อาศรมศึกษาทางนาฏศิลปไทย ชุด กุสมุ าทรงเครื่อง
นางสาวศรศิลป วันชะนะ
อาศรมศึกษาทางนาฏศิลปไทยฉบับนีเ้ ปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรศิลปศาสตรบัณฑิต สาขาวิชานาฏศิลปไทย ภาควิชาศิลปะการแสดง คณะมนุษยศาสตร มหาวิทยาลัยนเรศวร ปการศึกษา 2561
อาศรมศึกษาทางนาฏศิลปไทย ชุด “กุสุมาทรงเครือ่ ง” ของ นางสาวศรศิลป วันชะนะ ไดรบั การพิจารณาใหนบั เปนสวนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร ศิลปศาสตรบัณฑิต (นาฏศิลปไทย) คณะกรรมการอาศรมศึกษาทางนาฏศิลปไทย ...................................................................................................................อาจารยที่ปรึกษา (อาจารยรัชดาพร สุคโต) ...................................................................................................................กรรมการ (ดร.รุงนภา ฉิมพุฒ) ...................................................................................................................กรรมการ (ดร.จิตติมา นาคีเภท) ...................................................................................................................กรรมการ (ผูชวยศาสตราจารยประภาศรี ศรีประดิษฐ) ...................................................................................................................กรรมการ (อาจารยอุบลวรรณ โตอวยพร) ...................................................................................................................กรรมการ (อาจารยภูริตา เรืองจิรยศ) ...................................................................................................................กรรมการ (อาจารยวรวิทย ทองเนื้อออน) อนุมัติ ................................................................ (ดร.จิตติมา นาคีเภท) หัวหนาภาควิชาศิลปะการแสดง
ประกาศคุณูปการ อาศรมศึกษาทางนาฏศิลปไทย ชุด กุสุมาทรงเครื่อง เลมนี้ สําเร็จลงไดดวยความกรุณาอยาง ยิ่งจาก ดร.พัชรินทร สันติอัชวรรณ ที่ไดใหความอนุเคราะหถายทอดกระบวนทารําเดี่ยว ชุด กุสุมา ทรงเครื่อง ดวยความเอาใจใสเปนอยางยิ่ง ผูวิจัยขอกราบขอบพระคุณเปนอยางสูงไว ณ ที่นี้ ขอกราบขอบพระคุณอาจารยที่ปรึกษา อาจารยรัชดาพร สุคโต ที่ไดใหคําแนะนําปรึกษา ตลอดจนตรวจแกไขขอบกพรอง ดวยความเอาใจใสเปนอยางยิ่ง จนการศึกษาคนควา ดวยตนเอง สําเร็จสมบูรณได ผูศึกษาคนควาขอกราบขอบพระคุณเปนอยางสูงไว ณ ที่นี้ ขอกราบขอบพระคุณ ดร.จิตติมา นาคีเภท อาจารยประจําภาควิชา การศึกษามหาวิทยาลัย ที่กรุณาใหคําแนะนํา จนทําใหการศึกษาคนควาครั้งนี้สมบูรณและมีคุณคา คุณคาและคุณประโยชนอันพึงจะมีจากอาศรมศึกษาเลมนี้ ผูวิจัยขอมอบและอุทิศแดผูมี พระคุณทุกๆ ทาน ผูว ิจัยหวังเปนอยางยิ่งวา งานวิจัยฉบับนี้จะเปนประโยชนตอผูที่สนใจบางไมมากก็ นอย
ศรศิลป วันชะนะ
สารบัญ บทที่
หนา
1 บทนํา…………………………………………………………................................….……...…..…… ความสําคัญของการถายทอดทารํา....……………………….........…………….......……… วัตถุประสงค......................................……………………….........…………….......……… วิธีดําเนินงาน.....................................……………………….........……………....…...…… ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ................……………………….........…………….......……… นิยามศัพทเฉพาะ..............................……………………….........……………....…...……
1 1 2 2 3 3
2 ประวัติผูถา ยทอดทารํา............................................................................................. ประวัติสวนตัว...................................……………………….........………....…………...… ประวัติการศึกษา................................……………………….........……………...………… ประวัติการทํางาน..............................……………………….........………………………… ผลงานทางดานวิชาการและการแสดง……………………….........……………...………… ประวัติการสืบทอดและการถายทอดทารํา……………..……….........………...………… แผนผังการสืบทอดและถายทอดทารํา.……………………….........…………....……...…
4 4 4 4 5 6 6
3 วิธดี าํ เนินการสืบทอดและฝกหัด.............................................................................. ขั้นตอนในการสืบทอดและฝกหัด.......……………………….........………….……..……… ระยะเวลาและสถานที่การสืบทอดและฝกหัด...........….........…………….......……… อุปกรณในการสืบทอดและฝกหัด......……………………….........……………....…...…… พัฒนาการในการสืบทอดและฝกหัด.……………………….........……………....……...…
7 7 8 10 10
สารบัญ บทที่
หนา
4 อาศรมศึกษาทางนาฏศิลปไทย ชุด กุสุมาทรงเครื่อง.......….....……………....…………… ประวัติความเปนมาของการแสดง………………..……….........……………....…………… เรื่องยอของการแสดง……………………...................….........…………..…....…………… บทรอง……………………….........……………....……...........................................……… ดนตรีที่ใชประกอบการแสดง……………………….........…………….............…………… ฉากและองคประกอบการแสดง……………………….........……………....….....………… เครื่องแตงกายและการแตงหนา……………………….........…………….........…………… นาฏยศัพทที่ใชในการแสดง……………………….........……………................…………… กระบวนทารําและการใชพื้นที่………………………................……………....…………… กลวิธีในการรํา................................……………………….........……………....……………
11 11 11 12 13 13 14 24 26 50
5 บทสรุปและขอเสนอแนะ.......................................................................................... บทสรุป................................……………………......………….....................…….………. ขอเสนอแนะ………………………………........................……....…………………....……….
51 51 52
บรรณานุกรม.................................................................................................................
53
ภาคผนวก………………………....……………………………………….………………........................
54
ประวัติผวู จิ ัย………………………………………………………….…………….................................
60
สารบัญตาราง ตาราง 1 2 3 4 5
หนา แสดงตารางที่ 1 : แผนการดําเนินงาน………………....…......…...…………………………….. แสดงตารางที่ 2 ตารางระยะเวลาและสถานที่สืบทอดทารํา ……...…........................... แสดงตารางที่ 3 ตารางระยะเวลาและสถานทีฝ่ กซอมกับอาจารยทปี่ รึกษา…............... แสดงตารางที่ 4 ตารางพัฒนาการในการสืบทอดและฝกหัด…………………………….….... แสดงตารางที่ 5 : ตารางกระบวนทารําและการใชพื้นที…่ …………………………………......
2 9
9 10 26
สารบัญภาพ ภาพ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
หนา ภาพที่ 1 ภาพ ดร.พัชรินทร สันติอัชวรรณ............................................................ ภาพที่ 2 ภาพหองแตงตัวการแสดงชุด กุสุมาทรงเครื่อง………………………………..... ภาพที่ 3 ภาพเครื่องแตงกายและการแตงหนาการแสดงชุด กุสุมาทรงเครื่อง............ ภาพที่ 4 ภาพรัดเกลายอดและอุบะดอกไมทัด……………………………………................. ภาพที่ 5 ภาพทายชองและจะหู……………………………………....………….........…........... ภาพที่ 6 ภาพเสื้อในนาง....................……………………………………....……………........... ภาพที่ 7 ภาพผาหมนางสีน้ําเงินคลิบแดง……………………………………....…….….......... ภาพที่ 8 ภาพกรองคอสีแดง..............……………………………………....………….............. ภาพที่ 9 ภาพผายกสีแดง.......................................................................................... ภาพที่ 10 ภาพจี้นาง.................................................................................................. ภาพที่ 11 ภาพเข็มขัด.............................................................................................. ภาพที่ 12 ภาพปนเหนง........................................................................................... ภาพที่ 13 ภาพสะอิ้ง................................................................................................. ภาพที่ 14 ภาพกําไลตนแขน.................................................................................... ภาพที่ 15 ภาพกําไลแผลง........................................................................................ ภาพที่ 16 ภาพปะวะหล่ําและแหวนรอบขอมือ........................................................ ภาพที่ 18 ภาพธํามรงค............................................................................................ ภาพที่ 19 ภาพกําไลขอเทาและแหวนรอบขอเทา.................................................... ภาพที่ 20 ภาพพัดดามจิ้ว......................................................................................... ภาพที่ 21 ภาพตางหู................................................................................................
