนูช่วยงานผมมาหลายปี ท�ำได้สารพัด ผม ยืนยันว่านางฉลาด” “เห็นแก่พระผู้เป็นเจ้าเหอะ ฉันไม่อาจว่าจ้างเด็กอายุสิบสองมาเป็น ผู้จัดการส�ำนักอุจจาระ” พิต ดู ตุยต์แผดเสียง “สิบสี่” เด็กหญิงตอบ “ฉันมีประสบการณ์ท�ำงานมาเก้าปี” กลิ่นคละคลุ้งเข้มข้น พิต ดู ตุยต์เกรงไปว่ากลิ่นจะเกาะติดเสื้อผ้า “เล่นยาแล้วหรือยัง?” “ไม่” เธอตอบ “ท้อง?” “ไม่” เธอยืนยัน ผูช้ ว่ ยสุขาภิบาลพูดอะไรไม่ออกอยูน่ าน ไม่อยากย้อนกลับมาทีน่ เี่ ป็นครัง้ ที่สาม ถ้าไม่จ�ำเป็น “ชื่ออะไร?” “นอมเบโก” “นอมเบโกอะไร?” “มาเยกิ...มั้ง” นพดล เวชสวัสดิ์
15
พระเจ้าเหอะ พวกนี้ไม่รู้ชื่อนามสกุลตัวเองเสียด้วยซ�้ำไป “ฉันให้เธอท�ำงานนี้...ถ้าไม่เมาเหล้าเมายา” ผู้ช่วยสุขาภิบาลกล่าวใน ท้ายที่สุด “ท�ำได้” “ดี” จากนั้น ผู้ช่วยสุขาภิบาลหันไปไล่ผู้จัดการออก “ฉันให้สญั ญาว่าจะจ่ายเงินชดเชยให้สามเดือน ส�ำหรับคนทีน่ า่ จะมาด�ำรง ต�ำแหน่งแทนสามคน ดังนั้น หนึ่งคนหนึ่งเดือน หักอีกสองคนที่พาตัวมาที่นี่ ไม่ได้ นอกจากเด็กผู้หญิงอายุสิบสอง” “สิบสี่” สาวน้อยตอบ พิต ดู ตุยต์ไม่กล่าวค�ำอ�ำลาในตอนจากไป เขาออกเดิน องครักษ์เดินตามหลัง ห่างสองก้าว เด็กหญิงผู้เพิ่งได้รับแต่งตั้งให้เป็นเจ้านายของคนที่เคยเป็นเจ้านาย ขอบคุณเขาที่ช่วยเหลือ เธอแต่งตั้งคนที่เคยเป็นเจ้านายให้เป็นผู้ช่วยมือขวา ของเธอในทันที “แล้วพิต ดู ตุยต์จะว่ายังไง?” อดีตเจ้านายถาม “ก็แค่เปลี่ยนชื่อเสียใหม่ ฉันแน่ใจว่าท่านผู้ช่วยสุขาภิบาลแยกแยะ คนด�ำไม่ได้” เด็กหญิงอายุสิบสี่ร่างเล็กหน้าเด็กเหมือนอายุสิบสองกล่าว j j j
ผู้จัดการที่เพิ่งได้รับแต่งตั้งให้ขนอุจจาระในแขวง B ไม่มีโอกาสได้เรียนหนังสือ นั่นเป็นเพราะแม่ของเธอมีล�ำดับความส�ำคัญในทิศทางอื่น และเป็นเพราะ สาวน้อยเกิดในแอฟริกาใต้ ในมวลหมู่ประเทศทั้งหลายในทวีปแอฟริกา ยิ่งไป 16
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
กว่านั้น เธอเกิดมาในต้นทศวรรษ 1960 ผู้น�ำประเทศมีความคิดว่าเด็กเช่น นอมเบโกไม่ถือว่าเป็นมนุษย์ นายกรัฐมนตรีในช่วงนั้นสร้างชื่อลือเลื่อง เพราะ กล่าวปราศรัยติดปากว่าท�ำไมไอ้มดื จะต้องไปโรงเรียน ในเมือ่ พวกมันโง่เง่า ท�ำได้ เพียงแค่ตักน�้ำหาฟืนเท่านั้น โดยหลักการแล้วถือว่าผิด เพราะนอมเบโกตักขี้ ไม่ได้หาฟืนหรือตักน�้ำ ทว่า ไม่มีเหตุผลใดที่จะท�ำใจให้เชื่อได้ว่า เด็กหญิงร่างเล็กผู้นี้จะเติบใหญ่ กระทบไหล่องค์ราชาและประธานาธิบดี หรือสร้างภัยคุกคามนานาประเทศให้ กลัวแทบขาดใจ หรือว่ามีอิทธิพลก่อให้เกิดการพัฒนาในวงกว้างทั่วโลก ถ้า, นะ, ถ้าเธอไม่ใช่เด็กด�ำคนนี้ ด�ำสนิทตั้งแต่อ้อนแต่ออก แต่, ก็แน่อยู่แล้ว, เธอครองสถานะบุคคลโดยสัมบูรณ์ หากไม่นับเรื่องอื่นๆ เธอเป็นเด็กท�ำงานหนัก แม้อายุแค่เพียงห้าขวบ เธอแบกถังอุจจาระขนาดเท่าตัวเธอ เงินค่าจ้างจากการตักอุจจาระ ได้จ�ำนวน เท่าที่มารดาร้องขอให้ซื้อทินเนอร์ให้วันละขวด แม่รับขวดทินเนอร์ไป พร้อม กับค�ำชมเชย “ขอบใจมาก, ลูกที่รัก” เธอบิดเกลียวเปิดขวด สูดไอระเหย ดับความเจ็บปวดที่มาพร้อมความหดหู่ที่ไม่อาจมอบอนาคตให้ลูกสาวและ ตัวเธอเอง พ่อของนอมเบโกไม่ได้อยู่ใกล้ตัวลูกสาว เขาหายตัวไปในนาทีที่ยี่สิบ หลังการปฏิสนธิ เมือ่ นอมเบโกอายุมากขึน้ เธอเทถังอุจจาระได้จำ� นวนมากขึน้ เงินค่าจ้าง ทีเ่ พิม่ ขึน้ ซือ้ ได้มากกว่าทินเนอร์ ดังนัน้ แม่ขยายสาขาไปยังยาเม็ดและเหล้า แต่ หนูนอ้ ยตระหนักว่าการกระท�ำเยีย่ งนีไ้ ม่อาจด�ำเนินสืบไปได้ เธอยืน่ ค�ำขาดให้แม่ เลิกกินเหล้าเมายา ไม่เช่นนั้นก็ต้องตาย มารดาผงกศีรษะรับค�ำ เข้าใจดี งานศพมีผู้มาร่วมพิธีมากหลาย ในช่วงนั้น มีคนมากมายก่ายกองในโซเวโต ที่ทุ่มเทอุทิศตนเพื่อสองเรื่อง : หนึ่งนั้นฆ่าตัวเองให้ตายเชื่องช้า และอีกหนึ่ง พร้อมจะมากล่าวค�ำอ�ำลาสุดท้ายต่อผู้ที่ประสบความส�ำเร็จล่วงหน้าไปก่อน นพดล เวชสวัสดิ์
17
แม่เสียชีวิตตอนที่นอมเบโกอายุสิบขวบ ดั่งที่กล่าวมาแล้ว ไม่เห็นแม้แต่ เงาศีรษะของบิดา เด็กน้อยใคร่ครวญว่าสมควรจะสานต่อปณิธานคั่งค้างของแม่ หรือไม่ สรรหาเกราะเคมีมาก�ำบังตนให้รอดพ้นจากโลกความเป็นจริง แต่เมื่อ เงินเดือนออก เงินเดือนก้อนแรกที่เธอได้รับเต็มเม็ดเต็มหน่วยหลังแม่ตาย เธอ น�ำเงินไปซื้ออาหาร เมื่อความหิวโหยลาจากไปแล้ว เธอเหลียวมองรอบตัว และส่งเสียงออกมา “ฉันมาท�ำอะไรที่นี่?” ในเวลาเดียวกัน เธอตระหนักว่าเธอไม่มีทางเลือกเป็นอื่น เด็กหญิงอายุ สิบขวบอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้ มิใช่ตวั เลือกส�ำคัญในตลาดแรงงานในแอฟริกาใต้ หรือตัวเลือกล�ำดับรองลงมาก็ตามที และในย่านนี้ของโซเวโตไม่มีตลาดแรงงาน อยู่แล้ว หรืออีกที คนที่มีงานท�ำมีน้อยต่อน้อย แต่การขับถ่ายของเสียออกจากร่างกาย เกิดขึ้นทุกเมื่อเชื่อวัน แม้แต่ คนเลวคนร้ายเถื่อนถ่อยบนโลกนี้ก็ต้องขับถ่าย ดังนั้น นอมเบโกมีหนทางเดียว ที่จะท�ำงานแลกเงินค่าจ้างเลี้ยงชีพ เมื่อแม่ตายและฝังลงหลุมไปแล้ว เงินเดือน ทั้งหมดเป็นของเธอ เพื่อประโยชน์ของเธอแต่เพียงผู้เดียว เธอฆ่าเวลาในระหว่างที่แบกถังอุจจาระ โดยการนับจ�ำนวนถัง ตั้งแต่อายุได้ ห้าขวบ “หนึ่ง สอง สาม สี่ ห้า...” เมื่ออายุมากขึ้น เธอเพิ่มความยากของแบบฝึกหัดให้ท้าทายพลังสมอง “สิบห้าถังเดินสามเที่ยวท�ำงานเจ็ดคน รวมเข้ากับไอ้บ้าอีกคนที่นั่งเฉย เพราะ มันเมาเหมือนหมา...คือ...สามร้อยกับสิบห้า” แม่ของนอมเบโกไม่ได้สังเกตเห็นใดอื่น นอกจากขวดทินเนอร์ในมือ แต่ เธอรู้ว่าลูกสาวบวกเลขลบเลขเป็น ดังนั้น ในช่วงท้ายของชีวิต เธอมอบงานให้ ลูกสาวขนยาเม็ดหลายสีหลากฤทธิไ์ ปแจกจ่ายตามเพิงต่างๆ ทินเนอร์หนึง่ ขวดก็ เป็นทินเนอร์หนึ่งขวด แต่ยา 50, 100, 250 และ 500 มิลลิกรัมต้องจ่ายแจก ให้สอดคล้องกับความปรารถนาและก�ำลังเงินของผู้ซื้อ ถือได้ว่าส�ำคัญยิ่งที่จะ บอกความแตกต่างเลขคณิตสี่ระดับ ลูกสาวของเธอ เด็กหญิงอายุสิบขวบท�ำได้ 18
