ساڵی حەوتهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
ژماره 308
شەممە 2016/1/23
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ شەقامی ئیسكان ــ كۆاڵنی 115
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.net
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 308
2016/1/23
1
سياسەت
نەوشیروان موستەفا كەی دەگەڕێتەوە؟
گۆڕان هیوای گەڕانەوەیان بۆ هەولێر بە رێكخەرە گشتیەكەیانەوە بەستۆتەوە راوێژ كامەران نزیك����ەی پێنج مانگە نەوش����یروان موس����تەفا ئەمی����ن رێكخەری گش����تی بزووتن����ەوەی گۆڕان چۆتە واڵتی ئەڵمانیا و تا ئێستاش نەگەڕاوەتەوە هەرێم����ی كوردس����تان ،ئەم����ەش لەكاتێكدایە كە ئێستا هەرێم بەقەیرانێكی سیاسی و دارایی زۆر قورس����دا تێپەڕدەبێت ،كە بەگوتەی بەرپرس����ان خراپترینە لەمێژووی هەرێمەكەدا. هەرچەن����دە لەس����ەرەتادا وا ب��ڵ�او كرای����ەوە، كە رۆش����تنی نەش����یروان موس����تەفا بۆ ئەوروپا
2ژمار ه 2016/1/23 308
تەنها بەمەبەس����تی چارەسەری پزیشكییە ،بەالم نەگەڕان����ەوەی ب����ۆ ماوەیەك����ی زۆر و بێدەنگ����ی لەئاست رووداوە سیاسیەكانی ئەم دواییەدا بۆتە جێگای پرسیار الی زۆرێك لەچاودێرانی سیاسی، ئەمەش لەكاتێكدایە كە بەش����ێك لەهەڵسوڕاوانی گ����ۆڕان جاروبار مژدەی ئەوە بەخەڵكی دەدەن، كە بەگەڕانەوەی نەشیروان موستەفا بۆ هەرێم كێش����ە سیاس����یەكان یەكالدەبنەوە و چارەسەر دەب����ن و س����ەرۆكی پەرلەم����ان و وەزیرەكانیان دەگەرێن����ەوە بۆ هەولێر ،ئەو پ����رۆژەی تایبەتی بۆ چارەسەر پێیە ،هەرچەندە رای بزووتنەوەی
گۆڕان لەو بارەیەوە جیاوازە. "شۆڕش حاجی "وتەبێژی بزووتنەوەی گۆڕان لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەنوسیدا رەتیكردەوە هیچ وادەیەك����ی دیاریك����راو هەبێ����ت ب����ۆ گەڕانەوەی نەوش����یروان موس����تەفا بۆ هەرێ����م ،بەاڵم گوتی "نەوش����یروان مس����تەفا ل����ەدەرەوەی واڵت����ە بۆ چارەس����ەری پزیش����كی و ئ����اگاداری هەم����وو بڕیارەكان����ی بوووتن����ەوەی گۆڕان����ە ،ه����ەركات پێویست بكات و داوای لێبكەین دەگەڕێتەوە". ش����ۆڕش حاج����ی بێئاگایی خۆش����ی لەبوونی پرۆژەیەك بۆ چاكس����ازی لەالیەن نەوش����یروان
سياسەت
گۆڕان: نەوشیروان موستەفا بە گەڕانەوەی دەتوانێت هەندێك گۆڕانكاری بكات و كاریگەری لەسەر چارەسەركردنی دۆخەكە دەبێت موس����تەفاوە لەكات����ی گەڕانەوەیدا نیش����اندا ،ئەو گوت����ی "ئەوەن����دەی پەیوەس����ت بێ����ت ب����ە منەوە ئ����اگام ل����ەو پڕۆژەی����ە نیی����ە ،جگەل����ەوەی كاك نەوش����یروان دارعەسای موس����ایی بەدەستەوە نییە تا ئەم كێشانە یەكالبكاتەوە ،بەاڵم هەركات بەپێویستی بزانین بگەڕێتەوە ،لەكەمترین ماوەدا دەگەڕێتەوە". بەاڵم "دالوەر حاجی عوسمان"هەڵوس����ڕاوی بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان ئ����ەوەی بەس����ڤیل گوت، كە نەوش����یروان موس����تەفا لەكاتی گەڕانەوەیدا پرۆژەی پێدەبێت و بەبەرنامەیەكی چاكسازیەوە بۆ كوردستان دەگەڕێتەوە ،ئەو تەنها ئەوەندەی گ����وت "نەوش����یروان موس����تەفا لە س����اڵی 1980 نەش����تەرگەری فەقەراتی پشتی بۆ كراوە و لەو دواییەش����دا ئازاری ب����ۆ گەڕابوی����ەوە ،هەربۆیە ب����ۆ چارەس����ەری پزیش����كی چوب����ووە ئەوروپا، بەاڵم لەئێس����تادا تەندروس����تی زۆر باشە و لەو باوەڕەدام لەمانگی داهاتودا بگەڕێتەوە هەرێمی كوردستان". پەرلەمانتارێك����ی بزووتن����ەوەی گۆڕانی����ش ئام����اژە ب����ەوە دەدات ،كە بەرپرس����یاریەتی ئەم دۆخە سیاسیەی ئێس����تا لەهەرێمی كوردستاندا دروس����تبووە لەئەس����تۆی پارت����ی دیموكرات����ی كوردستاندایە ،هەر بۆیە ئەوانیش بەرپرسیاری یەكەم����ن لەچارەس����ەركردنی ن����ەك رێكخ����ەرە گش����تیەكەیان" .بێس����تون فای����ەق" پەرلەمانتاری گۆڕان ل����ەو بارەیەوە گوتی "ت����ا پارتی هەندێك هەنگاوی ك����رداری نەنێت بۆ چارەس����ەركردنی دۆخەكە ،ئەوا چارەسەری ئەم قەیرانە سیاسیە ئەس����تەمە ،بەتایبەت لەكاتێكدا كە ئێس����تا ئەوان كۆنتڕۆڵ����ی دام����ەزراوە حكومی����ەكان دەك����ەن، هەربۆیە ئەوانیش دەتوانن دۆخەكە چارەس����ەر بكەن". بێس����تون فای����ەق گوتیش����ی "بەدڵنیای����ەوە گەڕان����ەوەی نەوش����یروان موس����تەفا دەتوانێ����ت هەندێ����ك گۆڕان����كاری ب����كات و كاریگەری هەیە لەسەر باشتر چارەس����ەركردنی دۆخەكە ،بەاڵم هەندێك پرس هەیە تەنها پەیوەس����تە بەناوخۆی
پارتی: ئەم سیاسەتەی ئێستاش گۆڕان پەیڕەوی دەكات لەژێر چاودێری نەوشیروان موستەفا خۆی دایە پارتی����ەوە ،بۆنمونە كاراكردن����ەوەی پەرلەمان و حكومەت و كەمكردن����ەوەی كەمێك لەو قەیرانە سیاسیەی ،س����ەڕەرای قەیرانی دارایی ،هەرێمی كوردس����تانی گرتۆت����ەوە ،ب����ۆ ئەوەش س����ەرەتا دەبێت پارتی هەنگاو بنێت". لەبەرامب����ەر ئەم بۆچونەی بێس����تون فایەقدا، پەرلەمانتارێك����ی پارتی بزووتن����ەوەی گۆڕان بە بەرپرس����اری س����ەرەكی دەزانێ����ت ل����ەو قەیرانە سیاس����یەی هاتوونەت����ە پێ����ش" .ش����وان ش����ێخ ئەحم����ەد" پەرلەمانتاری پارتی بۆ س����ڤیل گوتی "بزووتنەوەی گۆڕان بەرپرس����یاری س����ەرەكییە لەم قەیرانە سیاس����یەی ئێس����تا لەهەرێمدا هەیە، چونك����ە ئەوان س����ەڕەرای ئ����ەوەی لەحكومەتدا بوون ،بەاڵم لەپش����ت دروس����تكردنی پشێوی و ئاڵۆزی و سوتاندنی بارەگاوە بوون ،سەڕەرای قەیران����ی دارای هەرێ����م كە لەتوان����ای حكومەت بەدەر بووە و كێشەیەكی جیهانییە ،بەاڵم گۆڕان بۆ مەرامی خۆی دەیقۆزێتەوە ،هەر بۆیە ئەوان بەرپرسیارن لەدروستكردنی قەیرانەكان". ش���وان ش���ێخ ئەحمەد بەدوریش���ی دەزانێت بەگەڕان���ەوەی نەوش���یروان موس���تەفا ئ���ەو كێش���انەی لەهەرێمی كوردس���تاندان چارەسەر ببن ،ئەو گوتی "رێكخەری گش���تی بزووتنەوەی گ���ۆران كاتی خۆی ك���ە رێكەوتنی لەگەڵ پارتی دیموكرات���ی ك���رد ،بەڵێن���ی 4س���اڵی ئارامی دا لەنێو هەرێمی كوردس���تاندا ،بەاڵم وەك بینیمان ئ���ەوان پابەندنەبون بەو بەڵێن���ەی بەخەڵیان دا و هەرێم���ی كوردس���تانیان گەیان���دە ئەم دۆخە سیاس���یەی ئێس���تا" .ش���وان زیاتری���ش دەڵێ���ت "ه���ەر بۆیە ئێستاش���ی لەگەڵدابێت بزووتنەوەی گ���ۆڕان بەبێ فەرمانی نەوش���یروان موس���تەفا هیچ بڕیارێكی سیاس���ی نادات ،ب���ەو بەڵگەیەی لەكۆبون���ەوەی 18ی ئ���اب كە بەسەرپەرش���تی ئەمری���كا هەم���وو الیەن���ەكان لەكۆبون���ەوەدا بووی���ن ،زیاتر لەچەند جارێك نوێنەرانی گۆڕان پەیوەندیان بەنەوش���یروان موس���تەفاوە دەكرد و بەپ���رس و راوێژی ئ���ەو كاریان دەكرد ،هەر بۆیە ئەم سیاسەتەی ئێستاش گۆڕان پەیڕەوی
چاودێرێكی سیاسی: بێدەنگی نەوشیروان مستەفا لەم دۆخە لەبنەڕەتدا بەهۆی ئەوەوەیە كە چارەسەری پێنییە دەكات لەژێر چاودێری نەوش���یروان موستەفا خۆی دایە". بەوت���ەی چاودێران���ی سیاس���یش چوون���ی نەشیروان موستەفا بۆ دەرەوە بەهۆی ئەوەوە بووە ،كە پرۆژە و چارەس���ەری یەكالكەرەوەی بەدەس���تەوە نەب���ووە" .ب���ڕوا بەرزنج���ی" رۆژنامەن���وس و چاودێ���ری سیاس���ی ل���ەو بارەیەوە بە سڤیلی گوت "دەبێت ئەوەمان لەبیر نەچێت نەوش���یروان موستەفا س���ەركردەیەكی كاریزمایی���ە و كاریگ���ەری لەس���ەر جەماوەری گۆڕان و تەنانەت جەماوەری یەكێتیش���دا هەیە، هەر بۆی���ە دەتوانێت گۆڕان���كاری لەدۆخەكاندا دروس���ت ب���كات ،بەاڵم بۆ ئەم قۆناغەی ئێس���تا گەر نەوش���یروان موستەفا چارەسەری پێبوایە ئ���ەوا دەگەڕای���ەوەو ئەنجام���ی دەدا ،چونك���ە ئێس���تا هەرێم گەیش���تۆتە لێوارێكی خەتەرناك، ب���ەاڵم تائێس���تا ئ���ەوەی دەیبینن نەوش���یروان موس���تەفا تەنانەت لەئەوروپاش بەفەرمی هیچ هەڵس���وڕاوێكی گۆڕان���ی نەبینی���وە ،لەكاتێك���دا پێش���وازی لەش���ێخ جەعف���ەر و ج���ەالل كەریم ك���ردووە ،ك���ە پێدەچێ���ت پەیام���ی بارزان���ی و جێگرانی س���كرتێری گش���تی یەكێتیان پێبوبێت ب���ۆ نەوش���یروان موس���تەفا ،بەم پێی���ەش گەر رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان پرۆژەی پێبوایە ،ئێستا پێشكەشی دەكرد". بەرزنجی وتیشی "ئێستا جومگە سەرەكیەكانی سیاس����ەت لەهەرێم بەدەس����ت پارتیەوەیە ،هەر بۆی����ە ئ����ەوەی دەتوانێ����ت دۆخ و ئاڕاس����تەكان بگۆڕێت زیاتر پارتیە نەك نەوشیروان موستەفا. بەڕای من بێدەنگی كاك نەوش����یروان لەم دۆخە لەبنەڕەت����دا بەه����ۆی ئەوەوەیە كە چارەس����ەری پێنییە ،هەركات چارەس����ەری پێبوو و توانیشی دۆخی سیاس����ی لەمەی ئێس����تا دەربهێنێت ،ئەوا بەدڵنیای����ەوە قس����ەدەكات و دەگەڕێتەوە هەرێم، بەاڵم ئێس����تا ك����ە هەرێم ل����ەڕووی دارایش����ەوە رووب����ەڕووی شكس����تبۆتەوە ،نەوش����یروان موستەفا نایەوێت ببێت بە بەشێك لەم شكستە، بۆیە خۆی دوورەپەرێز گرتووە".
ژمار ه 308
2016/1/23
3
سياسەت
هێرشی سەر بارەگاكانی پارتی جیاوازە لە هی الیەنەكانی تر و بۆ مەبەستی كوشتنی كادیر و سوتاندنی بارەگاكانمانە ف���ازڵ بەش���ارەتی بەرپرس���ی لقی 12ی پارت���ی لە هەڵەبەجە ،ل���ەم دیمانەیەدا باس ل���ە هۆكاری وەرنەگرتن���ەوەی بارەگانیانی پارتی لە سنوری پارێزگای سلێمانی دەكات و گۆڕانیش بە هۆكاری "ئاژاوەگێڕییەكان" تۆمەتبار دەكات و دەشڵێت "ئەو پەالمارەی دەشكرێتە سەر بارەگاكانی پارتی ،جیاوازە لە هی الیەنەكانی تر ،چونكە پەالماری سەر بارەگاكانی پارتی بۆ مەبەس���تی كوش���تنی كادیرەكان و سوتاندنی بارەگاكانە"! سەروەر خەلیل
فازڵ بەشارەتی:
گۆڕان بەرپرسی هەموو ئەم ئاژاوەگێڕیانەیە كە روودەدەن هیچ ئاس���ۆیەكی چارەسەر بۆ ناكۆكی نێوان ئێوەو گۆڕان بەدیدەكەن؟ ف���ازڵ بەش���ارەتی :ئێم���ە ناكۆكیم���ان لەگ���ەڵ گۆڕان���دا نیی���ە ،بەڵك���و گ���ۆڕان ناكۆك���ی لەگەڵ عەقڵی دەس���ەاڵتدا هەیە لەهەرێمی كوردس���تان، گ���ۆڕان ناكۆكی لەگەڵ بەڵێنەكان���ی خۆیدا هەیە، كە بەخەڵكی كوردس���تانی داوە ،راس���تگۆ نەبوو لەگەڵ ئەو بەڵێنانەی لەپڕۆسەی هەڵبژاردنەكان بەخەڵكیدا ،ئەمڕۆ پەنای بۆ كاری ئاژاوەگێڕی و تێكدانی رەوشی ئەمنی و بازاڕ و بیركردنەوەی خەڵ���ك ب���ردووە ،ب���ۆ ئ���ەوەی ئ���ەو بەڵێن���ە بێ بنەمایان���ەی خۆی ،كە لەقەبارەی خۆی گەورەتر بوون و بەخەڵكی كوردستانی دا ،بیخاتە قاڵبێكی ترەوە و شێوازێكی تری بیركردنەوە الی خەڵك
4ژمار ه 2016/1/23 308
دروس���ت بكات ،ئەگەرنا ئێم���ە وەكو پارتی نەك لەگەڵ گۆڕان ،بەڵكو ناكۆكیمان لەگەڵ هیچ كەس نییە. ب���ەاڵم ئ���ەوەی ت���ۆ بەئاژاوەگێ���ڕی ناوی دەبەیت ،گۆڕان بەپش���تگیری لەخرۆشانی جەماوەری و رای شەقام ناوی دەبات؟ فازڵ بەش���ارەتی :یەكێك لەو زیادەڕۆییانەی بەب���ڕوای من گ���ۆڕان دەی���كات ،ناكرێ���ت كاری س���ەرەڕۆیی و ئاژاوەگێڕی بەكاری جەماوەری و جموجۆڵ���ی جەم���اوەری لەقەڵەم بدات ،چونكە ئەگ���ەر وابێ���ت قەزای س���ەید س���ادق 75تا 80 ه���ەزار دانیش���تووانی تێدایە ،تەنه���ا 150تا 200 ك���ەس هاتوون پەالماری بارەگای ئێمەیان داوە، كەوات���ە ئەمە جەماوەر نییە ،ئەمە خەڵكی حیزبی
و الیەنگری حیزبی و جوڵەپێكراوەكانی ئەوانن. بەاڵم لەناو خۆپیشاندەراندا الیەنگری حیزبەكان���ی تری���ش ه���ەن ،ب���ۆ تەنه���ا گ���ۆڕان بەتاوانبار دەزانن؟ فازڵ بەش���ارەتی :ئەم���ە دوو بابەتە ،هەندێك خەڵ���ك هەی���ە ،سەركێش���ە و پابەن���دی هی���چ رێكخس���تنێك و رێكخس���تنی الیەنەكەی خۆشی نیی���ە ،ئێم���ە ئەو بە الیەن لەقەڵ���ەم نادەین ،بەاڵم گۆڕان لەئاستی بااڵی بەرپرسیارێتی بانگەشەی راپەڕی���ن و جموجۆڵی ش���ەقام و خۆپیش���اندانی جەم���اوەر لەكوردس���تان دەكات ،ئەم���ە جیاوازە لەگەڵ كەس���ێكی نەفام ،یان كادرێكی بێ بەرنامە لەهەر كام لەالیەنەكان بێت لەناو خۆپیشاندەران ببینرێ���ت ،ئێم���ە ئ���ەوە بەئ���ەداو ئاڕاس���تەكردنی
سياسەت
سەید سادق 80هەزار دانیشتوانیەتی ،تەنها 150كەس هاتوون پەالماری بارەگای ئێمە دەدەن ،ئەمە جەماوەر نیە ،خەڵكی حزبی جوڵەپێكراوە الیەنەكەی خۆی نازانین ،بەاڵم گۆڕان لەئاس���تی بەرپرس���یارێتیدا جموجۆڵی���ان لەن���او ئەم كاری ئاژاوەگێڕییەدا هەیە. هەندێك لەچاودێ���ران پێیانوایە پارتی بەدەركردن���ی گۆڕان لەحكوم���ەت زیانی بەخۆی گەیاند و بەرپرسیارێتی قەیرانەكانی زیاتر كردە ئەستۆی خۆی؟ فازڵ بەشارەتی :ئێمە ئەزموونێكی رابردوومان هەیە بەبێ گۆڕان ،بەش���دارییەكی دەوڵەتیشمان هەی���ە لەگ���ەڵ گ���ۆڕان ،هەردووكی���ان دەخەین���ە بەردەم رای گشتی و خەڵكی كوردستان ،كاتێك كە گۆڕان لەدەسەاڵت نەبوو پارە و ئیمیكانییەت هەبوو ،بەاڵم كە ئەوان هاتنە دەسەاڵتەوە هەموو ش���تەكان قەیرانیان تێدا دروس���ت بوو ،تەنانەت بەتەبایی و رێككەوتنی حیزبەكانیشەوە. مەبەس���تت ئەوەی���ە ه���ۆكاری ئ���ەو قەیرانان���ەی لەهەرێ���م دروس���تبوون بەقەیرانی داراییشەوە ،گۆڕانە؟ فازڵ بەشارەتی :بەدڵنیاییەوە ئەوان هۆكارن، چونكە یەكێك ل���ەو هۆكارانە ئەوەیە كە دەتوانم بڵێ���م ئ���ەوان زۆربەی كات���ەكان س���ەركردایەتی كوردیان س���ەرقاڵ كردووە بەو قەیران و كێشە ناوخۆییان���ەوە ك���ە لەهەرێم دروس���تبوون ،ئێمە كێش���ەی زۆر گەورەترمان لەپێش���ە ك���ە دەبێت سەركردایەتی كورد و جەنابی سەرۆك بارزانی پێوە سەرقاڵ بێت ،نەك بەبەردەوام كۆبوونەوە و چارەس���ەركردنی كێش���ە ناوخۆیی���ەكان و بەرگریك���ردن لەتوندوتی���ژی و كۆبوون���ەوە بۆ كەمكردنەوەی توندوتیژی ،هەموو ئەمانە گۆڕان هۆكارەكەیەت���ی و بەرپرس���یارە ،راس���تە نرخی نەوت لەجیهاندا شكاوە و قەیران رووی لەهەرێم كردووە و مالیكی و عەبادی بودجە و مووچەی خەڵكی كوردستانیان بڕیوە ،بەاڵم ئەوان یەكێك لەهۆكارەكانی ئەو قەیرانانەی لەهەرێم دروست بوون. ب���ەاڵم ئێ���وە لەم���اوەی 25س���اڵی رابردوودا ،لەگەڵ یەكێتی دەس���ەاڵتداری هەرێم
ب���وون ،ئای���ا بەرپرس���یارێتی گ���ەورە ب���ەر ئێوە ناكەوێت؟ فازڵ بەش���ارەتی :ئێمە لەپارت���ی كە یەكێتیش هاوبەش���ێكی راس���تەقینەمانە خۆمان بەبەرپرس دەزانی���ن لەهەموو ئ���ەو حاڵەتە نەخ���وازراوو و قەی���ران و رەوت���ی رووداوان���ەی روو لەهەرێم دەكەن ،بەاڵم یەك راس���تی هەیە ئەویش ئەوەیە، كە حكومەت بەشداری هەموو الیەنەكانی تێدایە، ئەگ���ەر حكوم���ەت لەقەیرانەكان بەرپرس���ە ئەوە هەموومان لێی بەرپرس���ین ،ئەگەر حكومەت لێی بەرپرس نییە ئەو الیەنانەی تر ئەمڕۆ چی دەكەن لەناو حكومەت ،كە پێگەی لەسەرۆكی پەرلەمان و وەزارەت و پۆستە بااڵكانی حكومەت هەیە؟! ب���ەاڵم گ���ۆڕان ل���ە 2015/10/12ەوە بەشێك نییە لەحكومەت؟ ف���ازڵ بەش���ارەتی :قەیران���ەكان ل���ەو دوو مانگەدا دروس���ت نەبوون ،كە ئەوان لەحكومەتدا نەماون ،قەیرانەكانی هی پێشترن ،ئەوان لەسەر سەركێشی و كاری نابەرپرسانەیان لەحكومەت و لەپەرلەم���ان دەرك���راون ،ن���ەك لەبەرئ���ەوەی زۆر بەباش���ی خەریكی خزمەت���ی خەڵكن ،بەڵكو لەبەرئەوەی خەریكی تێكدانی رێزی نیش���تیمانی خەڵكی كوردستان و حیزبە كوردستانییەكان بن، ئەوان نەیانتوانی راستگۆ بن لەگەڵ بەڵێنی چوار ساڵی پڕ لەئارامی و دەسكەوت ،بەڵكو هەوڵیاندا چوار ساڵی پڕ لەكێشە و ئاژاوەگێڕی بۆ خەڵكی كوردس���تان بێت .لەبەرئەوە پارتی بەرێككەوتن لەگ���ەڵ هاوپەیمانەكانی ناچار ب���وو دەرزییەكی بەن���ج لەو كاری ئاژاوەگێڕییە بدات ،كە لەس���ەر ش���ەقام و لەن���او چی���ن و توێژەكان���ی خەڵك���ی كوردستان دروستیان كرد ،بۆیە رێگەچارەیەكی لەوە باشتر نەبوو ،كە پارتی بیگرێتە بەر. ئێوە وەك پارتی چ دەستپێشخەرییەكتان ك���ردووە ب���ۆ چارەس���ەركردنی ئ���ەو قەیران���ە سیاسییە؟ ف���ازڵ بەش���ارەتی :دەستپێش���خەری ئێم���ە ئەوەیە كە قوربانیم���ان بەخۆمان داوە لەپێناوی كەمكردن���ەوەی ئ���ەو ئاژاوەگێڕیی���ەی لەس���ەر ش���ەقامدا هەی���ە ،دەستپێش���خەریمان ئەوەی���ە سەرۆك بارزانی وتاری سەری ساڵی ئاڕاستەی هەموو حی���زب و الیەنە سیاس���ییەكان كردووە، ك���ە بەڕاس���تی زۆر بەرپرس���انە و بەس���ەبرێكی ئەیوبییانە مامەڵە لەگەڵ ئەو رووداوانە دەكەین، كە پڕن لەغەدر و س���تەم و هێرش���كردنە س���ەر پارتی. هەڵوێستی یەكێتی چۆن لەقەڵەمدەدەن لەهێوركردن����ەوەی دۆخەك����ە؟ رات����ان لەس����ەر پڕۆژەك����ەی ئەو حیزب����ە چییە كە ل����ەم دواییانە خستویانەتە بەردەم پارتی؟
فازڵ بەشارەتی :ئێمە و یەكێتی بەهاوبەشێكی راس����تەقینەی خۆمان دەزانین و پێش����موایە ئەو حیزب����ە لەمج����ارەدا ه����اوكاری زۆر باش����ە ب����ۆ بەرگرتن لەئاژاوەگێڕی و هەڵكوتانە سەر بارەگاو تێكدانی بازاڕ و پەكخستنی كارو كاسبی خەڵك لەهەرێم����ی كوردس����تان ،یەكێت����ی ئەمجارە زۆر بەرپرس����انە مامەڵەی لەگەڵ دۆخەكەدا كردووە، هیواداریش����ین بتوانی����ن ب����ەو ش����ێوەیە زاڵبی����ن بەسەر هەموو ئەو راو بۆچوونانەی لەهەرێمدا ه����ەن بۆ ئ����ەوەی بتوانین لەس����ەر بەرنامەیەكی ن����وێ بۆ حكومەت و پەرلەمانێكی نوێ لەهەرێم رێكبكەوی����ن ،ب����ۆ ئەوەی بگەڕێین����ەوە بۆ دۆخی رابردووی پێش گۆڕان ،بۆ خزمەتكردنی خەڵكی كوردستان ،من لەوەفدی دانوستانكار نیم بەاڵم ئەوەندەی ئاگادارم پڕۆژەكەی یەكێتی لەبەردەم س����ەركردایەتی و مەكتەب����ی سیاس����ی پارتیی����ە و گفتوگ����ۆی لەس����ەر دەك����ەن و دوات����ر لەگەڵ برادەران����ی یەكێتی كۆدەبنەوە و وەاڵمی خەڵكی كوردستان و یەكێتیش دەدرێتەوە. دوای س����وتاندنی بارەگاكانت����ان لەمانگەكان����ی كۆتایی س����اڵی پاردا تائێس����تا ئەو بارەگایانەتان وەرنەگرتووەتەوە ،بۆ؟ ف����ازڵ بەش����ارەتی :هۆكارەك����ەی ب����ۆ ئ����ەو بارودۆخە ئاڵۆزە دەگەڕێنینەوە كە دروس����تیان ك����ردووە و نامانەوێ����ت بەه����ۆی ب����ارەگاوە خوێنڕشتن و كوشتار لەشار و شارۆچكەكانمان دروست بێت ،ئەو بارەگایانە رادەستی پۆلیسی لۆكاڵ����ی ك����راوە ،تاكو چارەس����ەری ئ����ەو دۆخە ئاڵ����ۆزەی ناو كوردس����تان و قەیران����ی ئابووری دەكرێت. ئەم����ە مان����ای وای����ە ئێ����وە دەترس����ن جارێكی تر بارەگاكانتان بكرێنەوە ئامانج؟ فازڵ بەش����ارەتی :ترس����ی ناوێت ،هەر دوێنێ كراونەت����ەوە و ئامان����ج و بارەگاكان����ی ئێم����ە لەئافرەتان و قوتابیان وچاالكییە مەدەنییەكان و الوان و مامۆستایان لەسەید سادق لەالیەن ئەو خەڵكانەوە سوتێنران. ب����ەاڵم تەنه����ا هێ����رش نەكرایە س����ەر ب����ارەگای ئێوە ،بەڵكو بارەگاكان����ی یەكگرتوو و كۆمەڵیش كرانە ئامانج؟ ف����ازڵ بەش����ارەتی :ئێم����ەش ئ����ەو ج����ۆرە هێرش����ەمان قبوڵە كە كراونەتە سەر بارەگاكانی یەكگرت����وو و كۆمەڵ ،بەاڵم هێرش����ەكانی س����ەر پارت����ی جیاوازن و بۆ كوش����تنی كادی����رەكان و س����وتاندنی بارەگاكان����ە ،ئەم����ە جی����اوازە لەگەڵ دوو ب����ەرد گیرابێت����ە ب����ارەگای یەكگرت����وو یان كۆم����ەڵ .ئەمانەش بەش����ێكی ئ����ەو خەڵكانەن كە داخ لەدڵ و رق لە دڵن بەرامبەر ئەو وتوێژانەی لەكوردستان لەگەڵ پارتی دەكرێت.