7 13
14 15 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20 21 21 22 22 23 23
บทที่ 1 บทนํา 1. ความสําคัญของการถายทอดทารํา การแสดงนาฏศิลปไทยมีการอนุรักษสืบทอดกันมาชานานแตบรรพกาล นาฏศิลปจากรุนสูรุน ไดรับการถายทอด แสดงออก และขัดเกลาทารํา จนกระทั่งมีความสวยงามลงตัวและเปนกระบวน ทา รําตนแบบมาตรฐาน ซึ่งปรากฏออกมาในรูปแบบของการรําหลายชนิด อาทิ รําเดี่ยว รําคู รําหมู หรือ การแสดงที่เปนเรื่องราว แตกระบวนทารําที่มีนาฏยลักษณเฉพาะตัวและใชเปนการแสดงเพื่ออวดฝมือ ที่สําคัญอยางยิ่งประเภทหนึ่งนั้นคือ การแสดงรําเดี่ยว รําเดี่ยว เปนการรําคนเดียวเพื่ออวดฝมือและ ความสามารถทางการรําในระดับสูง ซึ่งปรากฏอยูในการแสดงโขนและละคร การแสดงรําเดี่ยวนั้นผู แสดงรําเดี่ยวจะตองถายทอดกระบวนการรายรํา ลีลา และอารมณออกมาอยางกลมกลืนและลงตัว เปนภาพที่งดงามตรึงตราตรึงใจ ที่สําคัญในการแสดงรําเดี่ยว จะตองใชทักษะความสามารถในการรํา ในขณะเดียวกันก็ตองมีจริตกริยาเชิญชวนผูชมใหติดตาม ซึ่งทําไดโดยการใชอารมณความรูสึกผานทาง สีหนาและดวงตา คือ ผูนําจะตองสงสายตาและรอยยิ้มไปยังผูชมที่นั่งชมอยางทั่วถึงจึงจะสามารถ ถายทอดอารมณไปสูผ ูชมใหติดตามการรํานั้นดวยความรื่นรมย สนุกสนานเพลิดเพลินและประทับใจ รําเดี่ยวประเภทรําทรงเครื่อง เปนการรําเพื่ออธิบายถึงการสวมใสเครื่องแตงกาย และสวมใส เครื่องประดับที่ตัวละครสวมใสอยู รําทรงเครื่องหรือแตงตัว จะกลาวถึง การอาบน้ําชําระรางกายให สะอาดหมดจดสดชื่น ประพรมเครื่องหอม และแตงกายใสเครื่องประดับใหสมกับฐานันดรศักดิ์ เพื่อ ความยิ่งใหญ ภูมิฐานและมีสงาราศี กอนที่จะไปทําภารกิจสําคัญ เชน การออกรบ การบูชายัญ หรือ การทํา และการเดินทาง เปนตน รําเดี่ยวชุด กุสุมาทรงเครื่อง เปนการแสดงอยูในละครใน เรื่อง อิเหนา ตอน กุสุมาทูลลานาง บุบษากลับเมืองปกมาหงันกับสังคามาระตา กุสุมา เปนบุตรีของทาวลาสํา เจาเมืองลาสํา เมื่อครั้งที่ นางบุษบาถูกแปลงองคเปนชายชื่อ อุณากรรณ ทาวลาสําไดถวายนางกุสุมาใหเปนพระชายาของอุณา กรรณ อุณากรรณรูดีวาตนเปนหญิง จึงออกอุบายแกนางกุสุมาวา ตนไดบนบานไววาจะไมรวมสังวาส กับนางใดเปนเวลา 3 ป และไดหลบหนีไป ทาวลาสําไดขาววาอุณากรรณหายไปจึงยกทัพมาของกุสุมา คืน แตทาวประมอตันปฏิเสธเนื่องจากอุณากรรณไดยกเชลยใหปนหยีสงครามจึงเกิดขึ้น ปนหยีไดสั่ง ใหสังคามาระตาตามมาชวยระตูประมอตันรบ เมื่อไดรับชัยชนะแลวก็ประธานนางกุสุมาเปนรางวัล กอนที่สังคามาระตาจะกลับไปเมืองปกมาหงัน สังคามาระตาจึงใหนางกุสุมาไปทูลลานางบุษบา นาง กุสุมาจึงแตงองคทรงเครื่องกอนจะเดินทางไปพบนางบุษบา
2. วัตถุประสงค 1. เพื่อประมวลความรูทางดานนาฏศิลปไทยจากผูทรงคุณวุฒิ 2. เพื่ อ รั บ การถ า ยทอดและฝ ก ฝนท า รํ า ตามแนวทางและวิ ธี ก ารเรี ย นการสอนของ ผูทรงคุณวุฒิทางดานนาฏศิลปไทย 3. เพื่อเรียนรูเทคนิคเฉพาะของบทบาท ลีลา ทารํา ซึ่งแตกตางกันไปในแตละเพลง แตละ สายของครูผูสอน 4. เพื่อเก็บขอมูลและบันทึกขอมูลที่เปนประโยชน เพื่อนํามาเปนแนวทางในการอางอิงใน การเรียนการสอนทางดานนาฏศิลปไทยสืบไป 3. วิธีดําเนินงาน การศึกษาการแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง 1. ศึกษาจากหนังสือ 1.1 หนังสือรําเดี่ยวแบบมาตรฐานตัวนางเลม 1 โดย ผุสดี หลิ่มสกุล 2. ศึกษาจากวิทยานิพนธ 2.1 โครงการปริญญานิพนธการรําเดี่ยวมาตรฐาน ชุด กุสุมาทรงเครื่อง 3. ศึกษาจากเว็บไซต 3.1 วีดีทัศการแสดงรําเดี่ยวมาตรฐาน ชุด กุสุมาทรงเครื่อง สืบคนจาก https:// www.youtube.com/watch?v=NmYtZHkiNOY เมื่อวันที่ 1 มิถุนายน 2561, ตารางที่ 1 : แผนการดําเนินงาน วิธกี ารดําเนินงาน 1. เสนอหัวขอสอบรําเดี่ยว 2. การคนหาตํารา ขอมูลที่ เกี่ยวของเพิ่มเติม 3. ฝกซอมการแสดง 4. สงรูปเลม แกไขรุ)เลม
ขั้นตอนการดําเนินงานเดือนสิงหาคม – ธันวาคม 2561 มิถนุ ายน กรกฎาคม สิงหาคม กันยายน ตุลาคม
4. ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ 1. ผูเรียนสามารถนําความรูที่ไดจากผูถายทอดทารํามาประยุกตใชในการเรียน 2. ผูเรียนสามารถเรียนรูกลวิธี กระบวนทารํา จากผูถายทอดทารํา มาใชในการแสดงรําเดี่ยว ไดอยางสวยงาม สมบทบาท และถูกตองตามแบบแผนการรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง 3. จดบันทึกความรูเ หลานี้ไวเปนลายลักษณอักษรไมใหสูญหายไป ประกอบกับเพื่อบันทึกไว ใหเปนประโยชนทางดานการเรียนการสอนนาฏศิลปไทยสืบไป 5. นิยามศัพทเฉพาะ 1. ประจํายาม แปลวา ชื่อลายไทยชนิดหนึ่ง มีรูปดอก 4 กลีบ จะแทรกอยูระหวางลาย ตางๆ หรือคั่นลายตางๆ ซึ่งในบทรองนี้ จะกลาวถึงลายประจํายามที่แทรกอยูบนลายเข็มขัด 2. พัดดามจิ้ว แปลวา พั ด ที่ ค ลี่ อ อกและสามารถพั บ ได ทํ า จากเนื้ อ ไม จั น ทร ใช ประกอบการแสดงในชวงของเพลงเร็ว ในการแสดง ชุด กุสุมาทรงเครื่อง
บทที่ 2 ประวัติผูถา ยทอดทารํา 1. ประวัติผูถา ยทอดทารํา ชื่อ ดร. พัชรินทร สันติอัชวรรณ เกิดเมื่อวันที่ 1 กรกฏาคม 2526 บิดา นายบุญธรรม สันติอัชวรรณ มารดา นางสิริพร สันติอัชวรรณ 2. ประวัติการศึกษา 2547 ศิลปกรรมศาสตรบัณฑิต (นาฏยศิลป) จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย (เกียรตินิยมอันดับหนึ่งเหรียญทอง) 2551 ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (นาฏยศิลปไทย) จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย 2558 ศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต (นาฏยศิลปไทย) จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย 3. ประวัติการทํางาน หนวยงานที่สังกัด ภาควิชานาฏยศิลป คณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย กรรมการและเลขานุการภาควิชานาฏยศิลป คณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ. 2554-2558 กรรมการฝายวิชาการคณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ. 2557-2558 กรรมการบริหารภาคคณาจารย จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ. 2559 กรรมการจรรยาบรรณคณาจารย สภาคณาจารย จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ. 2560 กรรมการบริหารคณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ.2557–ปจจุบัน เลขานุการคณะกรรมการบริหารคณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ. 2560-ปจจุบัน กรรมการฝายวิจัย คณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ. 2560-ปจจุบัน กองวารสารศิลปกรรมศาสตร คณะศิลปกรรมศาสตร จุ ฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ป พ.ศ. 2560-ปจจุบัน
4. ผลงานทางดานวิชาการและการแสดง 4.1 ผลงานดานวิชาการ 1. วีดีทัศนและรายงานสรุปโครงการ บันทึกนาฏยลีลาแหงแผนดิน ไดรับ ทุนสนับสนุน โครงการตามแผนยุทธศาสตรดานทํา นุบํา รุงศิลปวัฒ นธรรม คณะศิล ปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัยประจําปงบประมาณ 2559 2. งานวิจัยเรื่อง การวิจัยนาฏยศิลป ปญหาจากกระบวนการวิจัยและแนวทางแกไข ไดรับทุน สนับ สนุน โครงการตามแผนยุทธศาสตรดานศิลปวัฒ นธรรม คณะศิลปกรรมศาสตร จุ ฬ าลงกรณ มหาวิทยาลัย ประจําปงบประมาณ 2559 3. บทความวิจัยเรื่อง แนวทางการแกไขปญหาการวิจัยนาฏยศิลป: ระบบความคิดและการใช ภาษา ไดรับการตอบรับใหตีพิมพในวารสารสถาบันวัฒนธรรมและศิลปะ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิ โรฒ ปที่ 19 ฉบับที่ 2(38) มกราคม-มิถุนายน 2561 (TCI 1) 4. บทความวิชาการเรื่อง สุนทรียภาพในระบําโบราณคดี ไดรับการตอบรับใหตีพิมพใน วารสารจันทรเกษมสาร มหาวิทยาลัยราชภัฏจันทรเกษม ปที่ 23 ฉบับที่ 45 กรกฎาคม-ธันวาคม 2560 (TCI 2) 4.2 ผลงานดานการแสดง ผูชวยกํากับการแสดงเนื่องในพิธีเปดกีฬามหาวิทยาลัยครั้งที่ 38 จามจุรีเกมส ณ สนามกีฬา แหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ปการศึกษา 2553 ผลงานสรางสรรคระบําอํานวยพรเนื่องในงานเปดโครงการสัมมนาวิชาการทางดานนาฏยศิลป นาฏยศิลปเพื่อหมูมวลมนุษยชาติ ครั้งที่ 2 (DANCE FOR ALL II)ประจําปการศึกษา 2554 ณ หอ แสดงดนตรี อาคารศิลปวัฒนธรรม จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ผลงานสรางสรรค ชุด การออกแบบทารําบทบาทนางมณีเมขลาและพระอรชุน ออกแบบและ แสดงบทบาทนางมณีเมขลารวมในขบวนการแสดงวัฒนธรรมอาหารไทย เนื่องในงาน 2012 Rotary International Convention Bangkok”(Host Hospitality Night) 7 พฤษภาคม 2555 ณ เอ็กซิ บิชั่นเซ็นเตอรฮอลล1-4 ศูนยแสดงสินคาและการประชุมอิมแพค เมืองทองธานี กรรมการและเลขานุการ โครงการสร างมาตรฐานการยกยองศิลป นทางดานนาฏยศิล ป ภายใตโครงการศูนยศิลปะเพื่อมวลมนุษย เงินทุนจุฬาฯ 100 ป ปงบประมาณ 2554 – 2556 ผลงานสรางสรรค ชุด เกษียณสวัสดี กินรีมุทิตา เนื่องในโครงการแสดงมุทิตาจิตแดอาจารย และบุ คลากรเกษี ยณอายุร าชการ ประจํา ปง บประมาณ 2556 ณ โถงคณะศิล ปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย แสดงเดี่ยวมาตรฐานชุด บุษบาชมสวนขวัญ เมื่อ พ.ศ. 2556 ณ วังสวนผักกาด
