AWN Magazine 2018, 5 by AWN Magazine/Westerheem

Archeologie

in Nederland

jaargang 2 december 2018

A W N M AG A ZINE

www.archeologienl.nl

Opgraving Katwijk Zanderij Aanmeldingen stroomden binnen voor grote publieksopgraving 4

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 1

Vijftig jaar AWN in Nijmegen Afdeling is actiever dan ooit 8

Monumentale boerderij de Croesen 110 kilo materiaal Ruim u 1 gevonden gevon nd in afvalkelder 10

03-12-18 14:43

INHOUD VAN HET BESTUUR AWN ACTUEEL AWN actueel van het bestuur

Nieuws van de vereniging

AWN-opgraving Katwijk

Archeologie op school

Vrijwillig maar nooit vrijblijvend

Monumentale boerderij in Maarssen

Vrijwilliger aan het woord: Rianet Knevel

Koninklijke onderscheiding Teus Koorevaar

Romeinse vindplaats ’t Hain onderzocht

Nieuws van de afdelingen

Illustratieverantwoording AWN Nijmegen omslag voor, onder, 2, 8-9 | AWN Zaanstreek 14 rechts, omslag achter, boven | Erfgoed gemeente Utrecht 15 | Fred van den Beemt 7 | Ton van Bommel 10-11 | William ten Brink 3 boven | Gemeente Molenwaard 13 | Henk Hegeman 5 linksboven, 6 Aad Hendriks 12 | Hans-Willem de Leeuw omslag voor, boven, 4, 5 rechtsboven, onder, omslag achter, onder | Jaap van Rossum 14 links | TGV/Yuri van Koeveringe 3 onder De AWN heeft getracht alle rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen. Mochten personen of instanties desondanks van mening zijn dat rechten niet zijn gehonoreerd, dan kunnen zij contact met de AWN opnemen.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 2

Contributie 2018 en 2019 In 2018 is het proces van de contributie-inning volledig in eigen beheer genomen. Het proces verliep het afgelopen jaar als volgt. Basisleden die in Nederland wonen (circa 1750), hebben bij nummer 1 van onze bladen in plaats van het adresetiket een contributieverzoek op naam aangetroffen. Op basis hiervan heeft zo’n 70 procent van deze leden de contributie overgemaakt. De niet-betalende basisleden hebben op soortgelijke wijze bij nummer 3 van Archeologie in Nederland en AWN Magazine een herinnering ontvangen. Daarop heeft circa 60 procent van hen alsnog betaald. De hierna resterende basisleden (circa 225) hebben medio september een laatste brief ontvangen, waarop tot begin november ruim de helft alsnog betaalde. Op zich werkte deze wijze van contributieinning goed, maar de betalingsdiscipline moet beter. Wilt u als basislid daarom het eerste nummer van 2019 goed in de gaten houden? Dan kunt u op tijd betalen. Voor de leden die daarvóór uit eigener beweging al hun contributie betalen: deze is in 2017 gewijzigd in € 55,00. Basisleden buiten Nederland, jongerenleden, huisgenootleden en geassocieerde leden hebben in februari 2018 elk een op hun lidsoort toegesneden contributiebrief per post ontvangen. Ook voor de leden van de Club van Honderd was dat het geval. Behalve door de buitenlandse leden werd hierop goed betaald; van slechts een enkeling staat de contributie nog open. Op een in juni naar de buitenlandse leden verstuurde herinneringsbrief werd matig gereageerd: van de twaalf leden werd van twee een betaling ontvangen. Ook in 2019 zullen deze vijf ledencategorieën op deze wijze hun contributiebrief ontvangen. Anders dan in 2018 zullen deze vrijwel tegelijkertijd met nummer 1 van onze bladen bij u op de mat vallen. Inmiddels is er nog één afsluitende actie uitgevoerd (via e-mail of post) om de contributie op te vragen. Het resultaat hiervan was bij het schrijven van deze bijdrage nog niet bekend. Begin december zijn de afdelingen ingelicht over hun leden die niet betaald hebben, met de mededeling dat deze van de ledenlijst zullen worden afgevoerd. Belangrijk: vermeld bij uw betaling alstu-

blieft uw lidmaatschapsnummer. Een eventuele opzegging van uw lidmaatschap moet voor 1 januari bij de ledenadministratie binnen zijn. Informatie over de contributie is te verkrijgen bij onze penningmeester Harmen Spreen (hspreen@xs4all.nl) en bij de ledenadministrateur Henk Kluitenberg (h.kluitenberg@caesar-advies.nl). 䡵

AWN in project remote sensing AWN, Archol en het Centre for Global Heritage and Development oriënteren zich op een remote sensing project. Remote sensing (ook wel teledetectie) is een verzamelterm voor technieken om op afstand informatie te verkrijgen over voorwerpen en/of structuren op aarde, bijvoorbeeld aan de hand van satellietbeelden. Mara de Groot, projectleider bij het Centre for Global Heritage and Development (CGHD, een samenwerking tussen de universiteiten van Leiden, Delft en Rotterdam), benaderde de AWN voor deze interessante kans voor citizen science. Het centrum stimuleert interdisciplinair en innovatief erfgoedonderzoek en - onderwijs. Ook initiëren de samenwerkende universiteiten projecten binnen de drie thema’s Bedreigd Erfgoed, Erfgoed & Identiteit en Erfgoed & Ruimte. Het CGHD is gevestigd in het Faculteitsgebouw Archeologie van de Universiteit Leiden. Het zelfstandige opgravingsbedrijf Archol, gelieerd aan deze universiteit, is ook partner. Archol lanceerde onlangs het idee om recente satellietbeelden systematisch en in groot verband te analyseren op potentiële nieuwe archeologische informatie. Door de droogte van afgelopen zomer zijn er bijvoorbeeld patronen zichtbaar geworden in het landschap die eerder niet te zien waren. Gedacht wordt aan een crowdsourcing-project waarbij geïnteresseerde vrijwilligers getraind worden om satellietbeelden van (een deel van) de Provincie Zuid-Holland te analyseren. Gezamenlijk zal een projectaanvraag ingediend moeten worden om de kosten, onder meer voor training en gebruik van speciﬁeke technieken, te dekken. Voor AWN’ers en vrijwilligers van historische verenigingen is remote sensing een manier om binnen de archeologie te leren werken met uiterst geavanceerde nieuwe technieken. 䡵