ژمار ه 308
2016/1/23
5
سياسەت
بۆ وەرگرتنەوەی بارەگاكانی لە سنووری پارێزگای سلێمانی
پارتی متمانەی بە یەكێتی نەماوە و گۆڕان بە "كلۆركردنی ئەمنییەتی سلێمانی" تۆمەتبار دەكات بەشی سیاسەت
كوردس����تان دیموكرات����ی پارت����ی رایدەگەیەنێ����ت ،متمان����ەی ب����ە ئی����دارەی س����نووری يەكێت����ی نەم����اوە ل����ە پاراس����تنی بارەگاكانی����ان و ئاشكراش����ی دەك����ەن ،دوا قس����ەیان لەگ����ەڵ یەكێت����ی ك����ردووە ،ئەگەر بارەگاكانی����ان ب����ۆ ناپارێزرێن ئ����ەوا خۆیان دەیانپارێ����زن ،ب����ەاڵم ئی����دارەی س����لێمانی و یەكێت����ی نیش����تیمانی كوردس����تان جەخت لە پاراستنی هەموو دامودەزگایەكی حیزبی و حكومی دەكەنەوە. ل����ە كات����ی خۆپیش����اندانەكانی 9و 10و 11مانگی دەی س����اڵی راب����ردوودا ،زنجیرە خۆپیش����اندانێك ل����ە س����نووری پارێ����زگای س����لێمانی روویان دا و بەش����ێك ل����ە بارەگا حیزبیی����ەكان كران����ە ئامان����ج ،ك����ە بەتایبەت لەبەش����ێكی زۆر ل����ە ق����ەزا و ناحییەكان����ی س����ەر بە پارێزگای س����لێمانی ،هێرش كرایە س����ەر ب����ارەگا حیزبییەكان����ی پارت����ی .دوای ئ����ەو رووداوان����ەش پارت����ی بارەگاكان����ی
6ژمار ه 2016/1/23 308
رادەستی دەزگا ئەمنییەكان كرد ،ئەگەرچی ماوەیەك بەر لە ئێس����تا وەریگرتنەوە ،بەاڵم دەوامی����ان تێ����دا ناكات ،ل����ە بەرانبەریش����دا، پارت����ی رایدەگەیەنێ����ت ،یەكێت����ی ئیدارەدانی پارێزگاكاك����ەی لەژێ����ر دەس����ت نەم����اوە و ئەوەی رووش دەدات بزوتنەوەی گۆڕان لە پشتییەوەیەتی. "عەل����ی عەون����ی" ئەندامی س����ەركردایەتی پارت����ی دیموكراتی كوردس����تان ،بە س����ڤیلی راگەیان����د ،ئ����ەوەی لە س����نووری پارێزگای س����لێمانیدا بەرامب����ەر پارت����ی و بارەگاكانی دەكرێت ،س����ەرجەمی گۆڕان لێی بەرپرس����ە و وەك پارتی����ش ت����ەواوی پش����ێوییەكان لەئەستۆی گۆڕاندا دەبینن. ئ����ەو گوت����ی "بزوتن����ەوەی گ����ۆڕان ه����ەر لەسەرەتای درووستبوونییەوە دژایەتیكردنی پارت����ی ئامانجی بووە ،ئەوەی لە س����نووری پارێ����زگای س����لێمانیش روودەدات بەرامبەر پارت����ی و بارەگاكان����ی دەس����ووتێندرێن، هەم����ووی بەدەس����ت و پاڵپش����تی گ����ۆڕان دەكرێت و ئەوان لێی بەرپرسن".
ئ����ەو ئەن����دام س����ەركردایەتییەی پارت����ی ڕوون����ی ك����ردەوە ،پارت����ی ب����ە یەكێت����ی و ئیدارەی س����لێمانی گوتووە ك����ە بارەگاكانی بەگەرەنتی ئەمنییەت و پاراستنی كادرەكانی وەردەگرێت����ەوە ،وەك دەش����ڵێت ئ����ەوان تائێس����تا ئەو دڵنیاییەیان لەالیەن یەكێتییەوە پێنەدراوە. زیاتر گوتیشی "یەكێتی جڵەوی ئیدارەدانی پارێزگای سلێمانی لەدەست نەماوە و چۆتە دەس����ت گۆڕان ،بەتایبەتیش گ����ۆڕان دەزگا ئەمنییەكان����ی كلۆر ك����ردووە بە ئامانج دژی پارتی بەكاریان دەهێنێت". عەونی باسی لەوەش كرد ،كە بە یەكێتیان گوت����ووە لەس����نووری پارێزگای س����لێمانی، ئەگ����ەر ناتوان����ن بارەگاكانی����ان بپارێ����زن، ئ����ەوا خۆی����ان دەیانپارێزی����ن و چاوەڕوانی دواهەڵوێستی ئەوانن. هەرچ����ی یەكێتی نیش����تیمانییە ئاش����كرای دەكات ،ئەوان پابەندن لەپاراستنی بارەگای هەر پ����ارت و رێكخراوێ����ك و بزووتنەوەی گۆڕانی����ش ئاش����كرای دەكات ،تووڕەی����ی
سياسەت
پارتی: یەكێتی جڵەوی ئیدارەدانی پارێزگای سلێمانی لەدەست نەماوە و چۆتە دەست گۆڕان گۆڕان: پارتی دووچاری فۆبیای گۆڕان بووە و هەرچی رووبدات بە گۆڕانی دەزانێت
دیمەنێكی خۆنیشاندانەكەی رۆژی سێ شەممەی رابردووی سەید سادق
جەماوەر پەیوەندی بەگۆڕانەوە نییە ،بەڵكو پەیوەندی ب����ەو قەیرانانەوە هەیە ،كە پارتی دروستی كردون. رێكەوت زەكی ،س����ەرۆكی لیستی سەوز لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی ،ئاماژەی ب����ۆ ئ����ەوە كرد ،یەكێت����ی و گ����ۆڕان پابەندن بەیەكەوە ئیدارەی پارێزگای سلێمانی بكەن و سەركەوتووش بوون. ئ����ەو گوتی "دەزگا ئەمنییەكانی س����لێمانی ب����ێ جی����اوازی س����ەروماڵی هاواڵتی����ان و ب����ارەگای ت����ەواوی ناوەن����د و رێكخ����راو و حیزبەكان دەپارێزن و ئەوەی لەرابردووشدا روویداوە ،راس����تە بارەگاكانی پارتی زیاتر هێرش����یان كرای����ە س����ەر ،ب����ەاڵم هێرش����ی خۆپیشاندەران بۆ سەر تەواوی بارەگاكانی هەموو حیزبەكان بوو". هەفتەی رابردوو ،لەگەڵ دەستپێكردنەوەی خۆپیش����اندانەكان ،لەسەیدس����ادقی س����ەر بە پارێ����زگای س����لێمانی جارێكی تر هێرش كرایەوە سەر بارەگای پارتی. عەل����ی عەون����ی ،ئام����اژەی ب����ۆ ئ����ەوە
ك����رد ،بزوتن����ەوەی گ����ۆڕان جارێك����ی ت����ر لەراگەیاندنەكەی و لەالیەن بەشێكی بەرچاو لە كادرانی و پەرلەمانتارەكانییەوە دەس����تی كردۆت����ەوە ب����ە دروس����تكردنی ئ����اژاوە و هەڵمەت����ی دژایەتی بەرامبەر پارتی ،ئەمەش وا لەخەڵك دەكات پڕیان بكات و هێرش بۆ سەر بارەگاكانی پارتی بكەن و بیانسوتێنن. گوتیشی "ئێمە هیوادارین خەڵكی تێگەیشتوو و رۆشنبیری س����لێمانی دوای ئەو هەڵمەتە دژایەتیی����ەی گ����ۆڕان نەك����ەون و بەقس����ەی ئ����ەوان هێ����رش بۆ س����ەر هیچ هێ����ز و هیچ بارەگایەك نەكەن". هەرچی بزوتنەوەی گۆڕانە ،رەتیدەكاتەوە ئ����ەوان لەپش����ت س����ووتاندنی بارەگاكان����ی پارتی����ەوە ب����ن و باس لەوە دەك����ەن ،پارتی دووچ����اری فۆبی����ای گ����ۆڕان ب����ووە و هەر شتێك رووبدات پارتی بە گۆڕانی تێدەگات. ئاس����ۆ مەحم����ود ،باژێروان����ی س����لێمانی بزوتنەوەی گ����ۆڕان ،ئاماژەی بۆ ئەوە كرد، پارت����ی دووچ����اری فۆبی����ای گ����ۆڕان بووە و ئ����اگای ل����ەو بووركان����ە نیی����ە ،ك����ە لەناو
یەكێتی: دەزگا ئەمنییەكانی سلێمانی پابەندن بە پاراستنی بارەگای هەموو رێكخراو و حیزبەكان جەم����اوەرەوە بەه����ۆی تااڵن����ی و قەیران����ە دروستكراوەكانی ئەوانەوە دەكوڵێت. ئەو گوتی "گۆڕان دەیان جار رایگەیاندووە كە پشتگیری هەموو ناڕەزایەتییەكی خەڵكی دەكات ،ب����ەاڵم هەموو كاتێكی����ش گوتویەتی دژی توندوتی����ژی و س����ووتاندنی ب����ارەگاو دامەزراوەكان����ی حی����زب و حكومەتە ،بەاڵم پارتی هەمیش����ە دەیەوێت ئ����ەوە نەبینێت و هەموو ناڕەزایەتییەكی سرووشتی جەماوەر بە گۆڕان بزانێت". ئەوەش����ی ئاش����كرا ك����رد ،پارت����ی دەبێت قەناع����ەت ب����ە نارەزایەتییەكی زۆری خەڵك بهێنێ����ت لەبەرامب����ەر ئەو قەیران����ە زۆرانەی هەرێ����م پارت����ی لێ����ی بەرپرس����ە ،چونك����ە تووڕەبوون����ی جەم����اوەر گەیش����تە لوتك����ە كۆنتڕۆڵكردنی ئەستەمە. بارودۆخ����ی هەرێم����ی كوردس����تان روو لەئاڵۆزییە و سەرەڕای خراپی باری ئابووری خەڵك و بازاڕ ،هێزە سیاسییەكانیش شیر و تیر لێك دەس����وون و ئومێدێكیان بۆ خەڵك پێ نییە.
ژمار ه 308
2016/1/23
7
سياسەت
مامۆستا جەعفەر بۆ سڤیل:
بە دەركرانیان لە حكومەت گۆڕان دووچاری گەورەترین ریسوایی سیاسیی بۆتەوە مامۆستا جەعفەر ،كەسایەتییەكی دیاری سیاس���ییە و ئەزموونی زۆری سیاس���یی لەن���او یەكێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تاندا هەی���ە .ئەو لەم دی���دارەدا دەربارەی زۆر پرسی گەرمی ئەمڕۆ قسە دەكات ،هەر لە بارودۆخی ئابووری هەرێمەوە تا وەزعە سیاس���ییەكەی ،لەقس���ەكردن دەرب���ارەی بارودۆخی ناوخۆی یەكێتی تا پەیوەندی یەكێت���ی بەپارتی و گ���ۆڕان و الیەنەكانی ترەوە و چەند پرسێكی تریش. پێشەوا محەمەد
8ژمار ه 2016/1/23 308
ئێستا بارودۆخی سیاسیی و ئابووری هەرێم نالەبار و ئاڵۆزە ،ژیانی خەڵك وەس����تاوە و مووچ����ە و كار نەم����اوە ،كوردس����تان تاك����ەی دەتوانێت بەم جۆرە بەردەوام بێت؟ مامۆس����تا جەعفەر :وەك����و دیاریكردنی كات نازان����م ت����ا چ قۆناغێك ب����ەردەوام دەبێت ،بەاڵم حكومەت����ی هەرێ����م دەتوانێ����ت ت����ا ماوەیەكی تر ب����ەردەوام بێ����ت ،چونك����ە داهات����ە دارایی����ەكان بەردەوامن و حكومەت دەتوانێت لەداهاتی ناوخۆ و فرۆش����تنی نەوت����دا ،ئەگەر بەدەس����تكەوتێكی كەمیش بێت ،بەشێك لەمووچە و پێویستییەكانی خۆی دابین بكات و بەردەوام بێت ،بەاڵم ئاستی
ژیانی خەڵك و مووچەخۆر زۆر زۆر خراپە. پێویس����ت ب����وو ه����ەر لەس����ەرەتاوە ،النیكەم لەس����اڵی 2003ـەوە خەڵكمان لەس����ەر ئابووری یەكالیەن����ە رانەهێنابای����ە ،ئێس����تا ئێم����ە داهات و بەرهەمهێن����ان و هەناردەكردنێكی یەكالیەنەمان هەی����ە ،كە لەڕووی ئابووریی����ەوە خراپە ،دەبێت ئابوورییەك����ی هەمەج����ۆرت هەبێ����ت ،ه����ی ئێمە تەنه����ا نەوت����ە و وەك هەم����وو ئابوورییەكی تر، ئەگ����ەر س����ەرچاوەی داه����ات یەك ش����ت بوو و دووچاری شكست بوو ،تووشی قەیران دەبیت، بەاڵم ئەگەر س����ەرچاوەكانت هەمەڕەنگ بوون، بەشێك گەش����توگوزار بوو ،بەش����ێك كشتوكاڵ
سياسەت
تا دەوڵەتێكی قانوونیمان نەبێت رێككەوتننامەی ستراتیژی یەكێتی و پارتی پێویستییە و پیشەس����ازی ب����وو ،بارودۆخەك����ە وایلێنایەت، ئەم����ە جگە لەگرنگی باج كە ل����ەم واڵتەی ئێمەدا پش����تگوێ خ����راوە .ب����ۆ نموونە واڵتێك����ی وەكو ئ����وردن كە نەوتی نییە و هەژاریش����ە ،بەاڵم باج دەورێك����ی گرن����گ ل����ەوێ دەبینێت و سیس����تمی ئابوورییەكەشیان بەئاس����انی هەرەس ناهێنێت، هەروەه����ا س����وید و بەریتانی����ا و ئەڵمانیاش بەو جۆرەیە و رێگەیان داوە بەخەڵك كاروكاسبی و بازرگانی بكەن ،لە بەرامبەردا باج وەردەگرێت، لەبچووكترین ش����تەوە تا گەورەترین شت باجی لەس����ەرە ،ب����ەاڵم لێ����رە وانیی����ە ،خەڵكانێك هەن بەملیارەها دۆالر بەش����ێوەی نایاس����ایی و رەش كۆدەكەن����ەوە ،نابێت حكومەت بهێڵێت بەوجۆرە بێ����ت ،لەبەرامبەریش����دا حكوم����ەت ه����اوكاری لێقەوم����اوان و ه����ەژاران و بێداهات����ەكان بكات، واتا كارێكی وا بكرێت بەبێ نەوتیش ژیانی ئەو خەڵكە دابین بكەیت ،بێگومان لەپاڵ ئەمانەش����دا ن����ەوت گرنگ����ە ،ب����ەاڵم نابێ����ت %100پش����تی پێ ببەسترێت و پێویستە لەپاڵ سێكتەری بازرگانی و پیشەس����ازی و كش����توكاڵی و گەش����توگوزار و زۆری ت����ر گرنگی بەنەوت بدرێت .مەبەس����تم ئەوەیە ئێمە لەڕووی ئیداریی و بەڕێوەبردنەوە زۆر الوازی����ن ،ئەوی����ش لەنەبوون����ی پالن����ە ب����ۆ بەڕێوەبردنی خۆمان. ئای����ا كێش����ەكە تەنه����ا دابەزینی نرخی نەوتە ،یان هەر لە بنەڕەتەوە بڕیاری دەرهێنانی نەوت هەڵە بوو؟ مامۆس����تا جەعف����ەر :بێگوم����ان هەڵەك����ە لەخۆمانەوەی����ە ،خۆم����ان مەبەس����تم هەم����وو ئەوان����ەن ك����ە ئی����دارەی ئ����ەم واڵتە دەك����ەن ،كە لەس����ەرەتاوە بیری����ان ل����ەوە نەكردۆت����ەوە ئەم شێوەیە لەئیدارەدان ئەنجامەكەی دەمانگەیەنێتە بنبەست .دەبینین حكومەت چاوی لەوەیە نەوت بفرۆش����ێت و لەمالش����ەوە خەڵكەك����ەی هەم����وو ك����ردووە بەفەرمانب����ەر ،ناكرێت لەپێن����ج ملیۆن هاواڵت����ی زیاد لەملیۆنێك خەڵك فەرمانبەر بێت، حكوم����ەت خەڵكەك����ەی كردووە ب����ە بەكاربەر و ئەو ج����ۆرە ئیدارەدانە سیس����تمێكی ب����اش نییە، وەك ئ����ەوە وای����ە لەش����ەوێكی تاریك����دا بەن����او كێڵگەیەك����ی ب����ە مینچێن����راودا بڕۆی����ت و رەنگە لەهەموو س����اتێكدا مینێكت پێ����دا بتەقێتەوە ،ئەو
جۆرە سیس����تمە ه����ەرەس دەهێنێت .بۆیە گرنگە بی����ر ل����ەوە بكرێت����ەوە سیس����تمی ئیداریی واڵت لەش����ێوەیەكی ناوەندییەوە بكرێتە سیس����تمێكی ناناوەندی ،پارێ����زگاكان بكرێنە ئیدارەی تایبەت بەخۆیان. وات����ا ئ����ەوەی ئێس����تا داوادەكرێت بۆ المەركەزییەت����ی پارێ����زگاكان بەش����ێك دەبێ����ت لەچارەسەر؟ مامۆستا جەعفەر :بەڵێ ،بەشێكە لەچارەسەر و ئازادییەكیش����یان پێبدرێ����ت لەبڕی����ار و هەڵس����وكەوتی خۆبەڕێوەبەری����دا .لەبیرمانە ئەم واڵتە تاس����اڵی 1991چۆن ئیدارەی كردووە ،بۆ نموونە لەهەش����تاكاندا دێهاتەكان خۆیان خۆیان ژیاندووە ،تەنها بۆ ش����ەكر و چا و هەندێ شتی تر پێویس����تیان بەش����ار بووە ،ئەگینا لەناوخۆدا گۆشت و گەنم و هەموو شتێكیان بەرهەمهێناوە و ئێس����تا بەپێچەوان����ەوە دێهات����ەكان هیچی����ان نەماوە .ئێمەش وامان كردووە ،ئابووری خۆمان بەدەس����تی خۆمان وێران بكەین ،ئەوەتا سوریا وێ����ران بووە ،ب����ەاڵم دەتوانێت هەنار و پەتاتە و پیاز بۆ ئێرە بنێرێت. پێ����ت وایە هەرێ����م دەرفەتێك����ی ماوە بگەڕێت����ەوە بۆ بەغدا ،ئەمە بارودۆخی ئابووری هەرێم راست دەكاتەوە؟ مامۆس����تا جەعفەر :خۆ بەغ����داش دووچاری قەیران بووە و خۆیان دانی پێدانانێن ،پارێزگای كەرك����وك دوو س����اڵ زیات����ر نەوتی رادەس����تی سۆمۆ كردووە و پارەی پترۆدۆالر و مووچەیان وەرنەگ����رت .لێ����رەش بەهەمانش����ێوە ،حكومەتی هەرێ����م ماوەیەك����ی زۆر نەوت����ی رادەس����تی س����ۆمۆ كرد ،بەاڵم حكومەت����ی ناوەند بەردەوام بیانوویەكی دۆزیوەت����ەوە پارە رەوانەی هەرێم ن����ەكات ،ئەمەش جۆرێ����ك لەبێمتمانەیی لەنێوان هەرێ����م و بەغ����دا دروس����ت ك����ردووە .بەغ����دای ئێس����تا بەغ����دای پێ����ش س����اڵی هەش����تاكان نییە، ناوەندێكە میلیش����یا و پیاوك����وژ و گروپ گروپ ئیدارەی دەكەن ،كە نایەڵن خەڵك كاروكاس����بی ب����كات و ب����ەرۆژی روون����اك دەڕفێندرێ����ن، هەڕەش����ە لەس����ەرۆك وەزیران دەكرێت ،ئەوانە هێ����زی گ����ەورەن و بەجۆرێك ئی����ش دەكەن ،كە
ئێستا گۆڕان و یەكێتی و هەموو الیەنەكان كەوتوونەتە شەڕی وەرگرتنی پۆست
پەرلەمانت����ارە عەرەب����ەكان خۆی����ان دەڵێن لەناو دەوڵەتێكدا دەژین كە دەوڵەت نییە. ئیرادەیەكی لەوجۆرە دەبینی؟ مامۆس����تا جەعف����ەر :ئەگ����ەر وا نەكرێت ئەم هەرێمە بە قەڵبەیەكدا دەدرێت ،لەكۆتاییدا بەرەو بنبەست دەچێت و ناكرێت هەموو شتەكان قوفڵ بكەی����ن ،بۆ نموون����ە لەیاری دۆمینەدا كەس����ێك بەپولێك یارییەكە قەپات و قوفڵ دەكات ،ئێس����تا تەقریبەن وای لێهاتووە ،هەموو شتێك گەیشتۆتە بنبەس����ت و هی����چ كام لەیاریزان����ەكان جوڵ����ەی تریان بۆ ناكرێت ،هەر لەڕووی سیاس����ییەوە تا ئاب����ووری و كۆمەاڵیەتی����ی ،تاكی كورد هەس����ت بەوپ����ەڕی بێ����زاری و بێمتمانەی����ی دەكات .بۆیە ئەگ����ەر ئەم س����ەرۆك و دەس����ەاڵتدارانەی ئێمە بەراس����تی لەخەم����ی ئەو خەڵك����ەن ،دەبێت وەك چ����ۆن باوكێ����ك منداڵێكی برس����ی دەبێ����ت تێری دەكات ،یەكێكی تری كێش����ەی دەبێت بۆی حەل
یەكێتی كارێكی باش دەكات كە نێوانگیریی پارتی و گۆڕان دەكات دەكات ،ئەوانیش دەوری ئەو باوكە ببینن. ئەوەندەی چاودێ����ری بارودۆخەكەت كردووە ،پێتوایە گەڕی ئەمجارەی دانوستانەكانی نێوان الیەنەكان كە یەكێتی دەستی پێكردۆتەوە، ئەنجامی هەبێت؟ مامۆستا جەعفەر :سەرەتا حیزبی دەسەاڵتدار بەرپرسیارێتی یەكەمی لەئەستۆیە ،پاشان بەپلە حیزبەكانی تر ،چونكە ئەوان هەر لەس����ەرەتاوە هەڵەیەكی گەورەیان كرد ،لەدەستپێكی پێكهێنانی كابینەی هەش����تدا حیزبی دەسەاڵتدار دەیویست لەگ����ەڵ الیەنێ����ك دژی الیەنێك����ی ت����ر رێكەوتن بكات و ئەوەش هەنگاوێكی سیاس����یی هەڵەبوو، دەبێ����ت بەرنام����ە هەبێ����ت و بزانی����ت ك����ێ دێتە ن����او هاوكێش����ەكەوە ،نەك بێیت الی����ەك تەریك بكەی����ت و مەرجەكانیش����ت بەس����ەر الیەنێك����ی تردا بس����ەپێنی ،م����ن پێكهێنانی ئ����ەم كابینەیەی حكومەت����ی هەرێم����م پێ خ����راپ بوو ،پێویس����ت ب����وو حكوم����ەت ه����ەر لەس����ەرەتاوە بەالی����ەوە ئاس����یی بوایە هەندێك هێز بێن����ە حكومەتەوە و هەندێكیش����ی ببن����ە ئۆپۆزس����یۆن ،بەڕێوەبردنی حكومەتێك كە ئەوەی كورسییەكیش����ی هێنابێت تێیدا بەشدار بێت زۆر زۆر زەحمەتە ،لەدونیاش وایە ،بەشێك ئۆپۆزسیۆنە و بەشێكیش ئیدارەی
ژمار ه 308
2016/1/23
9
سياسەت
واڵت دەكات .خۆزیا یەكێتی ئۆپۆزسیۆن بوایە و ئەو بەرپرسیارێتیانەی وەرنەگرتایە ،یان گۆڕان هەڵەیەكی گ����ەورەی كرد بەش����داری حكومەتی ك����رد ،ئەوەت����ا دەبینی����ن دەچێت����ە حكومەت����ەوە و دوای����ی دەری دەك����ەن ،ئ����ەوە گەورەتری����ن ریس����وایی سیاس����ییە دووچاری گۆڕان بۆتەوە، شكۆش����كاندنی حیزب����ە ب����ەو ج����ۆرە بكرێیت����ە دەرەوەی یاریەكە ،راس����تە حكومەتیش كارێكی خراپ دەكات بەو جۆرە كۆتایی بەرێككەوتنەكان بهێنێت ،مەبەستم حیزبی دەسەاڵتدارە و دەبوو بانگ����ی بكردنایە و بیگوتای����ە لەبەرئەم هۆكارانە پەیوەندییەكەمان كۆتای����ی هات و كابینەی نوێ دروس����ت دەكەی����ن .ب����ەاڵم ناكرێ����ت بەوج����ۆرە بەس����ەرۆكی پەرلەم����ان بڵێی����ت رێگ����ەت نادەین بچیت����ە پەرلەمان����ەوە ،جگەلەوان����ەش ،پێویس����ت بوو س����ەرۆكی پەرلەمانیش بڵێ����ت وەرن تەقەم لێبك����ەن ،لەواڵتێك����دا ك����ە س����ەرۆكی پەرلەم����ان س����ەرۆكی بااڵترین دەسەاڵت بێت و نەهێڵدرێت بچێتە پەرلەمانەوە ،بكوژرێت باشترە ،سەرۆكی پەرلەم����ان ش����ەهید بكرای����ە ل����ەوە باش����تر بوو بەوج����ۆرە پاشەكش����ە ب����كات ،م����ن س����ەرۆكی پەرلەم����ان بوومای����ە ی����ان دەب����وا ل����ەو بازگەیە بكوژرامایە و نەدەگەڕامەوە ،یان هەرگیز كاری سیاسیم نەدەكردەوە. دەتوانی����ن ت����ەواوی شكس����تی ئ����ەم ئەزموونەی ئێس����تا بخەینە ئەس����تۆی پارتی كە حیزبی دەسەاڵتدارە؟ مامۆس����تا جەعف����ەر :پارت����ی حیزبێك����ە بەرپرس����یارێتی گەورەت����ری لەئەس����تۆدایە ،ئەو زۆرتری����ن دەنگ و كورس����ی پەرلەمانی هێناوە و زۆرتری����ن بەرپرس����یارێتیەكانیش دەكەوێت����ە ئەستۆی ئەو ،هەرش����تێك لەم واڵتەدا رووبدات خەڵ����ك یەخەی ئ����ەوان دەگرێت ،ب����ەاڵم ئەمەش مان����ای ئەوە نییە یەكێتی و گۆڕان و الیەنەكانی ت����ر بەرپرس����یارێتی هەڵناگ����رن ،تەنانەت ئێمەی هاواڵتیانی����ش بەرپرس����یارین ،ب����ەاڵم كێ زۆرتر
ئەوانەی ئیدارەی گۆڕانیان بەدەستەوەیە ستراتیژی خۆیان لەسەر تێكوپێكشكاندنی یەكێتی داڕشتووە و هەوڵ بۆ پلیشانەوەی یەكێتی دەدەن 10ژمار ه 2016/1/23 308
وەزیرەكانی یەكێتی و گۆڕان و ئیسالمییەكان تەنها وەزیری چوار دیواری ژوورەكەی خۆیانن و نەدەبوو ئەوە قبووڵ بكەن هەس����ت بەو بەرپرسیارێتییە بكات خەڵك لەگەڵ ئەوە. ئێس����تا لەكوردس����تان س����ەرۆكایەتی پەرلەمان و حكومەت و هەرێم پەكیان كەوتووە، ئەم دەزگا شەرعیانە تاكەی بەم جۆرە ئەگەری بەردەوامیان هەیە؟ مامۆس����تا جەعف����ەر :ل����ەڕووی یاس����اییەوە شتێكە و لەڕووی واقیعیشەوە شتێكە .لەڕووی یاس����اییەوە ژمارەیەك هەڵە كراوە ،لەبنەڕەتەوە دەب����وو گ����ۆڕان ب����ەو مەرجان����ەوە نەچێت����ە ناو حكومەت����ەوە .م����ن پێش����تر لەوتارێك����دا نوس����یم هیوادارم ئەو وەزیران����ەی گۆڕان لەو وەزیرانە نەچن كە م����ن بینیومن .چونك����ە وەزیر هەبووە وەزیری یەكێتیش بووە ،پێی گوتوم من وەزیری چ����وار دیواری ژوورەك����ەی خۆمم .ئەوە وەزیر نییە ،تەنها ناوت وەزیر بێت و بەكردەوە نەبیت بۆچ����ی دەكەیت ،ئەوە گەورەترین س����وكایەتییە س����ەرەتا بەمرۆڤەكە خ����ۆی ،مرۆڤێكیش ئەگەر رێ����ز لەخ����ۆی بگرێت نابێ����ت ئەوە قب����وڵ بكات، بەداخ����ەوە وەزیرەكان����ی گۆڕانی����ش لەوج����ۆرە بوون و كێشەشیان نەبوو. ئ����ەم قس����انە تەنه����ا ب����ۆ وەزیرەكانی گۆڕان راستە یان بۆ الیەنەكانی تریش؟ مامۆس����تا جەعفەر :بۆ یەكێت����ی و الیەنەكانی تریش. س����ەرنجت لەس����ەر پ����ڕۆژە تازەكەی یەكێتی چییە ،بەتایبەت بۆ پرس����ی چارەسەریی و دابەشكردنەوە سێ سەرۆكایەتییەكە؟ مامۆس����تا جەعفەر :ئێستا گۆڕان و یەكێتی و هەموو الیەنەكان كەوتوونەتە شەڕی وەرگرتنی پۆس����ت ،ئەگ����ەر بەڕێوەب����ەری خوێندنگایەكیش بێ����ت ،لەكاتێكدا چارەس����ەر ئەوەی����ە ئێمە هەوڵ بدەی����ن و پ����ڕۆژە ب����ۆ ئ����ەوە پێش����كەش بكەین دامودەزگاكان����ی هەرێم بیرۆكراس����ی و بێالیەن بكەی����ن و بەگوێ����رەی یاس����ا كاربك����ەن ،دانان����ی وەزی����ر تەنها پۆس����تێكی سیاس����ییە و هیچی تر، دەبێ����ت پ����ڕۆژە و چارەس����ەرییەكان لەپرس����ی حیزب����ی و دابەش����كردنی پۆس����تەكان تێپەڕێن و
ئەو جۆرە عەقڵە هی س����ەدە ناوەڕاس����تەكانیش نییە .سیستمەكە سەرلەبەری هەڵەیە و پێویستە سیس����تم لەس����ەر بنەم����ای بەه����ەرەو توان����ا و لێهاتوویی دیاری بكرێت ،حەزدەكەم ئەو جۆرە لەكاركردن����ە رەوان����ەی جەهەن����ەم بكرێت ،نەك حیزبەكان س����ەری خۆیانی پێوە بهێش����ێنن .یان مەكتەب سیاس����ییەكانی حیزبەكان حیزبەكەیان ناوب����ۆش كردووە و خۆش����یان ناوناوە مەكتەب سیاس����یی .كات����ی خۆی بەكاك عومەری س����ەید عەلی����م وت ك����ە ئ����ەوكات دەس����تەی كارگێ����ڕی مەكت����ەب سیاس����یی یەكێتی بوو ،گوت����م دەزانی مەكتەبی سیاسی بەس ئیشی مەكتەب سیاسیی ن����اكات ،گوتی چۆن؟ گوتم ،مەكتەبی سیاس����یی هەمیش����ە س����ەرقاڵە بەپالن و كاری ستراتیژی، بەاڵم ئێوە وەك بەڕێوەبەرایەتی سۆسیالی واڵتە ئەوروپییەكانت����ان لێهات����ووە ،یەكێ����ك ژن تەاڵق دەدات دێ ب����ۆ التان كێش����ەكەی بۆ چارەس����ەر دەك����ەن و پارە دەدەن بەخەڵك ،بەئێستاش����ەوە
كێشەكانی یەكێتی لەسەر بیر و هەڵوێست و شتی سیاسی نییە ،بەڵكو لەسەر دابەشكردنەوەی دەسەاڵتە هەروایە. پێ����ش ئ����ەوەی بارودۆخەك����ە ب����ەم ج����ۆرەی لێبێت ،جگ����ە لەپارتی ،چ����وار الیەنەكە پڕۆژەیەكی����ان هەب����وو ك����ە دام����ودەزگاكان بەو جۆرەی لێ بكرێت كە تۆ باس����ی دەكەیت ،بەاڵم ئێس����تا یەكێتی بۆتە نێوەندگی����ر ،ئەم هەنگاوەی یەكێتی چۆن هەڵدەسنگێنی؟ مامۆس����تا جەعف����ەر :یەكێت����ی كارێكی خراپی نەك����ردووە ئ����ەو نێوەندگیریی����ەی ك����ردووە و خۆشم یەكێك بووم لەوانەی ئەو هەوڵەم داوە، چونكە لەهەش����ت و ن����ۆ و دوانزەی مانگی دەی س����اڵی رابردوودا ،ئەم واڵتە لە لێواری ش����ەڕی ناوخۆدا بوو و خەڵكی و الیەنەكان دەترس����ان، ئ����ەم بارودۆخ����ە پێویس����تی بەئارامبوون����ەوە ئاس����اییبوونەوە هەب����وو بەئێستاش����ەوە ،ئێم����ە ئەگەر لەسەر ئاستی تاكیش بێت دەبێت رێگری ل����ەو تاقمانە بكەین ،كە حەز لەوێرانەیی دەكەن، یەكێتی نیش����تیمانی بەوپەڕی بەرپرسیارێتییەوە هەوڵی ئەوەی داوە كە نەهێڵێت ئەوە ڕووبدات،
سياسەت
ئەگەرچ����ی قوربانی بەزۆر ش����تی خ����ۆی داوە، ب����ەاڵم دەبێت بەردەوام بێ����ت لەهێوركردنەوەی بارودۆخەكە .ئەسڵەن قەناعەتم وابوو پێویست بوو یەكێتی زۆر لەوە زیاتری بكردایە. دەمەوێت س����ەرنجی بەڕێزت لەس����ەر رێككەوتنی س����تراتیژی یەكێتی و پارتی بزانم و پێتوایە ئەو رێككەوتنە هەر پێویستە؟ مامۆس����تا جەعفەر :لەئەوروپ����ا ئەزموونێكی گرنگ هەیە و ئەوروپای لەش����ەڕی زۆر گەورە پاراس����ت ،ئاشتییەك هەیە لەس����اڵی 1648چەند دەوڵەتێك واژۆیان كردووە دوای ش����ەڕێكی 30 ساڵەی نێوان كاسۆلیك و پڕۆتستانتەكان ،خانوو نەما بەپێوە مابووبێت و نەسووتابێت ،بەاڵم بەو ئاش����تییە كۆتایی بەشەڕ هات و بەدرێژایی 300 ساڵ زیاتر ئەوروپا بەئارامی مایەوە ،تا جەنگی جیهانیی یەكەم .بۆیەش����ە رێككەوتنی ستراتیژی یەكێتی و پارتی لەئەنجامی خۆش����ی و ئاشتی و بوونی یاسایەكی دیاریكراوەوە نەهاتۆتە ئاراوە، بەاڵم بەهۆی شەڕی خراپی شەڕی ناوخۆوە و یەكێتی و پارتیش بۆ پاراستنی خۆیان و خەڵك ئەو رێككەوتنەیان ئەنجام داوە و خۆشبەختانەش تائێس����تا هیچی خراپ رووین����ەداوە .ئێمە ئەگەر دەوڵەتی قانوونمان هەبێت پێویستمان بەوجۆرە هاوپەیمانیانە نیی����ە ،بەاڵم لەبەرئەوەی دەوڵەتی قانوونم����ان نییە ،دەوڵەت����ی قانوون بەو مانایەی ت����ۆ لەماڵی خۆت بخەویت و كەس����ێك دوانزەی ش����ەو نەیەت بتب����ات و نەزانن چی����ت لێهاتووە، دەبێت جۆرێك لەهاوس����ەنگی دروس����ت بكەیت ت����ا بارودۆخی ئەو واڵتە تێك نەچێت ،هاواڵتیان پێویس����تیان بەپاراس����تنی ئەمنیەتیانە ،بۆیە ئێمە پێویستیمان بەو جۆرە هاوپەیمانێتییەی یەكێتی و پارت����ی هەی����ە ،بكرێ����ت و هەبێت باش����ە ،دوو هێ����ز چەند بەیەك����ەوە گونجاو بن باش����ە ،بەاڵم دەكرێت ئێس����تا هەندێك شت هەبێت پێویستیان بەداڕشتنەوە هەبێت كە لەسەر حسابی هاواڵتی و نیش����تیمان و سەروەت و س����امانی ئەم واڵتە نەبێ����ت و بەزەرەری خەڵ����ك نەبێت و دژی هیچ
من سەرۆكی پەرلەمان بوومایە یان دەبوا لەو بازگەیە بكوژرابام و نەدەگەڕامەوە ،یان هەرگیز كاری سیاسیم نەدەكردەوە
الیەنێكی تریش نەبێت و بۆ بەرەوپێشەوەبردنی دیموكراس����ی و دامەزراوەكان����ی پەرلەم����ان و حكومەت و فەرمانگەكان بێت. بارودۆخ����ی یەكێت����ی گەیش����تۆتە ئ����ەو ئاس����تەی وەك ئەندامێكی س����ەركردایەتی یەكێت����ی دەڵێت ،هیچ كێش����ەیەك نەماوە و تەنها راگەیاندنەكان خۆیان پێوە سەرقاڵ كردووە؟ مامۆستا جەعفەر :گومانی تێدا نییە كێشەكانی یەكێتی لەسەر بیر و هەڵوێست و شتی سیاسی نییە ،پێموایە لەسەر دابەشكردنەوەی دەسەاڵتە. من زۆر بەوردی لێكۆڵینەوەم لێكردووە ،یەكێتی حیزبێك بووە كە مام جەالل وەك دامەزراوەیەك واب����وو س����ەركردایەتی یەكێت����ی دەكرد ،ئێس����تا ئ����ەو دامەزراوەیە بەهۆی نەخۆش����ییەكەی مام جەالل����ەوە ناتوانێ����ت ئی����ش ب����كات ،ج����اران مام ج����ەالل دەوری پێش����ڕەوی بینی����وە و ل����ەكارە س����تراتیژی و تەنان����ەت زۆر وردەكانیش����دا خۆی بە بەرپرس����یار زانیوە ،ئێس����تا ئەو جۆرە
بە نەمانی یەكێتی لەم ناوچەیە نە گۆڕان و نە ئیسالمییەكان ناتوانن خۆیان بگرنەوە كاركردنەی لەس����اڵی 1975ـ����ەوە یەكێتی لەگەڵ دروس����تبوونی خۆی پەیڕەوی كردووە تاساڵی 2012كە كەسێك بەرپرسیاری هەموو شتەكان ب����ووە ،نەم����اوە .كەس����ێكیش نییە بڵ����ێ من بەو كارانە هەڵدەس����تم ،یان لەخ����ۆی رانەبینیوە یان ب����ۆی نەكراوە ،ی����ان كۆنگرە ئەو دەس����ەاڵتانەی نەداوە .پێویس����ت بوو لەكۆنگرەی سێدا بەشێك لەو پرس����انە دابڕێژرانایەوە ،بۆیە كێش����ەكان وا كەڵەكە بوون هەركەس����ە بەجۆرێ����ك دەیبینێت، قس����ەی ئ����ەو س����ەركردایەتییە راس����تە ،كە هەر بەڕاستی كێشە نییە ،لەالیەكی تریشەوە یەكێتی هەزاران كێش����ەی هەیە ،بەشێكیش����ی پەیوەندی بەو تەنگەژەیە هەیە ،كە ئەم واڵتەی تێكەوتووە و لەدامودەزگاكان����ی یەكێتی����دا رەنگی داوەتەوە، بەاڵم ئ����ەو كێش����انە قابیلی چارەس����ەركردنن و دەتوانرێ����ت وابكرێت یەكێتی جارێكی تر بێتەوە س����ەر س����كەی خۆیی و ب����ەردەوام بێ����ت ،بەاڵم بەمەرجێ����ك دەبێت بە زووی����ی كۆنگرەی چوار ببەس����ترێت و هەندێ����ك هەڵەی كۆنگرەی س����ێ دووبارە نەكرێنەوە ،ئەگینا ئەو كۆنگرەیە دەبێتە دوا كۆنگرەی یەكێتی.