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
จัดการเรื่องนี้ได้ไม่มีปัญหา นอมเบโกบังเอิญเหลือเกินที่จะยืนอยู่ข้างเจ้านาย ในยามที่เขากรอก ตัวเลขน�้ำหนักและปริมาณในรายงานประจ�ำเดือน “เออ, เก้าสิบห้าคูณเก้าสิบสอง” เจ้านายบ่นงึมง�ำ “เครื่องคิดเลขอยู่ ที่ไหน?” “แปดพันเจ็ดร้อยกับอีกสี่สิบ” นอมเบโกตอบ “ช่วยหาหน่อยซี, นังหนู” “แปดพันเจ็ดร้อยกับอีกสี่สิบ” นอมเบโกบอกซ�้ำ “แกพูดอะไรของแก?” “เก้าสิบห้าคูณเก้าสิบสองเท่ากับแปดพันเจ็ดร้อย...” “แกรู้ได้ไง?” “คิดง่ายๆ เก้าสิบห้าคือ ร้อยลบห้า เก้าสิบสอง ก็ร้อยลบออกแปด บวกกันได้เท่าไหร่ เอาไปลบจากร้อยได้แปดสิบเจ็ด แล้วห้าคูณแปดได้สี่สิบ แปดสิบเจ็ด-สี่สิบ...แปดพันเจ็ดร้อยกับอีกสี่สิบ” “ท�ำไมแกคิดแบบนั้น?” ผู้จัดการอ้าปากค้าง “จะไปรู้เรอะ” นอมเบโกตอบ “เรากลับไปท�ำงานต่อดีไหม?” นับจากวันนั้น เธอได้เลื่อนต�ำแหน่งเป็นผู้ช่วยผู้จัดการ แต่เมือ่ เวลาผ่านไป เด็กหญิงอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้แต่คดิ เลขเป็น อึดอัด ขัดข้องใจเพิ่มขึ้นเป็นล�ำดับ เพราะเธอไม่อาจท�ำความเข้าใจว่านายเหนือหัวใน โยฮันเนสเบิร์กประสงค์สิ่งใด ในประกาศิตที่โยนมาตกบนโต๊ะของผู้จัดการ เจ้านายเองก็มีปัญหาสาหัสในการถอดความหมาย เขาอ่านภาษาอาฟริกาน ตะกุกตะกัก ต้องเปิดพจนานุกรมภาษาอังกฤษเทียบเคียงไปพร้อมกัน เพื่อให้ ตัวยึกยือเต็มหน้ากระดาษมีความหมายที่เขาพอจะเข้าใจได้ “พวกเขาต้องการอะไรในตอนนี้?” นอมเบโกถาม “อยากให้เราเติมถังให้ปริ่ม” ผู้จัดการบอก “ฉันคิดอย่างนั้นนะ หรือไม่ พวกเขาวางแผนจะปิดสถานีอนามัยสักแห่งสองแห่ง ไม่ได้ความชัดนัก” นพดล เวชสวัสดิ์
19
เช่นกัน
ผู้จัดการถอนหายใจ ผู้ช่วยผู้จัดการช่วยเหลือเขาไม่ได้ เธอถอนหายใจ
แต่โชคยังเข้าข้าง นอมเบโกอายุสิบสามมีชายหื่นจู่ลู่เข้ามาแนะน�ำตัวในห้องน�้ำ ของพนักงานตักขี้ ไอ้หื่นไปได้ไม่ไกลนัก เพราะสาวน้อยวิงวอนให้เปลี่ยน ความคิดเสียใหม่ โดยการปักกรรไกรเข้าที่ต้นขาไอ้หมอนั่น วันถัดมา เธอแกะรอยชายยิ้มแย้มตามันวาวไปจนถึงอีกฟากหนึ่งของ ห้องสุขาในแขวง B เขานั่งอยู่บนเก้าอี้พับ ผ้าพันแผลพันรอบท่อนขา นั่งหน้า เพิงไม้ทาสีเขียว บนตักมี...หนังสือ? “แกต้องการอะไร?” ชายผู้นั้นถาม “ฉันเชื่อว่ามีกรรไกรของฉันติดท่อนขาลุงมา เมื่อวาน ฉันมารับกรรไกร คืน” “ข้าโยนทิ้งไปแล้ว” ชายคนนั้นกล่าว “เช่นนั้น ลุงเป็นหนี้ตะไกรฉันหนึ่งเล่ม” นอมเบโกบอก “เฮ้ย, ท�ำไมลุง อ่านหนังสือได้?” ชายหื่นชื่อว่า ธาโบ เหลือฟันในปากไม่กี่ซี่ ท่อนขาปวดเจ็บแสนสาหัส เขา ไม่อยากสานสนทนากับเด็กหญิงอารมณ์ร้ายปากว่ามือถึง ในอีกทางหนึ่ง นี่เป็นครั้งแรกในโซเวโตที่มีคนสนใจหนังสือที่เขาถือในมือ ในเพิงมีหนังสือ กองพะเนิน ด้วยเหตุนี้ เพือ่ นบ้านพร้อมใจกันเรียกเขาว่า ผีบา้ ธาโบ แต่เด็กสาว ที่ยืนอยู่ต่อหน้า ส�ำเนียงอิจฉามากกว่าจะติเตียน เป็นไปได้! น่าจะใช้เรื่องนี้ โน้มน้าวให้ใหลหลง “ถ้าหนูให้ความร่วมมือเสียบ้าง แทนที่จะระเบิดเพลิงพิโรธกราดเกรี้ยว ลุงธาโบอาจปล่อยของ ลับเร้นซ่อนพรางทัง้ หลายทีม่ อี ยูใ่ นตัวอักษรและถ้อยความ ล้วนแต่ถอดความหมายได้ทงั้ สิน้ แต่กน็ ะ, ต้องให้ความร่วมมือสักหน่อย นะจ๊ะ” นอมเบโกไม่มีเจตนาจะให้ความร่วมมือกับชายกลัดมัน มากไปกว่า 20
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
ความร่วมมือที่เธอมอบให้ในห้องน�้ำเมื่อวาน ดังนั้น เธอให้ค�ำตอบไปว่าโชคดี เหลือเกินที่เธอมีกรรไกรอีกเล่ม เธอยังอยากเก็บไว้ใช้งาน แทนที่จะฝากบน โคนขาอีกข้างของลุง ตราบเท่าที่ลุงควบคุมตนเองไว้ได้ ส�ำรวมจงหนัก...และ สอนให้เธออ่านหนังสือ ท่อนขาหมายเลขสองของลุงจะปกติสุขไม่มีภัยแผ้วพาน ธาโบไม่เข้าใจถ่องแท้นัก นังหนูคนนี้ขู่ท�ำร้ายจริงหรือ? j j j
มองผาดเผิน ไม่อาจบ่งบอกได้ว่าธาโบร�่ำรวยล้นฟ้า เขาถือก�ำเนิดใต้ผ้าใบ ชุบน�้ำมันในอ่าวพอร์ต เอลิซาเบ็ธ จังหวัดอีสเทิร์นเคป อายุหกขวบ ต�ำรวจ ลากมารดาไป ไม่ยอมส่งคืน พ่อเชื่อว่าเจ้าหนูโตพอจะดูแลตัวเองได้แล้ว แม้ว่า ตัวพ่อเองจะมีปัญหาเรื่องเดียวกันนี้ “ดูแลตัวเอง” นัน่ เป็นค�ำสอนสุดท้ายของพ่อในชีวติ นี้ ก่อนทีพ่ อ่ จะวางมือ บีบไหล่เขา และเดินทางจากไปยังเดอร์บนั ให้ตำ� รวจยิงตายจากการปล้นธนาคาร ที่มีการวางแผนสุดสั่ว เด็กชายอายุหกขวบยังชีพโดยการขโมยทุกอย่างที่มีอยู่ในอ่าว น้อยคนที่ จะท�ำใจให้เชื่อว่าเขาจะรอดชีวิตจนเติบใหญ่ ไม่ถูกต�ำรวจลากเข้าห้องกรงหรือ ถูกยิงตายเหมือนแม่เหมือนพ่อ แต่คนจรหมอนหมิ่นชาวสเปน ผู้ปักหลักอยู่ในสลัมละแวกนั้นเป็นการ ถาวร กะลาสี/พ่อครัว/กวี ผู้ถูกโยนลงจากเรือด้วยน�้ำมือของลูกเรือหิวโซ สิบสองคน ลงความเห็นเป็นเอกฉันท์วา่ มื้อเที่ยงต้องการอาหารลงท้อง แทนที่ จะเป็นโคลงซอนเน็ต พ่อครัวสเปนว่ายน�้ำขึ้นฝั่ง พบเพิงไม้ที่พอจะคลานเข้าไปซุกหัว นับจาก วันนั้นเป็นต้นมา เขาใช้ชีวิตเพื่อกวีนิพนธ์ ทั้งผลงานตัวเองและของผู้อื่น เวลา ผ่านไป สายตาฝ้ามัว เขาล่อลวงเจ้าหนูธาโบให้มาติดแร้ว บังคับให้เด็กน้อย อ่านเขียน แลกกับขนมปัง ผลที่ตามมา ขนมปังเพิ่มหลายแถว เจ้าหนูอุทิศตน นพดล เวชสวัสดิ์