03-12-18 14:43

VAN DE VERENIGING 3 NIEUWS Kans op Europese export ArcheoHotspots V oorzitter Wim Hupperetz van de Stichting ArcheoHotspots ziet kansen voor Europese promotie van het concept ArcheoHotspots als vorm van citizen science. ‘Maar dan moet er nog wel wat gebeuren, want de burgertraditie is in een aantal landen veel minder sterk dan in Nederland. Vooral bezoekers uit bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk kijken nog steeds verbaasd naar onze ArcheoHotspots, waar niet-professionals aan de slag zijn. In die landen mogen alleen de conservator en de restaurateur met hun handen aan archeologische vondsten zitten.’ Hupperetz zei dit op 2 november tijdens de eerste Tonnie van de Rijdt-lezing bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed in Amersfoort. Verdere ontwikkeling van het concept ArcheoHotspots heeft volgens Hupperetz, zowel in eigen land als met het oog op Europese ‘export’, nieuwe ambitie nodig. ‘We moeten gebruik gaan maken van het volle potentieel van vrijwilligers, verbinding zoeken met de stroom van archeologisch materiaal van opgraving via onderzoek naar depot, en niet alleen streven naar participatie en beleving,

maar ook naar dialoog. Dat is immers de belangrijke reﬂectie die je leert kijken naar de wereld die aan het materiaal verbonden is.’ Tonnie van de Rijdt, oud-voorzitter van de AWN, en Wim Hupperetz, directeur van het Allard Pierson Museum, bedachten ArcheoHotspots in 2012 en stonden in 2013 aan de wieg van de eerste Hotspot. ‘Tonnie zag meteen kansen en inspireerde enorm’, aldus Hupperetz. In april droeg Tonnie de voorzittershamer over, nadat zij acht jaar lang niet alleen het gezicht, maar ook de bevlogen ambassadeur was van de vrijwilligers in de archeologie in Nederland. Zij is in die jaren van belang geweest voor de AWN en voor het archeologisch veld. Het Landelijk Bestuur van de AWN bood Tonnie ter gelegenheid van haar afscheid deze Tonnie van de Rijdt-lezing aan. Die zal voortaan elke twee jaar worden gehouden. 䡵

䊳

Tonnie van de Rijdt en Wim Hupperetz stonden aan de wieg van de succesvolle ArcheoHotspots.

Romeinenweek 2019: mogelijkheden voor AWN-afdelingen

olgend jaar, van 4 tot en met 12 mei, vindt de zesde editie van de Nationale Romeinenweek plaats. Tijdens deze week zetten meer dan honderd organisaties negen dagen lang de geschiedenis van de Romeinse tijd, dus van de eerste vijf eeuwen van onze jaartelling, in de schijnwerpers. De Nationale Romeinenweek richt zich zeker niet alleen op de Romeinse limes, ook niet alleen op Romeins Nederland, maar op heel Nederland in de Romeinse tijd. In 2019 zal er speciale belangstelling zijn voor het thema ‘Vrouwen in de oudheid’. Dat biedt verrassende mogelijkheden om allerlei aspecten van het leven in de Romeinse tijd in Nederland uit te leggen. We kennen interessante vrouwen uit deze periode, zoals de Dame van Simpelveld, Hilde van Castricum, Gera uit Voorburg, Ruﬁa Materna uit Millin-

䊳

gen en het Meisje van Yde. Het thema sluit aan bij brede thema’s rondom vrouwen in de Romeinse tijd zoals het dagelijks leven, religie, relaties, kinderen, economie en politiek. Als prettige bijkomstigheid valt de laatste dag van de Romeinenweek samen met Moederdag. RomeinenNU nodigt alle afdelingen van AWN uit om mee te doen met de Nationale

Romeinenweek. Onze kennis over de Romeinse tijd in Nederland danken we vooral aan de archeologie, en de Romeinenweek biedt bij uitstek een mogelijkheid om dit aan het publiek te laten zien. Meedoen is heel eenvoudig. Als je als AWN-afdeling minimaal één publieksactiviteit hebt in de Nationale Romeinenweek, kun je je al aanmelden. Dat kan bijvoorbeeld een lezing, rondleiding of archeologische demonstratie of workshop zijn. Aansluiten bij het thema mag, maar is zeker niet verplicht. Als je je hebt aangemeld, lift je mee op nationale en regionale mediacampagnes waarin je activiteit aandacht krijgt en heb je de beschikking over het uitgebreide RomeinenNU-netwerk. Aanmelden kan op www.romeinenweek.nl. Hier is ook meer informatie te vinden over deelname. Natuurlijk denkt RomeinenNU graag mee! 䡵

De Romeinenweek 2019 staat in het teken van vrouwen in de oudheid.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 3

03-12-18 14:43

Citizen science

Katwijk Zanderij

Piet de Baar

AWN-opgraving Katwijk Een citizen science project

Op een door de gemeente Katwijk vrijgegeven bouwterrein werd tussen 12 september en 20 oktober een opgraving verricht. In heel deze periode heeft het maar een paar dagen – en dan vooral op dagen dat er niet gewerkt werd – een beetje geregend. De sporen moesten hierdoor wel opnieuw geschaafd worden, maar de pomp heeft maar heel weinig dienst moeten doen. Bovendien werden de opgravers begenadigd met prima temperaturen en meestal een zonnetje, zodat dit de beste condities waren die archeologen zich maar kunnen wensen. Dan mag je, zo laat in het seizoen, wel van geluk spreken.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 4

Tussen Katwijk aan den Rijn en Katwijk aan Zee is al in de zeventiende eeuw een ﬂink stuk duin afgegraven om het zand elders te kunnen gebruiken. Dit afgezande gebied staat bekend als de Zanderij. Het werd vooral gebruikt voor tuinbouw. Hier wilde de gemeente woningbouw realiseren. Omdat er al vondsten gedaan waren vanaf het begin van de vorige eeuw, moest er eerst grondig archeologisch onderzoek gedaan worden, waartoe op heel wat plaatsen proefsleuven gegraven werden en uiteindelijk hele stukken vlakdekkend opgegraven moesten worden. Dit besloeg het hele bouwterrein, maar na de bouw van acht fasen klapte

03-12-18 14:43

Publieksopgraving een groot succes

䊲

Opening van de publieksopgraving, met van links naar rechts Pierre van Grinsven (AWN), wethouder Knape en burgemeester Visser van Katwijk en opgravingsleider Willem Jezeer van ADC.

de huizenmarkt in elkaar en werd de bebouwing van fase 9 uitgesteld. Dit is het terrein waar nu de opgraving plaatsgevonden heeft.

Voorbeeldige samenwerking Zodra AWN afdeling 6 (Rijnstreek) er kennis van kreeg dat dit gebied vrijgegeven zou worden, heeft die zich, met name in de persoon Pierre van Grinsven, ingespannen om hier een opgraving door vrijwilligers te organiseren. Het was vanaf het begin duidelijk dat het (inmiddels vergrijsde) ledenbestand van deze afdeling niet voldoende menskracht zou kunnen leveren om dit te realiseren en dus was assistentie van andere AWN-afdelingen nodig. Ook de ﬁnanciering was een grote zorg, maar de gemeente Katwijk, de provincie Zuid-Holland en het bestuur van de AWN verleenden subsidie. De provincie wilde wel dat het dan een publieksopgraving zou worden en hoewel dat een complicerende factor zou kunnen zijn, is het idee toch al van het begin van harte omhelsd. Professionele hulp was onontkoombaar, dus werd er gesproken met ADC ArcheoProjecten, waar al veel kennis over dit speciﬁeke terrein aanwezig was door de eerdere opgravingen. Dit bedrijf vaardigde Willem Jezeer af als senior archeoloog. Op dagen dat hij niet aanwezig kon zijn, had een andere senior archeoloog de leiding. Iedereen was er gelukkig mee dat dit Channa Cohen Stuart werd, mede vanwege de korte lijnen met het bestuur van de AWN. Deze twee hebben voorbeeldig samengewerkt. ADC leverde ook de apparatuur om de sporen in te meten (een total station), wat zeer veel tijd bespaarde. De oorspronkelijke plannen om gravers het ouderwetse handwerk van inmeten met behulp van meetnetten, meetlinten en meetlatten te leren, zijn uiteindelijk vervallen.

䊴

Intensieve arbeid bij het couperen van sporen onder leiding van AWN’er Frans Nieuwenhout.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 5

䊲

Overzicht van de noordoostelijke hoek van de opgraving met veel nijvere graafwespen. De gele t-shirts werden mede door de gemeente Katwijk betaald.