زۆرترین بەرپرسیارێتییەكان لە ئەستۆی پارتی دیموكراتی كوردستانە هەندێك قس���ەوباس هەیە و دەوترێت ئەگ���ەر ناكۆكییە ناوخۆییەكانی یەكێتی بەردەوام بن ئەوا گۆڕانێكی تر لەیەكێتی جیادەبێتەوە؟ مامۆس���تا جەعف���ەر :بڕواناك���ەم گروپێ���ك بیەوێ���ت لەیەكێتی جیابێت���ەوە ،هەموو گروپەكان خۆیان بەخاوەنی یەكێتی دەزانن ،ڕاس���تە گروپی جیاجی���ا لەیەكێتیدا هەن ،هۆكارەكەش���ی ئەوەیە ك���ە دامەزراوەكان���ی ن���او یەكێت���ی بەهێ���ز نی���ن، رێكخس���تنی ن���او دامەزراوەكە بەهێ���ز نییە ،هەر وەك ئۆتۆمبێلێك كە كێش���ەی تێدا بێت و مەكینە یان تایە یان پارچەیەكی تری كێش���ەی تێدا بێت. م���ن هی���وادارم پەیوەندییەكان س���ەرلەنوێ لەناو یەكێتیدا رێكبخرێنەوە. ئەم ماوەیە زۆر باسی لێكنزیكبوونەوەی یەكێت���ی و گۆڕان دەكرێت ،پێتوایە ئەو دوو هێزە یەكبگرنەوە؟ مامۆس���تا جەعف���ەر :پێموای���ە س���ەركردایەتی یەكێت���ی باش لەگۆڕان تێنەگەیش���تووە ،بەش���ێك لەس���ەركردەكان پێیانوایە ئامادەن ئێس���تا لەگەڵ گۆڕان رێكبەكەون و هەموو شتێك كۆتایی پێبێت، بەاڵم من سەركردایەتی گۆڕان وا نابینم ،بەتایبەت ئەوانەی ئیدارەی گۆڕانیان بەدەستەوەیە و بڕیار بەدەس���تن لەناو گۆڕان ستراتیژی خۆیان لەسەر تێكوپێكش���كاندنی یەكێتی داڕشتووە و هەوڵ بۆ پلیشانەوەی یەكێتی دەدەن ،كە جۆرێكە لەخەیاڵ، پێیانوای���ە ئەگەر یەكێت���ی لەناوچوو ،ئەوان دەبنە حاكم���ی ئەو س���نوورە ،ب���ەاڵم م���ن پێموایە ئەوە تێگەیش���تنێكی زۆر هەڵەیە ،چونكە ئەگەر یەكێتی ل���ەم واڵتەدا نەمێنێ���ت ،گۆڕان خۆش���ی ناتوانێت بمێنێت ،ئ���ەوە گریمان یەكێتی نەما ،عەس���ایەكی س���یحری لەیەكێت���ی داو نەم���ا ،ئەوكات���ە ڕێگ���ە بەگۆڕانی���ش نادەن بمێنێت .ب���ە نموونەیەك بۆت روون دەكەمەوە ،س���اڵی 1974كۆمەڵە پێیوابوو ئەگەر پارتی نەیتوانی درێژە بەشۆڕشەكە بدات، ئەوان درێژەی پێدەدەن ،بەاڵم كە دامەزراوەكانی ش���ۆڕش و پارتی هەرەس���یان هێن���ا ،كۆمەڵەش لەگەڵیدا هەرەسی هێنا و نەیانتوانی دوو فیشەك بتەقێن���ن .ئێس���تاش لەهەمان روانگەوە س���ەیری ئ���ەو پەیوەندیان���ە دەكەم ،بەنەمان���ی یەكێتی لەم ناوچەیە ن���ە گۆڕان و نە ئیس�ل�امییەكان ناتوانن خۆیان بگرنەوە.
ژمار ه 308
2016/1/23
11
سياسەت
"دەبێت یان چاو لە ئەزموونی ئەنگۆال و نایجیریا ،یان واڵتانی ئەسكەندەنافیا بكات"
هەرێم بەرگەی "قەیرانە گەورەكە" دەگرێت؟ راوێژ كامەران
هەرچەن����دە هەرێم����ی كوردس����تان زیات����ر ل����ەدوو س����اڵە لەقەیرانێك����ی دارایی گەورەدایە ،بەاڵم لەم چەند مانگەی دواییدا كاریگەریەكان����ی بەش����ێوازێكی بەرچ����او دەركەوت����ن ،بەجۆرێ����ك ك����ە هەم����ووان جەخ����ت لەمەترس����یەكەی دەكەن����ەوە و ب����ەدوای رێگاچ����ارەی بەپەل����ە و خێرادا بۆ دەربازب����وون لێی دەكەن .گەر پێش����تریش بەرپرس����انی هەرێ����م م����ژدەی ب����ەزووی چارەس����ەربوونی دۆخەكەی����ان بەخەڵك����ی دەدا ،ب����ەاڵم ئێس����تا لەوەاڵمدان����ەوەی ئەو پرس����یارەش خۆیان دەدزنەوە ،بەو پێیەی بەرچاویان ڕوون نییە ،كە چ كاتێك هەرێم دەتوانێت قەیرانەكە تێپەڕێنێت. بەردەوام����ی ئ����ەم قەیران����ە دارایی����ە لەكاتێكدای����ە ك����ە حكومەتی هەرێم ئێس����تا كەوتۆت����ە ژێ����ر قەرزێكی دارای����ی زۆرەوە، ب����ەو پێیەی موچەی 5مانگی فەرمانبەرانی قەرزارە و قەرزێك����ی زۆری بەڵێندەران و پرۆژە تەواوكراوەكانی����ان و كۆمپانیاكانی ن����ەوت و دابین����كاری دەرم����ان و كارەبا و حكومەت����ی توركیای لەس����ەرە ،ك����ە بەهای قەرزەكان����ی دەی����ان ملی����ار دۆالرە .نرخی نەوتیش كە س����ەرچاوەی سەرەكی داهاتە لەهەرێم����ی كوردس����تان ،رۆژ ب����ەڕۆژ لەدابەزینی زیاتر دایە و بۆتە هۆی ئەوەی حكومەت لەڕووی داراییەوە مایەپوچ ببێت، بەتایبەتیش لە كاتێك����دا كە وەك نێچیرڤان بارزان����ی س����ەرۆكی حكوم����ەت ئام����اژەی پێداوە ،هەرێم لەم قەیرانەدا "تەنها" یە. نێچیرڤ����ان بارزانی س����ەرۆك وەزیرانی حكوم����ەت لەراگەیەندراوێك����دا لەب����ارەی
12ژمار ه 2016/1/23 308
ئ����ەم قەیران����ەوە رایگەیان����دووە "حكومەت لەخراپ����ی بارودۆخەك����ە و بارقورس����یی هاواڵتی����ان تێ����دەگات و دەزانی����ن لەس����اڵی 1991ەوە تائێس����تا قەیران����ی وا لەهەرێمی كوردس����تان نەبووە ،ب����ۆ ئەمەش حكومەت دەب����ێ بڕی����ار ب����دات و ئێم����ە زۆر تەنیاین، لەكاتێكدا ئێمە لەجیاتی جیهان شەڕدەكەین، لەڕوویداراییەوە ب����ۆ ڕووبەڕووبوونەوەی داعش هیچ هاوكارییەكی دارایی بۆ هەرێمی كوردستان نەكراوە". ه����اوكات كونس����وڵخانەی ئەمری����كاش لەب����ارەی ئ����ەم قەیرانان����ەوە هاتەدەن����گ و "ماتیاس میتمەن" كونسوڵی گشتی ئەمریكا ل����ە هەولێ����ر لەپانێڵ����ی زانك����ۆی ئەمریك����ی لەس����لێمانی ئام����اژەی ب����ەوەدا ،ك����ە هەرێم دەبێ����ت تەنه����ا چ����اوی لەداهات����ی ن����ەوت نەبێ����ت ،ئ����ەو رایگەیان����د "هەرێم پێویس����ی بەپ��ل�ان و ریفۆرم����ی درێژخایەن����ەوە و كەوتۆتە بەردەم دووڕیانێكی سیاس����یەوە، دەكرێ����ت بەچارەنوس����ی واڵتان����ی وەك نایجیری����ا و ئەنگ����ۆال ب����گات ،ك����ە گەندەڵی تیایاندا گەیشتۆتە ئاس����تێكی پێوانەیی ،یان دەكرێت لەرێ����ی پالن و ریفۆرمەوە هەمان چارەنوسی واڵتێكی وەك سویدی هەبێت، ك����ە س����ەرەڕای هەبوونی نەوت ،س����وودی لەگشت سەكتەرەكانی داهات وەرگرتووە و ئامادەباشە بۆ هەموو جۆرە بارودۆخێك". پس����پۆڕانی ئابووریی����ش لەهەرێم����دا ئام����اژە بەچەند رێگاچارەی����ەك دەدەن ،كە هەرێمی كوردس����تان لەم كات����ەدا دەتوانێت بیگرێتەب����ەر .بەوت����ەی "د .خالی����د حەیدەر" پس����پۆڕی ب����واری ئاب����وری هەرێم����ی كوردس����تان پێویس����تە بەزووترین كات بۆ س����ەرچاوەی داهات����ی دیكە جگەل����ە نەوت
بگەڕێ����ت ،ئەم پس����پۆڕە ئابوریە بەس����ڤیلی گ����وت "ئەزمون����ی واڵتان����ی دیك����ە ئەوەیان س����ەلماندوە ،ك����ە نابێ����ت حكومەت پش����ت بەتەنها یەك سەرچاوەی داهات ببەستێت، لەهەرێمی كوردس����تان بەرهەمی كشتوكاڵ و گەش����تیاری س����ەرچاوەیەكی باش����ن بۆ داهات ،ئەگ����ەر گرنگیان پێبدرێت ،بێگومان دەبنە جێگرەوەی بەشێك لەداهاتی نەوت". د .خالید پێش����یوایە لەقۆناغی داهاتوتردا هەرێ����م پێویس����تە ب����اج و گومرگ����ی زیاتر بخات����ە س����ەر بەرهەمی ه����اوردە و هەوڵی بەرهەمهێنان����ی خۆماڵ����ی ب����دات .ئەو گوتی "پێویستە لەزۆر بواری گرنگ و پێداویستی رۆژان����ەی خەڵك����دا كارگ����ەی جۆراوج����ۆر دابمەزرێندرێ����ت ،تا ببێتە س����ەرچاوەیەكی داه����ات و هەل����ی كاری����ش ب����ۆ دانیش����توان بڕەخس����ێنێت و گرنگ����ی ب����ە بوژاندنەوەی كەرتی پیشەسازی بدرێت". "كاردۆ محەم����ەد" پس����پۆڕی ئاب����وری و ئەندامی لیژنەی ئابوری لەخولی پێشووی پەرلەم����ان پێیوایە ئەم قەیرانەی لەهەرێمدا هەیە زۆر مەترس����یدارە و ئەو ش����ێوازەی ئێستاش گیراوەتە بەر ناتوانێت چارەسەری قەیران����ە ب����كات .ئ����ەو بەس����ڤیلی گ����وت "رێگاچارەی (سكهەڵگوش����ین) چارەسەری دۆخەكە ن����اكات ،ب����ەاڵم كۆمەڵێك رێكاری خێرا هەیە ،كە النیكەم لەم دۆخەی ئێستادا دەتوانرێ����ت بەگ����ەڕ بخرێ����ت ،یەكێ����ك لەو خااڵنە ئەوەیە ،كە بەش����ێك لەو داهاتانەی چەن����د س����اڵە كۆمپانی����ا گەورەكانی هەرێم دەس����تیان خس����تووە ،بهێنن����ەوە نێو خەڵك و ب����ەكاری بهێنن ،چونكە گ����ەر نەوت بەو شێوەیە بەردەوام بێت ،هەرێم دەبێت پشت بەڕێ����گای باج و داهاتی ناوخۆ ببەس����تێت،
سياسەت
هەروەها سێكتەرەكانی دیكە لەكشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری بەگەڕ بخاتەوە". كاردۆ محەم����ەد بوون����ی ش����ەفافیەت لەخەرجكردن����ی داهات����دا زۆر بەگرن����گ دەزانێ����ت ،چونك����ە بەگوتەی ئ����ەو "گرفتی گەورەی ئێمە نەبوونی پالن و س����ەفافیەتە ب����ۆ خەرجكردن����ی پ����ارە ،ئێم����ە ئێس����تا پێویستمان بەدروستكردنی ژوری قەیرانە ب����ۆ چارەس����ەری ئ����ەو دۆخە ،س����ەرەڕای قورس����ترین قەیران����ی ئاب����ووری ،لەرووی سیاسیشەوە حكومەت پەكخراوە ،پێویستە بیر لەچارەس����ەرێك بكرێتەوە و هەرێم لە لێواری مایەپوچبون و مەترس����ی گەورەتر بپارێزن". هەرچەندە هەرێمی كوردس����تان بەگازی سورش����تی دەوڵەمەن����دە ،ب����ەاڵم وەك حكومەتی هەرێم ئاماژەی پێداوە ،تا ساڵی 2019بۆ 2020پالنی هەناردەكردنی گازی سورش����تی نییە ،هاوكات گەر نرخی نەوت بۆ خوار 15دۆالر داببەزێت لەبازاڕەكانی جیهان����دا ،ئ����ەوا هەرێ����م چیدیك����ە ناتوانێت نەوتیش بفرۆش����ێت ،بەو پێی����ەی ئەو كاتە زەرەرمەن����د دەبێت لەجیاتی دەستخس����تنی قازان����ج .،ب����ەاڵم "زەردەش����ت عەل����ی" خوێن����دكاری ماس����تەر لەب����واری بزنس و ئابووریی ئاماژە بەوە دەدات ،كە دابەزینی نرخ����ی نەوت بەم جۆرە ش����تێكی نوێ نییە و نرخەك����ەی دووب����ارە ب����ەرز دەبێت����ەوە. ئەو بەس����ڤیلی گوت "ئ����ەم قەیرانەی هەرێم هۆكاری س����ەرەكی دابەزینی نرخی نەوت و ئەو كێش����ە و ئاڵۆزیە سیاسیانەش����ە كە ناوچەكەی گرتۆتەوە ،جگەلەوەی بەشێكی دیك����ەی قەیرانەكە پەیوەندی ب����ە نەبوونی پ��ل�ان و بەهەردەردان����ی پ����ارەوە ب����ووە لەالیەن حكومڕان����ی خۆماڵیەوە ،كە ئەمڕۆ دەرئەنجامە خراپەكان����ی بەدیار دەكەوێت، چونكە ئێستا لەالیەك میللەتێكی تەمەڵمان هەیە ،ك����ە تەنها چاوەڕێ����ی موچەیە، لەالیەك����ی دیكەش����ەوە حكوم����ەت هی����چ پارەیەك����ی هەڵگی����راو و خەزنكراوی نییە". ئا ما ژ ە
ب����ەوەش دەدات ،ك����ە دابەزینی نرخی نەوت ب����ەو جۆرە ش����تێكی نوێ نی����ە ،بەگوتەی ئەو "لەس����اڵی 2002 بۆ 2003ن����ەوت لەم نرخەی ئەم����ڕۆ زیاتر هاتۆت����ە خ����وارەوە و لەچەندین قۆناغی دیكەشدا بەو شێوەیە بووە ،بەجۆرێك لەس����اڵی 1998نرخی نەوت هاتۆت����ە خ����وار 15دۆالر، هەربۆی����ە دابەزینی ئەم نرخە بەردەوام نابێت و بەدڵنیایەوە دووب����ارە بەرزدەبێت����ەوە، ب����ەاڵم ئەمەش پەیوەس����تە بەملمالنێی سیاس����یەكانی بلۆكی س����عودیە-ئەمریكا هاوپەیمانەكانی����ان و لەگ����ەڵ بلۆك����ی ئێ����ران- روسیا ،هەربۆیە دڵنیام ل����ەوەی دەتوانی����ن ئ����ەم قەیران����ە تێپەڕێنین".
ژمار ه 308
2016/1/23
13
سياسەت
هۆكارە درێژخایەن و كورتخایەنەكانی تەنگژەی دارایی لە هەرێمی كوردستان
دەستلەكاركێشانەوەی حكومەت ،یان پێكهێنانی كۆمیتەی قەیران
بەشی سیاسەت
بۆ ماوەی پێن����ج مانگ دەچێ حكومەت نەیتوانی����وە موچ����ەی فەرمانبەران����ی هەرێمی كوردس����تان دابین بكات .ئەمەش حكومەتێك����ی ئیتیالف����ی پێن����ج حیزبییە ،كە دوای دەرخس����تنی گ����ۆڕان ،ئێس����تا چوار حیزبی تێ����دا ماوەتەوە .لەس����ەرەتای ئەم س����اڵەوە بەرەب����ەرە ش����وێنەواری تەنگژە داراییەكەی هەرێمی كوردس����تان بەزەقی خۆی پیشان دەدات .ئەمەش بەپێی بۆچونی گەلێ����ك لەپس����پۆڕان زەمین����ەی نائارام����ی و ش����ڵەژانی كۆمەاڵیەت����ی خۆش����دەكات. بەگوت����ەی گەلێ����ك لەچاودێ����ران هەرێمی كوردستان بەرەو دۆخێكی هەڕەشەئامێز و مەترسیدار هەنگاو دەنێت ،ئەگەر بێت و حكومەت بەخێرایی دەست بە عەمەلیاتێكی
14ژمار ه 2016/1/23 308
نەشتەرگەری ئابووریی و دارایی نەكات، ئ����ەوە پێش����بینی رابوونێك����ی كۆمەاڵیەتی بەرین دەكرێـت. پس����پۆڕان لەو بڕوایەدان ئەم حكومەتە تائێس����تا نەیتوانی����وە دەرفەت����ە ئابووریی، یاس����ایی و سیاس����ییەكانی لەپێن����او دەرخس����تنی كوردس����تان ل����ەم تەنگ����ژە دارایی����ە بقۆزێـت����ەوە .بەقس����ەیەكی دیك����ە حكومەتە ئیتیالفیە بەرفراوانەكە ،لەئاست چارس����ەركردنی تەنگژەك����ەدا نییە .لەگەڵ ئەوەی چوار حیزبی س����ەرەكی هاوبەشی ئ����ەم كابینەی����ەن ،ب����ەاڵم بەه����ۆی هەندێك حس����ابی هەڵەوە لەالی رایگشتی "پ.د.ك" بە بەرپرس����یاری ئ����ەم دۆخ����ە دەزانرێت. ئەمەش شیمانەی ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە، كە دوای چونەدەرەوەی یەكجاری گۆڕان لەكابینەكە ،ببێتەهۆی ئەوەی پشكی زۆری
ناڕەزایەتیی����ە كۆمەاڵیەتیی����ەكان بەرۆك����ی "پ.د.ك" بگرێتەوە. لێ����رەدا دەش����ێ جەخ����ت لەس����ەر ئەوە بكرێتەوە ،كە گەلێك كلیلی چارەسەركردنی ئەم دۆخە بەتایبەت تەنگژە سیاسییەكەی بەدەس����ت س����ەركردایەتی پارتیەوەی����ە. بەتایب����ەت مەس����عود بارزانی تائێس����تاش خاوەنی ئەو پێگە و ئیعتیبارەیە ،كە بتوانێ دەس����بەجێ هەم����وو الیەن����ە س����ەرەكییە سیاس����ییەكانی كوردس����تان كۆبكاتەوە و ج����اڕی كۆنگرەیەك����ی نەجاتی نیش����تمانی ب����دات .لەوێش����ەوە بڕی����ار لەپێكەوەنان����ی "كابینەی رزگاریی نیش����تمانی" لەباتی ئەم كابینەیەی ئێس����تا بدرێت .ئەمە دەرفەتێكی زێرینە كە پێكەوە س����ەركردایەتی سیاسی كوردس����تان و هاواڵتیان مش����ور لەخەمە داراییەكان����ی ئ����ەم واڵت����ە بخ����ۆن .ب����ەاڵم
سياسەت
س����ەركردایەتی سیاسی تائێستا نەهاتووە بەراشكاوی رایگشتی و كۆمەاڵنی خەڵكی كوردستان لەدۆزینەوەی چارەسەرەكاندا بكاتە شەریكی خۆی و پەیتاپەیتا زانیاری نوێیان پێبگەیەنێ و لەدۆخەكە ئاگاداریان بكاتەوە. ه����ۆكارەكان :نەبوون����ی پالنس����ازی ستراتیژی و گەندەڵی گەلێك كەس دەی����ەوێ بزانێ داخۆ ئەم تەنگژە داراییەی هەرێمی كوردستان بۆ چ فاكتەرێك دەگەڕێتەوە؟ هەندێك دەسبەجێ ئاماژە بەدابەزینی نرخی نەوت دەكەن ،كە بەهۆی ئەمەوە تەنگژەی دارایی لەهەرێمی كوردس����تان س����ەریهەڵداوە .ب����ەاڵم كاتێك لەپێ����داوەكان ورددەبیتەوە ،دەبینی نەخێر دابەزینی نرخی نەوت هۆكاری س����ەرەكی تەنگ����ژەی دارایی لەهەرێمی كوردس����تان
نییە ،بەڵكو چەند هۆكارێكی دیكە هەن ،كە ئەم دۆخەی ئەمڕۆیان لێكەوتۆتەوە .بەپێی بۆچون����ی چەن����د پس����پۆرێك هۆكارەكانی تەنگ����ژەی دارایی لەهەرێمی كوردس����تان ب����ە دوو ج����ۆر دابەش����دەكرێن :یەك����ەم، ه����ۆكارە درێژخایەنەكان ،دووەم ،هۆكارە كورتخایەنەكان .ئەم دوو هۆكارە چیین و چۆنچۆنی كاریگەریان لەس����ەر ئەم دۆخە هەبووە؟ وەاڵمدان����ەوەی ئەم پرس����یارە دەش����ێ تۆزقاڵێ����ك بمانگەیەنێت����ەوە س����ەر ئ����ەو ش����ارێگەیەی كە ئەم تەنگژە داراییەی پێدا هاتووە .لێ����رەوە دەتوانین بەپێی بۆچونی پس����پۆڕانی دارای����ی و ئابووری����ی ئام����اژە بەه����ۆكارە درێژخایەن����ەكان و ه����ۆكارە كورتخایەن����ەكان بكەی����ن و بەش����ێوەیەكی زانستی پۆلێنیان بكەین.
