THE FACES OF LARNAKA Οδοιπορικό στα χωριά εκείνα που διατηρούν την παράδοση ζωντανή. Trekking in villages where tradition is alive.

Αποθήκες χαρουπιών στο χωριό Ζύγι. Εκεί δουλεύει ο κύριος Κώστας ως οδηγός τρακτέρ και εργάτης, με παλιές πρακτικές και μηχανήματα που μπήκαν ξανά σε λειτουργία. Carob warehouses in the village of Zygi. Mr Costas works as an operator of machinery and a tractor, using the old ways of production. Silvio έχει ήδη στήσει το τριπόδι

Οτου και ετοιμάζεται για τις πρώτες λήψεις. Η κυρία Δήμητρα τον κοιτά με λαχτάρα και συστολή ταυτόχρονα, όταν της ζητά να φωτογραφηθεί. Στο πρόσωπό της μπορείς να διακρίνεις όλες τις εμπειρίες της ζωής της. Ολόκληρες δεκαετίες σκληρής δουλειάς. Τα τελευταία 15 χρόνια εργάζεται στις αποθήκες χαρουπιών, στο Ζύγι, μαζί με το γιο της Αντρέα. «Δεν μπορώ να κάθομαι. Δεν ζω, όταν δεν κάνω τίποτα». Ποζάρει στο φακό χαμογελώντας αμήχανα. Πίσω της απλώνονται σωροί με χαρούπια. Αφού τα μαζέψουν οι παραγωγοί των γύρω περιοχών, τα ξεφορτώνουν στις αποθήκες και έπειτα ξεκινά η διαδικασία του διαχωρισμού από τα ξερά κλαδιά και τα φύλλα. Η δουλειά γίνεται με τα πόδια και τα χέρια, όπως παλιά – πάνω από μισό αιώνα πριν. Κοιτάζοντας γύρω, λίγα έχουν αλλάξει από τότε. Ακόμη και τα μηχανήματα που χρησιμοποιούν οι εργάτες χρονολογούνται από τότε. «Οι νέοι ιδιοκτήτες ήθελαν να διατηρήσουν τις παλιές πρακτικές, οπότε βρήκαν τα παλιά μηχανήματα και τα ξαναέβαλαν σε λειτουργία. Μπορεί να ακούγεται περίεργο σε κάποιους, αυτή η έλλειψη νέας τεχνολογίας, αλλά έχει μια άλλη αίγλη αυτός ο τρόπος», μας λέει ο κύριος Κώστας, εργάτης και οδηγός τρακτέρ στις αποθήκες.

ΜΑΥΡΟΣ ΧΡΥ ΣΟΣ

Έπειτα από μία μεγάλη περίοδο καμπής, το χαρού-

Silvio has set up his tripod and is ready to take the first shots. Mrs Dimitra looks shy but eager to begin. One can readily see decades of hard work and life experience etched on her face. She and her son Andreas have worked in the carob warehouses of Zygi for the past 15 years. “I can’t sit around. I don’t feel alive when I do nothing,” she says. Dimitra poses awkwardly, smiling at the camera. There are piles of carobs behind her. Gathered by local producers who unload their harvests at the warehouse, it is time to pick the carobs from among dried branches and leaves. As was done more than half a century ago, the work still requires both feet and hands. Little has changed since then. Upon inspection, even the machinery used by the workers is outdated. According to Mr Costas, a tractor driver

Στη Μαρίνα Ζυγίου, τα καΐκια επιστρέφουν φορτωμένα με ψάρια που μπορείτε να απολαύσετε στις ξακουστές ψαροταβέρνες της περιοχής με θέα τη θάλασσα. Boats returning to Zygi Marina loaded with fish that you can enjoy in the famous tavernas overlooking the sea.

πι πήρε ξανά τα πάνω του, μας εξηγεί η κοινοτάρχης Ζυγίου, κ. Γεωργία Μιχαήλ. «Θεωρείται ένα από τα πιο δημοφιλή superfoods της εποχής και ο κόσμος το ψάχνει σε όλες του τις μορφές. Η μεγαλύτερη ζήτηση έρχεται από το εξωτερικό, οπότε δουλεύουμε κυρίως με εξαγωγές», μας λέει. Όση ώρα μιλάμε, καταφθάνουν νέα φορτία με χαρούπια. «Το τελευταίο διάστημα, πολλοί νέοι μπήκαν στο επάγγελμα και ξαναφυτεύουν χαρουπιές. Αυτές που κάποτε οι πιο παλιοί ξήλωναν για να αντικαταστήσουν με οτιδήποτε άλλο. Είναι εύκολο δέντρο η χαρουπιά και αξίζει να ασχοληθείς», επισημαίνει η Άννα Κοσμά, πρόεδρος του Συλλόγου Γυναικών Υπαίθρου και ξεναγός μας σε αυτή τη διαφορετική διαδρομή.