อาจารยผูดูแลนิสิตและควบคุมการฝกซอมการแสดงนาฏศิลปไทย ในโครงการThe 11th ASEAN Youth Culture Forum เมื่อ 4 – 9 สิงหาคม 2556 ณ MALAYA UNIVERSITY, MALAYSIA อาจารยผูควบคุมการฝกซอมการแสดงรําเดี่ยวแบบมาตรฐานชุด ศรีสุดาทรงเครื่อง ในงาน มหกรรมศิลปะ ดนตรีและการแสดง (นานาชาติ) ครั้งที่4 เมื่อ 12 มิถุนายน 2557 ณ อาคารนวัตกรรม ศาสตราจารย ดร.สาโรช บัวศรี มหาวิทยาลัยศรีนครินรวิโรฒ กรรมการเลขานุการโครงการยุทธศาสตรสูความเปนเลิศดานศิลปะไทย สาขาวิชานาฏยศิลป ไทย คณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ปการศึกษา 2556 – 2558 วิทยากรบรรยายและอาจารยผูควบคุมการแสดงชุดการแสดงนาฏยศิลปไทยเพื่อเผยแพรใน โครงการ เอกลักษณไทย ภาษาไทย ภาษาถิ่น ปการศึกษา 2557 – 2559 ณ โรงเรียนสาธิตแพง จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย (ฝายประถม) กรรมการและเลขานุการโครงการสัมมนาวิชาการทางดานนาฏยศิลป แนวทางการเขียน บทความวิจัยทางดานนาฏยศิลปเพื่อการตีพิมพในระดับชาติและนานาชาติ” ตามโครงการยุทธศาสตร ของคณะศิลปกรรมศาสตรดานการวิจัย ประจําปงบประมาณ 2558 กรรมการและเลขานุการโครงการสัมมนาวิชาการทางดานนาฏยศิลป กระบวนการนาฏย ประดิษฐ: การบูรณาการงานสรางสรรค กานวิจัย และการแสดงศิลป ตามโครงการยุทธศาสตรของ คณะศิลปกรรมศาสตรดานศิลปวัฒนธรรม ประจําปงบประมาณ2558 แสดงเดี่ยวรํามาตรฐานตัวนางชุด รจนาทรงเครื่อง ในงานมหกรรมศิลปะ ดนตรีและการแสดง (นานาชาติ) ครั้งที่ 6 เมื่อวันที่ 26 มิถุนายน 2559 ณ อาคารนวัตกรรมศาสตราจารย ดร.สาโรช บัวศรี มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ผูรับผิดชอบโครงการเผแพรการแสดงนาฏยศิลปไทยแนะนาฏยศิลปตะวันตก เนื่องในเทศกาล ดนตรีและการแสดง (นานาชาติ) ณ มหาวิทยาลัยบูรพา ตามแผนยุทธศาสตรดานการบริหารวิชาการ คณะศิลปกรรมศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ปงบประมาณ 2559 วิทยากรบรรยายเรื่อ ง “การเขี ยนงานวิจั ยนาฏศิลป เชิง อนุรัก ษ” ให แกโ ครงการสั มมนา วิชาการดานนาฏศิลป คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี 5 มกราคม 2560 ผูถา ยทอดรําเดี่ย วมาตรฐานตัว นางใหแ กนิสิต จุฬาลงกรณม หาวิทยาลัยและนั กศึก ษาใน สถาบันการศึกษาตางๆ อาทิ มหาวิทยาลัยขอนแกน มหาวิทยาลัยมหาสารคาม มหาวิทยาลัยราชภัฏ บานสมเด็จเจาพระยา มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบุรี วิทยาลัยนาฏศิลปลพบุรี มหาวิทยาลัยนเรศวร เปน ตน
ภาพที่ 1 : ภาพ ดร.พัชรินทร สันติอชั วรรณ ที่มา : Benewsonline. มหกรรมศิลปะการแสดงภูมิภาคอาเซียน ครัง้ ที่ 6. จาก http:// www.benewsonline.com/home/2016/07/9381111. สืบคนเมื่อวันที่ 10 ตุลาคม 2561. 5. ประวัติการสืบทอดและการถายทอดทารํา ประวัติการสืบทอดการแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง ครั้งนี้ไดรับการถายทอดกระบวน ทารําจาก ดร. พัชรินทร สันติอัชวรรณ ซึ่ง ดร. พัชรินทร สันติอัชวรรณ ไดรับถายทอดกระบวนทารํา การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง มาจาก รองศาสตราจารย ผุสดี หลิมสกุล รําเดี่ยวชุด กุสุมา ทรงเครื่อง เปนการแสดงรําเดี่ยวอยูในละครใน เรื่อง ประดิษฐขึ้นโดย รองศาสตราจารย ผุสดี หลิม สกุล ไดสรางสรรคขึ้นใหมเมื่อตนป พ. ศ. 2546 6. แผนผังการสืบทอดและถายทอดทารํา รองศาสตราจารย ผุสดี หลิมสกุล
อาจารยรัชดาพร สุคโต พ.ศ. 2547 นางสาวนิรัชดา สุขหนุน พ.ศ. 2547
ดร.พัชรินทร สันติอัชวรรณ พ.ศ. 2561 นางสาวศรศิลป วันชะนะ พ.ศ. 2561
บทที่ 3 วิธดี ําเนินการสืบทอดและฝกหัด การศึกษา คือ กระบวนการสั่งสอน กระบวนการฝกอบรม หรือกระบวนการถายทอดความรู ความเชี่ยวชาญตางๆ และกระบวนการปลูกฝงนิสัย ทัศนคติ คานิยม ตลอดจนความรูสึกนึกคิดที่รวม เรียกวา ประสบการณ ในอดีตการศึกษาเปนกระบวนการหนึ่งที่มุงรักษาวัฒนธรรมของสังคม แตใน ปจ จุบั นโลกแห ง วิ วัฒ นาการทั้ ง ดา นสัง คมและข า วสาร การศึก ษาจึ งถู กปรั บ เปลี่ย นให กลายเป น กระบวนการเพื่ อพัฒนาทรัพ ยากรมนุษ ยให มีค วามเจริ ญทั้ง แกตนเองและสัง คม การศึก ษาจึ งถู ก นําไปใชเปนเครื่องมือในการพัฒนาประเทศใหเจริญกาวหนาในทุกๆดาน การสอนรําเดี่ยวมาตรฐาน มีวัตถุประสงคเพื่อศึกษาคนควารวบรวมขอมูลจากผูทรงคุณวุฒิที่มี ความรู ความชํานาญที่ไดสั่งสมประสบการณจนเกิดเปนความเชี่ยวชาญทางดานนาฏศิลปไทยโดยเปน ที่ ย อมรั บ ในวงวิ ช าชี พ ในการศึ ก ษามี ลั ก ษณะเป น การถ า ยทอดประกอบการฝ ก หั ด ปฏิ บั ติ จ าก ผู ท รงคุณ วุฒิ โ ดยตรง โดยมุ ง ที่ ก ระบวนการฝ ก ทั ก ษะเป น สํ า คัญ อี ก ทั้ ง มี ก ารกํ า หนดระยะเวลา เนื้อหาวิชาที่ศึกษา กิจกรรมที่ใชในการเรียนการสอน ตลอดจนมีการบันทึกทารําไวเปนลายลักษณ อักษร ในการศึกษาครั้งนี้ ผูวิจัยไดขอฝากตัวเปนศิษยของ ดร.พัชรินทร สันติอัชวรรณ และเมื่อทาน ยินดีทําการถายทอดวิชาในครั้งนี้ ผูวิจัยไดเรียนปรึกษาในเรื่องของการคัดเลือกเพลงที่รําตามเกณฑที่ หลักสูตรกําหนด คือ การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง เปนการแสดงที่มีลีลาการรายรําที่งดงาม บทรองนํามา จากบทพระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย เนื้อเพลงและทาของการรายรํา กลาวถึง การแตงกาย การประดับเครื่องประดับตางๆ ที่งดงามของนางกุสุมา 1. ขั้นตอนในการสืบทอดและฝกหัด ขั้นตอนในการสืบทอดการแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง มีขั้นตอนดังนี้ ขั้นตอนที่ 1 ศึ ก ษาเกี่ ย วกั บ ความเป น มาและความสํ า คั ญ ของการแสดงชุ ด กุ สุ ม า ทรงเครื่อง ขั้นตอนที่ 2 ศึกษาบทรองและทํานองเพลง การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง ขั้นตอนที่ 3 ฝกหัดรองเพลง ตนเขามาน เพลงชมตลาด และเพลงเร็ว-ลา ในการแสดงรํา เดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง
ขั้นตอนที่ 4 ทรงเครื่อง ขั้นตอนที่ 5 ถายทอดทารํา ขั้นตอนที่ 6 ทรงเครื่อง ขั้นตอนที่ 7 พบผูถ ายทอดทารํา ขั้นตอนที่ 8
ฝกปฏิบัติทารําตามเพลงและภาพจากวีดีโ อ การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมา เข า พบอาจารย ที่ ป รึ ก ษา ทบทวนท า รํ า แก ไ ขข อ บกพร อ งก อ นไปพบผู รับ การถ ายทอดท า รําจากผูถา ยทอดทา รํ า การแสดงรํา เดี่ย ว ชุ ด กุสุม า เขาพบอาจารยที่ปรึกษา รับฟงคําแนะนําและแกไขขอบกพรอง หลังจากไป ทบทวนทารํา
2. ระยะเวลาและสถานที่การสืบทอดและฝกหัด ตารางที่ 2 ตารางระยะเวลาและสถานที่สืบทอดทารํา ลําดับ 1
วันที่ 17ก.ค. 61
สถานที่ จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
2
23 ก.ค. 61
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
3
3 ส.ค. 61
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
เนื้อหาที่เรียน หมายเหตุ รองเพลงกุสุมาทรงเครื่อง ตอทารํา เพลงตนเขา มานและเนื้อ รองเพลง ชมตลาดทอนแรก ต อ ท า รํ า ท อ นเนื้ อ เพลงจนจบเนื้ อ รอง ตอทารําเพลงเร็ว-ลา
ตารางที่ 3 ตารางระยะเวลาและสถานที่ ฝกซอมกับอาจารยที่ปรึกษา ลําดับ วันที่ 1 19 มิ.ย. 61 2 3 4 5
25 มิ.ย. 61 29 มิ.ย. 61 5 ก.ค. 61 6 ก.ค. 61
สถานที่ มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร
รายละเอียด ฝกรองเพลงตนเขามาน เพลงชมตลาด และเพลงเร็ว-ลา กับอาจารยที่ปรึกษา ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง
