ساڵی حەوتهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
ژماره 304
شەممە 2015/12/19
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ شەقامی ئیسكان ــ كۆاڵنی 115
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.net
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 304
2015/12/19
1
سياسەت
بواری "تەنها قسە" نەماوە!
هەرێم دەبێت یان چاكسازی یان مایەپوچبوون هەڵبژێرێت راوێژ كامەران
2ژمار ه 2015/12/19 304
سياسەت
رەنگ���ە هیچ س���اڵێك بەقەد ئەمس���اڵ باس���ی چاكس���ازی لەنێوخ���ۆی كوردس���تاندا گ���ەرم نەبوبێت ،ئەمەش لەكاتێكدای���ە كە پەرلەمانتاران و وەزیرەكان و تەنانەت رێكخراو نوس���ەرانیش بەدەی���ان پ���رۆژەی چاكس���ازیان پێشكەش���ی حكومەت ك���ردووە ،جگەلەوەی پێش���تر حەیدەر عەب���ادی پرۆژەیەك���ی چاكس���ازی راگەیاندبوو، ك���ە كاریگ���ەری لەس���ەر هەرێمی���ش هەب���وو بۆ ئەنجامدانی چاكسازی. ب���ەاڵم وەك سیاس���ەتمەداران و چاودێران���ی سیاس���ی ئاماژەی پێدەدەن ،پێویستی هەرێم بۆ ئەنجامدانی چاكس���ازی ل���ەوەدا نەماوە كە تەنها قس���ە بێت ،چونكە ئیدی هەرێ���م كەوتۆتە نێوان دوو هەڵبژاردەوە ،یان ئەنجامدانی چاكس���ازی و هەوڵدان بۆ تێپەڕاندنی قەیرانەكان لەو رێگەیەوە، یاخ���ود راگەیاندنی مایەپوچی و لەدەس���تچونی ئەزمونەكە. سەرەڕای ئەوەی چەندین پرۆژەی چاكسازی لەرابردوودا پێشكەش���ی حكوم���ەت كراوە ،بەاڵم ئەوەی كە ئەمجارە حكومەتی هەرێم پێشوازیەكی باش���ی لێك���رد و بەڵێنی جێبەجێكردنیش���ی داوە،
پرۆژەیەك���ی هەمەالیەن���ی 27الپەرەییەك���ە ،كە ل���ە الیەن ه���ەردوو پەرلەمانتار گ���ۆران ئازاد و فرس���ەت س���ۆفی كە ئەندامی لیژنەی دەستپاكی پەرلەمان���ی كوردس���تانن ،دراوەت���ە حكومەت���ی هەرێم���ی كوردس���تان و ب���ە گوت���ەی خۆش���یان پرۆژەك���ە ل���ە الی���ەن حكومەت���ەوە ب���ە فەرم���ی وەرگیراوە. فرس���ەت س���ۆفی ئەندام���ی پەرلەمان���ی كوردس���تان لەبارەی ئەو پرۆژەیەیانەوە ئەوەی بە س���ڤیل گوت ،كە ئەوان پ���اش بەدواداچون و لێكۆڵینەوەیەك���ی زۆر ئ���ەو پرۆژەیەی���ان ئامادە ك���ردووە ،ئ���ەو گوت���ی "پڕۆژەكەی ئێمە پش���تی بەزیادكردن���ی داه���ات بەس���تووە ب���ۆ حكومەت لەرێگای ئەو سێكتەرانەوە ،كە فەرامۆش كراون، ه���اوكات كەمكردن���ەوەی خەرجی���ش لەرێ���گای ش���ەفافیەت لەپرس���ی ن���ەوت و بەهەدەرنەدانی سامانی گشتی ،جگەلەوەی لەزۆربەی بوارەكاندا پێش���نیاری گونج���او ب���ۆ چارەس���ەری دۆخ���ی ئابووریی و بژێوی هاواڵتیان خراوەتەڕوو". فرسەت سۆفی گوتیشی "جێبەجێكردنی پرۆژە چاكس���ازیەكە دەكەوێتە سەر ش���انی حكومەتی هەرێ���م كە لەئێس���تادا بڕی���اری ئەنجامدانی ئەو چاكس���ازیەیان داوە ،هەرچەن���دە ئەم���ە كارێكی قورسیش���ە بەو پێیەی هەندێك كەس تا ئەوكاتە لەگ���ەڵ چاكس���ازیدان ،ك���ە خۆی���ان ناگرێت���ەوە، بەاڵم ویس���تی جدیش هەیە ب���ۆ ئەنجامدانی ئەو چاكسازیە". ه���ەر ل���ە پ���اش راگەیاندن���ی ئ���ەم پ���رۆژە چاكسازیەش ،رێباز حەمالن وەك وەزیری دارایی روونكردنەوەیەك���ی باڵوك���ردەوە و ئاماژەی ب���ەوە دا ،ك���ە ئ���ەوان ویس���تویانە گەورەتری���ن پرۆژەی چاكسازی ئەنجام بدەن ،بەاڵم رێگریان لێك���راوە .لەروونكردنەوەك���دا هاتووە "ماوەیەكە ی چاكس���ازی لەراگەیاندن���ەوە باس���ی پڕۆژەیەك دەكرێت لەالیەن حكومەتەوە ،بەاڵم ئامادەكردنی گەورەترین پرۆژەی چاكس���ازی ئ���ەو پڕۆژەیە بووە ،كە لەماوەی یەك س���اڵدا وەزیری دارایی، لەگ���ەڵ چەن���د راوێژكارێك���ی بیان���ی ئامادەی���ان ك و باجو كردووە ،س���ەرجەم سێكتەرەكانی بان ی گ و دڵنیای���یو داهاتی كارەب���ا و نەوت گوم���ر لەخۆگرتبوو". ه���ەر ل���ەو روونكردنەوەیەدا هات���ووە "بڕیار ب���وو رۆژی ( )2015-10-12ئ���ەو پڕۆژەی���ە رابگەیەندرێ���ت ،بەاڵم بەهۆی دوورخس���تنەوەی وەزی���ری دارایی���ەوە ،راگەیاندن���ی پڕۆژەك���ە دواخرا". سیاس���ەتمەداران و چاودێران���ی سیاس���یش جەخ���ت لەس���ەر ئ���ەوە دەكەن���ەوە ،ك���ە ئێس���تا هەرێمی كوردس���تان لەدۆخێكدا نەماوە تەنها بە
قس���ە باس لەچاكسازی بكات ،دەبێت بە كردەوە جێبەج���ێ ب���كات" .نەجیبە لەتی���ف" پەرلەمانتاری كۆمەڵی ئیسالمی لەپەرلەمانی كوردستان ئاماژە بە گرنگ���ی ئەنجامدان���ی ئەو پرۆژە چاكس���ازیە دەكات ،هەرچەن���دە ب���ە گوت���ەی ئ���ەو پ���رۆژەی چاكس���ازی دیكەش هەبووە ،ئەو بە سڤیلی گوت "ئێس���تا كۆمەڵێ���ك پ���رۆژەی چاكس���ازی هەن و ئەوەی گرنگە ئەوەیە ،كە یەكێك لەو پرۆژانە بە ت���ەواوی بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە ،چونكە ئێس���تا هەرێمی كوردس���تان پێویستیەكی زۆری بە چاكسازییە". ئەم پەرلەمانتارەی كۆمەڵ گوتیشی "پێش ئەو بارودۆخە سیاس���یە كە بەس���ەر حكومەتدا هات، هەوڵەكانی چاكس���ازی زۆر جدی نەبوون ،بەاڵم ئێس���تا دۆخەكە ب���ە ئاقارێك���دا دەڕوات ،كە گەر چاكسازی ئەنجام نەدرێت ئەوا حكومەت بەرەو مایەپوچی و شكست دەچێت ،بۆیە هیچ بەدیلێكی دیكە نیە ،جگەلە ئەنجامدانی چاكسازی". ه���اوكات بەگوت���ەی "ئ���االن حەم���ە س���ەعید" چاودێری سیاسی و مامۆستای زانكۆ ،چاكسازی لەهەرێمی كوردس���تان لەویس���تەوە ئێستا بۆتە پێویس���تی ،ئەو بەس���ڤیلی گوت "ئێمە پێویستمان بەچاكس���ازی دارای���ی و كارگێڕییش هەیە ،بەاڵم ئێستا بۆ تێپەڕاندنی ئەم قەیرانە پێویستە سەرەتا چاكسازی دارایی ئەنجام بدەین ،كە ئەنجامدانی ئاس���انترە لەچاكس���ازی كارگێڕیی ،ب���ەو پێیەی ئێستا ئەنجامدانی ئەو چاكسازیە تەنها لەویستدا نەم���اوە و بۆتە پێویس���تیەكی گرن���گ ،حكومەت دەبێ���ت چاكس���ازیەكی دارایی ریش���ەی ئەنجام بدات و ئ���ەو جیاوازیە زۆرەی لەنێوان داهات و خەرجیدا هەیە كەمیبكاتەوە ،جگەلەوەی پێویستە دوات���ر چاكس���ازی كارگێڕیی���ش ئەنجامبدرێت، چونك���ە گەر ئەوە نەكرێت ،دووبارە دەگەڕێنەوە بۆ دۆخی سەرەتای خۆمان". ئ���االن حەم���ە س���ەعید گوتیش���ی "ئەگ���ەر لە رابردوودا قس���ە لەس���ەر ئەوە كرابێ���ت ،كە ئێمە دەبێت چاكس���ازی بكەین ،ئەوا ئێس���تا بواری لە قسەكردندا نەماوە ،هیچ رێگەیەكمان لەبەردەمدا نەم���اوە ،ه���ەر دەب���ێ ناوماڵ���ی خۆم���ان پت���ەو بكەین���ەوە و چاكس���ازیەكی دارای���ی هەمەالیەن بكەین ،بەو پێیەی ئێمە لەبەردەم دووڕیانێكداین، ك���ە یان دەبێت شكس���تپێهێنان هەڵبژێرین یاخود رزگارب���وون ،هەر بۆیە ئەمج���ارە گەر ئیرادەش نەبێت بۆ چاكسازی ،هەردەبێت ئەنجامی بدەین، ب���ەاڵم ئەوەی من لەس���ەرۆكی حكومەتی هەرێم و جێگرەكەیی و وەزی���رە بەڕێزەكانەوە دەیبینم ئەوەی���ە ،ك���ە هەم���ووان ب���ە گرنگی���ەوە هەوڵی ئەنجامدانی چاكسازی دەدەن و مەبەستیانە ئەو پرۆسەیە بەسەركەوتووی ئەنجام بدەن".
ژمار ه 304
2015/12/19
3
سياسەت
لەماوەی چەند رۆژێكدا نزیكەی 10هاوواڵتی رفێنراون
لە كەركوك دیاردەی رفاندنی هاواڵتیان سەر هەڵدەداتەوە سەروەر خەلیل ئەگەرچ���ی لەدوای هاتنی داعش و داخس���تنی رێ���گای نێ���وان ش���اری كەرك���وك و ناوچ���ە عەرەبنش���ینەكانی دەوروبەری ،رێژەی كردەوە تیرۆریس���تییەكان بەش���ێوەیەكی بەرچ���او كەمیكردووە ،بەاڵم لەئێس���تادا دیاردەی رفاندنی هاواڵتیان و دزینی ئۆتۆمبێل لەناوەندی شارەكە دەس���تی پێكردووە ،ئەوەش بۆتە مایەی ترس و دڵەڕاوكێ الی هاواڵتیان. "بێگ���ەرد" ئافرەتێك���ی ك���وردی دانیش���تووی شارەكەیە ،باس لەو ترس و دڵەڕاوكێیە دەكات، ك���ە بەه���ۆی ئ���ەو كاران���ەوە الی دانیش���تووانی كەركوك س���ەریهەڵداوە و دەڵێت "چەند رۆژێكە
4ژمار ه 2015/12/19 304
رۆژان���ە خەڵك لەم ش���ارە دەڕفێنرێ���ت و كەس لەژیان���ی خ���ۆی تەئمی���ن نیی���ە ،تەنان���ەت وامان لێهاتووە لەماڵەكانی خۆش���مان هەست بەئارامی ناكەین". ئەم���ە لەكاتێكدایە بەوتەی س���ەرۆكی لیژنەی ئەمن���ی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك تائێس���تا 10هاواڵت���ی رفێندراون ،جیال���ەوەی ژمارەیەك ئۆتۆمبێ���ل دزراون ،لەم���اوەی رابردووش���دا لەگەڕەكێك���ی قەرەباڵغ���ی ش���ارەكە ،ئەحم���ەد جبوری ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و هاوسەرەكەی بەدەستڕێژی گوللە كوژران. "ئ���ازاد جەب���اری" س���ەرۆكی لیژن���ەی ئەمنی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بۆ س���ڤیل دەڵێت "لەكەركوك وەك هەموو شارێكی دونیا و عێراق،
رفاندن و كوشتن هەیە ،بەاڵم ئەوە دوو ساڵە كە داع���ش هاتووە ئاس���ایش توانیوییەتی كۆنتڕۆڵی كەرك���وك بكات و هی���چ رووداوێك رووینەداوە، ن���ە تەقینەوە ن���ە فڕاندن ،نە كوش���تن و نەبڕین، ئەمەی ك���ە روویداوە المان نامۆی���ە كە بەزەقی باسی دەكرێت". ناوبراو ئاماژە بەوە دەدات ،كە شەڕی داعش وایكردووە ه���ەزاران تیرۆریس���تی جیهانی بێنە عێراقەوە ،كەركوكیش پشكی خۆی بەركەوتووە لەو رێژەیە ،ئەو دەڵێ���ت "ئەوانە هەموو پارەیان هێن���اوە و پ�ل�ان رێكدەخ���ەن بۆ ئەوەی كێش���ە بخەنە شارەكەمانەوە ،بۆ كوشتن و تیرۆركردن و رفان���دن ،ئەمە ش���تێكی تازەی���ە لەكەركوكدا و ئێمەش خانەی چارەس���ەر و ژووری پڕۆس���ەی
سياسەت
هاوبەش���مان پێكهێناوە و پەنا بەخوا بەزووترین كات دەدۆزرێن���ەوە و چارەس���ەری بابەتەك���ە دەكەین .لەچەند رۆژی رابردووشدا كاری باش كراوە و هەموو شتێكیش روون دەبێتەوە". هەرچ���ی بێگ���ەردە ،گلەی���ی ئ���ەوە لەهێ���زە ئەمنییەكان دەكات ،كە لەش���ەواندا وەك پێویست ئەركەكانی���ان بەرامبەر ب���ە هاوواڵتیان جێبەجێ ناكەن ،ه���ەر ئ���ەوەش بەیەكێ���ك لەهۆكارەكانی رفاندنی هاواڵتیان و دزینی ئۆتۆمبێل و كردەوە كاری تر دەزانێ���ت ،كە زۆربەی ئەو حاڵەتانەش لەشەودا روویانداوە. ب���ەاڵم ئەم���ە لەكاتێكدای���ە كە لەس���اڵی 2013 ژمارەیەك ش���ۆفێری تەكس���ی بەهەمان ش���ێوە رفێن���ران و ل���ەدەرەوەی ش���اری كەرك���وك و لەسەر رێگای سلێمانی تەرمەكانیان دۆزرانەوە، ك���ە ژمارەیان نزیكەی 20ش���ۆفێر دەبوو ،دواتر هێزە ئەمنیی���ەكان ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانەیان دەس���تگیركرد ،دووب���ارە س���ەرهەڵدانەوەی ئەو دیاردەیەش لەكاتێكدا كە داعش چەند ناوچەیەكی دەوروب���ەری ش���ارەكەی كۆنتڕۆڵ ك���ردووە و بەوت���ەی هێ���زە ئەمنییەكان���ی كەركوكی���ش ئەو رێكخراوە چەندین شانەی نوستووی ناو شاردا هەیە. الی خۆیەوە هێمن حەس���یب ،رۆژنامەنوس و چاودێری ئەمنی لەش���ارەكە ،پێیوایە كە "قەیرانی دارایی كە ماوەی 2س���اڵە هەرێم و ساڵێكیش���ە عێراق���ی گرتووەت���ەوە ،بارودۆخ���ی ئاب���ووری تاكەكان���ی الوازك���ردووە ،لەو حاڵەتەش���دا وەك
زان���راوە تاك ناچارە بۆ بژێ���وی ژیان پەنا بباتە ب���ەر ئەو كارانە و لەیاس���ا دەربچێ���ت ،لەالیەكی ترەوە بەش���ێكی تری ئ���ەو حاڵەتان���ە پەیوەندی ب���ەو دۆخە سیاس���ییانەوە هەیە ،ك���ە لەهەرێمی كوردس���تان و ناوچەك���ە هەن ،چونكە بەش���ێك لەو الیەنە لەبەرئەوەی ناوچەی نفوزی الیەنێكی ترە ،لەرێی دەزگا هەواڵگرییەكانەوە هەڵدەس���تن بەنان���ەوەی پش���ێوی ب���ۆ ئ���ەوەی ل���ەرووی سیاسییەوە لەپێگەی الیەنی بەرامبەر بدەن". ئەوەش ناش���ارێتەوە كە داعش لەڕێی ش���انە نوس���تووەكانیی ناو ش���ارەوە ،پشێوی دروست دەكات ،چونك���ە بەوتەی ئەو "بێزاربوونی خەڵك لەدۆخ���ی ئەمن���ی وا دەكات ب���ەرەی بەرامب���ەر داعش كە ئێس���تا پێش���مەرگەیە الواز بێت ،بەاڵم داعش بەشێكی هۆكاری ئەو دۆخەیە كە هاتۆتە ئاراوە و الیەنی دیكەشی هەیە". سەرۆكی لیژنەی ئەمنی ئەنجومەنی پارێزگا، ئام���اژە ب���ەوە دەكات ،ك���ە ئ���ەو كاران���ە كاری تیرۆریستین ،نایشارێتەوەش كە "لەهەمان كاتدا كێشەی شەخسیش هەیە ،لەسەر پارەیە ،لەسەر زەوی و موڵك���ە ،لەس���ەر كۆمەڵێك ش���ەراكەتە، مەرجیش نییە هەر ش���تێك لەكەركوك رووبدات مانای ئەوە بێت تیرۆریستی بێت ،دووریش نییە دەستی شانە نوستووەكانی داعشی تێدا بێت". ئ���ەو دەش���ڵێت "حاڵەتی رفاندن و كوش���تن و تیرۆركردن هەب���ووە ،بەاڵم ژمارەكان زۆر نین، نزیك���ەی 10كەس���ێك رفێن���راون ،پەنا بەخواش ل���ەم هەفتەی���ەدا ش���تی ب���اش روودەدەن و ئێمە
وەك لیژنەی ئەمنی بەپاڵپش���تی خەڵكی كەركوك و هەرێم���ەوە لێرەی���ن كار دەكەین و پەنا بەخوا بەهیممەت���ی هەموو الیەك دەتوانی���ن ئەو بابەتە چارەسەر بكەین ". لەئێستاشدا هێزە ئەمنییەكان چەند كەسێكیان بەتۆمەتی بەشداریكردن لەو كردەوانە دەستگیر كردووە. بەوتەی هێمن ئەو كەسانەی دەستگیركراون، خەڵك���ی ك���ورد و توركمان و عەرەبی���ان تێدایە، ئ���ەو كەسانەش���ی كە رفێن���راون تەنه���ا هاواڵتی كوردن كە كراونەتە ئامانج .ئەو رۆژنامەنوس���ە دەش���ڵێت "دەزگا ئەمنییەكان���ی كەرك���وك كەم تا زۆر بەهەوڵی خۆیان هەس���تاون بەاڵم كێش���ەكە لەوەدای���ە ئ���ەو دەزگایان���ە بەپێ���ی سیس���تەمی ئەمنییەت���ی هاوچەرخ و هەمەجۆر كە لەئێس���تادا لەجیهان���دا هەی���ە رانەهێنراون ،ئەو سیس���تمەی دەزگا ئەمنییەكان���ی كەرك���وك و عێ���راق كاری لەسەر دەكەن سیستەمێكی كالسیكیی و داتەپیوە رەنگ���ە هەندێك جار ئەو گروپان���ەی ئەو كارانە ئەنجام دەدەن ،بەتایبەت گروپە تیرۆریستییەكان دزەیان كردبێتە ناو هێزە ئەمنییەكانەوە". هەرچەن����دە بەش����ێك لەهاواڵتیان����ی كەركوك پێیانوایە لەشەودا گۆڕەپانی شارەكە كراوەتەوە بۆ خراپ����ەكاران و دەتوانن بەئارەزووی خۆیان كردەوەكانی����ان ئەنجامب����دەن ،هێم����ن تاڕادەیەك هاوڕای����ە لەگ����ەڵ ئ����ەو بۆچوون����ەدا و دەڵێ����ت "بێگومان رەنگ����ە لەش����ەودا بارودۆخەكە وەكو رۆژ نەبێت".
