ساڵی شەشهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
شەممە 2014/11/22
ژماره 255
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
رزگار رەزا چوچانی
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر ساڵەیی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.org
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 255
1 2014/11/22
سياسەت
فۆبیا و گومانی كورد لە سیاسەتی نەهێشتنی گرژییەكانی بەغدا هەمیشە الی هاواڵتی و بڕیارسازانی كورد فۆبیایەك لە پتەوبوونی پەیوەندی بەغدا بەدراوسێكانیەوە هەبووە و بۆنی پیالنگێڕی لێكردووە بەشی سیاسەت
"ئەرش����ەد هورموزل����ی" راوێ����ژكاری خۆرهەاڵت����ی ناوەڕاس����تی ئەردۆغ����ان س����ەركۆماری توركی����ا ،لەقس����ەیەكی خۆیدا دەڵ����ێ "بەغ����دای بەهێ����ز بەوات����ای هەولێری الواز نایەت" .ناوبراو لەكاتی س����یمینارەكەی ئیبراهی����م جەعف����ەری لەهۆڵ����ی "دەزگای توێژین����ەوە س����تراتیژییە نێودەوڵەتییەكان- ئوس����اك" ئ����ەم قس����ەیەی ك����ردووە و
2ژمار ه 2014/11/22 255
گەلێ����ك س����ەرنجی توێژەران����ی راكێش����اوە. گەلێكجاریش ئێمە لەهەرێمی كوردستان ئەو فۆبیایەمان هەیە و ئەزمونی تاڵیشمان هەیە، ئەگ����ەر گرژییەكان����ی نێوان دراوس����ێكانمان بڕەوێتەوە ،ئەوسا دەبێ چی بكەین؟ چونكە ئەم����ە پش����تی بەنوس����تالیژیایەكی مێژوویی بەس����توە ،ك����ە خ����ۆی ل����ەم فۆرومولەی����ەدا بینیوەتەوە :پەیوەندی بەهێز لەنێوان بەغدا– ئەنكەرە ،بەغداد–تاران بەواتای الوازبوونی پەیوەندییەكان لەنێ����وان هەولێر–ئەنكەرە و
هەولێر–تاران دێت. ك����ورد ئەم����ەی لەكات����ی الوازبون����ی پەیوەندییەكان����ی كورد–مۆس����كۆ (،)1946 كورد–ت����اران ( )1975و ك����ورد– واش����نتۆندا( )1975تاقیكردۆت����ەوە .ئێس����تا ل����ەم چەند س����اڵەی دوایی����دا پەیوەندییەكانی نێ����وان بەغدا–ئەنك����ەرە هاوش����ێوەی پەیوەندییەكانی هەولێر-بەغدا گرژی زۆری تێكەتووە .لەمالش����ەوە بەپێچەوانەی بەغدا، پەیوەندییەكان����ی نێ����وان هەولێر–ئەنك����ەرە
سياسەت
الپ����ەڕەی زێڕین����ی بەخۆیەوە دیوە .ئێس����تا لەعێراق حكومەتی حەیدەر عەبادی بەتەمای ئەوەی����ە پش����ت بەس����تراتیژی نەهێش����تنی گرژییەكان (س����فركردنی كێش����ەكان) لەگەڵ دراوس����ێیەكان ببەس����تێت .بۆ ئەمەش تادێت پەیوەندییەكان����ی لەگ����ەڵ ئەنك����ەرە و ری����از ئاساییی دەكاتەوە. پێ����ش ماوەی����ەك ئیبراهی����م جەعف����ەری سەردانی ئەنكەرەی كرد و پەیامی حكومەتی ت����ازەی بەئەنك����ەرە راگەیان����د .ئەنك����ەرە بەگەرمیی����ەوە پێش����وازی ل����ەم سیاس����ەتە تازەی����ەی حكومەت����ی عەب����ادی ك����ردووە. هەروەه����ا ئەنك����ەرە ئەم����ە وادەخوێنێـتەوە، كەوا لەبەغدا وەرزێك لەواقیعبینی سیاس����ی دەس����تپێبدەكات .رۆژی پێنجش����ەممەیش ئەحم����ەد داودئۆغڵو س����ەروەزیرانی توركیا بۆ بەهێزكردنی ئەم خولە تازەیە س����ەردانی بەغدا دەكات .ئێس����تا بەڕاستی ئەو پرسیارە الی بڕیارس����ازان ،ستراتیژیس����تەكان و میدیاكاران����ی هەرێم����ی كوردس����تان هەیە و هەم����وو ك����ەس بەنیگەرانیی����ەوە دەپرس����ێ، ئای����ا سیاس����ەتی نەهێش����تنی گرژییەكان����ی حكومەتی عەبادی بەواتای پشتگوێخستن و گەمارۆدانی هەرێمی كوردستان دێت؟ سیاسەتی نەهێشتنی گرژییەكان حكومەت����ی ت����ازەی عێ����راق بەپش����تیوانی راوێ����ژكارە نێودەوڵەتیی����ەكان و بەتایب����ەت ئەمەریكایی����ەكان پێكهات����وە .بەپێ����ی ئ����ەم راوێژ و توێژینەوانە هەڵە س����تراتیژییەكانی نوری مالیكی كە لەس����ەر ئاس����تی ناوخۆییی سوننەكان و كوردەكان و شیعە لیبراڵەكانی پشتگوێخس����توە ،لەسەر ئاس����تی ناوچەییش پش����تی بەتاق����ە هاوس����ێیەك بەس����تووە و پەیوەندیی����ە هەرێمییەكان����ی خ����ۆی لەدوای كش����انەوەی هێزەكان����ی ئەمەری����كا ل����ە -15 2011-11لەس����ەر گرێژەنەی تاقە هۆكاری ش����یعەگەری لەگ����ەڵ ت����اران رێكخس����تووە. ئەمەش بۆتە س����ەرەتایەك بۆ دروستبوونی زنجیرەی����ەك هەڵ����ەی ناوخۆی����ی و ناوچەی����ی .س����وننەكان بەتەواوەتی لەحوكم دورخراونەت����ەوە و كێش����ەكانیش لەگ����ەڵ حكومەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان بەلوتكەی خۆی گەیشتووە. لەسەر ئاستی ناوچەییش پەیوەندییەكانی عێراق لەگەڵ توركیا ،عەرەبس����تان ،قەتەر و ئ����وردن و ..هت����د تێكچوە .ئەم����ەش دەرگای لەس����ەر دروس����تبوونی كۆمەڵێ����ك ناكۆك����ی سیاسی و ستراتیژی كردۆتەوە .ئەم كێشانە چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی و چ لەسەر ئاستی هەرێم����ی تەقیونەت����ەوە و لەئەنجامی ئەمەدا
س����وننە تون����دڕەوەكان پاڵی����ان بەس����ەلەفییە جیهادییەكان����ەوە داوە ،لەئاكام����دا بۆتە هۆی س����ەركەوتنی بێوینەی داع����ش و بەكردەوە عێراقی كردوە بەسێ كوتەوە .ئێستا عەبادی دەیەوێ ئەم هەڵە ستراتیژیانە سارێژبكاتەوە. لەالیەك س����ەرەتا لەسەر ئاس����تی ناوخۆیی هەوڵی����داوە حكومەتێكی تەوافقی نیش����تمانی (ش����یعە ،ك����ورد و س����وننە) پێكەوەبنێ����ت، لەالیەكیش لەسەر ئاستی ناوچەیی دەیەوێ گرژییەكانی لەگەڵ ئەنكەرە ،ریاز ،دەوحە و عوماندا بسڕێتەوە. ئای����ا دەیان����ەوێ كوردس����تان گەم����ارۆ بدەن؟ ئ����ەوەی مای����ەی نیگەران����ی بڕیارس����ازی سیاس����ی هەرێم����ی كوردس����تانە ،بریتیی����ە ل����ەوەی ئایا ئ����ەم سیاس����ەتەی جەعفەری و عەبادی س����ەركەوتن بەدەستدەهێنێت؟ لەوە واوەتری����ش ئایا ئەگەر هاتو ئەم سیاس����ەتە سەریگرت ،ئەوە هۆكارێكی پشتەوەی هەیە و تاقمی عەبادی–جەعفەری دەیانەوێ لەرێی نەهێش����تنی گرژییەكان ،بەستێنی سیاسەتی ناوچەی����ی ب����ەڕووی هەرێم����ی كوردس����تان بەرتەنگ بكەن؟ بەكورتی ئایا ئەم سیاسەتە بەمانای����ەك بۆ تەنگپێهەڵچنین و گەمارۆدانی هەرێمی كوردستانە؟ بوێسترێ و نەویسترێ ئەم هاوس����ێ-فۆبیاییە الی هاواڵتی ئاسایی و بڕیارسازی سیاس����ی كوردستان هەیە و هەمیش����ەش لەژێر هەموو هەنگاوێكدا بۆنی پیالنگێڕی دەكات! سەردەمێكی نوێ دەسیپێكردوە هەڵبەت هەمیش����ە ئ����ەم هەنگاوانەی بەغدا دەشێ بەپرسیارەوە س����ەیر بكرێت ،چونكە ئەزمون����ی حوكمڕان����ی ئ����ەم چەن����د س����اڵەی دوای����ی لەعێراق ئ����ەوەی دەرخس����تووە ،كە ئەگ����ەر ش����یعە بااڵدەس����تەكان ناچ����ار نەبن، ئ����ەوە حەزی����ان لەدابەش����كردنی حوكم����ی واڵت نیی����ە و بەهیچ ش����ێوەیەكیش نیازپاكی ئەوەیان نیش����اننەداوە ،كە بیانەوێ بەراستی بەپێی سازانێكی نیشتمانی راستەقینە لەگەڵ كورد و سوننەكان رێبكەون .هێشتا نازانرێ ئایا ئەم حكومەتە نوێیەی عێراق بەراس����تی دەیەوێ لەتوێی سیاسەتی سازانی نیشتمانی راس����تەقینەدا رێز لەبەڵێن و واژۆكانی خۆی بگرێت ،یاخ����ود دەیەوێ زمین����ەی ناوچەیی پەیوەندییەكان����ی س����وننەكان و هەرێم����ی كوردستان لەگەڵ هاوسێكان وشك بكات. لەگەڵ ئەمە پێویس����تە حكومەتی هەرێمی كوردس����تان بەك����ردەوە ئ����ەو فورمول����ە هەڵبگرێ����ت ك����ە دەڵێ����ت" :عێراق����ی بەهێ����ز بەواتای كوردستانی الواز نایەت" .هەروەها
دەبێ هەرێمی كوردستان بەكردەوە باوەڕی بە دروشمی "عێراقی بەهێز بەواتای كوردستانی الواز نایەت" بێت "كوردس����تانی بەهێزی����ش بەمان����ای عێراق����ی الواز نای����ەت" .وات����ە "كوردس����تانی بەهێ����ز یەكس����انە بەعێراقی بەهێز" و چیتر پێویست ن����اكات نە عێراق بەگوێرەی فۆبیای هەش����تا س����اڵی رابردوو مامەڵە لەگەڵ كورد بكرێت و دەس����ەاڵتداران پێیانواب����ێ بەس����تنی هەرچ پەیوەندییەك����ی هەرێم����ی لەگەڵ هاوس����ێكان لەس����ەر حس����ابی داڕش����تنی پی��ل�ان ب����ۆ الوازكردنی بەغدا دێت .لەالیەكیش هەرێمی كوردستان دەبێ پشت بەو راستییە ببەستێ، ك����ە هاوپش����كی حوكمڕانی بەغدای����ە و نابێ وەك می����وان یاخود وەك راگ����وزەر مامەڵە لەگەڵ بەغدا بكات. راس����تییەكی دیكەی����ش هەی����ە :هەرێم����ی كوردستان دەبێ پش����ت لەفۆبیای مێژوویی خ����ۆی ب����كات ،كاتێ����ك دوو دراوس����ێ پەیوەندییەكانی����ان پێش����دەخەن ،ناب����ێ ئەوە بەمایەی هەڕەش����ە بۆ س����ەر خ����ۆی بزانێت. پێدەچ����ێ ئ����ەم قۆناغ����ە بەس����ەرچوبێت، چونك����ە ك����ورد ئیت����ر خ����ۆی گەمەكەرێك����ی هەرێم����ی و نیش����تمانی عێراقیش����ە و بەهیچ ش����ێوەیەك دەس����كەوتەكانی كورد بۆ دواوە پاڵپێوەنانرێت .شتی لەوە گرنگتریش ئەمەیە، ك����ە دەب����ێ سیاس����ەتەمەداری كوردس����تانی ئەو راس����تییە لەبەر چاو بگرێت :سیاس����ەتی نەهێش����تنی گرژیی����ەكان دەبێ تەنها لەس����ەر س����ێ دوو پای����ە هەڵنەچنرێ����ت .بەڵكو كاتێك هەنگاوێكی وا هەڵدەگیرێ ،ئەوە دەبێ لەسەر س����ێ–پێ واتە لەسەر س����ێپایە هەڵبچنرێت. واتە پایەیەك بەغدایە لەالیەك و هاوسێیەكە لەالی����ەك (بۆ نمونە ئەنك����ەرە) و لەالیەكیش پایەیەك لەهەولێر پێكبێت. ئەگ����ەر هەولێ����ر بتوان����ێ كارای����ی خ����ۆی لەس����ەر سیاسەتس����ازی عێراق پیش����انبدات، ئ����ەوە دەتوانێ خۆی بكاتە پایەی س����ێیەمی پەیوەندیی����ە هەرێمییەكان����ی عێ����راق .جاران ئەمە بەس����انایی دەك����را ،چونك����ە وەزارەتی دەرەوە بەدەست كوردەوە بوو ،بەاڵم ئێستا بەدەست خودی شیعەوەیە و پێویستە كورد زۆر لەجاران هوشیارانەتر هەڵبسوڕێن.
ژمار ه 255
3 2014/11/22
سياسەت
بابەكر دڕەیی ئەندامی جڤاتی نیشتیمانی گۆڕان ،بۆ سڤیل:
ئیسالمیەكان كێشەی یەكالیینەبوونەوەی پارێزگاری سلێمانیان ئاڵۆزكرد و هەڵوێستێكی هەلپەرستانەیان نواند لەبەر بەرژەوەندی خەڵك لەبارەی پارێزگاری سلێمانیەوە ئامادەی جۆرێك لە سازشكردنین هێڵی سووری بزووتنەوەی گۆڕان مافی حیزب و دەنگدەرەكانییەتی كە نەخورێن د.هەڤاڵ هێڵی سوور نییە بۆ گۆڕان و دەكرێت بگۆڕدرێت بەهیچ شێوەیەك گۆڕان ناچێتە رێككەوتننامەی ستراتیژی نێوان پارتی و یەكێتیەوە 4ژمار ه 2014/11/22 255
بابەك���ر دڕەی���ی ،ئەندام���ی جڤات���ی نیش���تمانی بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان و ئەندام���ی ه���ەردوو لیژن���ەی پێكهێنان���ی پارێ���زگای س���لێمانی و ناڕازییەكان���ی گ���ۆڕان ،ل���ەم دیدارەی���دا لەگەڵ س���ڤیل، دەرب���ارەی پرس���ەكانی وەك پارێزگای س���لێمانی ،ئەدای گ���ۆڕان لەحكومەتدا و بەرنامەكانیان ،پەیوەندی هەرێم و بەغدا قسە دەكات .گەرچی ئەو ئەندامی لیژنەی ناڕازییەكانی بزووتنەوەی گۆڕانە ،بەاڵم هەر لەسەرەتاوە ئەوەی پێراگەیاندین كە بەهیچ جۆرێك لەوبارەیەوە قسە ناكات.
ئیسالمییەكان پێیانوایە دیموكراسی واتە لەئاوی قوڕدا ماسی گرتن، لەنێوان ئێمە و یەكێتیدا ئاوەكە قوڕاوە ،ئەوانیش دەیانەوێت لەو ئاوەدا ماسی خۆیان بگرن
تەحەداكردنی كورد لەالیەن شیعەكانی عێراقەوە، لەكاتێكدا داعش بەتەنیشتیانەوەیە، گەوجێتیە لە سیاسەتدا
پێشەوا محەمەد
وابڕی���ارە 25ی ئ���ەم مانگ���ە كۆبوونەوەی لوتكەی بزووتنەوەی گۆڕان و یەكێت���ی ئەنجام بدرێ���ت ،لەو بڕوایەدان ئەم���ە دوا كۆبوون���ەوە بێ���ت و كێش���ەی پارێزگاری سلێمانی یەكالیی بكرێتەوە؟ بابەك���ر دڕەی���ی :دیارە فش���ارێكی زۆر لەس���ەر هەردووالمان���ە ،ب���ەاڵم وەك بزووتنەوەی گۆڕان سوورین لەسەر ئەو پۆس���تانەی كە بەماف���ی خۆمانی دەزانین، بەپۆستی پارێزگاری سلێمانیشەوە ،بەاڵم ئەمە بەو مانای���ە نایەت ،كە گۆڕان ئامادە نییە ب���ۆ پێكهاتن لەگ���ەڵ یەكێتی ،ئەمەش لەبەر بەرژەوەندی خەڵكی كوردس���تان و پارێزگای سلێمانی ،لەبەر ئەو هۆكارانەش وەك بزووتنەوەی گۆڕان ئامادەی جۆرێك لەسازش كردنین. ل���ەو كۆبوونەوەیەی 25ی مانگ دەكرێت ،ئیس�ل�امییەكان بوونی���ان نابێت، واتا بۆچوونیان وەرناگیرێت؟ بابەك���ر دڕەی���ی :خ���ودی كێش���ەی یەكالیینەبوونەوەی پارێزگاری س���لێمانی ئیس�ل�امییەكان ئاڵۆزی���ان ك���رد ،كە ئەوان خۆیان بەالیەكدا نەخست ،ئەگەر ئەوەیان بكردایە مەوزوعەكە ئاس���انتر چارەس���ەر دەك���را .چونك���ە پارت���ی خ���ۆی یەكالی���ی ك���ردەوە ،ك���ە دەن���گ بەئێم���ە دەدات و دەبووین بە 15كورس���ی و 2كورسیمان دەویست بۆ 17كورسییەكە ،بەاڵم برایانی كۆم���ەڵ و یەكگرتوو یەكیانگرت و خۆیان قایمكرد. هەڵوێس���تی ئیس�ل�امییەكان تەندروست نەبوو لەوبارەیەوە؟
بابەك���ر دڕەیی :بێگومان هەڵوێس���تێكی زۆر ناتەندروس���ت و ناسیاس���یانە و هەلپەرس���تانە بوو ،جگەل���ەوەش زیانێكی زۆریان بەپڕۆس���ەی دیموكراس���ی گەیاند و پەكیان خس���ت .من لەو روانگەیەشەوە قس���ە ناك���ەم بۆ دەنگی���ان ن���ەدا بەگۆڕان، هەرچەندە ئەمە حەقە ،چونكە ئەوان پێشتر هاوپەیمان���ی ئێمە بوون ،زیاتر مەبەس���تم خۆ یەكالییكردنەوەیان بوو بەالیەكدا. لەوبارەی���ەوە قس���ەیان لەگ���ەڵ كراوە؟ بابەك���ر دڕەی���ی :بەدڵنیاییەوە قس���ەیان لەگەڵ ك���راوە ،دوای ئەوەش ئ���ەم بابەتە قسەكردنی ناوێت ،ئێمە هاوپەیمان بووین و پڕۆژەم���ان داوە بەحكومەت ،ئێس���تاكە چووینەت���ە حكومەت���ەوە ،دەنگەكان���ی تۆ پارێزگاری سلێمانی یەكالیی دەكاتەوە. ئیسالمییەكان بۆچی وایان كرد؟ بابەكر دڕەیی :ئیس�ل�امییەكان پێیانوایە دیموكراس���ی وات���ە لەئاوی قوڕدا ماس���ی گرت���ن ،بەڵ���ێ لەنێ���وان ئێم���ە و یەكێتی���دا ئاوەكە قوڕاوە ،ئەوانی���ش دەیانەوێت لەو ئاوەدا ماسی خۆیان بگرن. واتا بۆیە ئەو هەڵوێستەیان نواند چونكە ماسییەكەیان گرتووە؟ بابەك���ر دڕەی���ی :بەڵێ ،ئەوەت���ا لەبەغدا پۆستیان داونەتێ و مامەڵەیان بەپەیوەندی نێوان ئێمە و یەكێتییەوە كرد. بۆچوونت���ان لەس���ەر س���ێ پێشنیارەكەی یەكێتی چییە؟ بابەكر دڕەیی :هەموو ئەو پێش���نیارانە ئێس���تا لەگفتوگ���ۆدان ،ب���ەاڵم بزووتنەوی
گ���ۆڕان دەیەوێ���ت هی���چ هێزێ���ك هەموو دەس���ەاڵتێك ب���ۆ خ���ۆی ق���ۆرخ ن���ەكات بەشێوەیەك یاسا رێگەی پێنەدابێت. ئ���ەی س���ەبارەت ب���ەدوو س���اڵ بەدوو ساڵەكە؟ بابەكر دڕەیی :ئەوە برادەرانی ئیسالمی پێشنیاریان كرد و بزووتنەوەی گۆڕانیش قبوڵ���ی ك���رد ،كاتێكی���ش الیەن���ی بەرانبەر قبوڵی ناكات ،پێویستە الیەنی پێشنیاركەر ببێتە بەش���ێك لەو الیەنەی پێشنیارەكەی قبوڵ كردووە ،بەاڵم بەداخەوە ئەوان هەر دەنگیان بەئێمە نەدا. گ���ۆڕان هی���چ هێڵێكی س���ووری هەیە؟ بابەك���ر دڕەی���ی :هێڵ���ی س���ووری بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان ماف���ی حی���زب و دەنگدەرەكانییەتی كە نەخورێن. حیزبی بەرانبەرتان حەساسییەتی بەرانب���ەر كاندیدی ئێوە هەیە بۆ پارێزگار و نەشیش���اردۆتەوە ،چۆن ئ���ەم تێڕوانینە دەبینن ،كاندیدەكەتان هێڵی سوور نییە؟ بابەكر دڕەی���ی :ئەگەر ئێمە پەنجا زائید یەكمان بهێنایە قس���ەیەكمان لەم بارەیەوە دەك���رد ،وەختێ���ك لەن���او ئەنجومەن���ی پارێزگادا پێویستمان بەدەنگی الیەنەكانی ترە ،لەم كاتەدا بۆ كاندیدی ئێمە و هەموو برادەران���ی تری���ش پڕۆس���ەكە دەگۆڕێت، بەاڵم ئەگەر زۆرینەمان بهێنایە بەجۆرێكی تر لەم پرسەمان دەڕوانی .ئەوكات داوامان لەیەكێت���ی دەك���رد بچێت لەدادگا ش���كات بكات و تۆمەتەكانی لەس���ەر كاندیدەكەی ئێم���ە بس���ەلمێنێت ،ب���ەاڵم هەن���دێ ش���ت
ژمار ه 255
5 2014/11/22
سياسەت
لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا پارتیش قسەی وای بەگۆڕان وتوە بۆنی خوێنی لێدێت لەسیاس���ەتدا رێگەپێدراوە ،بەالم لەیاسادا رێگەپێدراو نییە. كاندیدەكەی ئێ���وە زیاتر لە 240 ه���ەزار دەنگ���ی هێناوە ،گ���ۆڕان دەتوانێت مساوەمەی لەسەر بكات؟ بابەك���ر دڕەی���ی :پڕۆس���ەی بانگەش���ی هەڵب���ژاردن ش���تێكە و چنین���ەوەی ئەنجامەكانیش���ی ش���تێكی ت���ر ،ئێم���ە توانیومانە كەسێكی ئازیز و خۆشەویستی خۆمان بەناوی "د.هەڤاڵ" كە لەس���ەرەتای ئەم بزووتنەوەی���ەوە لەگەڵماندایە ،كاندید بكەی���ن و دەنگێك���ی زۆری هێن���اوە و لەبنەڕەتیش���دا دەنگ���ی بزووتنەوەكەی���ە، بەاڵم ل���ەودا كۆبۆت���ەوە ،ئێم���ەش هەوڵی خۆم���ان داوە ئەو هاوڕێیەم���ان بگەیەنینە پۆس���تێكی گرنگی ئ���ەم پارێزگای���ە ،بەاڵم كاتێ���ك ئەنجامی هەڵبژاردن ش���تێكی ترە، هەم هاوڕێكەمان لەبارودۆخەكە تێدەگات، هەم دەبێت جەماوەری وشیاری گۆڕانیش لەمە تێبگات .چونكە ئێمە بۆ بەدەستهێنانی پۆستی پارێزگاری سلێمانی ،بەدەر لە 240 هەزار دەنگ پێویستیمان بە 17كورسییە، كاتێك 17كورسیمان نەهێناوە ،ناشكرێت ب���ەزۆری زۆرداری بڵێی���ن ئێم���ە تەنه���ا هەر ئەو ب���رادەرە دادەنێی���ن ،دواجاریش بەدەستهێنانی پۆستی پارێزگار بەژمارەی دەنگی كەس���ەكان نییە ،بەڵك���و بەژمارەی كورسییەكانە. پەیوەندیت���ان لەگ���ەڵ پارت���ی هاوپەیمانیەتیە؟ بابەك���ر دڕەیی :هاوپەیمانیەتی نییە بەو مانایەی چەند خاڵێك بنوسیت و لەسەری رێكبكەوی���ت ،بەاڵم خودی دروس���تكردنی حكومەت هاوپەیمانیەتیە. بەاڵم خۆ یەكێتیش لەحكومەتدایە و پەیوەندیتان لەگەڵ���ی وەك پەیوەندیتان نییە لەگەڵ پارتی؟ بابەك���ر دڕەی���ی :لەگەڵ پارت���ی پێگەی جەماوەریمان جیاوازە ،لەس���لێمانی پارتی
6ژمار ه 2014/11/22 255
سیاسەتی نەوتی هەرێمیش رۆژ بەرۆژ بەرەو شەفافبوونی زیاتر دەچێت زۆر پێی گەشبینین
ئێمە الیەنگری سیستەمی پەرلەمانین و پشتگیریی هەمواركردنەوەی دەستوور دەكەین
ئەو جەماوەرەی نییە لەگەڵ گۆڕان كێشەی پۆستیان هەبێت ،دواجار كاری سیاسیش بۆ پۆس���ت و پل���ەو پایەی���ە ،لەبەرئەوەی لەپۆس���تەكاندا دەتوانی���ت بەرنامەكان���ت جێبەجێ بكەیت .لەم حكومەتەشدا تائێستا لەگ���ەڵ پارتیدا تێنەگەیش���تنێك دروس���ت نەب���ووە ،مامەڵەی پارت���ی و گۆڕان لەگەڵ یەكتری بۆ هەردووال تازەیە. ئێس���تا یەكێتی و پارتی سەرقاڵی رێككەوتننام���ەی هەمواركردن���ەوەی س���تراتیژین ،گ���ۆڕان دەبێتە بەش���ێك لەو رێككەوتننامەیە؟ بابەك���ر دڕەی���ی :مومكین نیی���ە گۆڕان بچێتە رێككەوتننامەی ستراتیژی ئەو دوو هێزەوە. پێش���تر دەوت���را یەكێت���ی باج���ی نزیكبوونەوە لەپارتی دا ،گۆڕانیش هەمان باج دەدات؟ بابەكر دڕەیی :بێگومان باجەكە دەدات، خۆ ئەگەر پارتیش نەبوایە ،كردەی بەشداری لەحكومەتدا باج بەالیەنی سیاسیی دەدات، چونكە لەبەش���داریكردنتدا كەسانێك هەن رادیكاڵ���ن و دووردەكەونەوە ،كەس���انێك هەن تموحێكیان هەیە و پێینەگەیش���توون و دووردەكەونەوە ،كەس���انێكیش گلەییان هەی���ە و جێبەجێ نەكراون .بەاڵم ئامانجی گ���ۆڕان لەم���ە گەورەت���رە ،ك���ە بریتییە لە بەدامودەزگاییكردنی حكومەت. گ���ۆڕان دەتوانێ���ت چ���ۆن ئ���ەوە بكات ،یان چەند لەو بانگەش���انە جێبەجێ دەكات كە هەڵیگرتبوون؟ بابەك���ر دڕەی���ی :ئەم���ە پێویس���تی بەئام���ارە ،ب���ۆ نموون���ە ل���ەم م���اوەدا كە وەزارەتی پێش���مەرگە بەگۆڕانە چەند لیوا و فیرقەی���ەك هاتونەت���ە ژێ���ر دەس���ەاڵتی وەزارەت���ی پێش���مەرگە ،ئ���ەو چەكان���ەی هاتوون بەیەكس���انی دابەش كراون ،چەند فەرماندە و بەرپرس���ێك لێپرس���ینەوەیان لێكراوە ،من گەشبینم كە وەزیرەكەی ئێمە
ئەمەی پێدەكرێت و ئەوەش بەرنامەیەتی، گەشبینیش���م ك���ە لەالی���ەن س���ەرۆكایەتی هەرێم و حكومەتەوە هاوكاری دەكرێت. بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان ئەو هێزە نیش���تیمانییەی پێ دروس���ت دەكرێت ،كە بەردەوام دەیوتەوە؟ بابەك���ر دڕەی���ی :بەڵ���ێ بێگوم���ان پێ���ی دەك���رێ ،ئێس���تاش لەپڕۆس���ە دای���ە، بەشێكیش���ی پەیوەندی ب���ەو بارودۆخەوە بوو ،ك���ە هاتەئاراوە و س���ەلماندی هێزی پێشمەرگە پێویس���تی بە بەدەزگاییبوونە، ه���اوكات داعش���یش وام���ان لێ���دەكات پێویس���تمان بەیەك دەس���ەاڵتی مەركەزی هەبێت بۆ كەرتی سەربازی. گ���ۆڕان چ���ووە حكومەت���ەوە و كێشەكانیش زۆرتر بوون ،لەكاتێكدا خەڵك دەیان���وت گ���ۆڕان كێش���ەكان چارەس���ەر دەكات؟ بابەك���ر دڕەیی :بارودۆخەك���ە گۆڕاوە، ئێس���تا خەڵ���ك ش���ەهید و برین���داری ب���ۆ دێت���ەوە ،كچەكانم���ان بازرگانی���ان پێ���وە دەكرێ ،لەم حاڵەتەش���دا خەڵك وش���یارە و ئەمە دەبینێ���ت .ئەگەر وانەبوایە خەڵكی قبوڵیان نەدەك���رد یەك ڕۆژ مووچەكەیان دوابكەوێت. پێتانوای���ە ب���ەم هەن���گاوە تازەیە هەولێر و بەغدا بگەنە رێككەوتن؟ بابەكر دڕەیی :ئەو هەنگاوە چارەسەری كۆتای���ی نییە ،ب���ەاڵم پێموای���ە هەنگاوێكی باشە .ئێمە جوگرافیایەكی نەفرەتلێكراومان هەی���ە ،ب���ۆ خۆمان پێن���ج ملیۆنی���ن ،بەاڵم ئێ���ران و توركیا و س���ووریا بە 60تا 80 ملیۆن���ی دەورەیان داوی���ن و چارمان نییە دەبێ���ت ب���ەردەوام بین ،ل���ەم بارودۆخەدا دەبێ���ت لەگ���ەڵ بەغدا سیاس���ەتێك بكەین بەسوودی خۆمان ،تا خۆمان بەتەواوەتی بەهێ���ز دەكەین .گۆڕانی مالیكی بەعەبادی و شەهرس���تانی بەع���ادل عەبدولمەه���دی گۆڕانكارییەك���ی تاڕاددەی���ەك پۆزەتیڤ���ە
سياسەت
لە هەڵبژاردنی داهاتوودا گۆڕان باجی نزیكبوونەوە لە پارتی و چوونە ناو حكومەت دەدات لەپڕۆس���ەی سیاس���یی عێراق���دا و دەبێت سوود لەم دەرفەتە وەربگرین. بەاڵم كورد وەك دەڵێن بەالوازی چۆت���ە حكومەت���ەوە ،چ���ۆن دەتوانێت ئەو دەرفەتە بقۆزێتەوە؟ بابەكر دڕەیی :چۆن و كێ دەڵێت كورد بەالوازی چۆتە حكومەتەوە؟ ب���ەوەی ك���ە حكومەتەكان���ی ت���ر لەهەولێ���رەوە پێكدەهاتن و كورد دەبووە هەوێ���ن ،ب���ەاڵم ئەمج���ارە ك���ورد خ���ۆی یەكالیی نەكردبۆوە لەبەش���داریكردن یان نەك���ردن ،كاتێ���ك عەب���ادی كارنامەك���ەی لەپەرلەمان پێشكەش دەكرد؟ بابەكر دڕەیی :بەو كردەوەیە ش���یعەی عێراق دەریانخس���ت نموون���ەی بێعەقڵین، بێگوم���ان زەرەرمەندی���ش ب���وون ،ئێس���تا لەدەروازەكان���ی بەغ���دا و فەللوج���ە و نزی���ك فڕۆكەخان���ەی بەغدا داعش���ی لێیە، خۆبەهێزدەرخستنیان بەسوودیان كۆتایی نەه���ات ،داع���ش بەتەنیش���تییەوەیەتی و تەحەدای كوردیش بكات ئەوە گەوجێیتییە ل���ە سیاس���ەتدا ،بەدڵنیاییش���ەوە باجەكەی دەدەن ،ئەوە ئێستا نیوەی عێراق لەخوێندا دەگەوزێ���ت ،بۆی���ە بەپێچەوان���ەوە ئ���ەو مامەڵەیە الوازییە بۆ ئەوان نەوەك كورد. ئ���ەی سیاس���ەتی نەوت���ی هەرێم بەرانبەر بەغدا شكس���ت خواردووە ،وەك پێشتر زۆر باستان دەكرد؟ بابەكر دڕەیی :قس���ەی كاتی هەڵبژاردن جیاوازە لەحەقیقەتی سیاسەت لەواقیعدا. دووفاقیت���ان هەب���ووە ل���ەو قسەیەدا؟ بابەك���ر دڕەیی :دەبێ���ت هەبێت ،لەكاتی بانگەشەدا پارتیش قس���ەی وای بەگۆڕان وتوە ،ئەگەر بیری خەڵكی بخەیتەوە بۆنی خوێنی لێدێت ،ب���ەاڵم پێش ئەوەی گۆڕان بێت���ە حكومەت���ەوە و بەفش���اری گ���ۆڕان سیاس���یەتی نەوتی هەرێم بەرانبەر بەغدا و بۆ ناوخۆش بەرەو ش���ەفافبوون چوو،
ئەوانەی شەڕی ناوخۆیان دروست كرد هەر ئەوان و نموونەكانیانن مامەڵە لەگەڵ داعشدا دەكەن پڕۆس���ەكە بەردەوامە ،بەحوكمی فشاری ناوچەك���ە و ئۆپۆزس���یۆن و واڵتان���ی دەرەوە ،سیاسییەكانمان بەرەو كامڵبوون چوون .سیاس���ەتی نەوتی هەرێمیش رۆژ بەرۆژ بەرەو شەفافبوونی زیاتر دەچێت. گەشبینن بەو سیاسەتە نەوتییە؟ بابەكر دڕەیی :بەڵێ زۆر گەش���بینین و پڕۆسەكە زۆرباش دەڕواتە پێشەوە. تۆ ش���تێكت نووسیبوو كە گوایە شەڕی ناوخۆ جەالل تاڵەبانی و مەسعود بارزان���ی نەی���ان ك���رد ،بەڵك���و هەن���دێ هەڵپەرست بوون ،ئایا ئەم بەقاچاغبردنەش هەر ئەو هەڵپەرستانە و نمونەكانیانن؟ بابەك���ر دڕەی���ی :پێموای���ە هەمیش���ە كەس���انێك هەن چاوی یاس���ایان لێ دیار نەبێ���ت ،هەم���وو ش���تێك دەك���ەن .من بۆ خ���ۆم دوو س���ێ س���اڵی یەكەمی ش���ەڕی ناوخۆ بەش���دار بووم و ئاگاداری هەموو وردەكارییەكان���م ،ئەم���ەی ئێس���تاش ب���ە قاچاغبردنی نەوت و مامەڵە لەگەڵ داعش ئەوان و نموونەی ئەوانەن. بەاڵم ئەم دۆس���ییەیە بەكەسانی ك���ەم دەس���ەاڵت ناكرێ���ت ،رۆژنامەیەكی ئەمریكی���ش دەڵێ ئ���ەو كەس���انە ئەوەندە بەهێ���زن ،تەنها خودی س���ەرۆكی هەرێم توان���ای لێپێچینەوەی هەیە لەو كەس���انە، ئەگەر حكومەت نەتوانێت ئەمانە دەستگیر بكات ،چۆن دەتوانین باسی شەفافییەت و دیومكراسی بكەین؟ بابەكر دڕەیی :ئەگەر بزانین لەتەنیشت س���ەرۆكەكانەوە ئ���ەو كاران���ە دەكرێ���ن، ئێم���ە بێبەریان ناكەین ،دی���ارە دەبێت ئەو س���ەرۆكانە بەج���دی بێنەپێش���ەوە و ئەو دۆسییە پیس و رەشە بوەستێنن. ئێس���تا جارێكی تر قسەوباس���ی هەمواركردن���ەوەی دەس���توور هاتۆتەوە گۆڕێ ،گۆڕان لەس���ەر هەڵوێستی جارانی سوورە لەسەر دەستوور؟ بابەكر دڕەیی :نەك تەنها گۆڕان ،بەڵكو
شیعەكانی عێراق بە كردەوە دەریانخست نموونەی بێعەقڵین
یەكێت���ی و پارتی���ش هاتوونەتە س���ەر ئەو بڕوای���ەی دەبێ���ت دەس���توور لەپەرلەمان یەكالیی بكرێتەوە. بەاڵم سەرۆكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردس���تان دەڵێت دەستوور ناگەڕێتەوە پەرلەمان؟ بابەكر دڕەیی :من باس���ی قس���ەی ئەو بەڕێزە ناكەم ،من باسی ئەو رێككەوتنەی نێوان پارتی و یەكێتی دەكەم كە لەئاستی بااڵدا كراوە و لەسەر ئەوە رێككەوتوون، بەاڵم ئێستا لەسەر ش���ێوازی هەموارەكە گفتوگۆ دەكەن. ئەی لەو نێوانەدا بۆچوونی ئێوە چییە؟ بابەك���ر دڕەی���ی :ئێم���ەش پش���تگیریی هەموارەك���ە دەكەی���ن لەپەرلەمان���دا. گ���ۆڕان الیەنگری سیس���تەمی پەرلەمانییە لەكوردس���تاندا و الیەنگ���ری سیس���تەمی سەرۆكایەتی نییە ،كە راستەوخۆ لەالیەن خەڵكەوە هەڵبژێردرێت. ب���ۆ ماف���ی هەڵب���ژاردن لەخەڵك دەس���تێننەوە ،لەكاتێك���دا لەپەرلەم���ان دەتوانرێ���ت تەواف���وق بەدەنگ���ی خەڵكەوە بكرێت؟ بابەك���ر دڕەی���ی :واڵتەكەم���ان تازەیە و دەمانەوێت دیموكراس���ی تێدا بچەسپێنین، لەسیستەمی پەرلەمانیدا كارەكان ئاسانتر دەڕۆنە پێش���ەوە و مەودای دروستبوونی كەس���ایەتی دیكتات���ۆر و تاك���ڕە و كەمدەبێت���ەوە ،چونك���ە كەس���ێك بەدەنگی خەڵ���ك ببێت���ە س���ەرۆك ،مامەڵ���ە لەگەڵی گرانترە وەك لەوەی لەالیەن پەرلەمانەوە ئەو متمانەیەی پێبدرێت ،سەرەڕای ئەوەش، لەپەرلەم���ان فرس���ەتی خۆكاندیدك���ردن ب���ۆ خەڵكێكی زۆرت���ر دەكات���ەوە ،جیاواز لەهەڵبژاردن���ی ڕاس���تەوخۆ ،كە كەس���ێك خۆی كاندید بكات ،پێویس���تی بەپارەیەكی باش و میدیایەكی باش و حیزبێكی باش���ە پشتگیریی بكات.