หมายเหตุ
ลําดับ 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
วันที่ 13 ก.ค.61 16 ก.ค. 61 13 ส.ค. 61 14 ส.ค. 61 15 ส.ค. 61 16 ส.ค. 61 21 ส.ค. 61 29 ส.ค. 61 30 ส.ค. 61 11 ส.ค. 61
สถานที่ มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยนเรศวร
รายละเอียด ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง ฝกรําเพลง กุสุมาทรงเครื่อง สอบรําเดี่ยวมาตรฐาน 100% ซอมใหญ แสดงจริง
หมายเหตุ
3. อุปกรณในการสืบทอดและฝกหัด 1. Computer สําหรับเปดเพลง 2. กองบันทึกภาพและวีดีโอ (Smart Phone) 3. ตั่งแดง 1 ตัว 4. เครื่องราชูปโภค 5. พัดดามจิ้ว 6. ตั่งเล็ก 2 ตัว สําหรับวางพัดดามจิ้วและเครื่องราชูปโภค 4. พัฒนาการในการสืบทอดและฝกหัด ตารางที่ 4 ตารางพัฒนาการในการสืบทอดและฝกหัด ลําดับ วันที่ รายละเอียด 1 17 ก.ค. 61 ขาดสติ ไมคอยมีสมาธิ รําไมตรงจังหวะ รําไมกดตัว รําไม เต็มตัว รําไมมีอารมณ ใชสายตาสอดคลองกับอารมณ การแสดงและทารํา 2 23 ก.ค. 61 รําไมคอ ยยอ ไมกดเอว ไหล และลําตัว รําไมมีอารมณ ใช สายตาไมสอดคลองกับอารมณการแสดงและทารํา 3 3 ส.ค. 61 รํ า ไม ค อ ยย อ ไม ก ดเอว ไหล และลํ า ตั ว แก ไ ขการใช อารมณ สีหนา และสายตาใหสอดคลองกับการแสดง
หมายเหตุ
บทที่ 4 อาศรมศึกษาทางนาฏศิลปไทย ชุด กุสุมาทรงเครื่อง ในการศึกษานาฏศิลปไทยทุกประเภท จําเปนตองมีการบันทึกกระบวนการรํา เปนการเก็บ ขอมูลใหเปนระบบหลักฐาน สมควรยิ่งที่ผูศึกษาวิชานาฏศิลปควรยึดเปนแบบอยาง และผูเรียนไดทํา การวิเคราะหขอมูลในเรื่องของกระบวนทารํา ชุด กุสุมาทรงเครื่อง ที่ไดรับการถายทอดกระบวนการรํา จาก ดร.พัชรินทร สันติอัชวรรณ ซึ่งผูวิจัยพบวาการแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง เปนการแสดง ที่ปรากฏอยูในละครใน เรื่อง อิเหนา อิเหนา ตอน กุสุมาทูลลานางบุษบากลับไปยังเมืองปกมาหงัน กับสังคามาระตา 1. ประวัติความเปนมาของการแสดง การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง เปนการแสดงรําเดี่ยวอยูในละครใน เรื่อง อิเหนา ตอน กุสุมาทูลลานางบุษบากลับไปยังเมืองปกมาหงันกับสังคามาระตา การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมา ทรงเครื่อง ประดิษฐขึ้นโดย รองศาสตราจารย ผุสดี หลิมสกุล ไดสรางสรรคขึ้นใหมในป 2546 โดยนํา บทรองมาจากบทพระราชนิพนธละคร เรื่อง อิเหนา ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย ใน สวนของทารําไดเลียนแบบทารําจากบทลงสรงทรงเครื่องที่มีอยูเดิม และคิดสรางสรรคทารําขึ้นเปน การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง 2. เรื่องยอของการแสดง กุสุมาทรงเครื่อง เปนการแสดงรําเดี่ยวอยูในละครใน เรื่อง อิเหนา ตอน กุสุมาทูลลา นางบุษบากลับไปยังเมืองปกมาหงันกับสังคามาระตา เนื้อเรื่องกลาวถึง นางกุสุมา ซึ่งเปนบุตรีของทาว ลาสํา เจาเมืองลาสํา เมื่อครั้งที่นางบุษบาถูกแปลงองคเปนชายชื่อ อุณากรรณ ตามพระพรขององค ปะตาระกาหลา ไดรับการแตงตั้งเปนพระราชโอรสของระตูปะมอตัน แตอุณากรรณนึกถึงอิเหนาจึ ง ออกอุบายทูลขอประตูประมอตันมาตามหานางที่พึงใจ แลวจึงจะกลับไปครองราชสมบัติเมืองประมอ ตัน ในขณะที่ยกทัพไปตามหาอิเหนา บรรดาเจาเมืองรายทางรวมทั้งทาวลาสําไดพากันถวายโอรสและ ธิดาเปนขารองพระบาทของอุณากรรณ ทาวลาสําไดถวายนางกุสุมาเปนพระชายาของอุณากรรณ แม อุณากรรณจะอยูในรางกายของผูชายแตจิตใจนั้นรูดีวาตนเปนหญิง จึงออกอุบายแกนางกุสุมาวา ตนได บนบานไววาจะไมรวมสังวาสกับนางใดเปนเวลา 3 ป ตอมาอุณากรรณออกอุบายหลบหนีโดยการเขียน
หนังสือไววาเทวดาพาตนไปอยูสรวงสวรรค กุสุมากลับไปเมืองประมอตันทาวลาสําไดขาววาอุณากรรณ หายไปจึงยกทัพมาของกุสุมาคืน แตเทาประมอตันปฏิเสธ เนื่องจากอุณากรรณไดยกเชลยใหปนหยี สงครามจึงเกิดขึ้น ปนหยีไดสั่งใหสังคามาระตาตามมาชวยระตูประมอตันรบ เมื่อไดรับชัยชนะแลวก็ ประธานนางกุสุมาเปนรางวัล เมื่ออิเหนาเขาพิธีอภิเษกสมรสกับพระมเหสีและชายาทั้งสิบแลวไดสั่ง ใหสังคามาระตากับไปคลองเมืองปกมาหงัน สังคามาระตาจึงใหนางกุสุมาไปทูลลานางบุษบา นาง กุสุมาจึงแตงองคทรงเครื่องกอนจะเดินทางไปพบนางบุษบา ในสวนของทารําไดเลียนแบบทารําจากบทลงสรงทรงเครื่องที่มีอยูเดิม และคิดสรางสรรคทา รําขึ้นใหม เชน ทาเลื่อมสลับ ทาปะวะหล่ํา ทาเพชรประดับ เปนตน ซึ่งนํามารอยเรียงเปนกระบวนทา แบบมาตรฐาน นอกจากนี้ยังมีเวลาของการใชพัดประกอบการรําที่นาประทับใจ การแสดงชุดนี้จึงเปน การรําอวดฝมือและความสามารถของผูแสดงที่ใชทวงทาของละครในที่ออนชอยสวยงาม 3. บทรองการแสดงรําเดีย่ ว ชุด กุสมุ าทรงเครื่อง บทรอง/ทํานองเพลง -ปพาทยทาํ เพลงตนเขามาน-รองเพลงชมตลาดลูบไลสุคนธปนปรุง หอมฟุงรื่นรสนาสา ผัดพักตรนวลละอองดั่งทองทา ทรงภูษาพื้นแดงแยงดอกลอย (รับ) หมสไบสีน้ําเงินงามงด สีสดเลื่อมสลับจับแสงสรอย เข็มขัดเพชรประจํายามอรามพลอย สะอิ้งหอยสรอยสังวาลบานพับ (รับ) ทองกรปะวะหล่ําธํามรงค สอดทรงมงกุฎเก็จเพชรประดับ ตุมหูหอยพลอยแดงแสงระยับ เสร็จสรรพจับพัดดามจิ้วจันทร (รับ) -ปพาทยทาํ เพลงเร็ว-ลา-
4. ดนตรีที่ใชประกอบการแสดง ใชวงปพาทยเครื่องหา เครื่องคู หรือเครื่องใหญ 5. ฉากและองคประกอบการแสดง ฉากหองแตงตัว 1. ตั้งใหญ 2. ตั้งเล็ก 3. พัดดามจิ้ว 1 เลม 4. เครื่องราชูปโภค 5. กระจก
ภาพที่ 2 : ภาพฉากหองแตงตัวการแสดง ชุด กุสุมาทรงเครื่อง ที่มา : Worawit Nu. กุสุมาทรงเครื่องง. สืบคนจาก www.youtube.com/watch?v=qcpRZZAHa5I. www.youtube.com/watch?v=qcpRZZAHa สืบคนเมื่อวันที่ 20 กันยายน 2561,
6. เครื่องแตงกายและการแตงหนาการแสดง ชุด กุสุมาทรงเครื่อง
ภาพที่ 3 : ภาพเครื่องแตงกายและการแตงหนาการแสดงชุด กุสุมาทรงเครื่อง ที่มา : ทวีรักษ สุขเนินสูง. บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561. ผูแ สดง : ศรศิลป วันชะนะ
6.1 เครื่องแตงกาย ชุด กุสมุ าทรงเครือ่ ง 1. รัดเกลายอด อุบะดอกไมทัด 3. ผาหมนางสีน้ําเงินขลิบแดง 5. ผายกสีแดง 7. เข็มขัดลายประจํายาม 9. กําไลตนแขน 11. ปะวะหล่ํา 13. ธํามรงค 15. กําไลเทา
2. เสื้อในนางสีเหลือง 4. กรองคอสีแดง 6. จี้นาง 8. สะอิ้ง หรือสรอยตัว 10. กําไลขอมือหรือกําไลแผง 12. แหวนรอบขอมือและขอเทา 14. ตางหูเตารั้ง 16. พัดดามจิ้วสีแดง
6.2 ภาพเครื่องแตงกาย ชุด กุสมุ าทรงเครื่อง
ภาพที่ 4 : ภาพรัดเกลายอดและอุบะดอกไมทัด ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 5 : ภาพทายชองและจรหู ที่มา : ศศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561. 2561
ภาพที่ 6 : ภาพเสื้อในนาง ที่มา : ศศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561. 2561
ภาพที่ 7 : ภาพผาหมนางสีน้ําเงินคลิบแดง ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 8 : ภาพกรองคอสีแดง ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 9 : ภาพผายกสีแดง ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 10 : ภาพจี้นาง ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 11 : ภาพเข็มขัด ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 12 : ภาพปนเหนง ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 13 : ภาพสะอิ้ง ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 14 : ภาพกําไลตนแขน ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 15 : ภาพกําไลแผง ที่มา : ศศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561. 2561
ภาพที่ 16 : ภาพปะวะหล่ําและแหวนรอบขอมือ ที่มา : ศศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561. 2561
ภาพที่ 17 : ภาพธํามรงค ที่มา : ศศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561. 2561
ภาพที่ 18 : ภาพกําไลขอเทาและแหวนรอบขอเทา ที่มา : ศศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561. 2561
ภาพที่ 19 : ภาพพัดดามจิ้ว ทําจากเนื้อไมจันทร ใชประกอบการแสดงในชวงของเพลงเร็ว ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 30 สิงหาคม 2561.
ภาพที่ 20 : ภาพตางหูเตารั้ง ที่มา : ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน 2561.