دابەزینی نرخی نەوت هۆكاری سەرەكی تەنگژەی دارایی هەرێمی كوردستان نییە، بەڵكو چەند هۆكارێكی دیكە لە پشت ئەم قەیرانەوەن
ژمار ه 308
2016/1/23
15
سياسەت
یەكەم :هۆكارە درێژخایەنەكان هۆكارە درێژخایەنەكانی سەرهەڵدانی ئەم تەنگژە داراییەی لەهەرێمی كوردستان هەن بریتین لەمانەی خوارەوە: .1چەس���پینی ئابووری���ی دەاڵڵ���ی و رانتخۆر (مفتخۆریی-مشەخۆریی) لەباتی ئابووریی بەرهەمهێن. .2نەبوونی پالنس���ازی س���تراتیژی و پرۆژەی درێژخایەنی ئابووریی. .3سیس���تەمی ئی���داری س���ەقەت و گەندەڵی ئابووریی بێسەروبەرر. چەسپینی ئابووریی دەاڵڵی ،مشەخۆر و رانتخۆر یەكێك لەهۆكارە س���ەرەكییە درێژخایەنەكانی تەنگژەی دارایی هەرێمی كوردس���تانە .پێش ئەوەی رژێمی سەدام بڕوخێ ،تارادەیەك ئابووریی كوردستان ئابورییەك���ی ناوخۆی���ی بوو ،كە پش���تی ب���ە كەرت���ە ناوخۆییەكان���ی كش���توكاڵ و ئاژەڵداریی و بازرگانی بەستبوو .تەنانەت یەك���ەی دراوی هەرێم���ی كوردس���تانیش لەگ���ەڵ عێراق جی���اواز بوو و ئ���ەو پێنج دین���ار و دە دیناریی���ە كۆن���ەی عێ���راق گەلێ���ك لەپ���ارە چاپكراوەكان���ی س���ەدام بەنرختر ب���وون .لەهەرێمی كوردس���تان
چەسپینی ئابووریی دەاڵڵی ،مشەخۆر و رانتخۆر یەكێك لەهۆكارە سەرەكییە درێژخایەنەكانی تەنگژەی دارایی هەرێمی كوردستانە پێداویس���تییەكانی وەك���و دانەوێڵە ،گەنم، گەنمەشامی ..هتد بەرهەدەهات .هەروەها پێداویس���تی وەكو سەوزەوات ،میوەجات و بێس���تانەمەنی لەناوخ���ۆی دابیندەك���را. پێوێستی گۆشتەمەنی لەگۆشتی سپییەوە بگ���رە تاكو گۆش���تی س���ور لەگوندەكانی كوردس���تان و ل���ەالی كۆچ���ەرەكان دابیندەكرا .لەناو ش���ارەكانیش هەرچەند كەرت���ی بەرهەمێنانی پیشەس���ازی ئەوتۆ بوون���ی نەب���ووە ،ب���ەاڵم بازرگانییەك���ی
16ژمار ه 2016/1/23 308
نیوەچ���ڵ هەبووە ،ك���ە لەنێ���وان دەرەوە و ن���اوەوەی هەرێم���ی كوردس���تاندا پەیوەندییەكی سەقامگرتوو و هاوسەنگی بەرقەرار كردوە. لەگ���ەڵ روخان���ی رژێم���ی س���ەدام و داڕژانی بەلێش���اوی دۆالرەكانی جەنگ و بودجەی نەوتی بەغدا بەرەو كوردستان، بەرەبەرە رانتخۆر و دەاڵڵەكان دەستیان كرایەوە .ئەوجا س���ەرمایەكانی حكومەت لەرێی بەرپرس���یارە نابەرپرسیارەكانەوە رەوانەی ناو ئەم بازاڕی ساختەیەوە كرا و دەاڵڵ���ی جێ���ی بەرهەمێنان���ی ناوخۆیی گرت���ەوە .تەنان���ەت كەرت���ی بەرهەمێنانی كش���توكاڵی و ئاژەڵداریی���ش زیان���ی كوش���ندەی بەرك���ەوت و س���ەدان هەزار هاواڵتی دێنیش���نی هەرێمی كوردس���تان ب���ەرەو ش���ارەكان رەویان ك���رد و لەناو لەش���كری موچەخۆراندا ریزیان بەس���ت. دەیان ه���ەزار وەرزێ���ر و ئاژەڵدار لەناو هێزەكانی پۆلیس ،ئاسایش ،پێشمەرگە و پاس���ەوانی و ...هتد ناون���وس كران .ئیتر ش���تێك بەن���اوی كەرت���ی بەرهەمهێنان���ی كش���توكاڵ و ئاژەڵ���داری بوون���ی نەما و گوندەكان چۆڵبوون. دیارە دەركەوتنی ئەم دیاردەیە بەپلەی یەكەم بۆ سیاس���ەت یان بێ سیاس���ەتی هەردوو هێ���زە س���ەرەكییەكەی هەرێمی كوردس���تان دەگەڕێت���ەوە .ئەم دوو هێزە ك���ە دوای روخانی س���ەدام حكومەتێكی ئیتیالفیان پێكەوەن���ا ،هەرگیز نەهاتن بیر لەجێگیركردنی ئابوورییەكی بەسیس���تەم و دانان���ی پالنس���ازییەكی س���تراتیژی بۆ ئابووریی و دارایی هەرێمی كوردس���تان بكەنەوە و هەموو ش���تێكیان بەش���ێوەی رۆژانە بەرێوە دەبرد ،تاكو ئەم رۆژانەی لێكەوت���ەوە .تەنانەت نەهاتن بیر لەدانانی بانك یان سندوقێكی نەختینەی نیشتمانی بكەنەوە و پش���كێكی س���ەرەكی لەو 150 ملیار دۆالرەی كە لەو س���ااڵنەدا بەلێشاو هاتۆتە كوردس���تانەوە ،تێدا پاش���ەكەوت بك���ەن .ئێس���تا حكومەتێكم���ان هەی���ە ،كە لەرووی سیاسەتی دارایی و ئابوورییەوە فاشیلە و لەرووی گیرفانیشەوە مایەپوچ ب���ووە .هەروەه���ا سیس���تەمی ئی���داری بێسەروبەریش زەمینەی بۆ گەندەڵییەكی هەمەگی���ر خۆش���كردووە ،ك���ە هەم���وو الیەك سەریان كردۆتە سەر هەڵلوشینی داراییەكان���ی حكوم���ەت و س���امانی هاواڵتیان.
هەرچەندە كابینەكە بنكەفراوانە ،بەاڵم بەهۆی هەندێك حسابی هەڵەوە ،بەتایبەت دوای دەرچوونی یەكجاری گۆڕان لەكابینەكە، پشكی زۆری ناڕەزایەتییە كۆمەاڵیەتییەكان بەرۆكی "پ.د.ك" بگرێتەوە دووەم :هۆكارە كورتخایەنەكان ه���ۆكارە كورتخایەنەكان���ی تەنگ���ژەی دارای���ی لەهەرێم���ی كوردس���تانیش ب���ەم شێوەیەی خوارەوە پۆلێن دەكرێن: .1سیاس���ەتە گێچەڵكارییەكان���ی بەغ���دا و پشتگوێخس���تنی ماف���ە داراییەكان���ی كوردس���تان .ب���ۆ نمون���ە تائێس���تا بەغ���دا بەندەكان���ی دەس���توری لەم���ەڕ پێدان���ی بودجەی وەزارەتی پێش���مەرگە و هەندێك لەدەس���تە و دەزگای سەروەری كە بەپێی دەس���تور س���ەر بەحكومەت���ی فیدراڵێ���ن، جێبەجێنەك���ردوە و بارەكە كەوتۆتەس���ەر میزانیەی هەرێمی كوردس���تان .تائێستاش بەغ���دا پش���كی بودج���ەی وەزارەت���ی پێشمەرگەی رەوانەی هەرێمی كوردستان نەكردوە ،بۆیە هەولێر ناچاربووە گەلێكجار ئەم بڕە بودجەیە لەبودجەی گش���تی خۆی ببڕێ���ت .هەروەه���ا بەغدا ل���ەرووی كڕینی چەكوچۆڵەوە پشكی هەرێمی كوردستانی خواردووە .ئەمەش هەولێری ناچاركردوە بەدەرەتانەكانی خۆی و پشتیوانی واڵتانی دەرەوە پێداویستییە سەربازییەكانی دابین بكات. .2پەلەك����ردن ل����ە لێدوانی خێ����را لەمەڕ جاڕدان����ی دەوڵ����ەت ب����ێ ئ����ەوەی هی����چ ئامادەكارییەك����ی ب����ۆ كرابێ ،ك����ە ئەمەش بیانوی بەدەس����ت كەس����انێكی وەك نوری مالیكییەوە دا ،تاوەكو دەست بەسەر بڕی 16ملیار دۆالر لەمافە داراییەكانی هەرێمی كوردس����تان لەبەغداددا بگ����رێ .بۆ نمونە مەس����ەلەی جاڕدانی دەوڵەت س����تراتیژی س����ەرەكی بزووتن����ەوەی كوردس����تانە، ب����ەاڵم تۆ دەبێ ئەو س����اتە لەقاوی بدەی،
سياسەت
كە پێش����وەخت بزانی الیەن����ی بەرامبەرت لەكات����ی دركاندن����ی ئ����ەم پرۆژەی����ەدا تەدبیرەكان����ی بەرامب����ەر بە ت����ۆ چیین؟ بۆ نمونە دەبوا بیر ل����ەوە بكرایەتەوە ،كاتێك ب����اس لەراگەیاندنی دەوڵەتی كوردس����تان دەك����رێ ،ئ����ەوە بەغدا سیاس����ەتە بەدیل و تەدبی����رە س����تراتیژییەكانی بەرامب����ەر بەم پرس����ە چییە .هەموو كەس دەیزانێ دوای ئەم لێدوانە مالیكی بودجەی كوردس����تان دەب����ڕێ و بڕیش����ی .بەم����ەش بەمەزەن����دە ب����ڕی 16ملی����ار دۆالر لەقوتی هاواڵتیانی هەرێمی كوردس����تان لەالی����ەن بەغدادەوە لوشدرا. .3بەردەوامبونی تەخشان و پەخشانی داراییەكان����ی حكوم����ەت :تائێس����تاش حكومەت نەیتوانیوە جیاوازییەك لەنێوان "خەرجیی����ە پێویس����تەكان" و "خەرجیی����ە ناپێویس����تەكان"ی دابنێ����ت .تائێس����تاش لەخۆڕای����ی بەمیلیۆنان دۆالری س����ەرمایە و س����امانی ئ����ەم واڵت����ە بەه����ۆی بێماناوە
بەفێڕۆدەدرێ����ت .هێش����تا دەزگایەك����ی چاودێری واشمان نییە دەسبەجێ بكەرانی گەندەڵ دەسنیش����انبكات .لەوە واوەتریش هێشتا داواكارییەكی گشتی و دەسەاڵتێكی دادوەری وامان نییە بێگوێدان بەپۆس����تی ئی����داری ،سیاس����ی و حیزب����ی گەن����دەڵ و خەمس����اردەكان پەلكێشی بەردەم دادگا و دادسەراكان بكات. ئەنجام: وەك بینیم����ان حكوم����ەت ئێس����تا لەچارەس����ەركردنی پێداویس����تی موچەی هاواڵتیان����ی هەرێم����ی كوردس����تان دەستەوەس����تانە .حكومەت ئ����ەوە ماوەی پێنج مانگ����ە نەیتوانیوە موچەی هاواڵتیان دابینبكات .لە چ ش����وێنێكی ئ����ەم جیهانەدا س����ەیری بك����ەی ،هی����چ حكومەتێك ش����ك ناب����ەی نەتوان����ێ موچ����ەی كارمەندان����ی خ����ۆی دابین ب����كات .تەنانەت فاش����یلترین حكومەتەكانیش توانیوی����ان لەگەڵ بوونی قورس����ترین تەنگژەی ئابوورییدا موچەی
كارمەن����دان و فەرانبەرانی حكومەت دابین بكەن .بەاڵم حكومەتی هەرێمی كوردستان لەمەدا دەستەوەس����تانە و رەنگبێ یەكێك ل����ەو نمونە دەگەمەنانە بێ ،كە لەمڕووەوە ریكۆردێكی بۆخۆی تۆماركرد بێـت. پس���پۆڕانی ئابووری���ی ل���ەو بڕوایەدان چارەس���ەركردنی پرس���ەكانی واڵت���ی هاوش���ێوەی كوردس���تان لەگەلێ���ك دەرچەوە تێدەپەڕێت .یەكێك لەو دەرچانە دەس���ت لەكاركێش���انەوەیە ،ك���ە ئەم���ەش لەدیموكراس���ییەكانی دنیادا ش���تێكی شاز نیی���ە و بگ���رە دەبێتە مایەی روس���ووری حوكمدارانیش .یەكێكی تر لەو چارەسەرانە پێكەوەنان���ی كۆمیتەیەك���ی قەیران���ە و ك���ە لەكۆمەڵێك پسپۆڕ و بڕیاربەدەستی ناوازە پێكبێ���ن بۆ ئ���ەوەی بیرێ���ك لەدۆزینەوەی چارەس���ەرەكانی ئەم تەنگژەی���ە بكەنەوە. هەردوكیش���یان بژێ���رەی دیموكراتی���ن و دەبێ بزانین حكومەتی هەرێمی كوردستان دەست بۆ كامیان دەبات؟
ژمار ه 308
2016/1/23
17
سياسەت
گۆڕینی سیستەمی حوکمڕانی و بە دیموکراسیکردنی حكومەت
"گواڵڵەسوورە" برسییەکانی بەردەم وەزارەتی داد
فەرهاد پیرباڵ
چۆن بتوانین حیزب هەم لە حکومەت و هەم لە پەرلەمان فڕێ بدەینە دەرەوە؟
18ژمار ه 2016/1/23 308
()١ هاوارێک ب����ۆ چارەس����ەرکردنی دۆخی نائینسانیی ئەمڕۆمان ،لەهەمان کاتدا پالن دانانێک����ی زیرەکانەیە ئ����ەم وتارەم لەپێناو "هەستانەوەمان". هەروەه����ا لەپێن����او مس����ۆگەر توانین����ی بیناکردن����ەوەی ئایندەمان ،واتە دڵنیابوون لەخۆم����ان :چ����ۆن لەئەمان����ی ئاسایش����ی فەردی خۆمان و لەئەماندا بوونی موتڵەقی نەتەوەی����ی خۆم����ان مس����ۆگەر ببی����ن؟! تا هەتایەش! پێنج����ەم ئامانج����م ل����ەم نوس����ینە :ئ����ەم مانیفێس����تەی پێش����نیاری دەک����ەم بۆت����ان، لەس����ەر بناغ����ەی " هێ����ز" و "فەلس����ەفەی هێ����ز"ی خ����ۆم دامڕش����تووە ،دەبێت����ە رێگای����ەک ب����ۆ س����ەروەربوونی یاس����ا و رەگداکوتان����ی عەدال����ەت ،ک����ە م����ن دەزانم ئ����ەم دوو ئارمانج����ەش ،خەون����ی پیاوێکی رۆحانیی����ە و لەن����او خۆمان����دا دەژی دەی����ەوێ لەکوردس����تاندا بیانهێنێت����ە دی. لەم بەستێنەشدا ناو دەردەکا لەداهاتووی رەش����هەاڵتی ناوەڕاس����تدا .م����ن دەبین����م، بۆیە پێ����ش هەموو کەس ،ئاڕاس����تەکراوە ئ����ەم وت����ارەم ،تایب����ەت بۆ بەڕێ����ز باوکی خۆشەویس����تم کاک مەس����عوود بارزان����ی بیخوێنێتەوە هیوادارم. ب����ەاڵم ئەگ����ەر ب����رای بەڕێزیش����م کاک
م����ەال بەختی����ار ،برای خۆشەویس����تم کاک نێچیرڤ����ان بارزانی ،هاوڕێیانی دڵس����ۆزی گەل����م دکت����ۆر بەره����ەم و عەل����ی (حەمە) س����اڵحیش ،حەزیانک����رد بیخوێنن����ەوە ،پێم خۆش����ە ئەوانیش تاوتوێ یان سوودم پێ بگەیەنن ،لەوەی چۆن بتوانین -لەتەوەری یەکەم دا :حیزب ،هەم لە حکومەت و هەم لە پەرلەمان فڕێ بدەینە دەرەوە؟ چ����ۆن بتوانی����ن پەرلەمانێ����ک و حکومەتێ����ک دروس����ت بکەین ،ک����ە حیزب تێیدا بااڵدەس����ت نەبێت!؟ ی����ان هاوپەیمان نەب����ن (هەمووی����ان پێکەوە ب����ە تەوافوقی حیزبی) رێکنەکەوتبن لەناو خۆیاندا "تەنیا ب����ۆ ش����ەربەتخواردنەوەی پێ����ش دەس����ت بڵندک����ردن پەرلەمانی����ان دروس����تکردبێ، عەینەن فەرەنس����ییەکان!" .دەی ،با بێمەوە سەر پرسە بنجییەکە: بەبێ حیزب و هیچ بناغەیەکی حیزبی، (وات����ە لەرێگ����ەی دابڕکردن����ی حی����زب لەحکومەت) چ����ۆن دەتوانی����ن حکومەتێک����ی ت����ازە پێکبهێنین! چ����ۆن (پەرلەم����ان) پێکبهێنی����ن ،بەب����ێ حیزب؟ ()٢ "پیرۆزبای����ی .نووس����ینێک" لەژێر چرای بێ کارەبایی ،هەژاری ،واس����گەی حیزبی،
سياسەت
پیرۆزتان بێت ئەم لەسەر زگ خشانەی گواڵڵەسوورە برسییەکانی بەردەم وەزارەتی داد ،پیرۆزبایی تایبەتیش بۆ ئەو نەوبەهارانەی تەنیا شوباتێک ئۆپۆزیسیۆن بوون نەبوونی شەفافیەت ،دزرانی پارەی نەوت و غازیش����تان ،ب����ێ مووچەی����ی ،نەبوونی دیموکراس����ی ،پیرۆزت����ان ب����ێ .براکوژی، گەندەڵ����ی" ،نیو مووچەیی"ت����ان ،تا دەگاتە ش����ەق لەدەم����ی س����ەرۆک پەرلەمان����ە شەرعییەکەشتان! ئ����ەی گەل����ی هەرێ����م .مس����تەحەقتان بێ����ت ئ����ەم هەم����وو دەردەی دیت����ان ،ئەی دێرینی ن����ەوەی نوێ ،پیرۆزتان بێت" .ئەم ئەزموونە"! پیرۆزتان بێت چونکە: ئێوەی گ����ەل ،خۆتان بەم سیس����تەمەی (حکوم����ەت دامەزران����دن لەس����ەر بناغەی رێککەوتننام����ەی حیزب����ی!) رازی ب����وون، هاتن هەمووتان پێکەوە ئیمزاتان کردبوو. ئەمە بیست و پێنج ساڵە! پیرۆزتان بێت ئەم لەسەر زگ خشانەی گواڵڵەس����وورە برس����ییەکانی ب����ەردەم وەزارەت����ی داد ،ئ����ەی پایتەخت����ی ئوممەی عەرەبی .هەولێر تۆش! پیرۆزبای����ی تایبەتی����ش ب����ۆ ئ����ەو نەوبەهارانەی تەنیا شوباتێک ئۆپۆزیسیۆن بوون (ئینجا چونکە بەڕاستی ئۆپۆزیسوێن و مەدەنی����ش –دەرکەوت -ه����ەر نەبوون، هات����ن چوون����ەوە س����ەر عەینەن ئەس����ڵی بنەماڵەی����ی خۆیان!) ،دەریش����کەوت چەند راس����ت ب����ووم لەچ����او ئۆپۆزیس����یۆن و ڕۆشنبیرەکانیش����یان ،ئەوان����ەی (ش����ێرزاد حەس����ەن گۆتەن����ی) بزووتن����ەوەی گۆڕان بەشوویانی دا! ،ئەوانەی هاوارم دەکردنێ (ک����ورە ئەوان����ە ئۆپۆزیس–وێ����ن" نی����ن و ئەمەش����تان چارەس����ەر نی����ە!) .کەچ����ی لەوەاڵم����دا چ����وون کتێبەکان����ی منی����ان س����ووتاند ،بەتایبەتی����ش ئەوان����ەی وەک من پەساپۆڕتیان نەس����ووتاندووە هێشتا،
ئێس����تا دەزانن ،کە ئەوکات چەند لەس����ەر حەق بووم من ،کە دەمگۆتنێ: سیاس����ییەک ،ئەگ����ەر لەئایدیۆلۆژیەت����ی شەخس����یی خۆی "کۆمەڵەی رەنجدەرانی کوردس����تان" خیانەت بکات ،پاش ئەمەش خیانەت لەسکرتێری گشتی و لەحیزبەکەی خۆیش����ی بکات ،لەسەر ش����ەڕی کورسیی نێوان خۆی و سەرۆکی مەکتەبی سیاسیی یەکێت����ی -دەقیقەن پاش ئەوەی کچی کاک مەال بەختیار بووە بووکی ماڵی بەڕێز مام جەالل –ئیتر ئەو ،لەترس����ی ئایندەیەک کە دەسەاڵتی یەکێتی تێیدا حەتمەن دەکەوێتە دەس����ت مەال بەختیار نەک دەس����تی خۆی (کە لە ئەوی بە مس����تەحەقتر خۆ تەماش����ا دەک����رد) چوو لەڕقان -ئینش����یقاقی کرد و خ����ۆی لە کەنداڵ فڕێ دایە خوارەوەی ناو ئۆپۆزیس-وێ����ن ،بێگومان ئاوها بەس����ەر میللەت����دا دەهێن����ێ ،کە دەیبین����ن لەم ٧یان دوازدەی ئەم مانگی س����اردی ش����وباتەی دێ ،بەمالوە: "ڕۆژ" چی����ی زۆر خراپتری����ش بەس����ەر تاریکی����دا دەهێنێت! ئەمەش وەک س����زای ی����ەزدان نی����ە بەس����ەر ”خ����ودا و خ����ۆ لێ بزربووەکان" ،بەڵکو بەری داری حەقیقەتی خۆیەت����ی تاوانب����اری ریس����وای " گوناح"! بەرهەمی سیاسەتی خەڵک گەوجاندن. هەر هەموو گەل پێکڕا قبووڵی کردبوو حی����زب ش����ەرعییەتی ئ����ەوەی هەبێ����ت فەرمانڕەوایەتی����ی پەرلەم����ان و حکومەت ب����کات!!! (خ����ۆ س����ۆران عومەری����ش هەر، ئیمزای کردبوو!). ه����ەر هەم����وو هەرێ����م ،رازی (لەس����ەر سیس����تەمەکە) ،ئیم����زای کردب����وو کە وی حکومەت����ی فەرمانڕەواییەتی کوردس����تان و پەرلەمانی����ش دەکات ،لەس����ەر بناغ����ەی لیس����تی حیزب����ی و "ئیس����تیح -ق����ا– قاتی حیزبی" دابمەزرێت و بەڕێوە بچێت! بۆیە من هیچم پێ عەنتیکە نەبوو پارتی ئەو شەقە پیسەی لە دەمی ئەو پەرلەمانە حیزبییە کارتۆنیی����ە ،بەمافی خۆی بزانێت بێ ،هەڵبدا! ئەمەش چونکە گۆڕان لەس����ێ بەن����دی رێککەوتننام����ە حیزبییەکەی خۆی لەگەڵ پارتی الیدابوو "هاواریش����ی دەکرد بێمننەتم!". ئ����ێ خ����ۆ " ژنی����ش !" ب����ە سیس����تەمی عەش����ایەریش ب����ێ ،یان هی����چ نەبێ ئەگەر تۆزقاڵێ����ک هۆش����ی لەس����ەردا هەبێت ئەو کەس����ە ،وەخت����ێ رێککەوتننامەیەک����ی ئیمزاک����رد ،ئیت����ر دەب����ێ ب����اش بزانێ����ت
ئیحتیرام����ی ئ����ەو هاوپەیمانیی����ە بگرێ����ت و لەمەرج����ەکان نەچێت����ە دەرەوە :ئەم����ە بێجگەل����ەوەی لەسیس����تەمی مەدەنیەت و دیموکراسیش����دا -من بیس����توومە دەڵێن هەر وایە! کەس����ی ناشایس����تە لەدەس����ەاڵتدابوون، براک����وژی ،گەندەڵ����ی ،نایەکس����انی ،ب����ێ کارەبای����ی ،برس����ێتی ،تا دەگات����ە نەبوونی قانوون و دەستوور و دیموکراسی ،ئینجا دەستپێکردنی شەڕ لەسەر "کورسی"یەک، ک����ە م����ن لەزەمانی پێش دەرکی س����ەراوە لەسەر بانی ماڵەکەم هەڵمواسی ،تا نەگاتە ئ����ەوەی (ن����ەک ش����کۆی بەڵک����و) کبری����ای شەخس����یی س����ەرۆک پەرلەمانیش رنەک بدرێ����ت .ش����تی لەمە خراپتری����ش! .هەموو ئەمانە ،یەک هۆیان هەیە: حیزب و حکومەت "دوو – ڕوو"ی یەک دراو بوون! حیزب و پەرلەمان "دوو – روو"ی یەک دراو بوون! ه����ۆی ئەم دۆزەخەی واڵت����ی ئێمە ،چی بوو؟ هۆیەک����ەی ئەمەی����ە :حکومەت لەس����ەر بناغەی حی����زب و پەرلەمانی����ش بەهەمان ش����ێوە لەس����ەر رێ����ژەی "لیس����تی حیزبی"
من هیچم پێ عەنتیکە نەبوو پارتی ئەو شەقە پیسەی لە دەمی ئەو پەرلەمانە حیزبییە کارتۆنییە هەڵدا دامەزراوە! ل����ە ١٩٩١بەمالوە ت����ا ئەمڕۆ ،حکومەت و پێکهێنانی حکوم����ەت و پەرلەمانەکەیان لەس����ەر بنچین����ەی پەیماننامەیەکی حیزبی ئیمزا کردووە :بەپێی رێککەوتننامەی نێوان سەرۆک بۆ نموونە (بارزانی) و (تاڵەبانی- ئێس����تا فوئاد مەعسووم) لەس����ەر بەردی بناغەی ئەم حکومەت����ی هەرێمەی خۆمان ئیمزای����ان ک����ردووە ،کەواتە هی����چ هێزێک نی����ە ئ����ەو پەیماننامەی����ە هەڵوەش����ینێتەوە و بڵ����ێ( :هێ����ی مەس����عوود بارزان����ی! منی ئۆپۆزیسیۆن یان منی یەکێتیی نیشتیمانی، بێ ئەوەی فوئاد مەعس����وومی هاوگرێ - هاوپۆس����تی تۆش "کە ئ����ەو ،بەڕێوەبردنی
ژمار ه 308
2016/1/23
19
سياسەت
بەغدای بەرامبەر هەولێر پێدراوە" الببەین لەسەر پۆستی خۆی ،بێ ئەوەی هیچیشت بەرامب����ەری بدەینێ ،ت����ۆ ئیلالوبیلال دەبێ لەس����ەرۆکایەتیی هەرێ����م الک����ەوی دەن����ا جەمەدانیی بارەگاکانت دەسووتێنم و رێ ی ژیارت لێ بەکوش����ت دەدەم!) ئنجا بڵێی (لەم����ەش زیات����رم دەوێ ،نابێ س����ەرۆک هەرێمی ئایندە دیس����ان س����ەر ب����ە پارتی دیموکراتی کوردستان بێت)! ئێ باشە ،خۆ من سیاسیش نیم ،کەچی ئەم پرەنس����یپ و دیس����یپلینە سیاس����ییانە، ئەساس����ی دیموکراسیەت و سەعادەتیشن خۆ ،ئەگەر چووی خۆتت پێیان بەستەوە، ئیت����ر ب����ۆت نیە لێی����ان الب����دەی ،دەنا ملت دەشکێنێ ئەو حیزبەی لە تۆ مەعالنترە! ()٣ ک����ێ بەرپرس����ە لە دواکەوتن����ی موچەی هەرێم؟ پەرلەمان و حکومەتەکانی هەرێم! ک����ێ بەرپرس����ە لەهاتن����ی داع����ش ب����ۆ کوردستان؟ ئ����ەم دوو پرس����یارە مێژوون����ووس بەرس����ڤیان "١".بۆی����ە دەم����ەوێ م����ن پرس����یارێکی "فەلس����ەفی" بک����ەم ،لە س����ێ فۆرمی جیاوازدا ،کە هەر س����ێکیان بریتین لە "جەوهەرێک" :چارەنووسی کوردستان سەدان ساڵە لەناو ئەودایە ،لەپێناو ئەودا، بۆ پاراس����تنی ئەو و لەناو دەس����تی ئەودا کۆبب����ۆوە ،تاک����و ئێس����تاش هەر ،لەس����ەر ش����انی ئەودایە ،بێت لەالیەک وەاڵمی ئەم س����ێ پرس����یارە جەوهەریی����ەی ڕاپەڕینی ١٩٩١بداتەوە ،لەالیەکی دیکەش دۆخەکە ڕاست بکاتەوە: مەسعوود بارزانی! ( )١پرسیاری یەکەم ،پرسیاری یەک بە یەک����ی گەنجانی نەوەی ئەمڕۆیە ،ئەوانەی ل����ە ١٩٩١بەم��ل�اوە لەدایکبوون����ە ،ئی ئەو مێژوونووس����انەی دێ����ن کتێبمان لەس����ەر دەنووس����ن .پرس����یاری هینری کیسنجەر و دانی����ال میترانی����ش ،دەپرس����ێ مێ����ژوو. سبەینێ: ئەرێ ،ئەو هەموو قازانج و سەروەتەی لەخەڵک����ی ه����ەژاری ک����ورد و لەخاک����ی کوردس����تانەوە بەرهەم هات لەالپەڕینەوە ت����ا ئەم����ڕۆ ،٢٠١٦–١٩٩١ئێ����وە ئ����ەی هەم����وو حکوم����ەت و پەرلەمان����ی یەک بە یەک����ی "هەرێمەکانی کوردس����تان – ١٩٩١ ،"٢٠١٦ئای����ا بۆچی لەناو بانقی حکومەتی هەرێم����دا تەنانەت ی����ەک فلس؟! بوونی نیە
20ژمار ه 2016/1/23 308