ژمار ه 304
2015/12/19
5
سياسەت
پارەی یەك مانگی رابردووی پترۆ دۆالری كەركوك نزیكەی 10ملیۆن دۆالرە
"كەركوك نازنێت داوای پتڕۆدۆالر لە هەرێم یان بەغدا بكات"؟ بیالل سەعید
بەرپرس����انی پارێزگای كەرك����وك ئاماژە بەوەدەك����ەن ،ك����ە لەنیوەی دووەمی س����اڵی 2013ەوە حكومەت����ی عێ����راق هی����چ ب����ڕە پارەیەك����ی لەچوارچێ����وەی پت����رۆ دۆالری كەركوك خ����ەرج نەكردووە ،ش����ارەزایەكی كەرت����ی ن����ەوت و گازی كەركوكیش ئاماژە ب����ەوەدەكات ،ك����ە %55ی نەوت����ی كەركوك
6ژمار ه 2015/12/19 304
لەژێركۆنترۆڵ����ی كۆمپانیای نەوتی باكوورە و %45لەژێركۆنترۆڵ����ی وەزارەتی س����امانە سروشتییەكانە. پارێ����زگای كەرك����وك خاوەن����ی پێن����ج كێڵگەی نەوتییە ،كە س����ێ لەو كێڵگانە لەژێر كۆنترۆڵ����ی كۆمپانی����ای نەوت����ی باكووردان و بریتی����ن لەكێڵگ����ە نەوتییەكان����ی (جمب����ور، خەب����ازە ،بابەگوڕگ����وڕ) ،هەروەه����ا دوو كێڵگەی دیكەش لەژێر كۆنترۆڵی وەزارەتی
سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردس����تاندان ،كە بریتین لەكێڵگەی نەوتی (بای حەسەن ،هاڤانا). بەپێ����ی راپۆرت����ی وەزارەت����ی س����امانە سرووش����تیەكان ،لەمانگ����ی 11ی 2015دا حكومەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان لەرێگای بۆریی����ەوە 18ملی����ۆن و 23ه����ەزار و 75 بەرمیل نەوتی هەن����اردە كردووە ،كە زیاتر ل����ە 13ملی����ۆن بەرمیل����ی لەكێڵگەكان����ی ژێر
سياسەت
پسپۆریكی نەوت و گاز: %55ی نەوتی كەركوك لەژێركۆنترۆڵی كۆمپانیای نەوتی باكوورە و %45ی لە ژێركۆنترۆڵی وەزارەتی سامانە سروشتییەكانە كۆنترۆڵ����ی حكومەتی هەرێمی كوردس����تان ب����ووە ،ب����ەاڵم نزیك����ەی 5ملی����ۆن بەرمیلی لەكێڵگەكان����ی كەركوك����ی ژێ����ر كۆنترۆڵ����ی كۆمپانیای نەوتی باكوور بووە ،واتە ئەگەر ب����ۆ ه����ەر بەرمیلێ����ك 2دۆالر وەك پ����ارەی پت����رۆدۆالر ئەژم����ار بكرێت ،پ����ارەی مانگی رابردووی پترۆ دۆالری كەركووك نزیكەی 10ملیۆن دۆالرە. پارێ����زگای كەرك����ووك لەنیوەی دووەمی س����اڵی 2013ەوە زیات����ر ل����ە 200ملی����ار دیناری پارەی پترۆ دۆالری لەالی بەغدایە. لەساڵی 2014شدا بەغدا 687ملیار دیناری پترۆدۆالر ق����ەرزداری كەركوكە ،كە پارەی ت����ەواوی س����اڵەكەیە ،لەماوەی ئەو س����اڵ و نیوەش����دا حكومەتی عێراق ترلیۆنێك دینار پارەی پترۆ دۆالری كەركوكی لەالیە. بەپێی پرۆژە بودجەی ساڵی 2015پارەی پترۆدۆالری هەر بەرمیلێك نەوت دوو دۆالر دیاری كرابوو ،لەئەگەری زیادبوونی داهاتی عێراقیش����دا ئەو بڕە پارەیە زیاد دەكرێت بۆ 5دۆالر ،بەاڵم بۆ ئەمساڵیش ئەو پارێزگایە هی����چ پ����ارەی پت����رۆ دۆالری لەكەرك����وك و هەرێمی كوردستانەوە وەرنەگرتووە. لەئەنجام����ی بێدەنگ����ی عێ����راق لەئاس����ت پارەی پترۆدۆالری كەرك����وك ،ئەنجومەنی پارێ����زگای كەرك����وك لەرێ����ی پ����رۆژە پێش����نیازێكەوە داوای لەحكومەتی هەرێمی كوردستان كردووە لەبەرامبەر ئەو نەوتەی لەپارێ����زگای كەركوك����ەوە هەناردە دەكرێت و هەرێمی كوردس����تان دەیفرۆشێت ،پارەی پترۆدۆالری ئەو پارێزگایەش دابین بكات. "عەلی ساڵەیی" سەرۆكی لێژنەی نەوت و گاز لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ئاماژە ب����ەوەدەكات ،بەغ����دا پ����ارەی پت����رۆدۆالری س����اڵی 2014و ش����ەش مانگ����ی دووەم����ی
2013ی لەالی����ە و نەین����اردووە .س����ەبارەت بەئەمس����اڵیش نەوت����ی كەرك����وك لەالی����ەن هەولێر و بەغدا پێكەوە فرۆشراوە بەرێژەی نزیكەی ،%50بۆی����ە دەڵێت "ئێمە نازانین بە كێ بڵێین پارەی پترۆ دۆالرمان بداتێ". "فەره����اد حەم����زە" ش����ارەزای كەرت����ی ن����ەوت و گاز بە(س����ڤیل)ی راگەیان����د "كێڵگە نەوتییەكانی كەركوك دابەش����بوون بەسەر دوو كۆمپانیادا ،كۆمپانیای كار و كۆمپانیای نەوتی كەرك����وك ،هەریەكەیان دوو كێڵگەی نەوتیی����ان الیە و رۆژانە دەب����ێ نەوتی لێوە هەناردە بك����ەن .ه����ەردوو كێڵگەكە نزیكەی %45ی نەوت����ی كەرك����وك پێكدەهێن����ن و رۆژانەش نەوتی لێوە هەناردە دەكرێت". ش����ارەزاكەی كەرتی نەوت گوتیشی "الی ئێمەش س����ێ كێڵگە هەیە ئەوانیش هەریەك لەكێڵگەی قوبەی بابا و جمبور و خبازن ،كە %55نەوتی كەرك����وك پێكدەهێنن و رۆژانە نزیك����ەی 165ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی لێ هەناردە دەكەین". بەپێ����ی رێككەوتن����ی نێ����وان حكومەت����ی هەرێمی كوردس����تان و عێراق ،كە لەكۆتایی س����اڵی 2014واژووك����راو و لەس����ەرەتای ئەم س����اڵەوە چۆتە بواری جێبەجێكردنەوە، رۆژان����ە 300ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی كەرك����وك لەرێگەی ب����ۆری نەوتی هەرێمی كوردس����تانەوە هەن����اردەی دەرەوەی واڵت كراوە. وات����ە تەنیا لەم����اوەی 11مانگی رابردوو نزیكەی 100ملیۆن بەرمیل نەوتی كەركوك رەوانەی بازارەكانی جیهان كراوە ،ئەگەر بۆ ه����ەر بەرمیلێك نەوت 2دۆالر بۆ كەركوك ئەژم����ار بكرێ����ت ،ئەوە پێویس����تە حكومەتی هەرێ����م و عێ����راق ب����ڕی 200ملی����ۆن دۆالر لەپای پارەی نەوتی پترۆدۆالر بۆ كەركوك سەرف بكەن. ت و وزەی س����ەرۆكی لیژن����ەی ن����ەو ئەنجومەن����ی پارێ����زگای كەرك����ووك ئاماژە بەوە دەكات ،لەسەرەتای ئەم ساڵەوە رۆژانە 300هەزار بەرمیل نەوتی كەركوك لەرێگای هەرێمی كوردستانەوە هەناردەكراوە ،بەپێی یاس����ای حكومەتی عێراقیش دەبێت بۆ هەر بەرمیل نەوتێ����ك دوو دۆالری بۆ كەركوك بێت .ئەو گوتی "بەپێ����ی لێكدانەوەكانی ئێمە پارەی س����اڵەكە دەكاتە زیاتر لە 200ملیۆن دۆالر ،كە بەشێك لەو پارەیە دەكەوێتە سەر حكومەتی عێراقی ،چونكە بەشێك لەو نەوتە لەرێگای كۆمپانیا سۆمۆوە فرۆشراوە". "عەلی حەمە س����اڵح" ئەندام����ی پەرلەمانی
كوردس����تان لەنوس����ینێكدا بەن����اوی "نەوتی كەرك����وك چی لێدێ����ت؟" ئاش����كرای دەكات "پاش دەستپێكی شەڕی داعش ،لیوای یەكی نەوت و گاز دەس����تیان گرت بەس����ەر كێڵگە نەوتییەكانی ئاڤانا و بای حەس����ەن ،و دوای ئەوە بەرهەمی ئەو كێلگانە دیار نەماون". باس����ی لەوەش����كردوە "ل����ەدوای هاتن����ی گروپی داعش بۆناوچەكە ئیدارەدانی نەوتی كەركوك ،بەش����ە زۆرەكەی كەوتە دەس����ت كۆمپانیای كار و بەش����ەكەی دیكەش كەوتە دەس����ت كۆمپانی����ای نەوتی باك����وور ،بەپێی گفتوگ����ۆ و بەداواداچونەكان����ی ئێمەو وتەی خۆی����ان ،ن����ە پارێ����زگار و ن����ە ئەنجومەن����ی پارێ����زگای كەرك����وك ،هی����چ زانیارییەكیان لەس����ەر بەرهەمی ئ����ەو كێڵگ����ە نەوتییانەی ئاڤان����ا و ب����ای حەس����ەن نییە ،كە لەدەس����ت كۆمپانیای كاردان". بەوتەی ناوبراو ،كۆی گش����تی بەرهەمی نەوت����ی كەرك����وك 425 ،ه����ەزار بەرمیل����ی رۆژان����ە ،دەكرێ����ت ت����ا 15ه����ەزار بەرمی����ل ك����ورت ب����كات ،ئەگەر نرخی ی����ەك بەرمیلی ب����ە 35دۆالر ئەژمار كرابێ����ت ،ئەوا پارەی وەدەس����تهاتووی مانگانە 430ملیۆن دۆالر دەكات. عەلی حەمە ساڵح نوسیویشیەتی "ئەگەر مانگ����ی نۆ وەك پێ����وەر وەربگرین ،لەالیەك 260ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی كێڵگەكان����ی دیكەی كوردستان جگە لەكەركوك ناڕونە، لەالیەكیی تریش ٤١٠هەزار بەرمیل نەوتی كەركوك دیار نییە". ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە ،بەپێی راپۆرتی كۆمپانی����ای س����ۆمۆ و وەزارەت����ی س����امانە سروش����تییەكانیش ،ی����ەك بەرمی����ل نەوت����ی كەرك����وك نەدراوەت����ە حكومەت����ی عێراق����ی و كۆمپانی����ای س����ۆمۆ ،ی����ەك دۆالری����ش بۆ پارێ����زگای كەركوك خەرج نەكراوە ،چونكە بەسەدان پرۆژەی كەركوك لەبەر بێ پارەی وەس����تاوەن و حكومەتی عێراقیش موچەی پارێزگاك����ە دابی����ن دەكات ن����ەك هەرێم����ی كوردستان ،ئەی كەواتە ئەم پارە كوا؟ لەكۆتای����ی نوسینەكەش����یدا عەل����ی حەمەس����اڵح دەڵێ����ت "س����ەلماندمان مانگانە بای����ی 430ملیۆن دۆالر ن����ەوت لەكەركوك بەرهەمدێت و هیچ بڕێكی ئەم نەوتە ئێس����تا نادرێتە حكومەتی عێراق ،یەك دۆالریش بۆ كەركوك و كەركوكیی����ەكان خەرج ناكرێت، ئ����ەم پارەیەش ب����ۆ موچ����ەی فەرمانبەرانی هەرێم����ی كوردس����تان خەرجنەك����راوە ،ئەی كەواتە بۆ كێ بووە و كێ بەرپرسە"؟
ژمار ه 304
2015/12/19
7
سياسەت
حەشدی شەعبی لەوێوە سەبر و كاردانەوەی كورد تاقیدەكاتەوە
دوزخورماتوو .ئەو شارەی لە دوای داعش لە چاوەڕوانی ملمالنێی گەورەتر دایە سەروەر خەلیل وەك زۆر لەناوچ���ە كوردس���تانییەكانی تری دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ،بۆچوونی زۆر لەسەر ناسنامە و چارەنوسی قەزای خورماتوو هەیە ،كە ماوەیەكە بۆتە گۆڕەپانی ملمالنێیەكی چەكداری چەند الیەنەی نێوان هێزە سیاس���ی و چەكدارییە جیاوازیی���ەكان و لەئەنجامیش���دا مەترس���ی زۆر لەسەر دانیشتووانەكەی دروستبووە. حازم گەنجێكی دانیش���تووی ئەو ش���ارەیە و دەرچووی زانكۆیە ،ئەو نیگەرانە لەو بارودۆخە ئاڵ���ۆزەی لەش���ارەكەدا دروس���تبووە ،بەوت���ەی خۆی پێشتر رەوش���ی خورماتوو هێندەی ئێستا ئاڵۆز نەب���ووە ،دەڵێت "ئێمە لەم ش���ارەدا لەگەڵ نەتەوەكانی ت���ر پێكەوە ژیاوی���ن و تێكەاڵویمان زۆرە ،پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكانیش���مان پێشتر بەهێز بوون ،بەاڵم بەداخەوە ئێس���تا گۆڕانكاری زۆر خراپ هاتوونەتە ئاراوە". خورمات���وو كە تاكو س���اڵی 1946ناحیەیەك ب���ووە س���ەر بەق���ەزای كف���ری ،لەس���اڵی 1947 خرایە س���ەر داقوق ،دوای فراوانبوونیش���ی كرا بەقەزا و دواتریش لەس���ەردەمی بەعس���دا وەك بەش���ێك لەسیاسەتی تەعریب لكێنرا بەپارێزگای سەاڵحەددینەوە ،كە لەس���اڵی 1975دروستكرا. تائێستاش سەر بەو پارێزگایەیە و چەند جارێك دانیش���تووان و بەرپرس���انی ش���ارەكە داوای���ان ك���ردووە قەزاكەیان بخرێتەوە س���ەر كەركوك، بەاڵم هەوڵەكان بێ سوود بوون. حەس���ەن بارم ،نوس���ەر و رۆژنامەنوس���ێكی ك���وردی ش���ارەكەیە ،ه���اوكات جێگ���ری بەرپرس���ی مەڵبەن���دی یەكێتییە لەو ش���ارە ،ئەو دووپاتیدەكات���ەوە كە بەگەڕان���ەوەی خورماتوو بۆ س���ەر كەركوك تەواوی كێش���ەكانی شارەكە چارەسەر دەبێت ،ئەوەش بەئامانجێگی گەورە و ستراتیژی دەزانێت.
8ژمار ه 2015/12/19 304
زۆر لەمێژوونوسان راوبۆچوونی جیاوازیان لەب���ارەی راس���تی و دروس���تی مێ���ژووی دروستبوون و ناوی شارەكەوە هەیە ،كە ئێستا الی هەندێ���ك دوز خورمات���ووە و الی هەندێكی تر توز خورماتووە" .هاشم محەمەد" نوسەرێكی توركمانە ،ئەو ناوی شارەكە بەناوێكی توركمانی دەزانێ���ت ،وەك خۆی دەڵێت (دوز) لەتوركمانیدا مانای خوێیە( ،خورما)ش هەر مانای خورمایە و (توو)ش بەمانای (توو) دێت. "د .كەم���ال مەزه���ەر" لەالپ���ەڕەی حەوتەم���ی كتێبی (كركوك وتوابعها حكم التاریخ و الضمیر) باس لەوە دەكات ،كە ش���ارەكە بێگومان لەالیەن خورییەكان���ەوە دروس���تكراوە ،ك���ە لەهەزارەی دووەم و یەكەم���ی ب���ەر لەزایی���ن لەكەركوك و دەوروب���ەری ژی���اون و بەش���ێكن لەرچەڵەك���ی نەت���ەوەی كورد .بەوت���ەی ئەو ،ناوی ش���ارەكە ل���ەدوو وش���ەی لێك���دراو پێكدێت ،ك���ە ئەوانیش (خور) بەمانای خوریی���ەكان و (ماتوو) بەمانای شار دێت الی ئەكەدییەكان ،بەو پێیەش ماناكەی دەبێت���ە "ش���اری خورییەكان" .ئ���ەو ناوەش تاكو كۆتایی س���ەدەی نۆزدەی���ەم بەكارهاتووە ،بەبێ ئەوەی خەڵك مانا راستەقینەكەی بزانن و پێیان واب���ووە ك���ە ئاماژەیە ب���ۆ (خورم���ا) و (توو) كە ناوچەكە پێی ناس���راو بووە ،بەاڵم دواتر خەڵكی ناوچەكە وشەیەكی تریان بۆ ناوەكە زیادكردووە، ك���ە ئەوی���ش (دوز)ە و لەزمانی توركیدا بەمانای خوێ دێت ،دواتر بەتێپەڕبوونی رۆژگار ناوەكە لەسەر زار بووە بە (تووز خورماتوو). خورمات���وو ك���ە دەكەوێت���ە باش���ووری كەركوك���ەوە 20 ،می���ل لەق���ەزای داق���وق و 80 میل لەناوەن���دی پارێزگای كەركوك���ەوە دوورە و ناوچەكەش���ی ناوچەیەك���ی نەوت���ی گرنگ���ە و پێشتریش هێڵی ش���ەمەندەفەری نێوان كەركوك و بەغداش���ی پێدا تێپەڕبووە ،كە لەالیەن رژێمی بەعسەوە لەناوبرا.
شارەكە بەگش���تی مۆركێكی كشتوكاڵی هەیە و پڕۆژەی ئ���اوی (كەركوك )1یش بەناوچەكەدا تێدەپەڕێ���ت ،ك���ە ئ���ەوەش پێگ���ەی كش���توكاڵی ناوچەك���ەی بەهێزتر كردووە ،لەگەڵ ئەوەش���دا پێگ���ەی جوگرافی خورماتوو ،كە كەوتۆتە س���ەر رێگ���ەی س���ەرەكی كەرك���وك -بەغ���دا دەكرێت ببێت���ە هۆكارێك ب���ۆ پەرەپێ���دان و بەهێزكردنی پێگ���ەی ئاب���ووری ش���ارەكە ،ب���ەاڵم ئ���ەوەی خورماتوونش���ینەكانی نیگەران كردووە ئەوەیە، كە تائێس���تا نەتوانراوە وەك پێویست سوود لەو پێگە جوگرافییە وەربگیرێت ،بەڵكو زۆر جاریش ب���ەو هۆیەوە مەترس���ی لەس���ەر دانیش���تووانی ناوچەكە دروستبووە ،تائێستا لەرێگەی سەرەكی بەغ���دا كەركوك���دا بەدەی���ان كەس رفێن���راون و كوژراون. بەپێ���ی ئام���اری س���اڵی 1970رێ���ژەی دانیش���تووانی ش���ارەكە 86هەزار و 742كەس بووە ،ك���ە 25هەزار و 81كەس���یان لەناوەندی قەزاكە و ناوەندی ش���ارۆچكەكانی دەوروبەری و 61هەزار و 661كەسیش لەگوندەكان ژیاون، بەاڵم لەئێستادا بەهۆی نەبوونی ئامارێكی ورد و دروس���تەوە ،نازانرێت ژمارەی دانیشتووانەكەی چەندە. حەس���ەن بارام ئاماژە بەوە دەدات كە رێژەی %51ی دانیش���تووانی ناوەندی قەزای خورماتوو لەنەتەوەی كوردن و رێژەكەی تریش لەتوركمان و عەرەب پێكدێن ،بەاڵم بەگش���تی لەسەر ئاستی قەزاك���ە و ناوچەكان���ی دەروبەری هاوكێش���ەكە دەگۆڕێ���ت و ع���ەرەب بەپل���ەی یەك���ەم و كورد بەپل���ەی دووەم و توركمانی���ش بەپلەی س���ێیەم دێن .ناوبراو دەڵێت "ئەو رێژەیەی دانیش���تووانی ش���ارەكە و پێكهاتەكان���ی بەب���ێ گەڕان���ەوەی هەردوو ناحیەی قادركەرەم و نەوجوڵە ،كە دوو ش���ارۆچكەی كوردنشینن ،بەاڵم ئەگەر ئەو دوو ناحیەیە گەڕێنرانەوە سەر قەزاكە ئەو كات كورد
سياسەت
بە پلەی یەكەم دێت". ئەگەرچی رژێمە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق هاوشێوەی تەواوی ناوچەكانی تری كوردستان دژایەت���ی خورماتوویان ك���ردووە ،بەاڵم زیان و قوربانییەكانی ئەو شارە لەزۆرێك لەناوچەكانی تر زیاتر بوون ،ناوچەیەكی فراوانی خورماتوو و گوندەكانی دەوروبەری بەر ش���ااڵوەكانی ئەنفال كەوت���ن و ه���ەزاران ك���ەس لەدانیش���تووانەكەی ش���ەهید كران و گوندی هۆزەكانی داودە و لەك و گل و زەنگنە بەتەواوی خاپوور كران. ل���ەرووی رۆشنبیرییش���ەوە خورمات���وو، لەراب���ردوودا رۆڵێك���ی بەرچاوی هەب���ووە ،هەر بۆیە دەبینین چەندی���ن هونەرمەندی گەورە لەو ش���ارەوە هەڵكەوت���وون ،وەكو حوس���ێن عەلی، س���ەاڵح داودە و فای���ەق داودە و ئەحم���ەدی نان���ەوا ،ك���ە لەنەت���ەوەی كوردب���وون ،لەنێ���وان توركمانەكانی ش���ارەكەش چەند هونەرمەندێكی دیار هەڵكەوتوون ،وەكو ئەكرەم توزڵ و حەمید توزڵ���و ،نازم عەب���د ،عەباس جەالل و حەس���ەن توزڵو. خورماتوو بەوتەی دانیشتووانەكەی هەمیشە یەكێك ب���ووە لەهێم���ا جوانەكان���ی پێكەوەژیانی نەتەوەكان لەتەواوی عێراقدا ،لەناو شارەكەشدا هەریەكە لەك���ورد و عەرەب و توركمان دەژین،
كە لەڕووی مەزهەبییەوە عەرەب و توركمانەكان دابەش بوونەتە س���ەر دوو بەرە ،یەكیان سوننە مەزهەب و ئەویتریشیان شیعە. لەدوومانگ���ی راب���ردوودا چەندی���ن رووداوی نەخ���وازراو و بارگ���رژی لەنێ���وان ك���ورد و توركمانی ش���ارەكە دروست بوون ،بەو هۆیەوە ژمارەیەك كەس لەهەردووال كوژران ،حەس���ەن ئەوە ناش���ارێتەوە ك���ە بەو هۆی���ەوە ژمارەیەك خێزان���ی كورد ش���ارەكەیان جێهێش���تووە ،بەاڵم جەخت لەوە دەكاتەوە كە ژمارەكە كەمە و تەنیا نزیكەی 50خێزانە. ئەمە لەكاتێكدایە لەماوەی 13ساڵی رابردوودا بەه���ۆی خراپ���ی بارودۆخی ئەمن���ی و نەبوونی خزمەتگوزارییە پێویستەكانەوە بەسەدان خێزان شارەكەیان جێهێشتووە. قەحتان ،گەنجێكی توركمانی شیعە مەزهەبە، ئ���ەو نایش���ارێتەوە ،ك���ە زۆرێ���ك لەحی���زب و الیەن���ە سیاس���ییەكان هەوڵ���دەدەن لەپێن���او بەرژوەندییەكان���ی خۆیان س���یمای پێكەوەژیان لەش���ارەكە نەهێڵن ،بەاڵم بەوتەی ئەو "سااڵنێكی زۆرە ئێمە لەم ش���ارە پێكەوە بووین ،هەرچەندە پەیوەندییەكانیشمان الواز بن ،بەاڵم پچڕانی ئەو پەیوەندییانە كارێكی ئەستەمە". لەبارەی ئەو گرژییانەی لەم دواییە لەشارەكە
روویان���دا ،ئ���ەو گەنجە دەڵێ���ت "هەندێك گەنجی خوێ���ن گەرم هەن كە كاری خراپ دەكەن ،بەاڵم ئ���ەو كارانەی���ان بەدڵنیایی���ەوە بەزیان بۆ س���ەر ئایندەی خۆیان و خەڵكی شارەكە دەشكێتەوە". ل���ەدوای 2003ب���ەردەوام بارودۆخی ئەمنی قەزاك���ە ناجێگی���ر ب���ووە و تەقین���ەوە و كاری تیرۆریس���تی تێ���دا ئەنجامدراوە .ل���ەدوای هاتنی حەشدی شەعبیشەوە بارودۆخی ئەمنی شارەكە ناجێگ���ر بووە و مەترس���ی زیاتر لەس���ەر ژیانی خەڵك���ی ك���وردی ش���ارەكە و عەرەب���ی س���وننە دروست بووە. حەس���ەن ب���ارام دەڵ���ێ "ئاش���تی كۆمەاڵیەتی خورماتوو س���ەرەڕای ملمالنێكان تێكنەچووبوو، بەاڵم ئەو گرژییانەی ئەمدواییە روویاندا كەمێك شۆڕ بووە ش���ەقام و گەیشتە ئاستی سوتاندنی ماڵ و دوكان و شەهیدبوونی چەند هاواڵتییەك، بێگومان ئاش���تی كۆمەاڵیەتی تۆزێك لەق بووە، ب���ەاڵم بەو مانایە نییە ،ك���ە نەتوانین جارێكی تر دروستی بكەینەوە ،خورماتوو شارێكی ماندووە و بەدرێژایی 85ساڵە خوێن لەجەستەی دەڕژێت، ب���ەاڵم بەو هەم���وو برین و قوربانییەوە هێش���تا دوزیی���ەكان لەبەرگریدان ،بەاڵم پێویس���تیمان بە هاوكاری جۆراوجۆری حكومەتی هەرێم و هێزە سیاسییەكانە".
ژمار ه 304
2015/12/19
9
سياسەت
راوێژ كامەران
س����عودیە كە بەه����ۆی نەوت����ە زۆرەكەیەوە یەكێكە لەكاریگەرترین واڵتانی دونیا ،دەیەوێت ل����ەرووی سەربازیش����ەوە ج����ێ پێ����ی خ����ۆی پتەوبكات ،لەو نێوەندەش����دا هاوپەیمانێتیەكی سەربازی ئیسالمی راگەیاندووە ،كە چەندین واڵتی ئاس����یایی و ئەفریقی تێدایە و ئێستاش ئ����ەم هاوپەیمانێتی����ە بۆت����ە جێگای س����ەرنجی واڵتانی دونیا. ئ����ەو هاوپەیمانێتیەی س����عودیە دروس����تی ك����ردووە لە 34واڵت پێكهاتووە ،كە بنكەكەی لە "ریاز"ی پایتەختی سعودیەیە .ئەو واڵتانەش بریتی����ن ل����ە :س����عودیە ،ئ����ەردەن ،ئیم����ارات، پاكس����تان ،بەنگالدی����ش ،توركیا ،چ����اد ،تۆگۆ، تونس ،جیبۆتی ،سەنیگال ،سۆدان ،سیرالیۆن، سۆماڵ ،گابۆن ،گینیا ،فەڵەستین ،جزر قەمەر، كۆتدیڤ����وار ،كوێ����ت ،لوبن����ان ،لیبی����ا ،ماڵدێڤ، مال����ی ،مالیزیا ،میس����ر ،مەغری����ب ،مۆریتانیا، نەیجەر ،نایجیری����ا و یەمەن .وەك بەدیاریش دەكەوێ����ت ،هەریەك����ە لە ئێ����ران و عێراق ،كە دوو واڵتی گەورەی ئیسالمی شیعەمەزهەبن، لە هاوپەیمانێتیەكەدا نین. وەك لەراگەیان����دراوی هاوپەیمانیەك����ەدا هاتووە ،ك����ە دەس����تپێكی كارەكانی����ان دانانی رێوش����وێنی گونج����اوە ب����ۆ هەماهەنگ����ی لەگ����ەڵ
واڵتانی ئاشتیخواز و الیەنە نێودەوڵەتییەكان لەپێناو گەیاندنی خزمەت بەهەوڵەكانی تایبەت بەلەناوبردن����ی تیرۆر و پاراس����تنی ئاش����تی و ئاسایشی نێودەوڵەتی. بەهێزتری����ن ئ����ەو هێزە س����ەربازیانەش كە لەنێ����و ئەم هاوپەیمانێتی����ەدان ،لە پلەی یەكەم توركیا دێ����ت ،كە لەپلەی دەیەم����ی جیهاندایە. پاش ئەویش پاكستان و دواتر میسر ،لەپلەی چوارەمیش����دا س����عودیە دێ����ت ،ك����ە بۆخ����ۆی س����ەركردایەتی هاوپەیمانێتیەكە دەكات .پاش ئەوی����ش مالیزیا و دوات����ر نێجیریا بەهێزترین ئەندامەكانی هاوپەیمانێتیەكەن. دروس����تكردنی ئ����ەم هاوپەیمانێتیەش پاش ئەوە دێت ،كە پێش����تر میس����ر پێشنیارێكی بۆ واڵتان����ی عەرەبی كردبوو ،بۆ دروس����تكردنی هێزێك����ی س����ەربازی عەرەب����ی یەكگرتوو ،كە تێیدا ئاسایش����ی نەتەوەی نیش����تمانی عەرەبی بپارێزێت. هەرچەندە كۆش����كی سپی ئەمریكا لەزاری "جۆش ئێرنست"ی وتەبێژیەوە پشتگیری خۆی بۆ ئەو هاوپەیمانێتیە دەربڕی ،بەاڵم بەش����ێك لەچاودێران����ی سیاس����ی ئەمریك����ی ئاماژەیان بەوەداوە ،كە ئەمریكا لەسەرەتادا لەپێكهێنانی هاوپەیمانێتیەكە ئاگادار نەبووە و تائێس����تاش زانیاری پێویس����تی لەس����ەر نیە .وتەبێژەكەی كۆش����كی س����پی هەرچەن����دە پش����تگیری ئەمری����كای بۆ هاوپەیمانیەك����ە دەرب����ڕی، ب����ەاڵم گوت����ی "ئەو هاوپەیمانێتییە
جێگ����ەی ئ����ەو هاوپەیمانێتیی����ە ناگرێت����ەوە، ك����ە لەالی����ەن ئەمری����كاوە دژ بەداع����ش س����ەركردایەتی دەكرێ����ت ،تایبەتی����ش نییە بۆ رووبەڕووبوون����ەوەی داع����ش ،بەڵكو بۆ ئەو گروپە توندڕەوە تیرۆرستیانەیە ،كە هەڕەشەن لەسەر ئەندامانی ئەو هاوپەیمانێتییە". هەرچ����ی ئێ����ران و عێراقیش����ە ه����ەر لەس����ەرەتاوە دژایەتی تون����دی خۆیان بۆ ئەو هاوپەیمانێتی����ە دەرب����ڕی ،بەاڵم تائێس����تا هیچ لێدوانێكی فەرمیان لەبارەوە رانەگەیاندووە و تەنها لەراگەیاندنەكانیانەوە هێرشیان كردۆتە سەر .هاوكات "حاكم زاملی" سەرۆكی لیژنەی بەرگری و ئاس����ایش لەئەنجومەنی نوێنەرانی عێ����راق بەرۆژنامەنوس����انی راگەیاندووە ،كە ئەو هاوپەیمانێتییەی لەس����عودیە دروستبووە هاوپەیمانێتییەك����ی مەزهەبیی����ە و گرێ����دراوی ئیس��ل�ام نیی����ە ،زاملی گوتویەتی "پێم س����ەیرە چۆن ئەو هاوپەیمانێتیە فەلەستینیشی تێدایە، چونكە ئەو هاوپەیمانێتییە دژایەتی ئیس����رائیل و داگیركەران����ی واڵتانی عەرەب����ی نیە ،بەڵكو خاوەندارێت����ی لەداعش و تیرۆرس����ت دەكات و ئەجێن����دای ئ����ەو خزمەتكردنی ئیس����رائیل و ئەمریكایە". كورد لە نێو هاوپەیمانێتیەكەدا لەم����اوەی راب����ردوودا مەس����عود بارزان����ی س����ەرۆكی هەرێ����م س����ەردانێكی ب����ۆ واڵتانی كەنداو كرد و لەالیەن س����عودیە و ئیماراتەوە پێش����وازیەكی گەرم����ی لێكرا، بە ش����ێكیش
هەرێمی كوردستان بۆتە بەشێك لە هاوپەیمانیە ئیسالمیەكە؟
كورد كام بەرەیە هەڵبژێرێت؟ 10ژمار ه 2015/12/19 304
سياسەت
لەچاودێران����ی سیاس����ی پێیانوای����ە گ����ەر هاوپەیمانێتیەك����ە لەس����ەر ئاس����تی جیه����ان كاریگەری نەبێت ،ئەوا لەسەر ئاستی ناوچەكە كاریگەری هەیە و كێش����ەی كوردیش یەكێكە لەدیارترین كێشەكانی ئەم ناوچەیە. "ش����ێروان شەمێرانی" چاودێری سیاسی و كادیری بااڵی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان لەب����ارەی ئامانج����ی س����ەرەكی پێكهێنان����ی هێزەكەوە بەسڤیلی گوت "ئەو هاوپەیمانیتییە لەئاس����تی جیانه����دا واتە ل����ەدەرەوەی جیهانی عەرب����ی و ئیس��ل�امی كاریگەرییەكی ئەو تۆی نابێ����ت ،بەاڵم ئەمە بەمانای ئەوە نیە كە تەنها لەیەم����ەن كارابێ����ت ،بەڵكو بەپل����ەی یەكەم بۆ سوریا دروستكراوە ،بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئ����ەو هەژمونەی ئێ����ران لەس����وریادا هەیەتی، بەتایب����ەت ب����اش هاتنی روس����یا .هەروەها بۆ چارەسەركردنێكی خۆییانەی ئەو قەیرانانەی كە سیاس����ەتی ئەمەریكا لەشۆڕشی سوریادا خولقان����دی ،ك����ە ب����وو بەهۆی دروس����تبوونی گروپە توندڕەوەكان و س����ەرهەڵدانی داعش، لەگەڵ خۆگرتنی رژێمی بەعس����ی س����وریا لە بەردەم ئەو شۆڕش����ە جەماوەرییەی بەناچار رووی چەكداری وەرگرت ،یەمەنیش بەشێكە ل����ەو بارودۆخ����ە ،چونكە س����عودیە قەناعەتی ت����ەواوی هەی����ە ،ك����ە پێویس����ت دەكات بەدەر لەهاوپەیمانیەت����ی نێودەوڵەتی ،لەس����ەر خاكی سوریادا جوڵەی هەبێت". ب����ە گوتەی ئ����ەم چاودێرە سیاس����یە كورد ناچار دەبێت لەم هاوپەیمانێتیەوە نزیك بێت، بەهۆی پێویستی زۆری بەئەمریكا .شەمێرانی گوتی "كورد بەهۆی پێویستی بەئەمەری����كا، زۆری
هەندێك ناچار دەبێت لەو هاوپەیماێتییە نزیك بێـت ،بەتایبەت بۆ كەمكردنەوە ء دەستخستنی پاڵپش����تی ناوچەك����ە دژ بەسیاس����ەتی بەغ����دا بەرامب����ەر بەك����ورد ،م����ن وا دەزان����م كە كاك مەس����عود بارزان����ی قەناعەتی ت����ەواوی هەیە ئ����ەم دەس����ەاڵتەی عێ����راق هی����چ ه����اوكاری سەربەخۆیی كورد نابێت ،بەتایبەت كە ئێران زاڵە بەسەریدا و ئێران خۆی شوناسی كوردی س����ڕیوەتەوە ،ئیتر چۆن ب����واری بەغدا دەدات هاوكاری س����ەربەخۆیی ك����ورد بێـت .ئەمەش بەوات����ای ئ����ەوە نا كە كورد بەتەواوی پش����ت لەبەرەكەی تر بكات ،بەڵكو تەنها بۆ پاراستن و بەهێزكردن����ی لەناوچەك����ەدا و س����ڕینەوەی هەر ترسێك لەالیەن عەرەبەكانەوە لەئەگەری دروس����تبوونی دەوڵەتی كوردی ،باشترە لەم بەرەیە نزیك بێ����ت ،ئەمەش دەخوازێت كورد لەناو ماڵی خۆیدا بە پشتیوانی دوو هاوپەیمانی ناوچەیی نەبێت بەدوو پارچەوە". لەبەرامبەریش����دا "مەه����دی ئەبوبەك����ر" چاودێ����ری سیاس����ی و مامۆس����تای زانس����تە سیاس����یەكان لەزانكۆی هەڵەبج����ە هەرچەندە
داوا دەكرێت لەم نێوەندەدا كورد بتوانێت بێالیەنی خۆی بپارێزێت و خۆی بەسەر هیچ كام لە میحوەرەكاندا یەكالیی نەكاتەوە
ئام����اژە ب����ەوە دەكات ،ك����ە ئێس����تا هەرێم����ی كوردس����تان بەش����ێوازێكی نارەسمی بەشێكە لەهاوپەیمانێتیەك����ە ،بەاڵم ئەو كارەش بەهەڵە دەزانێ����ت .مەه����دی ئەبوبەكر بەس����ڤیلی گوت "ئ����ەو هاوپەیمانێتیە خۆی لەخۆی����دا لەرزۆكە و س����ێ دەوڵەت����ی س����ەرەكی هاوپەیمانێتیەكە كە (توركیا و س����عودیە و قەت����ەر)ن بەئامانج و ئەجێن����دای تایبەت����ی خۆی����ان بەش����دارن. توركی����ا مەبەس����تیەتی ل����ە رێگ����ەی ئ����ەم هاوپەیمانێتی����ەوە رێگ����ری ل����ە بەكانتۆنبون����ی رۆژئاوا بكات ،هاوكات س����عودیەش دەیەوێت رێگری لەهەژمونی ش����یعە ب����كات ،قەتەریش مەبەستیەتی تۆمەتی هاوكاری تیرۆر لەسەر خ����ۆی البدات .بۆیە كورد لەم نێوەندەدا تەنها بەمەبەس����تی جێبەجێكردن����ی ئامانجەكان����ی خۆیان بەشداریی پێدەكەن ،نەك وەك ئەوەی زەمانەتی جێبەجێكردن����ی ئامانجەكانی كورد بدەن ،لەكاتێكدا ئێستا گەر بەرەسمیش نەبێت، ئەوا پارتی كە ئێس����تا ئەو سیاس����ەیتی هەرێم بەڕێوە دەبات ،چۆتە نێو هاوپەیمانێتیەكەوە". مەه����دی ئەبوبەك����ر پێیوای����ە ل����ەم دۆخەی ئێس����تای جیهان����ی تێكەوت����ووە و دوب����ارە دابەش����بووە بۆ دوو بەرە ،پێویستە هەرێم تا دەتوانێت بێالیەن بێت .ئەو گوتی "لەسەردەمی جەنگ����ی س����ارددا كۆمەڵێ����ك دەوڵەت����ی زۆر هەبوون ،كە نزیكەی 70بۆ 80واڵت دەبوون و كۆمەڵەی دەوڵەتانی بێالیەنیان راگەیاندبوو، بۆیە هەرێمی كوردستانیش دەتوانێت بێالیەنی خ����ۆی ل����ەم نێوەن����دەدا بپارێزێ����ت ،بەتایبەت لەكاتێكدا كە كورد ناتوانێت پش����ت لەهیچكام لەالیەنەكان بكات ،بەهۆی ئەوەی س����نورێكی بەرفراوانی لەگەڵ ئێران و توركیاش����دا هەیە، بۆیە باشترین چارەسەر ئەوەیە ،كە بێالیەنی خۆی لەو نێوەندەدا بپارێزێت".