7. นาฏยศัพทที่ใชในการแสดง 1. ประจํายาม แปลวา ชื่อลายไทยชนิดหนึ่ง มีรูปดอก 4 กลีบ จะแทรกอยูระหวางลายตาง ๆ หรือ คั่นลายตาง ๆ ซึ่งในบทรองนี้ จะกลาวถึงลายประจํายามที่แทรกอยูบนลายเข็มขัด 2. พัดดามจิ้ว แปลวา พัดที่คลี่ออกและสามารถพับได ทําจากเนื้อไมจันทร ใชป ระกอบการแสดง ในชวงของเพลงเร็ว ในการแสดง ชุด กุสุมาทรงเครื่อง 3. เอียงศีรษะ แปลวา การเอียงศีรษะขางเดียวกับไหลที่กดลง ถาเอียงซายใหกดไหลซาย ถาเอียงขวา ใหกดไหลขวา 4. ลักคอ แปลวา การเอียงคนละขางกับไหลที่กดลง ถาเอียงซายใหกดไหลขวา ถาเอียงขวาใหกดไหล ซาย 5. กลอมหนา แปลวา การเปดคางแลวกดคางลง วาดหนาเปนเลข 8 แนวนอน 6. วง แปลวา การตั้งวง โดยนิ้วชี้ กลาง นาง กอย เรียงชิดกัน และนิ้วหัวแมมือเขาหาฝามือเล็กนอย 7. วงบน แปลวา การตั้งวง โดยนิ้วชี้ กลาง นาง กอ ย เรียงชิดกัน และนิ้วหัวแมมือเขาหาฝามื อ เล็กนอย ตั้งวงระดับศีรษะ 8. วงกลาง แปลวา การตั้งวง โดยนิ้วชี้ กลาง นาง กอย เรียงชิดกัน และนิ้วหัวแมมือเขาหาฝามื อ เล็กนอย ตั้งวงระดับไหล 9. วงลาง แปลวา การตั้งวง โดยนิ้วชี้ กลาง นาง กอย เรียงชิดกัน และนิ้วหัวแมมือเขาหาฝามือ เล็กนอย ตั้งวงระดับชายพก 10. จีบลอแกว แปลวา ลักษณะกิริยาทาทางคลายจีบ ใชนิ้วกลางกดขอที่ 1 ของนิ้วหัวแมมือหัก ปลายนิ้วหัวแมมือคลายวงแหวน นิ้วที่เหลือเหยียดตึง 11. จีบ แปลวา การกรีดนิ้ว กลาง นาง กอย และใชนิ้วหัวแมมือแตะที่ขอที่ 1 ของนิ้วชี้ 12. จีบหงาย แปลวา การกรีดนิ้ว กลาง นาง กอย และใชนิ้วหัวแมมือแตะที่ขอที่ 1 ของนิ้วชี้ แลว หงายฝามือขึ้น 13. จีบคว่ํา แปลวา การกรีดนิ้ว กลาง นาง กอย และใชนิ้วหัวแมมือแตะที่ขอที่ 1 ของนิ้วชี้ แลวคว่ํา ฝามือลง 14. จีบสงหลัง แป ลว า การส ง แ ขนไป ข า งห ลั ง ตึ ง แ ขน พลิ ก ข อ มื อ ให ป ลา ยนิ้ ว ชี้ ขึ้ น แขนตึงและสงแขนใหสูงไปดานหลัง 15. กดเอว แปลวา การกดเอวโนมตัวไปขางใดขางหนึ่ง พรอมกับการเอียงศีรษะ 16. ฉายเทา แปลวา การใชจมูกเทาจรดพื้น เปดสนเทา แลวลกเทาเปนครึ่งวงกลม โดยหันปลายเทา ที่ฉายมาใหอยูดานขาง 17. กระดกหลัง แปลวา การกระทุงเทาแลวถีบเขาไปขางหลัง ใหเขาทั้งสองขางแยกหางจากกัน ให สนเทาชิดกนมากที่สุด หักปลายเทาลง
18. กระดกเสี้ยว แปลวา การกระทุงเทาแลวถีบเขาไปดานขาง ใหเขาทั้งสองขางแยกหางจากกัน ให สนเทาชิดกนมากที่สุด หักปลายเทาลง 19. ประเทา แปลวา การใชจมูกเทาแตะที่พื้น แลวยกขึ้นทันที 20. ซอยเทา แปลวา การใชจมูกเทาวางที่พื้น ยกสนเทาเล็กนอยทั้งสองขาง แลวย่ําเทาซาย เทาขวา ทั้งสองขางสลับกันถี่ ๆ 21. ขยั่นเทา แปลวา การไขวขา แลวย่ําเทาซายขวาถี่ ๆ โดยที่เทาหนาเหยียบพื้นเต็มเทา แตเทาหลัง เปดสนเทา 22. กาวหนา แปลวา การกาวเทาลงบนพื้นไปดานหนา โดยใชสนลงกอน 23. กาวขาง แปลวา การกาวเทาไปดานขาง โดยใชสนเทาลงกอน 24. ถัดเทา แปลวา การใชจมูกเทาและสนเทาถัดไปที่พื้นขณะเดิน
8. กระบวนทารําและการใชพื้นที่ ตารางที่ 5 : ตารางกระบวนทารําและการใชพื้นที่ ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 1 ปพาทยทําเพลงตน เขามาน
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานขวา เทา : กาวไขวเทาขวา แลวขยั่น เทาไปดานหนา มือ : ทําทาผาลามือขวาตั้งวง บน มื อ ซ า ยตั้ ง วงปลายนิ้ ว ตก แขนงอขางลําตัว ศีรษะ : เอียงขวา
2
ปพาทยทําเพลงตน เขามาน
ทิศ : ดานซาย เทา : กาวไขวเทาซาย แลวขยั่น เทาไปดานหนา มือ : ทําทาจีบยาว มือซายมวน จีบ แลวคลายออกเปนตั้งวงบน มื อ ขวาช อ นมื อ เป น จี บ หงาย แขนตึงระดับไหล ศีรษะ : เอียงซาย
3
ปพาทยทําเพลงตน เขามาน
ทิศ : ดานขวา เทา : กาวไขวเทาขวา แลวขยั่น เทาไปดานหนา มือ : ทํา ทาบั วชูฝก มือขวา คลายจีบออกตั้งวงระดับชายพก มือซายพลิกมือเปนตั้งวงบัวบาน ศีรษะ : เอียงขวา
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 4 ปพาทยทําเพลงตน เขามาน
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานซาย เทา : กาวไขวเทาซาย แลวขยั่น เทาไปดานหนา มือ : ทานางนอน มือ ซายมว น จี บ แล ว คลายออกเป น ตั้ ง วง ระดับชายพก มือขวาพลิกมือตั้ง วงปลายนิ้วตกแขนงอ ศีรษะ : เอียงซาย
5
ปพาทยทําเพลงตน เขามาน
ทิศ : ดานขวา เทา : กาวไขวเทาขวา แลวขยั่น เทาไปดานหนา มือ : ทาจีบสั้น มือซายชอนจีบ หงายแขนตึงระดับไหล มือขวา จีบ หงายแลว กรายออกเปนตั้ง วงระดับชายพก ศีรษะ : เอียงขวา
6
ปพาทยทําเพลงตน เขามาน
ทิศ : ดานหลัง เทา : กาวไขวเทาขวายกเทา ซา ยขึ้ น ตั่ งแลว หั น มาด า นหนา นั่งคุกเขา มือ : มือขวาจีบคว่ําคูกับมือซาย แลวกรายออกเปนตั้งวงบน มือ ซายตั้งวงคูกับมือขวาแลวจีบสง หลั ง จากนั้ น จี บ คว่ํ า คู กั น แล ว กรายมื อ อกเป น ตั้ ง วงวางมือ ที่ หนาขา ศีรษะ : เอียงขวา
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 7 รองเพลงชมตลาด ลูบไลสุคนธ
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานซาย เทา : นั่งคุกเขาแยกเขาซาย มือ : มือขวาเปดขวดน้ําหอมยก เทบนมื อ ซ า ย ละเลงมื อ มื อ ซา ยตั้ง วงแขนตึง มือขวาตั้ง วง ลูบที่แขนซาย ศีรษะ : เอียงซาย
8
ปนปรุง
ทิศ : ดานซาย เทา : นั่งคุกเขาแยกเขาขวา มือ : มือขวาตั้งวงแขนตึงมือ ซาย มือซายตั้งวงลูบแขนขวา ศีรษะ : เอียงขวา
9
หอมฟุง
ทิศ : ดานหนา เทา : นั่งคุกเขา มือ : มือซายวางที่หนาขา มือ ขวาจี บ คว่ํ า โปรยมื อ ผ า นหน า แลวกรายออก ศีรษะ : เอียงซาย หนามองตาม มือ
10
รื่นรส
ทิศ : ดานหนา เทา : นั่งคุกเขา มื อ : มื อ ทั้ ง 2 ข า งประกบกั น คลึงมือแลวกมดมมือ 2 ครั้ง ศีรษะ : เอียงขวาแลวเอียงซาย
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 11 นาสา
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานหนา เทา : นั่งคุกเขา แยกขาซาย มือ : มือซายตั้งวงหนาแลวกรีด นิ้วจีบมาที่จมูก มือขวาจีบหงาย ระดับชายพก ศีรษะ : เอียงซาย
12
เอื้อน
ทาโบก ทิศ : ดานหนา เทา : นั่งคุกเขา แยกขาซาย มือ : มือซายจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือขวาจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงขวา
13
ผัดพักตร
ทิศ : ดานซาย เทา : นั่งคุกเขา แยกขาขวา มือ : มือขวาเปดผอบแตะปง ละเลงแป ง แลว ยกมื อ ขวาผั ด แปงดานขวา มือซายแบมือ ศีรษะ : เอียงขวา
14
นวลละออง
ทิศ : ดานซาย เทา : นั่งคุกเขา แยกขาขวา มือ : มือทั้ง 2 ขางละเลงแปง แล ว ยกมื อ ขวาผั ด แป ง ที่ แ ก ม ซาย ศีรษะ : เอียงซาย
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 15 ดั่งทองทา
16
ทรงภูษาพื้นแดง
17
แยงดอกลอย
18
เอื้อน
ภาพ
อธิบาย ทิศ : ดานหนา เทา : นั่งคุกเขา แยกขาขวา มือ : มือทั้ง 2 ขางตั้งวง ไขวมือ ลูบแขนทั้ง 2 ขาง ศีรษะ : เอียงขวา ทิศ : ดานหนา เทา :กาวเทาซายลงตั่งวิ่งซอย เทาไปดานหนา กาวหนาเทา ขวากระดกเทาซาย มือ : มือขวาจีบหงายแลวมวน มือเปนตั้งวงระดับชายพก มือ ซายตั้งวงแลวชอนจีบหงาย ระดับชายพก ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา ทิศ : ดานขวา เทา : กาวไขวเทาขวายกเทา ซาย มือ : มือซายจีบคว่ําแลวสอดมือ ขึ้นจีบหงายเหนือขาซาย ศีรษะ : เอียงจากขวาไปซาย ทาโบก ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาขวาประเทาซาย ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือซายจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือขวาจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงขวา
หมายเหตุ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 19 ทารับ (ป พ าทย ทํ า เพลง รับ)