ژمار ه 255
7 2014/11/22
سياسەت
"هەرێمی سوننە" و ئاسایشی نیشتمانی كوردستان یەكێك لەپالنەكانی ئەمریكا پێدانی جۆرێك لەئۆتۆنۆمیە بۆ سوننەكانی عێراق بەشی سیاسەت ئەمەریكا لەس���تراتیژی رووبەڕووبوونەوەی داعش لەعێراق ،چەند میحوەرێكی كردۆتە بنەما. بۆ نمونە یەكێك لەو پالنانەی ئەمەریكا رەچاوی ك���ردووە و لەبەڵگەنامەكانی سیاس���ەتی عێراقی خۆیدا جەختی لەسەر كردۆتەوە ،پێدانی جۆرێك المەرك���ەزی و تەنان���ەت جۆرێ���ك لەئۆتۆنۆمیە ب���ۆ س���وننەكانی عێ���راق .ئەمەریكایی���ەكان لەبەڵگەنامەكان���ی خۆیان���دا ئاماژەی���ان ب���ەوە كردووە ،ئەزمونی دروس���تكردنی "سەحوەكان" باش���ترین فاكتەری بەش���داریكردنی س���وننەكان ب���ووە لەسیس���تەمی حوك���م و دەزگای ئەمنی و سەربازی عێراق. ئ���ەوان ئێس���تا دەیان���ەوێ ئ���ەم ئەزمون���ە بەش���ێوەیەكی فراوانت���ر بچەس���پێنن و لەرێ���ی س���تراتیژی دروس���تكردنی "یەكەكانی مقاومەتی ناوخۆیی س���وننە"وە بەرەن���گاری داعش ببنەوە. ئ���ەم ئەزمونە ب���ۆ هەرێمی كوردس���تانیش بایەخ و بەهای س���تراتیژی هەیە .چونكە دروس���تبونی حكومەتێك���ی هەرێم���ی س���وننەكان ب���ۆ هەرێمی كوردس���تان ه���ەم ه���ەل لەخۆدەگرێ���ت و ه���ەم هەڕەش���ەش .هەڵبەت هەولێر چەند بتوانێ ببێتە پێش���ەنگی ئ���ەم مۆدێل���ە و خ���ۆی بەپش���تیوانی س���ەرەكی س���وننەكان لەعێ���راق لەقەڵەمب���دات، ئەوەن���دە زیات���ر دەتوان���ێ بەرهەمە سیاس���ی و ستراتیژییەكانی بچنێـتەوە. ئێس���تا پرس���یارەكە ئەوەی���ە ،هەل���ەكان و هەڕەشەكانی دروس���تبوونی حكومەتی هەرێمی س���وننە بۆ هەرێم���ی كوردس���تان و پێداوەكانی ئاسایش���ی نیش���تمانی حكومەت���ی هەرێم چیین؟ هەروەه���ا پرس���یاری دووەمی���ش ئەوەی���ە :ئایا هەرێم���ی كوردس���تان توانای قۆس���تنەوەی ئەم پارامەترە نوێیەی هەیە و دەتوانێ بیكاتە یەكێك
8ژمار ه 2014/11/22 255
لەكۆڵەكەكانی ئاسایشی نیشتمانی خۆی؟ نمونەی دەوڵەتە تامپۆنییەكان "دەوڵەت���ی تامپۆن���ی" دەس���تەواژەیەكی زانس���تی جیۆپۆلیتیكای���ە ،ك���ە پێدەچ���ێ لەدوای دەس���تەواژەی "ناوچ���ەی تامپۆن���ی" و ناوچ���ەی پەرژین���ەوە هاتبێـتەكایەوە .تامپۆنی بەو ناوچانە دەگوت���رێ ،ك���ە لەنێوان دوو یان س���ێ ناوەندی هێ���زدا دەبنە "ناوچ���ەی موحەڕەمە" و بۆ ئەوەی هاوس���ەنگی و هاوتەرازووی هێزەكان تێكنەچێ، هیچیان توخنی ئەو ناوچ���ە تامپۆنییە ناكەون و دەس���كاری ناكەن .بەمەش ئەو ناوچە تامپۆنییە دەبێت���ە گرەنت���ی س���تراتیژی ب���ۆ تێكنەچوون���ی هاوكێشە سیاسی و ستراتیژییەكانی هێز .گەلێك جاریش كاتێك لەئاكامی جەنگێكی گەورەدا هێزە گەورەكان لەدەوری یەك كۆبونەتەوە ،بڕیاریان داوە دەوڵەتێ���ك یان چەن���د دەوڵەتێكی تامپۆنی دروس���تبكەن ،بۆ ئ���ەوەی هاوس���ەنگی هێزەكان تێكەنەچ���ێ و لەمەش���ەوە ئاش���تی و ئاسایش���ی ناوچەیی تێكنەچێت. ب���ۆ نمون���ە ل���ەدوای جەنگ���ە ناوخۆییەكان���ی ئەوروپاوە سویس���را وەك���و دەوڵەتێكی تامپۆنی مامەڵ���ەی لەگ���ەڵ ك���راوە و لەنێ���وان چەن���د ئمیپراتۆریایەك���ی مەزن���دا رۆڵ���ی پەرژینێك���ی س���تراتیژی گێ���ڕاوە .یاخود دەوڵەتی نەمس���ا كە پاشماوەی ئیمپراتۆریای نەمسا–هەنگاری بووە، ل���ەدوای جەنگی جیهان���ی دووەمەوە ئەم رۆڵەی هەبووە .ئەمج���ۆرە دەوڵەتانە لەمەڕ ئاسایش���ی هێزە گەورەكانیش���ەوە رۆڵ���ێ یەكالكەرەوەیان هەیە .بۆ نمونە روس���یا بۆ پاراس���تنی ئاسایشی نیش���تمانی خۆی هەمیش���ە پێویستی بەكۆمەڵێك وردە دەوڵەت هەیە ،كە لەنێوان خۆی و هاوسێ ئەوروپاییەكانی ببنە شورایەكی جیاكەرەوە. لەخۆرهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت میس���ر ،توركیا و ئێ���ران و بەمدواییان���ەش عەرەبس���تان كاری���ان
لەسەر دروستكردنی هێزی تامپۆنی كردووە .بۆ نمونە ئێس���تا ئێران ،عێراق و س���وریای كردۆتە دەوڵەت���ی تامپۆن���ی لەنێ���وان خ���ۆی و توركیا و عەرەبس���تان .هەروەه���ا عەرەبس���تان دەی���ەوێ س���وننەكانی عێراق و س���وریا بكات���ە دەوڵەتێكی تامپۆنی بۆ خۆی ،چونكە ئەم بژارەیە بەنیسبەت كۆڵەكەكان���ی ئاسایش���ی نیش���تمانی خۆی���ەوە بەبژارەیەكی ستراتیژی دەزانێت .بۆیە لەزانستە سیاس���ییەكان ،پەیوەندیی���ە نێودەوڵەتیی���ەكان، جیۆپۆلیتی���كا و تەنان���ەت ئاسایش���ی نیش���تمانی دەوڵەتاندا مەس���ەلەی دەوڵەت���ی تامپۆنی یەكێك لەبژارە تازەكانی دەوڵەتانە .ئێستا با بزانین ئەمە چۆن بۆ هەرێمی كوردستان دەلوێت؟ هەرێمی كوردستان دەتوانێ ئەمە بقۆزێتەوە! ئێس���تا هەرێم���ی كوردس���تان بەك���ردەوە هەس���تی بەپێویس���تییە جیۆپۆلیتیكیی���ەكان و زەرورەتەكان���ی ئاسایش���ی نیش���تمانی خ���ۆی كردووە .هەرێمی كوردس���تان نیمچە دەوڵەتێكی ناوكیش���وەریی داخراوە ،كە بەم سااڵنەی دوایی ل���ەرووی ئابوورییەوە و لەئەنجامی س���تراتیژی وزەوە بەهێ���ز دەبێ���ت و ل���ەرووی سیاس���ی و ستراتیژیش���ەوە دوای رووداوەكانی پەیوەس���ت بەكورد لەتوركیا و س���وریا ،حەزی لەوەیە ببێـتە ئەكتەرێكی ناوچەیی و گەمەی ناوچەییش بكات.
سياسەت
دروستبوونی هەرێمێك بۆ سوننەكان هەم هەل هەم هەڕەشە بۆ هەرێمی كوردستان لەخۆدەگرێت
بەتایب���ەت گەلێك هەوڵی���داوە ئەمە لەگەڵ توركیا ب���كات ،ئەنك���ەرەش پێی خراپ نەب���ووە هەرێمی كوردس���تان بكاتە دیاردەی س���تراتیژی كوردی خ���ۆی .هەروەها هەولێر ل���ەدوای جەنگی ئەهلی سوریاشەوە ویستویەتی خۆی وەكو پارێزەری كوردەكان لەو بەشە نیشانبدات و ئەمەی كردۆتە بەشێك لەستراتیژی كوردستانی خۆی. لەالیەكیش���ەوە هەرێم���ی كوردس���تان ل���ەم بیس���ت س���ااڵنەی دوای���ی ئ���ەوەی زانی���وە ،ك���ە ناوچە س���نورییەكانی لەگەڵ عەرەبستانی عێراق س���ەرچاوەی سەرەكی هەڕەش���ەكانی ئاسایشی نەتەوەیی���ن .بۆ ئەمەش چ لەس���ەردەمی حوكمی س���ەددام ،چ لەسەردەمی حوكمی ش���یعەكان ،یا لەسەردەمی بااڵدەستبونی داعش بەسەر ناوچە س���وننەكانی هاوس���ێی هەرێم���ی كوردس���تان، هەمیش���ە لەو ناوچانەوە هەڕەش���ەی ئاسایشی بۆ دروس���تبووە .لەبەر ئەمە گەلێ���ك هەوڵیداوە ئەم���ە لەسیاس���ەتی عێراقیی خۆی���دا بقۆزێتەوە. بۆ نمون���ە لەكاتێكدا هێزەكانی ئەمەریكا لەناوچە كوردس���تانییەكانی دەرەوەی هەرێم دەیانویست بەرەن���گاری گروپ���ە تیرۆریس���تییەكان ببن���ەوە، پێویس���تیان بەه���اوكاری پێش���مەرگە هەبووە و هەولێریش ئەمەی قۆستۆتەوە. ئەمجارەشیان لەوەتی س���وننە میانەرەوەكان
لەنێوان مەنگەنەی حكومەتی ش���یعە و خەالفەتی داعش���دا دەجندرێن ،ئ���ەوە پەنایان ب���ۆ هەرێمی كوردس���تان هێن���اوە .جگەلە ی���ەك میلیۆن و نیو ئ���اوارە ،ئ���ەوە بەش���ی ه���ەرەزۆری نوێنەران���ی ئیدارە محەلییەكانی دیالە ،سەاڵحەددین ،نەینەوا و تەنان���ەت ئەنباری���ش لەهەولێ���ر كۆبونەت���ەوە. س���وننەكان دەیان���ەوێ ئەزمون���ی هەرێم���ی كوردس���تان بقۆزن���ەوە .بۆی���ە لێ���رەوە لەڕووی س���تراتیژی ئاسایشی نیش���تمانی كوردستانەوە داڵدەدان���ی ئ���ەم س���وننانە گەلێ���ك گرنگ���ە .لەوە گرنگتریش ئەوەیە ،كە هەرێم پش���تیوانیان بكات بۆ ئەوەی ئەم پارێزگا س���وننانە بكرێنە هەرێمی یەكپارچ���ە .ئەمە دەبێت���ە حكومەتێك���ی تامپۆنی لەنێوان شیعەكان و كوردستان و گەلێك ئاكامی باشیشی بەدواوە دەبێت. ئەنجام ،هەلەكان-هەڕەشەكان: ئەگ���ەر س���وننەكان بكرێن���ە حكومەتێك���ی هەرێم���ی لەناو عێ���راق ،ئەوە لەالی���ەك هۆكاری مقاوەمەتی ناوخۆیی سوننە دەبێتە فاكتەرێك بۆ لەریش���ەهەڵكەندنی داعش (نمونەی سەحوەكان) و بەش���ێكی زۆر لەتێچوە م���اددی و مرۆییەكان لەسەر پشتی هەرێمی كوردستان سوك دەكرێن. هەروەها بەرەی جەنگەكەیش لەباتی سنورەكانی نێوان هەرێمی كوردس���تان و ناوچە سوننەكان،
دەگوازرێت���ەوە بۆ ناوچ���ە ناوخۆییەكانی ئەنبار، س���ەاڵحەدین ،موس���ڵ و دیال���ە و بەغ���دا .ل���ەوە واوەتری���ش ئەگەر ئەم حكومەت���ە پێكبێت ،ئەوە جۆرێك لەبااڵنسی هێز لەنێوان بەغدا ،سوننەكان و هەرێم���ی كوردس���تان دێتەكای���ەوە و ئەمەش پارسەنگی دیكتاتۆری شیعەكان دەداتەوە. دی���ارە ئەم���ە دەك���رێ ببێت���ە س���ەرچاوە و ه���ۆكاری هەڕەش���ەش .بۆ نمونە دروس���تبوونی هەرێمێكی س���وننە بۆی هەیە ئیدیعاكان لەس���ەر %40ی خاكی كوردس���تان لەنەین���ەوا ،كەركوك، س���ەاڵحەددین و دیال���ە بوروژێنێ���ت .هەروەه���ا ب���ۆی هەیە ببێتە س���ەرەتا بۆ دەس���تەبەربوونی "قەزیەیەك���ی نەتەوەیی" الی عەرەبە س���وننەكان (بگ���رە ش���یعەكانیش) ،ك���ە هەرێمی كوردس���تان بەش���ێك لەخاك���ی عەرەبی داگیرك���ردوە! لەگەڵ ئەمەش���دا لە هەركوێیەكی���ەوە بۆی بنۆڕی ،ئەوە خێ���ر و بێرەكانی ئەم س���تراتیژییە ب���ۆ هەرێمی كوردس���تان لەزیانەكان���ی زیات���رن و هیچ نەبێ دروس���تبوونی هەرێمێك���ی ئاوا ب���ۆ گەڕانەوەی یەك میلی���ۆن و نیو ع���ەرەب و لەكۆڵكردنەوەی مەترس���ی داعش بۆ س���ەر هەرێمی كوردس���تان پێویستییەكی حاش���ا هەڵنەگرە .بەاڵم ئەمە تەنها ئەوكات���ە دەس���تەبەر دەب���ێ ،ك���ە هەولێ���ر خۆی "دەسپیشخەری سیاسەتی سوننە" بێت.
ژمار ه 255
9 2014/11/22
سياسەت
یەكێتی: ئەم پرسە پێویستی بە رێكەوتنی سیاسی هەیە و هێشتاش ماوەیەكی زۆرمان لەبەردەستە گۆڕان: بەهەمواركردنەوەی دەستوور و گۆڕینی سیستەمی حكومڕانی بۆ پەرلەمانی ،كێشەی والیەتی سەرۆكی هەرێم چارەسەر دەكرێت یەكگرتوو: گەر سیستەمی حكومڕانی بكرێتە پەرلەمانی ،ئاسانتر ئەو پرسە یەكالیی دەكرێتەوە الیەنەكان چارەسەر لە گۆڕینی سیستەمی حكومڕانیدا دەبیننەوە
جارێكی تر پۆستی سەرۆكی هەرێم مشتومڕ دەنێتەوە 10ژمار ه 2014/11/22 255
سياسەت
راوێژ كامەران
لەكات����ی درێژكردن����ەوەی م����اوەی س����ەرۆكایەتی مەس����عود بارزانی لەپۆستی س����ەرۆكی هەرێم ،الیەنەكانی ئۆپۆزس����یۆن ناڕەزایەتیەكی زۆری����ان بەرامبەر بڕیارەكە هەب����وو ،تەنانەت خۆپیش����اندان و هەڵمەتی راگەیاندنیش����یان ل����ەدژی ئەنجام����دا ،ب����ەاڵم لەئێس����تادا ك����ە هەم����ووان لەحكومەت����دان، پرسەكە ئارامتر تێدەپەڕێت و باس لەسازانی نیش����تمانی لەبارەی����ەوە دەكرێ����ت ،ئەم����ەش پاش ئ����ەوە دێت ،كە م����اوە درێژكراوەكەی سەرۆكی هەرێم بەرەو كۆتایی دەچێت. ل����ە 30ی حوزەیران����ی 2013یەكێت����ی نیش����تمانی كوردس����تان و پارتی دیموكراتی كوردستان یاسای ژمارە 19یان لەپەرلەمانی كوردستان دەركرد ،كە یاسایەك بوو تایبەت بەدرێژكردنەوەی والیەتی سەرۆكی هەرێمی كوردس����تان -عێراق و لەم����اددەی یەكەمی یاس����اكەدا ئاماژە بەوە درابوو ،كە والیەتی س����ەرۆكی هەرێم لە ()2013/8/20دا تەواو دەبێت و تا ( )2015/8/19درێژ دەكرێتەوە، كە ئیتر بەپێی ئەم یاس����ایە ناكرێت جارێكی دیكە ماوەی سەرۆكایەتی مەسعود بارزانی درێژبكرێتەوە ،كە لەس����اڵی داهاتوودا تەواو دەبێت .لەئێستاش����دا كە پەرلەمانی پرس����ی هەمواركردنەوەی دەستووری وروژاندووە، ماوەی س����ەرۆكایەتیەكەی سەرۆكی هەرێم بۆت����ە یەكێك لەدیارترین ئ����ەو خااڵنەی لەم بابەتەدا قسەی لەسەر دەكرێت. پەرلەمانتارانی����ش لەب����ارەی ئ����ەو پۆس����تەوە ئام����اژە ب����ەوە دەدەن ،كە س����ێ رێگە لەبەردەس����تدایە بۆ چارەس����ەركردنی پرس����ەكە ،ئەوانی����ش یان دەبێت دەس����توور هەم����وار بكرێت����ەوە و راپرس����ی لەس����ەر ی ی ژمارە 1 بكرێ����ت ،یاخ����ود دەبێت یاس����ا ی هەرێم هەموار ی 2005ی سەرۆكایەت ساڵ بكرێت����ەوە و سیس����تەمی بەڕێوەبردن����ی س����ەرۆكایەتی لەهەرێم����ی كوردس����تان لەسەرۆكایەتیەوە بگۆڕدرێت بۆ پەرلەمانی و دووب����ارە س����ەرۆكی هەرێ����م لەنێ����و پەرلەمانی كوردستاندا هەڵبژێردرێتەوە ،كە ئ����ەو كاتەش والیەتەكەی س����ەرۆكی هەرێم لەگ����ەڵ كۆتاییهاتن����ی والیەت����ی پەرلەمان����دا تەواو دەبێت ،هاوكات رێگەی سێیەمیش كە بەرێگە نایاس����اییەكە ناودەبرێت ،ئەوەیە كە بەیاسایەكی دیكە والیەتی سەرۆكی هەرێم جارێكی دیكە درێژبكرێتەوە. "دلێ����ر ماوەت����ی" پەرلەمانت����اری یەكێت����ی لەپەرلەمان����ی كوردس����تان جگەلە ئاماژەدان
بەو زانیاریانە وتیشی "ماوەیەكە لەئاستێكی نافەرمی����دا و لەنێ����و الیەن����ە سیاس����یەكان و پەرلەمانیشدا قس����ە لەبارەی درێژكردنەوە، یاخود درێژنەكردنەوەی والیەتی سەرۆكی هەرێ����م دەكرێ����ت ،تەنان����ەت لەكۆبونەوەی سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی هەرێمیشدا قس����ەی لەب����ارەوە ك����راوە ،ب����ەاڵم هێش����تا ماوەیەكی زۆر لەبەردەستدایە بۆ رێككەوتن لەسەر ئەو پرسە". بەوت����ەی ماوەت����ی ب����ۆ یەكالكردن����ەوەی پرسەكە پێویستە رێكەوتنی سیاسی لەنێوان س����ەرجەم الیەنەكان بێتەكای����ەوە .ئەو وتی "پرسی درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی هەرێ����م و مانەوەی لەپۆس����تەكەیدا بابەتێكە پێویستی بەرێكەوتنی سیاسی هەیە و دەبێت بزانرێت ،ئایا بارودۆخی كوردس����تان چۆن دەخوازێت ،هەر بۆیە الیەنە سیاسییەكانیش دەبێ����ت پێك����ەوە دابنیش����ن و رێكەوتن لەو ب����ارەوە بكەن ،ب����ەاڵم تائێس����تا كۆبونەوەی تایبەت بەو مەبەس����تە نەك����راوە و یەكێتیش هەڵوێس����تی فەرم����ی خ����ۆی لەبارەی����ەوە رانەگەیاندووە". هاوكات "ئومێد خۆش����ناو" پەرلەمانتاری پارتی ئاماژەی بەوەدا ،كە مەسعود بارزانی ن����ەك ئەمج����ارە ،بەڵك����و جاری پێش����ووش داوای درێژكردن����ەوەی والیەتەك����ەی نەك����ردووە ،بەاڵم گرنگی ئ����ەو بۆ قۆناغەكە ئ����ەوەی خواس����تووە .ئومێ����د خۆش����ناو س����ەرۆكی فراكس����ۆنی پارت����ی لەپەرلەمانی كوردس����تان وتی "بارزانی بەهیچ شێوەیەك درێژكردن����ەوەی والیەتی س����ەرۆكایەتی پێ قبوڵ نییە و جاری پێش����ووش قبوڵی نەبوو، ب����ەاڵم واقیعی هەرێمی كوردس����تان وایكرد هی����چ چارەیەك نەمێنێ����ت ،هەربۆیە ئەویش ئەو داواكارییەی قبوڵكردووە". ب����ەدەر ل����ەوەش رای بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان لەبەرامب����ەر پرس����ەكە نەرمت����رە بە ب����ەراورد بەج����اران و ئ����ەوان داوای ئ����ەوە دەك����ەن لەرێگەی هەمواری دەس����توورەوە سیس����تەمی حوك����م لەس����ەرۆكایەتیەوە بگۆڕێ����ت بۆ پەرلەمانی و س����ەرۆكی هەرێم لەپەرلەمان����ەوە هەڵبژێردرێت����ەوە .بەوت����ەی "بەهار محەم����ەد" ئەندامی لیژنەی یاس����ایی لەپەرلەمان����ی كوردس����تان و پەرلەمانتاری گۆران لەنوێترین كۆبونەوەی سەرۆكایەتی هەرێ����م لەگەڵ س����ەرۆكی فراكس����یۆنەكاندا بەروونی ب����اس لەبابەتی هەمواركردنەوەی دەس����توور كراوە ،كە ئەوەش پەیوەندیەكی راس����تەوخۆی بەپرسی پۆس����تی سەرۆكی هەرێمەوە هەیە .ئەو وتی"بەخۆشحاڵیشەوە
پارتی: سەرۆكی هەرێم جاری پێشووش داوای درێژكردنەوەی والیەتەكەی نەكردووە، بەڵكو گرنگی ئەو بۆ قۆناغەكە ئەمەی خواستووە هەم����وو فراكس����یۆنەكان كۆك����ن لەس����ەر گرنگ����ی هەمواركردنەوەی دەس����توور ،هەر بۆیە گەر دەس����توور هەموار كرایەوە ،ئەوا كێش����ەی والیەتی س����ەرۆكی هەرێمیش لەو دەس����توورەدا چارەس����ەر دەكرێ����ت ،بەپێی هەمواری دەس����تووریش ئێمە لەفراكسیۆنی گۆڕان داوای ئەوەمان كردووە سیس����تەمی حكومڕانی لەكوردس����تان ببێتە سیستەمێكی پەرلەمانی". بەه����ار وتیش����ی" گ����ەر ئ����ەو داواكاریی����ە چەس����پا ،دەتوانرێت لەپەرلەمانەوە سەرۆك هەڵبژێردرێتەوە ،بەاڵم گەر ئەوەش نەچەسپا، ئەوا بارودۆخەكە بەشێوازێكی دیكە دەبێت، هێشتاش ماوەی تەواوبونی سەرۆكایەتیەكە نۆ ماگی ماوە و دەس����تووریش لەس����ەروو هەمومان����ەوە دەبێ����ت ،لەدەس����تووردا چ����ی بڕیاردرا ،ئەوە جێبەجێ دەكرێت". الیەنە ئیسالمیەكانیش بۆ یەكالكردنەوەی پۆس����تەكە داوای س����ازان دەك����ەن و بەهەم����ان ش����ێوەی بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان داوای گۆڕین����ی سیس����تەمی حكومڕان����ی لەس����ەرۆكایەتیەوە ب����ۆ پەرلەمان����ی دەكەن. ئەبوبەكر هەڵەدنی پەرلەمانتاری یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان لەمبارەیەوە دەڵێت "یەكالكردنەوەی پرس����ی والیەت����ی بارزانی و پۆس����تی س����ەرۆكایەتی هەرێم پێویس����تە بەس����ازانی نێ����وان س����ەرجەم الیەن����ەكان دەبێ����ت ،ب����ەاڵم ئ����ەوەی لەئێس����تادا گرنگ����ە ئەوەی����ە پرۆژە یاس����ای دەس����توور هەموار بكرێت����ەوە و سیس����تەمی حكومڕانی بكرێتە پەرلەمانی ،ئەوكاتیش ئاس����انتر ئەو پرس����ە یەكالدەبێتەوە".
ژمار ه 255
11 2014/11/22
سياسەت
سەرۆكی هەرێم و محەمەد جەواز زەریفی وەزیری دەرەوەی ئێران ،لەكاتی سەردانەكەی بۆ هەولێر
پێگهی ههرێمی کورستان لهستراتیژی ناوچهیی ئێراندا ئێران لەدوای ()1979وە ئەركی پشتیوانیكردنی ستراتیژیەتی ناوچەیی خۆی بە یەكێتی سپاردووە و بۆ ئەو مەبەستەش پشتیوانی لێدەكات خەالفەتەكەی داعش مەترسیی جدییە بۆ سەر بوونی ئێران و ستراتیژی ناوچهییەكەشی بەرەو هەڵدێر بردووە بەشی سیاسەت
پ���اش هاتنهکایهی داع���ش و رووداوهکانی دواتری و گرژتربوونهوهی قهیرانی دهسهاڵت لهبەغ���دا ،ک���ه ئهنجامهکهی الدان���ی مالیكی و بهدهسهاڵتگهیش���تنی حهی���دهر عهب���ادی بوو، وهزی���ری دهرهوهی کۆماری ئیس�ل�امی ئێران لهچاوپێکهوتن���ی لهگ���هڵ مهس���عود بارزان���ی س���هرۆکی ههرێمی کوردس���تان رایگهیاند که "ئێم���ه خوازیاری یهکگرتوویی و جێگیربوونی ئاس���ایش و س���هقامین لهعێراقدا ،چونکه پێش
12ژمار ه 2014/11/22 255
ههموو شتێک یهکپارچهیی و ئهمنییهتی عێراق یهکسانه بهئاسایش و ئهمنییهتی واڵتهکهمان". لهراس���تیدا ههری���هک لهچهمکهکانی ئهمنییهت، س���هقامگیریی و یهکپارچهی���ی خاک���ی عێراق، تهنی���ا بهئهدا و زمانێکی دیپلۆماس���ی وهزیری دهرهوه ،کۆمهڵێ���ک بابهت���ی ئایدیالی���ن ب���ۆ کۆم���اری ئیس�ل�امی ئێران ،ئ���هوهی لهعێراقی ئهم���ڕۆدا نییه ،یان گەر هەش���بێت كرچوكاڵن، ئهم بابهتانهن. سهرباری ئهم سهردانەی ،لەههلومهرجێکدا ک���ه ئهگهرهکان���ی "لهبهریهکههڵوهش���انهوهی
عێ���راق" لهههم���ووکات بههێزت���ره ،وهزی���ری دهرهوهی ئێ���ران ههوڵی���دا وا بنوێن���ێ ک��� ه دهوڵهتهک���هی دۆس���ت و پاڵپش���تی ههرێم���ی کوردس���تان و خهڵکهکهیهت���ی ،ههربۆی���ه لهس���ەرەتاوه ت���ا دهگاته ئهم قۆناغ���ه ،نهتهنیا ستراتیژی ناوچهیی و تێڕوانینی ئهم واڵته بۆ پێگهی ههرێمی کوردستان هیچ گۆڕانکارییهکی بهس���هردا نههات���ووه ،بگ���ره زیات���ر لهههموو کاتێک زهق وبهرچاوتره. ئێ���ران ،ئ���هم س���تراتیژیهی لهرژێم���ی پههلهویی���ەوە بهمیرات وهرگرت���ووه .کوردی
سياسەت
باش���وور تا ئهو جێگایه لەالیەن ئێرانەوە رۆڵ و پێگ���ەی ههی���ه و پش���تیوانی س���هربازیی و دارایی و سیاسیی لیدهکرێ ،که لهپیادهکردنی ئهمس���تراتیژیه ناوچهییەی ئێراندا فاکتهرێکی یارمهتیدهر بێت و لههاوکێشهکانی ناوچەكەدا س���هنگ و قورس���ایی بخات���ە تای ت���هرازووی ئێرانهوه .لهمڕووهوه رژێمی ش���ا لهچهش���نی کۆماری ئیسالمی ،که بزووتنهوه کوردییەکانی ئێران���ی زۆر بێبهزهییان���ه س���هرکوت دهکرد، لهههمانکاتدا لەپەیوهندی ئاڵۆز و هاوکێشهکانی خۆی لهگهڵ عێراقدا ،پشتیوانی تهواوی دارایی و س���هربازی لهشۆڕش���هکهی م���هال مس���تهفا بارزان���ی دهک���رد ،بهاڵم ههر ک���ه ئامانجهکانی خ���ۆی پێ���کا ،وهرس���ووڕ و لهسیاس���هتی پێش���ووی خۆی پاش���گەزبووییەوە و پش���تی بزووتنهوهک���هی باش���ووری چۆڵکرد .لهدوای شۆرش���ی ئیس�ل�امی ئێران لهس���اڵی 1979و قووڵبوون���هوهی کێش���ه و ناکۆکیهکانی لهگهڵ رژێمی بهعس ،کۆماری ئیس�ل�امی ههوڵیدا بۆ ئهم س���تراتیژیهی خۆی پشتگیریی لەبەشێكی هێزە كوردیەكان بکات ،ههر بۆیه ئهم رۆڵهی بهیەكێتی نیشتمانی کورستان سپارد. لهدوای هێرش���ی ئهمریکا بۆ س���هر عێراق، هێ���زی ئهم واڵت���ه دابهش بوو ،ک���ه کوردیش پش���کی بهرک���هوت ،دهس���هاڵتی ک���وردهکان ههڵکش���ا ،که دیاره ئهمه بەدڵ���ی ئێران نهبوو. جیالەوە ،بەهۆی کاریگهربوونی راستهوخۆی ک���وردی ئێ���ران ب���ەم ه���ەل و دەرفەت���ەی روویکردۆتە کوردی باشوور ،جۆرێک لهترس و نیگهران���ی رووی ک���رده ئێ���ران ،ک���ه نهبادا نهتوانێ بهشێوەی جاران ،وهک براگهورهیهک دهست بهسهر ئهم ههرێمهدا بێنێ. ئێ���ران چ���اری نەما ،دەب���وو تەنی���ا دۆخی نوێی ههرێمی کوردس���تان وهک واقعێک قبوڵ ب���کات ،ههرچهن���د ب���ه نابهدڵیش بێ���ت ،بهاڵم ئهمه بهمانای ئهوه نهبوو ،که دهستهوهس���تان بێت ،بهڵکو ت���هواوی ههوڵ و تواناکانی خۆی خستهگهڕ ،که نفوزی سیاسی خۆی لهرێگهی پەیوەن���دی ئابووریی و سیاس���یهوه بپارێزێ، بهتایبهت لهرێگهی یهکێتیەوە. ئاڵۆزی و قهیرانه یهک لهدوای یهکهکانی ئهم دواییانهی عێراق ،بهتایبهت هاتنهکایهی پرسی سهربهخۆیی ههرێمی کوردستان ،دژکردهوهی توندی کۆماری ئیس�ل�امی لێکهوتهوه ،ئهمهش بوه هۆی ئهوهی هێرشێکی توند و بێبهزهییانه بکات���ه س���هر ههرێم���ی کوردس���تان ،بهتایبهت س���هرۆکهکهی .لهههڕهش���ه و گوڕهش���هوه بگره ت���ا خس���تنهپاڵی تۆمهتی وابەس���تەبوون بهئیس���رائیل ،ب���هاڵم پێش���ڕهوییهکانی داعش، که تهنان���هت ههولێری خس���ته مهترس���ییهوه، کۆماری ئیس�ل�امی ئێران و حکومهتی ههرێمی
خس���ته ناو یهک بهرهوه ،لێرهوهیه بۆ جارێکی دیک���هش رۆڵ و پێگ���هی ک���وردی باش���وور لههاوکێشه سیاسیهکانی عێراق و ناوچهکه بۆ کۆماری ئیسالمی بهرجهسته بووهوه ،تهنانهت تاڕادهی���هک دهک���رێ بوت���رێ ،ئهمڕۆک���ه ئهوه کۆماری ئیس�ل�امییهوه لهرووی ناچارییەوه و بۆ راکێش���انی سهرنج و پش���تیوانی حکومهتی ههرێم ،دهسلهمالنێ بووه ،هۆکاری سهرهکیش بوونی داعش���ه لەپشت دهروازهکانی ئێران ،که نەك تهنیا دهتوانێ س���تراتیژی ناوچهیی ئێران لهبارببات ،بهڵکو دهتوانێ مهترس���یهکی جیدی بخات���ە س���ەر بوون���ی ئ���هم واڵته ،ئام���اژهکان زۆر روون���ن ،ههرئێس���تاش داعش توانیویهتی بهداگیرکردن���ی بهش���ێکی زۆر لهخاکی عێراق و س���وریا (وهک ح���هوزهی نف���وزی ئێران) و پێکهێنان���ی خهالفهت���ی ئیس�ل�امی ،س���تراتیژی ناوچهیی ئێران بهرهو ههڵدێر ببات. لهشکهرکێش���ی ئهمریکا بۆ س���هر عێراق و گەیشتنی ش���یعەكان بەلوتکهی دهسهاڵتی ئهم واڵت���ه ،مانای واب���وو که ئهمری���کا بهبهالش و بێبهرامب���هر عێراقی رادهس���تی ئێران کردووه، رهنگه ئهم���ه گهورهترین س���هرکهوتن بێت بۆ س���تراتیژی ناوچهیی ئێران .کۆماری ئیسالمی نهیتوانی بهدرێژایی ش���هڕێکی 8ساڵه كەربەال داگی���ر ب���کات ،بهاڵم بێ کێش���ه و سهرئێش���ه، عێراق���ی وهک ههتیوێک���ی ب���ێ سهرپهرش���ت کهوته بهردهست .ماوهیهکی دهخایاند تا ئێران ب���هره ب���هره بهه���ۆی دهس���ت و پێوهندهکانی لهعێراق ،ش���وێنپێی خ���ۆی لهدامودهزگا ئهمنی و س���هربازییهکان قاییم بکات ،لهپاشان دهست ب���کات ب���ه پاکتاوک���ردن و پهراوێزخس���تنی پێکهاتهکان���ی دیكەی عێ���راق ،ئهمهش بهواتای دهس���هاڵتی بێ رکاب���هری ئێران بوو بهس���هر عێراقێکی دهستهمۆدا. رۆڵێ���ک ک���ه ئێ���ران لهرێ���گای عێراق���هوه لهقهیرانی س���وریادا دهیگێڕا ،لهکهس ش���اراوه نهبوو ،لەروانگهی ئێرانهوه ئهگهر ئهمڕۆکهش پێش���ڕهوییهکانی داع���ش پێش���ی پێنهگی���رێ و دهوڵهتی شیعه مهزههبی عێراق لهپێ بکهوێت، ئاڵقهیهک���ی گرنگ���ی زنجی���رهی س���تراتیژیکی لێدهبێت���هوه ،ک���ه دهرهنجامهک���هی کهوتن���ی دهسهاڵتهکهی بهشار ئهسهده .زۆر لهرێگاکانی ئێران لهم قهیرانهی دوایی عێراق و س���وریادا داخرابوون ،نه دهیتوانی بهشێوهی راستهوخۆ دهستێوهردانی س���هربازی بکات ،نه دهیتوانی تا ئهو رادهیهش چاوپۆشی لێبکات ،پشتبهستن بهس���وپای عێراقیش چارهسەر نهبووه ،چونكە لهتاقیکردن���هوهی ش���هڕی داعش���دا پش���کی رێ���وی بهرکهوتبووه .لێرهدای���ه که بمانهوێ و نهمانهوێ رۆڵی ههرێمی کوردستان بهرجهسته دهبێتهوه ،نه تهنیا لهدیدی ئێراندا ،بهڵکو لهکۆی
ئێران بهدرێژایی شهڕی هەشت ساڵەی لەگەڵ عێراقدا نەیتوان ی كەربەال داگیربکات، بهاڵم دوای 2003بێ کێش ه و سهرئێشه، عێراقی وهک ههتیوێکی بێ سهرپهرشت کهوت ه بهردهست هاوکێش���هکانی واڵتانی زلهێزیشدا جێی خۆی کردۆت���هوه .تهنی���ا لهههرێم���ی کوردس���تاندایه ک���ه بهربهس���تێک ب���ۆ داع���ش دروس���تکراوه، ئێس���تا ههرێمی کوردس���تان بهرهیهکی جیدییه لهش���هڕ لهگ���هڵ داع���ش ،ئهگهرچی ل���هرووی چهکوچ���ۆڵ و س���هربازیی و لۆجێس���تیکهوه الوازی پێ���وه دهبینرێ ،بهاڵم لهرووی ئینتمای نیش���تمانی و کاراکتەری نهتهوهییهوه بەهێزە، لهههمووی گرنگتر ئهوهیه ،که پاڵپشتی جیهانی دهرهوهش���ی بهدهستهێناوه .ئێس���تا ئێران ههر س���هرکهوتنێکی هێزی پێش���مهرگه لهبهرهکانی ش���هڕی داعشدا بهس���هرکهوتنی خۆی لهقهڵهم دهدات .س���هرکهوتنی هێ���زی پێش���مهرگه مانای س���هرکهوتنی ئێرانیش بهس���هر داعشدا دەگەیەنێ���ت ،وهک دوژمنێک���ی ئایدیۆل���ۆژی و عهقیدهی���ی .داعش لهزۆر رووهوه مهترس���ییه ب���ۆ س���هر ئێ���ران ،بهتایب���هت ک���ه تائێس���تا س���هرهکیترین دۆڕاوی ملمالنێک���ه ئێران بووه و بهش���ێکی بهرچ���اوی کەناڵهکان���ی پەیوەندی ئێران بهس���وریا و لوبنان���ەوە لهژێر کۆنتڕۆلی داعشدایه .س���هفهری بهپهله پڕوزهی وهزیری دهرهوی ئێران بۆ ههرێمی کوردس���تان و ئهو س���تایش و لێدوانانهی ل���هزاری ههڵدهوهرین، ئاماژهیهک بوون ب���ۆ پێگهی بههێزی ههرێمی کوردس���تان لههاوکێش���هکانی ناوچەك���ە و نیگهرانی ئێ���ران لهرهوتی رووداوهکان .ئهگهر ئێ���ران نهکهوتبایهت���ه ئهم دۆخ���هوه ،بێگومان پێویس���تی بهوه نهدهب���وو دۆس���تایهتی ئێران و کوردی باش���وور وهبیربێنێت���هوه .ههروهک چ���ۆن لهمهس���هلهی بڕینی مهعاش و پرس���ی س���هربهخۆیی ههرێم���ی کوردس���تاندا رووی راس���تهقینهی خ���ۆی نهش���اردهوه ،ههرب���هو ش���ێوەیەش ناتوانێ حاشا لهپێگهی ستراتیژی ههرێمی کوردستان بکات.