ژمار ه 304
2015/12/19
11
سياسەت
دوای پەككەوتنی پێشنیارەكانی یەكێتی پێدەچێت هەڵبژاردنی پێشوەختە تەنها ڕێگەچارە بێت
"تەنها بارزانی و نەوشیروان دەتوانن هەرێم لە چەقبەستوویی دەرباز بكەن" پێشەوا محەمەد
دوای تێكچوون����ی پەیوەن����دی الیەن����ە سیاس����ییەكانی هەرێ����م و بەتایب����ەت پارت����ی و گۆڕان ،یەكێتی نیش����تیمانی بە مەبەس����تی چارەس����ەر چەند پێشنیارێكی خستە بەردەم
12ژمار ه 2015/12/19 304
ه����ەردوو الیەن����ە ناكۆكەك����ە ،ب����ەالم وەك ئەندامێكی س����ەركردایەتی ئەو حیزبە پێشتر رایگەیان����دووە ،وەاڵمەكانی ئ����ەو دوو الیەنە ئیجاب����ی نەب����وون و بەدەم پێش����نیارەكانەوە نەهات����وون .الیەنەكانی����ش س����ەبارەت بەچەقبەس����توویی دۆخی هەرێ����م بۆچوونی
جیاوازیان هەیە و زۆرینەشیان هەڵبژاردنی پێش����وەختە بەتەنه����ا رێگەی����ەك دەزان����ن بگیرێتەبەر. "فەرید ئەسەسەرد" ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی ،پێشتر رایگەیاندبوو ،گۆڕان و پارتی وەاڵمی پێش����نیارەكان داونەتەوە ،بەاڵم هیچ
سياسەت
كام لەوەاڵمەكان ئیجابی نەبوون. الی خۆش����یەوە "س����ەعدی ئەحم����ەد پیرە" ئەندام����ی مەكتەبی سیاس����یی هەمان حیزب، بە سڤیلی راگەیاند ،ئەوان هێشتا بەردەوامن لەدۆزین����ەوەی رێگەچارەی����ەك ب����ۆ ئ����ەم بارودۆخەی هەرێم و بێهیوا نابن. س����ەبارەت بەهەڵبژاردن����ی پێش����وەختیش وەك تەنها بژاردەی بەردەم الیەنەكان ،پیرە گوتی "هەڵبژاردنی پێش����وەختیش وەك هەر بژاردەیەك����ی تر وایە و لەبەردەم الیەنەكانە، بەاڵم بەبڕوای من كوردستان لەم بارودۆخە پڕ قەیرانەدا دووچ����اری هەڵبژاردن نەكەین، بەڵكو تا كۆتایی هاتنی ئەم خولەی پەرلەمان و حكوم����ەت رێگەچارەی����ەك بدۆزینەوە ،كە بارودۆخەكە ئاسایی بكاتەوە. زیات����ر ل����ەدوو مانگە ،بەه����ۆی تێكچوونی پەیوەندییەكانی پارت����ی و گۆڕان ،حكومەتی هەرێم و پەرلەمانی كوردس����تان لەقەیراندان و تائێس����تاش بارودۆخەك����ە گۆڕانكاری����ان بەخۆیانەوە نەبینیوە. س����ەلیم كۆی����ی ،ئەندام����ی س����ەركردایەتی
كۆمەڵ����ی ئیس��ل�امی ،ئاماژەی ب����ۆ ئەوە كرد، یەكێت����ی ل����ەو كۆبوونەوەی����ەدا ك����ە هەفتەی راب����ردوو ئەنجامیان����دا ،پێی����ان راگەیاندوون گ����ۆڕان و پارت����ی بەدەم پێش����نیارەكانیانەوە نەهاتوون .ئەو گوتی "لەگەڵ یەكێتی جەختمان لەوە ك����ردەوە ،كە پێویس����تە رێگەچارەیەك هەر هەبێت تا گۆڕان و پارتی پێی رازی بن و بارودۆخ����ی هەرێم لەم چەقبەس����تووییەی ئێستای دەرچێت". س����ەركردایەتییەكەی كۆم����ەڵ پێش����ی واب����وو ،هەرچەن����دە هەڵبژاردنی پێش����وەخت چارەس����ەری بارودۆخ����ی هەرێ����م ن����اكات، بەاڵم پێدراوە واقیعییەكان ئەوەمان پێدەڵێت ب����ەرەو هەڵبژاردن����ی پێش����وەخت دەچی����ن. باس����ی ل����ەوەش ك����رد ،پێویس����تە هەریەك����ە لەپارت����ی و گۆڕان نەرم����ی بنوێنن و لەمەرج و داكارییەكانی����ان ك����ەم بكەن����ەوە بۆ ئەوەی حكومەت و پەرلەمان بچنەوە سەر رێچكەی كاری یاسایی خۆیان. هەرچ����ی پارت����ی و بزووتن����ەوەی گۆڕانن بۆچوون����ی جیاوازیان هەی����ە و هەریەكەیان بەجۆرێ����ك ئاس����اییكردنەوەی بارودۆخ����ی كوردستان دەبینن. "ئومێد خۆش����ناو" س����ەرۆكی فراكسیۆنی پارت����ی لەپەرلەمانی كوردس����تان ،پێیوایە بۆ ئاس����اییكردنەوەی پەرلەم����ان و بارودۆخ����ی كوردس����تان ،رێككەوتنێك����ی ن����وێ لەنێ����وان الیەن����ەكان و بەتایب����ەت گ����ۆڕان و پارت����ی پێویس����تە .ئ����ەو گوت����ی "ئێم����ە ه����ەر زووش رامانگەیاندووە ،مەرجمان لەگەڵ گۆڕان نییە بۆ دانیش����تن ،بەاڵم نامانەوێت لەگەڵ گۆڕان دانیش����ین و باس����ی رابردوو بكەی����ن ،بەڵكو دەمانەوێ����ت دابنیش����ین و رێككەوتن����ی نوێ بكەین". س����ەبارەت بە هەڵبژاردنی پێش����وەختیش، خۆش����ناو گوت����ی "یەكێك����ە لەئەگەرەكان����ی ب����ەردەم الیەنەكان����ە ،پارتیش ئام����ادەی هەر هەڵبژاردنێك����ە ،ك����ە لەكوردس����تان ئەنج����ام بدرێت". ب����ەاڵم بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان پێیوای����ە، بارودۆخەك����ە ئاس����اییكردنەوەی ئاس����اییكردنەوەی پەرلەم����ان و حكومەتە بۆ پێ����ش 12ـ����ی مانگی " .10رەئوف عوس����مان، س����ەرۆكی جڤاتی نیش����تیمانی بزووتنەوەی گ����ۆڕان ،ئام����اژەی بۆ ئ����ەوە ك����رد ،ناتوانین ب����اس لەباش����بوونی پەیوەن����دی بكەین ،بەبێ ئاس����اییكردنەوەی پەرلەم����ان و حكوم����ەت. گوتیش����ی "ئاس����اییكردنەوە كوردس����تان و ئاڵۆزی پەیوەندییە سیاس����ییەكانی الیەنەكان
بەپێش����نیار و هات����ن و چوون نابێ����ت ،بەڵكو گەڕانەوەی دۆخی حكومەت و پەرلەمانە بۆ پێش 12ـی مانگی ."10 جەختی لەوەش كردەوە ،ئەگەر ئەو كارە ك����را ،ئ����ەوا دەكرێ����ت الیەنەكان دابنیش����ن و پارتی و گۆڕانیش گفتوگۆیان هەبێت. وەك ل����ە راگەیاندنەكان����دا باڵوكرای����ەوە، پێنش����یارەكانی یەكێتی بۆ پارت����ی و گۆڕان، خ����ۆی لەئاس����اییكردنەوەی حكوم����ەت و پەرلەماندا دەبینیەوە وەك هەنگاوی سەرەتا و دواتری����ش گۆڕین����ی س����ەرۆكی پەرلەمان لەالیەن گۆڕانەوە ،بەاڵم وەك یەكێتی دەڵێت، نە پارتی ب����ە گەڕانەوەی دۆخی پەرلەمان و حكوم����ەت ڕازی ب����ووە بۆ پێ����ش دوو مانگ بەر لەئێس����تا ،نە گۆڕان بە گۆڕینی یوس����ف محەمەد ڕازی بووە. بە بڕوای رۆژنامەنووس����ان و چاودێرانی سیاس����یش ،بارودۆخەكە پێویس����تی بەهاتنە سەرخەتی نەوش����یروان مستەفا و مەسعود بارزانی هەیە ،تا دۆخەكە لەچەقبەس����توویی دەرباز بكەن. "خەڵ����ەف غەف����وور" رۆژنامەن����ووس، لەوتارێكیدا بەناونیش����انی "كاتی گەڕانەوەی بارزانی و نەوشیروان مستەفا هاتووە" ،باس لەوە دەكات ،كێشەكە كە بەدیاریكراوی گۆڕان و پارت����ی تێیدا بوونەتە ت����ەرەف ،كارەكتەرە سیاس����ییە بڕیاربەدەس����تەكانی غائیب����ن، نەوش����یروان مس����تەفا كە یەكەم و دواقس����ە لەناو بزووتنەوەی گۆڕان هەر خۆی دەیكات، لەگ����ەڵ مەس����عود بارزان����ی كە لەنێ����و پارتی كەس توانای رەتكردنەوەی بڕیارەكانی نییە. دەشڵێت "گەڕانەوەی بارزانی و نەوشیروان مس����تەفا ئێس����تا لەهەموو كات پێویس����تترە، ئ����ەم كێش����ەیە بەرئەنجام����ی خەون����ی دوو س����ەركردەیە ،هەرچی بارزانییە دەیەوێت لە لوتكەی دەسەاڵت بێت تا وەدیهێنانی خەونە گەورەك����ەی ،ئ����ەوی دووەمیش����ان خەون����ی سیستمی پەرلەمانی و بەدامەزراوەییكردنی واڵتی هەیە". پێش����ی وای����ە ،گەڕان����ەوەی بارزان����ی و نەوشیروان مستەفا دەرگای چارەسەركردنی كێشەكان دەكاتەوە. ل����ەدوای تێكچوون����ی پەیوەندییەكان����ی پارت����ی و گۆڕان و رێگریكردن لەس����ەرۆكی پەرلەم����ان و ناردن����ەوەی وەزیرەكان����ی حكومەت ،بارودۆخی كوردستان دووچاری چەقبەستوویی بووە و تائێستاش روون نییە ئاخۆ ئاڕاس����تەی پەیوەندییەكان بەرەو كوێ دەڕۆن.
ژمار ه 304
2015/12/19
13
سياسەت
بەهۆی هەوڵدانیان بۆ دروستكردنی هێزی چەكدار
ناڕەزایەتییەكان لەناو گۆڕاندا پەرە دەستێنن پێشەوا محەمەد
گۆڕان����دا، بزووتن����ەوەی لەن����او ناڕەزایەتییەكان س����ەبارەت بەهەوڵەكان بۆ دروس����تكردنی هێزی چەكدار بەردەوامن و هەر تەنها لەناو جڤاتی نیش����تیمانیدا نەماون، بەڵك����و ژمارەیەكی بەرچاو لەكادیر و ئەندام بازنەكانیان لەناوچە جیاوازەكانی كوردستان دەنگ����ی ناڕەزایەتیان بەرزكردۆتەوە و دژی
14ژمار ه 2015/12/19 304
ئەو بڕیارەن. "س����ەردار ئەحم����ەد" كاندی����دی پێش����ووی گ����ۆڕان بۆ ئەنجومەنی پارێزگای س����لێمانی، ب����ە س����ڤیلی راگەیاند ،ئ����ەوان وەك كادیر و ئەندامی بزووتنەوەی گ����ۆڕان لەو بڕیارەی بەش����ێك لەهەڵس����وڕاوەكانیان نیگەران����ن و ئ����ەو ناڕەزایەتیانەش����یان گەیاندۆت����ە جڤاتی نیشتیمانی. س����ەردار كە دانیشتووی ش����اری رانیەیە
و ه����اوكات مامۆس����تایە ،گوت����ی "ئێم����ە ك����ە نەوەیەك����ی نوێی����ن و دەمانەوێ����ت لەرێگەی گۆڕانەوە كاری سیاس����یی بكەین ،خەونمان ئەوەب����وو جۆرێك����ی ت����ری سیاس����ەت تاقی بكەینەوە ،كە وێنەی تفەنگ و دەنگی گوللەی تێ����دا نەبێت ،ئەگەر هێزی چەكدار دروس����ت بكرێ����ت ،ئەوا ئ����ەو خەونە لەگ����ۆڕ دەنرێت". گوتیش����ی "گەنج����ان و خەڵك����ی كوردس����تان ل����ەكاری سیاس����ی دووركەوتبوون����ەوە ،ت����ا
سياسەت
هاتنی بزووتنەوەی گۆڕان ،ئەگەر گۆڕانیش ببێتەوە بەكۆپییەكی ت����ری یەكێتی و پارتی، ئەوا بێگومان گەنجان و ئەوانەی دەیانەوێت لەرێگەی گۆڕانەوە نموونەیەكی تر پێشكەش بكەن ،بێهیوا دەبن". بزووتنەوەی گۆڕان ،كە هەر لەسەرەتای دامەزراندنیەوە لەس����اڵی ()2009ـەوە ،خۆی وەك حیزبێك����ی مەدەنی و بێچەك ناس����اند، ك����ە ب����اوەڕی بەخەبات����ی مەدەن����ی هەی����ە و لەكۆنگرەكەشیاندا ئەوەیان پەسەند كردووە. ب����ەاڵم هەفتەكان����ی رابردوو ،لەالی����ەن چەند كادیر و هەڵسوڕاوێكی دیاری بزووتنەوەی گۆڕانەوە پێش����نیازی دروس����تكردنی هێزی چەك����دار باس����كرا ،ئەم����ەش دەنگدان����ەوەی لەن����او خ����ودی بزووتنەوەك����ە و دەرەوەیدا لێكەوتەوە. ب����ە ب����ڕوای "ش����وانە عوس����مان" یەكێ����ك لەهەڵس����وڕاوە گەنجەكانی گۆڕان لەش����اری س����لێمانی ،بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان ئەوكات����ە مەرگ����ی سیاس����یی خ����ۆی رادەگەیەنێت ،كە هێ����زی چەكدار دروس����ت بكات .ئ����ەو گوتی "بەبۆن����ەی ش����ەڕی ناوخ����ۆ و ئ����ەو هەموو نەهامەتیەی بەس����ەر ك����وردا هاتووە بەهۆی
جەنگەكانەوە ،خەڵكی بێزار بوون لەچەكدار و حیزبێ����ك ك����ە چەك����داری هەبێ����ت ،بۆی����ە بەشێكی ئەو پاڵپشتییە جەماوەرییە فراوانەی لەگ����ۆڕان دەكرێ����ت ،بەه����ۆی هەڵبژاردن����ی خەباتە مەدەنییەكەیەوەیە". ئەو هەڵسوڕاوە گەنجەی گۆڕان ئەوەشی ئاش����كرا كرد ،ئەوان لەناو كادیر و خەڵكدان و هەستیان بەوە كردووە كە خەڵكێكی زۆر ل����ە ئەن����دام بازنەكانیان و دەنگدەرانیش����یان بەو بڕیارە لەگەڵ گۆڕان س����اردبوونەتەوە. زیاتر گوتیش����ی "ئەگەر بزووتنەوەی گۆڕان بڕیاری جەریئانە نەدات و ئەو قسەوباسانە بەتەواوەت����ی كۆتای����ی پێنەهێنێ����ت ،ئ����ەوا لەهەڵبژاردنەكان����ی داهات����وودا و بەتایب����ەت لەشاری س����لێمانی ،گۆڕان مەرگی سیاسیی خۆی دەبینێت". هەفتەی رابردوو ،شۆڕش حاجی ،گوتەبێژی بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان ،لەراگەیاندراوێك����دا پابەندی گۆڕانی بەخەباتی مەدەنی دووپات كردەوە و ئاشكرای كرد ،كە پێویستە هێزی چەكدار لەكوردستان یەكبخرێت ،بەاڵم هیچ ئاماژەیەكی راس����تەوخۆی بۆ رەتكردنەوەی دروستكردنی هێزی چەكدار تێدا نەبوو.
پێش����تریش "عەدنان عوسمان" یەكێك لەو هەڵس����وڕاوانەی پرسی دروستكردنی هێزی چەك����داری ب����ۆ گ����ۆڕان وروژاند ،بەس����ڤیلی راگەیاندب����وو ،گۆڕان لەس����ەر كار و خەباتی مەدەن����ی خ����ۆی ب����ەردەوام دەبێ����ت و ئ����ەو هێزەش بۆ پاڵپشتیكردنی خەباتە مەدەنیەكە دەبێت. جگ����ە لەئەندام و كادرانی ن����او بازنەكانی گ����ۆڕان ،لەن����او س����ەركردایەتی و جڤات����ی نیشتیمانی گۆڕانیشدا بۆچوونی جیاواز هەیە و ئەوانەی لەگەڵ ئەو پرس����ە نین ،ئاشكرای دەكەن ،كە نایانەوێت هیچ قسەیەك بكەن تا گەڕانەوەی نەوش����یروان مستەفا ،رێكخەری گش����تی بزووتنەوەك����ە ،ك����ە م����اوەی چەن����د مانگێكە لەدەرەوەی واڵتە. الی خۆش����ییەوە ،باژێروان����ی س����لێمانی بزووتن����ەوەی گۆڕان ئاش����كرای دەكات ئەو پرس����ە ڕای جی����اوازی دروس����ت ك����ردووە، بەاڵم پێیوا نییە نیگەرانی و ساردبوونەوەی ئەن����دام و كادیران����ی گۆڕان����ی لێكەوتبێتەوە. لەوبارەی����ەوە "ئاس����ۆ مەحم����ود" باژێروانی س����لێمانی بزوتنەوەی گۆڕان ،بەسڤیلی گوت "پرس����ی دروس����تكردنی هێزی چەكدار وەك هەر پرسێكی تر جارێ پێشنیارێكە و كراوە، بەاڵم پەس����ەندكردنی پێویس����تی بە كۆنگرە هەیە و هەروا بە بڕیارێكی س����ادە جێبەجێ ناكرێت". س����ەبارەت بە ناڕەزایەتی و بێهیوابوونی كادیرەكانیش����یان ،مەحمود گوتی "ئەو پرسە وەك چۆن بۆچوونی جیاوازی لەناو جڤاتدا دروس����ت كردووە ،لەسەر ئاس����تی كادیر و بازنەكانی����ش ئەو بۆچوون����ە جیاوازانە هەن، ب����ەاڵم هی����چ كام ل����ەو بۆچوون����ە جیاوازانە نەبوونەت����ە ه����ۆكاری بێهیوای����ی كادرەكانی گ����ۆڕان ،چونك����ە گۆڕان نە هێ����زی هێناوەتە س����ەر كوردس����تان نە ش����ەڕی ناوخۆش����ی هەڵگیرس����اندووە ت����ا كادی����ر و ئەندامەكانی لەگۆڕان دووربكەونەوە". بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان هەر لەس����ەرەتای دروس����تبوونییەوە ب����ە س����ەركردایەتی نەوشیروان مستەفا ،ئااڵی حیزبێكی مەدەنی و خەباتی پەرلەمانی و مەدەنی هەڵكردبوو، ب����ەاڵم لەئێس����تادا بەه����ۆی پێش����نیاری دروس����تكردنی هێزەوە نیش����انەی پرسیاری لەس����ەر خ����ۆی و بانگەش����ەكانی دروس����ت ك����ردووە .وەك چاودێران����ی سیاس����یش باس����ی لێوە دەكەن ،پێدەچێ����ت گۆڕان باجی وروژاندن����ی ئ����ەو پرس����ە لەهەڵبژاردنەكاندا بداتەوە.
