ท่านอาจารย์ รศ.ดร.ช�ำนาญ ณ สงขลา คือปูชนียบุคคลตัวอย่างผู้น�ำการ เปลีย่ นแปลง และนักปฏิรปู การศึกษาพอเพียง , มีวสิ ยั ทัศน์กา้ วไกล , เป็นนักบูรณาการ , ผู้เชี่ยวชาญนวัตกรรมสังคมแห่งการเรียนรู้ ถือได้ว่า ได้น้อมน�ำศาสตร์พระราชามา ประยุกต์ใช้อย่างต่อเนือ่ ง ทัง้ ในชีวติ ส่วนตัว , ครอบครัว , การท�ำงานในต�ำแหน่งหน้าทีร่ าชการ มุ่งเน้นการพัฒนาคน พัฒนางาน พัฒนาองค์กรแห่งการเรียนรู้ และปฏิรูปการศึกษา อย่างต่อเนื่อง สร้างสรรค์ ทั้งในและนอกระบบการศึกษา เป็นการวางรากฐานความ มั่นคงของชาติ มิติสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ อย่างเป็นคุณูปการยิ่ง เป็นต้นแบบ ( Model ) นักการศึกษา และนักพัฒนาทีท่ ำ� งานด้วยกระบวนทัศน์เป็นมิตอิ งค์รวม ทุกประการ สอดคล้องกับแก่นสาระปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 3 ห่วง* 2 เงื่อนไข 4 มิติ
หลักเหตุผล พอประมาณ มีภมู คิ มุ้ กันทีด่ ี
ปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพียง
5
สืบเนื่องจากแนวคิดและความตั้งใจในการจัดตั้งส�ำนักส่งเสริมและการศึกษาต่อเนื่อง เพือ่ ให้เป็นองค์กรบริการวิชาการสูส่ งั คมหลากหลายรูปแบบ ทัง้ ผูด้ อ้ ยโอกาส , บุคลากร ภาครัฐ เอกชนซึง่ ท�ำงานช่วยเหลือประชาชนในพืน้ ทีภ่ าคใต้, สตรี เยาวชน องค์กร เครือข่าย ฯลฯ ท่านอาจารย์ จึงได้ก�ำหนดให้มีหน่วยงานย่อยส�ำหรับรองรับภารกิจนี้ เริ่มจากการ จัดตั้งศูนย์อาหารโภชนาการและการพัฒนาชนบทภาคใต้ อ.จะนะ จ.สงขลา ขึ้น เป็น ทั้งศูนย์เรียนรู้ แหล่งสาธิต สถานที่บริการประชาชนในการจัดฝึกอบรมประชุม สัมมนา แบบประหยัด พอเพียง ซึ่งมีท่านอาจารย์ รศ.ดร.วัฒนา ณ สงขลา เป็นผูอ้ ำ� นวยการ ฯ ท�ำ หน้าที่จัดฝึกอบรม ประชุม สัมมนา ช่วยเหลือผู้ด้อยโอกาสในภาคใต้ โดยประสานความ ร่วมมือกับองค์กรต่างๆ อาทิ ศูนย์อำ� นวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ ( ศอ.บต.), ส�ำนักงานพัฒนาชุมชน, ส�ำนักงานเกษตรจังหวัด, วิทยาลัยสารพัดช่าง, ศูนย์การศึกษา นอกโรงเรียน ฯลฯ * ฝึกอบรมหลักสูตรระยะสั้นส�ำหรับสตรี และเยาวชนจังหวัดชายแดนภาคใต้ อาทิ อาหารโภชนาการ , ช่างฝีมอื ต่างๆ , การพัฒนาคุณภาพชีวติ สตรีและเยาวชน , ผลิตภัณฑ์ ชุมชน , การแพทย์แผนไทย , สมุนไพรเพื่อสุขภาพ , ชุมชนเข้มแข็ง ฯลฯ * ด�ำเนินโครงการสาธิตเชิงปฏิบัติการต่างๆ เช่น ร้านอาหารสุขภาพ, ร้านจ�ำหน่าย ผลิตภัณฑ์ชมุ ชน ที่ สถานีบริการวิชาการชุมชน อ.จะนะ จ.สงขลา, ศูนย์เรียนรูก้ ารแพทย์ แผนไทย จ.ปัตตานี และภาคใต้ทสี่ ถานีบริการวิชาการชุมชน จ.ปัตตานี, ศูนย์เรียนรูท้ อ่ ง เที่ยวเชิงอนุรักษ์ ที่สถานีบริการวิชาการชุมชน อ.เทพา จ.สงขลา * ให้บริการสถานที่พัก สถานที่ประชุม อบรม สัมมนาแก่ชุมชน , องค์กร , เครือข่ายทาง สังคมในภาคใต้ ทั้งภาครัฐ ภาคประชาชน ประชาสังคม ที่สถานีบริการวิชาการชุมชน ทั้ง 3 แห่ง ( จะนะ, เทพา, ปัตตานี )