Spoor na spoor In drie dagen werd de werkput aangelegd, waarbij er zekerheid was dat er in ieder geval een boerderij uit de Merovingische tijd (circa 500-700) aangetroffen zou worden, aangezien die al eerder in een proefsleuf gezien was. De boerderij werd inderdaad gevonden, maar daar bleef het de eerste dag ook bij. Maar de tweede en derde dag werd spoor na spoor gevonden, zodat al snel de plattegronden van vier boerderijen uit te tekenen waren. Het bleek dat de nederzetting die in de eerdere opgraving aangetoond was, zich hier nog op het einde van een wat hoger gelegen terrein voortzette. Overigens zullen de gevonden boerderijen zich niet tegelijkertijd hier bevonden hebben. Als de ene te oud werd of beschadigd was, werd er een nieuwe op ongeveer hetzelfde erf gebouwd, soms met een wat andere oriëntatie. Er liepen nog heel wat sporen door onder de rand van de put.

䊱

De publieksopgraving was zelfs bij de allerkleinsten een succes.

03-12-18 14:43

Citizen science

䊳

Katwijk Zanderij

Met een metaaldetector werd deze fraaie, vermoedelijk Merovingische ﬁbula opgepiept.

Snel volgeboekt Na deze drie dagen was het aan de AWN om een cursus voor (beginnende) leden te organiseren. Die werden door hoofdbestuurslid Channa Cohen Stuart, Claudia Vandepoel en vele anderen, onder wie metaaldetectorpraktikanten van AWN Rijnstreek, van de eerste beginselen van het archeologisch onderzoek in de praktijk op de hoogte gesteld. Op 24 september was de officiële start. Dit was ook het begin van de publieksopgraving, waarvoor zich heel wat inwoners van Katwijk en daarbuiten aangemeld hadden. Mede door de grote steun die de gemeente Katwijk op publicitair gebied bood stroomden de aanmeldingen binnen, waarna al na een paar weken alles volgeboekt was. Dat betekende dat er elke dag mensen aanwezig waren die geen enkele kennis van archeologie hadden en dus door de meer ervaren AWN’ers aan de hand genomen moesten worden. Dit verliep buiten verwachting goed, en zelfs moeders met vrij kleine kinderen waren zeer fanatiek bezig om in een tot modderpoel verworden put alle stukjes bot, aardewerk en zelfs glas uit de taaie klei te troffelen. Dat sommige kinderen ook wel eens op de stort wilden spelen en na afloop helemaal onder de modder zaten, mocht de pret niet drukken. Kortom, de vrijwilligers – en met name die kinderen – hebben zich geen seconde verveeld. Gebruik van sociale media door de Faculteit Archeologie van de universiteit Leiden leverde een flinke stroom geïnteresseerde studenten op. Van deze archeologen in de dop boden sommigen zich als vrijwilliger aan, voor zover zij tussen colleges en andere verplichtingen door tijd hadden. Een paar wilden intensiever meewerken en in de vorm van een stage daar studiepunten mee verkrijgen. Vanzelfsprekend werd alle hulp dankbaar aanvaard en daar hebben we geen spijt van gekregen. Studenten hoefden we immers niet meer uit te leggen hoe je bijvoorbeeld moet schaven. Sommigen hadden flink wat kennis van bijvoorbeeld bot, en enkelen waren geknipt om de ‘Katwijkers’ de eerste beginselen te leren: echt geboren toekomstige veldwerkleiders. Aan deze studenten hebben we geweldig veel te danken; zij bleken een zeker zo betrouwbare factor als de AWN’ers in de vlottende bemensing.

Veel bekijks In de daarop volgende vier weken zijn alle sporen volledig afgewerkt, dus gecoupeerd, gefotografeerd, ingemeten, getekend en uitgegraven. Vooral enkele met vette klei afgesloten putten bevatten heel wat vondstmateriaal. Dit is allemaal volgens de regelen der kunst gedocumenteerd en naar de werkruimte van de AWN Rijnstreek in Alphen aan den Rijn gebracht om daar gewassen, gedroogd, gedetermineerd en verder bestudeerd te worden. De grote massa is bot, zeer veel met slachtsporen. Maar er kwamen ook heel fraai versierde stukjes aardewerk aan het licht (al is het de vraag of er wel op zijn minst één archeologisch compleet voorwerp uit te puzzelen valt) en, zeer bijzonder voor de Merovingische tijd, ook scherfjes glas. Het zal nog de nodige maanden vergen voor alles afgewerkt is en het rapport geschreven kan worden. Voor publiek dat niet aan de opgraving kon of wilde meedoen,

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 6

was er wel de gelegenheid om de sporen te bekijken, bijvoorbeeld op zaterdag 29 september en tijdens de Nationale Archeologiedagen. Er was heel wat bekijks. Ook was er een lezingencyclus in het Katwijks Museum, waar deskundigen op Merovingisch gebied uit de regio het woord voerden: Henk van der Velde, Jasper de Bruin en Menno Dijkstra. Publicitair kreeg de opgraving de nodige aandacht, niet alleen in Katwijkse media, maar ook bijvoorbeeld met een uitvoerig artikel in NRC. Over de voortgang werd ook gerapporteerd op de speciaal daarvoor opgezette website katwijkzanderij.nl.

Inspiratie Dat deze opgraving een succes kon worden is te danken aan een aantal positieve factoren: het fantastische weer, de aanwezigheid van een super-de-luxe directiekeet die gratis gebruikt mocht worden, de komst van de studenten, de vrijwel continue aanwezigheid van een metaaldetector, het vinden van voldoende ﬁnanciën om zelfs de put nog uit te kunnen breiden en de komst van een mini-graver op de laatste dag, waarmee alle nog resterende sporen afgewerkt konden worden. Hoewel je nooit op een combinatie van zoveel positieve factoren mag rekenen, is het in ieder geval een inspiratie om reikhalzend uit te kijken naar de geplande opgravingen op de voormalige vliegbasis Valkenburg, waar AWN-Rijnstreek zeker weer veel van de opgedane ervaringen in de praktijk zal brengen!

Over de auteur Piet de Baar is archivaris en bestuurslid van AWN Afdeling 6 – Rijnstreek. Hij was nauw betrokken bij de opgraving in Katwijk-Zanderij.