ژمار ه 304
2015/12/19
15
سياسەت
كۆنگرەی ئاشتی نیشتمانی سەرەتایەك بۆ حیواری نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان بەشی سیاسەت هەرێم���ی كوردس���تان ل���ەدوای تەنگ���ژە سیاسییەكەی مانگەكانی پێشوو ،قۆناغی پاش- تەنگژەدا بەس���ەردەبات .قۆناغ���ی پاش-تەنگژە هەمیش���ە دوو حاڵەت���ی ب���ەدوا دادێ���ت :یەكەم، زەمینەس���ازی بۆ چارەس���ەركردنی تەنگژەكە، دووەم ،سەرهەڵدانەوەی خولێكی تری تەنگژە. ئێس���تا ئەگەر س���ەرنجی هەرێمی كوردس���تان بدەین دەبینین ،كە سەرەتا تەنگژەیەكی سیاسی لەمەڕ یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان س���ەریهەڵدا .پاش���ان ئەم تەنگژەی���ە گرژییەكی میدیای���ی و دواتریش كۆمەاڵیەت���ی لێكەوتەوە، كە ناوچەكانی س���لێمانی ،هەڵەبجە و گەرمیانی تەنییەوە .ئەمەش بووە هۆی تێكچونی ئارامی و نەزمی گش���تی .لەمەشەوە گرژییە سیاسییەكان بەلوتكە گەیشتن و سەرەنجام بارگرژیی نێوان چەند الیەنێكی لێكەوتەوە. ئێس���تا بارگرژییەكە خاوبۆتەوە .س���ەرۆكی پەرلەم���ان و وەزیرەكان���ی بزووتنەوەی گۆڕان لەن���او دەس���ەاڵت و حكوم���ەت وەدەرن���راون. لەرووی میدیاییەوە تائێستاش گرژییەك لەنێوان پارت���ی و گۆڕان ماوە .گفتوگۆ و دانوس���تانێكی دووقۆڵی لەنێوان الیەنەكان هەیە ،بەاڵم تائێستا هێش���تا پەیوەندییەكانی نێوان دوو جەمسەری س���ەرەكی ئەم تەنگژەی���ە چارەس���ەرنەكراون، ك���ە پارت���ی و گۆڕان���ن .لەگ���ەڵ ئ���ەوەی پێ���ش ماوەی���ەك "ناوەن���دی مێ���ری" كۆبونەوەیەك���ی ئەوتۆی بۆ زەمینەس���ازیكردن بۆ رەواندنەوەی ئ���ەم بارگرژییە هێنایەئاراوە ،بەاڵم تائێس���تاش هەنگاوێ���ك ب���ۆ ئاساییس���ازی پەیوەندیی���ەكان نەهاتۆتە كایەوە .لێرەش���دا پرسیارەكە ئەوەیە: ئای���ا لەدۆخێك���ی وادا ب���ۆ ئاس���اییكردنەوەی پەیوەندییە كوردستانییەكان چی بكرێ باشە؟ گفتوگۆی نەتەوەیی :فەلسەفەی كۆنگرەی ئاشتی نیشتمانی گفتوگۆی نەتەوەیی لەفەرهەنگی سیاس���ییدا بەو گفتوگۆیە دەگوترێ ،كە لەچوارچێوەیەكی
16ژمار ه 2015/12/19 304
نەتەوەی���ی وات���ە لەن���او ی���ەك دەوڵەت���دا ب���ۆ چارەس���ەركردنی گرف���ت لەنێ���وان الیەن���ە سەرەكییەكانی كێشە و تەنگژە ناوخۆییەكاندا دێتەكای���ەوە .ئامانج لەدەس���پێكردنی دیالۆگی نەتەوەیی دەس���تەبەركردنی دۆخێكی گونجاو ب���ۆ قۆناغی پاش-قەیرانە بۆ ئەوەی گرێكوێرە دەروون���ی و سیاس���ییەكان بڕەوێنرێن���ەوە و الیەنە دژبەیەكەكان پێكەوە قسەبكەن .ئەمەش ئ���ەو ئامانجە س���تراتیژییە لەخۆدەگ���رێ ،تاكو لەرێی گفتوگۆیەكی نیش���تمانییەوە كۆتایی بەو بارگرژییە بهێنرێ ،كە بۆتە هۆی وەس���تاندنی جومگەكان���ی كاری هاوبەش���ی نەتەوەی���ی. هەروەه���ا ب���ۆ جێهێش���تنی ئ���ەو تەنگژەیەی���ە، ك���ە دۆخێك���ی نائاس���ایی لەپەیوەندی���ی گروپە سیاس���ییەكاندا هێناوەتەكای���ەوە .ئەم���ەش بەگش���تی بەئامانج���ی رێكخس���تنەوەی پەیوەندییە نیش���تمانییەكان دەستەبەر دەبێت، ك���ە س���ەرەنجام ،ئامانجەك���ەی خزمەتك���ردن بەئاسایشی نیشتمانی و بەرژەوەندی گشتییە. گفتوگۆی نیش���تمانی لەواڵتان بەمیكانیزم و شێوازی جۆربەجۆر پیادە دەكرێت .لەمەشەوە گەلێك مۆدێلی جۆربەجۆر هەن ،كە لەواڵتانی جیهان���دا پەیڕەكراون .بۆ نمونە لەگەلێك واڵت حیواری نیش���تمانی بەناوی "كۆنگرەی ئاشتی نیش���تمانی" بەڕێوەچووە .لەهەندێك واڵتیشدا حیواری نیش���تمانی بەناوی "كۆنگرەی نەجاتی میللی" بەڕێوەدەچێت .كۆنگرەی ئینقازی میللی هاوشێوەی كۆنگرەی ئاشتی نیشتمانییە ،بەاڵم تۆزێك لەن���اوەرۆك و ئالیەتەكانی كاركردنیدا جی���اوازی هەی���ە .رەنگبێ كۆنگ���رەی ئینقازی میلل���ی زۆرتر بۆ حاڵەتە ترس���ناكەكان بێ ،كە بەخێرایی و بەپەلە پێویست بەوە هەیە گروپە سیاسی و سەربازییە سەرەكییەكان هەڵوێستی خۆی���ان لەمەڕ پێش���هاتەكان یەكالییبكەنەوە و بەیەك پرۆژەی هاوبەش بەرەنگاری تەنگژەكە ببنەوە .ئەمە لەكاتێكدایە كۆنگرەی ئاشتەوایی نیش���تمانی زیاتر بۆ لێ���ك كۆكردنەوەی الیەنە نەیارەكانە ،بۆ ئەوەی لەكەش���ێكی دۆس���تانەدا
كێشەكانی نێوانیان وەبەر باسوخواس بخەن. لەگەلێ���ك واڵت���ی جیهانیش گەلێ���ك مۆدیڵی جیاجی���ا ب���ۆ چارەس���ەركردنی تەنگ���ژە ناوخۆییەكان دەگیرێتەبەر .لەمەڕ سازوكاری ناوبژیوایی ئەم گفتوگۆ نیشتمانییەدا لەواڵتانی جیه���ان جی���اوازی هەی���ە .لەهەندێ���ك واڵت راس���تەخۆ گروپ���ە نەیارەكان خۆی���ان پێكەوە گفتوگ���ۆ دەس���پێدەكەن ،بێئەوەی پێویس���تیان بەناوبژیوان���ی الیەنی س���ێیەمی ناوخۆیی یان دەرەك���ی هەبێ���ت .لەهەندێك واڵتی���ش گروپە نەیارەكان چیتر هیچ كەرەستەیەكی پەیوەندی هاوبەش���یان لەنێواندا نامێنێ ،بۆیە پێویستیان بەالیەنی س���ێیەم هەیە ،كە پرۆسەی تەوسیت یاخود ناوبژیوانی لەنێوانیان���دا بهێنێتەكایەوە. الیەنی سێیەمیش هەندێك جار الیەنی دەرەكین و هەندێ���ك ج���ار الیەن���ی ناوخۆی���ی .ئەگ���ەر ئاس���تی تەنگژەك���ە زۆر گ���ەورە و خوێن���اوی ب���ێ و رەهەن���دی ئیقلیم���ی و س���ەروئیقلیمیش بجوڵێن���ێ ،ئەوس���ا ناوبژیوان���ە بیانییەكان ئەم حی���وارە دەڕەخس���ێنن .لەحاڵەت���ی س���وكتردا ئەوە ناوبژیوان���ە ناوخۆی���ی و نەتەوەییەكانن
سياسەت
ئەگەر گفتوگۆی نیشتمانی دەسپێنەكرێ، ئەگەری ئەوە هەیە ئەم تەنگژە ناوخۆییە بەتەنگژە و بلۆكبەندی هەرێمییەوە پەیوەست ببێت
نێواگیری دەسپێدەكەن. ئێس���تا دەپرس���ین :ئ���ەی ب���ۆ ئ���ەو تەنگژە سیاس���ییەی هەرێمی كوردس���تان چ مۆدێلێك لەگفتوگۆی نیشتمانی پێویستە؟ مۆدێلی كوردستان :كۆنگرەی ئاشتەوایی نیشتمانی لەهەرێمی كوردستان كێشەیەك لەنێوان پێنج گروپە سیاسییە پەرلەمانییەكەدا هەیە .لەالیەك چوار گ���روپ هەبوون و ل���ەالی بەرامبەریش ی���ەك گروپ���ی س���ەرەكی .دوات���ر تەنگژەك���ە لەنێوان دوو جەمس���ەری سیاس���یدا چڕبۆوە، ك���ە ئ���ەم دوو جەمس���ەرەش پارت���ی و گۆڕان بوون ،كەهەریەكەیان لەمس���ەر و لەوس���ەری جەمسەرەكە ش���وێنیان گرتووە .ئێستا پێگەی یەكێت���ی ،یەكگرت���ووی ئیس�ل�امی و كۆمەڵ���ی ئیس�ل�امی كوردس���تان ل���ەدوای دەركەوتن���ی تەنگژەكەوە گۆڕانی بەس���ەردا هاتووە .پێشتر هەر چوار الیەنەكە بەیەك دەنگ رووبەڕووی پارت���ی دەبوون���ەوە و دەیانەویس���ت ناچاری بكەن لەگەلێك پێگە و خواس���تی خۆی پاشگەز ببێتەوە .كاتێك تەنگژەكە ناوچەكانی سلێمانی،
هەڵەبج���ە و گەرمیانی گرت���ەوە و بارەگاكانی پارتی بوون���ە ئامانجی پەالماردەران ،ئەوس���ا بەرەب���ەرە هاوس���ەنگییەكە گۆڕانی بەس���ەردا هات. ئەمج���ار یەكێت���ی ،یەكگرت���و و كۆم���ەڵ لەنێوان هەردوو جەمس���ەرەكەدا دابەشبوون. یەكگرت���وو زیات���ر لەس���ەری ئەو جەمس���ەرە نزیكبۆوە ك���ە پارتی لێیە .كۆمەڵیش زیاتر لەو جەمس���ەرە نزیكە ،ك���ە گۆڕانی لێی���ە .هەرچی یەكێتی���ە دەی���ەوێ خۆی بكات ب���ە ناوبژیوانی ناوخۆیی سەرەكی ،بەاڵم پێگەی یەكێتی خۆی بەس���ەر دوو مەڵبەن���دی هەولێر و س���لێمانیدا دابەش���بووە .مەكتەب���ی سیاس���ی هەولێ���ری یەكێت���ی زیات���ر لەپارت���ی و مەكتبی سیاس���ی یەكێتی لەسلێمانی زیاتر لەگۆڕان نزیكە .لەبەر ئەم هاوكێش���ەیە دۆخی گروپە ناوخۆییەكانی هەرێم���ی كوردس���تان دۆخێك���ی پارچەبووی دابەشبووە .نوكی جەمس���ەرەكان چ گۆڕان و چ پارت���ی پێش���مەرجیان بۆ كۆبون���ەوە لەگەڵ یەكتر هەیە و هێشتا كەشێكی لەبار بۆ پێكەوە گفتوگۆكردن نەهاتۆتە ئاراوە.
ئەنج���ام :هەڕەش���ەكە ئەوەی���ە ئەگ���ەر گفتوگ���ۆی نیش���تمانی دەس���پێنەكرێ ،ئ���ەوە ئەگ���ەری ئ���ەوە هەیە ئ���ەم تەنگ���ژە ناوخۆییە بەتەنگژە و بلۆكبەندی هەرێمییەوە پەیوەس���ت ببێ���ت .بەپێ���ی بۆچون���ی پس���پۆڕانی سیاس���ی پێویس���تە بەچەن���د هەنگاوێ���ك پەیوەندیی���ە كوردستانییەكان ئاسایی بكرێنەوە. هەنگاوی یەكەم ،سەرەتا پێویستە ناوبژیوانە ناوخۆییەكان لەنێوان پارتی وگۆڕاندا دەس���ت بەناوبژیوانی بكەن. هەن���گاوی دووەم ،پێویس���تە كاری ناوبژیوان���ە ناوخۆییەكان ب���ەكاری ناوبژیوانە دەرەكییەكان���ەوە ببەس���رێتەوە ،ب���ۆ نمون���ە الیەن���ی وەك ویالیەتە یەكگرتووەكان ،یەكێتی ئەوروپ���ا ،یاخ���ود دەزگاكانی س���ەربە نەتەوە یەكگرت���ووەكان ،دیس���ان ئ���ەم ناوبژیوانی���ە ناوخۆییە تۆكمەتر بكەن. هەنگاوی س���ێیەم ،پێویس���تە س���ەرۆكایەتی هەرێمی كوردس���تان راس���تەوخۆ هەنگاو بنێ و بەچاودێری دیوانی س���ەرۆكایەتیی هەرێمی كوردس���تان بڕی���ار لەدەس���پێكردنی گفتوگۆی نیش���تمانی لەنێ���وان الیەن���ە سیاس���ییەكانی كوردستاندا بدات. هەنگاوی چوارەم ،ئ���ەم هەنگاوە بەفەرمی بەن���اوی "كۆنگ���رەی ئاش���تەوایی نیش���تمانی" یاخ���ود كۆنگ���رەی ئاش���تەوایی كوردس���تانی ب���ۆ یەكخس���تنەوەی هێ���زە كوردس���تانییەكان دەس���پێبكرێ و پۆشش���ی راگەیاندنی وەسەر بخرێ���ت ،ب���ۆ ئ���ەوەی دواج���ار بەچاودێ���ری ناوبژیوان���ە ناوخۆیی���ەكان ،ناوبژیوان���ە بیانییەكان ،رایگش���تی و دەزگاكانی راگەیاندن و بەپشتبەس���تن بەزەمانات���ی گرنگ پەیمانێكی نیشتمانی تێدا واژۆ بكرێت .ئەمە دەشێ بكرێ ب���ۆ پێش���زەمینە ب���ۆ گفتوگۆیەك���ی نەتەوەیی كوردس���تانی لەنێ���وان هەم���وو پارچەكان���ی كوردستان.
ژمار ه 304
2015/12/19
17
سياسەت
ركابەریی هەرێمیی و پرۆژەی پێكەوەبەستنەوەی كانتۆنەكانی كۆبانی و عەفرین ئەمریكا لەسەر تاڵێكی باریك سیاسەت دەكات ،نە دەیەوێ توركیا توڕە بكات و نە دەشیەوێ "ی.پ.گ" زیاتر لەوە بكەوێتە باوەشی ئەسەد و ئێران و روسیاوە
18ژمار ه 2015/12/19 304
سياسەت
بەشی سیاسەت
ماوەی����ەك پێ����ش ئێس����تا "ئەنس����تیتۆی واشنتۆن" كە بۆ توێژینەوەكان تەرخانكراوە، راپۆرتێك����ی گەلێ����ك گرنگ����ی س����ەبارەت بەپێگەی ناوچە كوردستانییەكانی سوریا باڵوكردەوە .بەپێی ئەم راپۆرتە جەنگێكی گەورە لەس����ەر خ����اك لەناوچەكانی نێوان كۆبانی–عەفرین بەڕێوەی����ە .ئەم ناوچەیە هەر لەجەرابلۆسەوە تاكو مارع و ئەعزاز دەگرێتەوە .ئەم زۆنە هاوشێوەی موسڵ، وەنەبێ تەنها رەهەن����دی ناوخۆیی هەبێ، بەڵكو رەهەندی هەرێمی و سەروهەرێمیشی هەیە .ئا لەبەرئەمە مەس����ەلەكە لەهەردوو حاڵەتەك����ەدا پەیوەن����دی بەچارەنوس����ی س����تراتیژی لەحەل����ەب و موس����ڵ هەی����ە. لەباك����ووری حەلەبیش كورد بااڵدەس����تە، لەباكووری موس����ڵیش كورد سەردەستە. ب����ەاڵم ئ����ەوەی بەگرفت����ی س����تراتیژی بۆ ك����ورد دەزان����رێ ،بریتییە ل����ەو كەلەبەرە س����تراتیژییەی لەنێوان ناوچەكانی كۆبانی و عەفرین����دا هەیە .ئەم راپۆتە پتر باس����ی پێگەی كورد و یەكینەكانی پاراستنی گەل دەكات و ئام����اژە بە نەبەردەكانی ئایندەی
نزیك لەسەر ئەم بەشە لەخاك دەكات. پرسەكە ئەوەیە ،گیرفانێكی نەخوازراو هەردوو كانتۆنی كۆبانی و عەفرینی لەیەك دابڕیوە .ئەم س����ەد كیلۆمەتەرە هەر ئێستا لەنێوان چەند هێزێكی جۆربەجۆردا لەت- لەت بووە .لەب����ەری فوراتەوە یەكینەكانی پاراس����تنی گ����ەل وات����ە "ی.پ.گ" تادێ����ت س����نورەكانی خ����ۆی ب����ەرەو جەرابل����ۆس بەرف����راوان دەكات .لەب����ەری ناوەڕاس����ت داعش دەس����ەاڵتی بەس����ەر س����نورەكانی جەرابلۆس����دا دەش����كێ و تائێستاش تەنها ئ����ەو 15كیلۆمەترە س����نوری هاوبەش����ی لەگ����ەڵ توركی����ا م����اوە ،ك����ە س����نورەكانی خەالفەت بەجیهانی دەرەوە دەبەستێتەوە. لەكەرتی خۆرئاوای ئەم ناوچەیەش هێزی شۆڕش����گێران هەن ،كە بەزۆری لەگروپە چەكدارییەكان����ی س����ەربە "س����وپای ئازاد" و بەش����ێوەیەكی كەمتریش س����وپای فەتح (هێزی هاوبەشی ئەحراری شام و بەرەی نوسرە) پێكدێت. لەكەرت����ی باش����ووری ئ����ەم ناوچەی����ە هێزەكانی س����ەربە سوپای س����وریا هەن، ك����ە لەتەنیش����تی ئەمانەش����دا هێزەكان����ی حیزبوڵ��ڵ�ای لوبنانی و پاس����دارانی ئێرانی
خۆی����ان مەاڵس����داوە .لەباك����ووری ئ����ەم ناوچەی����ەش س����وپای توركی����ا تێك����ڕای س����نورەكانی تەنیوەت����ەوە و ژمارەیەك����ی یەكج����ار زۆر تان����ك ،ت����ۆپ و چەك����ی قورس����یان هێناوەتە ناوچەك����ەوە .توركیا چەندی����ن ج����ار بەفەرم����ی رایگەیان����دوە، ئەگەر "ی.پ.گ" بیەوێ كۆبانی و عەفرین بەیەكەوە ببەس����تێتەوە ،ئەوە ئەم هەنگاوە بەهێڵی سور بۆ ئاسایشی نیشتمانی خۆی دەزانێ و دەستی تێوەردەدات .پێشتریش توركی����ا بەهەماهەنگ����ی لەگ����ەڵ ئەمەریكا دەیویست بۆچەند ئامانجێك ئەم ناوچەیە
پێكەوەبەستنی هەردوو كانتۆنی كۆبانێ و عەفرین بۆ كورد پڕۆەیەكی ستراتیژی و كامڵكردنی جوگرافیای نەتەوەییە
ژمار ه 304
2015/12/19
19
سياسەت
ب����ە "ناوچ����ەی دژەفڕین" وەربس����ورێنێت. ئامانجەكانی توركیا بریتبوون لە: یەكەم ،لەرێی ئەم ناوچەیی نەفڕینەوە پێگەیەكی پتەو بۆ ئۆپۆزیسیۆنی سەربازی و سیاس����ی پێكبهێن����ێ و بارەگاكان����ی حكومەت����ی كات����ی و ئیتیالف����ی نیش����تمانی سوریا بۆ ئەم ناوچەیە بگوێزێتەوە. دووەم ،لەرێ����ی ئ����ەم ناوچەی����ەوە بنكەی بارهێنان و مەش����ق ب����ۆ هێزەكانی ئۆپۆزیس����یۆن و توركمان����ەكان بكاتەوە و بەهێزیان بكات و ئەم هێزانە بۆ هێرش����ی بەرفراوان ئامادەبكات بۆ ئەوەی لەس����ەر گۆڕەپان هاوكێش����ەی ستراتیژیی گۆڕانی بەسەردا بێت. س����ێیەم ،پێش بەكامڵكردنی جوگرافی و یەكپارچەیی خاكی خۆرئاوای كوردستان بگرێ����ت .وات����ە بەك����ردەوە لەمپەرێك����ی جیۆسیاسی بۆ یەكگرتنەوەی كانتۆنەكانی كۆبانی و عەفرین دابنێتەوە .هەروەها لەرێی ئەم لەمپەرەوە بەپشتیوانی ئۆپۆزیسیۆنی س����ەربازی بەرەبەرە تەنگ بە "ی.پ.گ" و ئیدارەی خۆسەری دیموكراتی هەڵبچنێ و ئەم ئەزموونە كوردستانییە لەباربەرێت و كۆتایی پێبهێنێت. ئێس����تا توركی����ا لەوەتی روس����یا هاتۆتە ناوچەكەوە ناتوانێ وەكو پێشتر بەرگری ل����ەم ناوچەی����ە ب����كات .ئەم����ەش چەن����د ئاستەنگێكی هاتۆتەپێش .1 :روسیا لەرووی هێ����زی ئاس����مانییەوە ب����ەردەوام پێگ����ەی هێزەكانی ئۆپزۆیسیۆن بۆمباران دەكات. .2دوای خس����تنی فڕۆكە روسییەكە چیتر توركی����ا ناتوان����ێ فڕۆكەكانی بەس����ەر ئەم ناوچەیەدا بفڕێنێ و پۆششی ئاسمانی بۆ دەستەبەربكات .3 .روسیا دەیەوێ بەدوو بەدیل ئەم ناوچەیە لەژێر پشتیوانی توركیا دەربهێنێ����ت :یەك����ەم ،هێزەكان����ی س����وپای ئەس����ەد و حیزبولاڵی لوبنان و پاسدارانی ئێرانی .دووەم ،یەكینەكانی پاراستنی گەل و هێزەكان����ی س����وریای دیموكراتی .بۆیە ئەنكەرە ئێس����تا رووبەڕووی تەنگژەیەكی س����تراتیژی بۆتەوە .ئەگ����ەر "ی.پ.گ" ئەم ناوچەی����ە بگرێت����ەوە ،ئ����ەوە كامڵبوون����ی جوگراف����ی و نەتەوەی����ی لەخۆرئ����اوای كوردس����تان دەس����تەبەردەبێ و ئەم����ەش زەمینە ب����ۆ بنیاتنانی دەوڵەت����ی نەتەوەیی كورد خۆش����دەكات .ئەگەری����ش هێزەكانی ئەس����ەد ئ����ەم ناوچەی����ە بگرن����ەوە ،ئ����ەوە كۆتای����ی بەگەمارۆی س����تراتیژی لەس����ەر ناوچەكان����ی نوبل و زەهرای شیعەنش����ین
20ژمار ه 2015/12/19 304
دێ و ئەس����ەد دەتوان����ێ لەكەرت����ی خۆره����ەاڵت و باك����ووری خۆرهەاڵت����ەوە حەلەب گەمارۆبدا و دژەگەمارۆی سوپای ئازاد و س����وپای فەتح بش����كێنێت .بەمەش توركیا گەلێك لەسیاس����ەتە هەرێمییەكانی تێكدەشكێندرێن. ئەمەری���كا هێش���تا سیاس���ەتی خ���ۆی لەمەڕ ئەم پرس���ە یەكالی���ی نەكردۆتەوە. لەالیەك نایەوێ توركیا لەخۆی قوش���قی ب���كات و زۆر بەتۆخ���ی پش���تیوانی لەتاقە هاوپەیمان���ی مەیدانی و س���ەربازی خۆی وات���ە یەكینەكانی پاراس���تنی گ���ەل بكات. لەالیەكیش لەوە نیگەرانە ئەم بێدەنگییەی ببێتەه���ۆی ئ���ەوەی "ی.پ.گ" و ئیدارەی كوردی لەباكووری س���وریا زیاتر لەوەی هەیە بكەوێتە باوەش���ی ئەس���ەد ،ئێران و روس���یاوە .بۆیە ئەمەریكا لەس���ەر تاڵێكی یەكج���ار باری���ك سیاس���ەت دەكات و
"ی.پ.گ" دەیەوێت لەو كاتەی درز كەوتۆتە نێوان روسیا و توركیا، بە پشتیوانی ئاسمانی روسی و ئەمریكی هێرشەكانیان بۆ كەرتی خۆرهەاڵتی رووباری فورات دەسپێبكەن دەیەوێ نەش���یش بس���وتێ و ن���ە كەباب. ئەمەری���كا زیات���ر دەی���ەوێ پش���تیوانی هێ���زە كوردیی���ەكان ب���كات و لەرێی ئەم هێزان���ەوە س���تراتیژیەتی خ���ۆی لەم���ەڕ نەهێش���تنی داع���ش پیادەب���كات .ب���ەاڵم لەوالش زێدەڕەوی كردن لەم سیاس���ەتە ئەگ���ەری ئەوەی لێدەك���رێ ئەنكەرەی لێ بتارێنێ���ت .بەگش���تی ئەگەری ئ���ەوە هەیە ئەمەریكا چاوپۆش���ی لەپشتیوانی روسیا ب���ۆ یەكینەكان���ی پاراس���تنی گ���ەل بكات، تاوەك���و بتوان���ن داع���ش لەجەرابل���ۆس دەپەرێنن و س���نورەكانی لەگەڵ توركیا و جیهان���ی دەرەوە ببڕن ،بەمەش بیانویەك بۆ گلەییەكانی ئەنكەرە نامێنێتەوە. ئێ���ران و هێزەكانی ئەس���ەدیش بەدوو
بەدی���ل دەیانەوێ لەس���ەر ئ���ەم ناوچەیە كاربكەن :یەكەم ،دەیان���ەوێ بەهێزەكانی خۆیان بەهاوبەشی ئەم ناوچەیە لەچەنگ داع���ش و س���وپای ئ���ازاد دەربهێن���ن و بەم���ەش .1كۆتای���ی بەگەم���ارۆی ناوچە شیعەنش���ینەكانی نوب���ل و زەهرای نزیك حەل���ەب بهێنن .2 .بەهۆی ئەم هێرش���ەوە خۆیان بگەیەننەوە س���نورەكانی توركیا و كۆتایی بەهەڕەش���ەكانی ئەنك���ەرە بهێنن. .3لێ���رەوە لەباكووریش���ەوە ئامادەكاری ب���ۆ گرتن���ەوەی ش���اری حەل���ەب بك���ەن. بۆی���ە لەس���تراتیژیەتی ئێ���ران ،ئەس���ەد و حیزبوڵ�ڵ�ادا ئ���ەم ناوچەی���ە گەلێك گرنگە و پێویس���تە هەت���ا دەكرێ بەپێ���ی بەدیلی س���تراتیژی یەكەم ئەم ناوچەیە لەدەست داعش و سوپای ئازاد دەربهێنرێت .بەدیلی دووەمیشیان ئەوەیە لەرێی "ی.پ.گ"ەوە ئەم ستراتیژییە بەدی بهێنن. هەرچ���ی كوردیش���ە ئێس���تا خەریك���ن ئام���ادەكاری ئ���ەوە دەكەن لەو قەڵش���ەی لەنێوان روسیا و توركیادا هاتۆتەكایەوە، هێرش���ەكانیان ب���ۆ كەرت���ی خۆرهەاڵت���ی رووباری فورات دەسپێبكەن .بۆ ئەمەش یەك���ەم ،س���ەرەتا دەیان���ەوێ بەبیان���وی قەاڵچۆكردنی داعش پش���تیوانی هەرێمی و س���ەروهەرێمی ب���ۆ پرۆژەكەی���ان دەس���تەبەربكەن و بەپش���تیوانی ئاسمانی دووقۆڵی ئەمەریكایی – روس���ی هێرشی زەمین���ی بۆ دواهەمین س���نوری خاریجی داع���ش دەس���پێبكەن .دووەم ،لەم هەلەوە هەڕەشەكانی توركیا بڕەوێننەوە و ئەمری واقیعێك���ی ت���ازە بەس���ەر هاوكێش���ەكاندا بس���ەپێنن .س���ێیەم ،ل���ەدوای نەهێش���تنی داعش لەناوچەكە بەشێنەیی خۆیان بكەنە هاوس���نوری هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆن ،كە ل���ە هێزەكانی توركمان ،س���وپای ئازاد و س���وپای فەتح (ئەحراری ش���ام و بەرەی نوس���رە) پێكدێ���ن و ناوچەكان���ی م���ارع و ئەعزازی���ان بەدەس���تەوەیە .چ���وارەم، لێرش���ەوە قۆناغێك���ی ت���ازەی پۆس���ت– داع���ش بقۆزن���ەوە و ب���ۆ دووەم هێ���رش بەبیانوی تێس���رەواندنی بەرەی نوسرەی هاوپەیمان���ی قاعیدە ،پەالم���اری ئەعزاز و مارعیش بدەن ،بەمەش پڕۆژە ستراتیژییە نەتەوەییەك���ەی ك���ورد دەس���تەبەربكەن، ك���ە بریتیی���ە لەكامڵكردن���ی جوگراف���ی و نەتەوەی���ی ،وات���ە پێكەوەبەس���تنەوەی كەرت���ی خۆرئاوا و خۆرهەاڵت لەپارچەی كوردستانی رۆژئاوا.