ژمار ه 255
13 2014/11/22
سياسەت
پارتی دوای شەنگال هاوكێشەی نێوان دوو ئەقڵیەتی ئایدیالیست و پراگماتیستەكانی ناو پارتی تەنیا هێزی سەرۆكایەتی هەرێم دەتوانێ چارەنووسی زاڵبوونی یەكێك لەم دوو ئەقڵیەتە لەناو پارتیدا دیاری بكات ،كە ئاخۆ پارتی ئەم پۆستەی هەر بەدەستەوە دەبێ ،یا گەمەكانی دەگۆڕێت بۆ حكومەت؟
حیسام دەسپیش
ئایدیالیستەكانی ناو پارتی كاتی رووداوەكانی موسڵ وێنای سەركەوتنێكی گەورەیان دەكرد ،بەاڵم دواتر رووداوەكانی شەنگال دووچاری شۆكی كردن 14ژمار ه 2014/11/22 255
لەو کاتەوەی کارەساتی شەنگال روویداوە، قسەوباس���ی جوراوج���ۆر س���ەبارەت بەهۆکار و کاریگەرییەکان���ی ئ���ەم کارەس���اتە دەکرێت. لەزمان���ی سیاس���ییەکان ئ���ەم کارەس���اتە وەک ،کارەس���اتێکی نەتەوەی���ی ن���او دەبرێ���ت، ک���ە دیس���انەوە تاک���ی ک���وردی هەژان���د و نەهامەتییەکان���ی وەبیرهێنای���ەوە .لەهەمانکاتدا ئەم کارەساتە وەک کارتێکی سیاسیش لەگەمە سیاس���ییەکانی کوردستان کەڵکی لێوەرگیراوە، یان لێوەردەگیرێت .بەگشتی هەرچەند پێدەچێ تارمایی شەڕ لەکوردستان لەم ساتەدا مەودای ئ���ەوە ن���ەدا ،بی���ر لەکاریگەریی���ە جیاوازەکانی ئ���ەم کارەس���اتە لەژیان���ی سیاس���ی و کلتوری کوردس���تان بدرێتەوە .بەاڵم پێناچێ ئەم جۆرە روانینە الی سیاسییەکانیش هەمان مانای هەبێ. بۆی���ە وەک دیاردەیەکی سروش���تی کاراکتەرە سیاسییەکانی بەردەوام لەمەترسی و دەرفەتدا بیر لەخۆیان و دوارۆژی سیاسییان دەکەنەوە. هەر لێرەوەیە دەكرێ بپرس���ین ئاخۆ دەتوانین گریمان���ەی ئ���ەوە بکەین کارەس���اتی ش���ەنگال کاری کردۆبێتە س���ەر هاوکێشە سیاسییەکانی ناو پارتی دیموکراتی کوردستان؟ ژیان���ی سیاس���ی کۆمەڵگ���ە جی���اوازەکان لێوانلێوە لەو چرکەس���اتە مێژوییانەی بوونەتە هۆی س���ەرهەڵدان یان شکس���تهێنانی الیانێکی سیاس���ی .ش���ەڕ ،کارەس���ات ،قەیرانی سیاسی، ئابوری و ...هتد ،ئەو چرکەساتە مێژووییانەن،
کە بۆ ئەکتەرەکانی ناو پانتایی سیاس���ی دەبنە سەرەتای مێژوو یان کۆتایی مێژوو .لێرەوەیە کە کوردس���تانیش دەتوانێ ل���ەم خانەدا جێگای ببێتەوە .بۆ نمونە پێموانیە کەس لەگەڵ ئەوەدا نەبێ کە شکس���تی کورد لەکۆماری کوردستان کاریگ���ەری هەب���ووە لەس���ەر هاوکێش���ە سیاسییەکانی خۆرهەاڵتی کوردستان ،پێموانیە کەس لەگەڵ ئەوەدا نەبێ کە نسکۆی شۆڕشی ئەیل���ول کاریگ���ەری هەب���وو لەس���ەر گۆڕینی هاوکێشە سیاسییەکانی باشووری واڵت .ئەمانە و دەی���ان نمونەی گ���ەورە و بچوک دەرخەری ئ���ەو راس���تییەن ،کە هاوکێش���ە سیاس���ییەکان بەردەوام لەگۆڕاندان. پێدەچێ پرس���یاری ئەوە بێتە ئاراوە ،کە بۆ پارتی دیموکرات؟ هەروەها رەخنەی ئەوە بێتە بەرب���اس ،کە پارتی یەکە و ناب���ێ بەدوو ،ئیتر ئەم باسانە چ مانایەکی هەیە؟ ل���ە بەرئ���ەوە دەب���ێ ب���ەردەوام خوێندنەوە لەسەر رەفتاری پارتی بکرێت ،چونکە لەئێستادا ئەم پارتە یەکێکە لەدوو کۆڵەکە س���ەرکییەکەی ناو هاوکێشە سیاس���ییەکانی کوردستان .بۆیە هەرچەشنە گۆڕانکارییەک لەم پارتە راستەخۆ کاریگەری لەسەر داهاتووی گەمە سیاسییەکان دەبێ. لەالیەکیت���رەوە ئ���ەوەی لەم وت���ارە جێگای مەبەستە ،هاوکێشەی سیاس���ییە لەناو پارتیدا، نەک گوتاری سیاسی ئەم پارتە .واتە ئێمە قسە
سياسەت
پراگماتیستەکانی ناو پارتی بەروونی لەدەوری نێچیرڤان کۆبوونەتەوە و لەدەروازەی خۆشگوزەرانی و گەشەسەندنی ئابورییەوە دەڕواننە سیاسەت
لەس���ەر سیاس���ەت بەمانا رووتەکەی دەکەین، ن���ەک لەس���ەر ئ���ەو لۆجیک���ە فکریی���ەی پارتی وەک گوتار یان پێناس���ەی خۆی دیاریکردووە. بۆی���ە گوت���اری سیاس���ی دەتوان���ێ ل���ەم ماوە دوور و درێ���ژەدا پارتێکی سیاس���ی بەخۆیەوە س���ەرقاڵ بكات .بەاڵم زۆر ئەستەمە هاوکێشە سیاسییەکان بۆ گەیشتن بەو گوتارە بەردەوام یەک حاڵەت بەخۆیانەوە ببینن .بۆیە هاوکێشەی سیاس���ی لەب���ەردەم گۆڕان���ی ب���ەردەوام دایە، بەتایب���ەت ئەگەر پ���رس یان کۆمەڵە پرس���ێکی گرن���گ رووبەرووی ئ���ەو هاوکێش���انە ببنەوە. بۆی���ە پارت���ی دەتوان���ێ خ���ۆی وەک هێزێک���ی نیش���تمانی بناس���ێنێت ،بەاڵم هاوکێشەکانی ناو ئ���ەم پارتە بۆ گەیش���تن بەو ئامانج���ە دەتوانێ لەگۆڕانی بەردەوامدا بێ. وەک بۆچوونێکی سەرەتایی دەتوانین بڵێین کارەس���اتی شەنگال و پێش ئەو ،رووداوەکانی موس���ڵ ،دوو وێستگەی گرنگ بوون بۆ پارتی. لەموس���ڵ الیانی ئایدیالیس���تەکانی ن���او پارتی وێنای س���ەرکەوتنێکی مەزن و گەورەیان کرد. لەبەرانب���ەردا الیانی پراگماتیس���تی ن���او پارتی لەپەراوێزی گەمەکان چاویان لەم س���ەرکەوتنە دەک���رد .لەش���ەنگال گەمەک���ە بەپێچەوانە بوو. ئایدیالیس���تەکانی تووش���ی ش���ۆک ک���رد و پراگماتیس���تەکانی هێنایەوە ناو بازنەکە .بەاڵم رۆژانی یەکەمی کارەس���اتی شەنگال بۆ پارتی وەک رۆژان���ی دواتر نەب���وو .هاتنی کۆمەڵگای
نێونەت���ەوەی بۆ یارمەتی باش���وور ،یەکگرتنی کوردان بۆ پاراس���تنی باش���وور ،پڕچەککردنی هێ���زی پێش���مەرگە و رۆیش���تنی پێش���مەرگە ب���ۆ کۆبانی ،ئەو وێس���تگە گرنگان���ە بوون ،کە ئایدیالیس���تەکانی ناو پارتی بوژاندەوە .چونکە ئایدیالیس���تەکان خۆیان بەشوناسی کوردیەوە گرێداوە .لێرەوەیە پراگماتیستەکانی ناو پارتی، حکوم���ەت ،بەغ���دا و تورکی���ا و ئێرانیان وەک ئاڵترناتیڤ لەبەرچاوگرتووە ،تاکو هاوس���ەنگی بهێڵنەوە. ئایدیالیستەکان پاش شەنگال یەک���ەم وێس���تگە ک���ە ئایدیالیس���تەکانی ناو پارت���ی هەن���گاوی جدی���ان ب���ۆ بەهێزب���وون هاویش���ت ،کۆنگ���رەی ١٣ی پارت���ی ب���وو .لەم گۆنگرە ب���ەوالوە ئەم الیانەی ن���او پارتی وای پێش���انداوە ،ک���ە تەماح���ی س���ەرکردایەتی ئەم پارت���ەی هەیە .بۆیە بەش���ێوەی رێکخس���تن و یەکگرتن هەنگاوی جۆراوجۆریان هاویشتووە. ب���ەاڵم هەنگاوەکان���ی پ���اش گۆنگ���رە ئەوەندە س���ادە نەبوون ،چونکە کوردستان لەو کاتانەدا ب���ەرەورووی پرس���ی ئۆپۆزس���یۆن ب���ووەوە و تەنه���ا مانیفێس���تێک ک���ە دەیتوان���ی پارت���ی لەپانتاییەکەدا بەهێز بهێلێتەوە ،ئەو ئەقڵییەتەیە، کە پراگماتیستەکان باوەڕیان پێیەتی .ئەقڵیەتێک ک���ە باوەڕی بەفرەیی یان بەمانا جەماوەریەکی فرەکوێخ���ای هەیە .هەرچەندە ئایدیالیس���تەکان ئین���كاری فرەی���ی ناک���ەن .ب���ەاڵم دەڵێ���ن دەبێ
ئاڕاستەکەی بەشکردنی هێزی نیشتمانی نەبێ. بەڵکو ئەوە بەرپرسیاریەتی نیشتمانیە کە دەبێ بەش بکرێت .بۆیە ئایدیالیس���تەکان کە لەبواری سەرۆکایەتی هەرێم لەژێر گوشارێکی فراواندا بوون ،بەشێوەیەکی تاکتیکی پاشەکشیان کرد، تاک���و حکومەتی بنکەف���راوان هاتەئاراوە .بەاڵم ئەمە کۆتایی مێژوو و هاوکێش���ە سیاسییەکان نەب���وو .چونک���ە کوردس���تان وەک مەک���ۆی گۆڕانکارییەکان���ی رۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت ناتوان���ێ ئارامی بەخۆیەوە ببین���ێ ،تاکو نەبێتە خاوەن هێزێکی فراوان و س���ەقامگیر .بۆیە ئەم بۆچوون���ە وای لەئایدیالیس���تەکانی ن���او پارتی کرد ،بیر لەکەڵکوەرگرت���ن لەئاژاوەی ناوچەکە بکەنەوە ،بۆ ئەوەی ئاسایش هەرێم دەستەبەر بک���ەن .لەبەرئەوەی ئاس���ایش یەکێکە لەچەمکە س���ەرەکییەکانی ئەقڵییەتی الیانی ئایدیالیس���تی ناو پارتی .موس���ڵ ئ���ەو وێس���تگە گرنگە بوو، ک���ە ئ���ەم دەرفەت���ەی بۆ ئ���ەوان هێنای���ە پێش. بۆیە س���ەرۆکایەتی هەرێم سوکانی گەمەکانی گرتەدەس���ت .لەم نێ���وەدا الیانی ئایدیالیس���تی ن���او پارت���ی چونک���ە پێش���مەرگە و ئاس���ایش وەک یەکێ���ک لەپێگ���ە س���ەرکییەکانی خ���ۆی دەبین���ێ ،لەپەنای دەس���کەوتەکانی پێش���مەرگە و س���ەقامگیری هەرێ���م ،رێگاکانی بەهێزبوونی خۆی وێنا دەکرد. لێرەدا بوو ،کە شەنگال سەریهەڵدا .لەیەکەم رۆژەکانی ش���ەنگاڵ تاکو گرتن���ەوەی مەخمور
ژمار ه 255
15 2014/11/22
سياسەت
حكومەتی بنكەفراوان دەرفەتی بۆ پراگماتیستەكانی ناو پارتی رەخساند ،بەردەوام لە لوتكەی هاوكێشە سیاسیەكاندا بمێننەوە
و ..هت���د ،زۆر ل���ە دەس���کەوت و تواناکان���ی ئایدیالیس���تەکان چووە ژێر پرس���یارەوە .بەاڵم گوش���ار و شۆکی سەر ئەوان زۆری نەخایاند. چونک���ە کۆمەڵگای نێونەتەوەی���ی هاتە هاواری پێش���مەرگە ،ئاسایش���ی هەرێ���م بەکۆمەڵێ���ک هێزی نێونەتەوەیی���ەوە گرێدرا ،لێرەدا بوو ،کە ئایدیالیس���تەکان وەرەیانگرتەوە .بۆیە دەس���تی ئەوان کەوتۆتە س���ەرەوە .دەتوانین بەتەواوی لەهەڵس���وکەوت و دەرکەوتنی ک���ەس و الیانە نزیکەکانی سەر بەم الیانەی ناو پارتی لەناوخۆ و دەرەوە تێبینی ئەو رەفتارە بكەین. پراگماتیستەکان لەدوای شەنگال پێموایە قس���ەی یەکێ���ک لەبیرمەندانی کورد راس���ت بێ ،ک���ە دەڵێ سیاس���ەتی راس���تەقینە لەکوردستان لەدەست مام جەالل و نێچیرڤاندا بوو .ئەم قس���ەیە دەتوانێ لەوب���ارەوە دەتونێ راس���ت بێ ،کە نێچیرڤ���ان بارزانی ب���ەردەوام سوکانی حکومەتی بەدەستەوە بووە ،کە وەک شادەماری ژیانی رۆژانی خەڵک هەژماردەکرێت. پراگماتیس���تەکانی ن���او پارت���ی زۆر بەروونی لەدەوری نێچیرڤان کۆبوونەتەوە .ئەم الیانەی ن���او پارت���ی ل���ەدەروازەی خۆش���گوزەرانی و گەشەس���ەندنی ئابورییەوە دەڕواننە سیاسەت. بۆ ئەم مەبەس���تە ناتوانن یان نایانەوێ خاوەن پڕۆژەی گەورە بن. پراگماتیس���تەکان لەکۆنگ���رەی 13ی پارت���ی بەم�ل�اوە هەس���تیان بەجۆرێ���ک لەپاشەکش���ی دەک���رد .ب���ەاڵم سروش���تی گەم���ەی سیاس���ی لەکوردس���تان تا هاتنە کایی���ەی حکومەتی بنکە فروان بەشێوەیەک بوو ،کە دەرفەتی بۆ ئەوان
16ژمار ه 2014/11/22 255
دەرەخس���اند ب���ەردەوام لە لوتکەی هاوکێش���ە سیاس���ییەکاندا بمێنەوە .ئەوە بوو کە بیرۆکەی حکومەت���ی بنک���ە ف���راوان س���ەریگرت .ب���ەاڵم موس���ڵ تووش���ی دڵەراوکێی کردن و شەنگاڵ هەناس���ەیەکی پێبەخش���ین .لەموس���ڵ بەمالوە الیانی پراگماتیس���تی ناو پارت���ی ،وەک ئەوەی لەسیاسەتی کوردس���تان بوونیان نەبێ ،کەمتر دەردەکەون و تەنها لەپرسی حکومەت ،بودجە، بەغ���دا و نەوت باسوخواس���تی ئ���ەوان دەهاتە کایی���ەوە .زۆرب���ەی قورس���ایەکانی ئاس���ایش، هێزی چەک���داری و تاڕادەیەک پەیوەندییەکانی دەرەوەی هەرێ���م لەس���ەر الیانی ئایدیالیس���تی ن���او پارتییە .بۆیە لەئێس���تادا پراگماتیس���تەکان هەموو هێلکەکانی خۆیان وەک هەمیشە لەسەر پرس���ەکانی پەیوەس���ت بەحکوم���ەت دان���اوە، ئەو پرس���انەی کە گرێ���دراوی ژیانی رۆژانەی خەڵکن. بەگش���تی ئەوەی لەپاش ش���ەنگال بۆ پارتی هاتۆتە ئاراوە ،کۆمەڵێك دەرفەت و هەڕەشەن، ک���ە پێماندەڵ���ێ چ���ۆن و ب���ە چ ئاڕاس���تەیەک کاریگ���ەری لەس���ەر هاوکێش���ە سیاس���ییەکانی ن���او ئەم پارت���ە دادەنێ .بۆی���ە وەک دەرنجامی ئەم پرس���ە دەب���ێ بڵێم ک���ە الوازکردنی الیانی پراگماتیس���تی ن���او پارت���ی چەن���دە ئەس���تەمە، بەهەم���ان ش���ێوەش بەرگرت���ن لەتەماحەکان���ی الیان���ی ئایدیالیس���تیش مەحاڵ���ە .چونک���ە پراگماتیس���تەکان زۆر لەمێژە لەگەڵ گوزەران و ژیان���ی رۆژان���ەی خەڵ���ک تێکەڵ���ن .هەروەها ئایدیالیستەکان کە ش���ەرعییەتی نێونەتەوەیی، ئاس���ایش ،پەیوەندییەکان���ی دەرەوەی و
كاتی سەرهەڵدانی ئۆپۆزسیۆن ،تەنیا مانیفێستێك كە دەیتوانی پارتی لەپێگەی بەهێزدا بهێڵێتەوە ،ئەقڵیەتی پراگماتیستەكانی ناو پارتی بوو لەهەمووان گرنگتر خۆگرێدان بەناسیونالیزمی کوردیان بەدەس���تەوەیە ،وێنای هێزێكی زۆرتر لەكوردس���تاندا دەکەن .هاوکێش���ەی نێوان ئەم دوو الیان���ەی ن���او پارت���ی بەردەوام���ی دەبێ، تەنها هێزێک کە دەتوانێ چارەنوسی زاڵبوونی بیرۆک���ە و بەرنام���ەی ئەم دوو الیان���ە دیاری ب���کات ،س���ەرۆکایەتی هەرێم���ە ،ب���ەو مانایەی چارەنوس���ی س���ەرۆکایەتی چی بەس���ەر دێت. ئاخۆ پارتی ئەم پۆس���تەی بەدەستەوە دەمێنێ یان گەمەکانی دەگۆڕێ بۆ حکومەت؟ هەروەها پارت���ی چۆن خۆی وێن���ا دەکات؟ وەک ئەوەی ئێستا هەیە؟ یان وەک ئەوەی دەیەوێ ببێ؟
سياسەت
كەنعان خەیالنی سەرۆكی لیستی پارتی لە ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر:
دووبارە ناگەڕێینەوە سەر قسەكردن لەسەر پۆستی سەرۆكی ئەنجومەن لە سلێمانی وایلێهاتووە بە تەلەفۆن كۆبوونەوەی ئەنجومەن دوادەخرێ و خەڵك توشی مەلەل بووە
ئێمە لەهەولێر زۆر قۆناغمان بڕیوە، بەاڵم ئەنجومەنی سلێمانی هێشتا لەقۆناغی سفر دایە
س���ەرۆكی لیس���تی پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان لەئەنجومەنی پارێ���زگای هەولێر لەچاوپێكەوتنێك���ی گۆڤ���اری (س���ڤیل) باس لە شێوازی دابەشكردنی لیژنەكانی ناو ئەنجومەن دەكات و وەاڵمی قس���ەكانی س���ەرۆكی لیستی یەكێت���ی ل���ە ئەنجومەن���ی پارێ���زگاری هەولێر دەداتەوە و دەش���ڵێ "نەمانگوتووە پۆس���ت بە یەكێتی نادەین و بەشداری پێناكەین".
بیالل سەعید ژمار ه 255
17 2014/11/22
سياسەت
راب���ردوودا لەم���اوەی لەئەنجومەنی پارێ���زگای هەولێر چیتان كردووە؟ كەنع���ان خەیالن���ی :دوای راگەیاندنی ئەنجام���ی هەڵبژاردنەكان���ی ئەنجومەنی پارێ���زگای هەولێ���ر ،لیس���تی پارت���ی پل���ەی یەكەم���ی بەدەس���تهێنا و ئێمەش ل���ەو چوارچێوەی���ەدا لەگ���ەڵ هەری���ەك لەلیس���تەكانی توركمان و مەسیحیەكان هاوپەیمانییەكمان پێكهینا ،دوای ئەوەی پارێ���زگاری هەولێ���ر بانگ���ەوازی ك���رد ب���ۆ كۆبوونەوەی ئەنجومەن���ی پارێزگا، ئێمەش وەك الیەنێكی بەشدار لەپرۆسەی هەڵب���ژاردن ب���ەدەم بانگەوازەك���ەوە رۆیش���تین و لەگ���ەڵ هاوپەیمانەكانمان بەزۆرێنەی رەها سەرۆكی ئەنجومەن و پارێزگاری تازەی هەولێرمان هەڵبژارد، س���ەرجەمی كارك���ردن و ئەنجامدان���ی پرۆس���ەی هەڵبژاردنەكانیش���مان بەپێی یاس���ای ئەنجوم���ەن ك���ردووە ،لەپێن���او ئ���ەوەی پایتەختی هەرێمی كوردس���تان لەفەراغێك���ی یاس���اییدا نەبێ���ت .قۆناغی دووەم���ی كاركردنم���ان نوس���ینەوەی پەیڕەوی ناوخ���ۆی ئەنجومەنی پارێزگا بوو. س���ەرۆكی لیس���تی یەكێت���ی دەڵ���ێ لیس���تەكانی (یەكێت���ی و گ���ۆران و یەكگرت���وو و كۆم���ەڵ) بەش���ێوەیەكی فەرم���ی ئ���اگادار نەكراونەت���ەوە ب���ۆ كۆبوون���ەوەی ئەنجوم���ەن ،ئێ���وە چۆن ئاگادار كراونەتەوە؟ كەنعان خەیالنی :پارێزگار بەپێی یاسا بانگەوازی كردووە و كارەكەی بەیاس���ا كردووە ،لەمادەی 6لەیاس���اكە هاتووە "پارێ���زگار بانگ���ەواز دەكات لەم���اوەی 15رۆژ لەمێ���ژووی پەس���ەندكردنی
دەمانەوێت لیژنەی ناوخۆی ئەنجومەن لەالیەن ئێمەوە سەرۆكایەتی بكرێت 18ژمار ه 2014/11/22 255
دەرئەنجامی هەڵبژاردن���ەكان ،لەبارێكدا ئەگەر بانگ���ەواز بۆ دانیش���تنەكە نەكرا، ئەنجوم���ەن بۆخ���ۆی كۆدەبێت���ەوە". پارێ���زگار پێ���ش وادەك���ە بانگ���ەوازی ك���ردووە ،بانگەوازەك���ەش لەتەلەفزیون ك���راوە ،وەك لەمزگ���ەوت ك���ە بان���گ دەدرێ���ت ،خ���ۆ مامۆس���تای مزگ���ەوت چاوەرێ ناكات چەند س���ەعاتێك بزانێت چەند كەس دێت ،گرنگ ئەوەیە خەڵكەكە ئ���اگادارن ك���ە نوێ���ژ دەكرێ���ت .منی���ش بانگەوازی كۆبوونەوەكەم لەتەلەفزیۆن خوێندۆتەوە و بەدوای ئەو بانگەوازەدا رۆیشتووم ،پرۆسەكەش بەهەڵبژاردنێكی ئازادان���ە و بەئامادەبوون���ی كەناڵەكانی راگەیان���دن بەڕێوەچ���ووە .بۆی���ە ئەگەر بەپێ���ی یاس���ا قس���ە بكەین لیس���تەكانی دیكە پێش���یلكاریی یاسایان كردووە ،كە بەشداری كۆبوونەوەكانیان نەكردووە. دوای ئ���ەو پرۆس���ەیە ،چاالكی ئێوە چی بووە؟ كەنع���ان خەیالن���ی :بەپێ���ی یاس���ا پێویس���تە ئێم���ە پەیڕەوێك���ی ناوخۆمان هەبێت ،بۆ ئەو مەبەس���تەش لیژنەیەكی كات���ی لەم���اوەی راب���ردوو پێكه���ات و پەی���ڕەوی ناوخ���ۆی نووس���ییوە ،تێی���دا س���ود لەپەیڕەوی س���لێمانی و دهۆك و هەولێ���ر و كەركوك وەرگی���راوە ،ئینجا بەك���ۆی دەنگ���ی ئەندامان���ی ئەنجومەن پەس���ەندكرا ،لەپەیڕەوەكەش���دا هاتووە، ك���ە ئەنجومەن پێویس���تە پان���زە لیژنەی هەبێ���ت و بەس���ەر 30لیژن���ەدا دابەش بكرێت ،ئێستا لەقۆناغی یەكالكردنەوەی لیژنەكانین ،ئێمە وەك پارتی 6لیژنەمان بەردەكەوێت ،یەكێتی 3لیژنە ،گۆران 2 لیژنە .لێرەشدا كێشەیەك هەبوو ،لیستی خزمەت و لیس���تی توركم���ان هەریەكەو س���ێ كورس���یان هەب���وو ،پارت���ی وەك بڕوابوونێ���ك بەپرۆس���ەی بنكەفراوانی كورس���ییەكی خ���ۆی لەنێ���وان لیس���تی خزمەت و لیس���تی توركماندا بەخش���ی. ئێستا وەك پارتی خاوەن پێنج لیژنەین. تائێس���تاش 7لیژن���ە یەكالكراونەت���ەوە، 8لیژنەم���ان ماوەت���ەوە و ب���ەم نزیكانە یەكالیی دەكەینەوە. ئەولەویەت���ی ئێ���وە وەك پارتی بۆ چ لیژنەیەك بووە؟ كەنع���ان خەیالنی :هەم���وو لیژنەكان ب���ۆ ئێم���ە گرنگ���ن ،ب���ەاڵم لەهەم���ووی
ترسمان نییە لەوەی گرفت و كێشەكانی ئیدارەی هەولێر بخرێنەڕوو گرنگتر كەس���ی یەكەم���ی لیژنەكەیە ،كە رۆڵ دەبینی ل���ەوەی بتوانێت لیژنەكەی كارات���ر بكات ،ئێم���ە وەك پارتی بەهۆی ئەوەی لیس���تی یەكەمی���ن و حكومەتیش لەالی���ەن ئێمەوە س���ەرۆكایەتی دەكرێت بۆیە بەگرنگمان زانییوە ،لیژنەی ناوخۆ لەالیەن ئێم���ەوە سەرپەرش���تی بكرێت، ب���ەاڵم بەش���ێوەیەكی گش���تی پێویس���تە ئەوە بزانی���ن ئەنجومەن بۆ خۆی كاری چاودێریكردنی حكومەتی خۆجییە. س���ەرۆكی لیستی یەكێتی دەڵێ جیاوازی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی و هەولێ���ر تەنی���ا ئەوەی���ە ،ل���ە هەولێ���ر حیللەیەكی قانونی كراوە؟ كەنع���ان خەیالنی :ئ���ەوەی لەهەولێر ئەنجام���دراوە بەیاس���ا ك���راوە ،راس���تە یاساكە كەموكورتی تێیدایە ،بەاڵم یاسا بۆ ئ���ەوە دەرچ���ووە جێبەج���ی بكرێت، لەیاس���اكە ب���اس لەپێكهات���ەكان كراوە، ك���ە لەئەنجومەن خاوەن پێنج كورس���ی ئەنجومەن���ن ،س���ێ كورس���ی توركم���ان و دوو كورس���ی مەس���یحی ب���ووە ،ئەو ماف���ە لەپەرلەمان بەیاس���ا پێیان���دراوە، بۆیە ناكرێت لەبەڕێوەبردنی دەس���ەاڵت بێب���ەش بكرێ���ن .پێویس���تە بش���زانین پێكهاتەی هەولێر و س���لێمانی جیاوازە، لەهەولێر توركمان و مەسیحی ژمارەیان زۆرترە ،لەسلێمانی مەسیحی تەنیا یەك كورس���یان هەی���ە .بەرای م���ن جیاوازی ئەنجومەنی هەولێر و س���لێمانی ئەوەیە، ئێمە سەرۆكی ئەنجومەن و جێگرەكەی و پارێزگاریش���مان دیاریك���ردووە، جگەلەوەش پەیڕەوی ناوخۆمان داناوە، هەروەه���ا بەش���ێكی زۆری لیژنەكانمان یەكالكردۆت���ەوە ،بۆی���ە ئێس���تا لەس���ەر س���كەین و گفتۆگۆكانم���ان بەردەوامە و زۆر لەهێ���زەكان ب���اس لەدابەش���كردنی پۆس���تەكان دەك���ەن و لەقۆناغی ئەوەن
سياسەت
باس لەدابەشكردنی پۆستە ئیدارییەكان و ناحیی���ەكان و قایمقام���ەكان دەكرێت، بەاڵم لەس���لێمانی لەقۆناغی س���فر دان، چونك���ە لەس���لێمانی كۆبوون���ەوە ب���ۆ كۆبوون���ەوە دوادەخرێ���ت ،تەنان���ەت وایلێهات���ووە بەتەلەف���ۆن دوادەخرێ���ت، جگەل���ەوەش كار گەیش���توەتە دادگا، ئێستا لەس���لێمانی خەڵك تووشی مەلەل بووە ،كە دوای شەش مانگ هێشتا باس ل���ەوە بكرێت كێ بۆ ئەم پۆس���تە و كێ بۆ ئەو پۆس���تە بێت ،بۆیە زەرەری هەر گەورە خەڵكی س���لێمانی كردوویەتی و فەراغێكی گەورەی یاس���ایی لەسلێمانی دروس���تبووە .بۆیە جیاوازی س���لێمانی و هەولێ���ر ن���ەك زۆرە بەڵك���و ئ���ەرز و ئاسمانە. س���ەرۆكی لیستی یەكێتی دەڵێ پێكهاتەكان���ی ن���او ئەنجومەن س���ێبەری پارتی���ن ،پارتی لەگەڵ ئەوان توانیویەتی س���ەرۆكی ئەنجوم���ەن و پارێ���زگا هەڵبژێرن؟ كەنعان خەیالنی :توركمان و مەسیحی نەت���ەوەن و پەرلەمانی ماف���ی پێداون و خ���اوەن پێنج كورس���ی ئەنجومەنن ،ئەو پارتان���ەش سیاس���ەت دەك���ەن و لەگەڵ كام پ���ارت بگونجێ���ن لەگەڵ ئ���ەو پارتە دادەنیش���ن .بەپێی یاسا و عورفیش هیچ رێگریی���ەك نییە لەوەی لەگەڵ ئەو پارت و پێكهاتان���ە هاوپەیمان���ی بكرێت .دەكرا وەك ئێم���ە چۆن دانیش���تنمان كردووە، پارتەكانی دیكەش لەگەڵیان دابنیشتنایە و گفتۆگۆیان بكردایە و هاوپەیمانییەتیان دروستبكردایە. هاوپەیمانییەكەت���ان لەگ���ەڵ كۆتاكان���ی ن���او ئەنجوم���ەن تەنی���ا ب���ۆ دیاریكردن���ی پارێ���زگار و س���ەرۆكی ئەنجوم���ەن ب���وو ،ی���ان ئێس���تاش بەردەوامن؟ كەنعان خەیالنی :هاوپەیمانییەتیەكەمان بەردەوام���ی هەی���ە ،بۆیە بەش���دار دەبن لەپۆس���تەكانی دیك���ە ،ك���ە وابری���ارە لەچوارچێ���وەی حكومەت���ی خۆجیی���دا داب���ەش بكرێ���ت .بۆ نمون���ە توركمانێك داوای بەڕێوەب���ەری ناحییەیەك دەكات، ی���ان پۆس���تێكی دیك���ە ،بۆی���ە بەهەمان ش���ێوەی الیەنەكانی دیكەش گفتۆگۆمان لەگەڵ مەس���یحی و توركمانەكان هەیە. دەب���ێ بش���زانین جێگ���ری س���ەرۆكی
ئەنجومەن���ی پارێزگا توركمانێكە ،ئەگەر هەی���ە توركم���ان لەداهات���وو پۆس���تی دیكەش وەربگرن. یەكێت���ی بەمافی خۆی دەزانێت سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگایان هەبێت، پارتی بۆچی ئامادەنییە ئەم پۆس���تەیان پێبدات؟ كەنع���ان خەیالن���ی :ئ���ەو پرس���ە دوو الیەنەیە ،لەیاس���اكە باس لەوە نەكراوە، ب���ەاڵم ع���ورف وای���ە كاتێ���ك لیس���تێك براوە بێت ،ئەوكات ئەو لیس���تە بەوكارە هەڵدەس���ێت ،ك���ە حكومەت���ە خۆجییەكە پێكبهێنێت ،واتە لەیاسادا باس لەزۆرینەی رەها كراوە نەك لیستی یەكەم و دووەم. یەكێتی لەهەولێر لیستی دووەمن داوای س���ەرۆكی ئەنجومەنی پارێ���زگا دەكەن، خ���ۆ لەس���لێمانیش دووەم���ن ،كەچ���ی داوای پارێ���زگار دەكەن! لەس���لێمانی و
سەرۆكی لیستی یەكێتی قسەیەكی رەق و ناخۆشی كرد ،كە گوتی لەكەركوك و سلێمانی پۆست بە پارتی نادەین هەولێ���ر دوو داوای جیاوازیی���ان هەیە، لەكاتێك لیس���تی سەوز دەتوانێت داوای پۆستی دیكە بكات ،بۆ نمونە دەسەاڵتی قایمقامێ���ك ی���ان بەڕێوەبەرێكی گش���تی زۆر زیاترە لەدەسەاڵتی چاودێریكردن. ئێم���ەش كە ئ���ەو پۆس���تەمان هەڵبژارد و بەهی���چ ش���ێوەیەك دوودڵ نەبووی���ن لەهەڵبژاردنی و پەشیمان ببینەوە لەوەی پێمانباش���بووە س���ەرۆكی ئەنجوم���ەن لەخۆم���ان بێت ،دووبارەش ناگەڕێینەوە سەر قسەكردن لەسەر ئەو پۆستە. ئام���ادەن دەس���تبەرداری پۆستەكە ببن بۆ یەكێتی؟ كەنع���ان خەیالن���ی :ئ���ەو پۆس���تە بەهەڵب���ژاردن دیاریك���راوە و قابیل���ی گۆڕان نییە ،تەنیا س���ەرۆكی ئەنجومەن بۆ خۆی بەپێی یاس���ا دەتوانێت دەس���ت
لەكاربكێشێتەوە. ئ���ەی ئەنجام���ی دانیش���تن و گفتۆگۆكان���ی نێوان الیەنە سیاس���یەكان بەكوێ گەیشتووە؟ خەیالن���ی: كەنع���ان وابری���ارە لەكۆبوونەوەكان���ی مەكتەب���ی سیاس���ی باس لەپۆستەكان بكرێت. زۆرج���ار پارت���ی گوتویەت���ی یەكدەس���تی هۆكاری ئەوە بووە هەولێر لەرابردوودا گەشەی كردووە ،ئێستاش هەمان راتان هەیە؟ كەنع���ان خەیالن���ی :ب���ەڕای تایبەت���ی خۆم ،ئیدارەی محەلی واباشە یەكالیەنە كاربكات باش���ترە ،لەهەولێر یەك ئیدارە هەب���ووە ،دەبینی���ن لەماوەی 10س���اڵی رابردوودا چۆن گەشەی كردووە ،ئەمە بەرهەمی ئەو یەكدەستییە بووە .بەرای من ئەگەر دابەش���كاری پۆستەكان لەناو الیەن���ەكان بێتەكایەوە ،گرفت���ی ئیداری دروست دەبێت. سەرۆكی لیس���تی یەكێتی باس لەوەدەكات ،ئەگەر ئێوە بێبەشیان بكەن لەپارێزگای هەولێر ،ئەوانیش لە سلێمانی و كەركوك و هەڵەبجە بەهەمان ش���ێوە مامەڵەتان لەگەڵ دەكەن؟ كەنعان خەیالنی :یەكێتی لەس���لێمانی بۆخ���ۆی پل���ەی دووەم���ی هێن���اوە و تائێستاش دیار نییە كێ دەبێتە پارێزگار، نەدەب���وو ب���ەو ش���ێوە باس���ی ئ���ەوەی بكردایە پۆس���ت بەپارت���ی نادەم ،چونكە ئێم���ە نەمانگووت���وە لەهەولێ���ر پۆس���ت بەیەكێت���ی نادەین ،بۆیە قس���ەیەكی رەق و ناخۆشبوو. یەكێتی دەڵێ ئەگەر بەشداریمان پێنەكرێ���ت ،مەلەف���ی كەموكورتییەكانی هەولێ���ر هەڵدەدەین���ەوە ،ئێ���وە خۆت���ان ئامادەكردووە؟ كەنعان خەیالن���ی :وەك پارتی پێمان خۆش���ە هەموو الیەنەكان بەش���داربن و خەتی س���وورمان ب���ۆ ك���ەس دانەناوە، ئ���ەوەی هەی���ە ئێس���تا كێش���ە لەس���ەر دابەش���كردنی پۆس���تەكان هەی���ە ،بۆیە نەمانگوت���ووە یەكێت���ی ی���ان الیەنەكانی دیك���ە بەش���داری پێناكەین .س���ەبارەت بەخس���تنەرووی مەلەف و كەموكورتی ئێم���ە ،ترس���مان نیی���ە ل���ەوەی گرفت و كێش���ەكانی هەولێر بخرێن���ەڕوو ،بەڵكو بەپێچەوانەوە پێمان باشە.