03-12-18 14:43

Archeologie op school

Nieuw lesmateriaal op AWN-website

Fred van den Beemt

Archeologie op school AWN-website voor erfgoededucatie vernieuwd

De AWN-website archeologieopschool.nl is vernieuwd, en daarmee is er nu nog meer informatie te vinden over archeologische erfgoededucatie voor het basisonderwijs en voor de brugklas van het voortgezet onderwijs. In de loop van de jaren heeft de AWN-werkgroep Archeologie en Educatie een praktische lessenreeks over archeologie ontwikkeld. Deze lessenreeks is bedoeld voor groep 5 tot en met 8 van het basisonderwijs en de brugklas van het voortgezet onderwijs. Het doel van de lessenreeks is om in de klas kennis te maken met archeologie. Nieuw is de les ‘Magie van de Archeologie’, de elfde in de reeks archeologielessen. De les ‘Muziek in de Prehistorie’ is momenteel in voorbereiding. Alle lessen zijn via de website te downloaden. Ook op Facebook wordt nieuws vanaf de website regelmatig gedeeld met Facebookgebruikers.

thema’s ‘Eten van Vroeger’, ‘Schrift van Lang Geleden’ en ‘Magie van Archeologie’. Voor hulp bij het uitvoeren van de lessen kan het onderwijs ondersteuning vragen aan AWN- afdelingen. Eventueel is hier ook het benodigde materiaal, zoals de dvd, gereedschappen en vondsten, te lenen. Voor vragen: info@archeologieopschool.nl

Kinderboeken archeologie Nieuw op de website is het hoofdstuk Kinderboeken. In dit hoofdstuk zijn titels van kinderen jeugdboeken opgenomen die een relatie hebben met archeologie. Op de website worden ook educatieve archeologische activiteiten van de AWN-afdelingen en van de NJBG opgenomen. Is er nieuws, weetjes of iets anders over archeologie voor het onderwijs of

rechtstreeks voor leerlingen, dan laat dit de redactie weten. Scholen die belangstelling hebben voor lessen archeologie, een archeoloog in de klas willen of zelf een archeologieles willen uitvoeren, nemen vaak contact op met de AWNafdeling waarin de school valt. Ook via de landelijke website worden aanvragen van scholen ontvangen. Deze aanvragen worden in overleg doorgestuurd naar de betreffende afdeling.

Over de auteur Fred van de Beemt is bestuurslid van AWN Afdeling 1 – Archeologische Vereniging NoordNederland en maakt namens Archeologie op School deel uit van de AWN-werkgroep Jeugd en Archeologische Erfgoededucatie.

Lespakketten De lessen omvatten onder meer een kennismaking met de archeologie aan de hand van een bezoek aan een opgraving in de buurt of door het bekijken van een spannende ﬁlm over archeologie, een scherventafel die leerlingen laat zien wat er allemaal in de grond wordt gevonden, het zelfstandig restaureren van een vondst door van losse scherven een geheel te maken en het zelf doen van archeologisch onderzoek met behulp van een belangrijk instrument: de vondstenkaart. Verder is er een les waarin leerlingen zelf gevonden vondsten bespreken in het format van het tvprogramma tussen kunst en kitsch, een les veldverkenning waarin leerlingen op zoek gaan naar vondsten op een akker in de buurt van de school en een les waarin een echte opgraving wordt nagebootst, met alle taken van een echte archeoloog. Ten slotte is er een quiz waarmee leerlingen hun kennis over archeologie testen en zijn er lessen over de 䊱

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 7

Scherven op tafel tijdens de archeologieles op basisschool De Weidebloem in Hoogeveen.

03-12-18 14:43

Jubileum

AWN Nijmegen en Omstreken

Pauline de Weijer

Vrijwillig maar nooit vrijblijvend Vijftig jaar vrijwilligersarcheologie in Nijmegen en Omstreken

‘Na enige jaren in m’n eentje wat rondgeschept te hebben’, aldus Wim Tuijn in 1998 bij zijn aftreden als voorzitter van de afdeling Nijmegen en Omstreken, ‘beseften we dat archeologie in clubverband toch leuker was.’ Dat besef had in 1968 geleid tot de oprichting van de AWN afdeling Nijmegen en Omstreken, met Wim als initiator, medeoprichter, secretaris/penningmeester en vanaf 1969 als voorzitter. De geschiedenis van onze afdeling kan niet los gezien worden van de inspanningen die Wim heeft verricht om de vrijwilligersarcheologie in onze regio gestalte te geven. Wim Tuijn (Purmerend 1932 - Nijmegen 2015) was in 1959 naar Nijmegen gekomen om als chemisch analist bij Philips te gaan werken. Voor die tijd was hij al geïnteresseerd in archeologie, maar in Nijmegen kwam hij terecht in een ‘archeologisch Walhalla’. Via een collega kwam hij in contact met W.H. Kam (familie van G.M. Kam, naar wie het Rijksmuseum Kam in Nijmegen ooit werd vernoemd), die hem leerde hoe archeologie beoefend dient te worden: alles registreren, coördinaten en vondstomstandigheden vastleggen, want ‘zonder registratie is een vondst waardeloos’. Een les die Wim zijn verdere leven zou blijven uitdragen: amateurarcheologie is wel vrijwillig, maar nooit vrijblijvend!

䊱

Actiever dan ooit Door zijn integere benadering stond Wim – en daarmee de afdeling – goed aangeschreven bij de professionele archeologie. Vanaf het begin was er een uitstekende verstandhouding met de provinciaal archeoloog, R.S. Hulst. Wim bouwde aan een netwerk van professionals en hamerde op het uitwerken van alle vondsten: opgraven, registreren, determineren en publiceren! De 50 jaarverslagen met de neerslag van een halve eeuw opgraven in ons werkgebied tonen aan dat dit adagium breed ter harte is genomen. Tot Wims visie behoorde ook het zichtbaar maken van de archeologie voor een groot publiek. Lezingen moesten er komen, en excursies. Een stand bij historische activiteiten, werkkampen, exposities, wekelijkse werkavonden waar men met vondsten kon komen, kortom: zo veel mogelijk de archeologie onder de mensen brengen. Vijftig jaar na de oprichting van de afdeling zijn we actiever dan ooit en kunnen we trots zijn op wat er is bereikt. Door heel de regio hebben we een groot aantal werkgroepen met lokale of gespecialiseerde interesses, met eigen werkruimten en vaak met eigen exposities en educatieve activiteiten. We hebben goede contacten met professionals en graven waar mogelijk mee. In het tijdperk na Malta graven we ook in het depot: zo hebben we geholpen met de uitwerking van de opgraving

Onder grote belangstelling werd de jubileumexpositie geopend door Martien Koolen, afdelingslid van het eerste uur.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 8

03-12-18 14:43

Vijftig jaar vrijwilligersarcheologie

䊳

Marneachtig aardewerk uit de middenijzertijd, in 1968 gevonden op De Pas te Wijchen, in 2018 te zien op onze expositie in Grave.

Kelfkensbos (Valkhof) in Nijmegen (87.000 vondsten, 25 vrijwilligers, 3,5 jaar inzet) en zijn we nu bezig met het project Piersonstraat: uitwerking van een opgraving uit 1981 die we op allerlei verschillende manieren willen benaderen.

Nieuwe wegen Ook slaan we nieuwe wegen in. Onze nieuwste loot is de Werkgroep Archeologie van de Tweede Wereldoorlog, die zich vooral door veldverkenning bezighoudt met de sporen die Operatie Market Garden in ons werkgebied heeft achtergelaten. Ook in het uitdragen van onze boodschap aan een breder publiek is er plaats voor nieuwe initiatieven. Zo waren we betrokken bij het in de media ruim bezongen project ‘Nijmegen Graaft’ waarbij het publiek de mogelijkheid kreeg mee te graven naar het Romeins verleden. Daarnaast hebben we een maandelijkse rubriek op de regionale radio, een eigen Facebookgroep en een zeer gebruikersvriendelijke website met een up-to-date neerslag van onze wederwaardigheden, een digitale plaats voor alle jaarverslagen en de door Aad Hendriks gemaakte vondstenkaart met alle vondsten van de afgelopen 50 jaar.

ten Hag verschenen jubileumboek Archeologie in onze achterTuijn. Naast de door Leo geschreven historie van de afdeling is er een bijdrage van alle werkgroepen over de eigen activiteiten en vondsten. De beschrijving van de unieke Wim Tuijn-collectie door Katja Zee vormt de afsluiting van het rijk geïllustreerde boek. Het boek Archeologie in onze achterTuijn is te bestellen bij de afdeling, zie hiervoor awnregionijmegen.nl. De jubileumtentoonstelling in Grave is nog tot 1 februari 2019 te bezoeken in het Graafs Museum, zie graafsmuseum.nl voor de openingstijden.