21
อ่านหนังสือให้พอ่ เฒ่าฟัง ชายชราตาบอดสนิทและเริม่ เลอะเลือนแล้ว ไม่ตอ้ งการ อื่นใดนอกจากพาโบล เนรูดา ส�ำหรับมื้อเช้ามื้อกลางวันมื้อเย็น พ่อครัวกะลาสีสเปนรู้ซึ้งแล้วว่าคนเราไม่อาจด�ำรงชีวิตด้วยกวีนิพนธ์ ลุม่ ลึกเพียงอย่างเดียว พ่อเฒ่าอดตาย ธาโบรับมรดกหนังสือทัง้ หมดในเพิง ไม่มี ใครต้องการหนังสือพวกนั้นอยู่แล้ว ในเมื่อเขาอ่านออกเขียนได้ เขาพอจะหางานเล็กงานน้อยในเวิ้งอ่าวได้ เสมอ ในยามค�่ำคืน เขาอ่านบทกวีหรือนิยายประโลมโลกย์ เหนือสิ่งอื่นใด เขาชื่นชอบหนังสือท่องเที่ยว อายุสิบหก ธาโบค้นพบเพศตรงข้าม สตรีจะ ค้นพบเขาในอีกสองปีให้หลัง ดังนัน้ ธาโบต้องรอจนถึงอายุสบิ แปด ก่อนจะปรุง สูตรลับได้ผลในทุกคราว : หนึ่งในสาม ยิ้มหวานสะกดให้งงงวย หนึ่งในสาม เรื่องปั้นแต่ง การผจญภัยสารพัดในการเดินทางข้ามทวีปทั่วโลก การท่องโลก ที่ไม่เคยก้าวเท้าออกจากบ้าน แต่ท่องไปในจินตนาการเพริศแพร้ว และอีกหนึ่ง ในสามสุดท้าย โกหกหน้าด้าน รักเรานี้จะด�ำรงอยู่ชั่วนิรันดร์ ธาโบยังไม่พานพบผลส�ำเร็จแท้จริง จนกระทั่งเขาเติมวรรณศิลป์เข้าไป ในรอยยิ้ม การปั้นเรื่อง และค�ำโกหก ในกองหนังสือของผู้เฒ่า เขาพบ ผลงานแปลของผู้เฒ่า : บทกวีหวานยี่สิบเรื่องและล�ำน�ำแห่งความท้อแท้ ของ พาโบล เนรูดา ธาโบฉีกท่อนความท้อแท้ทิ้งไป น�ำกวีนิพนธ์ทั้งยี่สิบบท ไปปรับใช้กับแม่นางยี่สิบคนในละแวกเวิ้งอ่าว ได้เสพรสอิ่มรักชั่วคราวสิบเก้า ครั้ง กล่าวให้ชัด อาจจะยี่สิบต่อยี่สิบครั้ง หากไอ้งั่งเนรูดาไม่ได้รจนาวรรค ที่ว่า ‘ฉันไม่หลงรักนางอีกแล้ว’ ไว้ในตอนท้าย ธาโบไม่ทราบเรื่องนี้ จนกระทั่ง สายเกินแก้ หลายปีให้หลัง ผู้คนส่วนใหญ่ในย่านนั้นรู้ซึ้งถึงอุปนิสัยที่มีแต่ก�ำเนิด ของธาโบ โอกาสจะน�ำวรรณศิลป์ไปแลกกับความวาบหวามเหลือเพียงน้อยนิด การโกหกก�ำกับทุกเรื่องทุกราวที่ท�ำในชีวิต เลวร้ายกว่าราชาลีโอโปลด์ที่สอง ใน ยามทีพ่ ระองค์ตรัสว่าชาวพืน้ เมืองในคองโกของเบลเยีย่ มมีชวี ติ สุขสบาย ในยาม ทีพ่ ระองค์ตดั มือตัดเท้าราษฎรทีไ่ ม่ยนิ ยอมท�ำงานรับใช้พระองค์โดยไม่คดิ ค่าจ้าง 22
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
เอาเถอะ, ธาโบได้รับผลกรรมที่ตนเองก่อไว้ (เช่นเดียวกับกษัตริย์ เบลเยี่ยม แรกสุด อาณานิคมหลุดลอยไป ระยะสองผลาญเงินในคลังหลวง บ�ำเรอกะหรี่ฝรั่งเศส-โรมาเนีย ระยะสุดท้าย ตายแหงแก๋) ธาโบต้องเดินทาง ออกจากพอร์ต เอลิซาเบ็ธเสียก่อน เขาเดินทางขึ้นเหนือไปหยุดในบาซูโตแลนด์ กล่าวกันว่าที่นั่นแม่นางอวบอั๋นหนั่นเนื้ออวบอิ่ม เขาพบเหตุผลที่จะตระเวนอยู่ในดินแดนนั้นได้นานหลายปี เมื่อเกิดเรื่อง อื้อฉาว ก็ย้ายไปอยู่หมู่บ้านอื่น ต้องขอบคุณการอ่านออกเขียนได้ เขาหางาน ท�ำได้เสมอ รุ่งเรืองโดดเด่นถึงขั้นด�ำรงต�ำแหน่งหัวหน้าคณะเจรจาต่อรองของ มิสชันนารีชาวยุโรปผู้ที่อยากเจาะเข้ามาในประเทศที่ไม่มีใครรู้จักพระเจ้า ประมุขของเผ่าบาโซโธ เซเอโซผู้สูงศักดิ์มองยังไงก็ไม่เห็นประโยชน์ถ้า ราษฎรในประเทศจะเข้ารีตเป็นคริสเตียนทั้งหมด แต่ก็ตระหนักดีวา่ ประเทศมี ภัยคุกคามจากพวกบอร์ ในเมือ่ มิสชันนารีเสนออาวุธเป็นเครือ่ งแลกเปลีย่ น (จาก การรบเร้ายืนยันของธาโบ) กับสิทธิในการแจกจ่ายพระคัมภีร์ไบเบิล หัวหน้าเผ่า ไม่ปล่อยให้โอกาสทองหลุดมือ บาทหลวงและมิสชันนารีใหญ่น้อยไหลหลั่งเข้ามาปกป้องชาวบาโซโธ ให้รอดพ้นจากปิศาจมารซาตาน ในมือมีพระคัมภีร์ไบเบิลและปืนกลอัตโนมัติ บางคราวมีกับระเบิดติดมาด้วย อาวุธสมัยใหม่ช่วยตรึงศัตรูผู้รุกรานไว้ได้ ในขณะที่พระคัมภีร์ไบเบิล น�ำไปรวมเป็นกองจุดไฟเผาโดยคนภูเขาในเทือกเขาหิมะปกคลุม เพราะอย่างไร เสีย คนที่นี่อ่านหนังสือไม่ออกอยู่แล้ว เมื่อมิสชันนารีทราบเรื่องนี้ นโยบาย เปลี่ยนใหม่ พวกเขาเร่งสร้างโบสถ์คริสเตียนทุกหย่อมหญ้าในเวลาแสนสั้น ธาโบรับงานผู้ช่วยบาทหลวง เขาสอนสั่งสาวกพระผู้เป็นเจ้าด้วยรูปแบบ การสอนของตนเอง...ที่ผ่านการแปลภาษามาอย่างดีแล้ว เผยแผ่ศาสนาต่อ คนพื้นเมือง คัดสรรผู้มีศรัทธาเป็นรายบุคคลและปฏิบัติการเชิงลับ ความวาบหวามเผยให้เห็นในไม่ช้าไม่นานนัก คนภูเขาในหมู่บ้าน สืบทราบว่าบุรุษคนเดียวในคณะร้องประสานเสียง สอนสั่งและให้สัญญา นพดล เวชสวัสดิ์
23