Η κυρία Δήμητρα, ο Αν τρέας και ο κύριος Κώσ τας ετοιμάζονται για το πρώτο διάλειμμα της ημέρας. Στο πλαστικό τραπέζι έξω στην αυλή έχουν βγάλει χαλλούμι, ζεστό ψωμί, ε λιές, ντομάτα και κυπριακό καφέ για το «μπούκωμα». Μπαίνοντας στο αυτοκίνητο, η μυρωδιά από το θρυμματισμένο χαρούπι με γυρίζει πίσω χρόνια, τότε που βοηθούσα τη γιαγιά μου να φτιάξουμε «τερτζιελλούθκια» με το χαρουπόμελο.

Μικρή στάση στη Μαρίνα Ζυγίου. Ο κύριος Πανίκκος και ο κύριος Ττοουλής μόλις επέστρεψαν από την πρωινή τους βόλτα με το καΐκι, με λίγα λεοντόψαρα. Τα δύο αδέλφια ψαρεύουν για πάνω από έξι δεκαετίες «κι operating for the warehouses, “Current producers want to preserve the old ways, so they acquire old machinery and put them back into operation. The lack of new technology may sound strange to some, but the old ways have their appeal.”

BLACK GOLD

Georgia Michael, Community Leader of Zygi, explains that, after a long period of decline, carob has made a comeback; “Currently, it is one of the most popular superfoods, and people are consuming it in all its forms. The biggest demand comes from abroad, so we mainly work in exports.” As we speak, new shipments of carobs are arriving. Anna Kosma, our guide and the president of the Women’s Association of Rural Larnaka, informs us that “Recently, many young people have entered the profession, replanting carob trees where the previous generation uprooted and replaced them. The carob tree is easy to cultivate.”

Dimitra, Andreas and Costas prepare for their first break of the day. Outside on a table, they lay a Cypriot Boukoma (breakfast) of halloumi, warm bread, olives, tomatoes and cof fee. The smell of crushed carob reminds me of when I would help my grandmother make Tertzelouthkia (spiral-shaped cookies) with carob honey.

Στο Μαρώνι ζουν περισσότεροι από 700 κάτοικοι, με πολλούς να είναι ξένοι που αγάπησαν το χωριό και αποφάσισαν να μείνουν μόνιμα. Today, over 700 residents live permanently in Maroni, many of whom are foreigners who fell in love with it.

όσο μας κρατούν τα πόδια μας, θα συνεχίσουμε να το κάνουμε», μας λέει χαμογελώντας ο κ. Πανίκκος. Πίσω μας, οι ξακουστές ψαροταβέρνες του Ζυγίου ξεκινούν τις ετοιμασίες για το μεσημέρι. Ο καιρός είναι ακόμη καλός και ευνοεί μικρές αποδράσεις από την πόλη για φρέσκο ψάρι δίπλα στη θάλασσα. Στη διαδρομή για την επόμενη στάση μας, η κοινοτάρχης μάς λέει για τη μεγάλη ανάπλαση που προγραμματίζεται στην περιοχή.

ΣΤΑ ΠΕΤΡΟΧΤΙΣΤΑ ΣΟΚ ΑΚΙΑ ΜΕ ΤΙΣ ΒΟΥΚ ΑΜΒΙΛΙΕΣ Κ ΑΙ ΤΑ ΓΙΑ ΣΕΜΙΑ

Στο Teacher’s House, στο Μαρώνι, μας περιμένει ήδη ο Αντώνης με τη μητέρα του, την κυρία Μαίρη. Δυνατή γυναίκα, το καταλαβαίνεις από το βλέμμα και από τον τρόπο που κινείται στο χώρο. Ο Αντώνης, αφού σπούδασε ξενοδοχειακά, επέστρεψε στο χωριό και ανέλαβε τα δύο αγροτουριστικά καταλύματα που είχαν δημιουργήσει οι γονείς του χρόνια πριν. Σήμερα, στο χωριό ζουν περισσότεροι από 700 μόνιμοι κάτοικοι, με πολλούς να είναι ξένοι που αγάπησαν το χωριό και αποφάσισαν να μείνουν μόνιμα. «Σύντομα, έρχεται μία μεγάλη ανάπτυξη στο χωριό από έναν επενδυτή, που αγόρασε ένα παλιό αρχοντικό για να φτιάξει πολλά μικρά καταλύματα. Η ζήτηση μεγαλώνει το τελευταίο διάστημα και η προσφορά είναι μικρή», τονίζει η Γεωργία Γιασεμίδου, γραμματέας του Κοινοτικού Συμβουλίου και ταχυδρόμος του χωριού.