و دانەندراوە؟! ئابووریی نەتەوە ،هێزێکی دارایی کە هیچ نەبێ خۆی پێ بژیەنێت ،نیە. بەکورتی" :بانقێک����ی نەتەوە" یان موڵکێکی حکومەت����ی ،ک����ە ه����ی هەم����وو نەت����ەوەی هەرێم بێت بەش����ێوەیەکی قانوونی ،بەهیچ ش����ێوەیەک بوونی نیە و دانەندراوە؟! ئایا نەدەبوو هەبێت؟! ب����ۆ کوێ چوو کەواتە؟ هەمووی����ان هەر ئاودیوک����ران ئەو هەموو (پ����ارە نەتەوەی����ی) و بانق����ە نەتەوەی����ی و پاش����ەکەوت و س����امانە نیش����تیمانییەی نیوچارەگە سەدە تێکۆشانتان بۆی کرد!؟ ئەم پرسیارانە و پرسی تریش ،وەاڵمی وتارەکەم دەدەنەوە لێرە. ئەگ����ەر لەخەڵکتان هەمووی خەرج کرد (بە خەڵکەوە هیچ دیار نیە ،دەنا بۆچی هەر هەموویان برس����ی؟ ی����ەک کەس رازی نیە مابێ لەم هەرێم����ەدا!) ،دەقیقەن "خراپتر!". ئەمەیە هەڵەکەتان: ه����ەر هەموو س����امان و پارەی نەوت و قازانجەکانی ٢٥ساڵتان ،هەموو بەجارێک لەخەڵ����ک خ����ەرج ک����رد! ب����ەاڵم ئەوکات����ە، ئەم����ە ئەرکی ئێ����وەی مەس����ئوول ،هەموو پەرلەمانت����اران ،٢٠١٦ – ١٩٩١س����ەرۆک حکومەتەکانی پێش����وو هەمووتانە ،خۆتان (ل����ەرووی تەنی����ا ماددییەوە قس����ەدەکەم) نەک میلل����ەت دۆخەکە راس����ت بکاتەوە و باجەکەی بدا! رۆژێ����ک هەر دادێ����ت دان����ی پێدادەنێن، یان مێژوو لەخۆتانی بەخۆتان دەپرس����ێ: باش����ە ،نەدەبووای����ە لەو هەم����وو قازانج و س����امانەی لەخەڵ����ک و خاک����ی "پی����رۆزی" کوردس����تانەوە ب����ۆ م����اوەی ٢٥س����اڵ هەڵتانلووش����ی ،هیچ نەب����ێ ئەوەندەی تێدا "پاش����ەکەوت" بکەن نەک بۆ مووچەی ئەو پێشمەرگانەی قەڵغانی گوللەی دوژمنتانن، کات����ێ هێ����رش دەکەنە س����ەر کەرامەت و نامووس����ی خۆت����ان و ژن و منداڵەکانمان، بەڵکو هەندێ����ک پارەی پاش����ەکەوتکراوی وای تێدا مابا ،کە بەم س����ەرما و س����ۆڵەی زستان هیچ نەبووایە بەشی خانوویەک بۆ "خانمی دووەمی کوردستان" ،ئامینەخانمی خێزان����ی مامەڕیش����ە ،کە تا ئێس����تاش بێ خانووە :شەهید! دەزان����م ئ����ەم پرس����یارە ،ئارەق����ەی ش����ەرمەزارییە ب����ۆ هەم����وو س����ەرۆک پەرلەم����ان و پەرلەمانتارەکان����ی – ١٩٩١ ٢٠١٦هەروەها ب����ۆ حكومەتەکانی یەکەم (جەنابی د .فوئاد مەعس����ووم) ،س����ەرۆک حکومەتی دووەم دکتۆر رۆژ ش����اوەیس،
دەرکەوت چەند راست بووم لەچاو ئۆپۆزیسیۆن و رۆشنبیرەکانیشیان، ئەوانەی (شێرزاد حەسەن گۆتەنی) بزووتنەوەی گۆڕان بەشوویانی دا!، كە هاوارم دەکردنێ (کوڕە ئەوانە "ئۆپۆزیس–وێن" نین و ئەمەشتان چارەسەر نیە!) ،کەچی لەوەاڵمدا کتێبەکانی منیان سووتاند س����ەرۆک کابینەی سێیەم (کاک کۆسرەت رەس����وڵ) ،س����ەرۆک حكومەت����ی چوارەم (برای پایەدارم نێچیرڤ����ان بارزانی) ،ئنجا برای خۆشەویس����تم دکتۆر بەرهەمیش و هەموو جێگ����ر و وەزیرەکانیش����یان ،یەک بە یەک ،بەرپرس����یاری یەکەمی ئەم س����ێ پرس����یارەی من����ن ،کە پرس����یاری ناو دڵی چایخانەی شەعبە! پێدەچ����ێ دەوڵەتەک����ەش ه����ەر خۆی����ان بۆم����ان دادەمەزرێن����ن! چونک����ە ،ئەمەت����ا. چەند ش����ەرمەزارییە :ئێوە ئەوانەی لەناو حكوم����ەت و پەرلەمان����دا بوون ٢٥س����اڵ، کەس����تان ،س����تراتیژی ،ی����ان پ����ڕۆژەی بۆ (دەوڵەتی ک����وردی) نەب����ووە ،دیارە! یەک ب����ە یەکتان ،بیرتان تەنی����ا لەالی گیرفان و زەمانی ح����ازری خۆتان ،ب����ێ ئەوەی بیر لە "س����ەربەخۆیی" یان تەنان����ەت "ئایندەی سیاسیی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست" بکەنەوە، وات����ە :بێ هی����چ فەلس����ەفەیەکی نەتەوەیی، بێ هیچ سیاس����ەتێکی نەتەوەیی تەنانەت، بەب����ێ پالن و نەخش����ەدانان ب����ۆ داهاتوو، کورد هەرگیز بیری لەس����تراتیژ (دەوڵەتی کوردی!) نەکردبۆوە! کە ئەمەتا ئ����ەو دەوڵەتە کوردییە (بەبێ نەخش����ەبۆدانانی پێش����وەخت و خواستی ئایدیۆلۆژیانەی چوار لەسەر پێنجی کورد، هەروەه����ا بەبێ بەکارهێنانی س����ەرمایە و تەنانەت بێ ئیرادەی چوار لەس����ەر پێنجی کورد و هێزە سیاس����ییە کوردستانییەکان. بەکورت����ی :بەبێ بەش����داری و رازیبوونی
سياسەت
رێ����ژەی ( )5 .73ی ئ����ەو چ����وار لەس����ەر پێنجەی هێزە سیاس����ییەکانی کوردستان، ئەمەت����ا دامەزران����ی دەوڵەت����ی ک����وردی خەریک����ە دەبێتە ئەمری واقیع و بەزۆریی زۆردارەک����ی ،دەی����ەوێ خۆی بس����ەپێنێت بەسەریاندا و نایانەوێ! هەر ئەمەش بوو م����ن لەو وەختانەی لەمە ت����ووڕە دەبووم، دەمگوت: کورد پاقاڵوەی دەدەمێ ،دەڵێ :نا ،ئیلال جۆم دەوێ! لێ����رە دەب����وو راوەس����تم و چیتر قس����ە نەکەم ،بەاڵم زوڵمکردن و فێڵکردنتان لەم نەتەوە هەژار و دەس����خەڕۆیە بەدرێژایی 25س����اڵ ٢٠١٦ -١٩٩١ت����ا ئ����ەم ڕۆژە برس����ی برس����ی و تاریکەی ئەمڕۆمان ،کە ئەمەتا لەس����ەر زگ دەخش����ێ لەس����ایەتان لەناو س����ەرمای جادەیەکی دەرۆزەکەری بەردەم وەزارەتی داد ،وام لێدەکا قس����ەی تێ����دا نەهێڵم����ەوە ،ئیل��ل�ا و بیل��ل�ا پێتان����ی بسەلمێنم: ئێ����وەی س����ەرۆک حكومەت����ەکان و س����ەرۆک پەرلەمانەکان ،دامودەزگاکانتان
حكومەتی 25ساڵەی هەرێم تەنیا بەمە راگەیشت چینێکی بۆرژوا، بێ فەرهەنگ و زانست و بێ هونەر ،لەگەڵ چەند سەرمایەدارێکی نامەسئوول بەرامبەر مافی خەڵک گەورە بکات و جێگرەکانت����ان و وەزیر و جێگرەکانیان، کێن و چن!؟ ب����ە هەم����وو مەس����ئوول و مودی����ری دی����وان و مودی����رە گش����تی و پەرلەمانتار و راوێژکارەکانیش����تانەوە ،بۆچی لەس����ەر کورس����ی ب����وون ،٢٠١٦-١٩٩١لەس����ەر کورس����یش هەر ئەو هەموو س����اڵە بۆچی ئەو هەم����وو خەڵکەتان ،نەک تەنیا تاریک، بەڵک����و برس����ی ،ترس����نۆک ،تەمب����ەڵ٢٥ ، ساڵ دەس����خەڕۆ ،سەردەمێکیش براکوژ؟! ئنجاش لەکۆتاییدا بە شووتان دان؟! بۆ؟! ئێوە هەمووتان ،ئێوەن س���ەبەب بوون لەبەتاڵبوون���ی بانق���ی نەتەوەی���ی هەرێ���م
:National Bank of KRGمووچەی نیو مانگ���ی ئەو مامۆستایانەش���ی تێدا نیە کە ئێوە و منداڵەکانتانی پەروەردە کرد! ئێ���وە ،ئ���ەی ل���ە ڕێ دەرچووەکان���ی رێب���ازی مام جەالل و بارزانی و ش���ەهید ئارام .ئێ���وە ،چەندیش بەهەڵەداچووبوون لە تەکتیک دا نا" ،چونکە ئێوەن شارەزای تەکتیک" بەڵکو لە "ستراتیژ"دا! ئەگەریش ئەم قس���ەیەمتان پێ ڕاس���ت نەبێ���ت ک���ە دەڵێ���م ئێ���وە لە (س���تراتیژی سیاس���یتاندا) ک���ە دەکات���ە (س���تراتیژی ئاسایش���ی نەتەوەییمان) زۆر ناش���ەرەزا ب���وون ،بۆی���ەش دۆخ���ی ئەم���ڕۆی بانقی هەرێم بەڵگەترین شکستهێنانی (فەلسەفەی سیاس���یتان)! ئەمەی گوتم ئەگەر راس���ت نەب���ێ ،ل���ەو کات���ەدا بەگوێ���رەی لۆژیک، ی���ان ئەگەر لگۆر حس���اباتی فەلس���ەفەی سیاس���یش ب���ێ کەواتە ئەمە دەس���ەلمێت کە: "مع س���بق االص���رار ،س���تراتیژی ئێوە هەرگی���ز س���تراتیژێکی نیش���تیمانی ی���ان کوردس���تانی نەبووە ،بەڵک���و بریتی بووە لە س���تراتیژی "بانقی شەخس���یی خۆتان" و س���تراتیژی بەرژەوەندی���ی وەزی���ر و کۆمپانیاکان���ی "توێژێ���ک" ل���ە چینەک���ەی خۆتان! بۆیە ،من پێم وایە هێندە لەس���ەر حەق نی���ن ئەوانەی تەنیا بنەماڵ���ەی تاڵەبانی و بارزانی بە بەرپرسی ئەم هەرەسهێنانەی حكومەت هەژم���ار دەک���ەن ،چونکە :تاقە بنەماڵەی���ەک لەکوردس���تاندا هەبێت ماڵی میللەتخ���ۆر ،ش���ەرمەزاری مێ���ژوو بێ���ت و نەتوان���ێ س���ەری خ���ۆی جارێکی دیکە بەرامب���ەر دایک���ی ش���ەهیدان بڵن���د ب���کا: بنەماڵەیەکی مشەخۆرە بە ناوی بنەماڵەی حكومەتی هەرێم! لە بنەڕەتیش���دا ،لەکوردس���تانی ١٩٩١ ٢٠١٦تەنی���ا یەک بنەماڵە بەدی دەکرێتو دەس���ەاڵتی هەی���ە ،ئەوی���ش :بنەماڵەی حیزبەکانی کوردستان! ئەم بنەماڵەیەش بەسەر دوو بنەماڵەی بەهێزتر ،لەچاو خەڵکی بێ ئەسڵ و فەسڵ و بێ بنەماڵە" :ژیرتر و دەوڵەندترن"! ئنجا بۆئەوەی هەموویان بەشێوەیەکی یەکسان ڕازی بب���ن و بگەنە ئامانج���ە حیزبی یان شەخس���ییەکانی خۆی���ان ،بەش���ێوەیەکی مۆدێ���رن هات���وون خۆی���ان بەس���ەر دوو بنەماڵ���ەی قانوون���ی و ش���ەرعیی ت���ردا دابەشکردووە:
.1بنەماڵەی پەرلەمان. .2بنەماڵەی حكومەت! (ع���ەرەب گۆتەن���ی :خزم���ی یەکت���رن لەهەموو ڕوویەکەوە!). بەرەنجام: لەبەر هەر هۆ و پاس���اوێک بێ ،قازانج و س���امانی ٢٥س���اڵی خەباتی حكومەتی هەرێ���م ( ،)٢٠١٦ -١٩٩١لەهی���چ ب���ار و قۆناغێک���دا ،هی���چ دینارێک���ی ،نەچۆت���ە بانق���ی حكومەت���ی هەرێ���م ،بەڵک���و چۆتە بانقی شەخس���یی س���ەرۆک حكومەتەکان و هەم���ووی پەرلەم���ان و وەزی���ر و مەسئوولەکانی (،)٢٠١٦ -١٩٩١ ئەوان���ەی بەه���ۆی پەرلەم���ان و خوش���کی حی���زب و دایک���ی حكوم���ەت و ژن���ی ش���ەرعیەتەوە ،بۆ خۆی���ان گایەکی لەڕی���ان بەخێوکردب���ێ ،ج���اران ئەگەر لە گوندەکەیان ،ئەمڕۆ لەناو "ش���ار" بوونەتە ئەو کەڵەگا جامڕەش���انەی مارکس پێیان دەڵێ "چینی سەرمایەدار". ئەم���ە مان���ای وایە هی���چ حس���ێبێکیان لەالی���ەک ب���ۆ خەڵک ،لەالیەک���ی تریش بۆ دوواڕۆژی س���ەربەخۆیی کوردس���تان نەکردبوو. گەورەتری���ن هەڵ���ەی حكوم���ەت و بۆرژوازیەتی کورد ب���وو ئەم ناحەقییەی ساڵی ٢٠١٦بەرامبەر گەل کرا لەدەمەدەمی جەنگی سەربەخۆیی نیشتیمانیدا! کەواتە :حكومەتی بیس���توپێنج س���اڵەی هەرێم ،بەدرێژای���ی ( )٢٠١٦ -١٩٩١تەنیا بەمە راگەیش���ت کە بێت چینێکی بۆرژوا، ب���ێ فەرهەن���گ و زانس���ت و ب���ێ هونەر، لەگەڵ چەند سەرمایەدارێکی نامەسئوول بەرامب���ەر مافی خەڵک گ���ەورە بکات :بێ ئەوەی تەنانەت بیر لەخۆش���یان بکەنەوە لەناو ئەم چڵپاوەی زەاللەتی ،٢٠١٦چۆن ئەژنۆیان دەشکێت و شەرمەزار بەرامبەر حەقیقەت و مافی "شەهید" ! بەم شێوەیە ،مارکسییەک یان تۆژەرێکی کۆمۆنیست ئەگەر مێژووی ئەو سااڵنەی من تێدا ژیام بنووسێتەوە ،حەتمەن دەڵێ: بیستوپێنج ساڵی ڕابردوو ()٢٠١٦ -١٩٩١ بیستوپێنج ساڵی تێکۆشانی چینی بۆرژوا و س���ەرمایەداری تازەپێش���کەوتووی هەرێ���م ب���وو ل���ە راس���تەڕێگای ب���ەرەو س���ەربەخۆبوونی کوردس���تاندا لەس���ەر حسابی هەژار و بڕبڕەکانی پشتی کرێکار و جوتیارانی کوردستان. ماویەتی
ژمار ه 308
2016/1/23
21
سياسەت
باهۆزی رووداوەكان و كورسییەكەی سەرۆك ()10
سیروان ناشاد ئەمەری����كا هەم����وو دەم س����ەدام حس����ێنی ل����ە رژێم����ی ئێران پێ باش����تر ب����ووە ،دەیزانی رژێمی ئێران مەترس����ی زیاترە لەدژی بەرژەوەندییەكانی لەناوچەك����ە وەك لەعێ����راق ،بۆی����ە دوژمن����ە س����ەرەكییەكەی ئەمەریكا لەناوچەك����ە ئێران بوو ن����ەك عێ����راق .بەه����ۆی ئەم����ەوە بارزان����ی توانی هەڵبژاردەیەك����ی ت����ر بدۆزێتەوە ،ئەوی����ش هێنانی س����وپای عێراق بوو بەئاگایی ئەمەریكا بۆ لێدانی یەكێت����ی و ئێ����ران ،پەیمانی عێ����راق و پارتی تەنها گرتن����ەوەی هەولێ����ر ب����وو ،ب����ەاڵم تاڵەبان����ی ب����ۆ پەیداكردنی س����ۆزی جیهانی هەموو كوردستانی بەجێهێش����ت ،وایدەزانی ئەمەریكا بەم بارودۆخە رازی نابێت و پەرچەكرداری دەبێت لەبەرامبەری، بۆیە تاڵەبانی ویس����تی كۆڕەو دروس����ت بكاتەوە، كارەك����ەی گەورەتر كرد لەقەب����ارەی خۆی ،بەاڵم پارتی دووچاری هەڵەیەك بوو ،دەبوایە ئەوكاتەی هەولێری گرت لەدێگەڵە زیاتر نەچوبایە بەوالوە، چونكە ئاش����كرا بوو كە نەیدەتوانی لەو ناوچانەی نفوزی یەكێتی بمێنێتەوە.
22ژمار ه 2016/1/23 308
هەرچەن����دە ئەم ش����ەڕە ماڵوێران����ی و نەگبەتی بەس����ەر خەڵك����ی كوردس����تاندا هێن����ا و هەرێم����ی دووچ����اری كارەس����ات ك����رد ،ب����ەاڵم ل����ەڕووی سیاس����یەوە گەورەترین س����ەركەوتنی لەمێژوودا ب����ۆ بارزان����ی و پارت����ی تۆمارك����رد ،دەركەوت كە بارزان����ی توانایەكی سیاس����ی و دبلۆماس����ی زۆر بەهێزتری هەی����ە لەتاڵەبانی ،ه����ەر بۆیە مێژووی 31ی ئاب كە لەس����ەرەتادا تاڵەبانی دەستی هەبوو لەدروس����تكردنی ،س����ەرەڕای رۆژێك����ی رەش و نەهامەت����ی بوو ،بەاڵم لەرووی سیاس����ییەوە بوو بەس����ەروەرییەكی مێژوویی ب����ۆ بارزانی ،چونكە لەئاكام����دا پارت����ی توانی جوگرافیایەكی سیاس����ی زۆر بەرف����راوان بگرێتە دەس����ت و س����ەركەوتنی گ����ەورە بەدەس����ت بهێنێ����ت ،هەرچەن����دە یەكێت����ی لەراگەیاندنەكانیان����دا تائێس����تاش ب����ۆ راكێش����انی س����ۆزی خەڵ����ك پارتی دەخات����ە ب����ەردەم مێژوو ك����ە خیانەت����ی ك����ردووە ،ب����ەاڵم تەنها وش����ەیە و دەریدەب����ڕێ ،چونك����ە میللەت����ی ك����ورد بەتایبەتی ش����اری هەولێر وەاڵمی پارتی و یەكێتی دایەوە و سندوقی هەڵبژاردنەكان سەلماندی كە نەك نەبوو بەخیانەت بۆ پارتی ،بەڵكو بوو بەدەست كەوتێكی بەنرخ و مێژوویی بۆ هەولێر و لەپاشانیش دا بۆ هەم����وو كورد ،چونكە بەالوازبوون و لەناوبردنی پارت����ی ك����ورد گەورەتری����ن زیان����ی بەردەكەوت. پارت����ی توان����ی ناوچەكانی ژێر دەس����ەاڵتی خۆی بەش����ێوەیەكی زۆر چاوەڕواننەك����راو ئ����اوەدان بكات����ەوەو بەرەوپێ����ش بەرێ ،هاوكات بەس����ەدان كۆمپانیای گەورەی رۆژئاوایی و جیهانی بهێنێتە هەولێر و ڕوو لەبەغدا وەرگێڕێ ،بەدروستكردنی
بازاڕێك����ی لیبڕال����ی ئ����ازاد ،دۆس����ت و دوژمنان����ی دووچاری سەرسوڕمان كرد. بارزانی پەیوەندی سیاسی لەگەڵ ئێران لەدوای روخاندنی سەدام بە بەراورد بە پەیوەندی توركیا تەنها كات بەس����ەربردنێكی تاكتیكی دراوس����ێیانە بوو بەراگرتنی باری ئەمنی و پەیوەندی ئابووری، بەدەر لەدژایەتیكردنی ،ئێران ڕاستەوخۆ دەیەوێ دەست لەكاروباری هەرێمی كوردستان وەربدات (بەژیران����ە) بەجۆرێك زیاتر هەرێم رابكێش����ێ بۆ نزیكبوون����ەوەی لەحكومەت����ی نیش����تمانی عێراق، بەاڵم پارتی بەپلەی یەكێتی نەدەهاتە ئەم بارەوە، لەبەرامب����ەردا توركیاش بەهەمان ش����ێوە لەدوای بەرژەوەندیی����ە ئابووری و سیاس����ییەكانی خۆیدا وێڵ بوو لەمەیدانی ئاوەاڵی هەرێمی كوردستاندا، پەیوەندییەك����ی پت����ەوی هەبوو لەگ����ەڵ بارزانیدا، ئ����ەوەی توركیا لەئێ����ران جیادەكات����ەوە لەبازنەی پەیوەندییە ئیقلیمیەكان ئەمەیە ،كە ئێران رژێمێكی (تیوكراسی) نادیموكراسی دژە رۆژئاوایە ،ئاوێـتە لەدەمارگی����ری ئایین����ی ،مەزهەب����ی ،ل����ەدەرەوەی بازن����ەی جیهان����ی مۆدێرنەتی رۆژئ����اوا و لیبڕاڵی و ب����ازاڕی ئ����ازادە ،ب����ە بەرهەمهێن����ەری تی����رۆر لەجیهان����دا ن����اوی دەرك����ردووە ،لەهەم����ان كات ئابڵۆق����ەی ئاب����ووری س����ەپێنراوە بەس����ەریدا ،كە كاریگ����ەری خراپی كردۆتە س����ەر بەرهەمهێنان و ژێرخان����ی واڵت ،تاوانبارە بە تێكدانی ئاسایش����ی جیه����ان و باڵوكردن����ەوەی دەس����ەاڵتگەرێتی ش����یعەگەری لەناوچەكەدا ،هاوكات كاریگەریەكی مەزن����ە لەناوچەك����ەدا ب����ۆ بەرهەمهێنان����ی رق و تۆڵ����ە و كاركردن لەس����ەر نۆس����تالیژیای عەلی و
سياسەت
بەراوردی هەڵوێستی توركیا و ئێران بەرامبەر هەرێمی كوردستان ئێران لەتەواوی واڵتانی ناوچەكە زیاتر دژی جیابوونەوەی هەرێمی كوردستانە ،یەكێتیش بەهۆی ئەم نزیكیەی لەئێرانەوە ،هەرگیز خۆی لەقەرەی مەسەلەی سەربەخۆیی هەرێم نادات فەلسەفە و تێڕوانینی دەسەاڵتی توركیا دیدگایەكی ئایینی شۆڤینی پان -توركیاییزمی هەیە ،بۆیە رەنگە ئاكپارتی لەئەگەری سەركەوتنی بەردەوامیدا توركیا بەرەو هەورازێكی سەخت راپێچ بكات هاوڕێكانی. ئێ����ران ن����ەك ه����ەر ب����اوەڕی بە س����ەربەخۆیی ك����ورد نییە لەعێ����راق و ئێران����دا ،بەڵك����و باوەڕی بەهیچ پرس����ێكی نەتەوەیی نییە ،هەموو ئامانج و ستراتیژیەتی ئێران بەهێزكردن و بەرەوپێشبردن و بەرفراوانكردن����ی ئایدۆلۆژی����ای ش����یعەگەری و دەوڵەتی شیعە و هەیبەتی كۆماری ئیسالمی ئێرانە بەس����ەر ئەو واڵتانەی ش����یعەیان تیادایە ،تەنانەت ئێ����ران زیات����ر لەهەم����وو واڵتانی ت����ری ناوچەكە (ب����ە توركیا و عێراقی����ش)ەوە دژی جیابوونەوەی هەرێمی كوردس����تانە لەبەغدا ،هەربۆیەش یەكێتی بەه����ۆی ئەم نزیكبوون����ەوە لەئێران هەرگیز خۆی لەقەرەی مەس����ەلەی س����ەربەخۆیی هەرێم نادات (جیابوون����ەوە ن����ەك دەوڵەت����ی ك����وردی) ،وەك تاڵەبانیش پێشتر خۆی لەقەرەی نەدەدا. س����ەبارەت ب����ە (توركی����ا) :توركی����ا واڵتێك����ی دیموكراس����یە ل����ەزۆر ڕووەوە بەتایبەتی لەڕووی هەڵب����ژاردن (هەرچەن����دە دیموكراس����یەت تەنی����ا هەڵب����ژاردن نیی����ە) ،ئەو س����ەر ب����ە پەیمان����ی ناتۆ و هاوپەیمان����ی بەهێ����زی ئەمەری����كاو رۆژئاوای����ە سەنگ و جیۆستراتیژی لەناوچەكە زۆر گرنگترە لەئێران ،پەیوەندییەكی پتەوی بە (بازاڕی ئازاد)ی دنیاوە هەیە ،تێكەاڵوییەكی مێژوویی و جوگرافی و سیاس����ی لەگەڵ ئەوروپا هەیە ،بۆیە بە ئاسانی ناتوانێت دەستبەرداری دیموكراسی و سكۆالریزم ب����ێ لەواڵت����دا ،ب����ەاڵم هەمیش����ە مەس����ەلەی كورد كاریگەری خراپی كردۆتە سەر ناوبانگی لەڕووی مافەكان����ی مرۆڤەوە ،توركی����ا دژی هەموو جۆرە سەربەخۆیی و دروستبوونێكی دەوڵەتی كوردییە،
ب����ەاڵم لەمەڕ جیابوونەوەی هەرێمی كوردس����تان لەبەغ����دا زۆر نەرمترە لەئێ����ران ،تەنانەت لەچەند الیەنێكەوە پش����تگیری دەكات ،س����ەرەڕای ئەوەی توركیا بەدرێژایی مێژوو واڵتێكی رەگەزپەرس����ت و ش����ۆڤێنی بووە بەرامبەر بەكێشەی كورد ،بەاڵم ئەمڕۆ دانی بەكورد و پرسەكەیدا ناوە و دەیەوێ بەش����ێوازی خۆی چارەس����ەری بكات (سەرەڕای تێبینیەكان لەسەری). توركیا چاویش����ی بڕیوەتە خاكی سوننەنشینی عێ����راق و دژی دەس����ەاڵتی تاكڕەوانەی ش����یعەیە لەواڵت����دا ،بەپێچەوان����ەی ئێ����ران زۆر لەباه����ۆزی دیموكراسیەت و دیموكراتخوازان دەترسێ ،بۆیە هەوڵ����دەدات واڵتەكەی لەرووی دیموكراس����ییەوە زیات����ر ب����ەرەو پێش����ەوە ب����ەرێ ،چونك����ە حزب����ی فەرمانڕەوا هی����چ گرەنتییەكی نیی����ە كە بەردەوام لەس����ەر حوكمڕان����ی بمێنێتەوە ،دەس����ەاڵت پاوان نەك����راوە بۆ حزبێ����ك ،ئایدۆلۆژیای����ەك یان چەند كەس����ایەتییەك ،بۆی����ە دەس����تەاڵت بەتایبەتی����ش ئەردۆغ����ان ب����ۆ بردن����ەوەی لەهەڵبژاردنێك����ی تر هەوڵ����ی زۆر دەدات رای گش����تی ب����ۆالی خ����ۆی رابكێشێ. ئەمڕۆك����ە توركی����ا ئەگەر لەبەر پاڵەپەس����تۆی ناوخ����ۆ و هێڵ����ی راس����تڕەوی تون����دی واڵت نەبێ كێش����ەی كوردی بەرەوپێش دەبرد ،لەهەمان كات لەچ����او پارتەكانی ت����ر ،پارتی داد و گەش����ەپێدان بەنیگایەك����ی پۆزەتیڤ����ەوە دەڕوانێت����ە كەس����ێتی ئۆجەالن و نەرمتر سیاس����ەت و ئازادی بەرامبەر بەك����ورد دەكات ،ب����ەاڵم لەگ����ەڵ ئەوەدا فەلس����ەفە و تێڕوانین����ی ئ����ەم دەس����تەاڵتە دیدگایەكی ئایینی
ش����ۆڤینی پ����ان -توركیاییزم����ی هەیە ،ب����ۆی هەیە لەسەركەوتنی بەردەوامی هەڵبژاردنەكاندا واڵتی توركیا بەرەو هەورازێكی سەخت راپێچ بكات. توركیا بەهۆی ئەو پەیوەندییە بەهێزەی لەگەڵ هەرێم����ی كوردس����تاندا هەیە توان����ا ئابورییەكانی بەش����ێوەیەكی زۆر بااڵ پەرەی سەندووە ،ئەمەش رەنگدانەوەیەك����ی پۆزەتیڤ����ی ب����ۆ دەس����ەاڵتەكەی ئ����ۆردۆگان و حزبەكەی هەب����ووە ،لەهەندێ باردا ئ����ەم پەیوەندی����ە قوڵبۆت����ەوە بۆ لێكتێگەیش����تنێكی سیاس����ییانەی ك����ورد و توركیا ،بۆی����ە توركیا ئەو حەساسیەتە گەورەیەی سەبارەت بەسەربەخۆیی و كورد بوون لەهەرێمی كوردس����تاندا بەگش����تی وەكو جاران نەماوە. بارزان����ی ه����ەر ج����ارەی س����ەردانی ئەنق����ەرە دەكات بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ توركیا ،بە ئاشكرا لەچاوپێكەوت����ن و كۆنگ����رە رۆژنامەنوس����ییەكاندا ئامانجی س����ەربەخۆیی كوردستان باس دەكات و بەراشكاوی داوای جیابوونەوەی لەعێراق كردووە، بەدامەزراندن����ی دەوڵەتێك����ی س����ەربەخۆ ،بۆی����ە توركیا ئەم داخوازییەی بارزانی بەهەڕەشەیەكی راس����تەوخۆ بۆ ئاسایشی نەتەوەیی خۆی نازانێ، هەرچەن����دە ج����ۆرە مەترس����ی و هەڕەش����ەیەك هەی����ە لەن����او پارت����ە ئۆپۆزس����یۆنەكانی توركیا و راگەیاندنەكان س����ەبارەت بەجیابوونەوەی هەرێم لەبەغ����دا ،ب����ەاڵم حزب����ی دەس����ەاڵتدار بەجۆرێكی ت����ر س����ەیری دەكات ،بەش����ێوەیەك لەش����ێوەكان خوازی����ارە حكومەت����ی هەرێ����م دووربكەوێت����ەوە لەحكومەتی ناوەندی و ئێران ،بەئاراستەی توركیا نزیك ببێتەوە.