การถือครองพรหมจารีชั่วนิรันดร์ต่อสาวน้อยห้าจากเก้าคนในคณะนักร้อง ประสานเสียง พรหมจารีที่ป่องนูนจนเห็นได้ชัด บาทหลวงชาวอังกฤษไม่ต้อง เสียเวลาเดา เพราะธาโบเป็นคนเดียวในคณะประสานเสียงที่ร้องเพลงไม่ได้ หลวงพ่อติดต่อพ่อของสาวทั้งห้า ลงความเห็นว่าการสอบสวนควรจะใช้ ขนบโบราณ : ธาโบจะถูกหลาวแทงทิ่มจากห้าทิศในช่วงจันทร์เต็มดวงใน ระหว่างที่นั่งเปลือยก้นทับหล่มมด ธาโบถูกขังในกระท่อม รอเวลาดวงจันทร์ ขึ้นสูงกลางฟ้า บาทหลวงรับหน้าที่เป็นผู้คุม เช้าจรดเย็น แดดแผดเผาจน แดงเถือกทัว่ ร่าง หลวงพ่อตัดสินใจไปโปรดฮิปโปโปเตมัสในแม่นำ�้ ยืน่ มือไปแตะ จมูกของฮิปโปตาหยีอวบอ้วน เปล่งเสียงว่า พระเยซูเจ้าพร้อมจะ... ไปได้ไกลเพียงเท่านี้ ฮิปโปอ้าปากกัดร่างบาทหลวงขาดสองท่อน ในเมือ่ บาทหลวง/ผูค้ มุ หายตัวไปแล้ว ธาโบได้ความช่วยเหลือจากพาโบล เนรูดา ออดอ้อนผู้คุมสาวให้เปิดดาลประตูเพื่อให้เขาหลบหนี “แล้วเธอกับฉันเล่า?” ผู้คุมสาวส่งเสียงไล่หลัง ธาโบวิ่งหนีตายหายไป ในทุ่งซาวานนาห์ “ฉันไม่หลงรักนางอีกแล้ว” ธาโบตอบรับด้วยวรรคทองของเนรูดา หากไม่ รู ้ ซึ้ ง หลายคนอาจหลงผิ ด ว่ า ธาโบได้ รั บ การปกป้ อ งคุ ้ ม ครองจาก พระผู้เป็นเจ้าบนสรวงสวรรค์ เพราะเขาวิ่งฝ่าดงสิงโต เสือดาว แรด และ สารพัดสัตว์ในการเดินและวิ่งราตรีสิบสองไมล์ไปถึงเมืองหลวง, มาเซรู เมื่อ ไปถึงที่นั่น เขายื่นความจ�ำนงสมัครงานเป็นที่ปรึกษาของหัวหน้าเผ่าเซเอโซ ท่านผู้สูงศักดิ์จ�ำเขาได้ และอ้าแขนต้อนรับ เพราะท่านอยู่ระหว่างการเจรจา ต่อรองกับคนอังกฤษเรือ่ งการประสงค์จะแยกตัวจากอาณานิคมอังกฤษ ประกาศ เอกราชเป็นไทแก่ตัว การเจรจาไม่คืบหน้าไปถึงไหนจนกระทั่งธาโบเดินทาง มาถึง ธาโบยื่นค�ำขาดต่อสุภาพบุรุษอังกฤษว่าหากยังขืนดื้อด้านหัวรั้นอย่างนี้ บาซูโตแลนด์มแี นวโน้มว่าจะหันไปขอความช่วยเหลือจากโจเซฟ โมบูตแู ห่งคองโก คนอังกฤษคอแข็ง โจเซฟ โมบูตู? ไอ้หมอนั่นเพิ่งประกาศต่อชาวโลก 24
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
ว่าจะเปลี่ยนชื่อเป็น ‘นักรบทรงพลังที่สุดในสามโลก ผู้เปี่ยมด้วยความอึด สุดยอด และพลังจิตแกร่งกล้ามุ่งมั่นเข้มข้น รบเมื่อใดชนะทุกคราวไป ทิ้งเพลิง โชติช่วงเผาผลาญเป็นสายไว้เบื้องหลัง’ “หนึ่งเดียวคนนั้น” ธาโบตอบ “บังเอิญเหลือเกินที่เขาเป็นเพื่อนสนิท ของข้า เพื่อประหยัดเวลาของท่าน ข้าจะเรียกชื่อเขาสั้นๆ ว่า โจ” คณะเจรจาของอังกฤษร้องขอการเจรจา ต่อหน้ากล้อง ประกาศถ้อยค�ำ สุดสวยว่าดินแดนแห่งนี้ประสงค์ความสงบและสันติภาพ มิใช่ความวุ่นวาย รบพุง่ ตามความต้องการของคนทีอ่ ยากตัง้ ชือ่ ให้เรียกยากผูน้ นั้ คณะเจรจาอังกฤษ ออกประกาศเป็นทางการ ตราไว้เป็นหลักฐานประวัติศาสตร์ “เอาดินแดนนี้ไปเหอะ” บาซูโตแลนด์เปลี่ยนชื่อใหม่เป็น ‘เลโซโธ’ เซเอโซผู้สูงศักดิ์ยอเกียรติตนเอง เป็น ‘พระเจ้าโมชูชูที่สอง’ ธาโบได้รับเลื่อนยศเป็นปุโรหิตคนสนิทขององค์ราชา ได้รับความเคารพนบนอบระดับเดียวกับราชวงศ์ ได้รับเพชรดิบจากเหมืองเพชร ใหญ่ของประเทศ เพชรถุงนั้นมูลค่าสุดสูงจนยากจะประเมินราคาได้ ทว่า วันหนึ่ง ปุโรหิตธาโบหายไปไร้ร่องรอย ออกเดินทางล่วงหน้า เดินและวิ่งราตรียี่สิบสี่ชั่วโมง ก่อนที่องค์ราชาจะทราบความจริงว่าน้องสาว คนเล็ก คนที่พระองค์รักที่สุด เจ้าหญิงมาเซเอโซร่างระหงบอบบาง ท้องป่อง เสียแล้ว คนด�ำเนื้อตัวสกปรก และถึงตอนนั้น ฟันเหลือเพียงไม่กี่ซี่ ในทศวรรษ 1960 ในแอฟริกาใต้ ไม่ว่าจะใช้จินตนาการสุดเดชสักแค่ไหน ไม่อาจเกลื่อนกลืนอยู่ ในสังคมคนขาวได้ ดังนั้น หลังเกิดเหตุเจ้าหญิงท้องป่องในบาซูโตแลนด์ ธาโบ เร่งเดินทางเข้าสู่โซเวโต ในทันทีที่แลกเปลี่ยนเศษเพชรเป็นเงินในร้านอัญมณี ใกล้ที่สุด ที่นั่น เขาพบเพิงไม้ไร้ผู้อยู่อาศัยในแขวง B เขาย้ายเข้าไปอยู่ในเพิง นพดล เวชสวัสดิ์
25
ธนบัตรยัดไว้ในรองเท้า เพชรครึง่ หนึง่ ขุดหลุมฝังไว้ในพืน้ ห้องดินอัดแน่น อีกครึง่ เข้าแทนที่ฟันหลอในปาก ก่อนเขาจะไปหว่านโปรยค�ำสัญญาเลอเลิศต่อแม่หญิงให้มากนางที่สุด เท่าที่จะท�ำได้ เขาทาสีเพิงไม้ด้วยสีเขียวสด หญิงเห็นหญิงรักหญิงประทับใจ จากนั้น ซื้อเสื่อน�้ำมันมาปูพื้น ธาโบหว่านเสน่ห์เกี้ยวสาวใน ทุกแขวง ของโซเวโต ไม่นานนัก เขาลบ แขวงของตัวเองออกจากแผนที่ จะได้เวลาพักผ่อนนั่งพักและอ่านหนังสือ หน้าเพิง โดยไม่มีแม่นางมาเว้าวอนเซ้าซี้กวนใจ นอกเหนือการอ่านหนังสือและไล่ลา่ แม่นาง ธาโบเจียดเวลาเดินทาง ไป ที่นั่นบ้างที่นี่บ้าง ทั่วทวีปแอฟริกา สองครั้งต่อปี เพื่อเก็บเกี่ยวประสบการณ์ และหนังสือใหม่ แต่เขาย้อนกลับมาที่เพิงไม้เสมอ แม้จะไม่มีปัญหาทางการเงินอีกต่อไป แล้ว หนึ่งนั้นเป็นเพราะมหาสมบัติกึ่งหนึ่งฝังซ่อนอยู่ในเพิงใต้เสื่อน�้ำมันปูพื้น ฟันกรามข้างล่างยังอยู่ครบ ไม่มีที่ว่างให้ปักเพชรลูก ต้องใช้เวลานานหลายปีก่อนเสียงซุบซิบนินทาจะกระหึ่มไปทั่วเพิงไม้ในสลัม ในโซเวโต ผีบ้าชอบอ่านหนังสือคนนั้นเอาเงินมาจากไหน? เขาไม่อยากให้เสียงซุบซิบหยั่งรากเป็นรูปเป็นร่าง ตัดสินใจหางานท�ำ ทางเลือกง่ายที่สุดคือ งานตักอุจจาระ ท�ำงานบางเวลา สองสามชั่วโมงต่อ สัปดาห์ เพื่อนร่วมงานเกือบทุกคนเป็นขี้เมาวัยรุ่นไร้อนาคต แต่ก็ยังมีกรรมกร เด็กน้อย หนึ่งนั้นคือ เด็กหญิงอายุสิบสามผู้ปักกรรไกรบนท่อนขาของเขา ผล จากการเปิดประตูห้องน�้ำผิดบาน เออนะ, หรือว่าถูกบาน? ความผิดอยู่ที่ นังหนู อายุน้อยเกินไป ไม่มีนมไม่มีก้น ไม่มีประโยชน์ใดๆ ต่อธาโบ ยกเว้น เนื้อหนังน้อยนิด กรรไกรก่อความเจ็บปวดสาหัส ขณะนี้ นังหนูมายืนอยู่ต่อหน้า และ 26
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
อยากให้เขาสอนเธออ่านหนังสือ “ข้ายินดีทจี่ ะช่วยแก หากว่าพรุง่ นีไ้ ม่ได้ออกเดินทางยาวไกล” ธาโบบอก คิดในใจว่าทุกอย่างน่าจะราบรื่นถ้าเขาท�ำในสิ่งที่เพิ่งกล่าวอ้างออกไป “เดินทาง?” นอมเบโกถาม สาวน้อยไม่เคยย่างเท้าออกจากโซเวโตตลอด สิบสามปีที่ลืมตามาดูโลก “ลุงจะไปไหน?” “ขึ้นเหนือ” ธาโบตอบ “แล้วค่อยคิดต่อ” j j j