7
* พบปะ เยี่ยมเยียน เสริมพลัง จัดอบรม สนับสนุนการจัดตั้งกลุ่มต่างๆในชุมชน, สนับสนุนการรวมกลุ่มแก้ไขปัญหาในชุมชน เช่น กลุ่มผ้าบาติค บ้านปอซัน อ.ยะรัง จ.ปัตตานี, สมาคมแพทย์แผนไทย จ.ปัตตานี, กลุ่มแม่บ้านธรรมาธิปไตย อ.ยะหริ่ง จ.ปัตตานี, ชุมชนกะมิยอ อ.เมือง จ.ปัตตานี * ร่วมมือกับ องค์กรภาครัฐ , เอกชน , ภาคประชาสังคม ในการขับเคลื่อนภารกิจแก้ไข ปัญหาต่างๆของภาคใต้ อาทิ * รว่ มมือกับส�ำนักงานกองทุนเพือ่ การลงทุนทางสังคม ( Social Investment Fund หรือ SIF) ซึ่งสนับสนุนงบประมาณโดยธนาคารโลก ช่วยแก้ปัญหาวิกฤติเศรษฐกิจสังคม ชายแดนใต้ ยุค IMF รับเป็นคณะติดตามประเมินผล ( พศ.2543 ถึง 2545 ) * บุคลากรร่วมเป็นวิทยากร , วิทยากรกระบวนการ , อาจารย์พเิ ศษ , เป็นคณะท�ำงาน , ที่ปรึกษาแก่องค์กรภาครัฐ เอกชน ประชาสังคม ชุมชน เครือข่ายทางสังคม เช่น ศอ.บต. , ค่ายอิงคยุทธบริหาร , กอ.รมน.ภาค 4 ส่วนหน้า , ส่วนราชการทหาร ต�ำรวจ พลเรือน , สถาบัน ชุมชนท้องถิ่นพัฒนา, ส�ำนักงานวิจัยเพื่อท้องถิน่ ภาคใต้ ( สกว. ), โรงเรียนนายร้อยต�ำรวจ สามพราน จ.นครปฐม, ศูนย์บรู ณาการพัฒนาพืน้ ทีพ่ เิ ศษ 5 จังหวัดชายแดนภาคใต้ กอ.รมน. ภาค 4 ส่วนหน้า, เครือข่ายผู้น�ำเยาวชนชายแดนภาคใต้ , ส่วนราชการ , ภาครัฐ เอกชน ภาค ประชาสังคม ภาคประชาชนอีกมากมาย ซึ่งเป็นองค์กรที่มีภารกิจช่วยแก้ไขปัญหา สถานการณ์การไอเอ็มเอฟ, สถานการณ์ชายแดนใต้ * วิจยั ปฏิบตั กิ ารเสริมพลังความมัน่ คงของชาติ มิตสิ งั คมและความมัน่ คงของมนุษย์ เรือ่ ง ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง : ธรรมาธิปไตยในพระองค์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ภูมิพลอดุลยเดชมหาราช (ความร่วมมือกับส�ำนักงานช่วยเหลือทางวิชาการ เขต 12 สงขลา กระทรวงพัฒนาสังคมและความมัน่ คงของมนุษย์ , คณะสิง่ แวดล้อม มหาวิทยาลัย มหิดล ศาลายา จ.นครปฐม , ศูนย์บรู ณาการพัฒนาพืน้ ทีพ่ เิ ศษ 5 จชต. กอ.รมน.ภาค 4 ส่วนหน้า , องค์กรภาคประชาชนเพือ่ สันติและเศรษฐกิจพอเพียงชายแดนใต้ : พศ.2550 ถึง 2551)
9