Η κυρία Μαίρη μάς κερνά τη σπιτική μαν ταρινάδα που έφτιαξε και ο Αντώνης σερβίρει το παραδοσιακό κυπριακό πρωινό: αυγά μάτια, λούντζα κρασάτη, ζεστό Af ter leaving, we made a shor t stop at Zygi Marina. Mr Panikkos and Mr Toulis have just returned from their morning outing, having caught a few lionfish. The two brothers have been fishing for over six decades. “As long as our legs support us, we will continue to do so,” says Panikkos with a grin. Behind the marina, the famous fish taverns of Zygi are preparing for lunch. T h e weath er is favoura ble, m ea ning people from the city will escape for fresh fish by the sea. On our way to the next stop, Georgia reveals new plans for redeveloping the area.

STONE-PAVED ALLEYS WITH BOUGAINVILLAEA AND JASMINE

Antonis and his mother, Mary, are waiting for us at Teacher’s House in Maroni. You can tell from her demeanour and movements that Mrs Mary is a dynamic woman. After studying hotel management, her son returned to their village and took over two established agro -to u rist fa mily b usin esses. Tod ay, over 70 0 residents live permanently in Maroni, many of whom are foreigners who fell in love with it and decided to stay. Georgia Yiasemidou, secretary of the Community Council and a postwoman, informs that “An investor purchased an old mansion in the village with plans to renovate it into several small apartments. It’s a major development. Lately, demand for accommodations is growing, and availability is limited.”

Mary treats us to homemade tangerine lemonade. Meanwhile, Antonis serves us a traditional breakfast of fried eggs, Lountza (pork tenderloin cured in red wine), warm bread, red tomatoes, and homemade jams. Everything is pure and fresh.

On our way, we encounter Kyriakos, owner of The

Στο χωριό Μαρώνι, η κυρία Μαίρη και ο γιος της, Αντώνης, μας κερνούν παραδοσιακό κυπριακό πρωινό και σπιτική μανταρινάδα. Mrs Mary and her son, Antonis, treats us to a traditional Cypriot breakfast and homemade tangerine juice, in the village of Maroni.

Σπιτικές πίτσες, ψημένες στον ξυλόφουρνο, σερβίρει η Μαρία στο Piazza Maroni, ενώ στον Άγιο Θεόδωρο οι γυναίκες διδάσκουν παράδοση μέσα από ποικίλα βιωματικά εργαστήρια. Maria of Piazza Maroni serves homemade, woodfired oven pizzas. In Agios Theodoros, women teach local traditions through various experiential workshops. ψωμί, φρέσκια κόκκινη ντομάτα, σπιτικές μαρμελάδες. Όλα αγνά, όλα της ημέρας.

Στη διαδρομή μάς πετυχαίνει ο Κυριάκος και μας προσκαλεί στο Old Coffee Shop για έναν καφέ στα γρήγορα. Πρώην artisan baker στη Λάρνακα, αποφάσισε να τα αφήσει όλα και να φτιάξει ένα δικό του χώρο στο χωριό. «Προς το παρόν ανοίγει μόνο Σαββατοκύριακα, αλλά σταδιακά θα λειτουργεί περισσότερες ημέρες. Εστιάζω στο κρασί και στα platters, αλλά σερβίρω και καφέ με πρωινό τις Κυριακές, που ανοίγω πιο νωρίς». Με βλέπει που παρατηρώ τη βιβλιοθήκη στην αυλή και μου αναφέρει πως στην αποθήκη έχει ακόμη πολλές κούτες με βιβλία, τα οποία σύντομα θα βρουν κι αυτά το χώρο τους.

Στο Piazza Maroni, λίγα μέτρα πιο κάτω, η Μαρία έχει ήδη στρώσει τραπέζι κι έχει σερβίρει τις σπιτικές πίτσες που μόλις έχει βγάλει από τον ξυλόφουρνο. Στο μενού θα βρεις τα πάντα, από πιάτα σχάρας μέχρι κλασικά κυπριακά φαγητά, αλλά η πίτσα της ξεχωρίζει για τη γεύση και την ποιότητα.