Over de auteur Pauline de Weijer is 20 jaar lid van de AWN Afdeling 16 – Nijmegen en Omstreken en maakt sinds april 2018 als penningmeester deel uit van het bestuur. Ze blogt op de afdelingswebsite over de projecten van de werkgroep in Nijmegen.

Jubileumboek en expositie Ter gelegenheid van ons jubileum is nu in het Graafs Museum de expositie ‘Archeologie in onze achterTuijn’ te zien. Het resultaat van 50 jaar opgraven in AWN-verband toont, naast unieke Romeinse voorwerpen uit de privécollectie van Wim Tuijn, van iedere werkgroep uitzonderlijk materiaal. Van Marne-aardewerk uit de ijzertijd (Wijchen) tot een zeventiende-eeuwse noppenroemer met unieke gravering (Gennep) en van een veertiende-eeuws kinderlaarsje met beschildering (Huissen) tot een Romeins bronzen varkentje (Deest). Een ‘Aladdin’s cave’ aan vondsten die een zeer afwisselend beeld geven van de regionale vrijwilligersarcheologie. Ook het verhaal van de oprichting wordt verteld en ter omlijsting geven historische foto’s een fraai tijdsbeeld. Aan de basis van de expositie ligt het onder redactie van Leo 䊱

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 9

Een van de eerste opgravingen in clubverband: De Pas te Wijchen, 1968.

03-12-18 14:43

Maarssen

Monumentale boerderij

Ton van Bommel

Monumentale boerderij in Maarssen

䊳

Een echte AWN-opgraving. Het spandoek markeert de locatie van de bijzondere afvalkelder.

Een succesvolle opgraving in één week

Eerder dit jaar kwam er een bericht van de Omgevingsdienst Regio Utrecht en het landschap Erfgoed Utrecht dat er mogelijk een opgraving voor ons aan stond te komen. Wat was er aan de hand? In mei 2017 was de monumentale boerderij de Croesen aan de Zogweteringlaan in Maarssen compleet uitgebrand. Het was niet zomaar een boerderij, het ging om een rijksmonument. De schade was zodanig dat de Rijksdienst oordeelde dat de boerderij niet hersteld kon worden en daarom van de lijst van rijksmonumenten afgevoerd moest worden. En zo gebeurde het: de resten van de boerderij werden gesloopt tot op het maaiveld en de funderingen uitgebroken. Maar niet allemaal gelukkig: de gewelfde kelder werd gespaard. De eigenaar wilde nieuwbouw op de plek van de boerderij en gezien de locatie zou je mogen verwachten dat er dan archeologisch onderzoek plaats zou vinden. Maar de locatie stond niet op de archeologische waardenkaart en dus was er geen verplichting tot archeologisch onderzoek. Dat was wel een meevaller voor de eigenaar, want dergelijke onderzoeken zijn meestal erg kostbaar. Toch wilde de eigenaar heel graag weten wat er onder zijn afgebrande boerderij te vinden was. Er waren alleen geen fondsen beschikbaar voor professioneel archeologisch onderzoek. De

䊳

gemeente Stichtse Vecht wilde wel medewerking verlenen, maar niet betalen. Dus werd het verzoek uiteindelijk bij de AWN neergelegd.

Snel een opgraving geregeld Wilden wij opgraven? Natuurlijk wilden we dat! En we kregen één week de tijd, hoewel dat achteraf ook langer had kunnen zijn. Maar ja, voor een opgraving is meer nodig dan alleen handen. Een gesprek met bouwkundige Jan van Dijk bracht een verrassend resultaat; Jan zou zorgen voor een onderkomen met elektriciteit en water, een dixie, en wat heel belangrijk was: een graafmachine. Geweldig! De Rijksdienst gaf ons snel toestemming om te graven. Nu restte ons alleen nog vrijwilligers. We deden een oproep voor vijf mensen per dag en de reacties kwamen direct. Binnen één week hadden zich genoeg vrijwilligers gemeld en er ontstond zelfs een wachtlijst. Professionele ondersteuning kwam er ook: namens de Omgevingsdienst regio Utrecht (ODRU) Peter de Boer en vanuit het Landschap Erfgoed Utrecht (LEU) Alexander van de Bunt. En daarnaast was er ook onze ‘eigen’ Nienke Prangsma. De metaaldetectie werd de hele week verzorgd door Paul Verweij, die ook een drone inzette en ﬁlms gemaakt heeft.

Een gedeelte van de vondsten is naar de ArcheoHotspot in Leidsche Rijn gegaan.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 10

03-12-18 14:43

AWN-opgraving in één week tijd

Een onhandige start Het was wat onhandig dat de gemeente op de eerste dag in de middag al een open dag had gepland. Bovendien regende het die middag ook nog eens erg hard, waardoor er op een bepaald moment zo’n dertig mensen in het keldertje samengepropt zaten te luisteren naar de toelichting van Peter de Boer. We hadden van tevoren afgesproken dat we niet te diep zouden gaan graven. Dat was maar goed ook, want in het voorste gedeelte werden plavuizen vloeren aangetroffen en wel twee vloeren boven elkaar. Die moesten voorlopig gespaard blijven. Er kwamen ook onbekende muren en poeren tevoorschijn. Hoewel we inmiddels beter begrijpen hoe de boerderij er in verschillende fasen uit heeft gezien, zijn we nog bezig met de interpretatie van onze bevindingen. De oudste afbeelding van de boerderij stamt uit 1629, maar omdat de boerderij gelegen was aan een ontginningsbasis van het veen (de Zogwetering), hadden we het vermoeden

dat er sprake kon zijn van een middeleeuwse voorganger. Voorlopig is dit nog niet aangetoond. Wel lijkt het er op dat de boerderij regelmatig verbouwd is. Het hoofdgebouw was ooit breder, met aan de linkerkant een tweede kelder. We denken dat de voormuur tot de oudste fase behoort en dat de kelder er later ingezet is.

Chinees theepotje Achter in het schuurgedeelte werd naast de buitenmuur een rechthoekige structuur zichtbaar. Mijn eerste gedachte was een varkenshok, maar de muur ging dieper naar beneden en er lagen veel vondsten in. Natuurlijk verdiepten we de put, en naarmate we dieper gingen nam het aantal vondsten enorm toe. Het leek op een beerput, maar misschien meer nog op een afvalkelder. We hebben door enthousiaste vrijwilligers de circa 60 centimeter diepe kelder helemaal leeg laten maken en dat leverde 110 kilo materiaal op! Het topstuk bestond uit scherven van een Chinees theepotje van Yixing-klei. Op de bodem staat in het Chinees de tekst Beleeft de meester van bergen en water deze vreugde? Ook de maker is bekend: Ming De. Dat betekent zoiets als ‘deugdelijke ﬂuiter’. Naast de enorme hoeveelheid materiaal uit de beer- of afvalput zijn er onder andere zeventiende-eeuwse wandtegels verspreid over het terrein. Alle vondsten zijn inmiddels gewassen en dat kostte behoorlijk wat uren. We hadden vrijwel direct het idee dat zo’n grote hoeveelheid materiaal maar op één plaats uitgewerkt kon worden: in de ArcheoHotspot in het Castellum in De Meern. Daar is het materiaal dan ook heengegaan. Ze zijn er blij mee; er zal menig potje in elkaar gezet worden.