ژمار ه 308
2016/1/23
23
سياسەت
با سێیەم دەرفەت لەدەست نەدەین
سەربەخۆیی كوردستان چۆن و كەی دەبێ بێتەدی؟
محەمەد مەال قادر م���ادەكان ك���ە ك���ورد بوون���ە ،ل���ەم ناوچانەی دەوروب���ەر ب���ە ئێرانیش���ەوە دەوڵەتی���ان هەبووە، پاشان فەرمانڕەوایەتیەكەیان بۆتە دەوڵەتی ئێران و هەندێك كوردیش بوونەتە شای ئەو واڵتە .ئەمە ل���ە قۆناغێك���ی زۆر زووی مێ���ژووی نەتەوەكانی ناوچەكەدا .بەاڵم دواتر لە س���ەدەكانی ناوەڕاست و ب���ە دیاریكراوی لە ش���ەڕی چاڵدێران لە س���اڵی 1512ی زاینی ،لەنێوان ئیمپراتۆریەتی عوس���مانی و س���ەفەوی ،كوردس���تان دابەش بووە و بۆ دوو بەش ،بەش���ێكی بچوكی چۆتە پ���اڵ ئیمپراتۆریەتی س���ەفەوی ،بەشی زۆریشی سەر بەئیمپراتۆریەتی عوسمانییەكان بووە. لەبەشی عوسمانیەكەی چەند ئەمارەتێك هەبووە، ئەمارەت���ی ئەردەالن و بابان و س���ۆران و بادینان و بۆت���ان .بەمش���ێوەیە مایەوە ت���ا ئیمپراتۆریەتی عوس���مانی لەجەنگی جیهانی یەكەم هەڵوەشایەوە، كاتێك عوس���مانیەكان لەبەرەی ئەڵمانیا بوون ،دژ ب���ە ئینگلیز و فەرەنس���ا و هاوپەیمانەكانیان .ئەوە ب���وو ئیمپراتۆریەت���ی عوس���مانی داب���ەش ك���را و هەم���وو دەوڵەتە ئیس�ل�امیەكان لەتوركیا دابڕان و زۆربەیان بوون بەدەوڵەتی س���ەربەخۆ ،بەاڵم ئەو بەش���ەی كورد كە لەسایەی عوسمانیەكاندا بوون، نەیانتوانی س���ەربەخۆیی وەربگ���رن و خاكەكەیان بەس���ەر س���ێ بەش���ی باكوور (كوردس���تانی لكاو توركی���ا) و باش���وور (ك���ە بە كوردس���تانی عێراق ناودەبرا) و رۆژائاوا (كوردستانی لكاو بە سوریا). ئەمە سەرەڕای پارچەی چوارەمی كوردستان ،كە لەژێر دەسەاڵتی ئێراندا بوو.
24ژمار ه 2016/1/23 308
بەمج���ۆرە كوردس���تانی گەورە نەم���ا ،لەالیەن ئیمپریالیزمی جیهانی بەس���ەرۆكایەتی بەریتانیای گەورە و هاوپەیمانانی لە فەرەنس���ا و ئەمریكا كرا بەچ���وار پارچە ،لەالیەن س���ێ نەتەوەی عەرەب و فارس و تورك فەرمانڕەوایی دەكران .س���ەرەڕای هەوڵ���ی ش���ەریف پاش���ای كەس���ایەتی ك���وردی كوردس���تانی توركیا و حزبی خۆیب���وون و چەند كەس���ایەتیەكی تر و چەندین ش���ۆڕش و راپەرین، بەاڵم بێ ئەنجام بوون. ئەم���ە بە كورتی بیۆگرافی كوردس���تانی گەورە ب���وو .كوردس���تان بەس���ەر چوار دەوڵەت و س���ێ نەتەوەدا دابەشكرا ،هەریەك لەوی تر خراپتر بوو، رەنگە عێراق لەسەردەمی پاشایەتی كەمێك لەوانی تر باش���تر بووبێت ،لەو مەیدانەدا چەندین شۆڕش و هەڵسانەوە روویانداوە و سەرنەكەوتوون ،تەنیا لەعێراق لەس���اڵی 1970بەیان���ی رێككەوتنی 11ی ئ���ازار دەرچ���وو كە حوكمی زاتی بوو .دروش���می دیموكراتیەت بۆ عێراق و حوكمی زاتی بۆ كورد و كوردس���تان بوو ،زۆر شتی باش ئەنجامدرا ،بەاڵم لەئەنجامدا حزب���ی بەعس كۆمەڵێك پیالنی گاڵوی داڕشت ،لەكۆتاییدا شەڕ لەنێوان سوپای عێڕاق و پێشمەرگەدا دروست بووەوە ،شەڕێكی زۆر قورس و نابەراب���ەر ،خەڵك���ی زۆر ئ���اوارە و دەربەدەری ئێ���ران بوون ،هەزاران كەس���یش لەپێش���مەرگە و س���وپای عێڕاق زیات���ر ك���ورژان .دەرەنجام پاش ئەو شەڕە خوێناویە رێكەوتنی 6ی ئازاری 1975 لەجەزائیر بەه���اوكاری ئەمریكا و ئێران و توركیا و زۆر الیەن ئیمزا كرا ،شكستی بەشۆڕشی كورد هێنا و كورد دەستخەڕۆ و مایەپووچ بوو .نزیكەی 200هەزار كەسی ناو شۆڕش گەڕانەوە عێراق و 100هەزاریش ئاوارەی ئێران بوون. ئەوكات���ە ب���وو س���ەركردایەتی كاتی���ی پارت���ی دروس���ت ب���وو و شۆڕش���ی خەڵكی كوردس���تان جارێك���ی تر س���ەری هەڵدای���ەوە ،هەن���دێ الیەنی تری���ش وەك یەكێت���ی و سۆسیالیس���ت دروس���ت بوون و بەشداری شۆڕش بوون .بەاڵم بەداخەوە زۆری نەخایاند ش���ەڕی نەگریسی ناوخۆ دەستی پێكرد و ماوەیەكی زۆری خایاند .لەدوایدا لەساڵی 1984پارت���ی و یەكێتی لەس���ەر دەس���تی ئێران و تاران كۆبوونەوە .وەفدی پارتی بەس���ەركردایەتی
ئیدری���س بارزانی بوو ،س���ەرۆكی وەفدی یەكێتی بەڕێز ج���ەالل تاڵەبانی بوو .دەرەنجام رێكەوتنێك هاتەكایەوە ،لەدوایدا بەرەی كوردستانی لە پارتی و یەكێت���ی و الیەنەكان���ی ناو ش���ۆڕش دروش���ت ب���وو .ش���ۆڕش ب���ەردەوام و بەهێزت���ر دەبوو ،پڕ ورە و مەعنەوەی���ات ب���وو ،س���ەركەوتن ل���ەدوای سەركەوتنی بەدەس���ت دەهێنا .تا ئەوەبوو رژێمی عێڕاق بەس���ەركردایەتی س���ەدام حوسێن لەساڵی 1990هێرش���ی ك���ردە س���ەر كوێ���ت و لەم���اوەی چەن���د رۆژێكدا داگیری كرد 32 ،واڵتی هاوپەیمان بەس���ەرۆكایەتی ئەمریكا توانیان عێڕاق شكس���ت بدەن و گەورەرترین گورز لەسوپا و ئابووریەكەی بدەن و ناچار بەتەسلیمبوونی بكەن. حزبەكانی بەرەی كوردس���تانی ل���ە 1991/3/5 سەركردایەتی ئەو راپەڕینەیان كرد ،كە جەماوەر بەش���داری گرنگ���ی تێدا كرد .لەم���اوەی 16رۆژدا توان���درا هەم���وو كوردس���تان بەكەركوك���ی دڵ���ی كوردستانیش���ەوە رزگار بكرێ���ت .ب���ەاڵم زۆری نەخایاند س���وپای عێڕاق جارێكی هێرش���ی هێناوە سەر كوردس���تان و توانی زۆربەی زۆری ناوچە رزگاركراوەكان���ی كوردس���تان داگی���ر بكاتەوە .لە 1991/3/31لەژێ���ر زەبروزەنگ���ی س���وپای عێڕاق و باران و س���ەرما و سۆڵەدا لەهەموو شارەكانی كوردستان كۆچڕەو دەستی پێكرد. شكس���ت دوای شكس���ت توش���ی عێ���راق ببوو، لەكۆڕی و پیرمام و ش���ەقاڵوە هێزێكی هاوبەشی پارت���ی و یەكێت���ی بەرملی���ان لێگرت���ن و ش���ەڕی م���ان و نەمان دەس���تی پێكرد .ئەو هێ���زە لە 200 پێشمەرگەی تێپەڕی نەدەكرد و لەماوەی نزیكەی دوو س���ەعاتدا هێزەك���ەی دوژمن ك���ە دوو لیوا و دەیان تانك و تۆپخانە دەبوون ،شكستیان خوارد و پاشەكش���ەیان كرد بۆ گون���دی كۆڕێ .بە دەیان الشەی س���ەرباز جێمان ،لەگەڵ دەیان زرێپۆش و تانك بەش���كاوی ،جارێكی تر هێرشەكەی دووبارە ك���ردەوە ،ب���ەاڵم لەج���اری پێش���وو خراپتریان لێ بەسەرهات. لە بەشی دووەمی ئەم وتارەدا باس لە دەرفەتە لەكیس���چووەكان و پێش���نیارەكانم ب���ۆ دەرفەت���ی سێیەمجار دەكەم. بەشی یەكەم
كۆمەاڵیەتی
شیروس.. قاوەخانەیەك كە قوربانیانی تێزاب بەڕێوەی دەبەن
ژمار ه 308
2016/1/23
25
كـۆمـەاڵیـەتی
شیالن: لەپڕ رۆژێك پیاوەكەم هاتەوە ،ژنێكی عەرەبی لەگەڵ بوو و گوتی ئەمە هەوێتە!
ژنیشی بەسەردێنن و رۆژانەش ئەشكەنجەی دەدەن
26ژمار ه 2016/1/23 308
كـۆمـەاڵیـەتی
بەهرە حەمەڕەش
"س���ەرەڕای ئەوەی ژنێك���ی عەرەبی بەس���ەرهێناوم ،لەگەڵیش���م خراپ���ە و دەیەوێ ماڵەكەیان بۆ بەجێهێڵم ،منیش لەبەر منداڵەكانم دڵمنایە وابكەم" .ئەوە قس���ەی ژنێكی گەرنجە ،كە مێردەكەی بێ ئاگاداری خۆی ژنی بەس���ەرهێناوە و لەدادگاكان���ی كەرك���وك گرێبەس���تی ژنی دووەمی كردووە. "شیالن" تەمەنی بیست ساڵە .خەڵكی پارێ���زگای س���لێمانییە ،دایك���ی دوو منداڵ���ە .وەك خ���ۆی دەڵێت ،مێردەكەی بەبێ ئ���اگاداری ئ���ەو ژنێك���ی عەرەبی بەسەرهێناوە و لە كەركوك گرێبەستی هاوسەرگیری بۆكردووە. ش���یالن دەگێڕێت���ەوە ،ك���ە ئ���ەوان هاوس���ەرگیریان بەخۆشەویس���تی كردووە ،تەمەنی مێردەكەش���ی بیس���ت و س���ێ س���اڵە ،تا ماوەی���ەك لەمەوبەر ژیانێك���ی ب���ێ ش���ەڕ و ئاژاوەی���ان بردۆتە س���ەر ،بەاڵم مانگێك لەمەوبەر ئاش���كرابووە ،كە هاوس���ەرەكەی ژنی بەسەرهێناوە. ئ���ەو ژنە گەنج���ە لەب���ارەی چۆنێتی زانین���ی ئەوەی كە ژنی بەس���ەرهاتووە دەڵێ���ت "مێردەك���ەم گوت���ی دەڕۆم���ە كەرك���وك ب���ۆ ماڵ���ی خزمێكم���ان دوو رۆژ نایەم���ەوە .ئەوە بوو چوار رۆژی پێچوو ،چەند جارێك تەلەفۆنم بۆ كرد، یەكجار وەاڵمی دامەوە ،ئەویش وتی كە مەشغوڵە و خۆی تەلەفۆنم بۆدەكاتەوە. ئەو رۆژەش كە وتی دێمەوە ،خەس���وم هەوڵیدەدا لەماڵەوە دوورمخاتەوە". كاتێ���ك بەقس���ەی خەس���وی لەم���اڵ ناڕوات���ە دەرەوە و دەیەوێت چاوەڕێی مێردەك���ەی بكات ،خەس���وی دەیەوێت بەجۆرێ���ك بابەتەك���ەی لەگ���ەڵ ب���اس بكات .شیالن دەڵێ "هەرچەندە خەسوم ئێس���تا حاش���ای لێدەكات ،بەاڵم دڵنیام بەرەزامەندی و ئاگاداری ئەویش بووە، چونكە ئ���ەو رۆژە ك���ە مێردەكەم وتی دێمەوە ،منی هاندەدا كە منداڵەكانیش���م ب���ەرم و س���ەردانی ماڵ���ی باوكم بكەم، م���ن ئەوەم ال س���ەیر ب���وو ،وتم جاران دژی ئەوە بووی بێ پرس���ی ئەو لەماڵ دەرچ���م ،بۆچ���ی ئێس���تا هان���م دەدەی، لەكاتێك���دا چ���وار رۆژە لەم���اڵ نیی���ە و
ئەمڕۆ دێتەوە"؟! وەك ش���یالن دەگێڕێتەوە ،ئەو رۆژانەی الی ئ���ەو وتویەت���ی لەكەركوكە س���ەردانی خزم���ان دەكات ،خەریك���ی مارەبڕی���ن و ژنگواس���تنەوە بووە .خەسوشی لەبەرئەوە ویس���تویەتی ئ���ەو لەم���اڵ دەرچێ���ت ،تا كە هاتەوە نەیبێنێت .ئینجا دەڵێ "دوای عەس���ر مێردەك���ەم هات���ەوە ،كاتێ���ك بینی���م ژنێكی لەگەڵ بوو ،منیش بەخێرهاتنم كرد و دواتر پرس���یم ئەو ژنە كێیە؟ خەس���وم وتی ئەوە هەوێی تۆیە ئیتر". ش���یالن باس لەحاڵی خ���ۆی دەكات ،كە دوای بیس���تنی ئ���ەو هەواڵ���ە چۆن ش���ۆك ب���ووە "بەالم���ەوە س���ەیر ب���وو ،ئای���ا ئەوە گاڵتەیە؟ یان ئەوەی هەس���تم دەكرد شتێكم لێدەش���ارنەوە؟ بۆیە پرس���یم هەوێی كێیە؟ ئەمج���ارە مێردەكەم وتی ،ئ���ەوە ژنی منە. زۆر پێت خۆش���ە دانیش���ە ،پێت ناخۆش���ە بڕۆ". ئەو ژنە ئێس���تا دەیەوێت س���كااڵ لەسەر مێردەك���ەی تۆماربكات ،ن���ەك لەبەرئەوەی ژن���ی بەس���ەرهێناوە .بەڵك���و لەبەرئ���ەوەی لەگەڵی خراپە .دەشڵێت "دوای ئەوەی زانیم، كاردانەوەی خراپم هەبوو ،بۆیە بەخەسوم و مێردەك���ەم لێ���م دەدەن .مێردەكەم خۆی داوادەكات تەاڵق���ی لێوەرگ���رم ،چونكە ئیتر منی ناوێت". سەبارەت بەوەی بۆچی قبوڵی هەوێداری دەكات و سكااڵی تۆمار نەكردووە ،شیالن گوت���ی"دوای ئ���ەوەی ماڵ���ی باوك���ی من و خزمی هەردووال زانی���ان ،داوایان لەباوكم كرد كێشە دروست نەكەن و من قبوڵی ئەو ژنە بكەم و لەگەڵیان بژیم ،بۆیە باوكم گوتی ت���ەاڵق وەرمەگرە ،بەاڵم ئەوان س���ەرەڕای ئ���ەوەی ژنیان بەس���ەرهێنام ،ژنەكەش���یان هێنای���ە ناو ماڵی من ،لەترس���ی ئەو ناوێرم یەك دەقە منداڵەكانم لەماڵ جێبێڵم ،چونكە لێیان دەدات ،هەر لەبەر منداڵەكانیش���مە كە دەمەوێ تەاڵق وەرنەگرم". شیالن ئەو هەوڵەی خۆشی باس دەكات ك���ە "چەن���د جارێك داوام ل���ەو ژنە عەرەبە ك���رد بڕوات ،پێموت م���ن دوو منداڵم هەیە، بۆچی ئەو س���ەربەهەوێ ش���وی كردووە؟ ئەوی���ش وت���ی ،ئەو بەڵێنی بە م���ن داوە تۆ ت���ەاڵق ب���دات ،دواتری���ش لەبەرامب���ەر من ب���ڕی پەنجا وەرق���ە دۆالری ئەمریكی داوە ب���ە باوكم ،منیش بەئارەزووی خۆم ش���وم پێنەكردووە".
ئ���ەو ژن���ە جەخ���ت لەوەدەكات���ەوە تازە دەیەوێ���ت ت���ەاڵق وەرنەگرێت ب���ۆ خاتری منداڵەكان���ی ،بەاڵم ژیانێكی زۆر ناخۆش���ی هەیە ،كە بەرگەی ناگرێت " ئەوان تەعزیبی رۆحی و جەستەیش���م دەدەن ،لەبەرچاوی م���ن دەس���ت دەكات���ە مل���ی ژنەك���ەی ،ك���ە كاردانەوەش���م هەبێت لێ���دان دەخۆم .وەك خزمەتكاریش ئیشی ماڵ دەكەم ،خەسوشم لەهەوێك���ەم و مێردەك���ەم خراپت���رە ،بۆیە سەرم لێشێواوە". "هەتاو ئەحمەد" توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی، س���ەبارەت بەكێشەكەی ش���یالن ئاشكرای دەكات ،ك���ە لەئێس���تادا بەه���ۆی هاتن���ی رێژەیەكی یەكجار زۆر لەئاوارە بۆ هەرێمی كوردستان نەك هەر قەیرانی دارایی ،بەڵكو رووبەری كێش���ەی كۆمەاڵیەتیش بۆتەوە. ب���اس لەوەش دەكات ،كە تائێس���تا چەندین كەیس���یان هەب���ووە ،ك���ە مێردەكانیان ژنی عەرەبیان بەسەرهێناون". ئەو توێژەرە كۆمەاڵیەتییە دەڵێت "بەهۆی بارودۆخ���ی ئاوارەكان ،ئەو ژنانە بەرامبەر بڕێكی كەم پ���ارە دەفرۆش���رێن ،بەمجۆرە ئەو پیاوانەی دەیانخوازن دەگەنە ئاستێك، ك���ە نە رێ���ز ل���ە ژن���ە عەرەبەك���ە دەگرن، لەبەرئ���ەوەی وەك كااڵ بەنرخێكی هەرزان كڕیویانە ،نە منەتیش���یان لە ژنەكەی تریان دەمێنێ���ت ،بەمجۆرە ش���یرازەی خێزانەكان تێكدەچێ���ت ،چەندی���ن خێ���زان بەمج���ۆرە هەڵوەش���اونەتەوە .پیاوی���ش هەبووە دوای ماوەیەك دەركی بەهەڵەكەی خۆی كردووە و ژن���ە عەرەبەك���ەی تەاڵق���داوە .لەگ���ەڵ خێزانەكەی خۆیدا گەڕاونەتەوە سەر ژیانی ئاسایی خۆیان". ه���اوكات ئ���ەم توێ���ژەرە كۆمەاڵیەتی���ە رێنمای���ی ب���ۆ ش���یالن ئەوەی���ە ك���ە "ئەگەر نایەوێ���ت جیابێت���ەوە ،بەتێگەیش���تن و گفتوگۆش مێردەكەی حاڵی نابێت ،بابڕواتە بنكەیەك���ی پۆلی���س ،ئ���ەو كات���ە مێردەكەی ناچ���ار دەكرێ���ت ماڵی ب���ۆ جیابكات���ەوە و دانیش���ێت منداڵەكانی خ���ۆی بەخێو بكات، ئەگەر بیش���ەوێت جیابێتەوە ،دیس���ان هەر دەبێ���ت لەبنك���ەی پۆلی���س و بەپێی یاس���ا داوا تۆم���ار ب���كات ،ل���ەو حاڵەتەش���دا هەر مێردەكەی سزا وەردەگرێت و منداڵەكانیش دەدرێن���ەوە بەخ���ۆی و نەفەقەش���یان لەباوكی���ان وەردەگیرێت ،ب���ەاڵم تا بكرێت ئ���ەو كارە بەگفتوگ���ۆ و لەیەكترحاڵیب���ون بكرێت باشترە".
ژمار ه 308
2016/1/23
27
كـۆمـەاڵیـەتی
28ژمار ه 2016/1/23 308
كـۆمـەاڵیـەتی
ئافرەتە قوربانیەكان چیرۆكی خۆیان بۆ كڕیارەكان دەگیڕنەوە
شیروس.. قاوەخانەیەك كە قوربانیانی تێزاب بەڕێوەی دەبەن
موشتەریەكان تەنیا بۆ قاوە خواردنەوە نایەن ،بەڵكو دەیانەوێت چیرۆكی پڕ لە نەهامەتی قوربانیانی تێزاب رشتنیش ببیستن بەشی كۆمەاڵیەتی ل���ەم کافێیە ژنانی قوربان���ی وێڕای ئەوەی بە قاوە پێش���وازی لە میوانەکانیان دەکەن ،هاوکات بەسەرهاتی خۆیانیان بۆ دەگێڕنەوە. "تاج مەحەل" بە یەكێك لە سەیروسەمەرەکانی بیناس���ازی جیه���ان دێت���ە ئەژم���ار ،ب���ەاڵم ل���ە مەودایەیک���ی کەمت���ر لە ی���ەک كیلۆمەتر لەوالتر، ش���وێنێک س���ەرنجی خەڵک���ی ب���ۆ الی خ���ۆی رادەکێشێ ،ئەم شوێنە بە "قاوەخانەی شیروس" بەناوبانگە. چیرۆكی قوربانیانی تێزاب رشتن ،یان تێزاب پێداك���ردن (پێدابژان���دن) ،ل���ە واڵتی هیندس���تان، یەكێكە لە چیرۆكە باو و ناسراوەكانی نەهامەتی ئافرەتان���ی ئ���ەم واڵت���ە ،رووداوی س���وتاندنی (بەتایبەت دەموچاوی) ئافرەتان بەهۆی تێزابەوە، ل���ەم واڵت���ەدا حاڵەت���ی تێپەڕاندووە و ب���ووە بە دی���اردە .وەك ش���ارەزایانیش دەڵێ���ن ،نەبوونی یاس���ایەك ب���ۆ چاودێریكردن���ی بازرگانیك���ردن بە تێ���زاب و هەرزان���ی نرخەكەی ،تێ���زاب بووە
ب���ە كەرەس���تەیەكی هەرزان���ی ئەش���كەنجەدانی ئافرەتان! زۆرین���ەی ئ���ەو ئافرەتان���ەی دەكەون���ە ب���ەر پەالماری تێزابیشەوە ،بەهۆی شێوانی دەموچاو و روخس���اریانەوە ،س���ەرەڕای ئازاری سوتان، دووچ���اری خەمۆك���ی وگۆش���ەگیریی و دەی���ان گیروگرفت���ی ت���ری دەروونی دەبنەوە .بەش���ێكی زۆریش���ان تەواوی بینایی ،یان زۆرینەی توانای بیناییان لەدەست دەدەن. "روئی���ا" یەكێكە ل���ەو پێنج ژن���ەی قاوەخانەی "ش���یروس" بەڕێ���وە دەبەن ،بۆ خۆش���ی یەكێكە لە قوربانیانی تێزاب پێداڕش���تن .روئیا دەڵێ "بۆ یەک���ەم جار ک���ە گرووپێکی گەش���تیاری هیندی، ستایش���ی ئازایەت���ی منی���ان کرد ،لەخۆش���یدا لە پێستی خۆمدا ئۆقرەم نەبوو .لەو کاتەوە رۆژانە بەش���ێوەی بەردەوام موش���تەریمان هەیە ،نەک تەنها بۆ خواردنەوەی قاوە ،بەڵکو بۆ دانیشتن و پێکەوە قسە کردن". موش���تەریەکان ب���ەردەوام بە هەس���تێکی پڕ لە خۆش���ی و رەزامەن���دی كافێیەك���ە بەجێدیڵن،
ژمار ه 308
2016/1/23
29
كـۆمـەاڵیـەتی
هۆیەکەش���ی تەنه���ا خواردن���ەوەی ب���ە چێ���ژ و بەلەززەت نییە. ئ���ەم قاوەخانەیە لە س���اڵی ٢٠١٤لە ش���اری "ئاگ���را" لەباک���ووری هیندس���تان بەیارمەت���ی و ه���اوکاری ئەنجومەن���ی "تێ���زاب رش���تن راگرن" دامەزرا .ئ���ەم ئەنجومەنە کاردەکات بۆ راگرتنی توندوتیژی لەدژی ژنان .یارمەتیەکانیشی لەژێر دروش���ـمی "ئەوەن���دەی تواناتان هەی���ە یارمەتی ب���دەن" کۆدەکات���ەوە .ئ���ەم یارمەتیان���ە تەرخان دەکرین بۆ توانابەخش���ین ب���ە قوربانیانی تێزاب رشتن لە هیندستان. بەرێوەبەریک���ی دیک���ەی كافێیەك���ە "چانچ���ال کوم���اری" تەم���ەن ٢٠س���اڵەیە و یەکێک���ی دیکەی���ە لە قوربانیان���ی تێزاب پێداك���ردن .دوای ئ���ەوەی داواکاری پیاوێک���ی ب���ۆ هاوس���ەرگیری رەتکردۆتەوە ،لە الیەن هەمان کەسەوە بە تێزاب هێرش���ی کراوەتەس���ەر .چانچاڵ دەڵێ "زۆربەی موشتەریەکانمان ئەو کەسانەن ،کە بەسەرهاتی ئێمەی���ان بیس���تووە .دێن ب���ۆ قاوەخانەك���ە و لە نزیک���ەوە ژن���ە قوربانی���ەکان دەبینین و باس���ی ئەوەیان بۆ دەکەین ،کە چۆن لە گەڵ کێشەکانمان راهاتووین". روئیا ،ریتۆ س���اینی ،گیتا ماه���ور و چانچاڵ، پێنج جار نەشتەرگەریی جوانكاریی دەموچاویان ب���ۆ ک���راوە ،ئێس���تاش پێكەوە ل���ەم کافێی���ە کار دەکەن .بە تێکڕا ئەزموونێکی هاوبەش���یان هەیە، ل���ە دوای ئەوەی کە تێزاب کراوە بە دەموچاو و
30ژمار ه 2016/1/23 308
جەس���تەیاندا .چەندین ساڵ لە لەگەڵ ئازارەکانی ش���ێواویی و تێکچوون���ی دەموچاوی���ان ژیاون. ب���اس ل���ەوە دەك���ەن ،دوای ئ���ەوەی ل���ەرووی رۆحیەوە دەڕووخێ���ن ،وەك زیندانیكراو خۆیان لە كونجی ماڵەوە دەئاخنن .دوای چەند س���اڵێك ل���ە گۆش���ەگیری ،لەگەڵ کەمپینی "تێزاب رش���تن راگرن" ئاش���نا دەبن .ئەم کەمپینە س���اڵی ٢٠١٣ ل���ە رۆژی جیهانیی ژن پێکه���ات .کەمپەینەکە لە قۆناغەکانی چارەس���ەری پزیش���کی و یاس���ایی یارمەت���ی قوربانیان���ی تێزاب رش���تن دەدات ،بۆ ئەوەی مۆتەكەی دوای تێزاب رشتنەکە تێپەڕێنن. ئەم قاوەخانەیەش داهێنانێكی ئەم كەمپینەیە. کەمپینەک���ە ٤٣٠کەیس���ی ل���ە قوربانیان���ی تێزابرش���تن ناس���اندووە ،کە ٣٥٠کەیس���یان لە ماوەی دوو س���اڵی رابردوودا بوونەتە قوربانی و ٧٠کەس���ی دیک���ەش ل���ە خزمەتگ���وزاری کەمپینەك���ە بەهرەمەن���دن%٧٠.ی قوربانی���ان ل���ە ژنانە پێکدێن ،دوای ئەوەی کە خوازبێنی کراون و داخوازییەكانی���ان رەتكردۆت���ەوە ،ب���ە تێ���زاب پەالم���ار دراون .هۆکاری زۆربوونی رێژەی ئەو کەسانەش کە تێزاب دەڕێژن ،نەبوونی یاسایەکە ب���ۆ کڕینی تێزاب .لە هیندس���تان نرخ���ی لیترێک تێزاب لە نیو دۆالر كەمترە! "گیت���ا موه���ور" ئافرەتێك���ی دیك���ەی تەم���ەن ٤٢س���اڵەیە ٢٣ .س���اڵ لەمەوب���ەر لەالی���ەن هاوس���ەرەکەیەوە ب���ە تێ���زاب هێرش���ی کراوەتە س���ەر .روومەتەكان���ی س���وتاون و بیناییش���ی
لەدەستداوە! سەرەڕای ئەم پەالمارە دڕندانەیەی هاوس���ەرەكەی ،كەچی گیتا و کچەکەی بە هۆی نەبوون���ی هی���چ پەنا و داڵدە و پاڵپش���تێک ناچار ب���وون لەگەڵ پیاوە تێزابڕێژەکە درێژە بە ژیانی ب���دەن .ب���ۆ پێش���گرتن ب���ە ئ���ازار و توندوتیژی زۆرتر ،كەمپینەكە بڕیاردەدات س���ەرچاەوەیەکی داهاتیان بۆ ببینێتەوە ،پاش���ان بەرە بەرە بتوانن بچنە خانوویەکی دیکەوە. دامەزرێن���ەری کەمپەینەک���ە دەڵێت "کاتێک کە قوربانیان���ی تێ���زاب رش���تن بەه���ۆی تێکچوونی س���یما و دەموچاویان���ەوە لەالی���ەن کۆمەڵ���گاوە دووردەخرێن���ەوە ،ل���ەرووی رۆحیەوە زەبرێکی قورس���یان بەردەکەوێ .ئەوان پێویس���تیان بەوە هەیە خەڵک لێێان نزیک ببێتەوە ،تا بتوانن متمانە بە خۆبوونیان بۆ بگەرێتەوە". یەکێك لە ئامانجەکانی ئەنجومەنی كەمپینەكە، دان���ان و بەرێوەبردن���ی خول���ی فێرکاریی���ە ب���ۆ قوربانی���ان ،ب���ە تایبەت ل���ەو بواران���ەی کە قوربانی���ەكان خۆیان حەزی پێدەك���ەن" .ماهور" لە خولێکی فێربوونی شیرینی بەشداری دەکات، لەئێس���تادا ش���یرینی و کێکی بەمین���ۆی کافێیەكە خۆی دروس���تیان دەكات و بۆ خواردمەنیەكانی كافێیەك���ەی زیاد كرد .نیتۆ ك���ە قوربانیەكی ترە و نزیكەی ت���ەوای بینایی خۆی لەدەس���ت داوە، لەالی���ەن یەكێك لەمامۆس���تا خۆبەخش���ەکانەوە فێری ئاواز و گۆرانی كراوە .نیتۆ پێی خۆشە بە گۆرانی وتن پێش���وازی لە موشتەریەکان بکات،
كـۆمـەاڵیـەتی
%٧٠ی قوربانیانی تێزاب ئەو ئافرەتانەن ،كە دوای ئەوەی خوازبێنی کراون و داخوازییەكانیان رەتكردۆتەوە ،بە تێزاب پەالمار دراون پێش���یوایە ب���ەم کارەی دەیس���ەلمینێ ک���ە وەک قوربانییەکی تێزاب رش���تن لەگەڵ هەلومەرجەکە بە باشی راهاتووە. "ساینی" کە تەمەنی ١٩ساڵە ،پیش ئەوەی بە تێ���زاب پەالمار بدرێ ،ئەندام���ی یانەی نەتەوەیی وەرزش���ی بال���ەی هیندس���تان ب���ووە .یەكێك لە خزمەکان���ی بە هۆی کێش���ەی كۆمەاڵیەتیەوە بە تێزاب هێرش دەکاتە سەری .دوای ئەم رووداوە چاوێک���ی بەت���ەواوی لەدەس���ت دەدات و ئی���دی ناتوان���ی هاوڕێیەت���ی یانەک���ە بکات .ئەو ئیس���تا خەزێن���ەداری کافێیەكەی���ە .نیت���ۆ دەڵێ���ت "دوای ئاش���نایەتیم لەگ���ەڵ کەمپینەک���ە ژیان���م گۆڕانی بەس���ەرداهات .پش���تیوانی مەعن���ەوی کەمپینەکە بووە هۆی ئ���ەوەی متمانە و باوەڕ بە خۆبوونم بەدەس���ت بێنمەوە ،بە ش���ێوەیەک کە بێ ئەوەی دەموچاوم داپۆش���م ،لەماڵ بچمە دەرەوە .ئیدی ب���ۆم گرنگ نییە کە خەڵکی لەبارەمەوە چۆن بیر دەکەنەوە. روئیا لە الیەن زڕدایکیەوە لە تەمەنی ١٢ساڵی بە تێزاب پەالماری دەدرێ .ئەو بەرگدروویەکی ش���ارەزایە و ئ���ەو جلوبەرگان���ەی دەیانورێ���ت، ك���ە قاوەخانەك���ە دەیانفرۆش���ێت .روئی���ا دەڵێت "کەمپینەکە ن���ە تەنها یارمەتیم���ان دەکات ژیانی خۆمان بەڕێوە ببەین ،بەڵکو ئەو دەرفەتەش���مان بۆ دەڕەخس���ێنێت ،کە كارەس���اتی ژیانی ئێمە بە گوێی خەڵک بگات". یەكێك لە موش���تەریەکانی ئەو قاوەخانەیەی لەالیەن قوربانیانی تێزاب رشتنەوە بەڕێوەدەچێت دەڵ���ێ "النیکەم حەفتەی جارێک س���ەردانی ئێرە دەک���ەم .ئەگ���ەر ئێ���رە نەبوایە ق���ەت نەمدەتوانی لەگەڵ واقعی ژیانی قوربانیانی تێزاب ئاش���نا بم. ئەمە راس���تییەکی جێی ش���انازییە ،کە ئەم ژنانە س���ەرباری کۆمەڵێ���ک گیروگرفت ،ئیس���تاش بە دوای خ���ەون و هیواکانیان���دا دەگەڕێ���ن .من پێم باش���ە ل���ە جیانی ئ���ەوەی بچم ب���ۆ مەکدۆناڵد و ش���وێنی لەم بابەتە ،پارەکەی بۆ کارێکی مرۆڤ دۆستانە تەرخان بکەم".