سياسەت
ئااڵی تەنیشت كابرای شەڕواڵ لەبەر
سەنگەر زراری وێنەكە بەم شێوەیەیە: دوو ك���ەس لەكۆش���كێك دانیش���توون، ئااڵیەك���ی توركی���ا و یەكێك���ی عێ���راق و یەكێك���ی كوردستانیش���ان لەپەن���ا دانراوە، ئەو كەس���ەی ئااڵك���ەی توركیای لەپش���تە بە بزەیەكەوە تەماش���ای ئەوەیان دەكات، ك���ە ئ���ااڵی كوردس���تانی لەپش���تە و پێ���ی دەڵێ "خۆزگ���ە كوردیم دەزانی ،بۆ ئەوەی بەزمانی كوردیی قسەت لەگەڵ بكەم". ئ���ەم دوو كەس���ە ،یەكێكیان ،مەس���عود بارزانی ،س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تانە و ئەوی دیكەش���یان ،ئەحمەد داودئۆغلوی سەرۆك وەزیرانی توركیایە .كۆشكەكەش، كۆش���كی چانكایایە (كۆشكی سەرۆكایەتی توركیا) ،داود ئۆغلو حەزی بۆ زانینی زمانی ك���وردی لەش���وێنێك دەدركێنێ (كۆش���كی چانكای���ا) ،ك���ە نزیك���ەی پەنجا س���اڵ پێش ئەو دانیش���تنە ،نەك كوردێ���ك بۆی نەبوو بچێتە ئەو ش���وێنە ،بەڵك���و نەدەبوو نامەی كوردێكی���ش بچێتە ئەم كۆش���كەوە( ،وەك مەس���عود بارزانی ،سەرۆكی هەرێم باسی كرد ،كە س���ەرۆكی توركیا لەشەس���تەكان، ئام���ادە نەب���ووە نام���ەی م���ەال مس���تەفای بارزانی وەربگرێ و بیخوێنێتەوە). هەواڵ���ی ئەو دانیش���تنە و دانانی ئااڵكە، ك���وردی زۆر دڵخ���ۆش ك���رد ،ئاژانس���ە جیهانیی���ەكان تێكڕا باس���یان دەك���رد ،لەو ئانوس���اتەدا ئاژانس���ێكی دی���ار ك���ە ناوی
(ئێرنا)ی���ە و س���ەر بەواڵتێكی تەنیش���تیانە (ئێران) ،هەواڵەكە بەم جۆرە دەگوازێتەوە "پی���اوە ش���ەڕواڵ لەبەرەک���ەی باک���ووری عێراق ،سەردانی توركیای كردووە". ئاژانس���ەكە س���ەر بەحكومەتێك���ە ،ك���ە دەی���ان و س���ەدان بەڵێن���ی بەكوردەكان���ی ژێر دەس���تی خۆی داوە ،بۆ ئەوەی تۆزێ مافی���ان پێب���دات و كەمتری���ن بەڵێنیش���ی نەبردۆتە س���ەر .كەچی باس���ی س���ەردانی (ش���ەڕواڵ لەبەرەك���ە) بۆ واڵتێ���ك دەكات، ك���ە س���ەدان كاری ب���ۆ كورد ك���ردووە و دەیتوانی زۆرترینیان نەكات ،سادەترینیان ئەوەب���وو ،كە دەیتوانی ئااڵی كوردس���تان لەكۆش���كەكەی دانەنێت و كەسیش هیچی نەدەگ���وت ،ی���ان تەنی���ا ماوەی���ەك دەبووە دەنگوباس���ی راگەیاندن���ەكان و دەبڕایەوە (وەكو جاری پێشوو). لە دە ساڵی رابردوودا ،كورد لەتوركیا زۆر شتی بۆ كراوە ،كە لەوەتەی دروستبوونی دەوڵەتی توركیا ،نەك بۆی نەكراوە ،بەڵكو لێش���ی قەدەغەكراوە و لەسەری راوەدوو ن���راوە ،ئێس���تا ك���ورد بەفەرمی ب���ە ()59 كورس���ییەوە لەناو پەرلەمانە و حزبەكانی دیكەش ئەن���دام پەرلەمانی كوردیان هەن، لەسەرووش���یانەوە خ���ودی پارت���ی داد و گەشەپێدانی دەسەاڵتدار (ئاكەپە). ئێس���تا كورد لەن���او ئەنق���ەرە بەوێنەی ئۆجەالن���ەوە دەتوانێ كۆنگرە س���ازبكات، ئەو ئۆجەالنەی باسكردنیش���ی كوش���تن و گرتنی لەدوا بوو .ئێستا سەرۆك كۆماری توركی���ا رەخنە لەعێ���راق دەگرێ ،كە مافی هەرێمی كوردستانی پێشێڵ كردووە. ئێس���تا لەتوركی���ا ب���اس باس���ی چارەسەركردنی كێشەی كوردە .ناشكرێ ئ���ەوەی بەدرێژای���ی نزیك���ەی س���ەدەیەك لەتوركی���ا دژ بەك���ورد ك���راوە و بە یاس���ا ك���راوە و لەبیری تاك���ی توركیش چێنراوە و كورد وەكو توركی ش���اخیی ناسێنراوە،
ئێس���تا بەچەن���د س���اڵێك هەم���ووی چاك بكرێ���ت ،ب���ەاڵم ئەوپ���ەڕی كورتبینی���ی و خۆگێلكردنە ،ئ���ەو هەنگاوانە نەبینرێن ،كە بۆ چارەسەری كێشەی كورد نراون ،ئاخر ئەوێ واڵتێك بوو زمان و مۆسیقا و جلی كوردی ،گرتن و لەسێدارەدانی لەدوا بوو. ئێستا لەكۆش���كی بااڵترین دەسەاڵتی ئەو شوێنە ئااڵی كوردستان هەڵدەكرێ .ئەرێ دەكرێ ئەوە نەبینین؟!! ئەوانەی ئەو گۆڕانكارییانە ناخوێننەوە، دەڵێن "دنی����ا گۆڕاوە و توركی����ا لەچاكەی خ����ۆی ئەمە ناكات"! ئەمە جێگای پێكەنینە، چونك����ە ئەگەر دنیا و زروف گۆڕابێ ،خۆ ب����ۆ ئێرانیش گ����ۆڕاوە! ئەی بۆچ����ی ئێران تائێستاش بە سووكایەتییەوە باسی كورد دەكات و منەتی زۆریشی بەكاردانەوەكان نییە؟! تائێس����تا ی����ەك دەزگای راگەیاندن����ی ك����وردی نیی����ە ،پەیامنێ����ر و نووس����ینگەی فەرمی لەئێ����ران هەبێ و بتوانێ هەواڵێك، راپۆرتێك لەو واڵتە بگوازێتەوە ،كە كارێكی مەدەن����ی و س����ەردەمیانەیە ،لەبەرامبەردا توركی����ا رێ����گا دەدات پێش����مەرگە بەئااڵی كوردس����تانەوە بەخاكەكەی����دا تێپ����ەڕێ و یارمەتی ئەو چەكدارانە بدات ،كە هەمیشە دژی توركی����ا بوون����ە (پەیەدە/یەپەگ����ە) و شەڕی كۆبانێ دەكەن. ك����ورد لەتوركی����ا بەئاش����كرا دۆزەكەی بەرەوپێ����ش دەب����ات ،كەچ����ی لەئێ����ران بەنهێنیش ناتوانێ ئەم كارە بكات! ئ����ەم وتارە ،ب����ۆ بەراورد نیی����ە لەنێوان سیاس����ەتی ئ����ەم دوو واڵت����ە بەرامب����ەر بەك����ورد ،مان����ای ئ����ەوەش نیی����ە ك����ە هیچ تێبینییەكمان لەس����ەر سیاسەتی حكومەتی ئێس����تای توركی����ا نەب����ێ ،بەاڵم ناش����كرێ جیاوازی هەڵوێست و سیاسەتی هەردوو واڵتەك����ە نەبینین ،كە نێوانیان ئاس����مان و رێسمانە!!
ژمار ه 304
2015/12/19
21
سياسەت
میراتی خومەینی و شەڕی ئایەتواڵکان نەوەیەكی خومەینی ملمالنێ لەسەر كورسیەكەی رێبەر دەكات ناسر مورادی کەمتر لەس����ێ مانگ����ی دیک����ە هەڵبژاردنەکانی ئەنجومەن����ی ش����ارەزایانی رێبەری����ی بەڕێ����وە دەچێ .ئەم ئەنجومەنە پێکهاتووە لە ٨٢نوێنەر، ک����ە بەرپرس����ایەتیەکەی بریتی����ە لەدیاریک����ردن و چاودێريك����ردن بەس����ەر راب����ەری کۆم����اری ئیس��ل�امی ئێرانەوە .هەڵبژاردنی ئەم ئەنجومەنە 10ساڵ جارێک بەڕێوەدەچێ .گرنگی ئەم خولە لەهەڵبژاردن����ەکان دەگەڕێت����ەوە ب����ۆ رۆڵ����ی ئەم ئەنجومەن����ە لەدیاریکردن����ی راب����ەری داهاتووی کۆم����اری ئیس��ل�امی ئێ����ران .لەس����اڵی پ����ارەوە رۆیتەرز ل����ە راپۆرتێكدا مەس����ەلەی جێنش����ینی
22ژمار ه 2015/12/19 304
"عەل����ی خامنەی����ی" خس����تەبەرباس ،بەتایبەت كە خامنەی����ی تەمەن����ی گەیش����تبووە ٧٥س����ااڵن و دواتری����ش هەواڵ����ی نەش����تەرگەری پرۆس����تاتی ناوبراو باڵو بووەوە .عەلی خامنەیی دووهەمین رابەری کۆماری ئیس��ل�امی ئێران����ە ،کە لەدوای مەرگ����ی خومەین����ی لەس����اڵی ()1989وە جێگەی ناوبراوی گرتۆتەوە. لەرۆژانی رابردوودا ،هاش����می رەفسەنجانی ب����ۆ یەکەمج����ار تابۆی قسەوباس����ی س����ەبارەت بەجێنش����ینی خامنەیی ش����کاند ،راش����یگەیاند کە لیژنەی����ەک دەستنیش����انکراوە ب����ۆ تاوتوێکردن و هەڵس����ەنگاندنی جێگ����رەوە و بەربژێرەكان����ی رێبەر.
لەئێس����تادا ن����اوی چەن����د کەس����ێک زەق بۆتەوە ،لەوانە :مەحموود هاش����می ش����اهرودی، میس����باح ی����ەزدی ،موجتەبا خامنەیی ،هاش����می رەفس����ەنجانی ،س����ەید حەس����ەن خومەین����ی و حەسەن روحانی .هاشمی شاهرودی دڵخوازی ئوس����ولگەرا میانەرەوەکانە .میسباح یەزدی الی ئوس����وڵگەرا تون����دڕەوەکان پێگەیەک����ی بەهێزی هەی����ە .موجتەب����ا خامنەی����ی کاندی����دی دڵخوازی ئەڵق����ەی ئەمنی و س����ەربازی بەیت����ی رێبەرییە. رەفس����ەنجانی بژاردەی هاوبەش����ی ئوسوڵگەرا و ریفۆرمخوازان����ی میان����ەڕەوە .حەس����ەن خومەینیش سیمای دڵخوازی ریفۆرمخوازەکانە و دەنگۆکانیش س����ەبارەت بەرێبەریی حەس����ەن
سياسەت
تا بەر لەم قۆناغە "سەید حەسەن" تەنها یادگارێکی ئیمام بوو، بەاڵم لەئێستادا کاندید و رکابەرێکی بەهێزە بۆ هەر جۆرە هەڵبژاردنێک
روحانی بەتایبەت لەدوای گەیش����تنی بەپۆس����تی سەرۆکۆماری بەهێزە. ئوس����وڵگەرا توندڕەوەکان لەوە نیگەرانن ،کە پێکهات����ەی داهات����ووی ئەنجومەنی ش����ارەزایان بەشێوەیەک بێت هاش����می رەفەسەنجانی رۆڵی س����ەرەکی تێدا بگێڕێ .بەتایبەت ک����ە گریمانەی ئ����ەوە دەک����ەن ئێئتیالفێ����ک بەس����ەرکردایەتی رەفسەنجانی بێتەکایەوە ،ئەمەش هۆی سەرەکی نیگەران����ی ئوس����وڵگەراکان و ه����اوکات هۆیەکی سەرەکیشە لەگرنگی و یەکالکەرەوەبوونی ئەم ئەنجومەنە لەداهاتوویەکی نزیکدا. راگەیەنەکان����ی نزیک لەریفۆرمخ����وازان ،لەم رۆژانەیی دوای����ی پێش����وازیەکی گەرموگوڕیان لەه����ەردوو كانی����د :رەفەس����نجانی و حەس����ەن خومەین����ی ک����ردووە و بەش����داری ئ����ەم دوو کەسە لەهەڵبژاردنەکان بەس����ەرکەوتنی خۆیان لەقەڵ����ەم دەدەن .ب����ەاڵم ئوس����وڵگەراکانێش ئەم دوو کەس����ەیان کردۆتە نیش����انە و هۆشداریان داوە لەئەگەری سەرکەوتنیان لەهەڵبژاردەکاندا. بیرۆکەی توندڕەوەکان بەم شێوەیە ،کە شوری نیگابان هاش����می رەت بكات����ەوە .رەتكردنەوەی حەس����ەن خومەینیش ب����ە دوور نییە و پێێانوایە خومەین����ی گەن����ج هی����چ ج����ۆرە ئەزموونێک����ی
لەکاروباری سیاسیدا نییە و تەنها بەپشتبەستن بەنەس����ەبی بنەماڵ����ەی خ����ۆی ،سەوداس����ەری کورس����ی "چارەنووسس����ازی" ئەنجومەن����ی شارەزایانە. کاندیدبوون����ی حەس����ەن خومەین����ی و بابەتی پشتاوپشتبوونی دەسەاڵت نەوەک����ەی خومەینی خ����ۆی یەکالکردۆتەوە. ئەم����ە یەکەم جارە حەس����ەن خومەینی دێتە ناو گەم����ەی هەڵبژاردنەوە و س����ەنگ و قورس����ایی سیاس����ی و کۆمەاڵیەت����ی خۆی تاق����ی دەکاتەوە. س����ەرباری جەختكردنەوەی خ����ۆی و بنەماڵەی خومەینی سەبارەت بەبێالیەنبوونی لەهاوکێشە و ملمالنێ ناوخۆییەکانی دەس����ەاڵت ،کەس����ێکی نزی����ک لەبلۆک����ی ریفۆرمخوازانە ،بەهەڵوێس����تە سیاس����ی ،فەرهەنگ����ی و عەقیدەییەکان����ی الی ریفۆرمخوازەکان جێی بایەخە. "حەسەن خومەینی" نەوەی سێهەمی بنەماڵەی خومەینیی����ە ،ک����ە بەپێچەوانەی پێش����ینانی خۆی بڕیاریداوە خ����ۆی بخاتە دەنگدانەوە ،بەاڵم نەک بۆ س����ەرۆکۆماری یان نوێنەرایەتی لەپەرلەمان، بەڵک����و ب����ۆ ئەنجومەنێک کە ئەرکی پێنج س����اڵی داهات����ووی چاودێرکردن����ە بەس����ەر دەس����ەاڵتی رێبەرییەوە. حەس����ەن خومەین����ی پێی ناوەت����ە تەمەنی ٤٠ س����اڵیەوە و رەنگ����ە ئەگ����ەر ن����ەوەی خومەین����ی نەبوای����ە ،رەنگ����ە ئەوپەڕیەك����ەی فەرمانب����ەری دەزگایەک����ی حکوم����ی بای����ە ،بەاڵم ئ����ەو نەوەی خومەینییە و کوڕی حاجی ئاغا ئەحمەە. خومەینی گەنج ،هەر وەک باوکی ،لەم سااڵنەی دوایی بەفەرمی هیچ رۆڵێکی لەسیاسەتی ئێراندا نەبووە .وەک باپیریشی سیمایەکی ناسراوی نییە. تەنها عەمامەلەسەرێکی رێكپۆشە و هۆگرییەکی زۆری ب����ۆ وەرزش هەی����ە ،بەتایب����ەت تۆپی پێ. دەچێت����ە س����ینەما ،لەکۆنس����ێرتەکانی مۆس����یقا دەردەکەوێ و لەهەم����ووی گرنگتر کلیلی گۆڕە زێرینەکەی خومەینی بەدەس����تەوەیە .لەسااڵنی راب����ردوودا تەنها لەرێوڕەس����می س����اڵوەگەڕی باپیری ناوی بەرگوێ دەکەوت و وێنەکانیش����ی
لەکاتی بەڵێ����ن نوێکردنەوە لەگ����ەڵ ئارمانەکانی ئیمامی کۆچکردوو دەبیندرا .لەناوەڕاس����تەکانی دەیەک����ی نەوەدەكان����دا ،بەرەب����ەرە ه����ەواڵ و وێنەکانی تایبەت بەسەید حەسەن لەراگەیەنەکان باڵودەكرانەوە .دواتر ل����ە 200ەكان و بەتایبەت لەقۆناغی شکس����تی ریفۆرمخ����وازەکان ،زۆرتر زەقکرایەوە .لەدوارۆژی هەڵبژاردنەکانی س����اڵی 2009وهاتن����ی رەوت����ی فیتن����ە و بزووتن����ەوەی س����ەوز بۆ ناو ئەدەبیاتی سیاسی ئێران ،چاوی بەدونیای سیاس����ەت هەڵێنا .تا پێش ئەو قۆناغە "س����ەید حەس����ەن" تەنها یادگارێک����ی ئیمام بوو، بەاڵم لەئێس����تادا کاندید و رکابەرێکی بەهێزە بۆ هەر جۆرە هەڵبژاردنێک. حەس����ەن خومەینی ک����وڕی ئەحمەدە ،هەمان دەس����تە راس����تەکەی ئایەتوڵ��ڵ�ا خومەین����ی ک����ە بەپێی بیرەوەریەکانی رەفس����ەنجانی و ئایەتوڵاڵ مونت����ەزری ،لەزۆرب����ەی هەرەزۆری دانیش����تن و بڕیارەکان����ی بەیت����ی رێب����ەری رۆڵ����ی تایبەت بەخ����ۆی هەب����ووە .ئەحمەد کە رۆڵی س����ەرەکی هەبوو لەوەالنان و دوورخس����تنەوەی ئایەتوڵاڵ مونت����ەزری ،ل����ە دەی����ەی نەوەدەكان����دا کەوت����ە ریزی کوش����تارە زنجیرەییەکانەوە و جیهان و سیاسەت و دەسەاڵتی بۆ هەتایە بەجێهێشت. هاتنی حەسەن خومەینی ئاماژەیەکی بەهێزە ب����ۆ گەڕان����ەوەی بنەماڵ����ەی خومەین����ی ب����ۆ ناو گۆڕەپانی سیاس����ی ئەم واڵتە .ل����ەدوای مەرگی باوک����ی (واتە ئەحم����ەدی خومەین����ی) ،بنەماڵەی خومەینی پیر بەرەبەرە لەگۆڕەپانی سیاسی ئەم واڵتە دوورخرانەوە .ئەوەی حەس����ەن خومەینی هان����داوە بی����ر لەگەڕان����ەوە بۆ ن����او گۆرەپانەکە بکات����ەوە ،رەنگ����ە زیات����ر لەهەم����ووان هەیبەتی کۆمەاڵیەت����ی و راب����ردووی بنەماڵەک����ەی بێ����ت لەیادەوەری الیەنگرانیدا. ب����ەم پێی����ە دەک����رێ چ����اوەڕوان دەک����رێ ئەنجومەن����ی ش����ارەزایان کە ئێستاش����ی لەگەڵ بێ ،زۆرتر ناوەندێكی تەش����ریفات و فەرمایشی ب����ووە لەپێکهاتەی سیاس����ی کۆماری ئیس��ل�امی ئێران����دا ،رەنگ����ە لەبەس����تەری ئ����ەم هەڵبژاردنە نوێی����ە ببیت����ە مەیدانێ����ک بۆ تەنگ����ژە و ملمالنێی سیاس����ی باڵەکانی دەس����ەاڵت .هەس����تیارییەكان لەبارەی خومەینی گەنجەوە زۆرتر دەگەڕێتەوە ب����ۆ ئاین����دەی سیاس����ی رژێم����ی ئایەتوڵ��ڵ�اکان، بەتایب����ەت کە ل����ەدوای مەرگی عەل����ی خامنەیی وەک جێگ����رەوە و کابەرێک����ی جی����دی باس����ی لێوەدەکرێ .هۆکاری س����ەرەکی دژایەتی لەگەڵ بەرجەستەبوونی رۆڵی سیاسی خومەینی گەنج ل����ەم گۆش����ەنیگایەوە لێکدەدرێت����ەوە ،بەتایبەت کە دەتوانێ بااڵنس����ی هێ����ز لەقازانجێکی باڵێکی دیکەی دەسەاڵت السەنگ بکات.
ژمار ه 304
2015/12/19
23
سياسەت
باهۆزی رووداوەكان و كورسییەكەی سەرۆك ()6
ئەم سەركردەیە خەریكی شەڕێكی ئارام و سپییە بۆ سەلماندن و نیشاندانی جەستەی بۆگەنی عێراق بۆ دنیا ،كە خوێن و شەڕ دەیگێڕێ نەك مێژووی هاوبەش و كاری هاوبەش
سیروان ناشاد 24ژمار ه 2015/12/19 304
داژیەتیكردن����ی ئ����ەم ج����ۆرە ل����ە سیاس����ەتكردنەی بارزان����ی لەناوخ����ۆی كوردس����تان و دەرەوەش����دا رۆژ ب����ەڕۆژ ڕوو لەك����زی و كەم����ی دەچ����ێ لەچ����او ج����اران ،چونكە هەموو كەس����ێكی وش����یار و رقهەڵنەگرتوو تێ����دەگات ئەمڕۆ كاتیەتی كاری ب����ۆ بكرێ ،ئەمە مافی گەلی كوردە و داخوازی هەموو هاواڵتییەكی كوردستانە، نەك حزبێك یان كەسێك بەتەنیا ،ئەوانەی خۆیان لەم راس����تییە گێ����ل دەكەن ،بەهۆی نزیكایەتی لەهێڵی شیعە و ئێرانەوە ،ئەوانە ل����ەدەرەوەی ئی����رادە و خواس����تی گەل����ی ك����وردەوەن ،زۆری تر هەبوون س����ااڵنێك گاڵتەی����ان بە بی����ری س����ەربەخۆیی دەكرد، بەاڵم ئێستا تێگەیش����توون كە باوەڕ بوون ب����ەم مەس����ەلەیە بووەتە واق����ع و تەنانەت پش����تیوانی لێدەك����ەن و بەبێ ترس باس����ی لێوە دەكەن. ب����ەاڵم دەب����ێ ئ����ەو كەس����انە تێبگ����ەن پڕۆس����ەی سەربەخۆیی كورد لەسەر ئەوە نەوەستاوە ،كە تەنها بانگەوازی بۆ بكرێت و رابگەیەنرێ����ت ،وەك ئ����ەوان لەفۆڕمێكی دژایەتیدا بەیانی دەكەن ،بەڵكو جارێ زۆر هەنگاو و كاری دبلۆماسی و سیاسی ماوە بۆ دەس����تەبەركردنی و گەیشتن بەو ساتە، جیاوازییەكە لەنێوان ئەوان و بارزانی لەمەڕ سەربەخۆیی كورد ئەوەیە ،ئەوان حەزیان لێیە وەك خەیاڵێكی دوور و سەرابئاسا لێی بڕوانن ،بەاڵم بارزانی دەیەوێ و كاری بۆ
بكات ،كە لەچوارچێ����وەی یۆتۆپیاوە بچێتە دەرەوە ببێت����ە واقع ،بەم����ەش هەندێك لەو هەنگاوان����ە بڕاون ،كە ئەوان جارێ ناوێرن سەیریشی بكەن. چەمك����ی س����ەربەخۆیی الی بارزان����ی ئەو قس����ەیە نیی����ە ،كە لەمێ����ژووی كورددا س����ااڵنێكە دەوت����رێ و دەوترێت����ەوە ،و بەهۆی����ەوە گیان����ی س����ۆزگەری و جۆش و خرۆش����ی كوردایەتی پ����ێ بەرزدەكرێتەوە، بەڵك����و ئەم چەمك����ی س����ەربەخۆییە ئەمڕۆ واقیعێكی ن����وێ لەناو فەزای سیاس����ەت و پەیوەندی ئیقلیمی جیهانیدا نیشان دەدرێ، بۆتە داوایەكی سیاسی كۆنكرێتی ،كە ئەوە ئامانجی كوردە ،وەرن با پێكەوە دانیش����ین و چارەی����ەك ب����ۆ ئ����ەم داوای����ە بدۆزینەوە، ئەگەر سیاسەتی رۆژ و دنیای ئەمڕۆ رێگە بە فەراهەمكردنی سەربەخۆیی نادات ،ئەوا كەمتر لەوە چییە كە دەبێ گەلی كوردستان بەدەستی بهێنێت؟ لەواڵتێك���دا مووچ���ە و قووت���ی خەڵ���ك دەبڕدرێ���ت و ئەگەر دەس���ەاڵتیان هەبێت ئ���ەوا فیدراڵیەتیش���ت لێدەس���ەننەوە ،وەك چ���ۆن مالیكی ب���ە زیادی دەزان���ی ،یاخود مامەڵەك���ردن لەگ���ەڵ س���وننەی عەرەب���ی عێراق���دا ك���ە لەس���ەردەمێكدا (س���ەدام) و لەسەردەمێكی تردا داعش بەرهەم دەهێنێت و لەبەیانییەكی تردا لەهەردووكیان خراپتر. بۆیە ئامانجی نەتەوەیی و ناسیۆنالیس���تی كورد كەوتۆتە سەرپێی خۆی و بەڕوونی
سياسەت
چەمكی سەربەخۆیی الی بارزانی زۆری كەس هەبوو سااڵنێك گاڵتەیان بە بیری سەربەخۆیی دەكرد ،بەاڵم ئێستا تێگەیشتوون كە باوەڕ بوون بەم مەسەلەیە بۆتە واقیع و ئێستا بەبێ ترس باسی لێوە دەكەن ئەم گەڕانەی بارزانی بەواڵتاندا بۆ پرسی جیابوونەوە لەعێراق ،یاخود سەربەخۆیی كوردستان لەهیچ ئانوساتێكی مێژووی ئێمەدا رووینەداوە و راشكاوانە بەگوێی دنیادا هاوار دەكات، ئیتر ئەگەر داعش هەڵبتۆقێنن بەڕووماندا، هەرێمی كوردستان بكەوێتە مەترسییەوە یان دڵی ئێران و توركیا و ئەوانی تر زویر بێ و دژایەتی ئەزمونەكەمان زیاتر بكرێ، هەرچیی���ەك دەك���رێ ناتوانی ل���ەو واقیعە رابكەی ،نابێ كاری س���ەختی سەرش���انی ئەم���ڕۆت بخەیت���ە سەرش���انی نەوەكانت، وەك ئ���ەوان خس���تیانە سەرش���انی ئێمە، هەرچییەك دەبێ ئەوە راس���تییەكە هەموو دنی���ا دەزان���ێ ،ك���ە ك���ورد چیت���ر ناتوانێ لەگ���ەڵ هی���چ دەس���تەاڵتێكدا لەعێراق���دا ب���ژی ،بەاڵم وەكو ئام���اژەم پێدا كوردیش ب���ێ من���ەت نەهاتۆتە س���ەر مینب���ەرەكان داوای س���ەربەخۆیی خ���ۆی ب���كات ،بەڵكو ئەم���ە رێگایەك���ە ئێم���ە پیای���دا دەڕۆین بۆ دەس���تەبەركردنی ئەم ئامانج���ە ،كە دەبێ لەرێگەی سیاس���ی و بەدانپێنانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی بهێتە كایەوە. دروستكردنی ئەم دیدگا سیاسییە وەك رێگای����ەك ب����ۆ بەدەس����تهێنانی ئ����ازادی و بەختەوەری گەل ،بیرۆكە و تێگەیش����تنێكی تازەی����ە لەالیەن بارزانییەوە ،ئەو خەباتێكی نوێ����ی سیاس����ی ،دیپلۆماس����ی ب����ۆ ك����ورد زیاتر كرد كە پێش����تر نەی بوو ،خەباتێكی هەنووكەیان����ە ،ك����ە بەهی����چ ش����ێوەیەك هەڵناگیرێ بۆ سبەی ،ئەم خەباتە شەڕێكی ئارام و سپییە بۆ س����ەلماندن و نیشاندانی جەستەی بۆگەنی عێراق بۆ دنیا ،كە خوێن
و ش����ەڕ دەیگێڕێ ن����ەك مێژووی هاوبەش و كاری هاوب����ەش ،پێكهاتەكانی ئەم واڵتە چەقبەس����تنی نەوەكانە لەناو زەڵكاوی رقی مێژوودا ،هەموو س����اتە مێژووییەكان ئاگر و گۆمێ����ك خوێنە ،كە گەلی كورد ناتوانێت لەگەڵیدا بڕوات. س����ەرۆك بارزانی ئەم سیاسەتەی زۆر بەراش����كاوانە و بێ دوودڵی سیاسی بەیان ك����ردووە ،بەئاش����كرا بەهەم����وو واڵتان����ی دنی����ای وت����ووە ،ك����ە عێ����راق وێنەیەك����ی ڕزی����وە ،رەش����ەبای رۆژگار لەدوێنێوە بۆ ئەم����ڕۆ هەڵ����ی دەوەرێنێ ،كەرەس����تەیەكی ئێكس����پایەرە هەرگی����ز ناتوانێ����ت ئەبدەیتی بكەیت و بەرگێكی نوێی بە بەردا بكەیت. ئ���ەم گەڕان���ەی بارزان���ی بەواڵتان���دا بۆ پرس���ی جیابوون���ەوە لەعێ���راق یاخ���ود س���ەربەخۆیی كوردس���تان لەهی���چ ئانوس���اتێكی مێژووی ئێمەدا رووینەداوە، زەمەن دەبێتە ش���ایەتحاڵ بەسەر رووداو و گۆڕانكاریەكانەوە ،هەڵبەتە بارزانی ئەم س���ات و قۆناغە زێڕینەی هەروا بەئاسانی هەڵنەب���ژاردووە بۆ داواكردن���ی ئەم مافە، هەر بۆیە لەتەواوی ناوەندە س���تراتیژی و دیراساتی نێونەتەوەییدا سەبارەت بەعێراق بەسیاسەتێكی زۆر س���ەركەوتوو لەقەڵەم دەدرێ���ت ،س���ەركەوتنی ئەم سیاس���ەتەی بارزانی ل���ەو دیدگا و خوێندن���ەوە تازەیە س���ەرچاوەی گرتووە ،كە پەیوەندییەكانی جیهانی سیاس���ەت گ���ۆڕدراوە و بەرگ و
پێناس���ەیەكی تری بە بەردا ك���راوە ،چیتر سیاس���ەت ناتوانێت بەو بەرگە نامۆڕاڵەوە درێژە بكێش���ێ (بەتایبەت���ی دوای زەمەنی س���وریا) لەكاتێك���دا كە ئاس���تی وش���یاری كۆمەڵ���گا بەرزتر بۆتەوە و داخوازییەكانی فراوانتر كردووە ،لەبەرامبەریش���دا ش���ەڕ و كوش���تنكاری لەجیهان���دا زیات���ر پەرەی سەندووە. چیت���ر سیاس���ەتی نێونەتەوەی���ی ی���ان دەستەاڵتگیری لەئاس���تی دەوڵەت ناتوانێ بۆ هەندێك پرس���ی چارەس���ەری كێشەی نەت���ەوەكان بەكێش���ەی فەڵەستینیش���ەوە (ئەگەر س���ەلەفیەتی ئیسالمگەرا لێیگەڕێ) چەند روویان���ە و لێكدژان���ە بڕوانیتە دنیا. بارزان���ی زۆر ب���اش ل���ەوە تێگەیش���تووە، ك���ە ئەم���ڕۆ لەگەمەكان���ی سیاس���ەتدا بەتایبەت���ی كێش���ەی ك���ورد وا دەخوازێت بەی���ەك ئاراس���تە لەس���ەرتاپای ناوەن���دە جیهان���ی و واڵت و ژوورە جیاجیاكان���ی گفتوگ���ۆ كردن���دا (بەژوورەك���ەی هەرێمی كوردستانیش���ەوە) بەیەك رووەوە بەیەك وت���ار و یەك ئامانجەوە ب���ێ دوودڵی كار ب���ۆ مەیس���ەركردنی چارەنووس���ی كورد ب���كات ،چیتر دونی���ای تێ���زە میكاڤیلیەكان ب���ۆ هەڵبژاردن���ی گ���ەل و نەتەوەی���ەك لەچارەنووس���ی خ���ۆی كارناك���ەن .ئەمڕۆ سیاس���ەت مان���ای دووڕووی و فڕوفێ���ل و تەمومژەك���ەی خ���ۆی لەدەس���ت داوە، لەبەیانكردنی بەرنامەو ئامانجەكان.