รองศาสตราจารย์ ดร.ช�ำนาญ ณ สงขลา (นามสกุลเดิม ประทุมสิ นธุ์) เป็นปูชนียบุคคลตัวอย่างผู้น�ำการเปลี่ยนแปลง และนักปฏิรูป การศึกษา ของภาคใต้ ผู้มีความพอเพียง มีวิสัยทัศน์ก้าวไกล เป็น นักบูรณาการ ผูเ้ ชีย่ วชาญนวัตกรรมสังคมแห่งการเรียนรู้ ซึง่ ได้สร้าง คุณูปการที่แผ่ขยายสร้างคุณค่าต่อสังคมอย่างต่อเนื่อง และส่งต่อ คุณค่าแห่งชีวิตให้รุ่นต่อไปในหลายหลายมิติอย่างต่อเนื่อง รองศาสตราจารย์ ดร.ช�ำนาญ ณ สงขลา ศิษย์เก่าโรงเรียนมหาวชิราวุธ ผู ้ ส อบชิ ง ทุ น ตั ว แทนภาคใต้ ไ ปศึ ก ษาวิ ช าการศึ ก ษาที่ วิ ท ยาลั ย บ้านสมเด็จ และเป็นนักการศึกษาชัน้ น�ำด้านภูมศิ าสตร์ ทีไ่ ด้ทนุ ฟูล ไบรท์ไปศึกษาต่อทีม่ หาวิทยาลัยอินเดียนา ในระดับปริญญาโท และ จบระดั บ ปริ ญ ญาเอกสาขาการศึ ก ษาจากมหาวิ ท ยาลั ย มิ ซ ซู รี่ ประเทศสหรัฐอเมริกา นอกเหนือจากการก่อตัง้ คณะศึกษาศาสตร์
11
12
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์และ โอนย้ายจากวิทยาลัย วิชาการศึกษา ประสานมิตร มา รับต�ำแหน่งเป็นคณบดีคนแรกเมือ่ ปี 2517 แล้ว อาจารย์ชำ� นาญได้ขยายงานในคณะ ศึกษาศาสตร์ให้มีโปรแกรมที่หลากหลาย อีกทั้งได้จัดตั้งโปรแกรมโรงเรียนสาธิต มัธยมศึกษาส�ำหรับนักเรียนไทยมุสลิม โปรแกรมฝึกอบรมเยาวชนจังหวัดชายแดน ภาคใต้ ด้วยวิสัยทัศน์ที่มองเห็นบริบทแห่งความยั่งยืน นอกจากนี้ ด้วยปณิธานในการ สร้างบริการทางวิชาการที่ทรงคุณค่าแก่สังคมและประชาชน อาจารย์ช�ำนาญได้จัดตั้ง
13
ส� ำ นั ก ส่ ง เสริ ม และการศึ ก ษาต่ อ เนื่ อ ง รวมทั้ ง จั ด ตั้ ง ศู น ย์ พั ฒ นาเยาวชนภาคใต้ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และได้บูรณาการความร่วมมือหลากหลายภาคส่วนรวม ถึงได้รับเกียรติเป็นที่ปรึกษาศูนย์อ�ำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ รองศาสตราจารย์ ดร.ช�ำนาญ ณ สงขลา ได้รเิ ริม่ จัดท�ำโครงการศึกษาศาสตร์เพือ่ พัฒนา ชุมชน โดยความร่วมมือกับมหาวิทยาลัย มิซซูรี่ ประเทศสหรัฐอเมริกาจนกระทั่งคณะ สามารถจัดตัง้ โปรแกรมปริญญาโท สาขาศึกษาศาสตร์เพือ่ พัฒนาชุมชน และมีโครงการ ร่วมมือกับมหาวิทยาลัยมิซซูรี่ เพือ่ พัฒนาบุคคลากรระดับปริญญาเอกให้แก่มหาวิทยาลัย สงขลานครินทร์ และได้รบั เกียรติ จากมหาวิทยาลัยมิซซูรี่ ให้รบั ปริญญาเอกดุษฎีบณ ั ฑิต กิตติมศักดิ์ สาขามนุษยธรรมอีกด้วย รองศาสตราจารย์ ดร.