ΣΥΝΕΧΙΖΟΝΤΑ Σ ΤΗΝ ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ

Η ίδρυση και η πορεία του Συλλόγου Γυναικών Υπαίθρου Λάρνακας είναι από τις κορυφαίες στιγμές της πολυπράγμονος Άννας, μίας εκ των ιδρυτριών του Συλλόγου. Στο Κέντρο Βιωματικών Εργαστηρίων στον Άγιο Θεόδωρο, βρίσκονται από νωρίς η Γεωργία και οι κυρίες Άντρη, Παναγιώτα και Παρασκευή για να ετοιμάσουν τα παραδοσιακά προϊόντα τους. Στο ένα τραπέζι η κυρία Άντρη έχει απλώσει τα κεντήματά της και περιμένει τις οδηγίες Old Coffee Shop, who invites us in. A former artisan baker in Larnaka, he decided to drop everything to open a new place in Maroni. “At the moment, I’m only open on weekends, but gradually I’ll include more days. I focus on coffee, wine and assorted platters, but I also serve breakfast early on Sundays.” Kyriakos keeps a library in the yard. He notices me examining his books and says, “I’ve boxes full of more that will find a home here.”

A few metres away, in Piazza Maroni, owner Maria has already set out a variety of freshly-baked wood-oven pizzas on a table. Though she serves classic Cypriot dishes and grilled fare, her pizza is what shines for its quality and flavour.

CONTINUING TRADITION

Establishing and progressing the Women’s Association of Rural Larnaka are among the notable achievements of the ever-busy, Anna. From early morning at the Experiential Workshops Centre in Agios Theodoros, Georgia, Mrs Andri, Mrs Panagiota, and Mrs Paraskevi work making traditional goods. Mrs Andri has laid out her embroideries on a table for the photographer. Nearby, Mrs Paraskevi and Mrs Panagiota have started making Sklinitzi and other traditional pasta. “Our association is vibrant, and anyone can participate freely. We hold workshops teaching cooking, jam-making, vegan cuisine, and embroidery. People have embraced them all. There are over 40 workshops, and we regularly organise open-air markets offering our products,” Anna

Ο Σύλλογος Γυναικών Υπαίθρου Λάρνακας είναι ένας ζωντανός οργανισμός με δωρεάν συμμετοχή για κάθε ενδιαφερόμενο. The Women’s Association of Rural Larnaka is vibrant, and anyone can participate freely.

του φωτογράφου. Δίπλα, η κυρία Παρασκευή και η κυρία Παναγιώτα έχουν ξεκινήσει να φτιάχνουν σκλινίτζια και άλλα παραδοσιακά ζυμαρικά. «Ο Σύλλογος είναι ένας ζωντανός οργανισμός, στον οποίο μπορεί να συμμετέχει οποιοσδήποτε δωρεάν. Έχουμε βιωματικά εργαστήρια, στα οποία διδάσκουμε μαγειρική, κέντημα, σμιλί, μέχρι και εργαστήριο παραδοσιακής vegan κουζίνας, και πλέον ο κόσμος τα έχει αγκαλιάσει. Διατηρούμε περισσότερα από 40 βιωματικά εργαστήρια, ενώ ανά τακτά χρονικά διαστήματα διοργανώνουμε και μία υπαίθρια αγορά παραδοσιακών προϊόντων, με τις γυναίκες από τις 18 κοινότητες της περιοχής να στηρίζουν, για να μη χαθεί η παράδοση του τόπου μας», μας λέει η Άννα, καθώς δοκιμάζουμε τα vegan αφέλια με σόγια της Αναστασίας. Απρόσμενα εύγευστα, ομολογώ! Η κυρία Παναγιώτα μάς αποχαιρετά με ένα δικό της τσιαττιστό για τα μακαρόνια και ξεκινάμε για τον τελευταίο μας προορισμό, την Αναφωτίδα.