ژمار ه 304
2015/12/19
25
سياسەت
یاداشتهكانی روژانی ئاوارهیی له ئیران 7
7
()22
مردنی هەژار موكریانی ...كۆستی لەدەستدانی زانایەكی گەورەی مێژوو و ئەدەبی كوردی
محەمەد مەال قادر هەموو ساڵێك ئێمە دوو یادی گرنگمان دەك���ردووە ،یەكێكی���ان ی���ادی كۆچ���ی دوای���ی بارزانی بوو ،زۆر لەب���ارەگای لق و جارێكی���ش ئێرانی���ەكان لەمزگەوتێك���ی ت���اران كردی���ان و ئێم���ەش وەك پارت���ی بەش���داربووین و سەرپەرشتیمان دەكرد، ئ���ەوان بەش���دار ب���وون وتاری���ان هەبوو، وابزانم لە 1980/3/1بوو ،بەداخەوە ناوی مزگەوتەكەم لەبیر نەماوە. دووەم ج���ار ه���ەر لەت���اران لەالی���ەن كوردەكان���ی دانیش���تووی ت���اران ب���وو، خۆیان سەرپەرش���تیان دەك���رد و ئێمەش بەشداربووین ،منیش وتارم بەناوی پارتی دیموكراتی كوردستان لەم بۆنەیە هەبوو، ئەوی���ش لە س���اڵی 1981ب���وو ،لەوكاتەدا دەنگدانەوەیەكی باشی هەبوو. س���ااڵنی تری���ش لەب���ارەگای ل���ق ی���ان لەش���وێنێكی ت���ر ی���اد دەكرایە ،مامۆس���تا ه���ەژاری هەمیش���ە لەی���اد ش���یعرێكی بەو بۆنەوەیە هەبوو ،كە تازە نوسیبووی. هەروەه����ا ل����ەو س����ااڵنەدا بی����رەوەری ساڵوەگەری یەكێتی قوتابیانی كوردستان و یەكێت����ی الوانی دیموكراتی كوردس����تان دەگێڕا .زۆربەی جاران مامۆستا هەژاریش لەو بۆنیەوە بەش����داری دەك����رد ،ئەوەبوو
26ژمار ه 2015/12/19 304
لەیەكێك لەوبیرەوەریان����ە لە 1991/2/18 لە بارەگی لقی 8لە عەزیمیە چەند وتارێك پێش����كەش ك����را ،منی����ش وتارێك����ی كورتم خوێندەوە ،من و مامۆس����تا هەژار لە تەك یەك دانیش����تبووین ،بەداخەوە لەناكاوێك بەالداچوو ،من گرتم و لێنەگەڕام بكەوێت، یەكس����ەر م����ن و ی����ەك دوو كەس����ی ت����ر بردم����ان ب����ۆ دەرێ ،بۆ ئ����ەوەی رەوانەی تاران����ی بكەی����ن ،چونكە تازە لەفەڕەنس����ا گەڕابووی����ەوە و نەش����تەرگەری دڵیان بۆ كردب����وو ،دەبوایە بچێتە الی دكتۆری دڵ، دیارب����وو دەچ����ووە الی كام دكتۆر ،بۆیە س����واری س����ەیارەكمان ك����رد و بردم����ان، وابزان����م "عەبدولجەلیل م����ەال هەمزە" بوو یان یەكێكی تر ،لەكاتی س����واری س����ەیارە لەگەڵم����ان بوو ،وەزعی هەژار زۆر خراپ ب����وو ،گوتی دواج����ارم و بەجێتان دەهێڵم، جارێك����ی ت����ر كوردس����تان نابینم����ەوە و خواحافیزیت����ان لێدەك����ەم ،بەداخ����ەوە ئەم ساتانە دواجاری بینینەوەی هەژار بوو و لەوە بەدوا بە ساغی نەماندیتەوە. ب���ەم ش���ێوەیە ل���ە 1991/2/22ئ���ەو زان���ا گەورەی ئ���ەدەب و مێ���ژووی كورد ماڵئاوای���ی لەك���ورد و كوردس���تان ك���رد، ش���ەو ب���وو جەنازەكەیان ب���ۆ ماڵی خۆی
ل���ە (عەزیمیە) هێنابووەوە ،بەراس���تی بەم ش���ەوە تا س���ەعات یەكی ش���ەو خەڵكێكی زۆری گەڕەكەكەمان بەتەواوتی هاتبوونە دەرەوە ،لەكۆاڵن���ی بەردەرگای ئەوان بوو بەگری���ان و لەخ���ۆدان و ش���ین و واوەیال، ت���ا كاتژمێ���ری یەك���ی ش���ەو جەنازەك���ە ئامادەك���را ،چەند س���ەیارەكمان ئامادەبوو و ئەمبوالنسێكیش ئامادەكرا ،جەنازەكەی تێدا دانرا و چەند سەیارەیەكیش لەخەڵكی عەزیمی���ە ،واتە ئاواەرەكان ،لەگەڵ جەنازە چوون .منیش ئەو رۆژە زۆر نەساغ بووم، ت���ا و لەرزم لێ بوو ،بەاڵم خۆم پێ نەگیرا و بەش���داری ئ���ەو گردبوونەوەی���ەم كرد، لەجیات���ی خۆم س���ەربازی ك���وڕم بەگەڵ خەڵكەكەدا ،كە ئەویش لەگەڵ جەنازەكەدا بچێ. لەوێ بەهەزاران كەس لەخەڵكی مەهاباد و دەوروبەری لەرێورەسمی شاردنەوەیدا ئامادەب���وون ،هەروەه���ا كاك مەس���عود بارزانی���ش لەرێورەس���مەكە ئامادەب���وو، ئەمەش دەنگدانەیەوەی باشی هەبوو. لەپەرتووك���ی س���ەربوردەی نەمران���دا ب���ە درێ���ژی ژیاننامەی مامۆس���تا هەژارم نوسیووە ،لەگەڵ 60ناوداری تردا ،دروود لەگیانیان بێ.
كۆمەاڵیەتی
خیانەت... کەوانەکانی ژیان دابخەین
ژمار ه 304
2015/12/19
27
كـۆمـەاڵیـەتی
لەمساڵدا كوشتن بەرێژەی %85و خۆكوشتن %62و خۆسوتاندن 36%و سكااڵكردن %12زیادیان كردووە!! ئەمەل میكائیل: توندوتیژی نێو كەمپەكان بەئاماری خۆمان ئەژمار دەكەین ،بۆیە ئاساییە ئەم رێژە لە هەڵكشاندا بێت
ئامارەكانی توندوتیژی دژ بە ژنان لەمساڵدا روو لەهەڵشكانن بەهرە حەمەرەش
فەرمییەكان����ی ئام����ارە بەپ����ێ بەڕێوبەرایەتییەكان����ی بەرەنگاربوون����ەوەی توندوتی����ژی دژ بەئافرەت����ن و ب����ەراوردی ئام����اری 10مانگ����ی راب����ردووی ئەمس����اڵ و س����اڵی پ����ار ،دەردەكەوێ����ت ك����ە رێ����ژەی توندوتی����ژی دژ ب����ە ئافرەتان لە هەڵكش����ان دایە. بەپێی بەراوردی نێوان سااڵنی ( 2013و )2014رێژەی توندوتیژییەكان بەشێوەیەكی گشتی ( )%13كەمی كردبوو ،واتا لەدابەزیندا بوو .بەاڵم ل����ە ( )10مانگی یەكەمی ()2015 بە بەراورد بە ( )10مانگی یەكەمی (،)2014 دەبینین رێژەكە لە بەم شێوەیە لەهەڵكشان دایە. بەپێ����ی ب����ەراوردی خش����تەی ئامارەكانی ئەم دوو س����اڵە ،دەبینین لە 2015دا رێژەی
28ژمار ه 2015/12/19 304
كوش����تن ل����ە 27حاڵەت����ەوە ب����ۆ 50حاڵەت زیادی كردووە ،واتە نزیكەی بەرێژەی %85 زیادی كردووە. هەروەه����ا رێ����ژەی خۆكوش����تن ل����ە 37 حاڵەتەوە زیادیكردووە و بووە بە 60حاڵەت، ئەمەشیان بە رێژەی %62زیادیكردووە. هەرچی سوتانە لەمساڵدا حەوت حاڵەتی كەمترە لە هی پار و لە 177حاڵەتەوە بووە ب����ە 170حاڵەت .بەاڵم خۆس����وتاندن لە 76 حاڵەت����ەوە بۆتە 104حاڵ����ەت ،واتە نزیكەی بەرێژەی %36زیادی كردووە. هەرچی توندوتیژی سێكس����یە رێژەكەی لە 116حاڵەتەوە دابەزیوە بۆ 110حاڵەت، بەاڵم س����كااڵی یاس����ایی لە 5632حاڵەتەوە ب����ۆ 6348حاڵەت هەڵكش����اوە ،واتە نزیكەی بەڕێژەی %12زیادیكردووە. "ئەم����ەل میكائی����ل" بەڕێوەب����ەری پ��ل�ان و ئام����اری بەڕێوەبەرایەت����ی گش����تی
بەرەنگاربوون����ەوەی توندوتی����ژی دژ ب����ە ئافرەت����ان ،ئام����اژە ب����ەوە دەكات ،ك����ە بۆبەرەنگاربوون����ەوەی توندوتیژیی����ەكان س����ااڵنە دوو ج����ۆر پالنی����ان هەی����ە .پالن����ی درێژخایەن و پالنی كورتخایەن .دەش����ڵێت "ئێم����ە ش����ەش بەڕێوەبەرایەتیم����ان هەی����ە. كاتێ����ك راپۆرتەكان دێتە بەش����ی پالندانان، لەكوێ توندوتیژی زیاتر بێـت ،هەوڵدەدەین لەو شوێنە نوس����ینگەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بكەینەوە .لەپالنی ساڵی 2014دا پێش����نیاری كردن����ەوەی 30نوس����ینگەی و بنك����ەی توندوتی����ژی دیكەم����ان ك����رد ،بەاڵم پالنەك����ە بەه����ۆی بارودۆخ����ی ئاب����ووری و شەڕەوە جێبەجێ نەكرا". س����ەبارەت بەپالنی كورتخایەن ،ئاماژەی بەوەك����رد ،ك����ە ئ����ەوان ب����ۆ پالن����ی رۆژان����ە هەماهەنگی لەگەڵ رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی دەكەن ،دەش����ڵێت "یەك لەو پالنانە
كـۆمـەاڵیـەتی
تێم مۆبایلمان لەناو كەمپەكان داناوە .ئیشی ئ����ەو تیم مۆبایلە ئەوەیە ،ئەگەر لەش����وێنێك ئافرەتێ����ك رووب����ەرووی توندوتیژی بۆوە، ئەگەر نوسینگەشی لێنەبێت ،پەیوەندی بەو تیم مۆبایلەوە بكات". ئەمەل لەبارەی بەشی ئامار رونیكردەوە، كە ئاماری كوش����تن ،خۆكوش����تن ،س����وتان، خۆسوتاندنی هەر شەش بەڕێوەبەرایەتییەكە دێتەوە بەڕێوەبەرایەتی گشتی. ئ����ەو كەمپانەی نوس����ینگەی توندوتیژیان لێكراوەتەوە ئەمانەن: لە پارێزگای هەولێر :قوش����تەپە ،بەحركە، باسرمە ،كۆیە ،دارەشە كران ،كەورگۆسك، تەق تەق ،ئازادی. لە پارێزگای سلێمانی :بەكرەجۆ ،دوكان، سەید سادق ،ئاشتی ،كەمپی عەربەت. لە پارێزگای دهۆك :سنووری نوسینگەی زاخ����ۆ ،دوومی����ز ی����ەك و دوو ،كەڵ����ەك، سەرس����ەنگ ،دێرەل����وك ،ئاك����رێ ،س����یمێل، ئامێدی ،شێخان ،برایەتی ،بەردەرەش. ناوچ����ەی گەرمی����ان :قۆرەت����وو ،عەلیاوە، رزگاری. لە س����نوری ناوچەی راپەڕین و سۆران، تیم����ی گ����ەڕۆك ب����ۆ رووبەرووبون����ەوەی توندوتیژی دروست كراون. س����ەبارەت ب����ە هۆكارەكان����ی زیادبوونی رێ����ژەی توندوتیژی ئەمەل میكائیك پێیوایە، بارودۆخ����ی ئابووری����ی و ش����ەڕ ،هەروەها رێژەی ئ����اوارە و پەنابەر لەهەرێم هۆكاری زیادبوون����ن .ب����اس ل����ەوەش دەكات ك����ە "ئێمە س����ەرجەم رووداوەكان����ی توندوتیژی نێوكەمپ����ەكان بەئام����اری خۆم����ان ئەژم����ار دەكەین ،بۆیە ئاساییە ئەم رێژە لە هەڵكشاندا بن .زیاتر لە ملیۆن و نیوێك ئاوارە و پەنابەر روویان كردۆتە هەرێمی كوردستان .سكااڵ و گیروگرفتی ئەوان بە هی خۆمان دەزانین، چونك����ە بەرێوبەرایەتیەكەم����ان دەزگایەكی فەرمییە و لەپرسی ئافرەت دەكۆڵیتەوە". جگەلەمان����ەش ئام����اژە بەچەند هۆكارێك دەكات ،كە كاریگەرییەكان لەسەر زیادبوونی رێژەی توندوتیژییەكان هەیە ،لەوانە: .1نەخۆش����ی دەروونی یان جەستەیی و عەقڵی. .2ئاڵودەبوون بە مادە هۆشبەرەكان. .3الوازیی توانای كۆمەاڵیەتی و نەبوونی گفتوگۆ بۆ چارەسەری كێشەكان. .4نەتوانین����ی خۆكۆنتڕۆڵك����ردن لەكات����ی توڕەبووندا.
ئاماری توندوتیژیەکانی دژی ئافرەتان لە هەرێمی کوردستان کۆی ( )10مانگی ساڵی ()2015
سکااڵ
سێکسی
خۆکوشتن سوتان خۆسوتان
شوێن
کوشتن
٥٥
٤٤
٢٣٦٦
٧
هەولێر
١٩
٢١
١٧
١٧٢٧
٣٩
دهۆک
١١
١٢
٣٤
١٠٠٧
٣٩
سلێمانی
٩
١٧
٣٦
٢٢
١٦
گەرمیان
٦
٣
١٥
١١
٦٣٧
ڕاپەڕین
٣
٤
١٧
٦
٤٤٣
٤
سۆران
٢
٣
١٣
٤
١٦٨
٥
کۆی گشتی
٥٠
٦٠
١٧٠
١٠٤
٦٣٤٨
١١٠
کۆی ( )10مانگی ساڵی ()2014
سکااڵ
سێکسی
خۆکوشتن سوتان خۆسوتان
شوێن
کوشتن
64
25
٢١٥٦
10
هەولێر
١٥
13
18
١٣٥٤
25
دهۆک
٣
8
12
٩١٩
54
سلێمانی
٢
7
30
11
9
گەرمیان
١
3
19
7
٧٥٨
ڕاپەڕین
٣
4
25
13
٢٩٦
١٧
سۆران
٣
2
27
2
١٤٩
١
کۆی گشتی
٢٧
٣٧
١٧٧
٧٦
٥٦٣٢
١١٦
جیاوازی ( )10مانگی ساڵی ()2014-2015
سکااڵ
سێکسی
خۆکوشتن سوتان خۆسوتان
کۆی ( )10مانگی
کوشتن
١٧٠
١٠٤
٦٣٤٨
١١٠
2015
٥٠
٦٠
٧٦
٥٦٣٢
١١٦
2014
٢٧
٣٧
١٧٧
28+
716+
6-
جیاوازی ساڵەكان
23+
23+
7-
ژمار ه 304
2015/12/19
29
كـۆمـەاڵیـەتی
خیانەت... کەوانەکانی ژیان دابخەین ئەو نیشانانە چین كە لە كەسی خیانەتكاردا دەردەكەون؟ جیاوازی كاردانەوەی پیاوێكی پاك لە پیاوێكی خیانەتكار چیە، كاتێك تۆمەتی خیانەتكردنیان دەدرێتە پاڵ؟ بەشی كۆمەاڵیەتی
بە دیار فیلمێکی کۆميدییەوە دانیشتبووم، "جۆرج کلۆنی" رۆڵ���ی یەکەمی فیلمەکەی دەگێ���ڕا ،ئەم���ەش زۆرتر هان���ی دەدام تا کۆتای���ی بەدیاری���ەوە دانیش���م .فیلمەک���ە بەسەرهاتی پەیوەندییەکی خۆشەویستی دوو کەس بوو ،سەرئەنجام بەبێ وەفایی یەکیان کۆتایی پێهات. خیان���ەت ب���ە نهێن���ی کاری مانا پەیدا دەکات ت���ۆ کەوان���ەی ژیان���ی م���ن ب���ووی و راستیەکەشی هەر ئەوە بوو ،کە من هاتمە ناو پەیوەندییەکی تازەوە .کەوانەی ژیان دەس���تەواژەیەک ب���وو ،کە ل���ە فیلمەکەدا، ژنەک���ە لەجیاتی خیانەت ب���ەکاری دەبرد. بەاڵم لەراس���تیدا نەیتوانی مەڵهەمێک بێت بۆ دەرد و ئازاری پیاوەکە .هەموو عەشق و بی���رەوەری و متمانەیەک کە ئەم پیاوە دابووی���ە خۆشەوس���یتەکەی ،لەکەمترین کات���دا بەس���ەریەكدا رووخا ،هیچ ش���تێک نەیدەتوانی ئارامی بکاتەوە. گەلێ���ک پێناس���ەی جیاواز ب���ۆ خیانەت هەی���ە و مرۆڤ���ەکان ب���ە پێ���ی دەرک و تێگەیش���تنیان الی خۆیان���ەوە لێک���ی
30ژمار ه 2015/12/19 304
دەدەن���ەوە .گەلێ���ک پرس���یارمان ب���ۆ دروس���ت بووە ،بەاڵم تائیس���تا هیچ وەاڵمێکی لۆژیکی و ئارامبەخشمان ب���ۆ نەبینیوەتەوە .ئەمە هەمان ئەو ئەزموون���ە تاڵەی���ە ،ک���ە لەوانەیە رۆژێ���ک ل���ەرۆژان چێش���تبێتمان، یان دەوروبەرەکانمان دووچاری بووب���ن .ب���ە راس���تی پێناس���ەی راس���تەقینەی خیانەت چییە؟ ئایا خیانەت لەروانگەی ژن و پیاوەوە یەکسانە؟ ئایا دەکرێ متمانە بەو کەس���ە بکرێت���ەوە ،ک���ە ل���ەرووی عاتفییەوە زەبری لەبەرامبەرەکەی داوە؟ ئای���ا پەیوەندیی���ەک کە تامی تاڵ���ی خەیانەت���ی تێوەگالبێ ،وەک خۆی لێ دێتەوە؟ بە ب���ێ دڵنیاب���وون وبەڵگەی پێویس���ت تۆم���ەت مەخەن���ە پاڵ شەریکی ژیانتان خ���راپ وات���ا خیان���ەت كەڵكوەرگرت���ن لەمتمانەی کەس، واڵت ،گ���رووپ ی���ان رێکخراوێک. کاتێ���ک متمانەمان پێ دەکرێ و بە پێچەوانەیەوە هەڵسوکەوت دەکەین و دەبینە هۆی ئازاردان و زیانگەیاندن
كـۆمـەاڵیـەتی
بە بەرابەرەکەمان ،پێی دەوتری خیانەت. ئەم خیانەتە دەتوانێ ماددی یان مەعنەوی بیت .خیانەت لەوش���ەدا بەمانای دژایەتیە لەگ���ەڵ پەیمانێ���ک بەش���ێوەی ش���اراوە، واتە تاکێک بەش���اراوە پەیمان دەشکێنێ. هەرچەن���دە خیان���ەت تەنه���ا لەژیان���ی هاوبەشدا روو نادات و دەکرێ زۆر بوار لەخۆبگرێت. روانینی ژن و پیاو بۆ خیانەت یەکسان نییە .گفتوگۆیەکی سادە رەنگە بۆ الیەنێک بابەتێکی دۆس���تانە بێ ،بەاڵم بۆ الیەکەی دیکە مانای خیانەت بدات .بەاڵم هەردووال خیان���ەت ب���ەوە دەزان���ن، کەس���ێک ک���ە پەیوەندیەک���ی
شاراوە لەگەڵ کەسێکی دیکە دابمەزرێنێ، ب���ەاڵم لێ���رەدا پی���اوان زۆرتر ئ���ەو مافە ب���ە خۆی���ان رەوا دەبینی���ن ،ک���ە زۆر باب���ەت بەخیان���ەت نەزانن ،ب���ۆ وێنە قاوە خواردنەوی���ەک لەگ���ەڵ ژنێک���ی ه���اوکار یان چوون بۆ س���ینەما لەگەڵیدا ،هەر لەم رووەوە ئەگ���ەر ل���ە گەڵ ژنێ���ک بەنهێنی چ���ات بكەن ،رەنگە ئەم رەفتارە الی ژنان خیان���ەت بێتە ئەژمار ،ب���ەاڵم الی پیاوەکە رەفتارێکی ئاساییە .لێكدانەوەی پیاوەکان ئەوەی���ە ،ک���ە ه���ەرکات لەگ���ەڵ ژنێ���ک کەوتینە پەیوەندییەکی خۆشەویستی یان سێکس���ی ،ئەوکات دەکرێ ناوی خیانەتی لەس���ەر دابن���رێ .ئ���ەم ش���ێوە رەفت���ار و هەڵس���وکەوتانە تاکەکەس���ین .جاری وایە
ئایا پەیوەندییەك كە خیانەتی تێدا كراوە، دەكرێت دەسبەرداری بین ،یان دەتوانرێت بنیات بنرێتەوە؟
وەك نەخۆش���ی بەس���ەر مرۆڤ���دا زاڵ دەب���ێ و ژن و پیاوی بۆ نییە .بۆ نموونە قسەکردن لەگەڵ یەکێك لەکەسوکارەکان، ب���ۆ نموونە کچەخ���اڵ و کوڕەخاڵ ،رەنگە ب���ۆ الیەنێکیان مانای خیان���ەت بدات ،ئەم رەفتارەش جۆرێکە لەنەخۆش���ی و دەبێ کەسەکە چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە. ئەگ���ەر بمانەوێ لەرووی زانس���تییەوە خیان���ەت لێ���ک بدەین���ەوە ،لەروانگەی ژن و پی���اوەوە هی���چ جیاوازییەک���ی نیی���ە ،چ پی���او بی���کات چ ژن ،س���ەندنەوەی متمانە لەبەرامب���ەر ،ش���کاندنی بەڵێ���ن و وەف���ا، پەیوەندی لەجۆری سۆزداری و سێکسی مانای خیانەت دەدات. پش���کی ه���ەر تاکێ���ک لەپەیوەن���دی س���ۆزداریی لەگەڵ هاوبەش���ی ژیانەکەی س���ەدا س���ەدە ،ئ���ەوەی بوت���رێ نی���وەی ه���ی من���ە و ت���ۆش لەنیوەک���ەی دیک���ە بەرپرس���یاری ،هەاڵت���ن و خۆدزینەوەی���ە لەبەرپرس���ایەتیی .ج���اری وای���ە خیانەت لەپەیوەندی ،خۆش���ترین رووداوی ژیان، یان ناخۆش���ترینە ،کۆمەڵێک دەرهاویشتە و کاردان���ەوەی ب���ەدوادادێ و كێش���ەی لێدەكەوێت���ەوە ،بەاڵم یەک الیەنی باش���ی هەی���ە ،مرۆڤ ل���ە کەموک���وڕی و عەیبی مەس���ەلەکە تێ���دەگات و بەئاگادێت���ەوە، دەڕوانێت���ە ک���راوەوە بەچاوێک���ی پەیوەندیەکانی و بەئاس���انی بەس���ەریاندا تێناپەرێ .هەموو پەیوەندییەک پێویس���تی بەچاودێرییە ،ئەم چاودێرییە ئەگەر نەبێ بێگوم���ان گەلێ���ک رووداودی ناخۆش���ی ب���ەدوادادێ .ل���ەم رووەوە کاتێک خیانەت و ش���کاندنی بەڵێ���ن و وەف���ا روودەدات، الیەنەکان وەک پرس���ێک بەدوای وەاڵمدا دەگەڕێن ،هاوکات نیشانەکانیشی هەستی پێدەكرێت .یەکەم شت کە هەستی پێدەکرێ، ساردوس���ڕبوونی پەیوەندیە لەنێوانیاندا، وات���ە ئ���ەو کەس���ەی خەریک���ە خیان���ەت دەکات ،بەش���ێوەی پێویس���ت س���ەرنجی بەرامبەرەکەی نادات .لەرووی سۆزداریی و سێکسیەوە کەمتەرخەمە .هەموو شتێک پەیوەندیەکان���ەوە لەس���اردبوونەوەی دەست پێدەکات .لەس���ەرنج نەدان،پاشان نكوڵیك���ردن و هەندێ���ک هەڵس���وکەوتی ژێر بە ژێر و ش���اراوە .بۆ نموونە دانانی پاس���وۆرد لەس���ەر مۆبایل و کۆمپیوتەر، ی���ان پەیوەس���تبوونی لەرادەب���ەدەر ب���ە مۆبایل ،کە ئامادە نییە بەهیچ ش���ێوەیەک لەخ���ۆی دووری بخات���ەوە ،تەنان���ەت ل���ە
ژمار ه 304
2015/12/19
31
كـۆمـەاڵیـەتی
ئاودەس���ت و حەمامیش���دا .رەفتاری لەم ش���ێوە دەریدەخات ،کە کەسەکە بەتەمایە شتێك لەهاوسەرەکەی بشارێتەوە. گەڕان بە دوای خیانەتدا یەک���ەم هەن���گاو دەب���ێ دڵنی���ا بی���ن لەخیانەت ،واتە ب���ە راڕایی و گومانکردن ناکرێ کەسێک بەخیانەت تاوانبار بکەین، تا ئەوکاتەی لێی دڵنیا نەبینەوە .ئەگەریش لیێ���ی دڵنی���ا بووی���ن ،ناکرێ دەس���تبەجێ بیگێڕین���ەوە ،دەب���ێ بەبەڵگەی ت���ەواوەوە بابەتەكە بێنین���ە بەرباس ،تا بەرامبەرەکە نەتوان���ێ نکۆڵی و حاش���ای لێبکات .دەبێ بەجۆرێ���ک هەڵس���وکەوت بکەی���ن ،ک���ە بەرامبەرەک���ە هەس���تی پێن���ەکات ،کاتێک ک���ە دڵنیابووی���ن ،دەبێ بەش���ێوەی جدی مەوزوعەک���ە بێنین���ە بەرب���اس .بێگومان لەوەه���ا حاڵەتێکدا کەس���ێک ک���ە خیانەتی ک���ردووە ناچێت���ە ژێرب���ار ،چارەس���ەر چییە؟ بەرامبەرەکە لەس���ەرەتاوە دەست دەکات بەهاتوه���اوار و توڕەبوون .چۆن تێبگەی���ن ئەو کەس���ەی خیانەتی کردووە هاتوهاوارەكەی راس���ت نیە؟ کەسێک کە خیانەتی کردبێ س���ەرەتا دەس���ت دەکات