ในระหว่างที่ธาโบจากไป นอมเบโกอายุเพิ่มอีกหนึ่งปี ได้เลื่อนชั้นเป็นผู้จัดการ ส�ำนักอุจจาระ เธอเปลี่ยนวิธีการท�ำงานใหม่ในทันที ใช้ระบบสุดพิเศษที่คิดขึ้น มาเอง เธอแบ่งแขวงออกเป็นหมูบ่ า้ น จ�ำแนกตามกลุม่ ประชากร แทนทีจ่ ะอ้างอิง พื้นที่ภูมิศาสตร์ จัดวางส้วมใหม่ให้ได้ประสิทธิภาพมากขึ้น “ขนอุจจาระได้เพิ่มถึงสามสิบเปอร์เซ็นต์” ผู้ช่วยผู้จัดการ อดีตเจ้านาย กล่าวชมเชย “สามสิบจุดสอง” นอมเบโกกล่าวแก้ อุปทานสอดคล้องกับอุปสงค์ หรือกลับกัน รายรับส่วนทีเ่ กินจากงบประมาณ น�ำ ไปสร้างสถานีอนามัยและซักล้างได้อีกสี่แห่ง สาวน้อยอายุสบิ สีป่ ากไวพูดจาฉะฉาน ให้ความสนใจเป็นพิเศษต่อถ้อยค�ำ ที่ผู้คนรอบข้างใช้พูดจากัน (ใครก็ตามที่เคยพูดกับคนขนอุจจาระในโซเวโต ทราบดีว่าครึ่งหนึ่งไม่อาจน�ำมาตีพิมพ์ได้ และอีกครึ่งที่เหลือ ไม่บังควรปล่อย ให้หลุดเข้ามาในความคิด) ความสามารถในการเลือกสรรถ้อยค�ำและเรียบเรียง เป็นประโยค เป็นพรสวรรค์ติดตัว แต่ก็มีเครื่องรับวิทยุในส�ำนักงานส�ำนักสุขา ตัง้ แต่จำ� ความได้ ทุกคราวทีเ่ ธอเข้ามาในส�ำนักงาน เธอจะเปิดวิทยุเสมอ รับฟัง ด้วยความสนใจยิ่ง ไม่เพียงแค่เรื่องราวที่พูด...หากแต่พูดออกเสียงอย่างไร นพดล เวชสวัสดิ์
27
รายการรายสัปดาห์ มุมมองต่อแอฟริกา เป็นรายการแรกที่เผยความจริง ให้เธอทราบว่ายังมีโลกกว้างอยู่นอกโซเวโต ไม่จ�ำเป็นต้องสวยงามหรือโดดเด่น ยั่วใจ แค่โลกกว้างนั้นอยู่นอกโซเวโต นั่นเองที่เธอทราบข่าวว่าแองโกลาได้รับเอกราช พรรคเอกราช PLUA จับมือ กับ พรรคเอกราช PCA รวมเป็นพรรคเอกราช MPLA เมื่อท�ำงาน เคียงข้างกับพรรคเอกราช FNLA และ UNITA กดดันจนรัฐบาลโปรตุเกสร�่ำไห้ ที่มาพบดินแดนส่วนนี้ในทวีปแอฟริกา รัฐบาลที่ปกครองประเทศนั้นมานาน สี่ร้อยปี ไม่มีการสร้างมหาวิทยาลัยแม้แต่แห่งเดียว นอมเบโกอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้ ไม่อาจท�ำความเข้าใจการประสมอักษร ให้เป็นค�ำ ผลที่เกิดขึ้น ดูเหมือนว่าจะเป็น การเปลี่ยนแปลง นับรวมกับค�ำว่า อาหาร สองค�ำนี้เป็นค�ำโปรดของเธอ ในยามที่ เ ธอแสดงความเห็ น ต่ อ เพื่ อ นร่ ว มงานว่ า ทุ ก คนที่ นี่ จ ะได้ ประโยชน์จาก การเปลี่ยนแปลง ทุกคนส่ายหน้า กล่าวหาว่าผู้จัดการคนใหม่ บ้าการเมืองไปแล้ว แค่ แบกขี้ ทุกเมื่อเชื่อวันยังไม่เลวร้ายพออีกหรือ? ท�ำไม ต้องฟังค�ำปราศรัยด้วย? ในฐานะผู้จัดการส�ำนักสุขา นอมเบโกนอกจากจะต้องดูแลก�ำกับพนักงาน ขนอุจจาระ เธอต้องมารับมือกับพิต ดู ตุยต์จากส�ำนักสุขาภิบาล มหานคร โยฮันเนสเบิร์ก ในการตรวจงานครั้งแรก ท่านผู้ช่วยส�ำนักสุขาภิบาลประกาศว่า ไม่วา่ จะกรณีใด ไม่อาจสร้างสถานีอนามัย สีแ่ ห่ง ท�ำได้เพียงแห่งเดียว เนือ่ งจาก งบประมาณจ�ำกัด นอมเบโกล้างแค้นสาสมตามวิธีของเธอ “จากเรื่องหนึ่งไปยังอีกเรื่อง ท่านคิดเห็นอย่างไรกับความเป็นไปใน แทนซาเนีย, ท่านผู้ช่วย? จูเลียส เนย์เรเร่* ก�ำลังพาประเทศสังคมนิยม * จูเลียส เนย์เรเร่ (1922-99) เป็นประธานาธิบดีแทนแกนยิกาในปีค.ศ. 1962-64 เป็นประธานาธิบดีคนแรกของ แทนซาเนีย (ปีค.ศ. 1964-85) 28
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
ฉิบหายแล้ว คิดอย่างนั้นไหม?” “แทนซาเนีย?” “อมข้าวหลวงนับล้านตัน ค�ำถามก็คือ เนย์เรเร่จะท�ำยังไงถ้าไม่ได้ ความช่วยเหลือจากกองทุนการเงินระหว่างประเทศ? หรือท่านคิดว่าไอเอ็มเอฟ เป็นต้นตอปัญหา, ท่านผู้ช่วย?” สาวน้อยผู้ไม่เคยเข้าโรงเรียนกล่าว ไม่เคยย่างเท้าออกจากโซเวโตด้วย ส�ำหรับผู้ช่วยสุขาภิบาล ข้ารัฐการผู้จบการศึกษาระดับมหาวิทยาลัยมาแล้ว แต่ ไม่เคยทราบเรื่องราวความเป็นไปในแทนซาเนีย พิต ดู ตุยต์คนขาว ค�ำถาม ของสาวน้อยท�ำให้เขา ขาวกว่า แทบเทียบปิศาจ พิต ดู ตุยต์รู้สึกต้อยต�่ำ สาวน้อยสิบสี่ปีหยามซึ่งหน้า คัดง้างเอกสาร งบประมาณสุขาภิบาลของเขา “อ้อ, อีกเรื่องหนึ่ง ท่านผู้ช่วย ท�ำไมท่านค�ำนวณตัวเลขเยี่ยงนี้?” นอมเบโกส่งเสียงถาม สาวน้อยผู้สอนตนเองให้รู้จักอ่านตัวเลข “ท�ำไมท่าน น�ำเอาตัวเลขเป้าประสงค์มาคูณกัน” คนอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้ผู้นับเลขเป็น เขาเกลียดนังนี่ เขาเกลียดพวกมันทุกคนที่นี่ j j j
หลายเดือนผ่านไป ธาโบกลับมา สิ่งแรกที่เขาทราบ เด็กหญิงเจ้าของกรรไกร กลายเป็นเจ้านาย และเธอไม่ใช่เด็กอีกต่อไปแล้ว เธอเติบใหญ่เป็นก้อนและเอว คอดเว้า ภาพที่เห็นก่อความขัดแย้งในใจอย่ างสาหัสส�ำหรับชายที่มีฟันเหลือ ครึ่งปาก ทางหนึ่ง สัญชาตญาณบอกเขาให้เชื่อรอยยิ้มสยบหญิง เทคนิคการ เล่านิทาน และพาโบล เนรูดา แต่อีกทาง เธอเป็นเจ้านาย บวกรวมเข้ากับ นพดล เวชสวัสดิ์
29