ช�ำนาญ ณ สงขลา เป็นผู้มีความรู้ความสามารถ และได้กระท�ำ ประโยชน์ยิ่งแก่การพัฒนาการศึกษาของภาคใต้ เป็นผู้อุทิศตนต่อส่วนรวมอย่างแท้จริง และยังได้สร้างชื่อเสียงแก่มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์โดยได้รับ พระกรุณาโปรดเกล้า เป็นวุฒิสมาชิก ในสมัยนายกรัฐมนตรี ชวน หลีกภัย สิ่งใดท�ำให้ รองศาสตราจารย์ ดร. ช�ำนาญ ณ สงขลา ซึ่งปัจจุบัน อายุ 92 ปี สามารถ เป็นผู้ที่ส่งต่อคุณค่าที่ส�ำคัญยิ่งต่อสังคม ซึ่งยังสามารถแผ่ขยายสร้างคุณค่าในหลายมิติ อย่างต่อเนื่อง สิ่งใดเป็นบทเรียนรู้จากสุภาพบุรุษผู้น�ำซึ่งสร้างความแตกต่างด้วยความ รักผูกพัน สิง่ ใดเป็นแรงบันดาลใจให้คนรุน่ ต่อไปสานต่อ ในบทความนี้ ทายาทของ อาจารย์ ได้รวบรวมมุมมองที่ได้สังเกตท่านอาจารย์มาตลอดชีวิตในฐานะลูกชาย ศิษย์ และ คนรุ่นต่อไปไว้ดังนี้
14
15
1. 2. 3. 16
พลังของ รองศาสตราจารย์ ดร. ช�ำนาญ ณ สงขลา ก�ำเนิดจากปณิธานที่ท่านตั้งมั่นใน การสร้างสรรค์ภาคใต้บ้านเกิดของท่านให้มีความรักผูกพัน และความภาคภูมิใจในการ สร้างสรรค์ประชาชนคุณภาพให้กบั ประเทศไทย ปณิธานนีเ้ ป็นสิง่ ทีท่ า่ นเฝ้าคิดอยูท่ กุ วัน ตั้งแต่พวกเราจ�ำความได้ จวบจนทุกวันนี้ และพลังที่บริสุทธิ์จากปณิธานของท่านได้ส่ง ต่อมาถึงพวกเราในรูปแบบต่างๆตลอด 60 ปีในวัยท�ำงานของท่าน รวมถึงอีกกว่าสามสิบปี ในการใช้ชีวิตและยังเปี่ยมพลังให้ผู้อื่นในการเดินหน้าต่อไป
จากวัยเด็กในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง ด้วยการเลีย้ งดูของคุณแม่ รองศาสตราจารย์ ดร.ช�ำนาญ ณ สงขลา เป็นผู้ที่สร้างตัวเองด้วยสองมือและความศรัทธาในศักยภาพของ ตนเอง ตลอดเส้นทางที่ยากล�ำบาก แม้ชาติก�ำเนิดของท่านจะปรากฎว่าท่านเป็นบุตร คนที่ 10 ของ พระยาอภิรักษ์ราชอุทยาน (ทิตย์ ณ สงขลา) เจ้ากรมสวนหลวง ผูร้ บั พระราชทานนามสกุล ณ สงขลา และองค์มนตรีในล้นเกล้ารัชกาลที่ 6 และ 7 อาจารย์ ช�ำนาญ มีความถ่อมตัวและศรัทธาอย่างยิง่ ในการสร้างศักยภาพ และสร้างความภาคภูมใิ จ ด้วยสองมือของตนเอง ตลอดชีวติ การท�ำงานของท่าน ซึง่ ใช้นามสกุลประทุมสินธุ์ ซึง่ เป็น นามสกุลของคุณแม่ ความศรัทธาในศักยภาพตนเองนี้เป็นบทเรียนรู้ส�ำคัญ
รองศาสตราจารย์ ดร.ช�ำนาญ ณ สงขลา เป็นผู้ที่ใช้ชีวิตด้วยแก่นความรัก ความกตัญญู ท่านวางแผนชีวิตอย่างสม�่ำเสมอ และมีแผ่นกระดาษที่คอยเขียนถึงก้าวต่างๆในชีวิต ของท่าน การวางแผนชีวิตด้วยแก่นความรักความกตัญญู ท�ำให้ท่านมีความกล้าหาญ และรอบคอบพร้อมกันไป การตัดสินใจครั้งส�ำคัญของท่านที่โยกย้ายครอบครัวทั้งหมด จากโอกาสในกรุงเทพ มหานคร มาที่มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์วทิ ยาเขตปัตตานี ้ เป็นก้าวส�ำคัญทีข่ บั เคลือ่ นด้วยความรักความกตัญญู ซึง่ ท่านเดินหน้าลงมือท�ำตามแผนชีวติ อย่างกล้าหาญ และยืนหยัดเพือ่ ปณิธานการสร้างสรรค์ภาคใต้ดว้ ยทุกหยดพลังของท่าน
17