ژمار ه 255
19 2014/11/22
سياسەت
زیاد رەئوف نوێنەری حكومەتی هەرێم لە پۆڵۆنیا:
پۆڵۆنیەكان دەڵێن لەهەستی كورد تێدەگەین ،چونكە ئێمەش ماوەیەكی زۆر بێ دەوڵەت بووین بەپێی رێكەوتنێك قوتابیانی كورد لەسەر خەرجی پۆڵۆنیا لەوێ دەیانخوێند ،بەداخەوە وەزیری خوێندنی بااڵ كۆتایی بەم رێكەوتنە هێنا و گوتی چیتر پێویستمان نیە لە پۆڵۆنیا مانگانە نزیكەی 150تا 200بابەت لەسەر كورد دەنوسرێت تا ئێستا 10تویژێنەوەی ماستەر و دكتۆرا لەالیەن پۆلۆنییەكانەوە لەسەر كورد نوسراوە
پۆڵۆنیا واڵتێكی پێشكەوتووە و ئەندامی یەكێتی ئەوروپا و ناتۆیە ،بۆیە گرنگە كورد پەیوەندیەكانی لەگەڵ پۆڵۆنیا بەردەوامی و پەرە پێبدات
زیاد رەئوف نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردس����تان لەپۆڵۆنیا ل����ەو چاوپێكەوتنێكی گۆڤ����اری (س����ڤیل) ئام����اژە ب����ە گرنگ����ی پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردس����تان و پۆڵۆنی����ا دەكات ،باس لەوەش دەكات ،كە پۆلۆنییەكان هەمیشە دەڵێن لەهەستی كورد تێیدەگەین ،چونكە ئێم����ەش ماوەیەكی زۆر بێ دەوڵەت بووین .دەش����ڵێ "تاوەكو ئێستا لەپۆڵۆنیا 10توێژینەوەی ماستەر و دكتۆرا لەسەر كورد نوسراوە". بیالل سەعید
20ژمار ه 2014/11/22 255
سياسەت
مێژووی دامەزراندی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی كوردس����تان لەپۆڵۆنیا ب����ۆ ك����ەی دەگەرێت����ەوە؟ پەیوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردس����تان و پۆڵۆنیا لەچ ئاستێكدایە؟ زی����اد رەئ����وف :لەس����اڵی 2004ەوە نوێنەرایەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان لەپۆڵۆنی����ا كراوەت����ەوە ،وات����ە 10س����اڵە هەرێ����م نوێنەرایەت����ی لەپۆڵۆنی����ا هەی����ە، ئەوی����ش دواب����ەدوای ئ����ەوەی بەرێز كاك نیچیرڤ����ان بارزان����ی س����ەرۆكی حكومەتی هەرێم تەكلیفی لەمن كرد بۆ ئەوەی وەك نوێنەری حكومەت لەپۆڵۆنیا دەستبەكاربم، لەوماوەیەوە تاوەكو ئێس����تا بەشێوەیەكی بەردەوام پەیوەندییەكانی هەرێم و پۆڵۆنیا
ب����ەرەو پیش����ەوە دەچێ����ت ،پەیوەندییەكی زۆر باش لەنێوان هەردووال دروستبووە، جگە لەپەیوەندییە سیاس����یەكانی نیوانمان، هاتن����ی ش����اندی پۆڵۆنی����ا ب����ۆ هەرێ����م و س����ەردانی ش����اندی هەرێ����م ب����ۆ پۆڵۆنی����ا لەبواری سیاسی و زانستی و رۆشنبیریی و ئاب����ووری بەردەوام����ە ،جگەل����ەوەش وەك بیرهێنانەوەی����ەك لەس����اڵی 2005 یەك����ەم س����ەرۆك وەزی����ر لەجیه����ان و لەواڵتانی ئەوروپا كە س����ەردانی هەرێمی كوردس����تانی ك����رد ،س����ەرۆكوەزیرانی پۆڵۆنی����ا و وەفدێك����ی یاوەری ب����وون ،كە ب����ۆ ئەوكاتە س����ەردانێكی زۆر گرنگ بوو، چونك����ە لەوكاتەدا س����ەردانەكان لەس����ەر ئاس����تی بااڵ بەو شێوەیەی ئێستا نەبوون،
جگەل����ەوەش لەهەرێم����ی كوردس����تانەوە چەند جارێك لەسەر ئاستی بااڵ سەردانی پۆڵۆنیا كراوە ،بۆیە پۆلۆنییەكان زۆر جار دەڵێن لەهەس����تی كورد تێدەگەین ،چونكە پۆڵۆنیەكانی����ش بەهەم����ان ش����ێوەی كورد ماوەیەكی زۆر بێ دەوڵەت بوونە. رۆژان����ی راب����ردوو وەفدێك����ی حكومەتی پۆڵۆنیا هاتە هەرێمی كوردستان، ئامانج����ی س����ەردانەكە چی ب����وو؟ پۆڵۆنیا تاچەن����د هاوكاری مرۆیی ب����ۆ ئاوارەكانی هەرێمی كوردستان گەیاندووە؟ زی����اد رەئ����وف :پۆڵۆنی����ا یەكێ����ك ل����ەو واڵتانەیە ،كە لەچوارچێوەی هاوپەیمانی دژ بەداعش����ە ،بۆیە هەوڵیانداوە وەك واڵتانی دیك����ە ه����اوكاری بگەیەنێت����ە كوردس����تان،
ژمار ه 255
21 2014/11/22
لەماوەی رابردووشدا دوو فرۆكە كۆمەك و پێویستی گەیاندۆتە هەرێمی كوردستان، بۆ ئەوەی بەس����ەر ئاوارەكانی كوردستان دابەش����بكرێت ،لەرۆژان����ی داهاتووش����دا بەش����ێك لەو كۆمەكان����ە دەگوزارێتەوە بۆ ئاوارەكانی س����نوری دهۆك و زاخۆ ،بۆیە گەیاندن����ی ه����اوكاری و كۆمەكان����ی واڵتی پۆڵۆنیا بەردەوامی دەبێت .جگەلە كۆمەكی حكومەت����ی پۆڵۆنیا كۆمەلێ����ك رێكخراوی خێرخ����وازی لەپۆڵۆنی����ا بەردەوام����ن لەكۆكردن����ەوەی كۆم����ەك و هاوكاری����ی، ب����ۆ نمون����ە رێكخراوی پزیش����كانی هیوا و دەزگای خێرخ����وازی پۆڵۆنی����ا و چەندین رێكخ����راوی دیك����ە ،لەچاوپێكەوتنەكان����ی رۆژانی رابردووشمان لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم����ی كوردس����تان ،تەئكیدی����ان ل����ەوە دەك����ردەوە ،كە چ����ۆن بتوانرێ����ت كۆمەك و ه����اوكاری مرۆی����ی و س����ەربازی بگەیەنرێت����ە هەرێم����ی كوردس����تان ،بۆی����ە بەرپرس����انی هەرێمی كوردس����تان داوای كۆمەكی سەربازی و چەك و تەقەمەنیان لەحكومەتی پۆڵۆنیا هەبوو. بەش����ێكی زۆری ئ����ەو واڵتان����ەی نوێنەرایەتیان لەهەرێمی كوردستان هەیە، بەئاش����كرا ئاماژە بەوەدەكەن ،كە چاویان لەكەرت����ی ئابووری هەرێمی كوردس����تانە، ئاس����تی مامەڵ����ە و بازرگان����ی پۆڵۆنی����ا و هەرێم بەچ شێوەیەكە؟ زی����اد رەئ����وف :ئەگەر باس����ی مێژووی عێ����راق بكەی����ن لەراب����ردوودا ،كۆمپانی����ا پۆلۆنی����ەكان زۆر پ����رۆژەی گەورەی����ان لەعێ����راق ئەنجام����داوە ،بەتایبەت لەرووی
سەفارەتی عێراق بەشێوەیەكی فەرمی داوایان لەوەزارەتی دەرەوەی پۆڵۆنیا كردووە، سیفەتی دیپلۆماسی بداتە نوێنەرایەتی هەرێمی كوردستان لەپۆڵۆنیا 22ژمار ه 2014/11/22 255
رێگاوبان����ی عێ����راق ،هەروەه����ا كاری كۆمپانی����ا پۆلۆنیەكان هی����چ جیاوازییەكی لەگ����ەڵ كۆالیت����ی كۆمپانی����ا ئەوروپیەكان نییە ،لەرووی نرخەوە كاریان زۆر باشە. كۆمپانی����ا پۆلۆنیی����ەكان زۆر هەوڵیانداوە و ئێس����تاش بەردەوام����ن ب����ۆ ئ����ەوەی لەكوردس����تان كاربكەن ،ب����ەاڵم بەداخەوە زۆرج����ار نەیانتوانی����وە كاری زۆر گەورە بەدەس����تبهێنن و لەپڕۆژەكان بەشدار بن، س����ەركەوتوو نەب����وون لەبەدەس����تهێنانی تەن����دەرەكان ،بۆی����ە زۆرج����ار كۆمپانی����ا توركییەكان بردویانەتەوە ،بەاڵم كۆمپانیا پۆلۆنیی����ەكان بەش����ێوەیەكی ب����ەردەوام بەش����داری لەپێش����انگا نیودەوڵەتییەكان����ی هەرێمی كوردستاندا دەكەن. كۆمپانیا پۆلۆنییەكان لەچ بوارێكدا س����ەركەوتوو ب����وون ،بۆ ئ����ەوەی هەرێم بتوانی سود لەتواناكانیان وەربگرێت؟ زی����اد رەئ����وف :كۆمپانی����ا پۆلۆنییەكان ل����ەزۆر ب����وار س����ەركەوتوون ،بەتایب����ەت لەب����واری كش����توكاڵ ،نزیك����ەی %40ی كااڵكانی����ان رەوان����ەی واڵتان����ی ئەڵمانیا و روس����یا و چەندی����ن واڵتی دیك����ە دەكەن، هەروەه����ا ش����ارەزایەكی زۆری����ان هەی����ە لەب����واری دیكەی وەك رێگاوبان و كارەبا و دروس����تكردنی خواردەمەن����ی و ئامێری خواردەمەنی ،بۆیە دەتوانین بڵێین كۆمپانیا پۆلۆنی����ەكان لەزۆر واڵت����ی جیهان خاوەن پرۆژەی گەورەن. لەبەشێك لەواڵتانی جیهان گرفت لەنێ����وان نوێنەرایەتییەكان����ی حكومەت����ی هەرێ����م و س����ەفارەتەكانی عێراق����دا هەیە، پەیوەندییەكان����ی نێ����وان نوێنەرایەت����ی هەرێمی كوردس����تان و سەفارەتی عێراق لەپۆڵۆنیا چۆنە؟ زیاد رەئ����وف :پەیوەندییەكی زۆر باش لەنێوان هەردووالمان هەیە و هەماهەنگی یەكترین ،هیچ گرفتێك لەنێوانمان نییە ،زۆر جار س����ەفارەتی عێراق داوای هاوكاری و یارمەت����ی لەهەندێك ب����وار لەئێمە دەكەن، تەنانەت ب����ۆ رێكخس����تنی پەیوەندییەكانی نێوان پەرلەم����ان و وەزارەتەكانی پۆڵۆنیا لەگەڵ زۆرجار لەگەڵ س����ەفارەت هاوكار و هەماهەن����گ بووی����ن ،تەنان����ەت كاتێ����ك وەزی����ری دەرەوەی عێ����راق بەرێ����ز كاك هۆش����یار زێباری هاتە پۆڵۆنیا ،لەبەشێك لەدانیش����تنەكان من بۆخۆم بەش����داربووم لەگەڵ����ی ،بۆی����ە س����ەفارەتی عێ����راق بەش����ێوەیەكی فەرمی داوایان لەوەزارەتی دەرەوەی پۆڵۆنی����ا كردووە ،كە س����یفەتی
دیپلۆماس����ی بدرێتە نوێنەرایەتی هەرێمی كوردستان لەپۆڵۆنیا. ئ����ەی پۆڵۆنی����ا داواكارییەك����ەی سەفارەتی عێراقی قبوڵكرد؟ زیاد رەئوف :داواكە هێشتا قبوڵنەكراوە، لەبەرئەوەی پێویستی بەهەندێك رێكاریی یاس����ایی هەیە ،پێویستە لەالیەن عێراقەوە ئەنجام بدرێت ،بەاڵم پەیوەندییەكانی ئێمە لەگ����ەڵ حكومەت����ی پۆڵۆنی����ا مێژوویەك����ی دوورودرێ����ژی هەی����ە ،بەتایب����ەت لەگ����ەڵ زانكۆكان����ی پۆڵۆنی����ا پەیوەندییەك����ی زۆر باشمان هەیە و ژمارەیەكی زۆر قووتابی و خوین����دكار لەراب����ردوودا هاتن����ە پۆڵۆنیا خوێندنی ماس����تەر و دكتۆرایان تەواوكرد و ئێس����تا لەهەرێمی كوردس����تان خزمەت دەكەن ،هەر ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی
جگەلە حكومەتی پۆڵۆنیا ،كۆمەڵێك رێكخراوی خێرخوازیش لەپۆڵۆنیا بەردەوام كۆمەك بۆ كوردستان كۆدەكەنەوە زۆرج����ار س����ەفارەتی عێ����راق داوا لەئێمە بكەن ،ك����ە پەیوەندی لەنێ����وان زانكۆكانی عێ����راق و پۆڵۆنیایان بۆ دروس����تبكەین و كارئاس����انیان بۆ بكەین ،بۆ ئەوەی بتوانن قوتابیانی عێراق لەپۆڵۆنیا بخوینن. پەیوەندی نێوان زانكۆكانی هەرێم و زانكۆكانی پۆڵۆنیا بەچ شێوەیەكە؟ زی����اد رەئ����وف :لەس����اڵی 2003ەوە زانكۆكانی هەرێمی كوردستان و زانكۆكانی پۆڵۆنی����ا پەیوەندییەك����ی ب����اش لەنێوانیاندا هەیە ،واتە پەیوەندییەك����ە دەگەڕێتەوە بۆ پێش كردن����ەوەی نوێنەرایەت����ی حكومەت لەپۆڵۆنیا ،رێكەوتنەكەی نێوان زانكۆكانی ه����ەردووال بۆ ماوەی چەند س����اڵێك بوو، هەروەها س����ەرجەمی تێچ����ووی خوێندنی قوتابیانی كوردستان لەئەستووی پۆڵۆنیا ب����وو ،ب����ەاڵم ئێس����تا ئ����ەو رێكەوتنامەی����ە بەكۆتاهاتووە.
سياسەت
ژم����ارەی خویندكاران����ی ك����ورد لەپۆڵۆنیا ئێستا چەندە؟ زی����اد رەئ����وف :دواب����ەدوای ئ����ەوەی رێكەوتنەمەك����ەی زانكۆكان����ی ه����ەردووال بەكۆتاه����ات ،ژم����ارەی قوتابیان����ی ك����ورد رۆژ ب����ەرۆژ كەمدەبێتەوە ،چونكە س����اڵی رابردوو كاتێك وەزی����ری خوێندنی بااڵی كوردس����تان هاتە واڵتی پۆڵۆنی����ا ،لەكاتی گفتۆگۆك����ردن لەگەڵ زانكۆكان����ی پۆڵۆنیا ئام����اژەی ب����ەوە ك����رد ،ك����ە رێكەوتنامەكە ت����ازە ناكەین����ەوە ،لەبەرئەوەی پرۆس����ەی تواناس����ازی لەكوردس����تان دەس����تی پێكردووە و پێویستیان بەو رێكەوتنامەیە نەم����اوە ،بەاڵم بەداخ����ەوە دواتر پڕۆژەی تواناس����ازیش راوەس����تا ،هەرچەن����د پرۆژەیەك����ی یەكێت����ی ئەورپ����ا هەی����ە ،كە قوتابیان دەتوانن بۆ ساڵێك ،یان نیو ساڵ لەزانكۆكانی پۆڵۆنیا بخوێنن ،لەو بەرنامە ژمارەیەك قوتابی زانكۆی سەاڵحەدین و دهۆك لەپۆڵۆنیا دەخوێنن. ئەی ژمارەی هاواڵتیانی كورد لە پۆڵۆنیا لەچی ئاستێكە؟ زیاد رەئ����وف :لەپۆڵۆنیا ژمارەی كورد زۆر كەم����ە ،چونكە لەس����ااڵنی ن����ەوەد كە سیس����تەمی ئابووری و سیاس����ی پۆڵۆنیا گ����ۆڕا ،ژیانیش ل����ەو واڵتە گ����ۆڕا ،چونكە پۆڵۆنی����ا بەرنامەیەكی فراوان����ی نەبوو بۆ ئەوەی ه����اوكاری پەنابەران ب����كات ،بۆیە ژمارەیەك����ی زۆر لەو كوردانەی هاتبوونە پۆڵۆنی����ا پەڕینەوە بۆ واڵتانی دیكەی وەك سوید و ئەڵمانیا و نەرویج ،بۆیە لەوانەیە ژم����ارەی ك����ورد لەپۆڵۆنیا نزی����ك بە 200 كەسێك بێت. پەیوەندی����ی نێ����وان ئێ����وە و ئەو ژمارە كوردە لەپۆڵۆنیا بەچی شێوەیەكە؟ زیاد رەئ����وف :پەیوەندییەكی بەردەوام لەنێ����وان ئێم����ە و ڕەوەن����دی ك����وردی لەپۆڵۆنیا هەیە ،س����ااڵنە ئاهەنگی نەورۆز لەپۆڵۆنی����ا دەكەینەوە ،جگەلەوەش بۆخۆم بەش����ێوەیەكی بەردەوامی س����ەردانی ئەو شارانە دەكەم ،كە كوردی تێیدایە ،نزیكەی 50گەنج����ی ك����ورد ك����ە ن����ەوەی رەوندی كوردی����ن ل����ە واڵتان����ی س����وید و نەرویج هاتونەت����ە پۆڵۆنی����ا ،لەب����واری پزیش����كی دەخوێنن ،چونكە ئاستی خویندنی پزیشكی لەپۆڵۆنیا زۆر بەرزە ،لەگەڵ ئەو قوتابیانە پەیوەندییەكی باش����مان هەی����ە و لەماوەی رابردوودا كۆمەڵەیەكیان دروستكردووە، ئێمەش بەهەموو ش����ێوەیەك هاوكاریانین ب����ۆ ئ����ەوەی پێك����ەوە كاربك����ەن لەكات����ی
پێشووتر لە عێراقدا كۆمپانیا پۆلۆنیەكان زۆر پرۆژەی گەورەیان ئەنجامداوە ،بەتایبەت لەرووی رێگاوبانەوە خوێندنەكەیان و دوای خوێندنەكەیان. لەمیدیاكان����ی پۆڵۆنی����ا ب����ەچ شێوەیەك باس لەپرس����ی كورد دەكرێت، گرنگی بەكورد دراوە؟ زی����اد رەئوف :بۆ چەند س����اڵێكە لەگەڵ دامەزراوەیەك����ی میدیای����ی لەپۆڵۆنی����ا رێكەوتووی����ن ب����ۆ ئ����ەوەی س����ەرجەمی ئ����ەو بابەتان����ەی رۆژان����ە لەس����ەر ك����ورد باڵودەبێت����ەوە ،لەمیدی����ا پۆلۆنیی����ەكان بۆ ئێم����ەی كۆبكەن����ەوە و رەوان����ەی بك����ەن، ئەوانیش رۆژانە س����ەرجەمی ئەو بابەتانە كۆدەكەنەوە ،كە لەس����ەر كورد نوسراون و رەوان����ەی دەكەن ب����ۆ ئێمە ،واتە مانگانە نزیك����ەی 150تاوەكو 200بابەت لەس����ەر كورد دەنوسرێت و هەموویمان الی خۆمان ئەرش����یف ك����ردووە .جگەلەوە س����ەنتەری كوردی و زانیاری هەیە كە دەیان قوتابی ماس����تەر و دكتۆرا سودیان لەو سەنتەرە وەرگرت����ووە ،پەرتوكخانەیەكمان هەیە بۆ ئەو كەس����انەی دەیانەوێت لەس����ەر كورد بخوێننەوە و بنوسن و توێژینەوە ئەنجام بدەن ،تا ئێس����تا 10تویژێنەوەی ماس����تەر و دكتۆرا لەالیەن پۆلۆنییەكانەوە لەس����ەر كورد نوسراوە .بۆیە دەڵێم پۆڵۆنیا واڵتێكی زۆر گرنگە لەئەوروپا لەرووی سیاسیەوە نزیكتری����ن هاوكار و دۆس����تی ئەمریكایە، لەب����واری ئابووری����ش پێش����كەوتووە و تەنانەت لەو قەیرانە ئابوورییەی ئەوروپا كە روویدا وەزعی خراپ نەبوو ،هەروەها رۆڵی سیاس����ەتمەدارانی پۆڵۆنیا لەیەكێتی ئەوروپ����ا زۆر گرنگ����ە و خاوەن پۆس����تی گرنگن لەناو یەكێتی ئەوروپا ،جگەلەوەش پۆڵۆنیا ئەندامی ناتۆیە ،بۆیە بۆ كورد زۆر گرنگ����ە پەیوەندییەكانمان لەگ����ەل پۆڵۆنیا بەردەوامی پێبدەین و زیاتری بكەین.
ژمار ه 255
23 2014/11/22
سياسەت
مەریوان عومەر
رۆناڵد ریگان بێژەر و سینەماكار و سیاسەتوان
24ژمار ه 2014/11/22 255
"وەرزشی ئاخر زەمان" گەش���تی رۆناڵ���د ری���گان ب���ۆ گەیش���تن بەكۆش���كی سپی ،پڕ لەس���ەپرایز و رووداوی سەیر بوو .ئەو لەساڵی 1932هەموو ئومێدی تەنیا ئ���ەوە ب���وو ببێتە بێژەرێكی وەرزش���ی. ب���ۆ ئەو مەبەس���تەش روو لەئیزگ���ەی "دەبلیو ئۆس���ی" لەشیگاكۆ دەكات .چاوی بەبەرپرسی ئیزگەكە دەكەوێت ،كە پیرەپیاوێكی شەل بوو و بەناوی "ماك ئارس���ەر" و بەدوو دارش���ەقە دەڕۆیش���ت .ریگان داوایلێكرد ،گ���ەر بتوانێت وەك بێژەری وەرزش���ی كاریان لەگەڵ بكات، بەاڵم ئارس���ەر پێیگ���وت كە ش���وێنی بەتاڵیان نیە و كەس���یان ناوێت .ریگان پەس���ت و توڕە دەبێت و بەئارس���ەر دەڵێ "دیارە ئەوان كوێر بوون���ە ،ك���ە پیرەپیاوێكی ش���ەلی وەك تۆیان كردۆتە بێژەری وەرزش���ی ،ئەمەیە وەرزشی ئاخر زەم���ان" .روو وەردەگێڕێت و بەخێرایی دەڕوات .ئارس���ەر خ���ۆی و دار ش���ەقەكانی دەكەوێتە دوای ،بۆ بەختی ریگان مەس���عەدی باڵەخانەك���ە زۆر قەرەباڵغ دەبێت و ئارس���ەر پێیدەگاتەوە ،لەوێ یەك ریز جنێوی ناشیرین بەری���گان دەدات .دواتر ك���ە لەتوڕەبوونەكەی س���ارد دەبێـتەوە ،لێیدەپرسێ :دەتوانی لەسەر رادی���ۆ ببیت���ە جۆرێ���ك لەبێ���ژەر ،ك���ە وێنای یاریگاك���ە ب���ۆ بیس���ەران وێنا بك���ەی؟ ریگان گوت���ی :بەڵێ .دواتر ریگان ل���ە ئەزموونەكەی دەرچ���وو و ئەمە بووە س���ەرەتای كاركردنی ریگان وەك بێژەری وەرزشی. دوات���ر لەس���اڵی 1937لەگ���ەڵ یانەیەك���ی وەرزشی گەش���تی كالیفۆرنیا دەكات و لەوێ بەرێكەوت بۆی هەڵدەكەوێ و تاقیكردنەوەیەك لەبارەی گونجانی كەسایەتی خۆی بۆ كاركردن لەبواری نوان���دن و س���ینەمادا دەكات .ریگان لەمەشیاندا س���ەردەكەوێت ،گرێبەستی لەگەڵ واژۆ كرا ،بەمەش دەرگایەكی تازەی ناوبانگ و درەوش���انەوە لەجیهان���ی هۆلی���ود بەرووی ریگاندا كرایەوە .ئەو س���ەرەتا دەیگوت كاتێك وەك بێژەری وەرزشی وەرگیرا ،هەستیدەكرد بەختەوەرترین مرۆڤی جیهانە ،كاتێكیش بووە س���ینەماكار ،ئەو جیهانە هەرگیز لەگەڵ كاری بێژەریدا بەراورد نەدەكرا ،لەرووی ناوبانگ و داهات و هەس���تكردن بەبەختەوەری .تا دواتر هەن���گاوی گەورەت���ری بەرەو س���ەرۆكایەتی واڵت ن���ا .ئ���ەوە ب���وو ری���گان ب���ۆ دوو خولی سەرۆكایەتی ( )1988-1980هەڵبژێردرایەوە. لە كاری بێژەرییەوە بۆ كاری سیاسی بەهۆی جەنگی جیهانی دووەمەوە چاالكیە س���ینەماییەكانی ریگان وەس���تان ،چوار ساڵ چ���ووە ری���زی س���وپا .كاتێكی���ش گەڕای���ەوە، بڕیاری���دا ببێت���ە بێ���ژەری تەلەفزی���ۆن .ل���ەو
رۆناڵد ریگان لەگەڵ مارگرێت تاتچەری سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا1987-
كارەشیاندا زۆر س���ەركەوتوو بوو ،كەسێكی زۆر قس���ەزان و زمانپاراو بوو ،بەڕێوەبەری كەناڵەك���ە زۆر پێی سەرس���ام ب���وو ،رۆژێك ئام���ۆژگاری ریگان���ی كرد ،كە فەلس���ەفەیەكی دیاریكراو ب���ۆ ژیانی هەڵبژێرێت و ئامانجێكی گەورەت���ر بكات���ە نیش���انە .ری���گان بی���ری لەو ئامۆژگاریان���ە ك���ردەوە ،دوات���ر بڕیاری���دا رووبكاتە بواری سیاسەت. لەهەڵبژاردنەكانی ساڵی ،1964كاندیدەكان "لین���دۆن جۆنس���ۆن"ی دیموكرات���ی و "جوڵ���د وۆت���ەر"ی كۆماری بوون .ری���گان لەكەناڵێكی تەلەفزیۆنی���دا وتارێك���ی پێش���كەش ك���رد ،بۆ پش���تیوانیكرد ل���ە وۆت���ەر .ب���ەاڵم وتارەكەی ه���ەروا بەس���ادەیی تێپ���ەڕ نەب���وو ،بەڵك���و دەنگدانەوەیەك���ی گەورەی هەبوو ،س���ەرنجی تەواوی خەڵكی بۆ الی خۆی راكێشا .تا ئەوە بوو ،چەند ملیاردێرێك���ی ویالیەتی كالیفۆرنیا داوایانلێك���رد خ���ۆی بۆ ب���وون بەحاكمی ئەم ویالیەتە كاندید بكات .بەدوودڵیەوە چووە ناو ئەو پرۆسەیەش���ەوە ،لەویشیاندا سەركەوتنی بەدەس���تهێنا و س���اڵی 1966ب���ووە حاكم���ی كالیفۆرنیا. وێنە و یادەوەرییەكانی ریگان���ی س���ەرۆك رۆژێ���ك دانیش���تبوو، تەماش���ای وێنە و یادەوەریەكانی س���ەردەمی گەنجیەت���ی خۆی دەكرد ،هەندێ���ك لەوێنەكان ه���ی رۆژان���ی كاركردنی ب���وو وەك ئەكتەری س���ینەمایی .یەكێ���ك لەوێن���ەكان دیمەنێك���ی رۆمانسی و هەستگۆڕینەوە بوو لەگەڵ خانمە ئەكتەرێك بەناوی "بۆن���زو" .ریگان ماوەیەكی درێ���ژ تەماش���ای وێنەك���ەی ك���رد ،ئینج���ا بە بزەیەكەوە لەبەرخۆیەوە دەیگوت "ئای ریگان.. چ الوێكی قۆزی سەردەمی خۆت بووی"!!!
ریگان وەك نەخۆشێكی گوێڕایەڵ دوای ئ����ەوەی ری����گان هەڵبژاردنەكان����ی 1980ی بردەوە و بووە س����ەرۆكی ئەمریكا، دووچ����اری هەوڵ����ی تیرۆرك����ردن بووی����ەوە و گەیەندرای����ە نەخۆش����خانە ،نەش����تەرگەری بۆ ك����را و رزگاری بوو .لەكات����ی وەرگرتنی چارەسەریەكانیش����دا ،پزیش����كەكان ستایشی ریگانی����ان دەكرد ،بەوەی وەك نەخۆش����ێكی زۆر گوێڕای����ەڵ رەفت����ار دەكات و لەرێنمایی پزیش����كەكان الن����ادات و كوێرانە بەقس����ەیان دەكات .ك����ە ریگان ئەم قس����انەی بیس����ت ،بە پێكەنی����ەوە گوت����ی "ئ����ەوان راس����تدەكەن من گوێڕایەڵ����ی رێنماییەكانیانم ،بەاڵم نەك لەبەر ئەوەی من نەخۆشێكی نمونەییم كە بەردەوام گوێڕایەڵی پزیش����كەكانیەتی ،بەڵكو من لەبەر هۆكارێك����ی تر ئەم����ە دەكەم ،ك����ە بەخەیاڵی كەس����تاندا نایەت! ئێ����وە نازانن لەوەتەی ژنم هێن����اوە لەهەموو دكتۆرێك دەترس����م ،لەبەر ئەوەی خەزوورم دكتۆرە"!!!! دڵنەواییكردنی سەرۆك تیرۆركردنەك����ەی هەوڵ����ی دوای و زامداربوون����ی ری����گان ،یەكێ����ك ل����ە یاریدەدەرەكان����ی لەكات����ی س����ەردانیكردنی ریگان لەنەخۆش����خانەدا ،ویس����تی س����ەرۆك لەبارودۆخی كۆش����كی س����پی دڵنی����ا بكاتەوە و پێیگ����وت "خەم����ت نەبێ����ت هەموو ش����تێك لەكۆش����كی س����پی بەرێكوپێك����ی بەڕێ����وە دەچێت" .ریگان خێرا وەاڵمی دایەوە "پێتوایە بەم قس����ەیەت دڵخۆش دەبم؟ بەپێچەوانەوە ئەو قس����ەیە خەمب����ارم دەكات ،گەر وابێت و بێ م����ن هی����چ كەمكوڕییەك نەبێ����ت ،كەواتە م����ن ل����ەوێ زیادەم و هی����چ كارێكی گرنگ و كاریگەرییەكم نیە"!!!
توڕەبوونی ریگان ری����گان بەكەس����ێكی ئ����ارام و س����نگفراوان ناسرابوو ،زۆر كەم توڕە دەبوو ،بەاڵم جارێكیان ری����گان لەرووداوێ����ك زۆر توڕە ب����وو ،قەڵەم و چاویلكەكەی دوور فڕێدا ئەمسەری ژوورەكەی. پاشان دوای ئەوەی كەمێك توڕەبوونەكەی هێور بوویەوە ،چ����وو قەڵەم و چاویلكەكەی هێنایەوە. ئینجا بە یەكێ����ك لەیاریدەدەرەكانی گوت "ژیان فێ����ری كردم ،ك����ە هی����چ رێگرییەك نی����ە لەوەی كاتێك مرۆڤ توڕە دەبێت ،ش����تەكانی بەردەمی فڕێبدات ،بەاڵم پێویستە هەر لەناوماڵدا فڕێیبدات و نەیخاتە دەرەوە و سەر شەقام ،چونكە دواتر هەر پێویستت بەو شتانە دەبێتەوە و دەبێ بچی بیهێنیتەوە"!!! منداڵە ناشەرعیەكانی ریگان كاتێ����ك ری����گان حاكمی ویالیەت����ی كالیفۆرنیا ب����وو ،یەكێ����ك لەئەندامان����ی ئەنجومەن����ی پیران لەویالیەتەك����ە ،لەرۆژنامەیەك����دا نوس����یبووی "لەوەت����ەی ریگان بۆتە حاكم����ی ویالیەتەكەمان، رێ����ژەی ئ����ەو كچ����ە هەرزەكاران����ەی منداڵ����ی ناش����ەرعیان دەبێ����ت بەرادەیەك����ی ترس����ناك زیادیانكردووە" .ئینجا كەس����ێكیش ئەم بەش����ەی لەوتارەكەی ئەو س����یناتۆرەی بۆ رۆناڵد ریگان ناردب����وو .ری����گان لەوەاڵمی ئەو قس����انەدا بۆی نوس����یبوون "لەناخی دڵمەوە سوپاستان دەكەم، ك����ە توانیوتانە ئ����ەو منداڵ����ە ناش����ەرعیانەمم بۆ بژمێرن ،ك����ە لەكچ����ە هەرزەكارەكانی ویالیەتی كالیفۆرنی����ا بووم����ن ،ئەمە دەریدەخ����ات ،كە من تاك����ە شاس����واری خ����ەون و پەرس����تراوی ئەو كچ����ە هەرزەكاران����ەم ،بەجۆرێ����ك لەبەرامب����ەر هێز و سەرنجڕاكێش����یمدا خۆی����ان بۆ ناگیرێ و ئەزیزیترین بەش����ی جەس����تەی خۆیان رادەستم دەكەن"!!!