ความทรงจ�ำกรรไกรเล่มนั้น ธาโบตัดสินใจด�ำเนินการด้วยความระมัดระวังอย่างยิง่ ยวด ต้องคืบเคลือ่ น เข้ายึดที่มั่นแรกเสียก่อน “ข้าเชื่อว่าน่าจะได้เวลาที่ข้าจะสอนให้แกอ่านหนังสือได้แล้ว” ธาโบบอก “เยีย่ ม!” นอมเบโกตอบรับ “เริม่ กันหลังเลิกงานวันนีเ้ ลย ฉันจะไปหาลุง ที่เพิงพัก...พร้อมกับกรรไกร” ธาโบเป็นครูชั้นดี และนอมเบโกเป็นนักเรียนปราดเปรือ่ ง ถึงวันที่สาม เธอเขียน ตัวอักษรได้แล้ว ใช้แท่งไม้ขีดเขียนบนพื้นโคลนหน้าเพิงไม้ วันที่ห้า สะกดค�ำ แต่งเป็นประโยคได้ ในระยะแรก เธอท�ำผิดมากกว่าถูก เวลาผ่านไปสองเดือน เธอถูกมากกว่าผิด ในช่วงพัก ธาโบเล่าเรื่องราวที่เขาประสบพบเห็นในการเดินทาง ฟังได้ ไม่นาน นอมเบโกตระหนักได้ว่าเขาผสมนิยายสองส่วนเข้ากับความเป็นจริง หนึง่ ส่วน แต่กน็ ่าฟัง โลกความเป็นจริงของเธอเลวร้ายอยูแ่ ล้ว จะเจือแทรกการ ปั้นแต่งเพิ่มเข้ามา คงไม่สาหัสไปกว่านี้ เมื่อไม่นานมานี้ ข้าเดินทางเข้าไปในเอธิโอเปีย โค่นล้มจักรพรรดิใน ดินแดนนั้น ราชสีห์แห่งยูดาห์ พระเจ้าจ�ำแลง ราชาในหมู่ราชา “ไฮเล เซลาสเซ” นอมเบโกให้ค�ำตอบ ธาโบไม่ตอบ เขาชื่นชอบการพูดมากกว่าการฟัง เรื่องเล่าของจักรพรรดิ ผู้ก่อตั้งลัทธิราส ทาฟารี (เอธิโอเปีย-ฮีบรู) เผยแพร่สอนสั่งจนกลายเป็นศาสนา (มิได้จ�ำกัดอยู่เพียงแค่หมู่เกาะเวสต์ อินดีส) เรื่องนี้ฉ�่ำเยิ้มจนธาโบขีดเส้นใต้ไว้ในใจ จะน�ำเรื่องนี้มาเล่าเมื่อถึงเวลา ตะปบเหยื่อ เอาเถอะ, ถึงตอนนี้ ผู้ก่อตั้งศาสนาถูกไล่ขับตกบัลลังก์จักรพรรดิ สาวกทั่วทุกมุมโลกงุนงงสับสน ล้อมวงกันถุนกัญชา จะเป็นไปได้อย่างไรที่ พระผู้มาโปรด พระเจ้าจ�ำแลงถูกโค่นล้ม?...โค่นล้ม ปลดพระเจ้านี่นะ? 30
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
นอมเบโกระแวดระวังไม่ถามไถ่ปูมหลังทางการเมืองของนิยายเรื่องนี้ เพราะเธอแน่ใจว่าธาโบไม่รู้เหนือรู้ใต้ในเรื่องนี้ ถามมากเกินไป จะเป็นการ ขัดจังหวะความบันเทิง “เล่าต่อ!” เธอให้ก�ำลังใจ ธาโบใจชื้น ดูเหมือนว่าทุกอย่างก่อตัวเป็นรูปเป็นร่างทางสะดวกแล้ว (น่าอัศจรรย์ใจยิ่งที่คนเราจะผิดได้ผิดดีขนาดนั้น) เขาสืบเท้าเข้าใกล้สาวน้อย เล่าเรื่องต่อไปว่าในการเดินทางกลับบ้าน เขาผ่านคินชาซา ช่วยเหลือแนะน�ำ โมฮัมหมัด อาลี ก่อนจะท�ำศึกก�ำปั้นกับจอร์จ โฟร์แมน ผู้เป็นอมตะ “วาว, ตื่นเต้น ตื่นเต้น” นอมเบโกกล่าว คิดว่าในฐานะนิทาน เรื่องนี้ เข้มข้นยิ่ง ธาโบยิ้มกว้างจนนอมเบโกมองเห็นก้อนหินวาวแววที่เสียบไว้แทนที่ ฟันที่หายไป “ที่จริงโฟร์แมนผู้เป็นอมตะมาอ้อนวอนข้าก่อน แต่ข้ารู้สึกว่า...” ธาโบเล่าต่อ เล่าต่อไปจนถึงยกที่แปดที่โฟรแมนถูกน็อก โมฮัมหมัด อาลี พร�่ำขอบคุณเพื่อนยากที่ได้ประทานค�ำสอนสุดพิเศษให้เขา อ้อ, เมียของอาลีเนื้อเนียนนุ่ม “เมียของอาลี?” นอมเบโกฉงน “ลุงคงไม่ได้...” ธาโบอ้าปากหัวเราะจนกรามกระทบกันกรุกกริก จากนั้น ปั้นหน้า เครียดขรึม คืบมาใกล้อีกก้าว “หนูสวยเหลือเกิน, นอมเบโก สวยกว่าเมียของอาลี จะว่าไงถ้าหนูกบั ลุง หันหน้าเข้าหากัน? ย้ายมาอยู่กับลุงที่นี่?” ธาโบทอดแขนไปโอบไหล่ของนอมเบโก นอมเบโกคิดว่า ‘การย้าย’ ฟังดูเข้าที ไปที่ไหนก็ได้ ขอให้หลุดออกจาก ทีน่ ี่ แต่ไม่ใช่ไอ้เฒ่าหืน่ คนนี้ การเรียนการสอนวันนีด้ คู ล้ายจะจบลงแล้ว นอมเบโก ปักกรรไกรที่โคนขาอีกข้างของธาโบ เดินออกจากที่นั่น วันถัดมา เธอย้อนกลับมาที่เพิงพักของธาโบ แจ้งให้ทราบว่าเขาขาดงาน และ นพดล เวชสวัสดิ์
31
ไม่ได้แจ้งให้ทางส�ำนักงานทราบ ธาโบโอคครวญว่าท่อนขาทั้งสองข้างปวดเจ็บเหลือเกิน โดยเฉพาะข้างที่ ยังมีผ้าพันแผลใหม่เอี่ยม และคุณนอมเบโกก็นา่ จะทราบสาเหตุเป็นอย่างดี ใช่ค่ะ นอมเบโกตอบ จะเลวร้ายกว่านั้นอีก เพราะคราวหน้าจะปัก กรรไกรมิใช่ท่อนขาซ้ายหรือท่อนขาขวา แต่เป็นหว่างกลางของโคนขา ถ้า ลุงธาโบไม่เริ่มคิดได้แล้วว่าควรส�ำรวมกายใจ “ยังมีอีก ฉันเห็น และได้ยิน สิ่งที่อยู่ในปากของลุงเมื่อวานนี้ ถ้าลุงไม่ ยกเลิกนิสัยดั้งเดิม ฉันจะป่าวประกาศให้ผู้คนรู้กันทั่ว เจอหน้าใคร บอกเลย” ธาโบแทบขาดใจ เขารู้ซึ้งดีว่าเขาจะรอดชีวิตได้ไม่กี่นาที หลังข่าวการ ครอบครองเพชรแพร่กระจาย “แกต้องการอะไรจากข้า?” ธาโบโอดครวญวิงวอน “ฉันอยากมาที่นี่ มาสะกดค�ำอ่านหนังสือ โดยไม่จ�ำเป็นต้องพกกรรไกร เล่มใหม่มาทุกวัน กรรไกรราคาแพงส�ำหรับคนที่ไม่มีอย่างอื่นในปาก นอกเหนือ จากฟัน” “แกพอจะไสหัวไปให้พ้นไม่ได้หรือ?” ธาโบถาม “ข้าให้เพชรเม็ดหนึ่ง ถ้าแกไม่มายุ่งกับข้า” ธาโบติดสินบนเอาตัวรอดมานับครัง้ ไม่ถว้ น แต่มใิ ช่คราวนี้ นอมเบโกบอก ให้ทราบว่าเธอไม่ต้องการเพชร ของที่ไม่ใช่สมบัติของเธอ ไม่ใช่สมบัติของเธอ นานหลังจากนั้น ในอีกซีกโลกหนึ่ง ดูเหมือนว่าชีวิตจะยุ่งเหยิงซับซ้อน มากกว่านี้ j j j
เรื่องเสียดเย้ยชวนให้ลมหายใจขาดห้วง ธาโบตายดับด้วยมือสตรีสองนาง หญิงทั้งสองเติบใหญ่ในแอฟริกาตะวันออก อาณานิคมของโปรตุเกส ท�ำมาหา เลีย้ งชีพด้วยการฆ่าชาวไร่คนขาว ขโมยเงินทอง ธุรกิจนีด้ ำ� เนินไปได้ ตราบเท่าที่ 32
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
มีสงครามกลางเมือง แต่เมื่อดินแดนนั้นได้เอกราช ก่อตั้งเป็นประเทศโมซัมบิก ชาวไร่ผิวขาว ที่ยังตกค้างอยู่ ต้องเดินทางออกนอกประเทศในสี่สิบแปดชั่วโมง สองหญิงไม่มี ทางเลือกเป็นอืน่ นอกจากฆ่าคนผิวด�ำฐานะดี ธุรกิจนีย้ ากล�ำบาก เพราะคนด�ำ เกือบทัง้ หมดทีม่ ที รัพย์สนิ มากพอให้ขโมย ล้วนสังกัดพรรคมาร์กซิสต์-เลนินนิสต์ ซึ่งครองอ�ำนาจอยู่ในขณะนั้น ไม่นานเลย รัฐบาลออกประกาศจับ ฆาตกรหญิง ถูกไล่ลา่ โดยต�ำรวจลับสุดโหด เหตุนี้เองทั้งสองนางจึงมุ่งหน้าลงใต้ ลัดเลาะหลบหนีลงมาถึงที่ซ่อน ชั้นเลิศในโซเวโต นอกเมืองโยฮันเนสเบิร์ก จุดเด่นของสลัมขนาดใหญ่ในแอฟริกาใต้อยู่ที่การกลืนหายไปในฝูงชน ข้อด้อยก็คือ ชาวไร่ผิวขาวเพียงคนเดียวในอาณานิคมของโปรตุเกสมีเงินทอง มากกว่าประชากร 800,000 คนในโซเวโตรวมกัน (ไม่รวมสมบัติของธาโบ) แต่ กระนั้น หลังจากที่แม่หญิงสองคนโยนยาหลากสีหลายเม็ดเข้าปาก ตาถลน อยากเชือดคอคนแล้ว