ΕΝΑ ΧΩΡΙΟ ΛΟΥ ΣΜΕΝΟ ΜΕ ΦΩΣ

«Αναφωτία, έτσι το λέμε εμείς εδώ», μας λέει ο κύριος Σταύρος Καραγιώργης, κοινοτάρχης του χωριού, με το που φτάνουμε στο σπίτι του. «Το όνομα του χωριού προέκυψε από το φως που το λούζει καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας», διευκρινίζει. Στο τραπέζι μάς περιμένουν τα πρώτα κεράσματα: ζεστός παλουζές της ώρας, σιtells us. “Women from 18 local communities give their all to preserve our traditions.” We sample Anastasia’s soy-vegan Afelias fillets, and they are unexpectedly delicious! Panagiota bids us farewell, singing Tsiattisto – a ditty about spaghetti. We depart for Anafotida, our final destination.

A VILLAGE BATHED IN LIGHT

“Anafotia – that’s what we call it here,” says Mr Stavros Karagiorgis, the leader in the community of Anafotida,

ουσιούκκος και παγωμένη ζιβανία – όλα δικής του παραγωγής. Με τη γυναίκα του Χρυστάλλα αποφάσισαν να εκμεταλ λευτούν τα αμπέ λια τους, εφαρμόζον τας όσα είχαν μάθει από τους παππούδες τους. «Προς το παρόν, έχουμε μετατρέψει το σπίτι μας σε εργαστήριο. Σύντομα, όμως, ετοιμάζουμε ένα επαγγελματικό εργαστήρι με όλες τις απαραίτητες πιστοποιήσεις και προδιαγραφές που απαιτούνται, ώστε να βγούμε κανονικά στην αγορά. Αυτή τη στιγμή, δίνουμε μόνο σε φίλους και γνωστούς».

Περπατώντας στο κέντρο του χωριού, εντοπίζω σε κάθε γωνιά του μοναδικά σημεία θέας, με το φως να αναδεικνύει εξαιρετικά τον παραδοσιακό του πυρήνα. Σε κομβικό σημείο, το εμβληματικό Café Aman, η παραδοσιακή ταβέρνα του χωριού, που έχει αναδειχθεί πολλές φορές ως μία από τις καλύτερες μεσογειακές ταβέρνες στην περιοχή, από τους χρήστες του TripAdvisor. «Κάνουν σπουδαίους κεφτέδες και ανθούς κολοκυθιάς, γεμιστούς με τυρί, και τηγανητούς με χυλό μπίρας», μας λέει η Άννα, επισημαίνον τας πως για να βρεις διαθέσιμο τραπέζι, πρέπει να κλείσεις δύο εβδομάδες πριν.

Κάνουμε στάση στην εκκ λησία της Αγίας Φωτεινής. Ο Silvio μάς βγάζει μία ομαδική φωτογραφία, με το χωριό να απλώνεται πίσω μας. Για την επιστροφή ο κ. Σταύρος μάς φορτώνει με σακούλια γεμάτα αμπελίσιο σταφύλι, παλουζέ και σιουσιούκο. Χαμηλώνω το ραδιόφωνο στο αμάξι και ακούω τη θάλασσα να χτυπάει στην ακτή. Μυρίζω το ιώδιο και σκέφτομαι πόση ομορφιά κρύβει η απλότητα των τόπων και των ανθρώπων. upon arriving at his home. “The village takes its name for the light that bathes it throughout the day,” he explains. Various treats await us at his table: fresh-hot Palouzes (pudding made from grape juice) and Soutzoukos (a grape-flavoured chewy sweet). Accompanying these are glasses of iced Zivania, a pomace brandy. All are homemade. Together with his wife, Chr ystalla, they make the most of their vineyards by applying knowledge handed down through generations of family. “For now, our home is our workshop, but we’ll soon have a certified business to enter the professional market. Meanwhile, we treat our friends and acquaintances.”

Walking in the brightness of the village centre, I find unique vantage points at every corner. Café Aman, a traditional taverna and local hub, has been recognised on TripAdvisor on numerous occasions as one of the best M editerra nea n eateries in th e region. “Their meatballs and beer-batter fried, cheese-stuffed zucchini blossoms are incredible,” says Anna, then mentions that it’s necessary to book a table at least two weeks in advance.

We stop at the church of Agia Fotini, and Silvio arranges for a group photo with the village spread out behind us. Before leaving, Mr Stavros loads us with bags full of grapes and sweets. Driving away, I turn down the car radio to hear the sea lapping against the shore, astonished by the beauty inherent in such simple places and humble people.

Η εκκλησία της Αγίας Φωτεινής στην Αναφωτίδα. Το όνομα του χωριού προέκυψε από το φως που το λούζει όλη την ημέρα. The church of Agia Fotini, in Anafotida. The village takes its name from the light that bathes it throughout the day.