ژمار ه 255
25 2014/11/22
سياسەت
ساڵێك لە
شێخ وەسانان ()13
محەمەد مەال قادر شۆڕش و هونەر كاك كرمان���ج عەبدوڵاڵ یەكێك ل���ەو گەنجانە بوو، كە هاتبووە ناو شۆڕش���ی گواڵن ،خۆش���ی دەرچووی هون���ەر ب���وو و لەهون���ەر ش���ارەزایی باش���ی هەبوو، لەس���ەرەتای گەیش���تنی بەش���ێخ وەس���انان ،هەر بەو پێش���نیارەی ك���ە زیات���ر ئاراس���تەی منی ك���رد ،منیش لەگ���ەڵ هەڤااڵن���ی كارگێ���ڕی بەتایب���ەت لەگ���ەڵ كاك خورش���ید شێرە و نەجمەدین یوس���ف پێمان باشبوو و بڕیاریشماندا تیپێكی هونەری دروستبكەین بەناوی (تیپی هونەری قەاڵت). لەس���ەرەتا مانگ���ی 1987/3دەس���تیان ب���ەكاری خۆیان كرد ،بەاڵم س���ەرەتا بەشێوەیەكی نارەسمی و پەرتوباڵوی بوو ،دواتر لەمانگی 6بەرەسمی دەستیان بەكاروچاالك���ی خۆی���ان ك���رد ،ئ���ەم هونەرمەندان���ەی بەشداری ئەو تیپەیان كرد ئەمانە بوون: .1كرمان���ج عەبدوڵ�ڵ�ا خەڵك���ی ش���اری هەولێ���ر، سەرۆكی تیپەكە و بەرپرسی هونەری لقی2ی پارتی. .2ئیس���ماعیل م���ەال محەم���ەد ماوەران���ی (دێوان���ە مەزن). .3تەیب گەردی (گۆڤەند) .4تەحسین حەسەن ئیسماعیل (زێوەر) .5نەوزادەسور (هاوكار بوو لە هەولێرەوە) .6ئەحمەد حەیران (هاوكار بوو لە هەولێرەوە) .7موحسین محەمەد (هاوكار بوو لە هەولێرەوە). بەم ش���ێوەیە تیپی هونەری قەاڵت كەوتە كاركردن و زۆر چاالكی���ان ئەنج���ام دا ،هەندێ���ك ئامێ���ری مۆس���یقایان پەیداكردب���وو ،لەئاهەن���گ و خۆش���ی و هەڵپەڕكێ لەهەر جۆرە چاالكییەك لەدەس���تیان هاتبێ درێغیان نەدەكرد. ئێم���ەش وەك لق���ی 2بەگوێ���رەی توان���ای ماڵیمان هاوكاریم���ان دەك���ردن و وادەزان���م رازی���ش ب���وون. لەیادەكان���ی پارت���ی وەك ن���ەورۆز و 16ی ئ���اب و یادی بەرپابوونی شۆڕش���ی ئەیلول و گواڵن بەشدار
26ژمار ه 2014/11/22 255
شەڕی دوژمن پێشمەرگەی لە هونەر و چاالكی رۆشنبیریی دانەبڕی دەبوون .ئەو تیپە تازە و ناودارە لەناو شۆڕش دەنگی دایەوە و رەونەقی هونەری هەستی پێدەكرا. لەبیرەوەری نەورۆزی 1988لەقوتابخانەی ش���ێخ وەس���انان ئاهەنگ���ی ن���ەورۆز ك���را ،وتارێ���ك لەالیەن كرمان���ج عەبدوڵ�ڵ�ا پێش���كەش ك���را ،ئێمەمانانی���ش هەمووم���ان ئامادەبووی���ن ،هەرل���ەوێ ش���انۆگەری "كاوەی ئاس���نگەر" پێشكەش كرا ،كە لەالیەن (شێركۆ بێكەس) س���یناریۆیەكەی داندرابوو ،شانۆكارەكانیش ئەمانە بوون: كرمانج عەبدوڵاڵ رۆڵی كاوەی ئاسنگەری هەبوو، دێوان���ە م���ەزن زۆر چ���االك ب���وو ،كارەكتەران���ی تر پێشمەرگە بوون ،شانۆگەرییەكە زۆر سەركەوتووانە بەئامادەبوونی پێشمەرگەیەكی زۆر پێشكەش كرا. بەراس���تی ل���ەو ماوەی���ەدا ،ك���ە توان���ای دارایی و هون���ەری الوازا ب���وو ،ب���ەاڵم ب���ۆ بەرزكردن���ەوەی ورەی پێش���مەرگە زۆر كاریگ���ەری هەب���وو .تا كاتی ئۆپەراس���یۆنی ئەنفال ئەو تیپە لەكاركردن بەردەوام ب���وو ،بەاڵم دوات���ر چتیر ماوەی چاالك���ی هونەرییان نەما. شۆڕش و رۆشنبیریی پارت���ی دیموكرات���ی كوردس���تان لەس���ەرەتای دروستبوونییەوە ،گرنگی بەالیەنی رۆشنبیریی داوە، تا ئێس���تا 19خولی پێگەیاندنی كادیرانی لەپەیمانگەی كادی���ران كردۆتەوە .لەپ���اڵ ئەمەش ئێم���ە لەلقەكانی پارتی لەكاتی ئاش���تی و شۆڕش���دا لەپ���اڵ راگەیاندن گرنگی تایبەتمان بەرۆشنبیریی دەدا. ب���ۆ ئ���ەو مەبەس���تە چەن���د خولێكی رۆش���نبیریی جۆراوجۆرمان كردبۆوە ،یەكێكیان خولی رۆشنبیری رێكخستن بوو ،كە ماوەی دوومانگی خایاند. لەیادەكانی شۆڕش و پارتیدا لە 16ی ئاب ،چاالكی هونەری و رۆش���نبیریی س���ەربازیی ئەنج���ام دەدرا، لەیادی شۆڕشی ئەیلولی پیرۆز لە /11ئەیلولی1961/ ل���ە ئاهەنگی ن���ەورۆز لەالیەن تیپی هون���ەری قەاڵت
چاالكی پێشكەش كرا .هەروەها لەیادی 11ی ئازار و یادەكانی تردا ،چاالكی باشمان ئەنجام دا ،بەداخەوە، رۆژە رەش���ەكانی پرۆس���ەی ئەنفال دەستی پێكرد و كارەسات دوای كارەسات هات. چاالكی رۆش���نبیریی بەكردن���ەوەی چەند خولێكی سەربازی بوو ،لەماوەی ساڵێك سێ خولی فێركردنی بەكارهێنان���ی چەك ،لەالیەن رێكخراوی رێباز ئەنجام درا ،كە بەسەرپەرشتی لقی 2بوو. بەرپرس���ی رێكخراوەكە م�ل�ازم فەرەیدوون بوو، كە ئەفس���ەری عەس���كەری بوو و زۆر شارەزا بوو، هەروەه���ا كەس���انی ت���ری ش���ارەزاش لەچ���ەك لەو رێكخ���راوەدا هەب���وون .لەه���ەر خولێك���دا 30ت���ا 40 ك���ەس فێری بەكارهێنانی چەكی پێش���مەرگە دەكران، لەچەكەكانی كالش���ینكۆف ،بی كەی سی ،دۆشكە ،ئار ب���ی جی ،ه���اوەن 120 ،82 ،81ملم .ه���ەر خولێكیش مانگێك یان 40رۆژی پێدەچوو. لەس���اڵی 1988-1987س���ێ خولی س���ەربازیمان لەسەر ئەو جۆرە چەكانەی لەبەر دەستی پێشمەرگەدا ب���وو ،ئەنج���ام دا ،هەروەه���ا خولێكی���ش تایبەت بوو بەش���ارەزا بوون لەتۆڕی (وێرانك���ردن و دانانەوەی مین) واتە دانانەوەی ئەلغام. م���ن زۆرج���ار لەگ���ەورە عەس���كەرەكانی كۆن و ت���ازەوە گوێ���م لێدەبوو ،چ���ەك و جۆرەكانی چەك و چەكی سەردەم هەتا دوایی زۆر گرنگن ،بەاڵم ئەوەی زۆر گرنگترە ئەو كەس���ەیە كە لەس���ەر چەكەكەیە و بەكاریدەهێن���ێ ،ك���ە تا چەند زانای���ە لەبەكارهێنانی و رێكخستنەوەی س���ەربازی بەشێوەی س���ەردەمیانە، چەند بیروباوەڕی بەواجبات و س���تراتیژییەتی ش���ەڕ هەی���ە ،چەن���د ب���ڕوای بەكێش���ەی واڵت و نەت���ەوە و خەڵكەكەی هەیە. لەپێش���مەرگەی پێ���ش راپەڕی���ن و تاراپەڕینی���ش ب���ڕوای بەوش���تانە و زیاتر هەبوو ،ب���ەاڵم بەداخەوە ئێستا ئەمانە هەمووی البەال بوونە.
نــــاوخــــــــــۆ
یاساكانی پەرلەمانی كوردستان هەڵەی زمانەوانی و داڕشتنی یاسایی زۆریان تێدایە
ژمار ه 255
27 2014/11/22
ناوخۆ
پڕۆژەكانی ئەم دواییە بەهۆی كێبڕكێ و لێشاوی پڕۆژە یاسای فراكسیۆنەكانەوە لەرووی داڕشتن و زمانەوانیەوە لەوانەی پێشووش خراپترن
یاساكانی پەرلەمانی كوردستان هەڵەی زمانەوانی و داڕشتنی یاسایی زۆریان تێدایە 28ژمار ه 2014/11/22 255
ناوخۆ
د .مەجید خضر ،پسپۆری یاسایی:
یاساكان كەموكوڕییان زۆرە ،ئەمەش خراپ بەسەر ناوبانگی پەرلەمان و حكومەت و واڵتدا دەشكێتەوە سەروەر ساڵەیی
یاس���ا بڕب���ڕەی پش���تی كۆمەڵگ���ە و جومگەیەك���ی س���ەرەكی دەس���ەاڵت و رێكخس���تنی كۆمەڵگەی���ە ،لەهەرێم���ی كوردستاندا پەرلەمانی كوردستان وەك دەس���ەاڵتی یاس���ادانان ئەزموونێكی 22 س���اڵەی لەگەڵ كاری یاس���اداناندا هەیە، كە بەه���ەردوو زمانی فەرم���ی (كوردی و عەرەب���ی) یاس���اكان دەردەكات، بەاڵم بەش���ێك لەپس���ۆڕان و یاساناسی كوردس���تان پێیانوایە ،یاس���اكانی هەرێم هەڵ���ە و كەموك���وڕی زۆری���ان لەرووی زمانەوانی و داڕشتنەوە تێدایە ،بەتایبەت لە زمانی عەرەبیدا. پەرلەمان���ی كوردس���تان لەماوەی ئەو 22س���اڵەی كاركردنی���دا ،زیات���ر لە 320 یاسای یاس���ای گرنگی پەسەندكردووە، كە بەش���ێك لەو یاس���انە هەمواركردنی یاس���اكانی پێش���ووترن ،ب���ەاڵم بەبڕوای بەش���ێك لەپس���پۆڕانی یاس���ایی ،ئ���ەو یاس���ایانەی لەالی���ەن پەرلەمان���ەوە دەركراون لەڕووی داڕشتن و زمانەوانیی یاس���اییەوە كەموكوڕی زۆری���ان تێدایە، ئەندامانی خول���ی چوارەمی پەرلەمانیش جەخت لەوە دەكەنەوە ،كە هەوڵدەدرێت لەم خولەدا ئەو كەموكوڕییانە نەهێڵن. پرۆفیس���ۆری یاری���دەدەر "د.مەجی���د خض���ر" دكت���ۆرای لەیاس���ای گش���تیدا هەی���ە ،بۆچوونی وایە ك���ە زۆربەی ئەو یاس���ایانەی لەپەرلەمانی كوردس���تانەوە دەردەچ���ن ل���ەڕووی زمانەوان���ی و داڕش���تنی یاس���اییەوە رێكخ���راو نی���ن، لەمب���ارەوە دەڵێ���ت "بەتێڕوانین���ی یەكەم ب���ۆت دەردەكەوێ���ت ك���ە ئەو یاس���ایانە وەرگی���راون و كوردس���تانی و عێراق���ی
كاردۆ محەمەد ،راوێژكاری سەرۆكی پەرلەمان:
د .فرسەت سۆفی ،ئەندامی پەرلەمان:
نین ،بۆیە بەش���ێك لەو یاس���ایانە لەگەڵ سروش���تی كۆمەڵگ���ەی كوردس���تانیدا ناگونجێن". بەبۆچوون���ی ناوب���راو داڕش���تنەوەی یاس���ایی یەكێكە لەپرس���ە گرنگ���ەكان و پێویستی بەپسپۆڕیی ورد هەیە ،تەنانەت وەك ئەو باسی دەكات كەسی یاساییش ناتوانێت ئەو كارە بكات ،ئەگەر پس���پۆڕ نەبێ���ت لەب���واری داڕش���تنی یاس���ادا، دەشڵێت "ئێستا هەندێك یاسا بەپەلەپەل دەردەكرێ���ن ،جیال���ەوەش كۆمەڵێ���ك مەبەس���تی سیاس���ی ه���ەن لەداڕش���تنی یاساكاندا ،لەس���ەرخۆییش لەدەركردنی یاساكاندا باشترە لەپەلەكردن". ئ���ەو مامۆس���تایەی زانك���ۆ ه���ۆكاری بوونی ئ���ەو كەموكوڕییانە لەیاس���اكانی هەرێمی كوردس���تاندا بۆ كەمئەزموونی پەرلەمانت���اران دەگەڕێنێت���ەوە و دەڵ���ێ "بەش���ێك ل���ەو یاس���انەی دەردەچ���ن كەمئەزموونیی���ان پێوەدی���ارە ،بۆی���ە بەكەموكوڕییەوە دەردەچن ،زۆرجاریش دژبەیەكیی���ەك لەنێ���وان دوو دەق���ی یاس���ایەكدا هەی���ە ،ئەم���ەش دەبێتە هۆی جێبەجێنەكردنی یاساكە ،دەركردنی ئەو یاس���ایانە كارێكی باش���ە ،ب���ەاڵم ئەگەر بەكاتێكی زۆر و بەشێوەیەكی رێكوپێك دەربچن باشترە لەوەی بەكاتێكی كەم و بەشێوەیەكی خراپ دەربچن". الی خۆیەوە "كاردۆ محەمەد" یاساناس و ئەندام���ی لیژن���ەی یاس���ایی لەخول���ی پێش���ووی پەرلەمان���ی كوردس���تان و راوێژكاریی سەرۆكی ئێستای پەرلەمان، لەب���ارەی بوون���ی ئ���ەو كەموكوڕییان���ە لەیاس���اكانی پەرلەمان���ی كوردس���تاندا هاوڕایە لەگ���ەڵ بۆچوونەكەی د .مەجید و پێیوای���ە "تائێس���تا ئێم���ە نەمانتوانی���وە
زمانێكی یاس���ایی یەكگرتوو لەپەرلەمان دابڕێژی���ن و ب���ەو هۆیەش���ەوە تائێس���تا لەپەرلەم���ان پش���ت بەزمان���ی عەرەب���ی دەبەس���ترێت و ئاس���انیش نییە بتوانیت بەزمانێكی تر بەباشی یاسا دابڕێژیتەوە و یاساكەش بێ كەموكوڕی نابێت". بەبۆچوون���ی ئ���ەو زۆرج���ار م���ەرج نیی���ە پەرلەمانتار ش���ارەزایی زمانەوانی هەبێت ،بەاڵم وەك خۆی باس���ی دەكات ئەزموون و توانس���تی ئەندامانی لیژنەی یاس���ایی كاریگەرییان هەیە لەداڕش���تنی پڕۆژە یاساكاندا. ئەمە لەكاتێكدایە كە "د .فرسەت سۆفی" پس���پۆڕ لەبواری یاس���ای دەستووری و ئەندام���ی پەرلەمانی كوردس���تان جەخت ل���ەوە دەكاتەوە كە "نەك لەكوردس���تان، لەهەم���وو واڵتان���ی دونی���ا كەموك���وڕی لەیاس���اكاندا هەی���ە ل���ەڕووی زمانەوانی و ل���ەڕووی داڕش���تنەوە ،ب���ەاڵم ب���ۆ چارەس���ەركردنی ئ���ەو كەموكوڕییان���ە رێگەی هەموارك���ردن هەیە ،كە دەكرێت بگیرێتەب���ەر ،لەخولەكانی رابردووش���دا یاسای زۆر باش دەرچوون ،كە بەشێكیان ل���ەڕووی زمانەوانی���ی و ناوەڕۆك���ەوە پت���ەون و بەشێكیش���یان كەموكوڕیی���ان تێدای���ە" .پێش���یوایە كەموكوڕی لەیاس���ا عەیبەیەك���ی زۆر گ���ەورە نیی���ە و دەڵێ���ت "راس���تە دەبێ���ت ه���ەوڵ بدرێت پڕۆس���ەی یاس���ادانان راست و دروست و ب���ێ كەموك���وڕی بێ���ت ،ب���ەاڵم مادام دروس���تكراوی مرۆڤە ،هەر كەموكوڕی تێ���دا دەبێ���ت ،پێش���موانییە پڕۆس���ەی یاس���ادانان لەهەرێمی كوردس���تان زۆر الواز بێ���ت ،ب���ەاڵم كەموك���وڕی هەبووە و دەكرێ���ت لەڕێ���ی هەمواركردنەوە ئەو كەموكوڕییانە چارەسەر بكەین".
پەرلەمان پشت بەزمانی عەرەبی دەبەستێ و ئاسانیش نییە بەزمانێكی تر پڕۆژە یاسا بەباشی دابڕێژرێت
نە تەنیا دەقە عەرەبیەكان ،بەڵكو دەقە كوردییەكانیش كەموكوڕی زمانەوانی و داڕشتنیان تێدایە
ژمار ه 255
29 2014/11/22
ناوخۆ
هەرچەن���دە بەش���ێك لەڕەخنەگران و پس���پۆڕان پێیانوایە جی���ا لەكەموكوڕییە زمانەوانیی���ەكان ،بەش���ێكی زۆری دەقە یاس���اییەكانی هەرێ���م زیاتر لەتەفس���یر و ش���یكردنەوەیەك هەڵدەگ���رن ،ب���ەاڵم س���ەرۆكی لیژن���ەی یاس���ایی پەرلەم���ان س���ەرەڕای ئەوەی پێیوای���ە كەموكوڕی لەداڕش���تنەوەی یاس���اكاندا هەی���ە، هاوكات دووپاتیشیدەكاتەوە كە كارێكی ئاس���اییە هەندێ���ك لەدەق���ەكان زیات���ر لەشیكردنەوەیەكیان بۆ بكرێت. د .مەجی���د پێیوای���ە بەش���ێك لەدەق���ە یاس���اییەكانی دژ بەیەكیی���ان تێدای���ە و بەشێكیش���یان زیات���ر لەتەفس���یرێك هەڵدەگرن ،ئەوەش بەبڕوای ئەو مەترسی لەسەر جێبەجێكردنی یاساكان دروست دەكات .ب���ەاڵم "د .ڤااڵ فەرید" س���ەرۆكی لیژنەی یاس���ایی پەرلەمانی كوردس���تان پێیوای���ە كە " یاس���ا هەیە داڕش���تنەكەی وایە و پێویستە بەش���ێوەیەكی الستیكی بنوس���رێت ،یاس���اش هەی���ە پێویس���تە بەجۆرێ���ك بنوس���رێت ك���ە زیات���ر لەتەفسیرێك هەڵنەگرێت". ئەو یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بەنموون���ە دەهێنێت���ەوە و پێیوای���ە ئ���ەو یاسایە پێویس���تە بەشێوەیەكی الستیكی بنوس���رێتەوە ،چونك���ە وەك خۆی دەڵێ "یاس���ای بەرەنگاربوون���ەوەی تی���رۆر لەهەموو واڵتێكدا بەشێوەیەكی الستیكی دەنوس���رێت ،چونك���ە مەس���ەلەی تیرۆر ب���ەردەوام لەگەشەس���ەندندایە و گروپە تیرۆریس���تییەكانیش رۆژان���ە كردەوەی نوێ ئەنجامدەدەن. تەنه���ا دەق���ە عەرەبیی���ەكان بەكەموكوڕی نین ئەگەرچی پەرلەمانی كوردستان تاكو ساڵی 2002بەزمانی عەرەبی یاساكانی دەركردووە و تائێس���تاش تەواوی یاسا كارپێكراوەكان���ی هەرێ���م جی���ا لەدەق���ی كوردی ،دەقی عەرەبیش���یان هەیە ،بەاڵم بەب���ڕوای بەش���ێك ل���ەو یاساناس���انەی رەخن���ە لەیاس���اكانی هەرێ���م دەگ���رن، كەموكوڕی���ی ن���او ئ���ەو یاس���ایانە تەنها لەدەقە عەرەبییەكانیاندا نییە ،بەڵكو ئەوان دەڵێ���ن دەقە كوردییەكانی���ش رێژەیەكی زۆری كەموكوڕییان تێدایە. د .فرس���ەت دەڵ���ێ "لەدەق���ی ك���وردی یاساكانیش���دا كەموكوڕی هەیە ،ئەوەش
30ژمار ه 2014/11/22 255
بەڕاس���تی كەموكوڕیی���ە ،ئێم���ە لەزمانی كوردی���ش زۆر باش نین و پێویس���تمان بەوەی���ە لەڕووی داڕش���تنی یاس���اییەوە دەوڵەمەندت���ر بی���ن ،چونك���ە بتەوێ���ت و نەتەوێت داڕشتنەوەی یاسایی الی ئێمە لەقۆناغی س���ەرەتادایە ،هێشتا كۆمەڵێك وش���ەمان هەیە ،كە بەكوردی دەستمان ناك���ەون و ناچاری���ن عەرەبییەك���ەی بەكاربهێنی���ن ،ب���ەاڵم بەتێپەڕبوونی كات وردەوردە زمان���ی كوردی���ش دەبێت���ە زمان���ی نوس���ینەوەی یاس���اكان و ل���ەو ڕووەوە پتەوت���ر دەبێت ،بۆی���ە لەزمانی كوردیشدا پێویستمان بەپێداچوونەوەی زیاتر هەیە". ه���ەر لەمبارەی���ەوە د .مەجی���د دەڵ���ێ "زۆرب���ەی ئ���ەو یاس���ایانە لەهەرێ���م دەردەچن لەڕووی زمانەوانی كوردی و
د .ڤاال فەرید ،سەرۆكی لیژنەی یاسایی پەرلەمانی كوردستان:
زۆر لەو پڕۆژانەی لەئەنجامی ملمالنێی فراكسۆنەكان پێشكەشكراون ،مەرجی پێویستیان نیە و بەپڕۆژەی یاسا دانانرێن عەرەبیی���ەوە رێكخراو نین و بەش���ێكیان لەهەندێك یاسای بیانییەوە وەرگیراون، هۆكارەك���ەش ئەوەی���ە ،كە ل���ەدەرەوەی پەرلەم���ان بۆچوونی كەس وەرناگیرێت، بێگومان ئەو كەموكوڕییانەش بەئەنقەست نییە ،پەرلەمانتارانیش بەشێكن لەهەرێم و لەالیەن هاواڵتییانەوە هەڵبژێردراون و گومان لەنیازپاكییان ناكرێت ،بەڵكو قسە و گومانەكان لەسەر ئەزموونەكانیانە". د .ڤ���اال ،س���ەرۆكی لیژن���ەی یاس���ایی پەرلەمانی���ش پێیوایە "زۆرجار كێش���ەی دەس���تەواژەمان لەنێوان زمانی عەرەبی و كوردی بۆ دروس���ت دەبێت ،زۆرجار زاراوەی ك���وردی نیی���ە ،ك���ە ش���وێنی زاراوە عەرەبیی���ەكان بگرێت���ەوە ،بۆی���ە
بەردەوام زاراوەی ت���ر بەكاردەهێنرێت، ئ���ەوەش وادەكات زیات���ر لەتەفس���یرێك هەڵبگرێت ،زۆرجاریش لەداڕش���تنەوەی عەرەب���ی یاس���اكان كێش���ە لەوەڕگێڕان دروس���ت دەبێ���ت ،ئەوەش مان���ای ئەوە نیی���ە داڕش���تنەوە عەرەبییەكان راس���ت ب���ن ،لەوانەی���ە كەموك���وڕی لەدەق���ە عەرەبییەكانیش هەبێت". هەرچی كاردۆ محەمەدە پێیوایە ئەركی پەرلەمانە زمانێكی كوردی یەكگرتوو بۆ یاس���ادانان دیاریبكات و دەڵێ "تائێس���تا نەتوانراوە یەكێتی زمانەوانی بۆ داڕشتنی یاساكان بەرهەم بهێنرێت ،بەڕای منیش كێشەكە لەئەركی حكومەت و سیستەمی سیاس���ی ئێمەی���ە ،ئەرك���ی پەرلەمان���ە بڕیارب���دات زمانی ك���وردی ببێتە زمانی بنەڕەتی یاس���ادانان ،ئەوەش پێویس���تی بەكارك���ردن و هاوڕاییبوون���ە لەگ���ەڵ یاساناسان ،بۆ داڕشتنی خشتەی زاراوە یاساییە پێویستەكان ،تاكو بتوانین پشت بەزمان���ی كوردی ببەس���تین" .پێش���یوایە ئەگەر پێش���تر گوترابێ���ت زمانی كوردی زمانێكی هەژارە ،ئێس���تا دوای 22ساڵ لەحكومڕانی خۆماڵی كاتی ئەوە هاتووە زمان���ی ك���وردی بكرێتە زمان���ی فەرمی یاسادانان. لێشاوی نوێی پڕۆژە یاساكان ماوەیەك���ی زۆر نی���ە خولی چوارەمی پەرلەمان���ی كوردس���تان دەس���تی بەدانیشتنە ئاس���اییەكانی خۆی كردووە و لەو ماوەیەشدا فراكسیۆنە جیاجیاكان بە "لێش���او و بەدەس���تە" پڕۆژە یاسایان خستۆتە بەردەم سەرۆكایەتی پەرلەمان، بەوت���ەی س���ەرۆكی لیژن���ەی یاس���ایی پەرلەمانیش تائێستا خوێندنەوەی یەكەم تەنها بۆ 29پڕۆژەیان كراوە. لەكاتێك���دا قس���ە لەس���ەر بوون���ی كەموكوڕی لەیاساكانی هەرێم دەكرێت، بوون���ی ئ���ەو ژم���ارە زۆرەی پ���ڕۆژە یاس���ا لەپەرلەمان بەمەترس���ی بۆ س���ەر پڕۆس���ەی یاس���ادانانی هەرێم دەزانرێت و پس���پۆڕانیش بەپێویس���تی دەزان���ن پەرلەمان بەوریاییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەو پڕۆژانەدا ب���كات ،كە دەخرێنە بەردەمی، ب���ۆ نەهێش���تنی ئ���ەو كەموكوڕییان���ەش بەپێویس���تی دەزان���ن پش���ت بەتوان���ای كەس���انی پس���پۆڕی دەرەوەی پەرلەمان ببەسترێت.
ناوخۆ
بەبۆچوون���ی فرس���ەت س���ۆفی ئ���ەو پ���ڕۆژە زۆران���ەی خراون���ە ب���ەردەم پەرلەمان دیاردەیەكی خراپ بوو و بۆنی هەڵبژاردنەكانیان پێ���وە دیاربوو ،دەڵێت "فراكس���یۆنەكان ملمالنێیان دەس���تپێكرد ب���ۆ ئ���ەوەی ه���ەر الیەن���ە و پ���ڕۆژەی زیاتر پێش���كەش بكات%85 ،یش���یان ئەو پرۆژان���ە ب���وون ،ك���ە لەخول���ی پێش���وو پێشكەش���كرابوون ،ئەمجارەش بەش���ێك لەفراكس���یۆنەكان وەك ماراس���ۆن هەوڵیان���دا و لەناو ئەرش���یفی پەرلەمان دەریانهێن���ا و دووب���ارە خس���تیانەوە بەردەم پەرلەم���ان ،ئەمەش دیاردەیەكی دروست نییە و لەگەڵ فراكسیۆنەكانیش قس���ەمان كردووە بۆ ئەوەی لەئاینددەدا بەهەماهەنگ���ی یەكت���ر كاربكەی���ن ،نەك وەك موزایەدەكردن". هەرچ���ی س���ەرۆكی لیژنەی یاس���ایی پەرلەمان���ە جەخ���ت ل���ەوە دەكات���ەوە، پێشكەش���كردنی ئ���ەو رێ���ژە زۆرەی پڕۆژە یاس���ا بەش���ێك ب���وو لەملمالنێی "نامەش���روع"ی نێ���وان فراكس���یۆنەكان، ئاماژە بەوەش دەدات ،كە بەشێكی زۆری ئەو پڕۆژە یاس���ایانە مەرجی پێویستیان تێ���دا نیی���ە بۆ ئەوەی وەك پڕۆژە یاس���ا ئەژم���ار بكرێ���ن .ڤ���اال فەری���د دەش���ڵی "پڕۆژە یاساكان لەڕووی زمانەوانییەوە كێش���ەیان تێدای���ە ،پ���ڕۆژەی واش هەیە بنەماكان���ی پ���ڕۆژە یاس���ای تێ���دا نییە و لەڕووی شێوەوە رەتدەكرێتەوە ،چونكە لەش���ێوەی توێژین���ەوە پێشكەش���كراوە، بەشێكیش���یان پێچەوان���ەی سیس���تەمی گش���تی و بنچینە دەستوورییەكانن ،بۆیە بڕی���ارە كۆبوونەوە لەس���ەر ئەو پڕۆژە یاس���ایانە ئەنجامبدەین ،كە خوێندنەوەی یەكەمی���ان ب���ۆ ك���راوە و ل���ەڕووی ش���ێوەوە مەرجی یاس���ایان تێدا نییە ،بۆ
"هەر بە بینینی پڕۆژە یاساكان بۆت دەردەكەوێت ،كە پڕۆژەی وەرگیراون و كوردستانی و عێراقی نین"
رەتكردنەوەیان". بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانیش پێویستە پڕۆژە یاسا لەالیەن ژمارەیەكی دیاریك���راوی ئەندامان���ی پەرلەمان���ەوە پێش���كەش بكرێ���ن ،ك���ە ژمارەی���ان ل���ە 10پەرلەمانت���ار كەمت���ر نەبێ���ت ،یاخود حكوم���ەت پ���ڕۆژە یاس���ا پێشكەش���ی پەرلەم���ان ب���كات ،بەم پێی���ەش بێت هیچ فراكسیۆنێكی ناو پەرلەمان مافی ئەوەی نییە بەناوی فراكس���یۆنەوە پڕۆژە بخاتە بەردەم پەرلەمان. چی بكرێت بۆ چارەسەركردن؟ لەئێستادا تەواوی رەخنەگران لەسەر ئ���ەوە كۆك���ن ،ك���ە پێویس���تە پەرلەم���ان ب���ۆ نەهێش���تنی ئ���ەو كەموكوڕییان���ەی لەیاس���ا و پڕۆژەیاس���اكاندا ه���ەن راوێژ بەكەس���انی ش���ارەزا و پس���پۆڕانی دەرەوەی پەرلەم���ان ب���كات و ل���ەڕووی زمانەوانیی و یاساییەوە ،سوود لەتواناو ئەزموونەكانی���ان وەربگرێت .س���ەرۆكی لیژنەی یاس���اییش باس لەوە دەكات ،كە سەرۆكایەتی پەرلەمان بڕیاری پێكهێنانی ژوورێكی بۆ كەسانی پسپۆڕ و شارەزای دەرەوەی پەرلەم���ان داوە ،تاكو هاوكار بن لەداڕشتنەوەی پڕۆژەیاساكاندا. لەمبارەی���ەوە كاردۆ محەم���ەد دەڵ���ێ "ئەو كەموكورتییانەی هەن پەیوەندییان بەئەزم���وون و كاركردن���ی خۆمان���ەوە هەیە ،كە نەتوانراوە س���وود لەكەس���انی بەئەزم���وون و بەتوان���ا وەربگیرێ���ت، مەرجی���ش نیی���ە تەنها پەرلەم���ان كاری داڕش���تنی یاس���ا بكات ،بەڵك���و دەكرێت س���وود لەئەزموونی كەس���انی پس���پۆڕ وەربگیرێ���ت ،بۆی���ە پێویس���تە پەرلەمان پش���ت بەتواناكان���ی كەس���انی ش���ارەزا و بەئەزموون���ی ب���واری زمانەوانی���ی و یاسادانان ببەستێت". ه���اوكات د .مەجی���د ك���ە پێش���تر و لەسەردەمی ئەیاد عەالوییدا پێنج یاسای ب���ۆ عێراق داڕش���تووە و لەچەند س���اڵی رابردووش���دا چەندین كۆڕ و سیمیناری لەب���ارەی كەموك���وڕی ن���او یاس���اكانی هەرێمی كوردس���تان ئەنجام���داوە ،دەڵێ "پێویس���تە ه���ەر یاس���ایەك دەردەچێت، پێ���ش پەس���ەندكردنی بەكەس���انێكی پسپۆڕ نیش���انبدرێت ،بۆ پێداچوونەوە و دیاریكردن���ی كەموكوڕییەكان���ی ،چونكە كاتێ���ك یاس���ا لەپەرلەمان پەس���ەندكرا،
"بەشێك لەو یاسانەی دەردەچن كەمئەزموونییان پێوەدیارە" ئیتر دەبێتە یاس���ای تەواوی كوردستان، نەك تەنها پەرلەمان ،بۆیە هەر یاسایەك كەموك���وڕی تێدابێ���ت ،بەخراپ بەس���ەر ناوبانگی حكومەت و واڵتدا دەش���كێتەوە و زیانی بۆ كۆمەڵگەدا دەبێت ،زۆركەس هەن ئەزموونی زۆریان هەیە و دەتوانن یاس���ای باش دابڕێژن ،بۆی���ە هیوادارین پەرلەم���ان پش���ت بەهاوكاری كەس���انی پس���پۆڕ ببەس���تێت ،ئ���ەوەش خزم���ەت بەهەمووان دەكات". هەرچ���ی فرس���ەت س���ۆفییە پێیوای���ە راوێژك���ردن بەكەس���انی ش���ارەزا و بەئەزم���وون ه���اوكار دەبێ���ت لەكەمكردنەوە و نەهێشتنی كەموكوڕیی لەپڕۆژە یاس���اكاندا ،دەش���ڵێت "پێویستە ئەندامانی پەرلەمان و لیژنە پسپۆڕەكان زیات���ر خۆی���ان ماندوو بك���ەن و هەوڵی كۆكردنەوەی رۆش���نبیریی زیاتر بدەن، ب���ۆ ئ���ەم مەبەس���تەش ب���ەراوردكاری لەنێ���وان یاس���اكان و س���وودوەرگرتن لەیاسای واڵتانی تر گرنگە بۆ نەهێشتنی ئەو كەموكوڕییانە". الی خۆی���ەوە د .ڤ���ااڵ جەخ���ت ل���ەوە دەكات���ەوە ،ك���ە لیژنەكەی���ان تێك���ڕای هەوڵ���ی خ���ۆی داوە بۆ نەهێش���تنی ئەو كەموكوڕییانە ،دەش���ڵێت "س���ەرۆكایەتی پەرلەمان دەیەوێت بۆردێك لەكەس���انی شارەزا و پسپۆڕی یاسایی و زمانەوانی دروس���ت بكرێ���ت ،ب���ۆ هاوكاریكردن���ی لیژنەی یاسایی و سەرۆكایەتی پەرلەمان بۆ نەهێش���تنی كەموكوڕیی���ەكان .منیش وەكو س���ەرۆكی لیژنەی یاسایی تێبینی زۆرم لەسەر پڕۆژەیاساكان هەبوو ،بۆیە لەگەڵ سەرۆكایەتی پەرلەمان گفتوگۆمان لەسەر ئەوە كرد ،كە ئێمە خوێندنەوە بۆ هیچ پڕۆژەیەك ناكەین ،ئەگەر بەفلتەری لیژنەی یاس���اییدا تێنەپەڕێ���ت ،بەاڵم ئەو 29پڕۆژە یاس���ایانەی خوێندنەوەیان بۆ كراوە بەفلتەری ئێمەدا تێنەپەڕیوون".