32ژمار ه 2015/12/19 304
بەهاتوه���اوار ،دوات���ر بەرەب���ەرە ئ���ارام دەبێت���ەوە ،دەچ���ێ لەگ���ەڵ دۆس���تەکانی ن���ان دەخ���وات و قس���ە و باس���ی هەیە و بەجۆرێ���ک هەڵس���وکەوت دەکات ،گوای���ە هیچ ش���تێک رووی نەداوە .بەاڵم کەسێک کە خیانەت���ی نەکردبێ و تۆمەتی خرابێتە پاڵ ،بەردەوام ناڕەحەتە ،تووڕەبوونەكەی کەمنابێت���ەوە ،ب���ۆ ماوەیەکی زۆر دەکرێ هەس���ت بەناڕەحەت���ی و پەرێش���انبوونی بکرێ. ئایا پەیوەندییەک كە خیانەتی لێكراوە دەکرێ وازی لێ بهێنرێ؟ ئەم���ە پرس���یارێکی بنەڕەتیی���ە ،چونکە ش���یرازەی ژیانی هاوبەشی زۆرکەس بە نەزانینی وەاڵمی ئەم پرس���یارە لەبەریەک هەڵدەوەش���ێتەوە .وەاڵمەک���ە "نەخێ���ر"ە. هەرگی���ز ناب���ێ کۆتایی ب���ە پەیوەندیەکان بهێن���رێ .م���رۆڤ بوونەوەرێکە تووش���ی هەڵە و بەالرێداچووندا دەبێ .دەبێ بەدوای هۆکارەکانیدا بگەڕێین ،هەرچەند خیانەت و بەڵێنش���کێنی هیچ پاس���اوێک هەڵناگرێ. کۆمەڵێ���ک رس���تەی کڵێش���ەیی ه���ەن، خیانەت���كار دەیانكاتە پاس���او ،بۆ نموونە:
گرنگی پێنەدەدام ،وەاڵمدەری پێداویستی سێکس���ی م���ن نەب���وو ،خۆشەویس���تی و سۆزی نەبوو ،رێزی لێ نەدەگرتم...وهتد. باش���تر وایە لەجیاتی مانەوە لەپەیوەندی پێش���ووتر و خەیانەتک���ردن ،کۆتای���ی ب���ەو ژیان���ە هاوبەش���ە بهێن���رێ .ئەگ���ەر رەزامەندیتان لەس���ەر پەیوەندییەک نییە، کۆتای���ی پێ بێنن و دوات���ر پەیوەندییەکی تازە هەڵبژێرن. ئای���ا پەیوەندیی���ەک ك���ە خیانەت���ی تێداكراوە بنیات دەنرێتەوە؟ یەک���ەم هەن���گاو ،قەرەبووکردن���ەوەی ئ���ەو زیانەی���ە کە کەس���ی خیانەت���کار بە بەرامبەرەک���ەی گەیان���دووە ،تا ئەوکاتەی زیانەکە قەرەبوو نەکرێتەوە ،ناکرێ باس ل���ە ئاس���اییبوونەوەی پەیوەن���دی بکرێ. خەمۆک���ی و متمانەنەک���ردن بەخەڵک���ی دەوروب���ەر بەش���ێکن ل���ەو زیانانەی بەر کەس���ەکە دەکەوێ ،ئەم���ەش دەبێتە هۆی نەخۆش���ی دەروون���ی ،جی���ا لەخەمۆک���ی کەس���ەکە ،متمان���ەی خۆش���ی لەدەس���ت دەدات و تووشی نەخۆشی شک و گومان دەبێ ،جیاوازی نیە ئەم نەخۆشیە توشی
كـۆمـەاڵیـەتی
کەلتووری ناتوندوتیژیی
چۆن كار لەسەر توندوتیژییەكان بكەین؟
ئەمەل میكائیل*
هەنگاوەكانی گەڕان بەدوای نیشانەكانی خیانەتكردن لە بەرامبەردا چین؟ ژن بێ یان پیاو .دەبێ کەس���ی خیانەتكار ئەو پ���ەڕی هەوڵی خ���ۆی بخاتەگ���ەڕ ،تا قەرەبووی بەرامبەرەکەی بکاتەوە و پێش هەموو شتێک متمانەی بەدەست بینێتەوە. داوای لێب���وردن و بەکارهێنان���ی چەن���د رس���تەیەكی ئاسایی چارەسەر نین .لەپاڵ ئەمان���ەدا دەبێ هاوڕێیەتی و راس���تگۆیی بەکاربهێنرێ ،واتە هەموو ش���تێک روون و ش���ەفاف بێ .دەبێ سەرنجی ئەم خاڵە بدەی���ن ،کاتێ���ک کە متمانە نەما کەس���ەکە ناچارە بۆ ماوەیەک شەفافییەت و روونی ب���ەکار و هەڵس���وکەوتەکانیەوە دیار بێ، لەهەم���ووی گرنگت���ر ئ���ەم ش���ەفافییەتە پێویستی بەکات و تێپەڕین هەیە.
ب���ۆ چارەس���ەركردنی توندوتی���ژی پێویس���تمان بەكات���ە ،بەاڵم ناش���كرێ هەر لەچاوەڕوان���ی گۆدۆدا بین .دەبێت بابەتیانە بپرژێینە س���ەر چارەس���ەركردنەكان .لەپاڵ ئەو رەهەندان���ە هۆكارگەلێك هەن ،كە زۆر بەداخەوە ئیش���مان لەس���ەر نەك���ردوون و بەهەندمان وەرنەگرتوون. پ�ل�ان ب���ۆ فەراهەمك���ردن نەب���ووە ،بۆیە رێژەی توندوتیژی بەتایبەت خۆكوش���تن و خۆسوتاندن .بەپێی ئەو رێژانەی لەئاماری بەڕێوەبەرایەتییەكەمان دەستنیش���انكراون و مانگان���ە لەماڵپ���ەڕی بەڕێوەبەرایەت���ی باڵودەكرێن���ەوە ،كێرڤ���ی هاوكێش���ەكان لەهەڵبەزین و دابەزین دایە. زۆرجاری���ش ئامارەكان لەهەڵكش���اندان. خۆ ئەگەر پەنا ببرێتە بەر برەودان بەبواری هەستەوەریی ،ئەوە كێرڤی توندوتیژییەكان رووی لەكەمبوون دەكات. ئیش����كردن لەس����ەر هەس����تەوەرییەكان چۆن����ە؟ بۆچی مرۆڤی تون����دڕەو و میانڕەو ه����اوكات دروس����تبوون؟ بۆچ����ی فك����ری توندوتی����ژی بوونی هەیە؟ چ����ۆن دەتوانین توندڕەوی لەناوبەرین؟ ئ����ەوەی خ����ۆی دەك����وژێ ی����ان بی����ری خۆكوش����تن ی����ان خۆس����وتاندنی ال چەكەرە ب����ووە ،لەم����اوەی یەك رۆژدا نەگەیش����تۆتە ئەو باوەڕە ،بەڵكو بیرۆكەیەكی درێژخایەنە و لەهەس����تەوەری ش����اراوەیدا نەش����ونمای ك����ردووە .ب����ەاڵم ب����ۆ بەئەنجامگەیاندن����ی
چاوەڕوانی خاڵی سفرە. ئەم����ڕۆ س����ەرتاپای جیه����ان پابەن����دی فەلس����ەفەی ن����ا ب����ۆ توندوتیژین .بە زانس����تی پەرەپێدانی وزە و توانا مرۆییەكان دەتوانرێت ئاڕاس����تەی توندڕەوانە لەرەفت����اری تاكەكاندا بۆ میانڕەوانە بگۆڕدرێت .بۆس����ەلماندنی ئەم راس����تییە لەحاڵەتەكان����ی خۆكوش����تن ،بۆمان دەردەكەوێ����ت كاتێ����ك دوو ت����اك گی����رۆدەی كێش����ەیەك دەب����ن ،تاكێكیان خ����ۆی دەكوژێت و تاكێكی����ان رووب����ەرووی كێش����ە دەبێتەوەو هەوڵی چارەسەركردنی دەدات. لێ����رەدا جیاوازی ت����اك دەردەكەوێت .ئەمە هێمایەكە بۆ س����ەلماندنی ئەو راس����تییە .بۆیە بەهەندوەرگرتن����ی چارەس����ەری پرس����ەكە، لەئەولەویاتی كارەكانمانە. هەن����گاوی یەك����ەم ،كردن����ەوەی زانك����ۆی ئەكادیم����ی تایبەتمەن����دە .پرس����ی توندوتیژی بەهۆی بوونی ناوەندێكی ئەكادیمی تایبەتمەند، دەكرێ لەرێگەی راهێنانەوە ئامانج بپێكێ. دروس���تكردنی تۆڕێ���ك ی���ان بۆردێك بۆ هوشیاربوونەوە ،دوای راهێنان لەزانكۆكانی ناتوندوتی���ژی دەرەوەی هەرێ���م ،راهێن���ان بەس���تافێك بكرێ���ت .ب���ۆ ئ���ەو وەزارەتانەی پەیوەندی���دارن ب���ە چارەس���ەركردنی توندوتیژیی���ەوە .دوای گەڕان���ەوەی ئ���ەم س���تافە ،راهێن���ان بەس���تافێكی ت���ر بك���ەن و ئی���ش و فەلس���ەفەی ناتوندوتی���ژی لەرێگەی هەماهەنگ���ی وەزارەتەكان���ی ،پ���ەروەردە، ئەوقاف ،كاروباری كۆمەاڵیەتی ،تەندروستی، داد ،پەرەپێب���دەن ،بەمەرجێك ئەو كادیرانەی راهێن���راون ،باوەڕی���ان بەئیش���ەكەیان هەبێ���ت ،ك���ە بەمج���ۆرە و كاركردن لەس���ەر ناتوندوتی���ژی دەتوان���ن كاریگ���ەر ب���ن ،ئەمە تاك���و زانكۆیەك���ی تایبەتمەن���د ب���ەم پرس���ە دادەمەزرێ���ت ،چونك���ە رووبەرووبوونەوەی توندوتی���ژی ئەرك���ی وەزارەت���ی ناوخۆی���ە، بەاڵم هەوڵدان بۆ چارەس���ەری خۆكوشتن و خۆسوتاندنەكان ،پێویستی بەكاری بەكۆمەڵ و دەستەجەمعییە.
* بەڕێوەبەری پالندانان و ئامار لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان
ژمار ه 303 304
2015/12/12 2015/12/19
33
كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی /ئا :ساڵحی مام عەلی
با منداڵەكانتان ئەو خۆراكانە نەخۆن
چوار كاتژمێر پێش خەوتن نان مەخۆ
دایكان بەردەوام كێشەیان هەیە لەگەڵ خواردنی منداڵەكانیان، لەبەرئ���ەوەی وەك پێویس���ت خواردن���ی ماڵ���ەوە ناخ���ۆن .زۆر جاریش توشی كەمی ڤیتامەینەكان و كزی و الوازی دەبن ،بۆیە دایكان پێویستە لێنەگەرێن مندڵەكانیان هەموو خۆراكێك بخۆن، یان هەموو خوردنەوەیەك بخۆنەوە ،لەوانە: .1خواردنەوە دروس���تكراوەكانی وەك شەربەت و پیپسی و تایگەر ،چونكە شەكری زۆری تێدایە لەگەڵ كۆمەڵێك مادەی تر كە بۆ مندااڵن زیانبەخشن. .2چیس و پەتاتە و خواردنە سوركراوەكان ،كە زۆر لەمنداالن تەنه���ا ئ���ەوە دەخۆن ،لەگەڵ گۆش���تی قوتو ،ئ���ەو خواردنانە بۆ مندااڵن باش نین و توشی كەمی ڤیتامینیان دەكات. .3ش���یرنیە دروس���تكراوەكانی وەك پاق�ل�اوە و ش���كوالتە و كێك ،پێویس���تە زۆر بەكەمی مندااڵن بیخۆن ،ئەگەر بكرێت هەر نەیخۆن ،چونكە لەداهاتوودا توشی نەخۆشی شەكرە و قەڵەوی و كۆمەڵێك كێشەی دیكەیان دەكات.
لێكۆڵینەوەیەكی زانستی ئەڵمانی ئاشكرای كردووە ،كە هەركەسێك بیەوێ���ت خەوێكی ئارام و بێ پچڕانی هەبێت ،نابێت 4كاتژمێر پێش خەوتن نان بخوات. پرۆفیسۆر "یورگن" كە توێژینەوەكەی ئەنجامداوە ،روونیدەكاتەوە، زۆرن ئەو كەس���انەی ش���ەوانە توش���ی خەوزڕان دەب���ن و بەهۆی بیركردنەوە و فشاری ژیان خەویان لێناكەوێ ،بۆ چارەسەری ئەو كێشەیەش پێویستە زیاتر لەچوار كاتژمێر پێش خەوتن نان بخۆیت، هەروەه���ا 2كاتژمێ���ر پێ���ش خەوت���ن س���ەیری تیڤ���ی و كۆمپیوتەر نەكرێت ،چونكە تیشكی شینی لێدەردەچێت ،كە هۆكارە بۆ بێخەوی. هەروەها پێش ئەوەی بچیتە ناو جێگە هەوڵبدە كتێب بخوێنیەتەوە و لەشوێنیكی ئارام و كەشێكی لەبار و جێگەیەكی نەرمدا بخەویت.
34ژمار ه 2015/12/19 304
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
پیاوان وەك ئەسپ و ژنانیش وەك چۆلەكە نان دەخۆن!!
هەنار لە زەهایمەر دەتپارێزێت
ل���ە توێژینەوەیەك���ی ت���ازەدا ك���ە ل���ە ئیتاڵی���ا ئەنجام���دراوە، دەركەوت���ووە كاتێ���ك پیاوێ���ك و ژنێك پێكەوە ن���ان دەخۆن ،بە تایبەت كە تازە هاوس���ەر گیریان كردبێت ،یان هاوڕێ بن ،ئەوا ژنەكە وەك چۆلەكە و پیاوەكەش وەك ئەسپ نان دەخۆن!! لەوتوێژینەوەدا هاتووە پیاوان خۆنەویستانە وەك هێمایەك بۆ بەهێزی پیاو و بۆسەلماندنی توانا و هێز و تەندروستی خۆیان، زۆرت���ر دەخ���ۆن ،بەپێچەوانەش���ەوە ژنان كەمتر ن���ان دەخۆن، هێن���دەی چۆلەكەی���ەك ،تاكو نیش���انی بدەن كە ن���ەرم و نیانن!! توێژەرەوەكان دەش���ڵێن ئ���ەم خووە دەبێتە ه���ۆی قەڵەوبوونی پی���اوان ،بۆیە پێویس���تە پیاوان ئ���اگاداری خواردنیان بن ،كاتێك لەگەڵ برادەرەكەیان نان دەخۆن.
بەپێی توێژینەوەیەكی زانستی ئەمریكی ،خواردنی هەنار مرۆڤ لە توشبوون بەنەخۆشی زەهایمەر (لەبیرچوونەوە) دەپارێزێت. توێ���ژەران دەڵێن هەن���ار كۆمەڵێك مادەی تێدای���ە ،كە پێكدێت لە 21مادەی كیمیاوی ،لەناو ئەوانەش���دا مادەی (پۆلیفینۆل) هەیە ،كە ناسراوە بەوەی دژی نەخۆشی و دژی هەوكردن و بەتایبەتی دژی نەخۆشی زەهایمەر كاردەكات. زەهایمەر نەخۆش���ی لەبیرچونەوەیە توش���ی ئەو كەسانە دەبێت كە زۆر بەس���اڵدا دەچ���ن و پیردەبن ،بەجۆرێك كەس���ە نزیكەكانی خۆیان ناناسنەوە ،هەروەها هیچ بیرەوەریەكیان لەبیر نامێنێت.
تەنیایی بەرەو مردنت دەبات لەدوای���ن توێژین���ەوە كە لە ئەمری���كا ئەنجامدراوە ،تێی���دا دەركەوتوە تەنیایی كاریگەری راس���تەوخۆی هەیە لەسەر بەرگری لەشی مرۆڤ و الوازی دەكات و ئەگ���ەری توش���بوونی بەهەوك���ردن و نەخۆش���یە جۆراوجۆرەكان بەرێژەی %14زیاد دەكات. توێ���ژەران دەڵێن تەنیایی كاردەكاتە س���ەر بوهێڵی بەرگری لەش ،كە
بەرپرس���ە لەنەهێش���تنی هەوكردن و دژی بەكتریا و ڤایرۆسەكانە و بەرگری لەش الواز دەكات ،بەتایبەتی كاردەكاتە س���ەر بەس���ااڵچوان و لەم���اوەی ی���ەك س���اڵدا كاریگ���ەری دەردەكەوێ���ت .بۆیە پێویس���تە بەسااڵچوان لەتەنیاییدا بەجێ نەهێڵن و هەمیشە لەكەشێكی تێكەاڵوی كۆمەاڵیەتیان بۆ دروست بكەن ،تاكو تەندروستیەكی باشیان هەبێت.
ژمار ه 304
2015/12/19
35
كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
پەروەردەی تەندروستی منداڵ و كۆمەڵگای تەندروست ئ���ەو ت���ەوەرە ئەگ���ەر بڵێم گرنگت���رە ،هەڵ���ە لەهەموو بابەتێك نیم و زێدەڕۆییم نەكردووە .خێزان پێكدێت لەژن و پیاو ،پێویس���تە ئەو دوانە كاتی هاوسەرگیری دەكەن ،بگەن���ە رادەییەكی تەواو ك���ە لەتوانایان دای���ە ئادەمیزادێكی دیكەیان پێ بەخاوەن بكرێ، ئینج���ا بڕیاری منداڵ پەیداك���ردن بدەن .كۆرپەلە بۆ رابواردنی دایك باوك و نەنك و باپیری نیە، بەڵكو جگەل���ەوە مافی كۆرپەل���ە ئەوەیە دایك و ب���اوك بەخێوی بكات و پەروەردەی بكات ،ئەمە تا تەمەنی 5س���اڵی بەهەم���وو بوارەكانیە ،ئینجا بەرپرسیاریەتی حكومەتەكەیەتی هاوكاری بكات بۆ خوێن���دن و رۆش���نبیریی و تەندروس���تی ،تا دەگاتە 17س���اڵ .ئەو كاتە كوڕ یان كچ دەتوانن یارمەت���ی خۆی���ان ب���دەن ،ی���ان خوێن���دن تەواو دەكەن ،ی���ان كارێك هەڵدەبژێرن و بژێوی ژیان پەیدا دەكەن. بێگوم���ان لەهەم���وو دونی���ا و ئاینەكانی���ش رێنمایی���ان داناوە كۆرپ���ە هی دایكیەت���ی ،دوای ئەوەی دێتە دونیاوە ،پێویستی بەدایكی خۆیەتی ب���ۆ خ���ورادن و گەرمكردن���ەوە و پاككردن���ەوە و س���ۆزپێدان ،تاك���و س���ەرپێ دەك���ەوێ .خوای گەورەت دەفەرموێ "واالمهات يرضعن اوالدهن حولني كامل�ين" وات���ا منداڵ تاك���و دەگاتە 2س���اڵی هی باوەش���ی دایكیەتی ،چ رەوای���ە منداڵ لەو تەمەنە بدرێت���ە ژنێكی تر ب���ۆ بەخێوكردن و دایكیش���ی لەژیان مابێ؟! جیاكردنەوەیان تاوانێكی گەورەیە و رۆژانە ئەو تاوانە دەبینین و دەبیستین .ئەگەر من���داڵ ت���ا تەمەنی 5س���اڵی بە ئارام���ی خزمەت نەكراب���ێ ،هیچ بە تەم���ا نەبین لەخوێندنگا بەخێو و پەروەردە بكرێ .ش���اعری گ���ەورەی عەرەب "حافز ئبیبراهیم" دەڵێت: اعددت شعبا ً طيب االعراق األم مدرسة اذا اعددتها َ
منداڵ كاتێك ئامادە دەكرێ بچێ بۆ خوێندنگە، پێویس���تە ئامادەییەكی باشی بۆ كرابێ ،لەرووی رەوشت و پاكوخاوێنی ،لەگەڵ مندااڵنی شەڕانگێز نەب���ێ ،بزانی خ���ۆی پ���اك بكاتەوە ،ن���ەك لەناو
36ژمار ه 2015/12/19 304
ژووری خوێندن���گا میز بەخۆیدا بكات و مندااڵن گاڵت���ەی پێبكەن .ی���ان لەخوێن���دن هەڵگەڕێتەوە، مامۆس���تاكانمان ك���وڕ ی���ان ك���چ ئەركی���ان زۆر قورس���ە ،ئەگەر پۆلەكە لە 30قوتابی تێپەڕ ببێ، كێشەی بۆ پەیدا دەبێت. ج���اران لەعێ���ڕاق 2دەوام هەبوو ،س���بەینان لەكاتژمێ���ر 8ب���ۆ ،12ی���ان ل���ە 1ب���ۆ ،4واتا 6 وانەیان لە رۆژێكدا گوتۆتەوە. من���داڵ ئەگەر بەش���ەو خ���ەوی باش���ی نەبێ، ناتوان���ێ بەیانیان هەڵس���ێ و خ���ۆی پاكباتەوە و لەكات���ی خۆیدا بگات���ە خوێندنگە .زۆر پێویس���تە دایك و باوك یارمەتی بدەن و قس���ەی خۆش���ی بۆ بكەن ،تاكو لەكاتی ش���یاودا بچێتە ناو جێگای نوس���تن .ك���ە من���داڵ لەش���ەودا تێرخ���ەو ب���وو، بەیانیەكەی بەمێشكێكی سافەوە لەسەر كورسی خوێندن دادەنیشێت. "رۆبرت نیستۆن" كە پرۆفیسۆرێكی ئینگلیزی جولەكەی���ە لەس���اڵی 1972ل���ە لەن���دەن قوتابی ئ���ەو ب���ووم ،پرۆفیس���ۆرە لەب���واری نەزۆك���ی، س���ەرەتای منداڵ���ی لولەی���ی لەنەخۆش���خانەی هامرس���ت دامەزران���د ،ئیش���كردن لەگەڵ���ێ زۆر زەحم���ەت ب���وو ،ب���ەاڵم دی���ارە پێ���وەری ئ���ەو مامۆس���تایە ئەوەندە قورس بوو ،لەحەدی خۆی دەرچووب���وو .لێكۆڵینەوەی لەس���ەر منداڵێكی 9 س���ااڵن كردبوو ،كە واحس���ابی ب���ۆ كرابوو گێلە و مێش���كی ش���ت وەرناگرێت ،دوای تاقیكردنەوە لەس���ەری ،بۆی دەرك���ەوت ك���ە پەروەردەكەی خراپ بووە ،مێشكی بۆ خوێندن بەكارنەهاتووە، ه���ەر خواردویەت���ی و قەڵەو ب���ووە و لەبەردەم تەلەفزیۆن پاڵیداوەتەوە. ئ���ەم ت���ەوەرە زۆر گرنگە ئێمە كاری لەس���ەر بكەین بۆ نەوەی ئێستا: .1منداڵبوون���ی زۆر كاردەكاتە س���ەر بژێوی ژیان و تەندروستی خێزانەكە. .2كارەس���ات و نەخۆش���ی زۆری لێدەكەوێتەوە. .3دایكەك���ە ناتوانێ خزمەت���ی 4منداڵ زیاتر ب���كات ،باوكەكە دەڵ���ێ ئەم���ن 10منداڵم دەوێ، وادەزانێ���ت پ���ەروەردەی من���داڵ وات���ە تەنی���ا خواردن!! .4پێویس���تە لەس���ەر حكوم���ەت ئامادەكاریی
باش���ی بۆ پەروەردیی من���دااڵن بكات ،چاودێرێ لەسەر خێزان هەبێ. ه���ەر كۆمەڵگەی���ەك منداڵی ب���ەرەاڵی كۆاڵنی هەبێ ،ئەو كۆمەڵگایە س���ەقەتە ،ئایندەی تاریكە، چونك���ە كاتێك ئەو منداڵە ك���وڕە دەگاتە تەمەنی 17ساڵی ،كە هەموو تەمەنی بە بێ سەرپەرشتی بەرێك���ردووە ،نابێتە كەس���ێكی س���ودبەخش بۆ كۆمەڵگاكەی .كەواتە چی بكرێت باشە؟ .1تیمێك���ی تەندروس���تی گ���ەڕۆك لەناو ماڵە ه���ەژارەكان بەرنامەی هەبێ ،هەم���وو خێزانێك ناونوس بكات و پێداویستییەكانی دابین بكات. .2ئەگ���ەر منداڵی وایان هەیە دەڕواتە دەرەوە ب���ۆ كاركردن ی���ان س���واڵكردن ،قەدەغەی بكات و دای���ك و باوكەك���ە س���زا ب���درێ ،مداڵەك���ەش لەخوێندن���گای تایب���ەت دابن���درێ و پ���ەروەردە بكرێت. .3حكوم���ەت تیمێكی گەڕۆكی گەورەی هەبێ ب���ۆ كۆكردنەوەی س���واڵكەرەكان ،ئ���ەوەی ماڵی نیە لەماڵێك���ی گەورەیان دابنێ و وەك خوێندنگا (تأهیل) بكرێن. .4چاودێری لەس���ەر خوێندن���گا هەبێ و هەر منداڵێك كێشەی خێزانی هەبوو لە منداڵەكانی تر جیابكرێتەوە ،خوێندنگا و مامۆس���تای تایبەتیان بۆ دابندرێت ،تاكو مێش���كیان بەرەو ئیشی باش پ���ەروەردە بكرێ ،ئ���ەوكات دەڵێ���ن كۆمەڵگامان پارێ���زراوە لەش���ەڕ و دزی و كوش���تن و م���ادە هۆش���بەرەكان و بازرگانیك���ردن بەجەس���تەی ئافرەتەوە. بە داخەوە ئێس���تا لە كوردستان لەشفرۆشی بۆتە (پیش���ە)ی چەند كەسانێك ،چەند شوێنی بۆ تەرخان كراوە ،لەناو مااڵن ئەو زۆر خراپە ،ئەو جۆرە جێگای���ە دەبێ لەژێر چاودێری دەوڵەت و حكومەت بێت ،لەبەر باڵوبوونەوەی نەخۆش���یە پیسەكان ،ڤایرۆسی AIDSلەواڵتمان پەیدابووە، لەرێگای كاری سێكس���یەوە ،هەروەها ڤایرۆسی جگ���ەر بەهەم���وو جۆرەكانی���ەوە زۆر ب���ووە، ئ���ەوەش دەگوازرێت���ەوە بۆ من���دااڵن .لەو چەند دێرەدا ناوی كەس���مان نەهێن���اوە و جێگاكانمان دەستنیش���ان نەك���ردووە ،چونك���ە ئ���ەوە كاری حكومەت���ە ،بەتایبەتی وەزارەتی تەندروس���تی و ناوخۆ و ..هتد.