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทารับ ทาจีบสั้น เริ่มจาก ดานขวา เทา : แตะเทาซายแลวแตะเทา ขวาแลวซอยเทา มือ : ทําทานางนอนมือซายตั้ง วงปลายนิ้วตก มือขวาตั้งวง ระดับชายพก เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย มือ : มือขวาจีบคว่ําดึงจีบแขน ตึง มือซายตั้งวงระดับชายพก เทา : แตะซายถอนเทาซายแตะ เทาขวา มือ : มือซายจีบคว่ําดึงจีบแขน ตึง มือขวาตั้งวงระดับชายพก เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย มือ : มือขวาจีบคว่ําดึงจีบแขน ตึง มือซายตั้งวงระดับชายพก เทา : แตะเทาขวาแลวแตะเทา ซาย ซอยเทามาทางซาย มือ : ทําทานางนอนมือขวาตั้ง วงปลายนิ้วตก มือซายตั้งวง ระดับชายพก เทา : กาวเทาซายแตะเทาขวา มือ : มือซายจีบคว่ําดึงจีบแขน ตึง มือขวาตั้งวงระดับชายพก เทา : แตะซายถอนเทาซายแตะ เทาขวา มือ : มือซายจีบคว่ําดึงจีบแขน ตึง มือขวาตั้งวงระดับชายพก
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 19 ทารับ (ตอ)
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย มือ : มือขวาจีบคว่ําดึงจีบแขน ตึง มือซายตั้งวงระดับชายพก ทาโบก ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาขวาประเทาซาย ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือซายจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือขวาจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงขวา
20
ทาโบก
21
หมสไบสีน้ําเงิน
ทิศ : ดานหนา เทา : กาวหนาเทาขวาแลว กาวหนาเทาซาย มือ : มือขวาตั้งวงระดับอก มือ ซายจีบขางมือขวา ทาภมรเคลา จากนั้นเดินมือขวามาจีบหงายที่ ไหลซาย มือซายจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงจากขวาไปซาย
22
งามงด
ทิศ : ดานหนา เทา : กาวเทาขวากระดกเทา ซาย มือ : มือขวาจีบคว่ําแลวสอดมือ ขึ้นตั้งวงบัวบาน มือซายตั้งวง ปลายนิ้วตกแลวพลิกมือขึ้นตั้ง วงระดับปาก ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 23 สีสด
24
เลื่อมสลับ
25
จับแสงสรอย
26
ทาโบก
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานซาย เทา : กาวเทาซายแตะเทาขวา แลวซอยเทาไปทิศหนา มือ : มือขวาจีบคว่ําระดับอก แลวโปรยมือจีบออก มือซายจีบ สงหลัง ศีรษะ : เอียงซายมองตามมือ ทิศ : ดานหนา เทา : กาวไขวเทาขวา มือ : รวบมือทั้ง 2 ขางเขาหา กันในลักษณะตั้งวง แลวจีบมือ กรีดมือแลวกรายออก เดาะ ขอมือ 3 ครั้ง ศีรษะ : ลักคอซายแลวลักคอ ขวา ทิศ : ดานขวา เทา : กาวไขวเทาขวาแลวกาว ไขวเทาซาย มือ : มือขวาตั้งวงระดับอก แลว มวนมือ ชี้นิ้วเขาที่อก มือซาย จีบคูกับมือขวาแลวจีบสงหลัง ศีรษะ : เรียงจากขวาไปซาย หนามองที่จี้นางแลวมอง ดานหนา ทาโบก ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาขวาประเทาซาย ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือซายจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 26 ทาโบก (ตอ)
ภาพ
อธิบาย มือขวาจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงขวา
27
เข็มขัดเพชร
ทิศ : ดานหนา เทา : กาวเทาขวายกเทาซาย มือ : มือทั้งสองขางจีบสงหลัง แลววาดมือมาไขวกันที่เข็มขัด ศีรษะ : ตรง
28
ประจํายาม
ทิศ : ดานหนา เทา : กาวเทาซายยกเทาขวา มือ : มือขวาแทงมือตั้งวงแขน ตึงระดับไหล มือซายตั้งวง แลว ชอนมือจีบหงายระดับชายพก ที่เอวดานขวา ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
29
อรามพลอย
ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย แลวซอยเทาหมุนไปดานหนา มือ : มือทั้งสองขางจีบคว่ํา ระดับอกแลวจีบโดยมือขึ้นผาน หนา ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
หมายเหตุ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 30 สะอิ้งหอย
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานซาย เทา : กาวไขวเทาซายแลวกาว ไขวเทาขวา มือ : มือขวาจีบคว่ําแลวสอดมือ ขึ้นกรายจีบออกตั้งวงปลายนิ้ว ตก แขนงอระดับเอว มือซาย ตั้งวงปลายนิ้วตกแลวพริกมือขึ้น เปนตั้งวงบน ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
31
สรอยสังวาลย
ทิศ : ดานซาย เทา : กาวไขวเทาซาย มือ : มือขวาพลิกมือขึ้นตั้งวงบน มือซายจีบหงายที่ชายพกพรอม กับตีไหลขวา ศีรษะ : เอียงซาย จากนั้นวิ่งซอยเทาหมุนขวาไป ขางหลัง
32
บานพับ
ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาซายยกเทาขวา มือ : มือขวาแทงมือ แลวตั้งวง กลาง มือซายจีบที่ตนแขนขวา ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 33 เอื้อน
34
ทารับ (ป พ าทย ทํ า เพลง รับ)
ภาพ
อธิบาย ทาโบก ทิศ : ดานซาย เทา : กาวเทาซายประเทาขวา ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือขวาจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือซายจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงซาย ทารับ ทานางนอนสลับกับทา สอดสูง เริ่มดานซาย เทา : แตะเทาขวาแลวแตะเทา ซายแลวซอยเทา มือ : ทําทานางนอนมือขวาตั้ง วงปลายนิ้วตก มือซายตั้งวง ระดับชายพก เทา : กาวเทาซายแตะเทาขวา มือ : มือซายจีบคว่ําสอดจีบขึ้น เปนทากลางอัมพร มือขวาตั้งวง แขนตึงระดับไหล เทา : แตะขวาถอนเทาขวาแตะ เทาซาย มือ : ทําทานางนอนมือขวาตั้ง วงปลายนิ้วตก มือซายตั้งวง ระดับชายพก เทา : กาวเทาซายแตะเทาขวา มือ : มือซายจีบคว่ําสอดจีบขึ้น เปนทากลางอัมพร มือขวาตั้งวง แขนตึงระดับไหล
หมายเหตุ
ลําดับ 34 (ตอ)
35
เนื้อรอง/ทํานอง
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ เทา : แตะเทาซายแลวแตะเทา ขวา ซอยเทามาทางขวา มือ : ทําทานางนอนมือซายตั้ง วงปลายนิ้วตก มือขวาตั้งวง ระดับชายพก เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย มือ : มือขวาจีบคว่ําสอดจีบขึ้น เปนทากลางอัมพร มือซายตั้งวง แขนตึงระดับไหล เทา : แตะขวาถอนเทาขวาแตะ เทาซาย มือ : ทําทานางนอนมือซายตั้ง วงปลายนิ้วตก มือขวาตั้งวง ระดับชายพก เทา : กาวเทาซายแตะเทาขวา มือ : มือขวาจีบคว่ําสอดจีบขึ้น เปนทากลางอัมพร มือซายตั้งวง แขนตึงระดับไหล ทาโบก ทิศ : ดานซาย เทา : กาวเทาซายประเทาขวา ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือขวาจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือซายจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงซาย
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 36 ทองกร
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานหนา เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย แลวซอยเทา มือ : ทําทาภมรเคลา มือซาย ตั้ ง วงระดั บ ปากที่ ด า นซ า ยมื อ ขวาจี บ ขา งขอ มือซา ย จากนั้ น มื อ ข ว า ตั้ ง ว ง ร ะ ดั บ ป า ก ที่ ดา นขวา มือซา ยจีบ ขางขอ มื อ ซาย ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
37
ปะวะหล่ํา
ทิศ : เฉียงตัวดานขวา เทา : กาวเทาขวาตามดวยเทา ซายแลวกระดกเทาขวา มือ : มือซายกลายจีบออกเปน ตั้งวง มือขวาซอนจีบ จีบที่ ขอมือซาย ศีรษะ : เอียงจากขวาไปซาย
38
ธํามรงค
ทิศ : ดานหนา เทา : ถอนเทาซาย ยืนเหลื่อม เทาขวา มือ : มือทั้งสองขางจีบคว่ํา แลว กลายมือออกเปนตั้งวง มือซาย แตะที่นิ้วมือขวา ศีรษะ : เอียงขวามองที่มือ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 39 สอดทรงมงกุฎเก็จ
ภาพ
อธิบาย ทิศ : ดานหนา เทา : กาวหนาเทาขวากระดก เทาซาย มือ : มือทั้งสองขางจีบคว่ําแลว สอดมือขึ้นเปนทาพรหมสี่หนา ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
40
เพชรประดับ
ทิศ : ดานหนา เทา : กาวขางเทาซายกระดก เสี้ยวเทาขวา มือ : มือทั้งสองขางจีบลอแกว แลวมวนออกตั้งวงระดับแง ศีรษะ ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา
41
เอื้อน
42
ตุมหูหอย