ژمار ه 255
31 2014/11/22
(سیدرەس ئەنتربرایزس)ی وەرگر پرۆژەكانی وزەی زیرەكی بەرفراوانتر دەكات بە هاوبەشی لەگەڵ S&T AG دوبەی 13ی نۆڤەمبەری : 2014كۆمپانیای (سیدرەس ئەنتربرایزیسی وەرگر) كە كۆمپانیایەكی فرە چاالكییە رایگەیاند ،بەشێكی زۆری پشكەكانی كۆمپانیای (ت������ۆڕی خزمەتگوزاریەكانی وزە NESی دەس������تكەوتووە كە ب������ەم دواییە دامەزراوە بە هاوبەش������ی لەگەڵ S&T AGئەویش كۆمپانیایەكی پێش������ەنگی بەرهەمهێنانی سیستمەكانی تەكنۆلۆژیای زانیارییە لە نەمسا و ئەوروپا. كۆمپانیای NESدامەزرا دوای ئەوەی S&Tو AGو سیدرەس������ی وەرگر یەكەی نوێكردن������ەوەی ت������ۆڕی (ژمێریارە زیرەك������ەكان و تۆڕی زیرەكی) ل������ە كۆمپانیای ئەشیلۆن ( )Echelonكڕی كە بارەگاكەی لە كالیفۆرنیایە لە واڵتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و لە رێگای ئەم كۆمپانیا نوێیە( ،س������یدرەس ئەنتربرایزیسی وەرگر) چووە نێو رێكەوتنێكی هاوبەش������ی لەگەڵ S&Tو AGو ئەس������ترۆی وەرگر كە لە 30ی سێپتێمبەری 2014واژۆ كرا. (سیدرەسی وەرگر) پشت بە شێوازی هاوبەشی فرەالیەن دەبەستێت لەگەڵ الیەنە پەیوەندارە خۆجێی و هەرێمی و جیهانییەكان ئەویش لە رێگای دامەزراندنی پرۆژەی هاوب������ەش ،هەروەها كار دەكات بۆ دامەزراندنی دەزگای درووس������تكردنی تایبەت بە NESبۆ ژمێریارە زیرەكەكان بە هاوبەش������ی كردن لەگەڵ كەرتی گشتی لە رێگای دەس������تە تایبەتمەندەكان یان لە رێگای كەرتی تایبەت لە رێگای هاوبەش������ە خۆجێی و نێودەڵەتیی������ەكان بە ئامانجی خزمەت كردن و پێش������كەش كردنی هاندەرێكی زیاتر بۆ ناوچەكە. بەم بۆنەیەوە غەیس مازی س������ەرۆكی ئەنجوومەنی ئیدارەی سیدرەس������ی وەرگر وتی :ئەم كارە هاوبەش������ە هەنگاوێكی س������تراتیژییە بۆ سیدرەسی وەرگر كە هەنگاو دەنێت لەس������ەر ئەو دەرفەتە گرنگ������ە لەو ناوچەیەی كە خزمەتی تێدا پێش������كەش دەكات ،ب������ە گەڕان������ەوە بۆ پەیوەندی مێژووییمان لەگەڵ ه������ەر یەكە بە كۆمپانیای "ئەش������یلۆن" و "یۆبیترونیكس" بۆ سیس������تمەكانی چارەسەری ،GmbHلەوانەیە ئەم رێكەوتننامەیەی نێوان " "S&Tو"سيدرس������ی وەرگر ،توانا و چاالكی هەردوو ال بەهێز و پتەوتر بكات ،بەر لە هەڵبژاردنی (ئەش������یلۆن) وەك هاوبەش������ێكی ستراتیژی تۆڕە زیرەكەكان ،سیدرەس������ی وەرگر جەختی لەس������ەر وەبەرهێنان كردووە لە تاقیكردنەوەی هەموو ژمێریارە پێش������كەوتووەكانی ژێرخانی ،بەم پێی������ەش هەڵیبژارد دوای ئەوەی ئەنجامەكان دەریانخست كە باشترین تەكنۆلۆژیای بەردەستە لەم بوارە. لەالیەن خۆیەوە هانس نیدیرهۆسر سەرۆكی جێبەجێكاری كۆمپانیای S&Tوتی: دەس������تكەوتنی یەكەی نوێكردنەوەی تۆڕی سەر بە كۆمپانیای شەیلۆن هەنگاوێكی گرنگە لەالیەنی تواناكانمان لە وزەی زیرەك و بڕوا بوونمان بەو هەالنەی لەبەر دەستدان بۆ پەرەپێدانی ژمێریارە زیرەكەكان و بێگومان بەكارهێنەران چارەسەری تەواویان دەوێ لەگەڵ مامەڵە كردن لەگەڵ ئەواەی كە ش������ارەزاییەكی تەواویان هەیە لەگەڵ تیمی كاری پس������پۆر بۆ دابینكردنی ئەم چارەس������ەریە داهێنراوانە بە سەركەوتوویی ،ئێمە هەوڵ دەدەین بەرنامەی جێبەجێكاری سەر بە NESلەگەڵ بەرنامەی زیرەكی ،S&T بەمەش ئەو چارەس������ەرانەی پێشكەشیان دەكەین بە هاوبەشانمان لە ئەوروپا و جیهان باشتر دەبێت. چوارچێ������وەی كاری NESزۆر ل������ە چاالكیی������ەكان دەگرێتەوە ل������ە پەرەپێدان و بەرهەمهێن������ان تا دەگاتە فرۆش������تن و گەیاندنی بەرهەم������ەكان و پێوانە و چاودێری كردن������ی كۆنتڕۆڵ كردن لە رێگای تۆڕەوە ،هەروەها گرێبەس������تەكە گواس������تنەوەی توێژینەوە و دەزگاكانی پەرەپێدان لە س������یلیكۆن فال������ی لە كالیفۆرنیا و فارگۆ لە
32ژمار ه 2014/11/22 255
داكۆتای باكوور و تیمی پسپۆر و ئەندازیارانی سەر بە یەكەی نوێكردنەوەی تۆڕەكان كۆمپانیای ئەش������یلۆن دەگرێتەوە ،سەرەڕای دەزگاكانی پەرەپێدان لە ئەمریكا، بنكەیەكی پەرەپێدانی لە ش������اری لینزی نەمس������ا كردۆتەوە ،هەروەها تەكنۆلۆژیای هێڵی پەیوەندی كارەبایی هاوچەرخ PLCبەكاربێنێت ،لێرەش������دا پێویستە ئاماژە بەوە بكەین كە زیاتر لە 34ملیۆن ژمێریاری زیرەك لە سەرتاسەری جیهان تەكنۆلۆژیای ئەشیلۆن بەكاردەهێنێت. لە الیەكی دیكەوە بۆ دانیلسۆن سەرۆكی ئەنجوومەنی ئیدارەی OSGP Alliance و س������ەرۆكی بەش������ی SEAS-NVEرایگەیاند :بەو س������یفەتەی سەرۆكی (OSGP )Allianceم خۆش������حاڵم كە ئەندامە جێبەجێكارییەكان " "NESدەبینم كۆمپانیایەكی سەربەخۆ رادەگەیەنن كە ئامانجی دابینكردنی چارەسەرە زیرەكەكان بۆ ئەوەی كەرتی وزە پێش������بخەن و وەك بەكارهێنەرێك خۆشحاڵم كە پالنێكی ئاشكرای كار هەیە و بە پەرۆشەوەم بۆ كار كردن لەگەڵ تیمێكی پسپۆر و پیشەگەر. لە كۆتاییدا مازی وتی " :لەمیانەی پالنەکانمان بۆ ساڵی ،2015کار بۆ دانانی کارگەیەک بۆ بژمێری زیرەک لەناوچەکەدا دەکەین وبۆ ئەم مەبەستەش دەستمان بەدانوس������تاندن کردووە لەگەڵ کەسانێک کە ئەگەری ئەوەیان هەیە هاوبەشمان بن لەم پرۆژەیەدا". پرۆژەکانی وەبەرهێنانی "سیدرەس" هەمیشە لەگەڵ ستراتیژی تایبەتیدا هاوشانە کە ئامانجی ئەوەیە ببێتە سەرچاوەی یەکەمی چارەسەری تەکنەلۆژیا لەناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست وباکووری ئەفریقیا .ئەو ستراتیژەش وای لێکرد هاوبەشیەکی دوورە مەودا لەگەڵ یەکێک لەگەورەترین کۆمپانیاکانی نیمچە کیشوەری هیندی بونیاد بنێت کە کۆمپانیای تاتا دەلهیە بۆ دابەشکردنی وزەی دەستنیشانکراوە ،کە پرۆژەیەکی هاوبەش������ە لەنێوان کۆمپانیای تاتا وحکومەتی دەلهی .ئەم هەنگاوەش پەیوەندی نێوان هەروو کۆمپانیای "س������یدرەس ئەش������یلۆن هێنایە دی کە دە س������اڵ لەمەوبەر دامەزرا وبووە یەکێک لەپێش������ەنگەکانی کەرتی تەکنەلۆژیای زانیاری وتۆڕە زیرەکەکان .لەالیەکی دیکەش������ەوە یوبیترونیکس بۆ سیستەمی چارەسەری ،GmbHس������ەرچاوەیەکی دیکەی پێشەنگە بۆ چارەسەری تەواو بۆ بەڕێوەبردنی وزە وتۆڕە زیرەکەکان وتوانی بەشێوەیەکی سەرەکی تواناکانمان وتوانی دوایین زنجیرەی خزمەتگوزاری تەواو بەدەستبێنێت. لەبارەی سیدرەسەوە سيدرس ( )www.cedrus.netکۆمپانیایەکی تایبەتی فرە چاالکیە .هەروەها ئەم کۆمپانیایە بەوە بەناوبانگە کە توانیویەتی بەش������ێکی زۆری کار وخزمەتگوزاری راوێژکاری رووماڵ بکات بەتایبەتی لەبواری وزەدا .س������تراتیژی ئەم کۆمپانیایەش دوورەمەودا ودرێژخایەنە بۆ وەبەرهێنان لەبواری وزەی نوێکراوەوە هەروەها ئیدارەکردن ودابەش������کردنی تەکنیکەکانی وزە ،AMI ،هەروەها چارەسەریەکانی تۆڕی زیرەک وتەکنەلۆژی������ای بەرز (،ICT، ISPچارەس������ەری زیرەکی م������ااڵن ،هەروەها پرۆگرام وپەیوەندیەکان) .هەروەها س������یدرەس لەهەگبەیدایە خزمەتگ������وزاری بەڵێندەرایەتی بێنێتە ئاراوە (ژێرخان ئابوری ونیشتەجێبوون) وبەرهەم وچارەسەری کارۆمیکانیکی وخزمەتگەتگوزاری خاوێنکردن وچاککردنەوە وئیدارەکردنی بەش������ەکان وبەرگری وئاس������ایش(تایبەتمەند لەبواری کەلوپەل ومەشق) وخزمەتگوزاری گواستنەوە(ئیدارە ونۆرەی������ی زەمینی فڕۆکەخان������ەکان) ومیوانداری(هۆتێل وریس������تۆرانت وجیاوکی بازرگانی وخۆراک). NES
كۆمەاڵیەتی
ئەو ژنانەی زێدەڕۆیی پیاوە مەشروبخۆرەكانیان ژیانی لێ تاڵ كردوون ژمار ه 255
33 2014/11/22
كـۆمـەاڵیـەتی
خواردنی شەیتان! ئایا بە نەگوتنی (بسم اللە) شەیتان نانمان لەگەڵ دەخوات؟!
سەنگەر زراری
هەن���دێ ب���اوەڕی ب���او و ئیش���كالیی لەبارەی شەیتانەوە: لەكۆمەڵگای ئێمەی موس���وڵماندا گەلێك قس���ە لەبارەی ش���ەیتانەوە دەكرێ و گەلێ باوەڕ دروس���ت ب���ووە ،كە رەنگ���ە نەزانین س���ەرچاوەكەی كوێیە و تاچەند راس���ت و دروس���تە ،لێرەدا قس���ە لەسەر هەندێك لەو باوەڕ و ئیشكالییەتانە دەكەین ،كە زۆر باو و جێگای گرنگیپێدانن. ئای���ا بەنەگوتن���ی (بس���م اللە) ش���ەیتان نانمان لەگەڵ دەخوات؟ زۆر ج���ار گوێمان ل���ەوە بووە كە ئەگەر یەكێ���ك پێش دەس���پێكردنی خواردن ،ناوی خ���وا نەهێنێ و (بس���م الل���ە) ن���ەكات ،ئەوا شەیتان خواردنەكەی لەگەڵ دەخوات .ئەمە لەكاتێكدای���ە هیچ كەس���ێكمان نابینێ ئەگەر خواردنێ���ك بخ���وا و ن���اوی خوای لەس���ەر نەهێنرابێ ،بڕەكەی كەم بێتەوە ،كەواتە ئایا ئەم قس���ەیە راستە؟ ئەگەر راستە مەبەست چییە لێ���ی و بەڵگە چییە؟ ئەگەر راس���تیش نییە لەكوێوە هاتووە؟! تەبەڕان���ی و چەن���د زانایەك���ی دی دەگێڕن���ەوە "پیاوێك ل���ەالی پێغەمبەر (د.خ) نانی دەخوارد ،لەدوا پاروودا گوتی "بس���م الل���ە اولە و اخرە" .پێغەمب���ەر فەرمووی "تا
34ژمار ه 2014/11/22 255
ئەو كاتەی گوتی اولە و اخرە ،شەیتان هەر نانی لەگەڵدا دەخوارد ،بەاڵم دواتر شەیتان رش���ایەوە و هەم���وو ئ���ەوەی هێنایەوە ،كە خواردبووی" .لەریوایەتێكی دیكەدا هاتووە "شەیتان هەر لەگەڵی دەخوارد تا ئەو كاتەی ناوی خوای گەورەی هێنا ،ئەوكات هەموو ئەوەی هێنایەوە كە لەسكیدا بوو". زانای���ان لەبارەی ئ���ەم فەرموودەیە رای جیاوازی���ان هەیە ،هەن���دێ لەزانایان دەڵێن: ئەم فەرموودەیە راس���تییە ،مەبەستیش لێی خ���ودی خواردنەك���ە نییە ،بەڵكو مەبەس���ت ئەو بەرەكەتە رۆیش���تووەیە ،كە لەئەنجامی "بس���م الل���ە نەك���ردن"ەوە روودەدات ،واتا مەبەستەكە كەمبوونەوە و خواردنی خودی خواردنەكە نییە ،بەڵكو وەكو ئەوەیە لەسكی ش���ەیتاندا بەرەكەتێ���ك وەك���و ئەمانەتێ���ك هەبێت و بە "بس���م الل���ە كردن" بەرەكەتەكە ب���ۆ خواردنەك���ە دەگەڕێت���ەوە .هەرچەندە تێبینی ئەوەش بكەین ،كە خواردن بە "بسم الل���ە نەكردن" ،بڕەك���ەی كەمن���اكات ،بەاڵم بەرەكەتەك���ەی كەمدەكات ،ی���ان بەتەواوی بەرەكەتی نامێنێ. بەاڵم زۆربەی زانایانی فەرموودە دەڵێن ئ���ەم فەرموودەی���ە الوازە و وەرناگی���رێ، ئیمامی ئەلبانی���ش لەدیاریكردنی فەرموودە
الوازەكان���ی ناو كتێبی (ری���اض الصالحین) دا ،ئەمەی بەیەكێك لەفەرموودە الوازەكان داناوە. فەرموودەیەكی تر هەیە ئیمامی موسلیم ریوایەت���ی ك���ردووە و دەفەرم���ووێ "جابر رەزای خ���وای لەس���ەر بێ���ت فەرم���ووی پێغەمب���ەر (د.خ) فەرمانی پێدەكردین كە (لە كات���ی خواردن���دا) دەوری قاپەكەش (دوای تەواوبوونی خواردنەكە) بەپەنجە دالێس���ین و پەنجەمان بلێسینەوە ،دەیفەرموو :چونكە ئێوە نازانن پیت و بەرەكەتی خواردنەكانتان بەكامەوەیەتی". لەگێڕانەیەك���ی دیك���ەدا موس���لیم رەزای خوای لەس���ەر بێ���ت دەڵێ پێغەمب���ەر (د.خ) دەیفەرم���وو "ئەگ���ەر پ���ارووی كەس���ێكتان بەرب���ووەوە ،باهەڵ���ی بگرێت���ەوە و پاك���ی بكاتەوە لەئازار و شتی وا و ئینجا بیخوا و نەیهێلێتەوە بۆ شەیتان ،كە لەنان خواردنیش لێبووەوە ،با لەپێشدا پەنجەكانی بڵێسێتەوە، ئەوساكە ئەگەر ویستی با بەخاولی دەستی بس���ڕێتەوە .چونك���ە ئ���ەو نازان���ێ پی���ت و بەرەكەتی خواردنەكەی بەكامەوەیەتی". لەگێڕانەوەیەكی دیكەی موسلیمدا هاتووە ك���ە پێغەمبەر (د.خ) فەرموویەتی "ش���ەیتان بۆ هەم���وو كاروبارێكت���ان دێ بەالتەنەوە،
كـۆمـەاڵیـەتی
شوناسی شەیتان
هەوڵێك بۆ ناسینی شەیتان ()6
ج���ا ب���ۆ زیان���ی ئێوەبێ ی���ان بۆ س���وودی خۆی ،تەنانەت لەكاتی نانخواردنیشدا دێت ب���ۆ التان ،ج���ا ئەگ���ەر پ���ارووی یەكێكتان بەرب���ووەوە ،ب���ا پاك���ی بكاتەوە لەئ���ازار و ش���تی وا و ئینجا بیخوات و نەیهێڵیتەوە بۆ شەیتان". لێرەدا پرسیار ئەوەیە ،ئایا ئەگەر پارووێك بەرب���ووەوە ب���ۆ ش���ەیتان دەمێنێت���ەوە؟! وەك���و ئ���ەوەی لەفەرموودەك���ەدا هاتووە؟! لەس���ەر ئەمە زانایان رای جیاوازیان هەیە، لەس���ەر مان���ای (نەیهێڵێتەوە بۆ ش���ەیتان)، هەندێكی���ان وای ب���ۆ دەچن كە ئ���ەم وتەیە مانای گوێڕایەڵی ش���ەیتان و لەدەس���تدانی نیعمەتی خوایە ،كە پێویس���ت نییە ش���ەیتان س���وود لەوە وەرگرێ بەندەیەك بەرامبەر نیعمەتەكان���ی خوای خ���ۆی كەمتەرخەم بێ و س���وود لەنیعمەتەكان���ی وەرنەگرێ .واتا زانایان پێیانوایە مانای (بەجێنەهێش���تن بۆ ش���ەیتان) ئەوەیە ،مرۆڤ ناب���ێ گوێڕایەڵی ش���ەیتان ب���كات ،لەبەهەدەردان���ی نیعمەتی خ���وا ،چونك���ە ئەم���ە كاری ش���ەیتانە ،ك���ە هەمیش���ە كردەوەی نابەجێ دەكات و دژی نیعمەتەكان���ی خ���وای گەورەی���ە ،واتا مەرج نییە ش���ەیتان خواردنەكە بخوات .هەروەها هەڵنەگرتن���ەوەی خ���واردن (ئەگ���ەر پی���س
نەبووبێ) نیش���انەی خۆبەگ���ەورە زانینە و ئەمەش كردەوەی ش���ەیتانە و بەپێی ئایینی ئیسالم مرۆڤی موس���وڵمان نابێ لووتبەرز بێ و خۆی بەگەورە بزانێ و الس���ایی ئەم سیفەتانەی شەیتان بكاتەوە. خواردنی شەیتان: بەهۆی ئەوەی س���ەرچاوەی باسكردنی ش���ەیتان بەپلەی یەكەم و ب���ەوردی ،ئایینە، بۆیە تەنیا دەتوانین لەئایینەوە بابەتێكی لەم ج���ۆرە ببینینەوە ،كە ئایا ش���ەیتان خواردن دەخ���وات؟ ئەگ���ەر بەڵ���ێ ،چ���ی دەخوات و چۆنی دەخوات؟!
ئەو فەرموودەیەی باس لەوە دەكات بە نەگوتی (بسم الله) شەیتان نان لەگەڵ كەسەكە بخوات، بە فەرموودەیەكی الواز لەقەڵەم دەدرێت
بەو پێیەی كە پێغەمبەر (د.خ) فەرموویەتی "ئەگ���ەر پ���ارووی كەس���ێكتان بەربووەوە، باهەڵ���ی بگرێت���ەوە و پاكیبكات���ەوە لەئازار و ش���تی وا و ئینج���ا بیخ���وا و نەیهێلێتەوە ب���ۆ ش���ەیتان" .ئیبن حەجەر دەڵ���ێ "ئەوەی شەیتانیش خواردن دەخوات ،پێچەوانە نییە لەگەڵ راس���تیی و عەقڵی���ش قبوڵی دەكات". لەفەرموودەیەك���ی دیك���ەدا دەفەرم���ووێ "ئەگ���ەر یەكێكت���ان نان���ی خ���وارد ی���ان خواردنەوەیەك���ی خواردەوە ،با بەدەس���تی راس���ت بیخ���وات و بیخوات���ەوە ،هەروەه���ا بەدەس���تی راس���ت وەریبگرن و بەدەس���تی راست بیبەخشن ،چونكە شەیتان بەدەستی چ���ەپ دەخوات و دەخواتەوە و بەدەس���تی چەپ دەبەخش���ێ و وەردەگ���رێ" .ئەم دوو فەرموودەی���ە ئ���ەوە بەدی���ار دەخ���ەن ،ك���ە شەیتانیش دەخوات و دەخواتەوە و ئیمامی نەوەویش دەڵێ "ئەم فەرموودەیە ئاماژەیە بۆ ئ���ەوەی ش���ەیتان خ���واردن دەخوات و خواردنەوە دەخواتەوە". ب���ەاڵم س���ەبارەت بەچۆنییەتی خواردنی ش���ەیتان و ئەوەی ش���ەیتان چی دەخوات، ئ���ەوە لەبابەت���ە غەیبییەكان���ە و ب���ۆ مرۆڤ رووننەبۆت���ەوە و هی���چ بەڵگەیەك���ی یەكالكەرەوە بۆ ئەم مەبەستە نییە.
ژمار ه 255
35 2014/11/22
كـۆمـەاڵیـەتی
پایسكیل بۆ كچان عەیبەیە كچێك :بەشێكی خەتای خۆمانە و گوێ بەو نەریتانە دەدەین و ئەو ترس و شەرمە ناشكێنین
محەمەد هەسنانی
36ژمار ه 2014/11/22 255
لەكۆمەڵگا پێشكەوتووەكان ،لێخوڕینی پایس���كیل بەكارێك���ی ئەرێن���ی و جێگای دەستخۆشی دادەنرێت ،چونكە پایسكیل هەم دۆستی ژینگەیە و هەم لێخوڕینیشی ج���ۆرە وەرزش���ێكە ب���ۆ م���رۆڤ .ب���ەاڵم لەكۆمەڵ���گای ئێم���ەدا پایس���كیل تەنیا بۆ كوڕان و ئەویش لەتەمەنێكی دیاریكراودا ئاس���اییە ،وەك���و ت���ر كارێك���ی نامۆی���ە بەكۆمەڵگا ،بەتایبەت بۆ ئافرەتان. لەك���ۆاڵن و س���ەرجادە و ش���ەقامە گشتیەكان ،جاروبار گەنجێكی كاسبكار، بەدەگمەنی���ش پیاوێك���ی كام���ڵ بەس���ەر پایس���كیلێكەوە دەبینی���ن ،ب���ەاڵم هەرگیز كچێ���ك بەرچ���او ناكەوێ���ت پایس���كیل لێبخوڕێت .گەر ش���تێكی واش رووبدات، وەك سەیر و سەمەرە دێتەبەرچاو. كچان پێیانوایە لێخوڕینی پایس���كیلیش وەك زۆر كار و رەفتاری تر ،لەئافرەتان بەگش���تی قەدەغەیە .هەرچ���ی لێخوڕینی پایسكیلیش���ە ،نەتەنیا بۆ كچان ،بەڵكو بۆ كوڕانیش تەنی���ا لەتەمەنێكی دیاریكراودا رێگاپێ���دراوە .كچە راگەیاندنكار ش���ەیما جاف دەڵێ "پاس���یكیل كە بۆی یەكەمجار دروس���تكراوە ،لەسەری نەنوسراوە دەبێت ب���ەس رەگەزی نێر بەكاری بهێنێ���ت .ب���ەاڵم لەكۆمەڵ���گای ئێم���ە پ���ەروەردەی بنە ڕ ە تیم���ا ن پەروەردەیەكی تەندروس���ت ، نی���ە
ه���ەرزوو لەمنداڵیەوە ك���چ و كوڕ فێری جی���اوازی رەگەزی���ی دەكرێ���ن ،بەبیانوو و پاس���اوی الواز و ب���ێ بنەم���ا" .لەگ���ەڵ ئەوەش���دا پێیوای���ە پایس���كیل تەنان���ەت ب���ۆ رەگ���ەزی نێری���ش ت���ا تەمەنێك���ی دیاریك���راو رێگەپێ���دراوە و دەش���ڵێ "كەمی بەكارهێنانی پایس���كیل پەیوەندی بەكەلتوور و رۆش���نبیریی نانەتدروستی كۆمەڵگامانەوە هەیە". كچە شاعیر گوڵباخ بەهرامی لەبارەی لێخوڕین���ی پایس���كیل لەالی���ەن كچانەوە ب���ۆ س���ڤیل ئام���اژەی ب���ەوەدا "ئ���ەوەی لەكۆمەڵگای ئێمەدا دەبینرێت س���ەبارەت بەجیاوازی نێوان رەگ���ەزەكان ،چەندین خوێندنەوە هەڵدەگرێت .پێكهاتەی كۆمەڵگا و دابەش���بوونی ژیانی هاوبەش لەنێوان دوو رەگ���ەز ،پێوەندییە كۆمەاڵیەتییەكان و دەسەاڵتی بەڕێوبەری كۆمەڵگا و فیكر و ئایدۆلۆژی���ای بااڵدەس���ت ،كاریگ���ەری راس���تەوخۆیان لەس���ەر بیركردن���ەوەی تاكەكان���ی هەی���ە .پێموای���ە بەشێكیش���ی ب���ۆ روانینی ئاف���رەت بەرامب���ەر بەخۆی دەگەڕێتەوە" .گوڵباخ هۆكارێكی مانەوەی ئافرەت���ان لەن���او چوارچێ���وەی عەیب و شەرمدا بۆ خودی خۆیان دەگێڕێتەوە و دەڵێ "هەندێجار ئ���ەوە ئێمەین پێش ئەو نەریتانە دەكەوین و ترسمان لەدەرچوون لەبازنەی داخراوی كۆمەڵگاكەمان هەیە. دەبینین ژنانی كۆمەڵگا پێشكەوتووەكانی جیه���ان س���نووری بۆش���اییەكانی نێوان زەمین و ئاسمانیشیان بڕیوە و لەوپەڕی باوەربەخۆب���وون و پێش���كەوتندان، ب���ەاڵم الی ئێمە لێخوڕینی پاس���كیل یان سەركەوتن لەس���ەر ماتۆڕسیكلت عەیبە و بڤەی���ە بۆ ژن���ان ،هێش���تا نەمانتوانیوە قەناع���ەت بەبەرانبەرەكانم���ان بێنین ،كە
كـۆمـەاڵیـەتی
دەبێ���ت (ژن) ب���ەر لەرەگەزی پێناس���ەی بكەین ،دەبێ وەك مرۆڤ لەچوارچێوەی بەها مرۆڤایەتییەكاندا بخوێندرێتەوە". هەوراز ئەحمەد كچە راگەیاندنكارێكی ت���رە ،پێیوایە ن���ە تەنیا لەكاری س���ادەی رۆژان���ەی وەك لێخوڕین���ی پایس���كیلدا، بەڵكو لەهیچ ئاس���تێكدا جیاوازی لەنێوان نێر و مێدا نیە .ئەو بۆ س���ڤیل گوتی "من وەك ئافرەتێك هیچ جیاوازیەك لەبەینی ئاف���رەت و پیاوان���دا نابین���م .لەئێس���تادا ژنان لەس���ەنگەرەكانی ش���ەڕدا بەرگری لەنیش���تیمان دەك���ەن ،بەرخۆدان���ی ژنان دەنگدانەوەی جیهانیی بەدوای خۆیداهێنا. ب���ەاڵم بەداخ���ەوە لەكۆمەڵ���گای ئێم���ەدا تائێستا ئافرەت بەپلە دوو سەیر دەكرێت و توندوتیژی بەرامبەر دەكرێت و لەگەلێك لەمافەكان���ی بێب���ەش ك���راوە .نەنان���ەت لەبابەتێك���ی وەك لێخوڕینی پایس���كیلدا، پاس���كیل تەنها بۆ پیاوان نەكراوە ،كەچی كاتێك ژنێك بەپاس���كیلەوە بەشەقامێكدا بڕوات ،رووبەرووی هەزار تانە و توانج دەبیت���ەوە ،بۆیە دەبێ ئافرەتان گوێ بەم قس���انە نەدەن ،هەمیش���ە ه���ەوڵ لەپێناو ئازادی زیاتر بۆ خۆیان بدەن". بەشار عەزیز ،رۆژنامەنووس ،پێیوایە لەبنەڕەت���دا ،نە بۆ ژن و نە بۆ پیاو ،هیچ عەیبەێكی تێدا نییە پایس���كیل لێبخوڕێت، بەاڵم الی ئێمە هێش���تا نەبووەتە كلتوور. بەش���ار دەڵێ "الی ئێمە هێشتا پیاوانیش الیان عەیبەیە پاس���كیل لێبخوڕن ،چ جای ئافرەت ،بەداخەوە دەبینین لەزۆربەی شار و ش���ارۆچكەكان ژمارەی ئۆتۆمبێلەكان لەژم���ارەی كەس���ەكان زیات���رە ،هی���چ بیرم���ان لەكاریگەرییە خراپەكانی زۆری ژمارەی ئۆتۆمبێل نەكرۆدتەوە" .دەشڵێت "پێویستە كار لەسەر ئەوە بكرێت پاسكیل لێخوڕین بكرێت بەكلتوور ،لەبری ئەوەی فەرمانبەر و دوكاندار بەئۆتۆمبێل برۆنە س���ەركار و ئ���ەو هەم���وو جەنجاڵیی���ە دروس���ت بكەن ،با بەپاسكیلێك بچن ،كە ه���ەم بۆ جەس���تەی خۆیان و هەمیش بۆ ژینگە كاریگەری باش���ی هەیە" .لەبارەی كچانیش���ەوە دەڵێ���ت "لەكۆمەڵگەی ئێمە س���ەختە كچ بتوانێت پاسكیل لێبخوڕێت، ت���ا نەبێت���ە كلتوور و ش���تێكی ئاس���ایی، چونك���ە رەنگە هەم لەناو خێزانەكانیان و هەمی���ش لەناو كۆمەڵگە تووش���ی تانە و تەشەر ببنەوە".
لەسەر ژنهێنان باوكی دەكوژێت دهۆك گەنجێكی نیش����تەجێی پارێزگای دهۆك ،كە هاوكات ئەفسەری یەكێك لەدەزگا ئەمنییەكانی ئەو ش����ارەیە ،باوك����ی دەكوژێ����ت و دواتر بۆ ماوەی 10ساڵ زیندانی سزادەدرێت. بەپێی لێكۆڵینەوەكان هۆكاری كوش����تنەكە ئەوە بووە ،باوكەكە ویس����تویەتی ژنی دووەم بهێنێ����ت ،بەاڵم كوڕەك����ەی رێگر بووە و دواتر بۆتە دەمەقاڵێیان ،بەو هۆیەوەش تۆمەتبارەكە بەفیش����ەكی دەمانچەك����ەی ،باوك����ی خ����ۆی دەكوژێت. تۆمەتب����ار ،تەمەن����ی 30س����اڵە و ك����وڕی گ����ەورەی ب����اوك و دایكییەت����ی ،كاتێك باوكی باسی هێنانی ژنی دووەمی كردووە ،لەكاتێكدا دایكی نەخۆش����ەو لەس����ەر جێكەوتووە ،توڕە دەبێ����ت و لەگ����ەڵ باوك����ی ناكۆك����ی دەكەوێتە نێوانی����ان ،دواجار ئ����ەو ناكۆكییە بەكوش����تنی باوكی كوڕەكە كۆتایی دێت. باوكەك����ە ب����ەر لەگی����ان لەدەس����تدانی لەنەخۆشخانەی فریاكەوتنی دهۆك بەپۆلیسی راگەیاندبوو ،كە ئ����ەو لەالیەن كوڕی خۆیەوە پێك����راوە ،هەرلەوێ س����كااڵی دژی كوڕەكەی تۆماركرد و داوایك����رد مافی نەخورێت ،بەاڵم دوای چەند كاتژمێرێكی كەم گیانی لەدەستدا. لەدەس����تپێكی دانیش����تنی دادگادا برایەك����ی تۆمەتبارەك����ە رایگەیان����د "ك����ە باوك����م باس����ی ژنهێنانی كرد ،ب����را گەورەكەم قبوڵی نەكرد و داوای لێكرد ژن بۆ من بهێنێت ،چونكە بەقسەی براكەم تەمەنی ژنهێنانی من بەس����ەرچوو بوو و پێویست بوو كە خێزان پێكەوە بنێم". ئەگەرچ����ی ئ����ەو ش����ایەتحاڵە ك����ە ب����رای بكوژەكەی����ە ،لەس����ەرەتای دەمەقاڵێی نێوانیان لەماڵەوە نەبووە ،بەاڵم وەك خۆی باسی دەكات خوش����كەكەی پەیوەندی پێوەكردووە و كاتێك گەڕاوەتەوە ماڵ بینویەتی باوكی كالشینكۆفی
بەدەس����تەوەیە و براكەشی دەمانچە ،دەڵێ "زۆر هەوڵمدا ش����ەڕ نەكەن و كەس نەكوژرێت ،بەاڵم بینی����م باوكم بەبرینداری كەوتە س����ەر زەوی و لەو نێوانەدا منیش برینداربووم". ئەو كوڕە نایش����ارێتەوە ،كە باوكی بەردەوام ت����وڕە ب����ووە و زۆر جاری����ش ئەم����ە بۆتە هۆی پەیدابوونی ش����ەڕ و ئاژاوە لەنێو خێزانەكەیاندا، هەروەها بەرگری لەبراكەی كرد ،كە لەقەفەسی تۆمەتباری����دا ب����وو و پێیوایە ،كە باوكی لەس����ەر حەق نەبووە. هەرچی خوشكی تۆمەتبارەكەیە ،كە بەچاوی خ����ۆی رووداوەك����ەی بینی����وە ،پاڵپش����تی باوكی دەكرد ،ئەو ب����ەدادوەری لێكۆڵین����ەوەی گوتبوو "رۆژی رووداوەكە من لەگەڵ باوكم بووم ،چەند جارێك ب����را گەورەكەم پەیوەن����دی بەباوكمەوە ك����رد ،ب����ەاڵم ئەو وەاڵم����ی نەدای����ەوە ،دواتر من وەاڵم����م دایەوە ،براك����ەم زۆر توڕەب����وو ،دوای كەمێ����ك باوكم مۆبایلەكەی لەدەس����تم وەرگرت و قس����ەی لەگەڵ كرد ،ئیتر ب����وو بەدەمەقاڵێیان، دوات����ر باوكم كاڵش����نكۆفەكەی دەركرد و گوتی كوڕەكەی دەیەوێت بیكوژێت و ئەویش بەرگری لەخۆی دەكات". لەگەڵ ئەوەش����دا تۆمەتبارەك����ە دوای ئەوەی دان����ی بەتاوانەكەیدا نا ،لەب����ەردەم دادوەر گوتی "باوك����م زۆر ت����وڕە و دیكتات����ۆر ب����وو ،ژیان����ی خێزانەكەمان����ی ناخ����ۆش كردبوو و دەیویس����ت ژنێكی ت����ر بهێنێت ،س����ەرەڕای ئ����ەوەی براكەم پێویس����تی بەپێكهێنان����ی خێ����زان ب����وو ،ب����ەاڵم فەرامۆش����ی كردبوو" .گوتیشی "من بۆ كوشتنی ئ����ەو نەچووم����ە ماڵ����ی باوك����م ،بەڵك����و تەنها بۆ سەردان چووم و ئەو هەوڵی كوشتنیدام ،منیش تەنها بەرگریم لەخۆم كرد". لەدوا دانیشتنیدا ،دادوەری دادگای تاوانەكانی دهۆك ،بەپێی ماددەی 405ی یاس����ای سزادانی عێراقی ،بڕیاری س����زادانی تۆمەتبارەكەی دا بۆ ماوەی 10ساڵ.
ژمار ه 255
37 2014/11/22
كـۆمـەاڵیـەتی
ئەو ژنانەی زێدەڕۆیی پیاوە مەشروبخۆرەكانیان ژیانی لێ تاڵ كردوون ژنێك :كە ئێوارە هات ،پیاوەكەم من و منداڵەكان بە قوربانی یەك پێك دەكات!
كۆمەاڵیەتی
زۆرینەی ئ���ەو ژنانەی هاوس���ەرەكانیان ئاڵ���وودەی خواردنەوە كحولیەكانن ،بێزاری خۆی���ان لەدەس���ت ژیان���ی خۆی���ان و ئ���ەم خووەی هاوس���ەرەكانیان دەردەبڕن ،بەاڵم تاكوتەراش هەن بە ئاسایی دەبینن ،لەوەش زیاتر یەكێك لەو ژنانەی سڤیل دواندویەتی دەڵێ "رۆمانسیترین كاتی هاوسەرەكەم ئەو كاتەیە كە دەخواتەوە". "س���ەلوە قادر" تەمەن 50س���اڵ لەیەكێك لەفەرمانگەكانی شاری هەولێر فەرمانبەرە و نزیكەی 28ساڵە ژیانی هاوسەری پێكناوە، دوو ك���وڕ و كچێكی هەیە ،كە چوونەتە رێی خۆی���ان .ئ���ەو ئام���اژە ب���ەوە دەدات كە لەو رۆژەوەی ش���ووی بەو پیاوە كردووە ،تەنیا 3رۆژ مەش���روبی نەخواردۆتەوە .س���ەلوە دەڵ���ێ "هەم���وو ش���ەوێك دەب���ێ بخواتەوە، ئەگەرن���ا توڕە دەب���ێ و هەنجەتم پێدەگرێ". ئ���ەو ژن���ە زۆر لەم خووەی هاوس���ەرەكەی دڵگران���ە ،چونك���ە "لەرادە دەرچ���ووە و هیچ س���نورێك بۆ خۆی دانانێت" ،وەك س���ەلوە باس���ی دەكات ،ب���ەر ل���ە ش���وكردنی ب���ەم
38ژمار ه 2014/11/22 255
خ���ووەی پیاوەك���ەی زانی���وە ،چونكە كوڕی پوری ب���ووە و خانەوادەكەش���یان هەمووی خواردویانەت���ەوە .ب���ەاڵم دەڵ���ێ "نەمدەزانی تەنی���ا هاوس���ەرەكەی من ژم���ارە پێوانەیی ش���كاندووە و قوڕەك���ە ب���ۆ من���ە" .لەبارەی كاریگەرییەكان���ی ئ���ەو خواردنەوەی���ەی هاوسەرەكەش���ی دەڵێ���ت "بەرامب���ەر ماڵەوە زۆر ئیهمالە ،بۆ نموونە 28ساڵە پێكەوەین، تائێستا خانوومان نییە ،تەنانەت ئەو زەییەی حكوم���ەت پێیداین فرۆش���تی ،ك���ەس نازانێ پارەك���ە چیلێه���ات .كاتێكی���ش ل���ە نادیەكان بخوات���ەوە ،ئەوەن���دە دەخوات���ەوە تا هەموو هاوڕێكان���ی پێیپێدەكەن���ن و پارەكەیان���ی پێدەدەن ،لە هەمووی ناخۆشتر ئەوەیە هیچ س���ۆزێكی بۆ من نیی���ە ،هەر ئێوارە هات من و منداڵ���ەكان الی ئ���ەو قوربانی یەك پێكین. بۆی���ەش منداڵ���ەكان ئەوەندەی پش���ت بەمن دەبەس���تن ،نی���و ئەوەن���دە پش���ت بەباوكیان نابەستن و قسەی لێوەرناگرن". "خەندە" ژنێكی تری تەمەن 35ساڵەی بااڵ مامناوەندی گەنمڕەنگی رووشیرینە ،ماوەی 2ساڵ لەگەڵ كوڕێكی دانیشتووی سلێمانی هاوس���ەرگیری كرد و دوای بوونی منداڵێك
بەه���ۆی ئاڵوودەبوون���ی هاوس���ەرەكەی بەخواردنەوە كحوولیەكان ،لێیجیادەبێتەوە. ئەگەرچی لەكۆمەڵگ���ەی كوردیدا بەچاوێكی نائاس���ایی تەماش���ای ئەو ژنانە دەكرێت ،كە هاوسەرەكانیان جیابوونەتەوە ،بەاڵم خەندە هەرگیز لەو كارەی پەش���یمان نییە و دەڵێت "تا قیامەت سوپاسی خوا دەكەم لەكۆڵ ئەو بەاڵیە بوومەوە". ئ���ەو ژن���ە ب���اس لەژیان���ی خ���ۆی لەگەڵ هاوس���ەرەكەی دەكات و دەڵ���ێ "ئەگ���ەر مەش���روبی نەخواردبایەوە ،كەس وەك ئەو باش نەبوو ،بەاڵم كە دەیخواردەوە هەنجەتی بەمن دەگرت و هەموو شەو كە بەسەرخۆشی دەهات���ەوە لێ���دەدام و جنێ���وی س���ووكی پێ���دەدام و الچاوێك���ی مۆردەكردم���ەوە ،كە بەیانی هەڵدەس���تام دەیگوت بۆ واتلێهاتووە، پێمدەگوت تۆ واتكردووە ،پەشیمان دەبۆوە و داوای لێبوردنی دەكرد و داوەتی دەكردم، ب���ەاڵم ش���ەو كە دەچووە ن���ادی وەك خۆی لێدەهات���ەوە و هەم���ان س���یناریۆ دووب���ارە دەبویەوە". خەن���دە ب���اس لەبراكانی هاوس���ەرەكەی دەكات ،ك���ە خواردوویانەت���ەوە و زۆری���ش
كـۆمـەاڵیـەتی
لەگ���ەڵ خێزانەكانی���ان نەرمونی���ان بوون���ە، بەش���ێوەیەكی زۆر رۆمانس���ی رەفتاری���ان لەگ���ەڵ ك���ردوون ،ب���ەاڵم ه���ی ئ���ەو ب���ەم ش���ێوەیە نەب���ووە ،بۆیە ئەم دوو س���اڵە بەم ش���ێوەیە ژیاوە .لەبەرئ���ەوە دواجار بڕیاری جیابوون���ەوە دەدات ،چونكە خۆش���ی داوای جیابوونەوەك���ەی كردب���وو ،هیچ مارەییەكی بۆ نەبڕای���ەوە ،لەگەڵ ئەوەش���دا دەڵێ "هیچ باك���م بەمارەی���ی نەبوو ،خواخ���وام بوو لێی جیا ببمەوە و لەكۆڵم بێتەوە" .ئێس���تا خەندە ماوەی ساڵێكە ش���ووی كردۆتەوە و دەڵێت "تاك���ە مەرج بۆ هاوس���ەری نوێم ئەوە بوو، كە نەخواتەوە". "گوڵ���ێ تۆفیق���ی" ،دەرچ���ووی كۆلی���ژی ئەدەبیاتە و تەمەنی 25ساڵە ،دەڵێ كە بەهیچ ش���ێوەیەك ئام���ادە نییە ژیانی هاوس���ەری لەگەڵ كەسێكی مەشروبخۆر پێكبێنی ،چونكە وەك خۆی دەڵێ "ئەو كەسەی لەكۆمەڵگەی ئێمە مەشروب بخواتەوە بەچاوێكی سووك س���ەیر دەكرێت ،هەروەها لەنێو خەڵكیش بە خاوەن كەسایەتییەكی الواز سەیر دەكرێت، بۆی���ە ئامادەنیم ش���وو بەمەش���روبخۆرێك بكەم".