Over de auteur Ton van Bommel is ruim 30 jaar AWN-lid en vrijwilligerscoördinator bij de afdeling Utrecht. 䊱

Vrijwilligers ‘oogsten’ vondsten uit het materiaal dat naar boven komt.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 11

03-12-18 14:43

Vrijwilliger aan het woord

Rianet Knevel

Vrijwilliger aan het woord: Rianet Knevel Opgraven in weer en wind Sinds mijn vervroegde pensionering in 2014 werk ik als vrijwilliger in de archeologie en ik krijg regelmatig de reactie: ‘wat een verrassende hobby!’. Maar dat is het niet. Het is niet zomaar een aangename bezigheid met een kopje thee en een koekje erbij. Nee, het is iets waar je niet van los kunt komen, wat op verbazingwekkende wijze steeds weer blijkt aan te haken bij andere dingen waar je mee bezig bent, waar je goed in bent, of waar onvermoede ervaring bij te pas blijkt te komen. Het is iets wat je verbindt en deelt met anderen, ieder met zijn eigen specialiteiten, elkaar meeslepend en inspirerend, een werkgemeenschap. Het roept steeds meer nieuwsgierigheid op terwijl je die juist probeert te bevredigen. Elk antwoord dat je vindt, deelt zich onmiddellijk op in vier nieuwe vragen. Je gaat tot het gaatje om deel te kunnen nemen aan een opgraving; 36 graden of min 10, een orkaan en een omgewaaide dixie, stortbuien en bagger, gesprongen vingers en spierpijn, maar je moet in het veld staan want die sen-

䊱

satie als je ineens een bronzen waterkan of een parfumﬂesje uit de eerste à tweede eeuw mag vrij leggen, die voel je nog dagen natrillen in je lijf.

Dagenlang speuren naar antwoorden Archeologie heeft zich genesteld in al mijn vezels, ik ben er aan verslaafd. Het is geen hobby maar een passie. Want weet je hoe het werkt? Ik zit bijvoorbeeld zeefresten van een vijftiende-eeuwse mestvaalt uit te sorteren met een pincetje. En ineens valt mijn oog op een minuscuul vormpje dat wel heel mooi glad is en ik denk: ‘verdorie, dat is een zaadje’. Ik heb een moestuin, ik zaai elk voorjaar sla, komkommers, andijvie… en meteen zit ik met twee brillen over elkaar en een vergrootglas naar nog meer zaadjes te speuren. Wat zijn dat voor zaden? Binnen de kortste keren heb ik een digitaal loepje gekocht waarmee ik foto’s kan nemen en de zaadjes reusachtig vergroot op mijn beeldscherm kan bekijken en vergelijken met een site met archeolo-

gisch referentiemateriaal. En dan zit ik avondenlang zaden te determineren: pluimgierst, groenlof, sleedoorn, boekweit. Want weet je hoe het werkt? Ik ga bijvoorbeeld mee bij de begeleiding van de aanleg van een riool in de Dorpstraat van Elst. Ineens zie ik in de grijper van de graafmachine leerresten: schoenzolen, binnenzolen, bovenleer en allerlei onduidelijke vormen. Ik heb 25 jaar kostuum- en kleedgedrag gedoceerd… en dus ik ga mee naar het lab om de leerresten te wassen en te fotograferen. Meteen zit ik met die foto’s in mijn kostuumhistorische naslagwerken en in digitale catalogi te zoeken. Wat zijn dit voor schoenen? En binnen de kortste keren heb ik het standaardwerk Stepping through time van Olaf Goubitz gekocht en zit ik dagenlang te studeren om ook het kleinste leerfragmentje te kunnen determineren.

Een passie voor archeologie Archeologie, ik ben er aan verslaafd geraakt en nu begin ik ook al de dingen vanaf de andere kant te bekijken; omgekeerde archeologie, experimentele archeologie. Niet slechts de vraag: ‘wat is dit voor een scherfje, wat is dit voor een potje’ houdt mij bezig, maar ook ‘hoe moet dit object op deze historische afbeelding er ooit in werkelijkheid uit hebben gezien, hoe zat dat in elkaar, waar was dat van gemaakt?’. In museum Het Valkhof staat, als onderdeel van de expositie Maria van Gelre, een reconstructie van een vijftiendeeeuwse houppelande, het overkleed waarmee Maria in haar gebedenboek is afgebeeld. Ik kon het niet laten om aan de realisatie van die reconstructie mee te werken. In mijn moestuin kweek ik inmiddels vergeten groente als brave Hendrik en rode melde, wilde voorouders van onze huidige spinazie. En onlangs heb ik eindelijk de hand kunnen leggen op een paar stekken eeuwig moes of stekkool, een koolsoort die door de Romeinse legioenen in onze streken is geïntroduceerd. Dus ik waarschuw je maar: zo ver kan het met je komen met archeologie als passie.

Rianet Knevel ging fanatiek aan de slag met archeologische zaadjes. ‘En dan zit ik avondenlang zaden te determineren’.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 12

03-12-18 14:43

Geridderd

Koninklijke onderscheiding voor Teus Koorevaar

Joan van Pelt

Koninklijke onderscheiding Teus Koorevaar

Teus Koorevaar, vanaf de heroprichting in 1982 voorzitter van de AWN afdeling Lek- en Merwestreek, is op 3 november benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Gedreven, bekwaam, enthousiast, stimulerend, actief, sturend en begeleidend waar nodig, sociaal en behulpzaam en met oog voor ieders kwaliteiten heeft hij al die jaren leiding gegeven aan de afdeling.

Grondig Bekeken Zijn liefde voor archeologie en cultuurhistorie – met name binnen de Alblasserwaard, het gebied waar hij geboren en getogen is – heeft Teus op diverse manieren willen delen met anderen, waaronder door het opzetten en begeleiden van de basiscursus Archeologie voor volwassenen en kinderen en educatie op scholen, maar ook door middel van het schrijven van vele publicaties, rapportages en bijdragen in het tot stand komen van boeken. Daarnaast heeft hij menig artikel voor het afdelingsblad Grondig Bekeken geschreven. Van dit blad is hij al vanaf de eerste uitgave in 1985 hoofdredacteur geweest. Met grote ijver en discipline zorgde Teus ervoor dat er elk kwartaal een gedegen exemplaar van Grondig Bekeken bij de leden van onze afdeling bezorgd kon worden.

satie van deze kaart betrokken geweest. Het Rondje Wijngaarden, een wandelroute door Wijngaarden waarbij ook wordt ingegaan op de geschiedenis van dit dorp in de Alblasserwaard, is recent verschenen.

Bronzen Legpenning Naast zijn betrokkenheid op het gebied van archeologie en cultuurhistorie heeft Teus zich ook jarenlang ingezet voor andere organisaties en instellingen. In 2005 heeft Teus de Bronzen Legpenning van de AWN ontvangen. Helaas heeft hij enkele maanden geleden in verband met een ernstige ziekte al zijn activiteiten moeten beëindigen. De aanvraag voor een Koninklijke onder-

scheiding voor Teus is een gebaar waarbij wij als vereniging, maar ook andere organisaties en instellingen waarbij hij betrokken is geweest en die de aanvraag mede ondersteund hebben, onze grote waardering hebben willen tonen voor het ongelofelijk vele werk en alle energie die Teus gestoken heeft in het leiden van AWN afdeling Lek- en Merwestreek. Wij zijn ontzettend blij dat deze aanvraag is gehonoreerd, waardoor Teus zich sinds kort ridder mag noemen.