ทาโบก ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาขวาประเทาซาย ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือซายจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือขวาจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงขวา ทิศ : ดานหนา เทา : กาวหนาเทาขวาแลว กาวหนาเทาซาย มือ : มือขวาตั้งวงระดับอกแลว แลวหยิบจีบคว่ํา สอดเขาที่หู ซาย มือซายตั้งวงคูกับมือขวา แลวจีบสงหลัง
หมายเหตุ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 42 (ตอ) 43 พลอยแดง
44
แสงระยับ
45
เสร็จสรรพ
46
จับพัด-เอื้อน
ภาพ
อธิบาย ศีรษะ : เอียงจากขวาไปซาย ทิศ : ดานหนา เทา : กาวหนาเทาขวา มือ : มือซายตั้งวงระดับอก หยิบจีบคว่ําแลวสอดเขาที่หูขวา มือขวาตั้งวงคูกับมือซายแลวจีบ สงหลัง ศีรษะ : เอียงจากซายไปขวา ทิศ : ดานหนา เทา : กาวไขวเทาซายแตะเทา ขวา มือ : มือทั้งสองขางจีบคว่ําแลว มวนออกตั้งวง ระดับหู ศีรษะ : ลักคอขวาแลวลอยหนา ขณะที่มวนมือ ทิศ : ดานหนา เทา : กาวหนาเทาซาย มือ : ทั้งสองขาง จีบคว่ําแลว กลายออก เปนตั้งวงในทาเดิน สองมือ ศีรษะ : เอียงขวา วิ่งซอยเทาไปที่ตั่ง ทิศ : ดานขวา เทา : ยืนเหลื่อมเทาซาย มือ : มือขวาหยิบพัด สะบัดพัด ใหกางออกมือซายจีบหงายที่ ชายพก ศีรษะ : เอียงซาย
หมายเหตุ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 47 ดามจิ้วจันทร
48
49
ทารับ (ป พ าทย ทํ า เพลง รับ)
ภาพ
อธิบาย ทิศ : ดานขวา เทา : วิ่งซอยเทามาดานหนา กาวเทาขวายกเทาซาย มือ : มือขวายกมือขึ้นระดับวง บน หันพัดเขาหาตัว มือซายจีบ สงหลัง ศีรษะ : เอียงซายมองมา ดานหนา ทาโบก ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาขวาประเทาซาย ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือซายจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือขวาจีบสงหลังถือพัด ศีรษะ : เอียงขวา ทารับ เทา : แตะเทาซายแลวแตะเทา ขวาแลวซอยเทา มือ : มือทั้ง 2 ขางตั้งวงระดับ ชายพก มือขวาถือพัด เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย มือ : มือซายจีบค่ําแลวพลิกมือ จีบหงาย มือขวาคว่ําพัดลงแลว พลิกมือหงายพัดขึ้น แขนทั้ง 2 ขางงอระดับไหล เทา : แตะซายถอนเทาซายแตะ เทาขวา
หมายเหตุ
ลําดับ 49 (ตอ)
เนื้อรอง/ทํานอง
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ มือ : มือซายสะบัดจีบเปนตั้งวง กลาง มือขวาพลิกมือแลวตั้งพัด ขึ้นเหมือนตั้งวงกลาง เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย มือ : มือซายจีบค่ําแลวพลิกมือ จีบหงาย มือขวาคว่ําพัดลงแลว พลิกมือหงายพัดขึ้น แขนทั้ง 2 ขางงอระดับไหล เทา : แตะเทาขวาแลวแตะเทา ซาย ซอยเทามาทางซาย มือ : มือทั้ง 2 ขางตั้งวงระดับ ชายพก มือขวาถือพัด เทา : กาวเทาซายแตะเทาขวา มือ : มือซายจีบค่ําแลวพลิกมือ จีบหงาย มือขวาคว่ําพัดลงแลว พลิกมือหงายพัดขึ้น แขนทั้ง 2 ขางงอระดับไหล เทา : แตะซายถอนเทาซายแตะ เทาขวา มือ : มือซายสะบัดจีบเปนตั้งวง กลาง มือขวาพลิกมือแลวตั้งพัด ขึ้นเหมือนตั้งวงกลาง ตึง มือขวาตั้งวงระดับชายพก เทา : กาวเทาขวาแตะเทาซาย มือ : มือซายจีบค่ําแลวพลิกมือ จีบหงาย มือขวาคว่ําพัดลงแลว พลิกมือหงายพัดขึ้น แขนทั้ง 2 ขางงอระดับไหล
ลําดับ 50
เนื้อรอง/ทํานอง
ภาพ
อธิบาย ทาโบก ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาขวาประเทาซาย ยกขึ้นแลววางสน มือ : มือซายจีบหงายระดับชาย พกแลววาดมือขึ้นเปนตั้งวงหนา มือขวาจีบสงหลังถือพัด ศีรษะ : เอียงขวา
51
เพลงเร็ว
ทิศ : ดานขวา เทา : ตบเทาหันมาดานหนา มือ : เมื่ออยูในทาโบก มือซา ย ตั้งวงมือขวาจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงขวา
52
เพลงเร็ว
ทิศ : ดานหนา เทา : กาวเทาซายกระทุงเทา ขวา จากนั้น กาวเทาขวามา เกาะเทาดานหนา เดาะเทาไป เรื่อยๆจนหมดจังหวะ มือ : มือซายตั้งวงบน มือขวาที่ ถือพัด หงายพัดออกดานหนา แลวพลิกมือตั้งพัดดานหนา ลําตัว ศีรษะ : ลักคอซายขวาไปเรื่อยๆ
หมายเหตุ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 53 เพลงเร็ว
54
เพลงเร็ว
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ: ดานหนา เทา : กาวเทาซายเทาขวา ชา 1 จังหวะ และทําเร็วจนหมด จังหวะใหญ มือ : มือซายลดมือตั้งวงลง มือ ขวาเลื่อนขึ้น หงายพัดออก ศีรษะ : เอียงซาย เทา : กาวเทาซายถัดเทาขวาไป ทางซาย มือ : เลื่อนมือขวาที่ถือพัดมาตั้ง วง หงายพัดเขาหาลําตัว มือ ซายจีบคูกับพัด ศีรษะ : เอียงขวา จากนั้น เดินถัดเทาไปทาง ดานซาย มือซายกรายจีบก็ เปลี่ยนเปนตั้งวง มือขวาเดินมือ ที่ถือพัดมาคูกับมือซาย ศีรษะ : เอียงซาย ทิศ : ดานซาย เทา : เดินถัดเทา ขึ้นไป ดานหนา 4 จังหวะ แลวเดินวน กลับหลังมาทิศขวา 4 จังหวะ มือ : มือซาย คอยๆลดระดับวง ลงแลวจีบสงหลัง มือขวาหงาย พัดออกแลวเก็บพัดเขาหาลําตัว ระดับชายพก ศีรษะ : เอียงขวา
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 55 เพลงเร็ว
ภาพ
อธิบาย ทิศ : ดานขวา เทา : กาวเทาซายเทาขวามา ดานหนาเวที มือ : มือขวาถือพัดสะบัดพัดให กางออก แลวหมุนพัดดวย ขอมือตามจังหวะ มือซายตั้งวง ทําทารําสายตามจังหวะ ศีรษะ : เอียงขวา
56
เพลงเร็ว
ทิศ : ดานขวา เทา : เดินขึ้นมาหนาเวที 4 จังหวะและเดินลงหลัง 4 จังหวะพรอมกับหมุนตัวไป ดานซาย มือ : คอยๆลดมือขวาลง เปน ทาจีบสงหลัง มือซาย หงายพัด ออกแลวพลิกมือเก็บพัด ศีรษะ : เอียงซาย
57
เพลงเร็ว
ทิศ : ดานซาย เทา : กาวเทาขวาตัดเทาซายมา ดานหนาเวที มือ : มือซายตั้งวงบน มือขวา หงายมือถือพัดสะบัดพัดดวย ขอมือแขนตึงระดับไหล ศีรษะ : เอียงซาย
หมายเหตุ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 58 เพลงเร็ว
ภาพ
อธิบาย ทิศ : ดานซาย เทา : เดินถัดเทา ขึ้นไป ดานหนา 4 จังหวะ แลวเดินวน กลับหลังมาทิศขวา 4 จังหวะ มือ : มือซาย คอยๆลดระดับวง ลงแลวจีบสงหลัง มือขวาหงาย พัดออกแลวเก็บพัดเขาหาลําตัว ระดับชายพก ศีรษะ : เอียงขวา
59
เพลงเร็ว
ทิศ : ดานหนา เทา : กา วเทา ซายเทาขวา อยู กับที่ มือ : มือซายจีบหงายที่ชายพก มื อ ขวาถื อ พั ด หมุ น พั ด ด ว ย ขอมือระดับอก ศี ร ษะ : ลั ก คอซ า ยขวาตาม จังหวะ
60
เพลงเร็ว
ทิศ : ดานหนา เทา : ในทายจังหวะ ใหกาวเทา ซายกระทุงเทาขวา มือ : มือขวาคว่ําพัดแลวยกพัด ขึ้นระดับวงบน หันไปพัดเขาหา ลําตัว มือซายจีบสงหลัง ศีรษะ : เรียงจากซายไปขวา
หมายเหตุ
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 61 เพลงเร็ว-ลา
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานขวา เทา : ถอนเทาซายกาวไขวเทา ขวา มือ : มือขวาคว่ําพัดลมแลวตั้ง พั ด ขึ้ น หั น ไปพั ด เข า หาลํ า ตั ว ระดับวงบน มือซายตั้งวงระดับ ชายพก ศีรษะ : เอียงขวา
62
เพลงเร็ว-ลา
ทิศ : ดานซาย เทา : ถอนเทาขวากาวไขวเทา ซาย มือ : มือขวาหงายพัดลมแลวตั้ง พัดขึ้นระดับชายพก มือซายจีบ คว่ําแลวสอดมือขึ้นตั้งวงบัวบาน ศีรษะ : เอียงขวา
63
เพลงเร็ว-ลา
ทิศ : ดานขวา เทา : ถอนเทาซายกาวไขวเทา ขวา มือ : มือขวาคว่ําพัดลมแลวตั้ง พั ด ขึ้ น หั น ไปพั ด เข า หาลํ า ตั ว ระดับวงลาง มือซายตั้งวงระดับ ชายพก ศีรษะ : เอียงขวา
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 64 เพลงเร็ว-ลา
65
เพลงเร็ว-ลา
66
เพลงเร็ว-ลา
67
เพลงเร็ว-ลา
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ ทิศ : ดานซาย เทา : ถอนเทาขวากาวไขวเทา ซาย มือ : มือขวาหงายพัดลมแลวตั้ง พัดขึ้นระดับชายพก มือซายจีบ คว่ํ าแล วกรายออกตั้ง วงปลาย นิ้วตก ศีรษะ : เอียงขวา ทิศ : ดานซาย เท า : ย้ํ า เท า ซ า ยก า วไขว เ ท า ขวา วิ่งซอยเทาวนลงหลัง มือ : มือขวาหงายพัดลมแลวตั้ง พั ด ขึ้ นระดับ วงบน มือ ซา ยจี บ ล อ แก ว แล ว กรายออกตั้ ง วง ระดับชายพก ศีรษะ : เอียงขวา ทิศ : ดานซาย เท า : ย้ํ า เท า ขวาก า วไขว เ ท า ซาย วิ่งซอยเทาวนลงหลัง มือ : มือขวาหงายพัดลมแลวตั้ง พัดขึ้นระดับชายพก มือซายจีบ ลอแกวแลวกรายออกตั้งวงบน ศีรษะ : เอียงขวา ทิศ : ดานหนา เทา : กา วไขวเ ทาขวากา วขา ง เทาซาย มื อ : มื อ ขวา ซ อ มพั ด ลมแล ว ยกขึ้นตั้งระดับวงบน หันไปพัด