بەپێچەوانەی ئەم بۆچونانەی س���ەرەوە، بۆچوونی "ن���ەورۆز" كە ن���اوی خوازراوی ژنێك���ی تەم���ەن 30س���اڵەیە و دەرچ���ووی كۆلێ���ژە ،لەو بۆچونە دەگمەنانەیە ،كە لەناو ئافرەتاندا بەرامبەر بەپیاوی مەش���روبخۆر هەیە .ئ���ەو پێیوایە پیاو بەخواردنەوە جوان و گوفتشیرین دەبێت و دەڵێ "ئەو پیاوانەی دەخۆن���ەوە هەردەم قس���ەیان خۆش���ترە و گف���ت و لوتفی���ان ش���یرینترە ،بۆی���ە پیاوی تێگەیش���توو و هەستناس���ك دەخۆن���ەوە". لەبارەی پیاوەكەش���ی دەلێ "پیاوەكەم زۆر رۆمانس���یە ،بەاڵم ئەوكاتەی دەخواتەوە 10 ئەوەندەی جاران رۆمانس���یتر دەبێت ،بۆیە حەزدەك���ەم زوو زوو بخوات���ەوە" .لەبارەی ئەو كەسانەشی كە زێدەڕۆیی لەخواردنەوە دەك���ەن و كێش���ە لەنێ���و خێزانەكانیان���دا دروس���ت دەكەن ،دەڵێ "ئەمانە رۆشنبیریی خواردنەوەیان نییە ،بۆیە پێویس���تە كەسێك س���ەرەتا خ���ۆی بناس���ێ ،ئینج���ا بڕی���اری خواردنەوە بدات". بەهەمان شێوە "زارا ئازاد" كچێكی شاری كۆیەیە ،دانیپێدا دەنێت ،كە لەخانەوادەكەیان هەموو مەشروب دەخۆنەوە ،بۆیە دەیەوێت
ش���وو بەكەس���ێكی مەش���روبخۆر ب���كات و دەش���ڵێت "بێگومان���م كە ش���وو بەكەس���ێك دەك���ەم ،بتوان���ێ لەكۆڕی باوك���م بێ منەت دانیشێ" .لەگەڵ ئەوەی زارا بەقسەی خۆی هیچ كاتێك لەگەڵ زیادەڕۆیی نییە و دەڵێت "هەموو شتێك بە خوێ و خوێش بەمانا". "زەردەش���ت عوس���مان"ی توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی باس لەوە دەكات ،كە بەحوكمی ئەوەی كۆمەڵگەی ئێمە موسڵمانە و لەئایینی ئیسالمیش خوادنەوە كحولییەكان حەڕامە، بۆی���ە لەنەس���تی تاك���ی ئێمە ئەو كەس���ەی مەش���روب دەخ���وات نەخ���وازراوە ،لەگ���ەڵ ئەوەش���دا دەڵێت "ناكرێ ئەوەی بگشتێنین، ب���ەاڵم زۆربەی تاكەكان الیان نەخوازراوە". پێش���یوایە جگەل���ە ئای���ن ،ه���ۆكاری ئ���ەو نەخوازراوەیی���ە ب���ۆ نەزان���ی لەبڕ و جۆری خواردنەوەش دەگەڕێت���ەوە "هەندێك كەس زیادەڕۆیی لەخواردنەوەدا دەكەن ،ئەمەش وادەكات كۆمەڵگ���ە بەچاوێك���ی جی���اواز س���ەیری ئەوانی دیكەش بكات" .زەردەشت پێیوایە خواردنەوە ئەگ���ەر زیادەڕۆیی تێدا بكرێت ،كاریگەری لەس���ەر خێزان دەبێت و "شیرازەی خێزان تێكدەشكێنێ".
ژمار ه 255
39 2014/11/22
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی /ئا :ساڵحی مام عەلی
ئەو خواردنانەی بۆ ئافرەتی دووگیان تەندروستن خواردن بەشێكی گرنگ لەپرۆسەی دووگیانی پێكدەهێنێت، بۆیە ئەو ئافرەتانەی دووگیانن پێویستە گرنگی بەخواردنەكانیان بدەن ،تاوەكو تەندروس���تی خۆیان و كۆرپەلەكەیان باش بێت. پێویس���تە بش���زانن ،هەر ش���تێك ك���ە دەیخ���ۆن ،كۆرپەكانیان لەگەڵیان هاوبەش���ن و هەمان كاریگەری لەس���ەر هەریەكەیان دەبێت .بۆیە پێویستە خواردنەكیان بریتی بێت لە: .1خواردنی جۆراوجۆر وەك گۆش���ت و برنج و باقلەمەنی و میوەكان و ...هتد ،واتە خواردنیان هەمەچەشن بێت. .2ئ���ەو دایكانەی گۆش���ت ناخۆن ،لەوانەی���ە كۆرپەلەكەیان ناتەواو دەربچێت. .3ماس���ی و خواردن���ە دەریایەكان باش نی���ن و كاریگەری خراپ دەكەنە س���ەر كۆرپەلەكە. .4خواردنی پەنیر باش نیە و دەبێتە هۆی لەبارچوون. كەمكردن���ەوەی .5 خواردن���ەوەی چ���ای و قاوە و كح���ول ،چونك���ە منداڵەك���ە هاوش���ێوەی دایكەك���ە توش���ی راهاتن دەكات.
نزیكەی نیوەی خەڵكی سەر زەوی توشی ڤایرۆسی گەمژەیی بوونە! لەدواین توێژینەوەی پزیش����كیدا توان����راوە جۆرێك لەڤایرۆس بدۆزرێت����ەوە ،ك����ە ن����اوی( )ATCV-1توش����ی م����رۆڤ دەبێ����ت و لەمێش����ك جێگیر دەبێت .ئەوەی زانراوە ئەو ڤایرۆسە كاردەكاتە س����ەر توانای بیركردنەوە و الوازی دەكات ،لەگەڵ سس����تكردنی جێبەجێكردنی فرمانەكانی مێشك ،هەستی فێربوون و خوێندنیش كەمدەكات����ەوە ،توێژینەوەك����ە لەزانكۆی (جونز هۆبكنز) لەس����ەر 99ك����ەس ئەنجام����دراوە و دەركەوت����ووە %44ی����ان توش����ی ئەو ڤایرۆس����ە هات����وون .دەریش����كەوتووە ئەو ڤایرۆس����ە كاردەكاتە سەر بوهێڵەكانی مرۆڤ و تێكیان دەدات ،بەمەش بیركردنەوە و فێربوون الواز دەكات و مرۆڤەكە بەرەو گەمژەیی دەبات.
40ژمار ه 2014/11/22 255
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
چەند ئامۆژگارییەك بۆ كاتی شوشتنی منداڵەكەت پێویس���تە دای���كان لەكاتی شوش���تنی منداڵەكانی���ان ئاگاداری هەندێ���ك خاڵ ب���ن ،ئەگەرنا منداڵەكانیان توش���ی كێش���ە دەبن. لەوانە :پێویستە ش���وێنی شوشتنی مندااڵن تایبەت بێت و لوس نەبێ���ت ،ن���ەوەك بەربێتەوە و زیانی پێب���گات .هەروەها حەوزی تایبەتی مندااڵن بەكاربهێنن .پێس���تی مندااڵن ناس���كە ،نابێت ئەو ئ���اوەی پێی دەش���ۆرێ پل���ەی گەرمیەكەی لە 38پلەی س���ەدی زیاتر بێت ،باشتر وایە گەرمیپێو بەكاربهێنرێت بۆپێوانی رێژەی گەرمیەكەی ،ئەگەرنا پێستەكەی دەسوتێنێت. هەروەها ئەو مندااڵنەی تەمەنیان لەخوار 3ساڵیەوەیە ،نابێت بەهیچ جۆرێ���ك بەتەنی���ا جێبهێڵدرێن ،هەرچەن���دە بۆماوەیەكی كەمی���ش بێ���ت ،چونك���ە لەكەمتری���ن ئ���اودا بەزووتری���ن كات دەخنكێن .نابێت بۆ شوشتنی مندااڵن سابون و شامپۆی ئاسایی بەكاربهێنرێ���ت ،بەڵكو دەبێ تایبەت بۆ مندااڵن دروس���تكرابێت، چونكە شامپۆ و س���ابونەكانی تر كاریگەرییان لەسەر پێست و چاو و لوت و تەواوی تەندروستی مناڵەكە دەبێت.
ئاگاداری بەكتریا سودبەخشەكانی سەر پێستتان بن لەس���ەر پێس���تی مرۆڤ جۆرێك لەبەكتریا دەژی ،كەسەكە توشی نەخۆشی ناكات ،بەڵكو لە بەكتریا و كەڕووی زیانبەخش دەیپارێزێت ،ئەوانەی توشی نەخۆشی دەكەن. س���ەربارەی ئ���ەوە لەش���ی م���رۆڤ بەئارەق���ە و چ���ەوری داپۆش���راوە ،ك���ە وەك قەڵغانێك���ە بۆ لەش و ناهێڵیت پێس���ت توش���ی نەخۆش���یە جۆراوجۆرەكان بێت و لەرێگەی پێستەوە میكرۆبەكان بچنە ناو لەش، ب���ەاڵم لەكاتی خۆشوش���تن ئ���ەو قەڵغانە نامێنێ���ت ،بەئاو و س���ابون دەڕوات .هەروەه���ا ئەگ���ەر بەپاك���ەرەوەی بەهێ���ز و ئاوی زۆر گەرم خۆت بش���ۆیت ،بەكتریا سودبەخش���ەكانیش دەكوژیت ،بەمەش ئەگەری توش���بوونت بەنەخۆش���ی پێس���ت دوو ئەوەندەی كاتی ئاسایی زیاتر دەبێت. بۆیە پزیش���كە ئەڵمانیەكان دەڵێن ،نابێت بۆ ماوەیەكی زۆر لەحەم���ام بمێنیت���ەوە و خۆت بش���ۆیت ،یان ئ���اوی زۆر گەرم بەكاربهێنیت ،زوو خۆت وش���ك بكەیتەوە و پاش خۆشوشتن ت���ا 2كاتژمێ���ر ئاگاداری خۆت ب���ە ،چونكە ئ���ەو قەڵغانە دوو كاتژمێ���ر دەخایەنێ���ت تاوەك���و جارێكی تر دروستبێتەوە.
ئەوان حەز بەتێكەڵبوون دەكەن 8 ساڵ زیاتر دەژین بەپێی دواین لێكۆڵینەوەی پزیشكی دەروونی ،كە لە گۆڤاری (تایمز) باڵوكراوەت���ەوە ،ئ���ەو كەس���انەی تێك���ەاڵون و مەیلی قس���ەی خۆش و هاوڕێیەتی دەكەن ،تەمەنیان هەشت ساڵ درێژتر دەبێت لەو كەسانەی حەز بە تەنیایی دەكەن و خۆیان دوورە پەرێز لەكۆمەڵگا دەگرن. هەروەه���ا ل���ەو توێژینەوەیەدا هات���ووە ،خێزان و ژیان���ی خێزانی و پەیوەن���دی نێوان ئەندامانی خێ���زان و هاوكاریكردنی یەكتری لەرووی دەرونی���ەوە زۆر گرنگ���ە .تێش���یدا هات���ووە ،ك���ە ئەمان���ە كاریگ���ەری راستەوخۆیان لەسەر باشتركردنی تەندروستی مرۆڤ دەبێت ،تەنانەت لەكاتی پیریش���دا باشتر وایە كۆمەڵێك پێكەوە بژین ،نەوەك بەتەنیا .لە كوردەواری خۆشماندا دەگوترێت تەنیایی تەنها بۆ خودا باشە.
ژمار ه 255
41 2014/11/22
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
دەرمان و هاواڵتیانی كورد "بەهۆی دەرمانی خراپ و بێسوودەوەیە ،كە خەڵكی ئێمە لەمڕۆدا بەزۆری توشی نەخۆشی گورچیلە دەبێت" "نەخۆشێك هاتە الم ،شێرپەنجەی میزڵدانی هەبوو، پزیشكەكەی بەنیاز بووە قەستەرە و باڵۆنی بۆ بكات"!!! لەش���ی م���رۆڤ (پی���او) پێكهاتەك���ەی ئێس���قان و گۆش���تی ماس���ولكە و چەورایەت���ی و 5لت���ر خوێن���ە ،ك���ە ئاوی لەشە ،هەروەها لەئافرەتان 4،5لتر خوێن هەیە .ئ���ەو خوێنە هەموو كانزاكانی تێیدا بەس���ەر هەم���وو ئەندامەكان���ی لەش���ی و مێش���كیدا دەسوڕێتەوە ،هەروەها خرۆكە س���ورەكان كە ئۆكسجین دەگوزاننەوە و خرۆك���ە س���پییەكان ك���ە دژە میكرۆباتن، ش���ەڕیان لەگەڵ دەكەن ،چونكە هەردەم میكرۆباتی���ش لەناو لەش���دا هەی���ە ،ئەمە ش���ەڕی سروش���تی ن���او لەش���ە لەگ���ەڵ دوژمنەكانیان ،كە میكرۆب و ڤایرۆس���ن، (كۆئەندامی هەرس لەدەم���ەوە تا دەگاتە خ���وارووی كۆڵ���ۆن ،كە پیس���ایی رۆژانە لێدەردەچێ) ب���ە ترلیۆن میكرۆبی تێدایە، گ���ەر هاوس���ەنگییەكە تێكچ���وو بەه���ۆی دەرمانی دژە میكرۆبەوە ،ئەوكات توشی تێكچوونی بەرگری نەخۆشییەكان دەبێ. ه���ەر لەبەرئەوەی���ە دەرم���ان دەب���ێ
42ژمار ه 2014/11/22 255
ی���ەك ج���ۆرە دژە میكرۆب بێ���ت ،بۆ ئەو نەخۆشییەی دەستنیشان كراوە ،بۆنمونە (گرانەتا) لە 2هەفتە زیاتر نییە .هەركاتێك مرۆڤ بۆ ماوەیەك���ی زۆر دەرمانی دژە میكرۆب���ی بەكارهێنا ،زی���ان بە جەرگ و گورچیلە و مێشكی دەگەیەنێت. دەب���ێ بزانی���ن جەرگ���ی بنی���ادەم و ئاژەڵ���ەكان ،خوێن���ی پێدادەچ���ێ ،تاك���و ل���ە ژەه���رەكان پاك���ی دەكات���ەوە ،بەواتا خانەكان���ی خوێن ئەگ���ەر دەرمانیان پێدا رۆیشت زەرەمەند دەبن. لەسۆنار پشكنینی جگەری نەخۆشەكان دەكەم ،بە زۆری ئەو كەسانەی دەرمانی زۆریان ل���ە تەمەنی خۆیان خ���واردووە، جەرگیان توش���ی كۆبوون���ەوەی چەوری بووە لەجێگای خانەكانی. هەروەها گورچیل���ەكان رۆژانە لەیەك خولەك���دا نزیكەی 1.5لت���ر خوێنیان پێدا تێپ���ەڕ دەب���ێ ،ئەوی���ش پاكیدەكات���ەوە، كانزاكانی���ش دەگەڕێنێت���ەوە ن���او خوێن
و ئ���اوە زیادەك���ەی بەش���ێوەی میز فڕێ دەداتە دەرەوە. ه���ەر بۆی���ە رۆژان���ە چەن���د ئ���اوت خواردبێت���ەوە ،گورچیل���ە ب���ەو رێژەی���ە ئ���او فڕێدەدا ،گەر لەكارك���ەوت ،ئەو ئاوە ل���ە ل���ەش كۆدەبێتەوە ،ئەس���تور دەبێ و پاڵەپەس���تۆ لەس���ەر دڵ دروس���ت دەكا. ئەگەر گورچیلە توشی نەخۆشییەك بوو، خوێنی سست دەبێ ،بۆیە دەبینین ئەوەی نەخۆش���ی گورچیلەی هەیە خوێنی كەمە (ئەنیمیا). بێ ه���ۆ نیی���ە ل���ەو زەمان���ەدا میللەتی ئێم���ە ب���ەزۆری گورچیل���ەی نەخۆش���ە، ك���ە بەه���ۆكاری دەرمانی خ���راپ و زۆر بێسوودە ،ئینجا مۆدیڵی گۆڕینی گورچیلە زۆر بووە ،وەك قەستەڕە و باڵۆن. لەم رۆژانە نەخۆش���ێك هاتەالم گوتی "بەدكتۆرەكەم گوتووە من نەخۆشییەكەم لەخوارەوەی���ە (قەس���تەڕە و باڵۆن���م) بۆ چییە"؟ ئافەرین بۆ ئەو ش���اژنە كە خۆی پاراست .بەستەزمانە نەخۆشی میزڵدانی هەب���وو ،كاتێ���ك بەنازوڕ تەماش���ام كرد، ش���ێرپەنجەی میزڵدانی هەبوو ،ئێس���تاش لەس���ەر چارەس���ەكردن بەردەوامە ،خوا شیفای بدا. خوێن���ەی بەڕێ���ز ..پزیش���كانی بەڕێز، تكای���ە ب���ا دووبارە بیربكەین���ەوە و چەند رێنمایەكی (ابوقرات)ی باوكی پزیش���كان جێبەجێ بكەین. .1بەبێ دەستنیشانكردنی نەخۆشییەكە دەرمان نەدەین. .2ئەگەر لە نەخۆشییەكەی نەگەیشتین، پەن���ا بەرین���ە ب���ەر یەكێ���ك لەب���رادەرە پزیش���كەكانمان ،ك���ە پەیوەن���دی ب���ە نەخۆشییەكەوە هەبێ .لەهەموو دونیاش واباوە پزیشك ناتوانێ هەموو دەردرێك چارەسەر بكا. .3تەم���اح بەالوە بنێی���ن ،چونكە مردن هەیە ،ئێوەش نەخۆش دەبن. .4لەگەڵ نەخۆش راستگۆ بن. .5هەرگیز لەبەر خاتری نەخۆشخانەكە، كە ئیش���ی تێ���دا دەك���ەن ،نەش���تەرگەری مەك���ەن ،تەنها ئەگەر نەخۆش پێویس���تی پێبوو. .6دەرمان���ەكان هەم���وو ژەه���رن، بەهاوس���ەنگی بینوس���ن ،ش���یفا و چاكبوونەوە الی خوای پەروەردگارە. بەشی دووەم
هـــونـــەری سەرپەرشتیار :زانا دڵشاد دزەیی
ئومێد باڵەبان:
من میوزیكژەنم ئەگەر دەنگیشم خۆش نەبێت ،نەشاز ناكەم و بەزانستی گۆرانی دەڵێم ژمار ه 255
43 2014/11/22
هونەری
سۆنیا بێتوشی ،دیزاینەر و نمایشكاری جلوبەرگ:
حەزی دیزاین الی من لە جلی بووكە شووشەكانمەوە دەستیپێكرد كچانی كورد لە وێبسایتەكەم جلەكانم دەكڕن هونەری من لەكوردستان گرنگی پێنادرێت من لە دیزاینەرە دەوڵەمەندەكانم
جلێكی زستانییم لەپێستی رێوی دورستكردووە و نرخەكەی 1000دۆالرە بەرهەم و دیزاینەكانم بە ماركەی واڵتە ئەوروپاییەكان دەفرۆشم 44ژمار ه 2014/11/22 255
هونەری
ئ����ەم جلوبەرگان����ە ت����ۆ نمایش����یان دەكەی����ت ،هەم����ووی لەدەس����تكرد و دیزان����ی خۆتە؟ سۆنیا بێتوشی :بەڵی هەموو ئەم جلوبەرگەی لەوێبس����ایت و پەیج����ی خ����ۆم لەفەیس����بووك وێنەكەی����ان باڵودەكەم����ەوە بۆخ����ۆم دیزاینم ك����ردوون .ج����اری واهەب����ووە چەندەه����ا رۆژ بەیەك دیزاینەوە س����ەرقاڵبوومە و بەردەوام گۆڕانكاری����م تێ����دا ك����ردووە ،ت����ا س����ەرنجام بەدڵ����ی خۆم ب����ووە .بەاڵم تائێس����تا مەجبوور بوومە بۆخۆم ببم بەمودێلی كۆلێكش����نەكانم، لەبەرئ����ەوەی بۆ ئەو كارانە بەربەس����ت هەیە و ئەس����تەمە ئافرەتێ����ك بتوانێ����ت و بوێرێ����ت ببێتە مودێلی دیزاینەكانم بۆ نمایش����كردنیان. داواش����ملێكراوە كاری نمای����ش بك����ەم ،ب����ەاڵم ئامانج����ی م����ن ئەوەی����ە وەك دیزاینیەریەك����ی بەناوبانگ����ی ك����ورد لەس����ەر ئاس����تی جیه����ان خۆم بناس����ێنم نەوەك نمایشكاری جلوبەرگ. كارەكانیش����م ل����ەزۆر گۆڤ����اری بەناوبانگ����ی جیهان����ی باڵوكراونەت����ەوە .ب����ەاڵم بەداخ����ەوە لەبەرئەوەی بەشێوەی پرۆفیشناڵ كۆمپانیای بەرهەمهێنان����ی جلوبەرگم����ان لەكوردس����تان نیی����ە و تەنیا جلوبەرگ هاوردە دەكرێت ،هەر بۆی����ەش هەس����ت دەك����ەم هون����ەری من وەك واڵتانی دیكەی جیهان گرنگی پێنادرێت. چۆن فێ����ری كاری دیزاین بووی و كێ مامۆستات بووە؟ س����ۆنیا بێتوش����ی :م����ن بەمنداڵ����ی زۆرم لەبووك����ی بارب����ی هەب����وو ،هەم����وو خولی����ای دیزانی جلوب����ەرگ لەبووكەكانمەوە دەس����تی پێك����رد ،كاتێ����ك منداڵ بووم جل����ی بووكەكانم دەگ����ۆڕی و جل����ی یەكێكیان����م لەب����ەر ئ����ەوی تری����ان دەك����رد ،وای لێه����ات خ����ۆم بەپەڕۆ و قوماش����ی زی����ادەی ناوم����اڵ جلوبەرگم بەدڵی خۆم ب����ۆ بووكەكانم دروس����ت دەك����رد ،هەر ئ����ەم خۆشەویس����تیەی بووكەكانم بووە هۆی دروستبوونی خۆشەویستی بۆ ئەم هونەر و پیشەیەی الی من ،ئێستا وێبسایتێكی تایبەتی خۆم هەیە ،كارەكانمی تێدا باڵودەكەمەوە. لەنمایش����ەكارە بەناوبانگەكان بەكێ سەرسامی؟ س����ۆنیا بێتوش����ی :لەن����او نمایش����كارە بەناوبانگەكان����دا (بارب����ارا پەلڤی����ن) و (میراندا كێر) زۆر س����تایلیان بەدڵمە و زیاتر "ستریت ستیال" واتا نمایشی شەقامیانم زۆر پێجوانە. ئ����ەم جلوبەرگان����ەی ت����ۆ دیزاینیان دەك����ەی و نمایش����یان دەكەی����ت زۆربەی����ان نیمچەرووتن ،لەكاتێكدا تۆ لەكۆماری ئیسالمی ئێران نیشتەجێی ،لەسزادان ناترسی؟ س����ۆنیا بێتوش����ی :كاری م����ن پەیوەندی بە
بەرهەمهێن����ان و هون����ەرەوە هەیە و پێموانییە وەك مەترس����ی ب����ۆ س����ەر هی����چ حكومەتێك ئەژم����ار بكرێت ،بەره����ەم و دیزانەكانم زیاتر ب����ۆ دەرەوەی واڵت����ی ئێران����ە و ئامانجیش����م واڵتی ئێران نییە ،تائێس����تا لەالیەن حكومەتی ئێرانەوە كێش����ەیان بۆ دروست نەكردووم و هی����وادارم ئیزن بدەن ب����ەردەوام بم و بتوانم رۆژێك ل����ەرۆژان خۆم بب����م بەكۆمپانیایەكی بەرهەمهێنانی جلوبەرگ و هەناردەی واڵتانی ئەوروپای����ی بك����ەم ،جگ����ە لەداهات ب����ۆ خۆم، بتوانم س����ەدان گەنج دامەزرێنم و سوودمەند ب����ن لەبزن����س و هونەرەك����ەم ،ئەمە بەگش����تی
س����ۆنیا بێتوش����ی ،كچ����ە دیزاین����ەر و نمایش����كارێكی كوردە و دانیشتووی تارانە، ئەو تەمەنی تەنیا 23ساڵە ،بەاڵم بەرهەم و دیزاینەكانی لەسەر ئاستی واڵتانی ئەوروپا نمای����ش دەكرێ����ن و دەفرۆش����رێت ،س����ۆنیا لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ (س����ڤیل) باس لە تایبەتمەندیەكانی كارەكەی خۆی دەكات. زانا دڵشاد دزەیی
ئامانج����ی من����ە و پێموانییە حكومەت����ی ئێران كێشەی لەگەڵ ئەو ئامانجەی مندا هەبێت. كارە دیزاینەكانی خۆت دەفرۆش����ی یان تەنیا بۆ خۆت دروستیان دەكەیت؟ س����ۆنیا بێتوش����ی :كارەكان����ی م����ن وەك تابلۆیەك����ی نەقاش����ی وان ،ئەگ����ەر تابلۆی����ەك كۆپ����ی بك����ەی نرخێك����ی بەرچ����اوی نابێ����ت، جلوبەرگیش بەمش����ێوەیە دەبێ����ت ،ماوەیەكی زۆر بیردەكەم����ەوە و پاش����ان بیرۆكە و پالن
لەسەر كاغەز دادەنێم و هەوڵ دەدەم كارێكی جیاواز لەكارەكانی پێشووی خۆم و كەسانی تر بكەم ،بۆیە ئەم دیزاینانە وەك جلی ئاسایی نابینم ،كە بیانفرۆشم .من دیزاینەكانم بە ماركە ئەوروپیەكان دەفرۆش����م ،بەاڵم فرۆشتنی ئەم دیزاینان����ەم بۆ كاتێك دان����اوە ،كە پیر بووم و خانەنش����ینی خۆم بەفەرمی رابگەیەنم و چیتر دیزای����ن نەك����ەم ،بەداهاتەكەش����ی هەوڵدەدەم كاری خێرخ����وازی بكەم و كەس����انی خاوەن پێداویس����تی لەبەرهەم����ی ژیان����م بەهرەمەن����د بكەم. ئێس����تا تۆ لەگ����ەڵ كام كۆمپانیا كار دەكەیت؟ سۆنیا بێتوشی :ئێستا من لەگەڵ گەورەترین كۆمپانی����ا بەرهەمهێنەرەكان����ی جلوب����ەرگ كاردەكەم ،وەك :بێهپوش ڤیۆلێت و كۆمپانیای خان����ەی مۆد ،كە لەگەورەتری����ن كۆمپانیاكانی بەهەمهێن����ەری جلوبەرگ����ن لەئێ����ران ،لەگ����ەڵ برەن����د و كۆمپانیای نێودەوڵەتی بەناوبانگیش كاردەكەم ،بەاڵم لەبەر نهێنی تایبەت بەكاری خۆم ناتوانم و حەزناكەم ئێستا ناویان بێنم. گرانتری����ن ج����ل ك����ە ت����ۆ دروس����تت كردبێت كامەیە و نرخەكەی چەندە؟ س����ۆنیا بێتوشی :گرانترین جلم بۆ زستانی ئەمس����اڵ دیزاین كردووە ،كە لەپێستی رێوی سازمكردووە و نرخەكەی 1000دۆالرە. كەوات����ە ت����ۆ لەدیزاین����ەرە دەوڵەمەندەكانی یان هەژارەكان؟ س����ۆنیا بێتوش����ی :م����ن ل����ەو دیزاینەرانەم ك����ە پ����ارە لەدیزاینەكانی خ����ۆم وەردەگرم و خۆشحاڵم ،كە منیش دەوڵەمەندم. لەكوردس����تان پارەی باش����تر هەیە و ب����ازاڕ گەورەت����رە ،ئافرەتان����ی كوردس����تان ئارەزوویان زۆر زیاترە بۆ جلوبەرگی ماركە، بۆچی كارەكەت ناهێنی بۆ كوردستان؟ سۆنیا بێتوشی :لەكوردستان كۆمپانیایەكی گ����ەورەی وەبەرهێنان����ی جلوب����ەرگ نییە ،كە بتوانێ دیزانیەكانی من بكڕێت ،خۆش����بەختانە س����ەرمایە زۆرە ،بەاڵم بەداخەوە وەبەرهێنان نیی����ە و وەبەرهێنان����ی كەرت����ی تایب����ەت تەنیا لەكڕینی زەوی و خانوو و هاوردەكردنی كااڵ كۆبۆتەوە. زیات����ر كچان����ی كام واڵت جلوبەرگەكانی تۆ دەكڕن؟ س����ۆنیا بێتوش����ی :زۆر لەكچان����ی كورد لە وێبس����ایتەكەی من جلەكانم دەك����ڕن ،ئێمەش بۆی����ان دەنێرین����ەوە كوردس����تان ،هەروەه����ا كچانی كورد لەئەوروپا زۆر لەجلوبەرگەكانی م����ن دەك����ڕن ،جگەلەوانەش كچان����ی ئێران و واڵتە ئەوروپییەكان جلەكانم دەكڕن.
ژمار ه 255
45 2014/11/22
هونەری
ئومێد باڵەبان:
من میوزیكژەنم ئەگەر دەنگیشم خۆش نەبێت ،نەشاز ناكەم و بەزانستی گۆرانی دەڵێم لەبەر هونەرمەندە تورك و عەرەبەكان هونەرمەندی كورد بۆتە پلە سێ موزیكژەن هەمیشە الیتێكی لەدەستە و دەزانێ چۆن دەڕوات و پێشی رووناكە دوو ساڵ چاوەڕێی چوار پێنج تێكستی زیاد ئەسعەدم كرد ،دواتر نەیكرد و داوای لێبووردنی كرد ئومێد باڵەبان موزیكژەن و گۆرانیبێژ بۆ یەكەمجار لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ (سڤیل) باس لەبارودۆخی هونەری گۆرانی و میوزیكی كوردی دەكات و دەشڵێت ،كە ئەو ئێستا وازی لە میوزیكژەنی هێناوە و بەهونەریش ناژی ،بەڵكو كاری تر دەكات و فەرمانبەرە. گلەیشی لە زۆربەی ئەو كارە هونەرییانە هەیە ،كە بۆ پێشمەرگە دەكرێن و پێی وایە "دەنگ و شیعر و موزیكیان زۆر خراپە". ئەحمەد تاریق
46ژمار ه 2014/11/22 255
هونەری
بەداخەوە سپۆنسەر و هاوكاری تەنیا بۆ گۆرانیبێژە كچەكانە
ژمار ه 255
47 2014/11/22
هونەری
داوا لە كەناڵەكان دەكەم لیژنە دروست بكەن و هەموو گۆرانیەك باڵونەكەنەوە ماوەیەك���ی زۆرە بێدەنگ���ی و كاری تازەت نییە بۆچی؟ ئومێد باڵەبان :بەمش���ێوەیەش نییە ،كلیپێكم ئام���ادە ك���ردووە ،ب���ەاڵم لەب���ەر بارودۆخ���ی ئەم���ڕۆی كوردس���تان نەمتوانی���ووە كلیپەكەم باڵوبكەم���ەوە ،چونكە ئێس���تا كەناڵەكان بەس گۆرانیی���ە نیش���تیمانییەكان دادەبەزێن���ن ،تەنیا ڤی���ن نەبێ���ت ،بۆیە هەم���وو كارە هونەرییەكان وەس���تاون و ئەو كلیپە تازەیەشم كە لەسێدیە تازەكەم دابوو بەناوی (عیش���قی جاران) ،ئەوم راگرتووە ،لەبەرئەم بارودۆخەی ئێستا تاوەكو بارودۆخەكە هێمن دەبێتەوە. ئ���ەی بۆچ���ی گۆرانییەك���ت لەس���ەر بارودۆخی ئێستا ئامادە نەكردووە؟ ئومێ���د باڵەب���ان :دەمێك���ە بەنی���ازم لەگ���ەڵ مامۆس���تا فەرەنگ غەفوور شتێك بكەم ،بەاڵم لەب���ەر زۆری و ب���ۆری خەڵكانێك ك���ە دەبینم گۆرانی نیش���تیمانی دەڵێن ،بۆیە هەس���تم كرد ئەو كارەی منیش دەیكەم ون دەبێت لەناویان، بۆیە بە باش���مزانی ئیس���راحەت بك���ەم جارێ، بەاڵم من بەردەوام لەسەنگەرەكان سەردانیانی پێش���مەرگەم كردووە ،رەنگە پێمخۆش نەبووە ل���ە راگەیان���دن باس بك���رێ و لەفەیس���بووك وێن���ەكان باڵوبكەمەوە ،ب���ەاڵم من لێرەوە داوا لەكەناڵ���ەكان دەك���ەم ،لێژنە دروس���ت بكەن و هەموو گۆرانیی و س���ردووێك باڵونەكەنەوە، س���روود كارێكی ئاس���انییە ،ئێس���تا كۆمەڵێك كەس ئەوەیان بە بۆش���ایی زانیووە و گۆرانی بەس���ەر پێش���مەرگەدا دەڵێن ،ك���ە زۆریان هی ئ���ەوە نین ،دەن���گ و ش���یعر و موزیكیان زۆر خراپ���ە ،تكای���ە ناوی پێش���مەرگەش ناش���رین مەكەن ،هیوادارم كەناڵ���ەكان ئەم داواكارییەم بەهەند وەربگرن. هونەرمەندە ك���وڕەكان دەڵێن كاری هون���ەری ب���ۆ ئێمە قورس بووە و سپۆنس���ەر تەنیا بۆ كچەكانە ،ئەوە راستە؟ ئومێ���د باڵەب���ان :بەڵ���ێ زۆر راس���تە ،ن���ەك لەالیەن���ی هون���ەری ،بەڵكو لەهەم���وو الیەنێك گرنگ���ی زیاتر بەكچ���ەكان دەدرێت ،هەرچەندە پێ���م ناخۆش نییە ،بەاڵم با لەس���ەر زیرەكی و
48ژمار ه 2014/11/22 255
لە ئەلبوومەكەم دەفتەر و نیوێكم زەرەر كرد ،زەكەریا عەبدوڵاڵ نەبایە زەرەری زیاترم دەكرد
لەكوردستان تەنیا ئەو گۆرانیبێژانەی دەچنە ئاهەنگی بوكگواستنەوە قازانج لەكارەكەیان دەكەن
لێهاتووی���ی ه���اوكاری كچ���ەكان بكرێت ،نەك لەسەر الیەنی شەخس���ی .كەسانێك هاوكاری دەكرێ���ن ،ك���ە نازان���ن گۆران���ی بڵێ���ن ،كەچی هاوكاری زۆر زۆرییان دەكرێت ،س���ەیر بكەن كچێك تازە دەردەكەوێت و یەكەمجارە گۆرانی بڵێ���ت ،چەندین ش���تی ب���ۆ دەكەن ،ك���ە قابیلی ئ���ەوە نییە ،ب���ەس لەبەرئەوەی كچ���ە ،نموونە زۆرە و ح���ەز ناكەم ناوی هیچ كەس���ێك بێنم، هونەرمەندی كوڕی زۆر باش���یش هەبووە ،كە جەماوەرێك���ی زۆری هەیە و ل���ە لووتكەدایە، كاتێ���ك چۆت���ە الی زۆرب���ەی كۆمپانی���اكان و الیەن���ەكان داوای ئەوەی كردووە تەنیا پارەی مەس���روفاتی بدەن���ەوە ،هیچی���ان نەداوەت���ێ، بەداخ���ەوە ئەوە زۆر خراپ بەس���ەر هونەری كوردیدا دەشكێتەوە. تاچەند نێوانت لەگەڵ ژەنینی باڵەبان ماوە؟ ئومێد باڵەبان :خ���ۆم دەمێكە لەموزیكژەنی دووركەوتوومەت���ەوە ،ئەوان���ەی كاریش���یان لەگ���ەڵ دەك���ەم موزیكی���ان بۆ دەژەن���م ،زیاتر بەحوكمی هاوڕێتییە. ئ���ەوە پەیوەن���دی بەگۆرانیگووتنەوە هەیە ،كە دووركەوتیتەوە لەموزیكژەنی؟ ئومێ���د باڵەب���ان :نەخێر ،خ���ۆم دەمێك بوو حەزم دەك���رد دووركەوم���ەوە لەموزیكژەنی، چونكە موزیكژەنی بۆ خۆش���ی خۆت خۆش���ە، هی���چ كەس���ێك ناتوانێ���ت بەموزیكژەن���ی و بەگۆران���ی ژیانی دابین بكات .من چەند لەمێژە كاری هون���ەری دەك���ەم ،ه���ەر ئەو كەس���ەی جاران���م ،بۆی���ە ئێس���تا تەنها بۆ خۆش���ی خۆم موزی���ك دەژەنم ،تەنه���ا ئەگ���ەر بەهاوڕێیەتی كاری موزیكژەن���ی ب���ۆ هونەرمەندێ���ك بكەم، ئەوان���ەی كاریش���یانم لەگەڵیان ك���ردووە ،بێ دوو دڵی كاریانم لەگەڵ كردووە ،بۆیە موزیك لەگەڵ خۆم هەر بەردەوامە ،بەاڵم وەكو پیشە، نەخێر. ئەگ���ەر بەموزی���ك نەتوان���ی ژیان���ت دابین بكەی ،ئەی پێت وانییە بەگۆرانیگوتنیش ناتوانیت؟ ئومێ���د باڵەب���ان :من ب���ەدەر لەهونەر كاری
تر دەكەم ،هەروەها فەرمانبەرم و مووچەش���م هەیە لەوەزارەتی رۆش���نبیری ،لەكوردس���تان هی���چ هونەرمەندێ���ك ،جگەلەوان���ەی كە دەچنە ئاهەنگی بووكگواستنەوە ،چاوەڕێی ئەوە ناكات بەهون���ەر قازانج بكات ،ئەو هونەرمەندانەی لە لووتكەش دان ،ئەوانیش بەزەرەر سیدیەكانیان باڵودەكەن���ەوە ،چونك���ە زەرەری كۆپی لەگەڵ هی���چ نیی���ە ،ئەلبوومێك ئام���ادە دەكەیت كەس نییە بۆت باڵوبكاتەوە و دەبێت لەسەر گیرفانی خ���ۆت باڵویبكەیت���ەوە ،ئ���اوا ب���ڕوات هونەری كوردی تووش���ی قەیرانێكی زۆر دەبێت ،ئێستا من ناوێرم خۆم لە سێدی بدەم ،تاوەكو ئێستا بۆ ح���ەزی خۆم���ان كاری هون���ەری دەكەین، نەبۆتە كاری بازرگان���ی ،هونەر دەبێت پارەی بێتەوە ش���وێنی و قازانجیش بكەی ،پێویس���تە خەڵك فێر بكەیت بە بلیت بێت گوێت لێبگرێت، ب���ەاڵم خەڵكی ئێمە ئام���ادەن بچن بۆ یانەكانی ش���ەوانە بخۆنەوە بەدیار گۆرانیبێژێكی تورك و عەرەب پ���ارەی پێبدەن ،ب���ەاڵم گۆرانیبێژی كوردیان قبووڵ نییە ،من كە باسی ئەوە دەكەم زۆر ئاس���اییە هونەرمەن���دی ئێم���ەش لەنادی شەوانە گۆرانی بڵێت ،هیچ عەیب نییە ،لەدنیادا هونەرمەن���دە بەناوبانگ���ەكان لەنادی ش���ەوانە گۆران���ی دەڵێن ،ب���ەاڵم هونەرمەندی ئێمە بۆتە پلە سێ ،لەبەر هونەرمەندانی عەرەب و تورك! خەڵك���ی كورد وافێركراوە گوێ لەش���تی بیانی بگرن ،ئێس���تا ئێمە هونەرمەندی زۆرمان هەیە بێئیش���ە ،پێویستە دەرفەتیان پێبدەن كار بكەن و پارەیان بێتەدەست. ئەلبوومی نوێ دەكەیت؟ ئومێ���د باڵەب���ان :ئەگ���ەر لەدروس���تكردنی ئەلب���ووم زەرەر نەك���ەم ،پێمخۆش���ە بیك���ەم، نزیكەی ح���ەوت گۆرانیم ئامادەیە بۆ ئەلبووم، بەاڵم بڕی���ارم نەداوە دەس���تپێبكەم لەبەر ئەو بارودۆخە ،چونكە لەئەلبوومی پێشووم زۆرم زەرەر ك���رد ،ك���ە تێچووی ئەلبوومەكەم س���ێ دەفت���ەر دۆالر بوو ،دەفتەرێ���ك و نیو دۆالرم زەرەر ك���رد ،ئەگ���ەر هونەرمەن���د زەكەری���ا عەبدوڵاڵ نەبا لەوانەیە زۆر زیاتریش زەرەرم بكردبای���ە ،بەاڵم ئەوە حەز و ئارەزووە و پارە
هونەری
زۆربەی ئەو گۆرانیانەی بەسەر پێشمەرگەدا دەگوترێن هی ئەوە نین و دەنگ و شیعر و موزیكیان زۆر خراپە بەقوربان���ی هونەری ك���وردی دەكەی���ن ،تەنیا بۆئەوەی هونەری كوردی پێشبكەوێت. ت���ۆ بەگۆرانییەك���ی زی���اد ئەس���عەد بەناوبان���گ بووی���ت ،بۆچی ل���ە ئەلبوومەكەت كاری ئ���ەوی تێ���دا نیی���ە و گۆران���ی نوێ���ت لێوەرنەگرتووە؟ ئومێ���د باڵەب���ان :ب���ڕوا بك���ەن دوو س���اڵ چاوەڕێی هونەرمەند زیاد ئەس���عەدم كرد ،كە چوار ،پێنج ئاوازم دابوویێ تێكس���تی لەس���ەر دابنێ ،لەهەمانكاتدا خۆش���ی ئاوازی خۆی بۆ ئامادە كردب���ووم ،بەاڵم نازان���م بۆچی كتوپڕ پەیوەندیم���ان پچ���ڕا و ئەو ژم���ارە تەلەفۆنەی لەالی من ب���وو داخرا ،ئیتر دواتر بەكەس���ێك وەاڵم���ی ب���ۆ ن���اردم و داوای لێبوردن���ی لێ���م كردب���وو ،ك���ە باردۆخەكەی واب���وو نەیتوانی كارەكان���م ت���ەواو ب���كات و هاوكاری���م بكات، ب���ەاڵم من چیت���ر نەمتوان���ی چاوەڕێ���ی بكەم و ئەلبوومەك���ەم تەواوك���رد ،لەوكات���ەوە پەیوەندییمان نەماوە. بۆچوونێك لەسەر تۆ هەیە ،دەگوترێ تۆ موزیكژەنێكی باش���ی ،بەاڵم گۆرانیبێژێكی باش نیت ،وەاڵمت بۆ ئەو قسەیە چییە؟ ئومێد باڵەبان :ئەوە جەماوەر بڕیار دەدات، بزانن چەن���د هەزار كەس س���ەیری كارەكانی من���ی ك���ردووە و چەن���د ك���ەس س���ەیری ئەو كەس���ەی ك���ردووە ،ك���ە رەخن���ەم لێدەگرێت، ئەگ���ەر خۆم پێ باش نەبێ���ت دووردەكەمەوە لەگۆران���ی ،كۆمەڵێك ك���ەس گۆرانی دەڵێن و بەناوبانگ���ن و نان���ی هونەرەكەی���ان دەخ���ۆن، بەاڵم ئەگەر من لەش���وێنی ئ���ەوان بام دەمێك بوو دووردەكەوتم���ەوە لەگۆرانیگوتن ،ئەگەر من دەنگیش���م خ���ۆش نەبێ���ت ،بەاڵم نەش���از ناك���ەم و بەزانس���تی گۆران���ی دەڵێ���م ،چونكە من كەس���ێكی مۆس���یقیم ،موزیكژەن هەمیشە الیتێك���ی لەدەس���تە دەزانێ چ���ۆن دەڕوات و پێشی رووناكە ،بەاڵم كۆمەڵێك كەسمان هەیە گۆران���ی دەڵێ���ن الیتیان پێنیی���ە و لەخۆیانەوە گۆرانی دەڵێن ،لەوانەیە لەگۆرانییەك شانسی هەب���ێ جەماوەری ب���ۆ كۆبێت���ەوە ،لەوانی تر دەكەوێت .ئێستا زۆربەی ئاوا دەیانبینم.