Over de auteur Joan van Pelt is penningmeester van de AWN afdeling 11 – Lek- en Merwestreek.

Waardenkaart Om de kennis over archeologie en cultuurhistorie in de Alblasserwaard te vergroten heeft Teus zitting gehad in diverse verenigingen, zoals het Gebiedsplatform Alblasserwaard en Vijfheerenlanden, een overkoepelend orgaan waarbij 26 maatschappelijke instellingen uit de Alblasserwaard en Vijfheerenlanden zijn aangesloten, de Stichting Boerderij en Erf AV, die onder andere een inventarisatie van alle boerderijen in de Alblasserwaard heeft gemaakt, en de Stichting HANCA. Deze Stichting heeft een Cultureel Historische Waardenkaart voor de Gemeente Molenwaard opgesteld. Vanaf het allereerste begin van deze stichting is Teus bij de reali䊱

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 13

Na zich al ruim dertig jaar ingezet te hebben voor archeologie en cultuurhistorie, is Teus Koorevaar benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

03-12-18 14:43

’t Hain

Door AWN ontdekte locatie eindelijk opgegraven

William ten Brink

Romeinse vindplaats ’t Hain onderzocht De in de jaren zestig door de AWN Zaanstreek ontdekte vindplaats Krommenie 14, ofwel ’t Hain, is in september eindelijk opgegraven en onderzocht. Dat gebeurde in opdracht van de gemeente Zaanstad in verband met woningbouwplannen. De locatie werd meer dan een halve eeuw geleden ontdekt tijdens de aanleg van een sloot. Er werd toen een trapeziumvormige houten palissade uit de eerste eeuw na Christus aangetroffen met daarbinnen enkele houten structuren van kleine gebouwen, waaronder een mogelijke (wellicht Romeinse) wachttoren. De aangetroffen vondsten bestaan onder meer uit zowel inheems als Romeins aardewerk, slingerkogels en munten. De ligging van de vindplaats is atypisch; de omgeving was in deze periode een veenmoeras met kreken. De locatie was waarschijnlijk alleen via het water (kreken) te bereiken.

logen van Archeologenbureau Argo, dat het onderzoek uitvoerde, nu na 50 jaar antwoord te kunnen geven. Archeoloog en houtspecialist Silke Lange, die nauw bij de opgraving betrokken was, schrijft erover in het nieuwsbulletin Poldergeest van de Stichting Regionale Archeologie Gheestmanambocht (RAG) en Afdeling Noord-Holland Noord van de AWN. Omdat ’t Hain een uitzonderlijke vindplaats is, stelde de gemeente hoge kwaliteitseisen. Het opgravingsteam bestond uit vier fulltime aanwezige senior KNA-archeologen en een senior houtspecialiste, met daarnaast een aantal junior archeologen. Voor de bemonstering in het veld en de uitwerking van alle vondstcategorieën werden uitsluitend geregistreerde senior KNA-specialisten ingezet. Uiteraard waren ook leden van de AWN Zaanstreek bij deze belangrijke opgraving betrokken.

Na 50 jaar antwoord? Sinds de ontdekking van de vindplaats is er veel gespeculeerd. Wat was de functie? Zijn de palissade en structuren door de inheemse bevolking gebouwd of door de Romeinen? Op deze en veel andere vragen hopen de archeo-

䊱

Opmerkelijk In de zestiger jaren van de vorige eeuw bleef het hout van de palissade staan, weer afgedekt nadat het was opgetekend. Nu zijn alle palen uit de grond gehaald, want behoud

De opgraving ’t Hain bleek een enorme publiekstrekker.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 14

䊱

in situ was met het oog op de toekomstige bouwwerkzaamheden niet mogelijk. Tijdens een open dag op zaterdag 22 september kon het publiek een kijkje nemen. Er werden rondleidingen gegeven met uitleg van de projectleiders van het onderzoek en er werden vondsten getoond uit zowel de actuele opgravingscampagne als uit de periode van ontdekking door de AWN. Destijds haalden de AWN’ers onder andere maar liefst 77 kilo aardewerk uit een sloot die aan de gebouwstructuren grensde. Het aardewerk dateert uit de eerste helft van de eerste eeuw na Christus. Opmerkelijk zijn de Romeinse importstukken, waaronder delen van schalen van het Romeinse aardewerk terra sigillata. Mede daardoor kwam eerder al het idee op, dat de locatie ’t Hain was gebruikt door Romeinen en mogelijk in verband stond met het fort bij Velsen. Anderen dachten dat het om een inheems heiligdom ging. Volgens Piet Kleij, stadsarcheoloog van Zaanstad, zijn er echter steeds meer aanwijzingen dat het om een Romeinse militaire inrichting gaat. Het recente onderzoek moet daar uitsluitsel over geven. Het rapport van de opgraving zal binnen twee jaar (de wettelijke termijn) verschijnen. Een uitgebreid verslag van het proefsleuvenonderzoek in 2014 is online beschikbaar en zeker een aanrader voor wie meer wil weten over de geschiedenis van ’t Hain. In dit verslag zijn ook oude foto’s van het AWN-onderzoek opgenomen. Wie geïnteresseerd is, kan het rapport bekijken op tinyurl.com/ y83a26uw.

Een vrijwilliger bestudeert de indrukwekkende palissade uit de eerste eeuw.

03-12-18 14:43

VAN DE AFDELINGEN COLOFON 15

NIEUWS

䊱

AWN’ers mochten de pas ontdekte Romeinse brug bij Leidsche Rijn komen bezichtigen.

AWN’ers bij voorbezichtiging Romeinse brug Utrecht

n oktober is bij archeologisch onderzoek in de wijk Rijnvliet in Leidsche Rijn (Utrecht) een Romeinse brug ontdekt. Die maakte deel uit van de doorgaande weg op de zuidoever van de Rijn, waar vanaf 40 na Christus een serie forten de grens van het Romeinse Rijk bewaakte. AWN’ers en ArcheoHotspotters uit Utrecht en omgeving kregen een exclusieve voorbezichtiging. Precies 20 jaar na de ontdekking van de Romeinse brug in Veldhuizen (eveneens in Leidsche Rijn) is deze brug gevonden. Beide bruggen hebben dezelfde breedte, 5.40 meter, ofwel 18 Romeinse voeten. De brug in Veldhuizen dateert uit het jaar 125 na Christus. De onlangs ontdekte brug is waarschijnlijk gebouwd in dezelfde tijd of wellicht eerder. Dendrochronologisch onderzoek moet dat uitwijzen. Het betreft in beide gevallen een zogenaamde ‘paaljukbrug’ die gedragen werd door zestien eiken palen. Hij ligt over de

restgeul van een kleine zijrivier van de Rijn. De brug helpt bij het nauwkeurig bepalen van het traject van de limesweg, omdat de toplaag daarvan, grind, in de loop van de eeuwen erg verspreid is geraakt. Alle pijlers van de brug zijn bewaard gebleven. Ook de twee landhoofden waar de brug op uitkwam, zijn (deels) bewaard gebleven. Deze waren versterkt door blokken basalt waarvan is vast komen te staan dat die uit de buurt van Bonn afkomstig zijn. Archeologen Marieke Arkema, Erik Graafstal en Herre Wynia wezen de AWN’ers en ArcheoHotspotters tijdens de voorbezichtiging op details, zoals onregelmatige (modder)sporen in het proﬁel. Die duiden erop, dat vee regelmatig naast de brug de geul doorwaadde. De dieren gingen er niet overheen vanwege de kans op beschadiging. Paalsporen tussen de pijlers aan beide brugkanten wijzen op versteviging van de landhoofden. 䡵