ทั้งสองลัดเลาะมาจนถึงแขวง B และที่นั่น หลังส้วม เรียงรายเป็นแถว ทั้งสองมองเห็นเพิงสีเขียวสดโด่เด่ท่ามกลางเพิงสีสนิมเหล็ก และเทา มันผู้ใดก็ตามที่ทาสีเพิงตัวเองด้วยสีเขียวสด (หรือสีใดๆ) จักต้องมี เงินเหลือใช้ แม่นางทั้งสองบุกเข้าไปในเพิงกลางดึก ปักมีดเข้ากลางอกและบิด มีดนั้น ชายผู้ท�ำให้หญิงอกหักและท้องป่องนับไม่ถ้วนกลายเป็นเศษเนื้อรุ่งริ่ง เมื่อเจ้าทรัพย์ตายดับแล้ว หญิงทั้งสองรื้อค้นเพิง มองหาเงินที่ซ่อนไว้ใน กองหนังสือ หนังสือกองพะเนินทุกหนทุกแห่ง ไอ้งั่งประเภทไหนกันที่มาตายใต้ คมมีดในคืนนี้? ท้ายที่สุด แม่นางทั้งสองพบเงินฟ่อนโตในรองเท้าข้างหนึ่งของผู้ตาย ดึง รองเท้าอีกข้างพบเงินอีกฟ่อน ด้วยมาดโอ่อา่ หยิง่ ผยอง นางทัง้ สองนัง่ แบ่งเงินกัน หน้าเพิงไม้นนั้ ยาเม็ดหลากสีลา้ งคอด้วยเหล้ารัมอีกแก้ว ท�ำให้สองนางเลอะเลือน ลืมกาลเวลาและสถานที่ ทั้งสองยังคงนั่งยิ้มกริ่มอยู่หน้าเพิงในตอนที่ต�ำรวจ โผล่มา (ให้เห็นเสียบ้าง) นพดล เวชสวัสดิ์
33
ทั้งสองถูกจับตัว เปลี่ยนเป็นต้นทุนสามสิบปีในเรือนจ�ำดัดสันดาน เงินที่ ทัง้ สองพยายามนับ หายสาบสูญไปแล้วในช่วงต้นของการจับกุมตัว ศพของธาโบ ยังกระจัดกระจายอยู่ที่เดิมจนถึงเช้าวันใหม่ วิถีปฏิบัติของต�ำรวจแอฟริกาใต้ ศพไอ้มืดที่เสียชีวิตผลักให้เป็นภาระของต�ำรวจผลัดถัดไป นอมเบโกสะดุ้งตื่นจากเสียงเอะอะตึงตังอีกฟากหนึ่งของแถวส้วม เธอ แต่งตัว เดินไปที่นั่น พอจะประมวลความได้ว่าเกิดเรื่องใด เมื่อต�ำรวจลากฆาตกรไปแล้ว พร้อมกับเงินของธาโบ นอมเบโกเดิน เข้าไปในเพิงไม้ “ลุงเป็นคนโฉดทราม แต่นิยายของลุงหวือหวาน่าสนใจ ฉันคงคิดถึงลุง อย่างน้อยที่สุด ก็มีหนังสือของลุงเป็นสิ่งเตือนใจ” เธอแงะปากของธาโบ หยิบเอาเพชรลูกออกมาสิบสี่เม็ด จ�ำนวนเท่ากับ ฟันที่หายไป “สิบสี่หลุม สิบสี่เม็ด ไม่ง่ายไปหน่อยหรือ?” นอมเบโกถาม ธาโบไม่ตอบ นอมเบโกเลิกเสื่อน�้ำมัน เริ่มขุดดิน “คิดอยู่แล้ว” เธอร�ำพึงออกมา เมื่อพบสิ่งที่มองหา จากนั้น เธอตักน�้ำ ถือผ้าขี้ริ้ว เช็ดล้างท�ำความสะอาดเนื้อตัวของ ธาโบ ลากออกไปนอกเพิง เธอสละผ้าปูที่นอนสีขาวผืนเดียวของตัวเอง น�ำมา คลุมร่างไร้ลมหายใจ อย่างน้อยทีส่ ดุ เขาควรจะได้ศกั ดิศ์ รีมนุษย์ประดับตนบ้าง ไม่มาก แต่ก็ควรมีบ้าง นอมเบโกเย็ บ เพชรทั้ ง หมดของธาโบไว้ ใ นตะเข็ บ เสื้ อ แจ๊ ก เก็ ต ตั ว เดี ย วที่ มี จากนั้น เธอกลับเข้านอน ผู้จัดการส�ำนักงานอุจจาระปล่อยให้ตัวเองนอนเต็มอิ่ม เมื่อเธอเดิน เข้าไปในที่ท�ำงานในท้ายที่สุด พนักงานขนอุจจาระทุกคนนั่งล้อมวงกันอยู่ที่นั่น ในเมื่อเจ้านายไม่อยู่ การเฉลิมฉลองถึงเบียร์รับอรุณขวดที่สามแล้ว คนขนขี้ ไม่ถอื ว่างานมีลำ� ดับความส�ำคัญสูงสุดตัง้ แต่ขวดทีส่ องแล้ว อิม่ อกอิม่ ใจไปกับการ 34
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
ก่นด่าคนอินเดียว่าเป็นชาติพันธุ์ต้อยต�่ำ หัวโจกปากกล้ายืนอยู่กลางวง เล่าเรื่อง คนอินเดียสุดง่าว พยายามซ่อมหลังคารั่วด้วยลังกระดาษ นอมเบโกขัดจังหวะความบันเทิง เก็บเบียร์ทกุ ขวดทีย่ งั ไม่กระดกจนหมด เกลีย้ ง กล่าวบอกว่าเพือ่ นร่วมงานคงมีแต่สงิ่ แบกขนจากห้องสุขาไปเททิง้ เท่านัน้ ในหัวสมอง เปล่งเสียงบอกว่าเพื่อนร่วมงานของเธอโง่เง่าสุดประมาณ ไม่รู้ดอก หรือว่าความโง่งั่งนั้นไร้พรมแดนไม่จ�ำกัดเชื้อชาติ? หัวโจกตอบรับว่าเจ้านายไม่รดู้ อกหรือว่า คนเรานะ ต้องการเบียร์สกั ขวด ท่ามกลางความสงบสันติหลังการแบกถังขี้เจ็ดสิบห้ าถังแล้วในตอนรุ่งสาง โดยไม่มีใครบังคับขืนใจให้รับฟังว่าเราทุกคนเสมอภาคเท่าเทียมห่ะกันถ้วนหน้า นอมเบโกคิดจะขว้างม้วนกระดาษช�ำระใส่หัวไอ้หมอนั่น แต่ตัดสินใจว่า ม้วนกระดาษช�ำระสูงค่าเกินกว่านั้น เธอสั่งให้ทุกคนกลับไปท�ำงาน จากนั้น เธอเดินกลับบ้าน และส่งเสียงถามตัวเองอีกครั้ง : ฉันมาท�ำ อะไรอยู่ที่นี่? พรุ่งนี้ เธอจะอายุครบสิบห้าปีเต็มแล้ว j j j
วันเกิดปีที่สิบห้า นอมเบโกพบกับพิต ดู ตุยต์ ผู้ช่วยสุขาภิบาลมหานคร โยฮันเนสเบิร์ก การนัดหมายก�ำหนดไว้เมื่อนานมาแล้ว คราวนี้ ท่านผู้ช่วย เตรียมการมาอย่างดีแล้ว เขาตรวจบัญชีละเอียดถี่ถ้วน คราวนี้เอ็งโดนแน่, นังเด็กอายุสิบสอง “แขวง B ใช้เงินเกินงบประมาณไปสิบเอ็ดเปอร์เซ็นต์” พิต ดู ตุยต์มอง ข้ามแว่นตาอ่านหนังสือ เขาไม่จ�ำเป็นต้องใช้แว่น แต่แว่นอ่านหนังสือท�ำให้ เค้าหน้าเขาดูขลัง อายุมากเกินจริง “แขวง B ไม่เคยท�ำเยี่ยงนั้น” นอมเบโกตอบ “ถ้าฉันบอกว่าแขวง B เกินงบประมาณไปสิบเอ็ดเปอร์เซ็นต์ ก็ต้องเป็น นพดล เวชสวัสดิ์
35