ژمار ه 255
49 2014/11/22
هونەری
"تارا جاف"یش ئامادەیە چەك هەڵگرێت سڤیل :زانا دزەیی خانم���ە هونەرمەن���د تارا ج���اف رایگەیاند ،ئامادەیە چ���ەك هەڵبگرێت لەپێناو بەرگریكردن لەكوردستان. ت���ارا جاف لەالپ���ەرەی تایبەتی خۆی لەفەیس���بووك وێنەیەكی خۆی لەگ���ەڵ ئامێری چەن���گ باڵوكردۆت���ەوە و نوس���یوویەتی "بەهەموو ش���ێوەیەك بەرگ���ری لەكوردس���تانەكەمان دەكەی���ن ،بەهون���ەر و بەچ���ەك ،هیچكات لەدوژمن نەترس���اوین و مێژوو ش���ایەدی ئەمە دەدات". ب���ەاڵم تارا ج���اف ئاماژەی ب���ۆ ئەوە نەك���ردووە، بۆچی ئەلبوومەكەی باڵونەكردۆتەوە ،كە س���اڵی پار رایگەیاندبوو ئەلبوومەكەی تەواو بووە و بەنیازی باڵوكردنەوەیەتی.
50ژمار ه 2014/11/22 255
هونەری
درامایەك لەبەر بێ پارەیی دەوەستێت فیلمێكی كوردی لەفیستیڤاڵی "گۆڵدن گرو" وەرگیراوە سڤیل :زانا دزەیی بەڕێوەب���ەری بەرهەم���ی فیلم���ی (ی���ەك مۆم���ك و دوو مۆمك) كە فیلمێك���ی كوردیی���ە بە(س���ڤیل)ـی راگەیان���د ،فیلمەكەیان لەفیس���تیڤاڵی گۆڵدن گرو وەرگیراوە. ئەن���وەر ش���ێخانی كە بەڕێوەب���ەری بەرهەم و ه���اوكات ئەكتەری فیلمەكەش���ە ،بە(س���ڤیل)ـی راگەیاند "بەش���ێوەیەكی فەرمی دادوەرانی فیس���تیڤاڵی گۆڵدن گ���رو وەاڵمیان داینەوە ،ك���ە فیلمی (یەك مۆمك و دوو مۆمك)ـی���ان قبووڵ كردووە بۆ بەش���داریكردن لەفیس���تیڤاڵەكە، بەن���اوی فیلمێكی ئەمەریكی-كوردی ك���ە لەمانگی دوو دەس���ت پێ���دەكات" .فیلمی یەك مۆم���ك و دوو مۆمك لەدەرهێنان���ی جانۆ رۆژبەیانییە و باس لەكێش���ە كۆمەاڵتییەكانی ئافرەت���ی ك���ورد دەكات و چەندی���ن ئەكت���ەری هەولێر بەشدارن تێیدا.
سڤیل :زانا دزەیی درام����ای "پەناگەی هیوا" لەوێنەگرتن دەوەس����تێت و بەڕێوەبەری بەرهەمی دراماكەش هۆكارەكەی بۆ نەبوونی پارە گێڕایەوە. درامای پەناگەی هیوا كە لەسیناریۆ و دەرهێنانی جانۆ رۆژبەیانییە، لەماوەی رابردوودا لەش����اری هەولێر دەس����ت بەوێنەگرتنی كرا ،كە چەندی����ن ئەكتەر بەش����داریان تێدا ك����ردووە ،بەاڵم ئێس����تا دراماكە لەوێنەگرتن وەستاوە. ئەنوەر ش����ێخانی بەڕێوەبەری بەرهەمی درام����ای پەناگەی هیوا بە(سڤیل)ـی راگەیاند "ئەم درامایە لەبەرهەمهێنانی كۆمپانیای (ئەڤینی فیلم)ـە ،ویس����تمان دوو ئەڵقە وێنە بگرین ،كە 50دەقیقەیە و پاشان بەكۆمپانیاكان و حكومەت بڵێین ئەوە بەرهەمی ئێمەیە هاوكاریمان بكەن لەبەردەوامبوونمان بۆئەوەی ئەڵقەكانی دیكەش تۆمار بكەین، داوا لەكۆمپانیاكان دەكەین سپۆنس����ەرمان بكەن ،پێمان خۆشە سپۆنس����ەرمان هەبێ ،نەك پارە لەحكومەت وەربگرین ،ئەگەر سپۆنس����ەر پەی����دا بوو ،دەس����ت بەوێنەگرت����ن دەكەینەوە ،لەم رۆژانەشدا ئەم دوو ئەڵقەیە پێشكەش دەكەین".
پەرواز بە جلێكی كوردی تایبەتەوە یەكەم كلیپ تۆمار دەكات سڤیل :زانا دزەیی پەرواز حوس����ێن یەكەم گۆرانی خۆی لەرەواندوز كلیپ كرد ،كە گۆرانییەكی نیشتیمانییە. پەرواز حوسێن دوای ساڵێك لەبێدەنگی و بێ بەرهەمی ،هەفتەی رابردوو یەكەم گۆرانی خۆی لەرەواندوز كلیپ كرد ،كە گۆرانییەكی نیش����انیمانییە بۆ كوردس����تان و داوای پێكەوەژی����ان دەكات و دەڵێ وەرن بۆ ئاوەدانی كوردستان و لێرە سەقامگیریی هەیە. ئەندامێكی س����تافی كلیپس����ازەكە بە(س����ڤیل)ـی راگەیان����د "پەرواز جلێكی كوردی بەكارهێناوە ،كە رەنگی جلی پێش����مەرگەیە ،ئەمەش بۆ یەكەمجار جلی پێشمەرگە لەسەر جلی كوردی ئافرەتان دیزاین بكرێ����ت ،كە لەالیەن دیزاینەری بەناوبانگی كورد (ئەس����عەد) ئامادە كراوە" .بڕیارە بەمنزیكانە كلیپەكە باڵوبكرێتەوە.
ژمار ه 255
51 2014/11/22
رەنــگاوڕەنــــگ
خۆشەویستەكەی ئەمجارەی تۆم كروز 30ساڵ لەخۆی بچووكترە
گۆڤ���اری "ی���و ئێ���س ویكل���ی" ئەمریك���ی ئاشكرای كردووە ،كە ئەكتەری سینەمایی ئەمریكی "تۆم كروز" بەتەواوەتی الپەڕەی "كایتی هۆڵمز"ی لە ژیانی خۆی داخستووە و الپەڕەیەك���ی ت���ری لەگ���ەڵ خانمە گەنجە یاریدەدەرەكەی كردۆتەوە. ت���ۆم كروزی تەمەن 52س���اڵە ،لە ئێس���تادا لەپەیوەندیەك���ی خۆشەویس���تی دای���ە لەگەڵ خانمێكی ق���ژزەردی 22س���اڵە "ئیمیلی" ،كە ل���ە فیلم���ی " "5 mission impossibleوەك یاری���دەدەر لەگەڵیدای���ە ،بەجۆرێك زۆربەی كاتەكانی پشوودانیان بەیەكەوە دەبیندرێن. هەرچەن���دە دوای جیابوونەوەی كروز لە كایتی هۆڵمز ،زۆر قس���ە لەبارەی ئەوەوە كرا ،كە كروز پەیوەندی لەگەڵ "لیندسی لۆهان" ،یان "میراندا كیر"دا هەیە ،بەاڵم ئەم دەنگۆیانەی رەتكردەوە .پێدەچێت ئەمجارە كروز لەگەڵ ئیمیلیدا تێهەڵچووبێتەوە ،كە نزیكەی 30ساڵ لەخۆی بچووكترە.
52ژمار ه 2014/11/22 255
رەنــگاوڕەنــــگ
شێرپەنجە گیانی خانمە هونەرمەندانی میسر دروێنە دەكات لەناو عەمبارێك كادا بەدوای دەرزییەكدا دەگەڕێت!! هونەرمەندێك����ی ئیتاڵی بەناوی "س����فین ساخس����البر" ل����ە ئەزموونێك����ی ت����ری سەیروس����ەمەرەی خۆی����دا ،ئەمج����ارە بڕیاری����داوە لە مۆزەخانەیەكی ش����اری پاریس����دا ،لەنێو عەمبارێك كادا بەدوای دەرزیەكدا بگەڕێت. بەڕێوەب����ەری مۆزەخانەك����ە لەوبارەوە دەڵ����ێ "بڕی����ارە ئ����ەو پرۆس����ەی گەڕانە ب����ەدوای دەرزیەكەدا لەنێو كایەكەدا 48 كاتژمێ����ر بخایەنێت ،ب����ەاڵم رەنگە لەوە زیارتیش����ی پێبچێت" .ئ����ەم بەڕێوەبەرە خ����ۆی دەرزیەك����ەی خس����تۆتە نێو ئەم
عەمب����ارە كایەوە و لە یەكێك لە هۆڵەكانی مۆزەخانەكەی دایناوە. "گ����ەڕان ب����ەدوای دەرزی لەنێو عەمبارێك كادا" لەنێ����و زۆر ل����ە میللەتان����دا ،ب����ە كوردیشەوە ،وەك جۆرە پەندێكی لێهاتووە، ب����ۆ كاری نەكردە ،كە كاری زەحمەتە یان رێیتێناچێ����ت .بەاڵم ئەم هونەرمەندە ئیتاڵیا شانی داوەتە بەر و خەریكە دەیدۆزێتەوە. بەڕێوەب����ەری مۆزەخانەك����ەش دەڵێ "ئەم كارە هەندێك جار پێكەنیناوی دێتەبەرچاو، هەندێ����ك جاری����ش وەك كارێكی جدی ،یا پێكەنیناوی و جدی لە یەك كاتدا"!
خانمە ئەكتەری میسری "نەعیمە عاكف" ،لە 37ساڵیدا و لە ساڵی 1966بە شێرپەنجەی ریخۆڵ���ە گیان���ی لەدەس���تدا .دوات���ر س���ێ هونەرمەن���دی ئافرەتی تر بە ش���ێرپەنجەی مەم���ك كۆتای���ی بەژیانی���ان هات" :س���امیە جەم���ال" كە بە پەپولەی هونەری میس���ری ناس���رابوو ،س���اڵی 1974و "ناهد شەریف" لەتەمەنی 39ساڵیدا و لەساڵی ،1981ئینجا خانمە هونەرمەند "هالە فوئاد" لەساڵی 1993 بەهەمان نەخۆشی گیانیان لەدەستدا. س���اڵی 2007خانم���ە ئەكت���ەر "ن���ەوال ئەبولفەت���وح" دوای ملمالنێیەكی زۆر لەگەڵ ش���ێرپەنجەی ئێس���كدا ،گیان���ی لەدەس���تدا. ئینجا دوای ئەویش لە س���اڵی " 2014فایزە كەم���ال" بەه���ۆی ش���ێرپەنجەی جگ���ەرەوە گیان���ی س���پارد .ل���ە 10ی ئ���ەم مانگەش���دا خانم���ە هونەرمەند "مەعال���ی زاید" بە هۆی شێرپەنجەی سیەكانەوە گیانی لەدەستدا.
"گەردنی زەرافەئاسا" نهێنی جوانی كچە بۆرمیەكانە كردن����ە گەردن����ی چەند دانەی����ەك ئاڵقەی م����س ،یەكێك����ە ل����ە نەریت����ە كۆنەكان����ی ئافرەتان����ی واڵت����ی بۆرم����ا .كچ����ەكان لە تەمەن����ی هەرزەكاریی����ەوە ئ����ەم ئەڵقان����ە دەخەنە ملیان ،سەرەتا هەر هێندەی جێگا ببێتەوە ،پاشان بە درێژتربوونی زیاتری ملیان ،ئاڵقەی زیاتری دەخەنەسەر. رەنگ����ە بەالی ئێم����ەوە گەردنی باریك و
درێژی لەمش����ێوەیە ناش����رین بێ����ت ،بەاڵم ب����ەالی بۆرمی����ەكان و ئ����ەو نەتەوان����ەی تریش����ەوە ،كە ئافرەتانیان ئەم ئاڵقە مس����یە دەخەن����ە گەردنی����ان ،چەن����دەی گەردەنیان بەهۆی����ەوە درێژت����ر دەربكەوێ����ت ،ئەوەندە بەالیەن����ەوە جوانتر دەبێ����ت .هەر ئەم ئەڵقە مسیە و ملی درێژی زەرەفائاسایان ،بەالی ئەوانەوە نهێنی جوانی ئافرەتەكانیانە.
ژمار ه 255
53 2014/11/22
هاوێنە
بە قوتابیە تەمبەڵەكە ناوی دەركردبوو
ستیڤن هۆكینگ ..
زیرەكترین مرۆڤ لەدوای نیوتن و ئەنشتاینەوە
ئاالن عومەر
س����ەدەیەك تێناپەڕێ����ت گوێم����ان لەناوی كەس����انی زانا و بیلمەت لەجیهاندا نەبێ ،تا دەگاتە س����ەدەی بیس����تەم ،كە تێیدا "ستیڤن هۆكینگ" لەئۆكس����فۆردی بەریتانیا لەساڵی 1942لەسێس����ەدەمین س����اڵیادی كۆچ����ی دوایی گالیلۆ لەدایك بوو. "شتەكان چۆن كاردەكەن" س����تیڤن لەقوتابخان����ەی س����ەرەتاییدا كەس����ێكی بێ كۆشش بووە ،هەڵسەنگاندنی زانس����تی وانەكان����ی لەنێ����وان (ناوەن����د و خراپ)دا ب����ووە .بەاڵم ئەم����ە جێی بایەخی س����تیڤن نەب����وو ،بەڵكو ئ����ەوەی تەنیا بیری لێدەك����ردەوە ئەو پرس����یارە بوو "ش����تەكان چ����ۆن كاردەك����ەن؟" زۆر خەریك����ی دەستكاریكردنی ئامێر و كاتژمێرەكان بوو، تەنان����ەت هاوڕێكان����ی لەقوتابخانە بۆ گاڵتە ناویان نابوو "ئەنشتیان" .لەوكاتەی ئەو بە "قوتابییە تەمبەڵەكە" ناوی دەكردبوو ،بەاڵم لە خوێندن ب����ەردەوام بوو .گەرچی باوكی پێیخۆش����بوو بچێت����ە خوێندن����ی پزیش����كی لەزانك����ۆی ئۆكس����فۆرد ،ب����ەاڵم قوتابی����ە تەمبەڵەكە زانس����تە قورس����ەكەی هەڵبژارد، "فیزی����ا" ،ئەو زانس����تەی دواتر تێی����دا بووە یەكێ����ك لەو س����ێ بلیمەتەی فیزی����ا بوو بە پس����پۆرییان "نیوتن و ئەنش����تیان و ستیڤن
54ژمار ه 2014/11/22 255
هۆكینگ خۆی". هۆكینگ دەڵێ ئامانجەكەی زۆر سادەیە و خ����ۆی ل����ەو پرس����یارەدا دەبینێت����ەوە: "تێگەیشتنی تەواو بۆ گەردوون چیە ،بۆچی بەو ش����ێوەیە؟ بۆچ����ی لەبنەڕەت����دا هەیە؟" لەرێگەی ئەو ئامانجە س����ادەیەوە رۆچووە ناو بیردۆزەكانی گەردوون ،بیری لەقەبارە و كش����انی گەردوون دەكردەوە ،بیردۆزی تایبەت����ی دەرب����ارەی "كون����ە رەش����ەكانی گ����ەردوون" و "كات" هەبوو .هەموو ئەمانە لەمیان����ەی س����اڵەكانی خوێندن����ی زانكۆی����دا بوون .بەاڵم لەتەمەنی 21س����اڵیدا هەستی دەك����رد ناوەن����اوە توش����ی سەرس����وڕانێك دەبێ����ت ،زۆری پێنەچ����وو نەخۆش����یەكەی بووە درێژخایەن ،نەخۆش����یەكە لەدەماری جوڵەكردن����ی ب����وو ،پزیش����كەكان لە 1963 پێیانگ����وت ئ����ەم نەخۆش����یە دەتكوژێ����ت، چونكە ئەوانەی دوای ئەم نەخۆش����یە تەنیا 10س����اڵیش دەژین ،رێژەكەی����ان %5تێپەڕ ناكات ،بەاڵم هۆكینگ تا پەنجا س����اڵ دواتر و ئێس����تاش ه����ەر دەژی .هۆكینگ لەبارەی نەخۆش����ییەكەی دەڵێت "من بەبەخت بووم، چونكە حاڵەتی تەندروس����تیم ب����ە بەراورد بەسروش����تی نەخۆشییەكە زۆر بەهێواشی خراپ دەبوو .ئەمەش دەریدەخات ،كە نابێ م����رۆڤ هیوا لەدەس����تبدا .م����ن هەوڵم دەدا بەپێی توانا بەش����ێوەیەكی سروشتی بژیم،
هەرگی����ز بی����ر لەحاڵەت����ی نەخۆش����یییەكەم نەكەمەوە ،هەروەها هەس����ت بەپەش����یمانی ناكەم لەبەرامبەر ئەو شتانەی نەمتوانییوە ئەنجامیان بدەم ،كە زۆریش نین". خۆشەویستی و سەركێشی گەورەترین پاڵنەری ژیانی ستیڤن ،زانینی نەخۆش����ییەكەی بوو لەگەنجێتیدا ،ناڕۆشنی داهاتوویی و حاڵەتی تەندروس����تی جۆرێك لەهیوای����ان پێبەخش����ی ،ك����ە گرن����گ بوو بۆ ژیانی .بەتایبەت لەكاتی ناسینی خاتوو (جین والید) .ل����ەو بارەیەوە دەڵێ����ت "(جین) خاڵی گۆڕان����كاری ژیانم ب����وو ،هۆكارێكی تری بۆ ژیان پێبەخشیم" .تاساڵی 1974سێ منداڵیان بوو .پێشتر ستیڤن توانای هەبوو خۆی نان بخوات ،بەاڵم ماسولكەكانی توانایان الوازتر بوو ،بۆیە هەردوو هاوس����ەرەكە بڕیاریاندا توێژەرێك بۆ حاڵەتی تەندروس����تی هۆكینگ لەگەڵیان بژی. ساڵی 1985توشی هەاڵوسانی سییەكان بوو ،جارێك����ی تر پزیش����كەكان لێی بێهیوا بوون ،بەاڵم خێزان����ی نەچۆوە ژێر باریان، گواس����تیەوە بۆ نەخۆشخانەیەكی بەریتانیا و دوای ئەنجامدان����ی نەش����تەرگەرییەك ژیان����ی رزگار ب����وو .ب����ەاڵم لەمیان����ەی نەش����تەرگەرییەكەدا دەن����گ و توان����ای قسەكردنی لەدەست دا ،ماوەیەك نەیتوانی پەیوەندی بەكەسەوە بكات ،تەنیا لەرێگەی
هاوێنە
هاوڕێكانی بەگاڵتەپێكردنەوە پێیاندەگوت "ئەنشتاین" لە قوتابخانەدا تێكڕای نمرەكانی لەنێوان "ناوەند و خراپ"دا بووە دووجار لە ساڵەكانی 1963و 1985پزیشكان لە ژیانی ستیڤن نائومێد بوون و دەستیان لێشوشت ئاماژەی برۆیەكانی نەبێت( .ولت ولتوسز) ش����ارەزا لەبواری كۆمپیوتەر لەكالیفۆرینا، گوێبس����تی نەهامەتی س����تیڤن بوو ،بڕیاردا بەرنامەیەك����ی تایبەت����ی كۆمپیوت����ەری ب����ۆ بنرێت بەن����اوی (ئیكوالی����زەر) ،كە یارمەتی دەدا لەدەستنیش����انكردنی ئ����ەو وش����انەی لەلیستێك لەس����ەر شاشەی كۆمپیوتەرەكە دەردەكەون و لەرێگەی پەنجەیەوە دەتوانێ كاری پێبكات. مێژووی زەمەن سیڤن دوای ئەوەی زانی زۆری لەژیاندا نەماوە ،لەس����اڵی 1988كتێبێكی دەربارەی كات (زەمەن) باڵوكردەوە ،باسی لەتەقینەوە گەورەكە كرد بەناوی "كورتەیەك لەبارەی مێژووی كات" .رەواجێكی زۆری پەیداكرد و ناوبانگێگی گەورەی بۆ ستیڤن تۆماركرد. س����تیڤن لەو كتێبەیدا وەسفی پەرەسەندنی گ����ەردوون دەكا ،لەتەقین����ەوە گەورەك����ە دەس����تیپێكردووە ،ت����ا دەگات����ە مردنی كات لەداهاتوویەك����ی دووردا .كتێبەك����ە باس����ی سروش����تی شوێن و كات دەكات ،هەروەها رۆڵ����ی خ����وا لەدروس����تكردنیدا و مێژووی و داهات����ووی جیهان ،دوای ئ����ەم بەرهەمە ستیڤن بووە ناوێك كە بەردەوام خوێنەران و هەوادارنی بەدوای هەواڵ و وێنەكانی دا دەگەڕان ،وەك ئەس����تێرەكانی سینەما .ئەم كتێبە بۆ زیاتر لە 50زمان وەرگێڕدرا.
ستیڤن لە هەموو شوێنێك س���تیڤن لەهەم���وو ش���وێنێك هەی���ە، لەهەموو گفتوگۆیەك ،لەهەموو پرس���ێك كە بیری مرۆڤ سەرقاڵ دەكات ،دەتوانێ توان���ا زیرەكیی���ە دەگمەنەك���ەی لەه���ەر پرسێك یان بابەتێك بەكاربخات و وەاڵمی ب���ۆی هەبێ���ت ،لەبوونی پ���ەروەردگاری گەردوون ،كونەڕەشەكانی گەردوون ،تا دەگات���ە دراما و ئەفالم كارتۆن .لەبارەی كون���ە رەش���ەكانی گەردوون���ەوە دەڵ���ێ "برس���ییەتی كونە رەش���ەكانی گەردوون بەئەندازەیەك���ە ك���ە توێ���ژەران پێیانوایە هەم���وو ئ���ەو ماددان���ەی لەگ���ەردوون ه���ەن لەكۆتایی���دا دەچن���ە ناویان���ەوە". تاس���اڵی 1970زانایان پێیانوابوو ماددە (بەتیشك)یش���ەوە ،كە دەچێت���ە ناو كونە رەش���ەكەوە بۆ تا هەتای���ە كۆتایی دێت، بەاڵم س���تیڤن هۆكینگ دەڵێت "ئەو كونە رەشانەش لەرووی كردارییەوە جۆرێك لەتیش���كدانەوەیان هەی���ە ،ب���ۆ ئ���ەوەی بتوان���درێ ببیندرێت ،یان بەواتایەكی تر، بۆ ئ���ەوەی لەرێگەی ئەو تیش���كدانەوەیە بیانناسین". گەشتكردن بەناو زەمەندا س���تیڤن هۆكینگ دەڵێ "دەكرێ مرۆڤ گەش���ت بەن���او كاتدا ب���كات" ،پێش���یوایە مرۆڤایەتی دەتوانێت لەداهاتوودا جۆرێك
كەش���تی ئاس���مانی دروس���ت ب���كات ،كە توانای گەش���تكردنی هەبێت بەخێراییەك نزی���ك لەخێرای���ی رووناكی ،ب���ەاڵم ئەم كەش���تییە پێویستی بە 6س���اڵ هەیە بۆ ئ���ەوەی ئەوپ���ەڕی خێراییەك���ەی بگات���ە %98ی خێرایی رووناكی. كات الی سەرنش���ینانی ئەو كەشتیەی بەخێرایی %98ی خێرای رووناكی دەفڕێت، كە دەگاتە 650ملیۆن میل لەكاتژمێرێك، زۆر بەهێواش���ی دەڕوات .ئەمەش بەپێی بی���رۆدۆزی ئەنش���تاین ك���ە دەڵێ���ت "ت���ا خێرایی ش���تەكان زیات���ر بێت ،كات الیان خاوتر دەبێتەوە" ،بەو پێیە سەرنش���ینانی كەش���تیەكە بە 80ساڵ دەگەنە ئەوپەڕی گەلەس���تێرەكە ،بەو ئەندازەیە یەك رۆژ لەسەر كەش���تییەكە یەكس���انە بەساڵێك لەسەر زەوی ،بەپێی بۆچوونی هۆكینگ "گ���ەر ه���ەر كارەس���اتێكی رووب���دات و م���رۆڤ لەناوبچێت ،تاخمی سەرنش���ینی كەش���تییەكە دەتوانن دووب���ارە رەگەزی مرۆڤ لەسەر زەوی بژییەننەوە". ئەم س���ەردەمە بەهۆی بوونی ستیڤن هۆكینگ���ەوە س���ەردەمێكی كاریگ���ەر و پ���ڕ زانیاری ب���ووە .ئ���ەو موعجیزەیەكی زانس���تی زین���دووە ل���ە جەس���تەیەكی مردوودا و لەسەر كورسیەكی جواڵ ،كە بەرەو مێژوو هەنگاوی گەورەی نا.
ژمار ه 255
55 2014/11/22
شەموان
سەگ و وەزیر
پشتیوان عەبدوڵاڵ
56ژمار ه 2014/11/22 255
دەگێڕێن���ەوە دەڵێ���ن پاش���ایەك هەب���وو 10س���ەگی هەب���وو ،ه���ەر كاتێ���ك وەزیرێك هەڵەیەك���ی بكردب���ا ،ئ���ەوا بۆ چەن���د رۆژێك سەگەكانی برسی دەكرد ،دواتر وەزیرەكەی دەرخواردی سەگە برسییەكەی دەدا. رۆژێكی���ان لەس���ەر مەس���ەلە و رای���ەك، وەزیرێ���ك رایەك���ی پێچەوان���ەی رای پاش���ا دەدات ،ئەویش زۆر توڕە دەبێ ،بڕیار دەدات وەزیرەك���ە س���زا ب���دات و بیكات���ە خواردنی سەگەكانی. وەزیرەكەش بەرامبەر بە بۆچوونی خۆی ئامادە دەبێ س���زا بدرێ و لە را و قس���ەكانی پاش���گەز نابێت���ەوە ،ب���ەاڵم داوایەك لەپاش���ا دەكات و دەڵ���ێ "گەورەم بەس���زا و فەرمانی بەڕێزت���ان رازیم ،بەاڵم من ماوەی 10س���اڵە خزمەت���ی بەڕێزتان و واڵت دەكەم ،داواكارم تەنیا 10رۆژ مۆڵەتم بدەن ،ئەوكات سزاكەم بەسەردا بسەپێنن" .پاشا لەبەرامبەر داواكاری وەزیرەكە رازی دەبێ و رەزامەندی لەس���ەر ئەوەش دەردەبڕێ ،كە لەو 10رۆژەدا كاكی وەزیر هەرچی پێویس���تی بێت و داوای بكات بۆ دابین بكەن. كاك���ی وەزی���ر دەچێت���ە الی پاس���ەوانی س���ەگەكان و داوا دەكات ئ���ەو چەن���د رۆژە لەگەڵ سەگەكان بێت ،لەو ماوەیەدا وەزیرەكە بەهەموو شێوەیەك گرنگی بەژیانی سەگەكان دەدات و تێرخواردنی���ان دەكات و س���ۆز و میهرەبانیان پێدەبەخشێ. كاتێ���ك 10رۆژەك���ە تەواو دەبێت ،پاش���ا فەرم���ان دەدات س���زاكە جێبەج���ێ بكرێت و وەزیرەكەش بخەنە ژێر چەپۆكی س���ەگەكان. لەو بەینەدا ماوەیەك پاشا چاوەڕوان دەكات، دەبینێ سەگەكان هیچ تخونی وەزیر ناكەون و تەنی���ا لەژێ���ر قاچی���دا دەحەپن .پاش���ا ئەو دیمەن���ەی پێ س���ەیر دەبێ و ه���اوار دەكات "پاس���ەوان" ،پاس���ەوان دێ���ت و دەڵ���ێ "بەڵێ گەوەرم فەرموو قوربان"؟ پاش���ا دەڵێ "پاسەوان ئەو س���ەگانە چیان بەسەر هاتووە ،بۆ وا گۆڕاون و وەك جاران
نەماون"؟ پاس���ەوان لەوەاڵمدا دەڵێ "نازانم گەورەم، تەنیا ئەو چەن���د رۆژە كاكی وەزیر لەگەڵیان بووە ،ئەو رەنگە باشتر بزانێ". پاش���ا فەرم���ان دەدات وەزیرەك���ە لەنێ���و قەفەس���ی س���ەگەكان دەربێن���ن و بیهێنن���ە بەرامبەری ،كاتێك پاشا لەوەزیرەكە دەپرسێ: "چیت لەو س���ەگانە ك���ردووە ،بۆ وا عەوداڵی ت���ۆن"؟ وەزیرەكەش لەوەاڵم���دا دەڵێ" :هیچم نەك���ردووە گ���ەورەم ،من 10س���اڵ خزمەتی تۆم كرد ،تۆش لەس���ەر هەڵەیەكی بچوك كە لەبنەڕەتدا هەڵە نییە ،سزام دەدەی ،بەاڵم من تەنی���ا 10رۆژ خزمەتی س���ەگەكانم كرد بەو شێوەیە وەفام بۆ دەنوێنن". جا قوربان لەو واڵتەی ئێمەش خەڵك هەیە 20رۆژ خزمەت���ی گەل و واڵت���ی نەكردووە، كەچ���ی حكومەت و حزبەكان بە لێش���او بۆی دەبارێنن و باوەش���یان بۆ كردۆتەوە ،ئەگەر جارێكی���ش هەڵەیەكی ك���رد ،ئەوا بەس���ەفەر و گەش���تكردنێكی پڕ كەیف و س���ەفا س���زای دەدەن. میللەتی قوڕبەس���ەریش 20ساڵە خزمەت ب���ەو حكومەت و حزبان���ە دەكات ،بێ ئەوەی كەس حس���ێب بۆ ئ���ەرك و مافەكانیان بكات، رۆژان���ە خەڵكی كوردس���تان ب���ۆ مافەكانیان خۆپیش���اندان س���ازدەكەن ،لەخۆی���ان بێ���زار ب���وون ،كەچی حكومەت هەر تەقەی س���ەری دێت ،ل���ەو وەزعە بێزار نابێ���ت .مەزووعەكە رێك وەك مەس���ەلەی ئەو پیرەمێ���ردە وایە، ك���ە دوو هەفتەیە 12ه���ەزار دیناری بەپاس سەرفكردووە ،بۆ ئەوەی ئەو بڕە پارەیەی الی بایەع هەیەتی وەریبگ���رێ ،كە هەموو خەون و ئاوات���ی چەند رۆژەی لەس���ەری بینادناوە، س���ەد وەعدی بە رۆڵە و منداڵەكانی داوە ،كە ش���تی خۆش���یان بۆ بكڕێ ،بەاڵم كاكی بایەع وەك بەرپرسەكانی خۆمان بۆ كەیف و سەفا س���ەفەری دوبەی كردووە و حكومەت ئاس���ا ئاگای لەو بڕە پارەیەی خەڵكی س���ادەخەون نیە و فشەشی پێ دێت.