Muziek in de Prehistorie

erena Buitenhuis, vierdejaars archeologiestudente op Hogeschool Saxion in Deventer wordt vanuit AWN afdeling 1 – Noord-Nederland en vanuit de werkgroep Archeologie en Educatie het komende jaar begeleid bij haar afstudeeropdracht ‘Muziek in de Prehistorie’. Serena gaat voor de bovenbouw van het basisonderwijs een les Muziek in de Prehistorie samenstellen. Bovendien zal ze een inventarisatie uit-

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 15

voeren naar prehistorische muziekinstrumenten in Nederland, met daarbij een uitstapje naar andere landen in Noordwest Europa. Deze inventarisatie moet uitmonden in een expositie, die uiterlijk in 2020 in het IJstijdenmuseum in Buitenpost te zien zal zijn. Het is de bedoeling dat de tentoonstelling daarna gaat reizen naar andere musea in Nederland. 䡵

Adressenlijst hoofdbestuur Alg. voorzitter H.G. (Gajus) Scheltema, Jan Muschlaan 35, 2597 TP ’s-Gravenhage, tel. 06 · 2896 0729, e-mail: voorzitter@awn-archeologie.nl Vice-voorzitter W. (Wim) Schennink, Vossenberglaan 29, 6891 CJ Rozendaal (Gld), tel. 026 · 361 03 34, e-mail: Schennink-dekker@hetnet.nl Alg. secretaris H. (Henk) Kluitenberg, Grebbeweg 24-A, 3911 AW Rhenen, tel. 0317 · 613 050, e-mail: h.kluitenberg@caesar-advies.nl Alg. penningmeester H.J. (Harmen) Spreen, De Pauwentuin 19, 1181 MP Amstelveen, tel. 020 · 453 70 21, e-mail: hspreen@xs4all.nl, IBAN: NL40INGB0000577808, t.n.v. penningmeester AWN Alg. bestuurslid R. (Renger) van de Hoef, Bloemaartsbeemd 16, 5121 SW Rijen, tel. 06 · 1546 2460, e-mail: rengervandehoef@gmail.com Bestuursleden Veldwerkeducatie C. (Channa) Cohen Stuart, Lindeboom 45, 4101 WG Culemborg, tel. 06 · 4505 9916, e-mail: channacs@me.com LWAOW W. (Willem) de Rhoter, Noordersingel 74, 8917 BB Leeuwarden, tel. 06 · 2376 0356, e-mail: rhoterw@hetnet.nl PR en Communicatie P.H.A. (Paul) Flos, Avenbeeck 91, 2182 RV Hillegom, tel. 06 · 2434 3859, e-mail: prcommunicatie@awn-archeologie.nl Hoofdredacteur Archeologie in Nederland en AWNMagazine W.G. (William) ten Brink, Valutaboulevard 87, 3825 BS Amersfoort, tel. 06 · 4613 9670, e-mail: william.ten.brink@archeologienl.nl Belangenbehartiging J.P. (Paul) van Wijk, Reggestraat 11, 7523 CP Enschede, tel. 053 · 431 40 41, e-mail: pw566@hotmail.com Projecten en externe relaties H. (Henk) Hegeman, Gerrit Rietveldlaan 59, 2343 MB Oegstgeest, tel. 06 · 3308 4721, e-mail: hehehegeman@gmail.com Kijk op www.awn-archeologie.nl voor: – de contactgegevens en het activiteitenoverzicht van de 24 regionale afdelingen van AWN – nabestellen AWN-uitgaven AWN-lidmaatschapen 2018 A basislidmaatschap B jongerenlidmaatschap 14 t/m 27 jaar C huisgenootlidmaatschap

€ 55,00 € 30,00 € 25,00

Basisleden en jongerenleden hebben de volgende rechten: – Toezending van de tijdschriften Archeologie in Nederland en AWN Magazine (5 maal per jaar) – AWN-verzekering (tot en met 75 jaar) bij AWNactiviteiten en AWN-opgravingen – Toegang tot de landelijke en de afdelingsactiviteiten van de AWN – Toegang tot de Algemene Ledenvergadering met stemrecht Huisgenootleden hebben alleen de drie laatstgenoemde rechten. Een huisgenootlidmaatschap kan alleen gekoppeld worden aan een basislidmaatschap op hetzelfde adres. Lidmaatschappen gelden per kalenderjaar en kunnen op elk gewenst moment ingaan. Bij een aanmelding vóór 1 augustus worden de reeds verschenen edities (maximaal 3) van onze tijdschriften nagezonden. Een ná 31 juli ingaand lidmaatschap geeft recht op 60% korting, tenzij de eerder dat jaar verschenen tijdschriften nagezonden moeten worden. Na aanmelding wordt u ingedeeld bij de afdeling waar uw woonplaats onder valt, tenzij u graag bij een andere afdeling wilt worden ingedeeld. Dit kunt u bij uw aanmelding aangeven. Meer informatie over lidmaatschappen: H. Kluitenberg, landelijk secretaris AWN, Grebbeweg 24-A, 3911 AW Rhenen, tel. 0317 · 613 050 (tijdens kantooruren, na 10.30 uur), e-mail: secretaris@awnarcheologie.nl Voor het nasturen van tijdschriften kunt u contact opnemen met de landelijk secretaris, H. Kluitenberg (zie hierboven). De AWN is een algemeen nut beogende instelling (ANBI).

03-12-18 14:43

A W N M AG A ZINE De archeologie in Nederland is voortdurend in ontwikkeling. Sinds bij wet is vastgelegd dat archeologisch onderzoek moet plaatsvinden voordat de bodem verstoord wordt, vinden er meer projecten plaats dan ooit. Tegelijkertijd is er veel aandacht voor nieuwe onderzoekstechnieken waarbij niet gegraven hoeft te worden. Ook oude opgravingen blijken vaak nog een schat aan informatie te bevatten. De kennis die archeologisch onderzoek oplevert, leert ons over de vele duizenden jaren bewoning door de mensen die voor ons kwamen. Wie waren deze mensen? Wat aten zij, hoe woonden ze en wat voor kleding droegen ze? Wat kunnen we herleiden van hun gewoonten en rituelen? Het archeologisch onderzoek van de Nederlandse bodem leidt voortdurend tot nieuwe ontdekkingen en inzichten. De AWN is de belangenorganisatie voor belangstellenden in de archeologie, archeologiebeoefenaars en archeologievrijwilligers. De vereniging wil een schakel zijn tussen archeologie en publiek en tussen archeologie en beleid en ziet het als haar maatschappelijke taak om archeologie als bron van kennis over ons verleden te laten leven in het heden en te behouden voor de toekomst. Dit doet de AWN door bij te dragen aan de kennis over archeologie, die kennis uit te dragen en publieke betrokkenheid te bevorderen, en door de belangen van het archeologisch erfgoed te behartigen.

Opmaak AWN Jaargang 2-nr 5 (dec 2018).indd 16

03-12-18 14:43