ลําดับ เนื้อรอง/ทํานอง 67 เพลงเร็ว-ลา (ตอ)
68
เพลงเร็ว-ลา
ภาพ
อธิบาย หมายเหตุ เขาหาลําตัว มือซายตั้งวงปลาย นิ้วตก แลวคลิกมือขึ้นเปนตั้งวง แขนตึงระดับไหล ศีรษะ : เอียง ขวา ทิศ : ดานหนา เทา : ยืดตัวขึ้นหนักหลังแลว กาวไขวเทาขวา ยืดยุบวิ่งซอย เทาเขาเวที มือ : มือขวา หมุนขอมือที่ถือ พัด ออก แลวมวนขอมือกลับมา ใหไปพัดหันเขาหาลําตัว มือซาย รถมือลงจีบสงหลัง ศีรษะ : เอียงซายแลวเอียงขวา
9. กลวิธีในการรํา การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง มีลีลารายรําแบบละครใน ซึ่งจะตองรําอยางออนชอย สวยงาม นุมนวล รําตรงจังหวะ การสื่ออารมณทางสีหนาและแววตา ผูแสดงจะตองทําใหสมบทบาท ของตัวละคร คือ การรําใหสวยงาม ออนชอย มีบุคลิกเรียบรอย ออนหวาน อารมณของผูแสดงตอง สอดคลองกับบทรอง เชน ทาลูบไลสุค นธปนปรุง จะตองใชสายตามองไปที่แ ขน ตามมือที่ลูบ แขน ใบหนาจะตองยิ้มแยมแจมใส และผูแสดงจะตองรําใหสวยงามตามทามาตรฐาน ประกอบกับตองรําให ตรงจังหวะของเนื้อรองและทํานองเพลง ผูแสดงควรมีความเขาใจในเทคนิค หรือกลวิธีในการรําทาตาง ๆเพื่อใหทารํานั้นดูงดงามเปนที่นาประทับใจ ซึ่งเทคนิคในการรําของแตละคนนั้นอาจจะไมเหมือนกัน เพราะขึ้น อยูกับ ความสามารถและสรีระของผูรําดวย อยางเชน ในชวงเพลงเร็ว ทาภมรเคลา พั ด จะตองไมบังใบหนา การเคลื่อนพัดจากทางซายไปทางขวา จากทางขวามาทางซาย มือในทาภมรเคลา ปกติจะอยูในระดับปาก แตถาถือพัดรําจะตองลดระดับมือใหต่ําลงมาระดับอกเพื่อไมใหพัดบังหนาผู แสดง ทาสะบัดพัดใหกางออก จะตองจับพัดที่โคนดานหนึ่งอยางหลวม ๆ ใชนิ้วหัวแมมือกับนิ้วชี้จับ ตรงกานพัดริมสุดดานหนึ่งไว แลวสะบัดขอมือในลักษณะคว่ํามือหรือตะแคงมือเล็กนอย ปลอยใหกาน พัดทั้งหมดคลี่ออก ผูแสดงควรหัดสะบัดพัดใหคลองแคลว ใหรูน้ําหนักและจังหวะการสะบัดพัดเพื่อให พัดคลี่ออกไดเต็มที่ การหุบพัด จะตองใชชวงจังหวะที่พลิกมือตั้งวง พอดีกับจังหวะที่หุบพัด โดยใชฝา มือกําพัดตรงโคนไวพรอมกับใชนิ้วหัวแมมือกับนิ้วชี้จับมัดใหแนน นิ้วที่เหลือทั้ง 3 รวบกานดามพัดจาก ดานนอกเขามารวมกัน ควรจับพัดใหแนนมิฉะนั้นอาจทําใหพัดลวง
บทที่ 5 บทสรุปและขอเสนอแนะ บทสรุป การแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง เปนการแสดงรําเดี่ยวอยูในละครใน เรื่อง อิเหนา ตอน กุสุมาทูลลานางบุษบากลับไปยังเมืองปกมาหงันกับคามาระตาการแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง ประดิษฐขึ้นโดย รองศาสตราจารยผุสดี หลิมสกุล ไดสรางสรรคขึ้นใหมเมื่อป พ.ศ. 2546 โดยนําบทรองมาจากบทพระราชนิพนธของละคร เรื่อง อิเหนา ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศ หลานภาลัย ในสวนของทารําในบางทาไดเลียนแบบทารําจากบทลงสรงทรงเครื่องที่มีอยูเดิม และคิด สรางสรรคทารําขึ้นเปนการแสดงรําเดี่ยว ชุด กุสุมาทรงเครื่อง ในสวนของทารําไดเลียนแบบทารําจากบทลงสรงทรงเครื่องที่มีอยูเดิมเชน ทาทรงภูษา ทา หมสไบ ทาทรงมงกุฎ ทาทองกร เปนตน และทาที่สรางสรรคขึ้นมาใหม เชน ทาเลื่อมสลับ
ท า
ปะวะหล่ํา ทาเพชรประดับ ทาแสงระยับ เปนตน โดยสรางสรรคทาขึ้นใหมจากความหมายของบท รอง ซึ่งนํามารอยเรียงเปนกระบวนทา แบบมาตรฐาน นอกจากนี้ยังมีการใชพัดประกอบการแสดง เนื่องจากในบทรองซึ่งนํามาจากบทพระราชนิพนธ เรื่อง อิเหนา ไดบรรยายไววา นางกุสุมาแตงองค ทรงเครื่องแลวหยิบพัดดามจิ้วติดตัวไปดวย ดังนั้น การแสดงชุด กุสุมาทรงเครื่อง จึงใชพัดเปนอุปกรณ ประกอบการแสดงการแสดงชุดนี้ จึงเปนการรําอวดฝมือและความสามารถของผูแสดงที่ใชทวงทาของ ละครในที่ออนชอย และสวยงามแบบละครใน กุสุมาทรงเครื่อง มีลีลารายรําแบบละครในซึ่งจะตองรําอยางออนชอย สวยงาม นุมนวล รํา ตรงจังหวะ การสื่ออารมณทางสีหนา และแววตา ผูแ สดงจะตองทําใหสมบทบาทของตัวละคร คือ จะตองรําใหสวยงาม ออนชอย มีบุคลิกเรียบรอย ออนหวาน อารมณของผูแสดงตองสอดคลองกับบท รอง และผูแสดงจะตองรําใหสวยงามตามทามาตรฐาน ซึ่งจะตองรําอยางออนชอย สวยงาม นุมนวล สื่ออารมณทางสีหนาและแววตา ประกอบกับตองรําใหตรงจังหวะ เนื้อรองและทํานองเพลง ผูแสดง ควรมีความเขาใจในเทคนิคหรือกลวิธีในการรําทาตาง ๆ เพื่อใหทารํานั้นดูงดงามเปนที่นาประทับใจ ซึ่ง เทคนิคในการรําของแตละคนนั้นอาจจะไมเหมือนกัน เพราะขึ้นอยูกับความสามารถของผูแสดงและ สรีระของผูแ สดงดวย
ขอเสนอแนะ 1. ในการสอบแตละครั้งจะตองมีการเตรียมความพรอมใหมากที่สุด 2. ควรทบทวนกระบวนทารําอยางสม่ําเสมอ 3. ควรเขาหาอาจารยที่ปรึกษาเพื่อฝกฝนกระบวนทารําใหถูกตอง
บรรณานุกรม นิรัชดา สุขหนุน. (2547). โครงการปริญญานิพนธการแสดงรําเดีย่ วมาตรฐานชุด กุสมุ าทรงเครื่อง. ศศ.บ. มหาวิทยาลัยนเรศวร, พิษณุโลก ผุสดี หลิมสกุล. (2549). รําเดีย่ วแบบมาตรฐานตัวนาง. กรุงเทพฯ: บริษัท แอคทีฟ พริ้นท จํากัด. Benewsonline. มหกรรมศิลปะการแสดงภูมิภาคอาเซียน ครั้งที่ 6. สืบคนจาก http://www. benewsonline.com/home/2016/07/9381111. สืบคนเมื่อวันที่ 10 ตุลาคม 2561
ภาคผนวก
ภาคผนวก ก. ภาพการถายทอดทารํา โดย ดร.พัชรินทร สันติอชั วรรณ
ภาพการถายทอดทารํา โดย ดร.พัชรินทร สันติอชั วรรณ บันทึกภาพโดย: ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 3 สิงหาคม 2561.
ภาพการถายทอดทารํา โดย ดร.พัชรินทร สันติอชั วรรณ บันทึกภาพโดย: ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม 2561.
ภาพการถายทอดทารํา โดย ดร.พัชรินทร สันติอชั วรรณ บันทึกภาพโดย: ศรศิลป วันชะนะ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 23 กรกฎาคม 2561.
ภาคผนวก ข. ภาพกิจกรรมหลังการสอบรําเดีย่ วมาตรฐาน
ภาพถายผูแ สดงและครอบครัว บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561.
ภาพถายอาจารยทปี่ รึกษา อาจารยรัชดาพร สุขโต และผูแสดง บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561.
ภาพถายสายรหัสของผูแ สดง บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561.
ภาพถายกิจกรรมหลังการสอบรําเดีย่ วมาตรฐาน บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561.
ภาพถายกิจกรรมหลังการสอบรําเดีย่ วมาตรฐาน บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561
ภาพถายกิจกรรมหลังการสอบรําเดีย่ วมาตรฐาน บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561
ถายภาพรวมนักแสดงและอาจารยทปี่ รึกษา ประจําปการศึกษา 2561
บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561
ภาพถายครอบครัว บันทึกภาพโดย: ธนบูรณ กลิ่นบานหมอ, บันทึกภาพเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2561.
ประวัติสว นตัว (Resume) ชื่อ-นามสกุล นางสาวศรศิลป วันชะนะ ชื่อ-นามสกุล (ภาษาอังกฤษ) Sornsin Wanchana ที่อยูปจ จุบัน 99/11 หมูที่ 9 ต.ทาโพธิ์ อ.เมืองพิษณุโลก จ.พิษณุโลก โทรศัพทมือถือ 089-9592391 Email-address Sronsin@hotmail.co.th วัน เดือน ปเกิด 26 กันยายน 2539 สถานที่เกิด โรงพยาบาลลอง ต.หวยออ อ.ลอง จ.แพร สัญชาติ ไทย เชื้อชาติ ไทย ศาสนา พุทธ ประวัติการศึกษา 1. พ.ศ. 2551 วุฒิการศึกษา ประถมศึกษาปที่ 6 สถาบัน โรงเรียนชุมชนบานคลองเคียน 2. พ.ศ. 2554 วุฒิการศึกษา มัธยมศึกษา สถาบัน โรงเรียนหนองกรดพิทยาคม 3. พ.ศ. 2557 วุฒิการศึกษา มัธยมศึกษา สถาบัน โรงเรียนหนองกรดพิทยาคม 4. พ.ศ. 2561 วุฒิก ารศึกษา นิสิ ตชั้นปที่ 4 สาขา นาฏศิลปไทย คณะ มนุษ ยศาสตร มหาวิทยาลัยนเรศวร