کەلتووری ناتوندوتیژیی
ئەو ئافرەتانەی تەنیا بە بەڵێننامەیەك دەدرێنەوە كەسوكاریان لە مەترسیدان
شەنگە هاوار كاكەیی* دەم���ەوێ ئام���اژە بە کوش���تنی بە ئەنقەس���تی ژنان لەالی���ەن کەس���وکاریانەوە بكەم ،هەر کەیس���ێک رادەستی کەسوکاری دەکرێت ،لە شەڵتەر یان گرتووخانەکان ،بەپێی یاسا لەالیەن کەس���وکاری ئەو ژنانەوە ،پڕکردنەوەی بەڵێننامەیەک بەس���ە .ئەو کەیس���ە تاوانبار بێت یان تاوان لێکراو. ب���ڕی ٥٠٠تا ٨ملیۆن دینار دیاریکراوە ،ئەگەر کەس���ی بەڵێن���دەر ،پێچەوانەی بەڵێننامەکە کاریکرد ،واتا زیانی بە ئافرەتەکە گەیاند ،یان کوش���تی .بەهیچ جۆرێک ئەو بڕە پارەیە بەس نیی���ە ب���ۆ ئ���ەوەی ژیانی ئەو ژنانە پارێ���زراو بێت ،ک���ە بەبەڵێننامە لە دادگاکانەوە رادەس���تی کەسوکاریان دەکرێنەوە. بۆچ���ی ل���ە جیاتی ٨ملیۆن دین���ار ،ناکرێت بە ٨٠٠ملیۆن؟ هاوکات ئ���ەو ماڵە وەک بارمتە وەرنەگیرێت؟ یان ژنەکە راس���تەوخۆ رادەس���تی کەس���وکاری نەکرێتەوە ،بەڵکو کەس���ایەتییەکی دیاری ئایینی ،یان کۆمەاڵیەتی ،کە لەناو کۆمەڵگە قبوڵکراوە ،لە نێوان دادگا و کەسوکاری ئەو ژنەدا هەبێت ،بۆ ئەوەی گرەنتی پاراستنی ئەو ژنەی رادەست دەکرێتەوە ،زیاتر بێت. هەمومان لە رابردوودا بینیمان کە زۆر لەو کەیسانەی بەبەڵێننامە رادەستی کەسوکاریان دەکرێنەوە ،کوژراون و بکوژەکەش بەئاسانی خۆی ون دەکات. پێویس���تە دادگاکان ئەو بەرپرس���یارێتیە لە ئەس���تۆ بگرن ،چونکە ئەو ئافرەتانەی رادەست کراونەتەوە و کوژراون ،بە واژۆی دادوەر بووە. ئێم���ە وەک پالندانان بۆ ئەم پرس���ە ،تەنیا دەتوانین پێش���نیار بکەین ،جێبەجێکردنیش���ی لە ئەستۆی دادوەرانە. ئاش���کرایە کارکردن لەس���ەر کەمکردنەوەی توندوتیژی ،ئیشی دەس���تەجەمعییە ،پێویستە وەزارەتەکان���ی ئەوق���اف و داد و پ���ەروەردە و تەندروس���تی و کاروب���اری کۆمەاڵیەت���ی و ناوخ���ۆ ،هەروەه���ا رێکخراوە مەدەنییەکان و راگەیان���دن هەماهەنگیان هەبێت .کاتێک باس لە تایبەتمەندی هۆکار و چارەسەریەكان دەكەین ،بەشێکی بەر هەریەک لە وەزارەتانە دەکەوێت کە ناومان هێنان. پێویستە کاتێک باس لە کوشتنی ئافرەتێک دەکرێت ،دوور لە وروژان باڵوبکرێتەوە .هۆکار و چارەسەری حاڵەتی هاوشێوە بخرێتە بەرباس و کەسانی شارەزا قسەی لەسەر بکەن. بەڕێوەبەرایەت���ی و دەزگاکانی بەدواداچون���ی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان ،بەدواداچوون و دەرخس���تنی هۆکار و رێکارە یاس���اییەکان ،کاری ئێمەیە تا ئەوکاتەی دەگاتە بڕیاری دادوەر، دواتر ئەوە دادوەرە بڕیار دەدات نەک ئێمە. * بەڕێوەبەری پالندانان و ئامار لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان
2015/12/12 308 2016/1/23 ژمار ه303 ژمار ه
31
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی
فیلمە ترسناكەكان مرۆڤ تا لێواری جەڵتە دەبەن بەگوێ����رەی توێژنەوەیەك����ی زانس����تی زانك����ۆی "تۆرینت����ۆ"ی كەن����ەدی ،ئ����ەو كەس����انەی دووچ����اری خەمۆكی دەب����ن ،رێژەی "زەنك" لە خوێنیاندا كەمە ،بۆیە خواردنی ئەو جۆرە خۆراكانەی بڕێكی باش زەنكیان تێدایە ،رەنگە ببێتە چارەسەرێكی كاریگەری خەمۆكی بۆیان. پس����پۆران دەڵێن هەر چوار خۆراكی (گۆش����تی ماسی مەحار، گەنم ،جگەر ،گۆشتی سوور) بڕێكی باش زەنك لەخۆدەگرن،بەم رێژەی����ەی خوارەوە :ه����ەر 100گرامێك لە مەح����ار 60مللیگرام زەنك����ی تێدایە .هەروەها هەر 100گرامێك لە گەنم 17 ،مللیگرام زەنكی تێدایە .هەرچی جگەریشە ،لە هەر 100گرامێكیدا نزیكەی 12مللیگرام زەنك هەیە .گۆش����تی س����وریش لە هەر 100گرامدا نزیكەی 10مللیگرام زەنك هەیە. بۆیە پس����پۆران ئامۆژگاری ئەو كەسانە دەكەن ،كە خەمۆكیان هەیە ،زیاتر ئەم جۆرە خۆراكانە بخۆن.
ئەم چوار خۆراكە دژی خەمۆكین لە توێژینەوەیەكی تازەی زانایانی زانكۆی "لیدن"ی هۆڵەن���دی ،ئام���اژە ب���ە زیان���ە مەترس���یدارەكانی تەماشاكردنی فیلمە ترسناكەكان كراوە و دەڵێن، ك���ە ئەو ج���ۆرە فیلمانە مۆتەك���ەی دەروونی و تەندروستین بۆ مرۆڤ! ب���ە پێ���ی توێژینەوەكە تەماش���اكردنی فیلمە ترسناكەكان ،دەبێتە هۆی خەستبوون و مەینی خوێن لە مولولەكاندا .توێژینەوەكە لەس���ەر 30 خۆبەخش ك���راوە ،چەند رۆژێك نیوەیان بۆ ماوەی كاتژمێر و نیوێك فیلمی ترس���ناكیان نیش���ان دراوە ،نیوەك���ەی تری���ان تەماش���ای فیلمێكی ئاساییان كردووە ،پاشان نمونەی خوێنەكانیان وەرگرتوون و پش���كنینیان بۆ ك���ردووە ،دەركەوتووە ئەوانەی تەماش���ای فیلمە ترس���ناكەكان دەك���ەن ،مەی���ن و خەس���تبوون ل���ە خوێنیان���دا تێبینیك���راوە ،ك���ە ئەمەش مەترس���ی جەڵتەی دڵ و مێشكی لێدەكەوێتەوە.
بۆ جگەرەكێشەكان ..بەم خۆراكە نیكۆتین لە لەشتان دەركەن ك���ەس نكوڵی لە زیانە زۆرەكانی جگەرەكێش���ان نیە ،بەوانەش���ەوە كە جگەرەكێش���ن .پزیشكانیش لە س���ەرووی ئەو زیانانەی جگەرە بە لەشی جگەرەكێش���ی دەگەیەنێت ،ئاماژەبە مادەی نیكۆتین دەدەن ،كە لەلەش���دا دەمێنێت���ەوە .تەنان���ەت كاتێك جگەرەكێش وازیش ل���ە جگەرە دێنێت ،ئەو نیكۆتین���ە لەلەش���دا دەمێنێتەوە و كاتێكی زۆری دەوێت تا جەس���تەی لێ پاك دەبێتەوە. بۆیە پس���پۆران چەند خواردنێك بۆ جگەرەكێش���ەكان پێشنیار دەكەن، بەتایب���ەت ئەوان���ەی وازی���ان لەجگ���ەرە هێن���اوە ،تاك���و بەزووترین كات جەستەیان لەنیكۆتین پاكبێتەوە. .1س���پێناغ :ب���ە ڤیتامین���ی ترش���ی فولی���ك دەوڵەمەن���دە ،ك���ە نیكۆتین لەجەستەدا دەكاتە دەرەوە. .2قرنابی���ت :دەوڵەمەن���دە بە ڤیتامین cو ڤیتامین ،B5كە هەریەكەیان هاوكاری جەستە دەكەن بۆ دەردانی نیكۆتین. .3خاس :دەوڵەمەندە بە دژەئۆكسان و كانزا و ڤیتامین و ریشاڵەكان، كە هاوكار دەبن بۆ دەردانی نیكۆتین لەجەستە. .4چای س���ەوز :دەوژەمەندە بە دژەئۆكس���انەكان و هاوكاری كەسی جگەرە تەرككردوو دەكات ،حەزی بۆ جگەرە نەچێتەوە.
32ژمار ه 2016/1/23 308
.5لیم���ۆ :توانایەك���ی گەورەی دەردان���ی نیكۆتینی هەیە و سیس���تەمی بەرگری لەش بەهێز دەكات. .6شەربەتی گێزەر :كۆمەڵیك ڤیتامینی گرنگ لەخۆدەگرێت و پرۆسەی دەردانی پاشەڕۆی نیكۆتین خێراتر دەكات. .7ش���ەربەتی جەرجیڕ :توانایەكی س���یحرئامێزی هەیە بۆ لەناوبردنی نیكۆتین. .8م���ۆز :دەوڵەمەندە بە ڤیتامینەكانی جۆری Bكە كاریگەری نیكۆتین لەسەر پێكهاتەكانی جەستە ناهێڵێت. .9پرتەق���اڵ :بەه���ۆی دەوڵەمەندییەكەی���ەوە ه���اوكاری جەس���تە دەكات لەدەردانی نیكۆتین.
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
پاقلەمەنیەكان كانێكی دەوڵەمەندن بۆ جەستەی مرۆڤ پاقلەمەنی���ەكان بەدرێژایی مێ���ژوو چەكێكی كاریگ���ەر بوونە دژ بە برس���یەتی و ه���ەژاری ،چونك���ە خۆراكی دەوڵەمەندن و بە وش���كی و خاویش دەتوانرێت بخورێن. كۆمەڵەی گش���تی نەتەوە یەكگرت���ووەكان لە خولی 68ەمینی خۆیدا، س���اڵی 2016ی بە س���اڵی پاقلەمەنیەكان ناونا ،لەپێناو بەرزكردنەوەی ئاس���تی هۆش���یاری خەڵ���ك لەب���ارەی س���وودە زۆروزەوەندەكان���ی
پاقلەمەنیەكان بە گشتی. نیسك و نۆك و لۆبیا و فاسۆلیا لە خۆراكە ناسراو و باوەكانن الی ئێمەش ،رێژەیەكی ئێجگار زۆر پڕۆتین و كانزا و ڤیتامین لەخۆدەگرن، لەبەرامبەریش���دا رێژەیەكی ئەوتۆ چەورییان تێدانیە ،بۆیە پسپۆران بە باشترین خۆراكی دەزانن بۆ جەستەی مرۆڤ و بە "كانی دەوڵەمەندی تەندروستی" یاخود كانی ڤیتامین و پرۆتینەكان ناوی دەبەن.
ژمار ه 308
2016/1/23
33
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
ژەمە خۆراكی بەیانیان بۆ مندااڵنتان فەرامۆش مەكەن زانایان���ی بەریتان���ی ئاش���كرایان كرد ،ك���ە پەیوەندییەكی راس���تەوخۆ ل���ە نێ���وان ژەمە خۆراك���ی بەیانیان و ئاس���تی زیرەكی و سەركەوتنی قوتابیان لە خوێندنیاندا هەیە. پس���پۆرانی بەریتانی لە توێژینەوەیەكدا ،كە لەس���ەر پێنج ه���ەزار قوتابی ل���ە نێوان تەمەنی ( )11-9س���اڵی ئەنجامیان داوە ،پرس���یاریان لەبارەی ژەمە خۆراك���ی قوتابیان و ئەو خواردن���ەی خواردوویانە كردووە ،دوای كۆكردنەوەی ئەو زانیاریان���ە و تێپەڕبوون���ی 18-6مان���گ ،پس���پۆران تێبینی ئ���ەو گۆڕانكارییانەی���ان ك���ردووە ،كە لە ئاس���تی زیرەكی و سەركەوتنی قوتابیەكاندا روویانداوە. بۆیە پسپۆرانی بەریتانی دەڵێن پەیوەندیەكی راستەوخۆ
34ژمار ه 2016/1/23 308
لە نێ���وان ژەم���ە خۆراكی بەیانی���ان و رادەی س���ەركەوتنی قوتابیان ل���ە خوێندنیاندا هەیە ،بەجۆرێك ئەو قوتابیانەی بە رێكوپێكی نانی بەیانیان دەخۆن ،ئاس���تی س���ەركەوتنیان لە وانەكانیان���دا دوو هێندەی ئەو قوتابیانەیە ،كە ژەمی بەیانیان ناخۆن. بۆی���ە ئام���ۆژگاری دای���كان و ب���اوكان دەك���ەن ،كە ژەمی بەیانیان���ی منداڵەكانی���ان فەرام���ۆش نەك���ەن و ب���ێ خواردن رەوانەی قوتابخانەیان نەكەن.
هـــونـــەری سەرپەرشتیار :ئەحمەد تاریق
وەنەوشە
لە رۆژی ڤااڵنتایندا دەردەكەوێتەوە
ژمار ه 308
2016/1/23
35
هونەری
36ژمار ه 2016/1/23 308
هونەری
گۆرانی "دەنگی دڵ" لەخۆمەوە نزیكە و كە گوێی لێدەگرم ،هەست دەكەم كەسێكی تر بۆ منی گوتووە
بە هەواڵی مەرگی كەریم كابان و نەخۆشكەوتنی عەبدولقەهار زاخۆیی زۆر دڵتەنگ بووم
یەك ئەكاونتی فەیسبووكم هەیە و لەبەر ئەو نامە زۆرانەی بۆم دێن زۆرجار دەڵێم دایدەخەم
نازێ عەزیزی:
ئەلبومێكی گۆرانی كوردی و یەكێكی فارسیم بەهۆی ئەم بارودۆخەوە راگرتووە خانمە گۆرانیبێژی ش��اری مەهابادی رۆژهەاڵتی كوردستان "نازێ عەزیزی" ،كە خۆی لە لەندەن دەژی و ئێستا بەسەردان گ��ەڕاوەت��ەوە كوردستان ،لەم دیمانەیەدا ب��اس ل��ە ك���ارە ه��ون��ەری��ەك��ان��ی دەك���ات و دەشڵێت "ماڵێكم لێرەیە و یەكێك لەلەدەن، ب��ەاڵم ل��ەوێ هەست بەتەنیایی دەك��ەم و لێرە هەست بە تەنیایی ناكەم".
عاشقی دەنگی عەبدولقەهار زاخۆییم و حەزدەكەم دوێتی لەگەڵ بڵێم
ژنی هونەرمەند بە هونەرەكەی و بەكابانیەكەیەوە جوانە
ئەحمەد تاریق
ژمار ه 308
2016/1/23
37
هونەری
ت����ۆ ب����ەر ل����ەوەی هاوس����ەر گیری بكەیت زۆر چاالك بوویت و كاری هونەری باش����ترت ئەنجام����دەدا ،بەاڵم ئێس����تا وانیت، بۆچی؟ ن����ازێ عەزی����زی :م����ن ب����ەردەوام گەرموگوڕیی����م لەكاری هون����ەری هەیە .من بە هون����ەر و ب����ەم خەڵكە خۆشەویس����تەوە بوومەتە ئەو نازێ عەزیزییەی ئێس����تا ئێوە دەیبینی����ن ،تاوەكوو ماش����بم ه����ەر بەردەوام دەب����م .ئەو گەرموگوڕییەی جارانیش����م هەر دەمینێ����ت .ب����ەاڵم وەك خۆت����ان دەبینن ،ئەم بارودۆخ����ەی ئێس����تا هەرێمی كوردس����تانی تێكەوت����ووە ،تەنها منی س����اردنەكردۆتەوە، بگ����رە زۆر هونەرمەن����دی ت����ر ل����ەكاری هونەری س����اردبوونەتەوە .خەڵك شەهید و پێش����مەرگەی هەیە لەبەرەن����گاری جەنگ و بەرگ����ری لەخاكی كوردس����تان دەكەن ،بۆیە ئێم����ەش ئ����ەو س����اردبوونەوەمان ل����ەكاری هونەری هەیە .هەروەها بەهۆی سەرقاڵبوونم بەژیانی تایبەتی خۆم ،كاتم نەدەما بیری لێ بكەم����ەوە .ئەگەرنا م����ن پێموایە هونەر وەك ن����ان و ئاو پێویس����تە بۆ م����رۆڤ ،كە هەموو رۆزێ����ك گوێ لەموزی����ك و گۆرانی بگرێت، بۆیە منیش هونەر حەز و ئارەزوومە ،بەاڵم وەك باسم كرد لەبەر ئەم بارودۆخە حەزم نەكردووە كارە تازەكانیشم باڵوبكەمەوە. كارە هونەریە تازەكەت چیە؟ ن����ازێ عەزی����زی :ئەلبومێك����ی ت����ازەم لەبەردەس����تە كە هەم����وو كارەكان����م تەواو ك����ردووە ،ب����ەس م����اوە ب��ڵ�اوی بكەم����ەوە. دوو گۆرانی����م لێی كلیپ كردووە ،هەروەها ئەلبومێك����ی فارسیش����م ك����ردووە ،واتا دوو ئەلبومم لەبەردەستە. چۆن����ە تائێس����تا نەبوویت بەدایك، خ����ۆت رێگ����ری دەكەی����ت لەب����ەر كاری هونەری؟ نازێ عەزی����زی :بەڵ����ێ بەدڵنیاییەوە زۆر ح����ەز دەكەم ببم بەدای����ك ،هەموو ئافرەتێك ح����ەزدەكات ببێ����ت بەدایك ،ب����ەاڵم بوارەكە نەڕەخساوە تائێستا ببم بەدایك. لەم دواییان����ە زۆر لە گۆرانیبێژان، س����روود و گۆرانی����ان ب����ۆ پێش����مەرگە و
زۆر حەزدەكەم ببم بە دایك 38ژمار ه 2016/1/23 308
هونەری
لەبەر زۆریی و بۆری هیچ سرودێكم بۆ پێشمەرگە و كوردستان نەكردووە كورستان تۆماركرد ،تۆ بۆچی هیچ كارێكی هونەری لەم جۆرەت نەكرد؟ نازێ عەزیزی :لەبەر زۆری و بۆری حەزم نەكرد ،بەاڵم هەردەم هیوای س����ەركەوتنم و بۆ پێشمەرگە قارەمانەكان خواستووە ،رەنگە گۆرانیم بەسەردا نەگوتبن ،بەاڵم شەرت نییە تۆ بەس گۆرانیان بەس����ەردا بڵێیت ،ش����ەرت ئەوەیە لەدڵەوە پێش����مەرگەت خۆش بووێت و دووع����ای بۆ بك����ەی .بۆیە من دوعایان بۆ دەك����ەم كە خوادا بیانپارێزێت ،چونكە ئەوان بەرگری لە كوردستان دەكەن. گەڕاویت����ەوە بەیەكج����اری كوردستان؟ ن����ازێ عەزی����زی :نەخێ����ر بەس����ەردان هاتووم����ەوە ،خۆم لە لەندەنم ،دێم و دەڕۆم، ماڵێكم لەكوردس����تانە و مالێكم ل����ە لەندەنە، بەاڵم كوردستان قیبلەی ئەوەلمە. ئەی بۆچی لەس����ەری س����اڵی نوێدا لەئاهەنگەكانیش تۆمان نەبینی بۆچی؟ نازێ عەزیزی :من ئەوە دوو ساڵە لەبەر خانەوادەی شەهیدان و خۆشم زۆر دڵخۆش نیم ،بۆیە هیچ ئاهەنگ و كۆنسێرتێك ناكەم، ئەگەرنا داوەتنامەی زۆرم بۆ هاتووە. لەت����ۆری كۆمەاڵیەت����ی فەیس����بوك هەواڵی جیاجیا لەبارەی تۆ و هاوسەرەكەت ب��ڵ�او دەبێتەوە ،گوایە پەیوەندیتان باش نیە، ئەم هەوااڵنە تاچەند راستن؟ نازێ عەزیزی :ئەوە ش����تێكی ت����ازە نییە، خەڵ����ك ئازای����ە لەب����ارەی هونەرمەندان����ەوە لەخۆیانەوە قس����ە بكەن ،یاخود فەیس����بوك ب����ە نێ����وی هونەرمەندان دابنێن .ئەو ش����تانە زۆرن ،بەاڵم نازانم ئەم خەڵكە ئەو هەوااڵنە لەكوێ دێنن؟! پێش����تر زۆر باس����ت لەپەیوەن����دی خۆت لەگەڵ س����ەركردەكان دەكرد ئێستاش ئ����ەو پەیوەندییەت م����اوە ،بەتایب����ەت لەگەڵ سەرۆكی هەرێم؟ نازێ عەزیزی :رێز و خۆشەویس����تیم بۆ هەموو س����ەركردەكانی ك����ورد هەیە ،چونكە ئ����ەوان هەڵگری ئ����ەو كوردایەتییە بوون بۆ هەموومان بۆیە من هەمیشە خۆشم دەوێن و رێزیان هەیە.
وەك����وو دەزانی����ن ت����ۆ ش����یعریش دەنوس����یت ،زیاتر حەز بە چ جۆرە شیعرێك دەكەیت؟ نازێ عەزیزی :من زیاتر ش����یعری س����پی دەنوسم و غەزەلیش دەنوسم. هیچ ش����یعرێكت ب����ۆ گۆرانییەكانی خۆت داناوە؟ ن����ازێ عەزیزی :لەم كارەی تازەم نەخێر، بەاڵم لەكارەكانی پێشووم بەڵێ .من شیعری گۆران����ی نانوس����م ،تەنه����ا ش����یعری س����پی دەنوسم. س����ەرەتای دەركەوتن����ت وا ب��ڵ�او بۆیەوە گوایە تۆ خوشكی عەزیز وەیسی؟ ن����ازێ عەزیزی :نەخێر من خوش����كی ئەو نی����م ،هی����چ پەیوەندییەكیش����مان نیی����ە ،تەنیا هاوڕێین. لەم دووساڵە زۆر لەهونەرمەندان كۆچ����ی دواییان ك����رد و زۆرێكیش نەخۆش كەوتن ،تۆ بەكۆچ����ی دوایی كام هونەرمەند زیاتر دڵتەنگ بوویت؟ ن����ازێ عەزی����زی :كۆچ����ی دوای����ی هەموو هونەرمەن����دان دڵتەنگ����م دەكات ،هەروەه����ا كەری����م كابانیش هاورێم ب����وو ،ئەویش زۆر دڵتەنگی كردم ،بەاڵم نەخۆش����ی هونەرمەند عەبدولقەه����ار زاخۆی����ی زۆر زۆر دڵتەنگ و بێتاقەت����ی كردم ،هی����وادارم بەزووترین كات چاك بێتەوە. بۆچی تائێستا دوێتت نییە؟ ن����ازێ عەزیزی :تائێس����تا دوێتم نەكردوە بەنیازیش نیم بیكەم. ئەگ����ەر دوێت بكەیت حەز دەكەیت لەگەڵ كام گۆرانیبێز بكەیت؟ ن����ازێ عەزیزی :حەز دەكەم دوێت لەگەڵ عەبدولقەه����ار زاخۆی����ی بك����ەم ،چونك����ە من عاشقی دەنگی ئەوم ،زۆر بە دەنگی دەكەم. كە دەگەڕێیەوە كوردس����تان بیری كێ دەكەیت؟ نازێ عەزی����زی :كە لەكوردس����تانم بیری ك����ەس ناك����ەم و هی����چ خەم����م نیی����ە ،ب����ەاڵم ك����ە ل����ەدەرەوەی كوردس����تانم ،زۆر بی����ری كوردستان دەكەم لەكوردس����تان هەس����ت بەتەنیای����ی ناكەیت؟ ن����ازێ عەزی����زی :نەخێر چونك����ە هاوڕێی زۆر باش����م هەی����ە ،كەس����ی خۆشەویس����ت زۆرە ،بۆیە هەس����تم ب����ەو تەنیاییە نەكردوە، بەاڵم لەدەرەوە هەس����ت بە تەنیایی دەكەم و خواخوامە زوو بگەرێمە بۆ كوردستان. لەگەڵ فەیس����بووك و هەوادارانت
چۆنی؟ ن����ازێ عەزی����زی :زۆر فەیس����بووك زۆر بەن����اوی م����ن كراونەت����ەوە ،ب����ەاڵم من یەك فەیسبووكی تایبەتی خۆم هەیە .ئەوەندەش نامەی شەخسی و تایبەتم بۆ دێت بێزاریان كردووم ،لەبەر ئەو نامانە جاری وایە دەڵێم دایدەخ����ەم ،هەروەه����ا بەه����ەزاران نام����ەی پەیوەندی خۆشەویس����تیم بۆ دێ����ت ،ئەوانە زۆر بێتاقەتم دەكەن. كام گۆران����ی خ����ۆت زۆر ب����ەالوە خۆشە؟ نازێ عەزیزی :گۆرانی "دەنگی دڵ"م زۆر بەالوە خۆشە ،كە گوێ دەگرم لەم گۆرانییەم هەس����ت بەوە ناكەم خۆم گووتومە ،هەست دەكەم كەس����ێك گوتویەتی كە چەندە باسی دڵی من دەكات. كام گۆران����ی خ����ۆت لەخۆت����ەوە نزیكە ن����ازێ عەزی����زی :ه����ەر ئ����ەو گۆرانی����ەی "دەنگی دڵ". چەند زمان دەزانی ؟ ن����ازێ عەزی����زی :ئینگلی����زی و ئەڵمانیش
ماڵێكم لە لەندەنە و ماڵێكم لە كوردستانە كەمێك دەزانم ،هەروەها فارسی و كوردیش بەحەوت زاراوە دەزانم. گۆرانییەكت بەس����ێ زم����ان تۆمار كرد ،بەاڵم باڵوتنەكردوە بۆچی؟ ن����ازێ عەزی����زی :ئ����ەم گۆرانیی����ەم لەن����او ئەلبوم����ە تازەكەم����ە ،بۆی����ە تائێس����تا باڵونەكراوەتەوە. لەگەڵ كابانی چۆنیت؟ ن����ازێ عەزی����زی :كابانیم باش����ە زۆریش دەلێ����ن تۆ كابانێكی باش����ی ،خۆش����م حەزم لەكابانیی����ە ،پێ����م وای����ە ژن����ی هونەرمەند بە هونەرەكەی و بەكابانیەكەیەوە جوانە. بۆچی بەردەوام بەجلی رەش����ەوە دەتبینین؟ ن����ازێ عەزی����زی :هەرچ����ی دەمبینێت پێم دەڵێ����ت ن����ازێ ئەوە چی����ە ه����ەردەم بەجلی رەش����ەوەیت؟ خۆشم نازانم بۆچی زۆربەی جلەكانم رەشن ،ئەگەرنا زۆرم حەز بەجلی شینی كاڵ و سەوز و سپییە.