ไปอย่างนั้น” พิต ดู ตุยต์ยืนยัน “ถ้าฉันจะบอกว่าท่านผู้ช่วยสุขาภิบาลคิดเลขเป็นตามระดับมันสมอง ของตน ก็ต้องเป็นไปอย่างนั้น ขอฉันดูบัญชี” นอมเบโกฉกรายงานจากมือของ พิต ดู ตุยต์ สายตากวาดไล่ไปตามแถวตัวเลข ชี้นิ้วไปยังช่องที่ยี่สิบ “เราได้ รับส่วนลดที่ฉันเป็นผู้เจรจาต่อรอง เพราะขนสินค้าได้เกินเป้า ถ้าท่านประเมิน ราคาสินค้าส่วนเกินจากราคาแท้จริง มิใช่ราคาที่คิดฝันตั้งขึ้นมาเอง ท่านจะ ได้พบว่าสิบเอ็ดเปอร์เซ็นต์ที่ท่านกล่าวอ้าง ไม่เหลืออยู่อีกแล้ว ยิ่งไปกว่านั้น ท่านสับสนการแยกแยะเครื่องหมายบวกกับลบ และถ้าเราค�ำนวณจากวิธีการ สุดโปรดของท่าน ค่าใช้จ่ายของเรา ต�่ำกว่า งบประมาณสิบเอ็ดเปอร์เซ็นต์ ซึ่งก็ยังเป็นตัวเลขที่ผิดอยู่ดี” ใบหน้าของพิต ดู ตุยต์แดงก�่ำ นังนี่ไม่รู้ที่ต�่ำที่สูงเลยหรือ? โลกนี้เป็น อะไรไปแล้ว ทุกคนจ�ำกัดความไม่ได้เลยหรือว่าอะไรผิดอะไรถูก? เขาแค้นมัน ยิง่ กว่าเก่า แต่ขอ้ มูลทีเ่ ตรียมมา หมดสิน้ ไปแล้ว หมดเรือ่ งพูด เขากล่าวออกมา “เราคุยกันเรื่องแกบ่อยครั้งที่ส�ำนักงานใหญ่” “อย่างนั้นเชียว” นอมเบโกตอบ “เรารู้สึกว่าแกไม่ให้ความร่วมมือ” นอมเบโกตระหนักว่ าเธอจะถูกไล่ออกจากงานในไม่กี่นาทีข้างหน้า เหมือนเจ้านายคนก่อนหน้านี้ “อย่างนั้นเชียว” เธอตอบ “ฉันเกรงว่าเราต้องย้ายแก กลับไปเป็นพนักงานประจ�ำ ท�ำงานเก่า เป็นการถาวร” ข้อเสนอสุดหรู ใจป�ำ้ กว่าการไล่เจ้านายคนเก่าเสียอีก นอมเบโกสงสัยว่า วันนี้ท่านผู้ช่วยสุขาภิบาลน่าจะอารมณ์ดีเป็นพิเศษ “อย่างนั้นเชียว” เธอกล่าวอีกครั้ง “แกพูดได้แค่...อย่างนั้นเชียว?” พิต ดู ตุยต์ฉุนกริ้ว “อยากฟังมากกว่านั้น? ฉันอยากจะบอกมิสเตอร์พิต ดู ตุยต์ว่ า 36
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
มิสเตอร์พิต ดู ตุยต์โง่งั่งหาใดเปรียบ แต่การสาธยายให้เข้าใจซาบซึ้ง ก็ถึงขั้น ท้อแท้สิ้นหวังทีเดียว งานแบกขี้นานหลายปีสอนสั่งฉันในเรื่องนั้น ท่านก็คง ทราบดีว่าที่นี่ก็มีไอ้งั่งเกลื่อนกล่นมากหลายเช่นกัน, มิสเตอร์พิต ดู ตุยต์ ดังนั้น หนทางดีที่สุด ฉันจะหายหน้าไป จะได้ไม่ต้องเจอหน้าท่านอีก” กล่าวจบ นอมเบโกผลุนผลันเดินออกจากส�ำนักงาน เธอพูดคล่องพูดเร็วจนพิต ดู ตุยต์ไม่มีเวลาตอบสนอง หายตัวหลุดไป จากเงื้อมมือของเขา การเดินพล่านไปเสาะหาเธอตามเพิงไม้ ไม่มีทางเกิดขึ้น อยู่แล้ว ถ้าถามใจเขา มันอยากจะซ่อนตัวอยู่ในหล่มขยะนี้นานแค่ไหนก็เชิญ จนกว่าวัณโรค ยาเสพติด หรือคนอ่านไม่ออกเขียนไม่ได้อีกคน หยิบมีดปักอก “อ๊าก” พิต ดู ตุยต์แผดเสียงออกมา พยักหน้าเรียกองครักษ์ที่พ่อ ว่าจ้างมา ได้เวลาเดินทางกลับสู่อารยธรรมแล้ว แน่อยู่แล้ว ต�ำแหน่งผู้จัดการของนอมเบโกไม่ใช่สิ่งเดียวที่หายวับไปกับตา งาน แบกอุจจาระก็หายตามไปด้วย ซึ่งก็หมายถึงเงินเดือนเดือนสุดท้ายด้วย เป้ของเธอบรรจุสมบัติน้อยนิด เสื้อผ้าอีกชุด หนังสือสามเล่มของ ลุงธาโบ และเนื้อแห้งแอนทีโลปที่เธอซื้อด้วยเงินไม่กี่เหรียญที่เหลืออยู่ เธออ่านทั้งสามเล่มจบแล้ว ท่องจ�ำได้จนขึ้นใจ แต่การด�ำรงอยู่ของ หนังสือ สัมผัสและกลิ่นให้ความสุขซ่าน เช่นเดียวกับเพื่อนร่วมงานขนอุจจาระ ต่างกันเพียงนิดที่ความรู้สึกตอบสนองเป็นไปในทางตรงกันข้าม ย�่ำเย็นแล้ว อาการเย็นเยือก นอมเบโกสวมแจ๊กเก็ตตัวเดียวที่มีอยู่ เธอ นอนบนฟูก ดึงผ้าห่มมาคลุมร่าง (ผ้าปูที่นอน เธอสละให้ธาโบน�ำไปใช้เป็น ผ้าคลุมศพไปแล้ว) เธอจะออกเดินทางจากที่นี่ในตอนเช้าตรู่ ในทันใด เธอทราบแล้วว่าเธอจะไปที่ใด เธออ่านในหนังสือพิมพ์วันก่อน เธอจะไปที่หมายเลข 17 ถนนอันดรีส ในพริทอเรีย นพดล เวชสวัสดิ์
37
หอสมุดแห่งชาติ เท่าที่เธอทราบ ที่นั่นไม่ใช่สถานที่ต้องห้ามส�ำหรับคนผิวสี หากมีโชค สักนิด เธอพอจะเข้าไปได้ หลังจากเข้าไปที่นั่นแล้ว จะท�ำอะไรต่อ นอกจาก ไปยืนชมและสูดกลิ่นหนังสือ ไม่ทราบได้ แต่นั่นเป็นจุดเริ่มต้น เธอรู้สึกว่า วรรณกรรมจะน�ำทางชี้ทิศให้เธอได้ เมื่อมีจุดหมายแน่ชัดแล้ว เธอหลับสนิทเป็นครั้งสุดท้ายในเพิงไม้ที่ ได้รับมรดกตกทอดจากมารดาเมื่อห้าปีก่อน นอมเบโกหลับด้วยรอยยิ้มบน ริมฝีปาก เรื่องที่ไม่เคยเกิดขึ้นมาก่อนในชีวิต ยามเช้ามาถึง เธอออกเดินทาง ถนนทอดยาวต่อหน้า เส้นทางไม่สั้นนัก การเดินเท้าหลุดออกจากโซเวโตเป็นครั้งแรก จะยาวไกลห้าสิบห้าไมล์ เดินมาได้กว่าหกชั่วโมง ผ่านสิบหกไมล์ของห้าสิบห้าไมล์ นอมเบโก มาถึงใจกลางมหานครโยฮันเนสเบิร์ก โลกใหม่! เหลียวมองทางไหน มีแต่ คนขาว เค้าหน้าเหมือนพิต ดู ตุยต์ถ้วนทั่วทุกตัวคน นอมเบโกตื่นตาตื่นใจ ไปกับโลกรอบข้าง มองด้วยความสนใจยิ่ง มีป้ายนีออน ไฟสัญญาณจราจร และผูค้ นมากหลายโกลาหล รถยนต์ใหม่เอีย่ มวาววับ รถทีเ่ ธอไม่เคยเห็นมาก่อน เธอเหลียวมองอีกทาง มองเห็นรถยนต์คันหนึ่งพุ่งตรงมาหาเธอ ความเร็วสูง... บนทางเท้า นอมเบโกได้คิดชั่ววูบว่ารถยนต์สวย แต่ไม่มีเวลามากพอจะหลบให้พ้น j j j
วิศวกรเองเยิลเบร็ก ฟาน เดอร์ วิสเธเซ็นใช้เวลาตลอดบ่ายในบาร์เหล้าของ โรงแรมฮิลตันพลาซา บนถนนควอร์ตซ์ จากนั้นเดินมาขึ้นรถโอเปิลแอดมิรัล 38
หญิงสาวผู้ช่วยชีวิตราชาสวีเดน
ขับรถมุ่งหน้าขึ้นเหนือ ไม่ น ่ า จะเป็ น เรื่ อ งง่ า ยที่ จ ะขั บ รถหลั ง จากดื่ ม บรั่ น ดี ห นึ่ ง ลิ ต รลงท้ อ ง วิศวกรไปได้ไม่ไกลกว่าสี่แยก รถโอเปิลของเขาปีนขึ้นทางเท้า ห่ะ, ขับรถทับ ไอ้มืดแล้วหรือ? สาวน้อยใต้ล้อรถโอเปิลของวิศวกรมีชื่อว่า นอมเบโก อดีตเจ้าพนักงาน ตักขี้ สิบห้าปีและหนึ่งวันก่อนหน้านั้น เธอลืมตามาดูโลกในเพิงไม้ในสลัมใหญ่ ทีส่ ดุ ในแอฟริกาใต้ รายล้อมด้วยสุรา ทินเนอร์ และยาเสพติด มีความคาดหวัง ว่าเธอจะมีชีวิตอยู่อีกชั่วระยะ ก่อนจะจมโคลนตายไปพร้อมกับอุจจาระใน แขวง B ของโซเวโต ในมวลหมูผ่ คู้ นทีเ่ กิดและอาศัยอยูท่ นี่ นั่ นอมเบโกเป็นเพียงคนเดียวทีเ่ ดิน จากมา เธอลาจากเพิงไม้อาศัยเป็นครั้งแรก และครั้งสุดท้าย แต่เธอไปได้ไม่ไกลกว่าใจกลางเมืองโยฮันเนสเบิร์ก ก่อนที่จะทอดร่างอยู่ ใต้ล้อรถโอเปิลแอดมิรัล กระดูกหักยับเยิน จบสิ้นเพียงเท่านี้หรือ? ความคิดท้ายสุดของเธอก่อนจมหายไปในห้วง ด�ำมืด ไม่ง่ายขนาดนั้น
นพดล เวชสวัสดิ์
39