ژمار ه 308
2016/1/23
39
هونەری
ئاالن خەریكی شێتەكانی ئەم رۆژگارەیە سڤیل :ئەحمەد تاریق خانم���ە ئەكت���ەری الوی ب���واری ش���انۆ "ئاالن س���لێمان" ئاشكرای كرد ،كە سەرقاڵی كارێكی شانۆیی تازەیە بە ناوی "شێتەكانی ئەم رۆژگارە". ئاال ن كە تائێستا بەشداری چەند شانۆگەرییەك كردووە، ك���ە دوایینی���ان ش���انۆگەری "خۆشەویس���تی كوردس���تان" ب���وو و لە رۆژی ئااڵدا نمایش���كرا ،لەب���ارەی نوێترین كاری هونەری خۆی بە س���ڤیلی گوت "لەئێستادا خەریكی پڕۆڤەی ش���انۆگەرییەكین ،ئینش���اڵاڵ ب���ەم نزیكانە نمای���ش دەكرێت". ئ���االن زیاتر لەب���ارەی ئ���ەم ش���انۆگەرییە تازەی���ەی گوتی "ش���انۆگەریەكە ب���ە ناوی (ش���ێتەكانی ئ���ەم رۆژگارە)یە ،لە دەرهێنانی یوسف یوسفی".
40ژمار ه 2016/1/23 308
هونەری
وەنەوشە لە رۆژی ڤااڵنتایندا دەردەكەوێتەوە سڤیل: خانمە ئەكتەری شاری سلێمانی "بەیان عوسمان" ،ناسراو ب���ە "وەنەوش���ە" ،ل���ە فیلمێك���ی دۆكیومێنتارییدا بەش���داری ك���ردووە ،كە بڕیارە لە رۆژی ڤاالنتاین���ی داهاتوودا نمایش بكرێت. بەیان كە ماوەیەكە دوورە لە كاری هونەری ،ئەمجارە لە فیلمێكی دۆكیومێنتاری لەبارەی پێشمەرگەوە دەردەكەوێت. بەگوێرەی زانیاریەكانی س���ڤیل 11هونەرمەندی ناس���راوی كورد لەم فیلمەدا بەشدارن ،كە یەكێكیان بەیان عوسمانە. فیلمەك���ە ل���ە دەرهێنانی "پۆاڵ قاس���م نوری"ی���ە و بڕیارە ل���ە رۆژی ڤاالنتاینی داهاتوودا لە هۆڵی س���ینەما لە ش���اری هەولێر نمایش بكرێت.
ئەفشین "تەنیا" و "عیشقم" پێكەوە باڵودەكاتەوە سڤیل :دارەوان سابیر گۆرانیبێژی رۆژهەاڵتی كوردس���تان "ئەفش���ین شوكری" رایگەیاند ،كە خەریكی دوو گۆرانی تازەیەتی بە ناوی "تەنیا" و "عیشقم" و بڕیارە بەم نزیكانە باڵوی بكاتەوە. ئەفش���ین ،كە خەڵكی مەهابادی رۆژهەاڵتی كوردستانە و م���اوەی 10س���اڵە كاری هونەری دەكات ،ل���ە لێدوانێكدا بۆ س���ڤیل گوتی "دوو گۆرانی كوردی و فارس���یم لەبەردەستە، خەریك���م كلیپی���ان بۆ دەكەم .ئینش���اڵاڵ ب���ۆ نەورۆزی ئاین���دە باڵویان دەكەمەوە" .ئەفش���ین لەب���ارەی ئەو دوو گۆرانی���ەوە زیاتر گوتی "هەردوو گۆرانیەكە لە ئاواز و تێكستی خۆمن".
ژمار ه 308
2016/1/23
41
رەنــگاوڕەنــــگ
لێرەوە بە 20خولەك دەتگەیەنێتە ئەمریكا ئەندازیاری كەنەدی "چارلز بۆمباردییە" بیرۆكەی دروستكردنی فڕۆكەیەك���ی ت���ازەی راگەیاند ،كە خێراییەكی سەرس���وڕهێنەر و لەئەقڵب���ەدەری هەیە و داهێنانێكی دەگم���ەن و ناوازەیە لە بواری گەشتی ئاسمانیدا. چارل���ز رایگەیاند ،كە فڕۆكەكە ناوی "ئەنتیبۆد"ە و 12هێندەی فڕۆكەی (كۆنكۆرد) خێرایە و لەتوانایدا هەیە 10 ،كەس لە كەمتر لە كاتژمێرێكدا بۆ مەودای 20هەزار كیلۆمەتر بگوازێتەوە .چارلز دەڵ���ێ ،ك���ە دیزاینی ئ���ەم فڕۆكەیە بەهاوكاری لەگ���ەڵ كۆمپانیای "لۆتانك كونس���ێپتز" دان���راوە ،دەتوانرێت لەه���ەر فڕۆكەخانەیەك هەڵبفڕێت .بەهۆی دوو موشەكەوە كە لەبن باڵەكانی بەستراون ،لە
ماوەیەكی كەمدا دەتوانێت بۆ بەرزی 40هەزار پێ بەرز ببێتەوە. لە پێشەوەی فڕۆكەكەش دەرچەیەكی هەوایی هەیە ،ناهێڵێت پلەی گەرمیەك���ەی بەرز ببێتەوە و لەكاتی زۆرتربوونی خێراییەكەی لە خێرایی دەنگ ،ژاوەژاو و دەنگی جارسكەر دروست ببێت. خێرایی ئەنتیبۆد بە جۆرێكە ،ماوەی گەش���تی نێوان ش���ارەكان ب���ەم جۆرە ك���ەم دەكات���ەوە :نیویۆرك ب���ۆ لەن���دەن 11خولەك، نیویۆرك بۆ پاریس 12خولەك ،نیویۆرك بۆ تۆكیۆ 22خولەك، نیوی���ۆرك بۆ دوب���ەی 22خولەك ،نیویۆرك بۆ ش���ەنگەهای 24 خول���ەك ،نیوی���ۆرك بۆ هۆنگ كۆن���گ 26خول���ەك ،نیویۆرك بۆ سیدنی 32خولەك.
تۆم كروز عاشقی رەشئەسمەرەكانە پێدەچێت ئەكتەری ناس���راوی ئەمریكی "تۆم كروز" عاشقی خانمانی رەشئەسمەر بێت ،دواین پەیوەندیشی ئەم راستیە دەسەلمێنێت. كروز پێش���تر پەیوەندی لەگەڵ "بكیتی هۆڵمز" و "بینیلوبی كروز" هەب���ووە ،ك���ە هەردووكیان رەشئەس���مەر بوونە .لەم دواییانەش���دا راپۆرتە رۆژنامەوانیەكان باس لەوە دەكەن ،كە لە ئێستادا تۆم كروز پەیوەندی لەگەڵ خانمە ئەكتەری جەزائیری "س���ۆفیا بوتلە" هەیە ،كە ئەمیش هەر رەشئەسمەرە. هاوڕێیەكی تۆم كروز بە گۆڤاری "الیف ئەند س���تایل"ی راگەیاندووە، ك���ە كاتێ���ك تۆم ك���روز س���ۆفیای بینیوە ،توش���ی سەرس���وڕمان بووە و پرسیاری لەبارەی سوفیاوە لێكردووە و گوتویەتی "من ئەو كچەم دەوێت"!! دوای ئەمەش باس لەوە كرا كە سۆفیا بڕیارە لەگەڵ تۆم كروزدا لە فیلمێكدا بەشداری بكات بە ناوی (.)The Muumy
42ژمار ه 2016/1/23 308
رەنــگاوڕەنــــگ
هەرە سەخیترین ئەستێرەكان كامانەن؟ س���ەرەڕای دەوڵەمەندی���ان ،هەندێ���ك ئەكت���ەر و هونەرمەن���دی ناس���راوی جیهان���ی ،بەخی���ل و دەس���تكورتن ،بەتایبەت لە پێدانی بەخش���یش لە یانە و چێشتخانە و هۆتێل و لەكاتی بازاڕكردندا ،لەگەڵ ئەوەشدا كۆمەڵێك ئەكتەر و هونەرمەندی تر هەن، كە زۆر سەخی و دەستكراوەن. س���اڵی 2014راپەری ئەمریكی "ئەندرێ رۆمێلی" ل���ە "هۆتێلی مۆندریان" لە هۆلیود ،لەكاتی رۆش���تنیدا ب���ڕی 5هەزار دۆالری وەك بەخش���یش دای���ە ئافرەتێكی شاگردی هۆتێلەكە ،كە شاگەشكە ببوو و باوەڕی نەدەكرد. ل���ە یەكێك لە چێش���تخانەكانی "فالدلفیا" ،خانم���ە گۆرانیبێژی ئەمریك���ی "تایلۆر س���ویفت" ،س���ەرەڕای ئ���ەوەی 500دۆالری بەخش���یە گ���ەورە چێش���تلێنەری چێش���تخانەیەك ،دوو پلیت���ی ئامادەبوونی ئاهەنگەكەشی پێبەخشی. "ب���راد بی���ت" و "ئەنجێلینا جول���ی" لە چێش���تخانیەكی یابانی لە بەرلی���ن ،دوای نانخ���واردن ،بڕی 846دۆالریان وەك بەخش���یش بۆ ش���اگردەكانی ئەوێ جێهێش���ت" .جێس���یكا سیمبس���تۆن"یش لە چێش���تخانەیەكی نیوی���ۆرك ،خواردنەك���ەی بای���ی 200دۆالر بوو، كەچ���ی ئ���ەو 500دۆالری بۆ ش���اگردێك جێهێش���ت و باقیەكەش���ی وەرنەگرتەوە. "راس���ل كرو"ی ئەكتەر هەزار دۆالری لە یانەیەكدا بۆ شاگردەكان جێهێش���ت ،هەروەها "دج���ای زی" راپەری ئەمریكی���ش جارێكیان لە یانەیەك���ی خواردن���ەوەدا تێچ���ووی مێزەك���ەی 250ه���ەزار دۆالر بوو ،س���ەرەڕای ئەوە بڕی 50هەزار دۆالریش���ی وەك بەخش���یش جێهێشت. "دەیڤ���د بێكه���ام"ی یاریزان���ی ئینگلت���ەرا ،لەگ���ەڵ هاوڕێكان���ی لەدەرەوەی ماڵ لە یانەیەك دادەنیشێت ،دوای رۆشتنیشی بڕی هەزار دۆالر جێدەهێڵێت.
ژمار ه 308
2016/1/23
43
هــــاوێنە
44ژمار ه 2016/1/23 308
هــــاوێنە
دەگوترێت گەر پەتاتە نەبایە مێژووی مرۆڤایەتی لەمڕۆدا نەدەبوو
چۆن پەتاتە كاری كردۆتە سەر مێژووی مرۆڤایەتی؟ بەر لە هەشت هەزار ساڵ هیندیە سورەكانی گەلی "ئەنكا" لە ئەمریكی باشوور پەتاتەیان چاندووە و گرنگیان پێداوە
جگە لە رابردوو، رەنگە پەتاتە هەمان رۆڵی گرنگ لە ئایندەی مرۆڤایەتیشدا ببینێت ،ئەواتا ناسا بیر لە چاندنی پەتاتە لەسەر رووی مەریخ دەكاتەوە
لەسااڵنی 1845 تاكو 1852بەهۆی لەناوچوونی بەروبوومی پەتاتەوە یەك ملیۆن ئێرلەندی لەبرسان مردن و ملیۆنانی تریش ئاوارەی ناوچەكانی تری ئەوروپا بوون
ژمار ه 308
2016/1/23
45
هــــاوێنە
تابلۆی (پەتاتەخۆرەكان)ی نیگاركێشی هۆڵەندی "ڤان كوخ"
رەنگ����ە ئ����ەم ناونیش����انە لەگ����ەڵ یەك����ەم خوێندنەوە وتێڕامان����ی مایەی پێكەنین بێت، ب����ەاڵم دوای خوێندن����ەوەی ئ����ەم راس����تیە مێژوویان����ەی خ����وارەوە ،قس����ەیەكی ت����رت دەبێت. پەتاتە ب����ە كواڵوی بێت ی����ان بە برژاوی، یان لەش����ێوە جیاوازەكانی جپس����ی پەتاتەدا بێ����ت ،خۆ گەر یەكێكی����ش نەبیت لە ملیۆنەها عاش����قەكانی لە جیهاندا ،ئ����ەوا النیكەم چەند جارێ����ك ل����ە ژیانت����دا خواردووت����ە .ب����ەاڵم ئەوەی سەرنجڕاكێش����ە ،پەتاتە نەوەك تەنیا لەس����ەر خوان����ەكان و خواردن����ە س����ەرپێییە رۆژانەییەكانمان����دا ،بەڵك����و ل����ە مێ����ژووی مرۆڤایەتیشدا رۆڵ و كاریگەرییەكی گرنگی هەب����ووە .زێدەڕۆیی نیە گ����ەر بڵێین ،ئەگەر پەتات����ە نەبای����ە ،رەن����گ بوو شارس����تانیەتی هاوچەرخی مرۆڤایەتیش بوونی نەبایە!! ئ����ەم پەرەگراف����ەی س����ەرەوە ،بەش����ێكی ڤیدیۆی فێركارییە ،كە س����ەكۆی بەناوبانگی "تیدی فێركاریی "TED-ED-لەژێر ناونیشانی "تێڕوانینێك لە مێژوو لەچاوەكانی پەتاتەوە"! گرتە ڤیدیۆییەكە بەش����ێوەی فیلمی كارتۆنی الیەنێك����ی جی����اوازی مێ����ژووی مرۆڤایەت����ی نیش����ان دەدات ،كە چۆن پەتات����ە كاریگەری بەسەرەوە هەبووە. بەگوێ����رەی س����ەرچاوە زانس����تیە مێژوویی����ەكان ،ب����ەر ل����ە 8ه����ەزار س����اڵ لە ئەمری����كای باش����وور و لەس����ەر چیاكان����ی "ئەندێ����ز" ،خەڵك����ی واڵت����ی "پی����رۆ" یەكەمین
46ژمار ه 2016/1/23 308
كەس ب����وون پەتاتەی����ان چان����دووە ،بەهۆی ئ����ەوەی زانیویان����ە خواردنێك����ە زوو مرۆڤ پێ����ی تێردەخ����وات و وزەیەك����ی زۆریش����ی پێدەبەخشێ ،وەك چۆن ئێستا ئێمە دەزانین، ك����ە س����ەرچاوەیەكی دەوڵەمەندی پرۆتین و كاربۆهێدراتە ،س����ەرەڕای چەوریی و خوێ و ڤیتامینەكانی����ش .بۆی����ە خەڵك����ی ئەوكات����ی باش����ووری ئەمری����كا ،پەتاتەی����ان دەخ����وارد و وزە و تینی پێویس����تیان ب����ۆ كارە قورس و گرانەكان����ی ئ����ەوكات بەدەس����ت دەهێن����ا، ئەوكات ب����وو بەردی زل زلی����ان دەردەهێنا و لەس����ەریەكیان دادەن����ا و شارس����تانیەتی ئیمبراتۆریەت����ی "ئەن����كا"ی مەزنی����ان دادەمەزراند. هیندی����ە س����ورەكانی هۆزەكان����ی "ئەن����كا" پەتاتەی����ان دەه����اڕی و مادەیەكی وەك ئارد وردیان لێ دروست دەكرد ،كە پێی دەگوترا "ش����ونو" ،لە جیاتی گەنم بەكاریان دەهێنا و نانیان لێ دروست دەكرد. هەرچەن����دە پەتات����ە بەالی گەل����ی ئەنكاوە خواردنێكی زۆر گرنگ بوو ،بەاڵم كاتێك بۆ یەكەمجار لە سەرەتاكانی سەدەی شازدەدا دەریاوان و بازرگانە ئیسپانیەكان پەتاتەیان هێنا و لە بەندەرەكانی ئەوروپادا خس����تیان، خەڵك����ی ئەوروپ����ا ئ����ەم خواردن����ە نامۆیەی رەتكردەوە .ئ����ەوان پەتاتەیان بە خوارنێكی بێتام و س����ەرچاوەی خەمۆك����ی دەزانی ،كە ل����ە س����ەرزەوییەكی نامۆوە بۆی����ان هاتبوو، گەاڵكانیش����ی لە گەاڵی رووەك����ی ژەهراوی
"بالدون����ا" دەچوو ،ك����ە لەجیاتی خواردن ،بۆ مەبەستی جوانكاریی بەكاریاندەهێنا. 200س����اڵی پێویس����ت ب����وو تاك����و ئەوروپی����ەكان لەگ����ەڵ خواردن����ی پەتات����ە رابێ����ن ،ئەوەب����وو دوات����ر بوو ب����ە یەكێك لە س����ەرچاوە ه����ەرە گرنگ����ە خۆراكی����ەكان لە ئەوروپادا ،بۆ خەڵك����ە هەژارەكەش ببوو بە سەرەكیترین خۆراك .ئەوكات تێگەیشتن كە چ بەروبوومبێكی دەوڵەمەند و تەندروس����ت و بەتامیان دەس����تكەوتووە .ه����ەر پەتاتەش یارمەتی خەڵكە جوتیارە هەژارەكەی دا ،كە رزگاریان بێت لەو بەروبوومە كشتوكاڵیەی هەندێك جوتیار دەستیان بەسەر بازاڕەكەیدا گرتبوو. ل����ە دەوروبەری س����ااڵنی 1750ی زاینی، پەتات����ە ب����ووە ه����ۆی بوژان����ەوەی ژیان����ی خەڵكی ئەوروپ����ا ،بەتایبەت چینی ژێرەوەی كۆمەڵگاكانیان ،ژمارەی دانیشتوانیان زیادی
ئیسپانیەكان یەكەمین كەس بوون لە سەرەتای سەدەی شازدەهەمدا بەرووبوومی بەتاتەیان لە ئەمریكای باشوورەوە گەیاندە ئەوروپا
هــــاوێنە
دیمەنێكی فیلمی ()The Martian
كرد ،بەم ش����ێوەیە بەهۆی پەتاتەوە ژمارەی جوتی����ار و كرێ����كار و س����ەربازەكان زیادی ك����رد ،ئیمبراتۆریەتە مەزنەكان����ی "بەریتانیا" و "ئەڵمانی����ا" و "هۆڵەن����دا" دەركەوت����ن و گەش����ەیان كرد و بوون بە هێزی خۆسەپێن لە جیهاندا. زیات����ر ل����ە ناوچەكان����ی دیك����ەی ئەوروپا، ئێرلەندی����ەكان پێش����وازیان ل����ە پەتات����ە كرد، كاتێك دەس����تیان بە چاندن و بەرهەمهێنانی پەتات����ە كرد ،ل����ە نێوان س����ااڵنی 1590تاكو 1845ژمارەی دانیش����توانیان لە یەك ملیۆن كەس����ەوە بۆ 8ملیۆن كەس بەرز بوویەوە، بەهۆی ئەوەی پەتاتە سەرچاوەی سەرەكی زۆرینەی هەرە زۆری خەڵكی ئەم واڵتە بوو، كاتێك لە سااڵنی 1845تاكو 1852كارەساتی سروش����تی رووی����دا و بەاڵیەكی كش����توكاڵی تەواوی بەروبوومە كشتوكاڵیەكانی پەتاتەی لەناوب����رد ،برس����یەتیەكی كوش����ندە روویدا، ك����ە ب����ە برس����یەتی ئێرلەن����دا بەناوبانگ����ە و
كوشندەترین و كارەس����اتبارترین برسیەتی بووە ل����ە مێژووی ئێرلەن����دا و ئەوروپادا بە گشتی ،زیاتر لە یەك ملیۆن كەس لە برسان مردن ،دوو ملیۆنیش روویان لە ناوچەكانی ت����ری ئەوروپ����ا كرد .ب����ەاڵم بێگوم����ان ئەمە كۆتایی پەتاتە نەبوو. بەروبووم����ی پەتاتە لەم بەاڵ كش����توكاڵیە رزگاری ب����وو ،جارێك����ی دیك����ە زیادبوون����ی بەرهەمی پەتاتە لە سەرتاسەری ئەوروپادا، ب����ووە هۆی بوژانەوەی خەڵك و زیادبوونی ژم����ارەی دانیش����توانی ئەوروپ����ا ،بەتایب����ەت چین����ی كرێكاران .ئەو ملیۆنەه����ا ئێرلەندیەی بەهۆی برس����یەتیەوە روویان لە ناوچەكانی دیك����ەی ئەوروپا كرد ،بوونە دەس����تی كار و سەرچاوەی مرۆیی گەورە بۆ ئەوروپیەكان، لەگەڵ سەرهەڵدانی شۆڕشی پیشەسازیش، بوون����ە دەس����تی كار و هەڵس����وڕێنەری زۆرتری����ن ژم����ارەی كارگ����ە و كارخانەكان، ئەم شۆڕشەی ئەوروپا و جیهانی بە رۆژی
ئەمڕۆ گەیاند. ه����ەر ئ����ەم راس����تە مێژوویی����ە لەب����ارەی پەتات����ەوە ،لەس����ەدەكانی ناوەڕاس����تی ئەوروپ����ادا ،ل����ە كاری هونەرمەن����دە جیهانیەكاندا رەنگیداوەتەوە .بۆنمونە تابلۆی ناس����راوی "پەتاتەخ����ۆرەكان" ،كە ش����اكاری نیگاركێش����ی بەناوبانگی هۆڵەندی "ڤان كوخ" لەس����اڵی ،1885كە تێی����دا خێزانێكی جوتیار دەردەكەون ،لەدەوری مێزێك كۆبوونەتەوە و پەتاتە دەخۆن. لەبەرئ����ەوە رەنگە ئەس����تەم بێ����ت بتوانین پێشبینی ئەوە بكەین ،كە جیهان بە بێ پەتاتە چ����ی بەس����ەردەهات؟ لەگەڵ س����ەرهەڵدانی جەنگ����ی جیهان����ی یەك����ەم و دووەمیش����دا، گ����ەر ئ����ەو بەروبوومە نەبایە ،ك����ە چاندن و بەرهەمهێنانی ئاس����انە و خێرا گەشەدەكات، س����ەرەڕای دەوڵەمەندیەك����ەی خ����ۆی ب����ە س����ەرچاوەی پرۆتی����ن و كاربۆهێ����درات و چ����ەوری و خ����وێ و ڤیتامین����ەكان ،چ����ۆن واڵتان����ی هاوپەیم����ان دەیانتوان����ی خۆراك����ی ملیۆنەهاس����ەربازیان دابی����ن بك����ەن و لەجەنگەكەشدا سەركەوتن بەدەست بهێنن؟ یاخود با بپرسین ،گەر شۆڕشی پیشەسازی نەبای����ە ،ئەم جەنگە كاولكارانە روویان دەدا، كە روو و ئاراس����تەی سیاسەتی ئەوروپی و جیهانی گۆڕی؟! ئێس����تا لەوە تێدەگەین ك����ە چۆن پەتاتە لە قۆناغ����ە گرنگ و یەكالكەرەوەكانی مێژووی مرۆڤایەتی����دا ،چ رۆڵێك����ی گرنگ����ی هەب����ووە، ل����ەوەش تێدەگەی����ن ،گ����ەر پەتات����ە نەبای����ە، مێ����ژووی مرۆڤایەتی ب����ە چ ئاقارێكی دیكەدا دەڕۆیشت!! هەر بەهۆی تێگەیش����تنی مرۆڤە لەگرنگی ئەم بەروبوومە ،ئەوەتا ئاژانس����ی بۆش����ایی ئاسمانی ئەمریكی "ناسا" بیر لەوە دەكاتەوە، كە دوای دەستڕاگەیش����تنی بە س����ەر خاكی هەس����ارەی مەریخ ،یەك����ەم هەنگاو كە بیری لێدەكات����ەوە ،چاندن����ی پەتاتەی����ە ،چونك����ە بەروبوومێك����ە ب����ە ئاس����انی پێ����دەگات و سەرچاوەیەكی خۆراكی دەوڵەمەندیشە .بەم ج����ۆرە دەبینین ،پەتاتە رەنگە لە قۆناغەكانی دواتری ئێس����تای مرۆڤایەتیشدا رۆڵی گرنگ ببینێت .ئەم راستییە زانستیەش تەنانەت بۆتە كەرەستەی فیلمە سینەماییەكانی هۆلیودیش. ب����ۆ نمونە لە فیلم����ی ( )The Martianباس لە چیرۆكی بەجێمانی یەكێك لە سەرنش����ینانی كەش����تیەكی ئاس����مانی دەكات لەسەر رووی مەریخ ،لەوێ����دا بۆ خۆژیاندنی بیر لەچاندنی پەتاتە دەكاتەوە!!
ژمار ه 308
2016/1/23
47
شەموان
ئەقڵی خاڵی، گیرفانی خاڵی ،سكی خاڵی
پشتیوان عەبدوڵاڵ
48ژمار ه 2016/1/23 308
دیس����انەوە برادەرێكم كە بیس����ت س����اڵە ل����ە دەرەوەی واڵت����ە و ج����اران پێك����ەوە كاری رۆش����نبیریمان دەك����رد و كتێبم����ان دەفرۆش����ت ،باسی سارتەر و شیوعیەكانی دەكرد ،بەسەردان گەڕایەوە كوردستان و بیستبووی كە كوردستان زۆر پێشكەوتووە و ژی����ان تیای����دا گ����ۆڕاوە و خەریك����ە وەك دوبەی لێدێت. ئ����ەو برادەرەم بۆی گێرام����ەوە ،كە زۆر بێزار بوو لەگەڕانەوەی بۆ كوردستان ،كە بەرای ئەو نەك پێشنەكەوتووە ،بەڵكو زۆر لەجاران پاشكەوتووترە .راستە شۆستەكان و ش����ەقامەكانی گۆڕاون و جوانتر كراون، ب����ەاڵم ئەقڵ����ی خەڵكەكە خراپت����رە لەجاران. دەیگوت كوڕە دەچوومە هەر كوێ باس����ی پارە و دەفتەر و س����ەیارەی لەگزز و خانی و مەزرعە و قۆزی عەلتمەن و تكە و كەباب بوو ،كەس سارتەر و شیوعیەت و تەنانەت توزقاڵێك رۆشنبیریی لەبیر نەمابوو .بێزار بووم هەندەی گوێ لە پارە و دەفتەر بگرم، یەكسەر گەڕامەوە دەرەوە واڵت. ج����ا ب����ە قەول����ی ئ����ەو ب����رادەرەم ئێمەی كورد ل����ە هەموو نەتەوەكان����ی دیكەی دنیا جیاوازتری����ن ،ب����ەوەی گیرفانم����ان پ����ڕە و س����كمان ه����ەردەم پ����ڕ ب����ووە ،چونكە هەر لەهەوڵی سكپڕكردن و گیرفان گەرمكردن بووینە و ئەقڵیش����مان هەر خاڵ����ی بووە لە زانی����اری و س����ەقافەتی ت����ازەی دونی����ای
مەدەنیەت. دەفتەرێك دۆالر و س����ەیارەیەكی لەگزز بە س����ەد ئەقڵ����ی زیندوو و پڕ ل����ە زانیاری ناگۆڕێت����ەوە .ئێس����تاش كە ئەقڵم����ان خاڵیە و خەریكە گیرفان و سكیش����مان لەبەر بێ پالن����ی حكوم����ەت (و تەنیاییەكەی) خاڵی و بەتاڵ دەبێ. ئینج���ا قورب���ان نەتەوەی���ەك و خەڵكێك كە ل���ە بنەڕەتدا ئەقڵی خاڵی بێت و هەوڵێ پڕكردنەوەی ن���ەدات و لەهێكڕاش گیرفان و سكیش���ی خاڵ���ی بێ���ت ،ك���ە هی���چ كات بی���ری لەوە نەكردۆتەوە و حسێبیش���ی بۆ نەك���ردووە و تەنانەت لێش���ی رانەهاتووە، دەبێ چی بەسەر بێت؟ ئەقڵێك كە هەردەم بی���ری لە گیرف���ان پڕك���ردن و گەرمكردن و س���ك تێرك���ردن كردبێت���ەوە ،ل���ە هێكرا هەم���ووی خاڵی بێت ،ه���ار دەبێت ،چونكە ب���ە هیچ ش���ێوەیەك ناتوانێ بی���ر بكاتەوە. لەوانەی���ە ئەگ���ەر ئەقڵی پڕبێ���ت و بتوانێت بەرگ���ەی گیرفان���ی بەت���اڵ و س���كی خاڵی بگ���رێ .بەاڵم ئەقڵ���ی خاڵ���ی بەرگەی هیچ ش���تێكی خاڵی ناگ���رێ و تەنانەت ئایندە و داهاتووش���ی ه���ەر خاڵی دەب���ێ لە هەموو ئومێدێ���ك .با خۆمان لەوە رابێنین ئەقڵمان پڕكەین ،دواتر هەوڵ���ی گیرفان پڕكردن و س���ك تێركردن بدەین .چونكە ئەگەر ئەقڵ لە دەس���ت بدەین هەموو شتێك لە دەست دەدەین تەنانەت ژیانیش.