هـــونـــەری سەرپەرشتیار :ئەحمەد تاریق
هونەرمەندان چۆن پێشوازی لە 2016دەكەن؟ ژمار ه 304
2015/12/19
37
هونەری
وەك كچانی پێشكەشكار تا رادەی بێزاربوونمان داوای خۆشەویستی و هاوسەرگیریی رووبەڕووی زۆربەمان بۆتەوە
"شنیار سەاڵح" خانمە پێشكەشكاری بەرنامەی "ئەمڕۆ"یە لە كەناڵی گەلی كوردستان ،ئەو لە ساڵی 1991لەشاری سلێمانی لەدایكبووە و لە 2013دا وەك پێشكەشكار هاتۆتە ناو كاری راگ��ەی��ان��دن ،دەرچ���ووی پەیمانگای راگەیاندنە و دەشڵێت جگە لەكاری راگەیاندن ،حەز بەكاری هونەریی نواندن دەكات. ئەحمەد تاریق
38ژمار ه 2015/12/19 304
هونەری
شنیار:
جگە لە كاری راگەیاندن حەز بە كاری نواندن دەكەم زۆر حەز بە دەنگی عەباسی كەمەندی دەكەم لەكەی���ەوە لەن���او ب���واری راگەیاندن
دایت؟ شنیار س���ەاڵح :دەستپێكی كاری راگەیاندنم ب���ۆ س���اڵی 2013دەگەڕێتەوە ،كە ل���ە كەناڵی ئاس���مانی NRTوەك پێشكەش���كار ل���ە بەرنامەی رۆژانەی NRTدەس���تبەكار بووم. دوات���ر لەمانگی 3ی س���اڵی 2015دا لە كەناڵی ئاسمانی گەلی كوردستان وەك پێشكەشكاری بەرنام���ەی "ئەم���ڕۆ" تا دەس���تم ب���ەكار كرد و تائێستاش بەردەوامم. زیات���ر ح���ەزت لەپێشكەش���كردنی چ جۆرە بەرنامەیەكە؟ ش���نیار س���ەاڵح :زیات���ر ح���ەز ب���ە بابەت���ە هونەریەكان دەكەم. جگە لەب���واری راگەیاندن حەز بە چ بوارێك���ی تر دەكەیت؟ واتە گ���ەر راگەیاندنكار نەبایت حەزت دەكرد ببیت بە چی؟ ش���نیار س���ەاڵح :حەز بە ب���واری هونەریی نوان���دن دەكەم ،م���ن وەك دەرچووی بەش���ی راگەیاندن كارەكەی خۆمم وەك پێشكەشكاریی خۆش دەوێت ،بەاڵم بۆ وەاڵمی پرسیارەكەت، م���ن ح���ەز بەكارك���ردن ل���ە ب���واری هونەریدا دەكەم ،بەتایبەت نواندن. بەرنامەك���ەی ت���ۆ زیات���ر دەچێتە چ بوارێكەوە؟ شنیار سەاڵح :بەرنامەی ئەمڕۆ بەرنامەیەكی هەمەرەنگە ،كە خۆی لە 16برگەدا دەبینێتەوە. یەكێ���ك ل���ە بڕگەكان���ی بەرنامەك���ە هونەریە، ب���ە پێ���ی دەرفەت���ی بەرنامەكە توان���راوە زۆر لەهونەرمەن���دان میوان���داری بكرێ���ن ،وەك زەكەریا عەبدواڵ و زیاد ئەس���عەد و مامۆستا مەزهەری خالقی. وات���ە میوان���داری گۆرانیبێژانی���ش
كەسێكی هێمن و لەسەرخۆ و سادەم دەك���ەی ،زیات���ر دەنگ���ی كام هونەرمەن���دەت بەالوە خۆشە؟ ش���نیار سەاڵح :جگە لەم سێ هونەرمەندەی ناوم هێنان ،دەنگی خوالیخۆش���بوو عەباس���ی كەمەندیشم زۆر بەالوە خۆشە. هی���چ كات ح���ەزی گۆرانیگوتن���ت نەبووە؟ شنیار س���ەاڵح :دەنگخۆش���ی بەهرەیەكە لە ئینس���اندا هەیە ،بەاڵم بەداخ���ەوە من خاوەنی ئەو بەهرەیە نیم. خۆت پێشكەشكارێكی ئافرەتی ،زیاتر كام پێشكەشكارانت بەالوە سەركەوتوون؟ شنیار س���ەاڵح :بەگشتی تەماشای زۆربەی بێ���ژەرە ناوخۆی���ی و بیانیەكانی���ش دەكەم ،بە تایبەت ،OPRA خ���ۆت س���ەیری بەرنامەك���ەت دەكەیتەوە ؟ شنیار سەاڵح :بەرنامەی ئەمرۆ بەرنامەیەكی راس���تەوخۆیە ،ب���ەاڵم دوای پەخش���كردنی ل���ە دووبارەكردن���ەوەی و ل���ە ماڵپ���ەڕی GK تەماش���ای دەكەم���ەوە ،لەبەرئ���ەوەی گرنگ���ە پێشكەش���كار بین���ەری بەرنامەك���ەی خ���ۆی بێ���ت ،لەپێن���او چارەس���ەركردنی هەڵ���ەكان و بەرەوپێشبردنی بەرنامەكەی. لەكات���ی كارك���ردن چ ش���تێك زۆر تورەت دەكات؟ ش���نیار س���ەاڵح :لەكات���ی روودان���ی هەڵ���ە تەكنیك���ی و هونەرییەكان توڕە دەبم ،زۆربەی پێشكەشكارەكانیش هەمان هەستیان دەبێت. جوان���ی تاچەن���د گرنگ���ە ب���ۆ راگەیاندنكاری ئافرەت؟ ش���نیار س���ەاڵح :جوان���ی بەش���ێكە ب���ۆ پێشكەش���كار ،بەاڵم سێ بەش���ەكە گرنگەكەی
بیرم لە شووكردن نەكردۆتەوە دیك���ە توان���ا و لێهاتووی���ی و ئەداكردنیەت���ی بەرامبەر بە كامێرا. هی���چ كەنالێكی تر داوای لێكردوویت كاریان لەگەڵ بكەیت؟ شنیار سەاڵح :تائێس���تا ئامادە نیم لەكەناڵی دیك���ەدا كار بك���ەم ،بۆی���ە كەناڵەك���ەی خۆمم بەدڵە .وەك س���تافی بەرنامەكە و ستافی گەلی كوردس���تان بەگش���تی ئاس���ودەم لەگەڵیاندا و لەكاركردندا وەك خێزانێكین. كچان���ی راگەیاندن���كار ،بەه���ۆی دەركەوت���ن و ناوبانگی���ان ،زۆرج���ار لەالی���ەن هەوادارانیان���ەوە داوای خۆشەویس���تی و هاوس���ەرگیرییان لێدەكرێ���ت .ت���ۆ هی���چ ج���ار رووبەڕووی ئەم حاڵەتە بوویتەوە؟ ش���نیار س���ەاڵح :وەك كچانی پێشكەش���كار ب���ەرەورووی زۆربەمان بۆتەوە ،هەندێك جار دەبێتە هۆی بێزاربونمان. چ وەاڵمێكت هەبووە بۆیان؟ شنیار سەاڵح :بەنەخێر وەاڵمم داونەتەوە. بڕی���ارت ن���ەداوە هاوس���ەر گی���ری بكەیت؟ شنیار سەاڵح :نەخێر بڕیارم نەداوە ،جارێ خۆم بۆ كارەكەم تەرخان كردووە . چ���ۆن وەس���فی كەس���ایەتی خ���ۆت دەكەی؟ ش���نیار س���ەاڵح :هەرچەندە قورسە كەسێك پێناس���ەی خۆی بكات ،ب���ەاڵم بەدیدی هاوڕێ و كەسوكارم ،كەس���ێكی هێمن و لەسەرخۆ و سادەم. ك���ێ س���تایلی ج���ل و بەرگەكانت بۆ هەڵدەبژێرێت؟ شنیار سەاڵح :بەگشتی خۆم جل و بەرگ و ستایلی خۆم دیاری دەكەم.
ژمار ه 304
2015/12/19
39
هونەری
جیاواز لە پار ،زۆرینەیان بەرنامەی كۆنسێرت و باڵوكردنەوەی بەرهەمی تازەیان هەیە
هونەرمەندان چۆن پێشوازی لە 2016دەكەن؟ ئەحمەد تاریق
هەرچەن����دە قەیرانەكان����ی ئەمس����اڵ، ل����ە قەیران����ی دارای����ی و ش����ەڕی داع����ش، درێژك����راوەی قەیرانەكان����ی پارس����اڵن و تاڕادەی����ەك قوڵتری����ش بوونەت����ەوە ،بەاڵم لەمس����اڵدا هونەرمەن����دان ب����ە گڕوتینێك����ی جی����اوازەوە پێش����وازی لە س����ەری س����اڵی ت����ازە دەك����ەن ،زۆرین����ەی هونەرمەن����دە بەشداربووەكانی ئەم راپۆرتە لە كوردستان ی����ان دەرەوەی كوردس����تاندا ،بەرنام����ەی تایبەتیان بۆ پێشوازی لە ساڵی تازە هەیە، ه����ەم بە كۆنس����ێرت و ئاهەن����گ و هەم بە باڵوكردنەوەی بەرهەمە هونەریەكانیان. گۆرانیبێ����ژ "ن����زار رەوان����دزی" دوای باڵوبوونەوەی چەن����د بەرهەمێكی ،لەالیەن جەم����اوەرەوە پێش����وازیەكی باش����ی لێكرا، ئێس����تا بەنی����ازە ب����ۆ ئەنجامدان����ی چەن����د كۆنس����ێرتێك رووبكاتە ئەڵمانیا و س����ەری س����اڵی تازە لەوێ بكاتەوە .نزار بۆ س����ڤیل گوتیش����ی "لەس����اڵی ن����وێ ( )2016یەكێ����ك لەئاهەنگەكان����م لەگ����ەڵ هونەرمەن����د جوان
40ژمار ه 2015/12/19 304
خەلیل هاوبەش دەبێت". "عەم���ار كوف���ی" ئەس���تێرەی پێش���ووی "ئ���ەرەب ئای���دڵ" لەرۆژی 26ی ئ���ەم مانگە بەبۆنەی سەری ساڵی تازەوە لە هەولێری پایتەخ���ت و لەنێ���و "مێ���گا م���ۆڵ" ئێ���وارە ئاهەنگێ���ك ب���ۆ هەواداران���ی س���ازدەكات. عەمار گوتیشی "خۆشحاڵم لەنێو جەرگەی پایتەختی كوردستاندا گۆرانی بۆ هەوادارانم بڵێم .لەم ئاهەنگەشدا پێشمەرگە لەیاد ناكەم و گۆرانیەكی بۆ دەڵێم". هونەرمەن���دی گۆرانیبێ���ژ "لوقم���ان س���ەلیم" ماوەیەكی زۆرە س���یدیە تازەكەی باڵونەبۆتەوە ،بەاڵم لەبەر ئەم بارودۆخەی رووی كردۆت���ە هەرێم���ی كوردس���تان، نەیتوانی���وە ب�ڵ�اوی بكات���ەوە .لەب���ارەی بەرنامەی بۆ س���ەری س���اڵی ت���ازە لوقمان س���ەلیم بۆ سڤیل گوتی "تائێس���تا دیار نییە كۆنسێرت بۆ سەری ساڵ دەكەم یاخود نا، بەاڵم لەوە دڵنیام و دەش���مەوێ هەوادارانم ئاگادار بكەمەوە ،كە بە بۆنەی سەری ساڵی تازەوە ئەم س���یدیە تازەیەم ،كە ماوەیەكی زۆرە ت���ەواوو ب���ووە و رامگرتووە ،باڵوی
دەكەمەوە". لەبارەی ئەم ئەلبوومە تازەیەش���ی گوتی "ئ���ەم ئەلبوومە بەناوی (ب���ێ تۆی)یە ،لە 9 تراك پێكهاتووە ،هیوادارم س���اڵی تازە هیچ شتێكی بە 2015نەچێت ،بەراستی ساڵیكی زۆر نەهامەت���ی و ناخ���ۆش بوو بۆ هەموو خەڵكی كوردستان". گۆرانیبێ���ژی الو "می���ران عەل���ی" ،كە لە ماوەیەكی كەمی دەركەوتنیدا زوو ناس���را، بەنی���ازە بەبۆن���ەی س���ەری س���اڵی ت���ازە چەند "ش���ەوە ئاهەنگێك" س���از ب���كات .ئەو بۆ س���ڤیل گوتی "لەوانەیە لەس���اڵی نوێ و سەری ساڵی تازەدا چەند شەوە ئاهەنگێكم هەبێ���ت ،كۆنس���ێرتێكی گ���ەورەش ئەنجام ب���دەم" .جگەلەوان���ەش می���ران هەواڵێك���ی ت���ازەی ب���ۆ هەوادارانی راگەیان���د و گوتی "بۆ س���ەری س���اڵی تازە ئەلبوم���ە تازەكەم كە ن���اوی (جەژنی مەرگ)ە ،باڵودەكەمەوە. ئەلبوومەك���ە ل���ە 12ت���راك پێ���ك هاتووە. دوای باڵوكردنەوەی ئەلبوومەكەش ،كلیپی یەكێ���ك لە گۆرانیەكانی بەنوی "راز و نیاز" باڵودەكەمەوە".
هونەری
پزیشك و گۆرانیبێژ "رەوا جەمال"یش بۆ س���ەری س���اڵ بێ بەرنامە نیە ،بەڵكو وەك خۆی باس���ی دەكات ،دوو گۆرانی ئامادەیە و دەیەوێ���ت ب���ەر لە س���ەری س���اڵ كلیپی بۆ ب���كات و لەگەڵ س���اڵی ت���ازەدا باڵویان بكات���ەوە .د .رەوا بۆ س���ڤیل گوتی "یەكێك ل���ە گۆرانیەكان بەناوی (بۆ ك���وێ بڕۆم)ە، لە ئاوازی بورهانی موفتی زادە و تێكس���تی ئیس���ماعیل س���اڵح ،ئ���ەوی تری���ش بەناوی (ئەگ���ەر دوورم وامەزانە) ،بەهەمان ش���ێوە ئ���اوازی بوره���ان موفتی زادە و تێكس���تی هێمن ساڵحە". خانم���ە گۆرانیبێژانیش لە بۆنەی س���اڵی ت���ازەدا بێ پڕۆگرام نی���ن .خانمە گۆرانیبێژ "ئاڤان عوس���مان" لەش���ەوی س���ەری ساڵدا بەنیازی ئاهەنگێكە لە ش���اری هەولێر .ئەو بۆ سڤیل گوتی "بەنیازم لە هۆتێل چوارچرا لە ش���اری هەولێر لە شەوی سەری ساڵدا ئاهەنگێك س���از بكە .لێرەش���ەوە بە بۆنەی س���اڵی تازە پیرۆزبای���ی لەهەموو كوردێك دەك���ەم ،هیوادارم س���اڵی تازە س���اڵێكی پڕ بەرهەمی هونەری بێت".
ئاڤ���ان لەم ئاهەنگەی هوتێ���ل چوارچرادا بەتەنی���ا نی���ە ،بەڵك���و گۆرانیبێ���ژ "تەنی���ا ئیدریس"ی���ش لەهەم���ان ش���وێندا بەبۆنەی ساڵی تازەوە گۆرانی دەڵێت. موزیك���ژەن و گۆرانیبێ���ژی الو "ئومێ���د باڵەب���ان" جی���ا ل���ە هونەرمەندان���ی دیك���ەی راپۆرتەكەم���ان ،لەبارەی س���اڵی تازەوە بە گلەییەوە گوتی "ئەمساڵ ساڵی هونەرمەندانی ك���ورد نیی���ە ،دەب���ێ هونەرمەندان���ی كورد لەماڵ���ەوە دانیش���ن ،ئەمس���اڵ س���اڵی هونەرمەندان���ی ت���ورك و عەرەبە ،ئەوەش بەه���ۆی كەمتەرخەم���ی لەئاس���ت هونەری كوردی���دا ،لەواڵت���ی ئێم���ەدا هون���ەر هی���چ قەدرێكی ناگیرێت ،بۆیە بۆ ساڵی نوێ هیچ بەرهەم���م و بەرنام���ەی كۆنس���ێرتێكم نیە. ئەگەر سپۆنس���ەر یان الیەن���ی پەیوەندیدار هاوكارم بن ،رەنگ���ە بتوانم كاری هونەری تازەم هەبێت ،بەاڵم ئێس���تا نە سپۆنسەر و نە هاوكاری بۆ هونەرمەندان نیە". كەس���ێكی نزیك���ی گۆرانیبێ���ژ "كەم���ال محەمەد" ،كە ئێستا لەواڵتی سویددا دەژی، بە س���ڤیلی گوت "كەمال محەمەد ئێس���تاكە
لەواڵتی س���ویدە ،بەاڵم بڕیارە بۆ س���ەری س���اڵ بگەرێتەوە كوردستان ،گەڕانەوەشی بۆ كوردس���تان بەدەس���تبەتاڵی نابێت ،هەم بەرهەم���ی هونەری و هەم كۆنسێرتیش���ی دەبێت". دوا هونەرمەندی بەشدار لەم راپۆرتەدا "گ����ۆران س����اڵح"ە ،ئ����ەو بەهەمان ش����ێوەی س����اڵی پ����ار رەتیدەكاتەوە هیچ كۆنس����ێرت و ئاهەنگێ����ك بەبۆنەی س����اڵی تازە بكات و دەشڵێت "من ساڵی پاریش هیچ كۆنسێرتێكم نەك����رد ،لەبەرئ����ەوەی بارودۆخی هەرێمی كوردس����تان ب����اش نەب����وو ،لەب����ەر خاتری پێشمەرگە قارەمانەكان ،چونكە شەهیدمان زۆر داب����وو ،ئەمس����اڵیش وەك س����اڵی پار م����ن و پ����ەرواز لەب����ەر ئ����ەم بارودۆخ����ەی ئێس����تای كوردس����تان چ����وار ئاهەنگم����ان رەتكردۆت����ەوە ،بۆیە ئەمس����اڵ تەنها وەك خزم و كەسوكارەكانمان لەشەوی سەری س����اڵدا كۆدەبینەوە .لێرەش����ەوە دەمەوێت پیرۆزبایی س����اڵی ت����ازە لەهەموو كوردێك بكەم ،بەئومێدی ئەوەی س����اڵی خۆش����ی و كامەرانی بێت".
ژمار ه 304
2015/12/19
41
هونەری
جانێ:
لە كوردستان هەست دەكەم لە باوەشی دایكم دام
سڤیل :ئەحمەد تاریق خانمە گۆرانیبێژ "جانێ حەیران" بۆ سڤیل باس لە خۆشترین كاتەكانی ژیانی دەكات و دەڵێ "لەو كاتانەدا هەست دەكەم لە باوەشی دایكم دام". جانێ كە لە ش���اری دیاربەكری باكووری كوردس���تان لەدایكبووە ،لە ئەس���تەنبوڵ و لە روسیا دەژی ،بەاڵم زوو زوو بۆ مەبەستی كاری هونەری دەگەڕێتەوە كوردستان. ئەو لەبارەی ئەو س���ەردان و گەڕانەوە زوو زووانەی بۆ كوردس���تان بە سڤیلی گوت "من زوو زوو بۆ مەبەس���تی كاری هونەری و كۆنس���ێرت دەگەڕێمەوە كوردستانی خۆشەویست، ئەو كاتانەش���م خۆش���ترین كاتی ژیانمن و زۆر دڵخۆش���م ،كاتێك دەگەڕێمەوە كوردس���تان، هەست دەكەم لە باوەشی دایكم دام".
"موزیك هاورێی راستگۆیی هەمیشەییە" سڤیل: هونەرمەندی موزیكژەن "نزار زیوی" باس لە عەش���قی خۆی بۆ موزیك دەكات و دەش���ڵێت "موزیك هاوڕێی راستگۆی هەمیشەییە". ن���زار لەدایكب���ووی س���اڵی 1982ە لەش���اری س���لێمانی و ل���ە واڵتی ئێ���ران موزیكی خوێندووە و بڕوانامەی دبلۆمی شەرەفی پێ بەخشراوە .ئێستاش ژەنیاری ئامێری تار و س���ێتارە و چەند س���اڵێكیش دوای گەڕانەوەی ،لە ش���اری سلێمانی وانەی موزیكی گوتۆتەوە ،پێشتریش گروپی موزیكی ئاتەشگا و چریكەی ساوای لە رۆژهەاڵت دامەزراندووە. نزار لەبارەی عەشقی خۆی بۆ موزیك دەڵێ "موزیك وزە و هەستە، بینینی جوانیەكانە ،هاوڕێی راستگۆی هەمیشەییە".
42ژمار ه 2015/12/19 304
هونەری
ئیڤان:
شانۆ بەتەواوی دڵی داگیر كردووم سڤیل :شیڤان شێرزاد خانمە ئەكت���ەر و رۆژنامەن���وس "ئیڤان باڵخ���ی" باس لەو دوو ب���وارە جیاوازەی ژیانی دەكات و دەشڵێت كە هەركامەیان چێژێكی جیاوازی پێ دەبەخشن. ئیڤ���ان ك���ە ه���ەم وەك ئەكت���ەر ناس���راوە و هەمی���ش كاری راگەیان���دن دەكات ،لەب���ارەی ه���ەردوو ب���واری كاركردنی بۆ س���ڤیل دەڵێ "لەهەردوو بواردا بەختەوەریی خۆم بینیوەتەوە، هەم ل���ە كاری ئەكتەریی هەم وەك راگەیاندن���كار ،ب���ەاڵم ئ���ەوەی هەمیش���ە ئاس���ودەم دەكات و چێژێك���ی جی���اوازم پێدەبەخشێت شانۆیە ،كە دڵی بە تەواوی داگیر كردووم". ئیڤ���ان جگ���ە ل���ەم دوو بوارە جی���اوازەی كارك���ردن ،توانایەك���ی باش���ی شیعرنوسینیش���ی هەیە و زۆر شیعری لەبارەی جوان���ی سروش���ت و ئازارەكان���ی مرۆڤ���ەوە نوسیوە.
ژمار ه 304
2015/12/19
43
رەنــگاوڕەنــــگ
وێنە گوماناویەكەی خاتوو بۆشكاشا
ساڵی 1963لەكاتی رووداوی تیرۆركردنی "جۆن كێنێدی" س����ەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا، لە تەواوی ئەو وێنانەی لەكاتی رووداوەكەدا گیراون ،ئافرەتێكی گوماناوی دەردەكەوێت، كە بۆتە جێی سەرسوڕمانی لێكۆڵەران. پیرەژنێ����ك ك����ە چاكەتێك����ی ئەس����تووری لەبەرە و چارۆگەیەكی كالسیكیشی بەسەر سەریدا داوە ،لە چەندین گۆشەی جیاجیاوە
پامیال ئامۆژگاری روسەكان دەكات
44ژمار ه 2015/12/19 304
ل����ە وێنەكان����دا دەركەوت����ووە ،لەكاتێك����دا خەڵكەك����ە دوای تیرۆركردن����ی كێنێ����دی رادەك����ەن ،ئ����ەو بێ ئەوەی بش����ڵەژێت و بێ هیچ ترس����ێك لە گۆش����ەی جیاجیاوە وێنەی رووداوەك����ە دەگرێ����ت .دوای دەركەوتن����ی نهێن����ی ئەو ژنە گوماناوییە" ،س����ی ئای ئەی" و "ئێ����ف بی ئای" هەوڵی زۆریان دا ئەو ژنە بدۆزن����ەوە و لێكۆڵین����ەوەی لەگ����ەڵ بكەن و
وێنەكانی كامێراكەی لێ وەرگرن ،كە رەنگە بەڵكەی بەهێزی تێدا دەربكەوێت ،بەاڵم هیچ سۆراغی نەبوو. ئێس����تا ئ����ەو پیرێژن����ە نازن����اوی "خات����وو بابۆش����كا"ی لێن����راوە ،بەه����ۆی ئ����ەو جل����ە كالس����یكەی رۆژهەاڵتی ئەوروپا كە لەبەری بووە و زیاتر سیخوڕە كارامەكان ئەو جۆرە جالنە دەپۆشن!
خانم���ە ئەكت���ەری ئەمریكی "پامیال ئەندرس���ۆن" لەمیانەی س���ەردانێكیدا بۆ كرملین، ئام���ۆژگاری روس���ەكان دەكات ،ك���ە بۆ مەبەس���تی نزیكبوونەوەیان ل���ە ئەوروپا و ئەمریكا ،رێز لە مافی گیانداران بگرن. پامیال لەمیانەی گفتوگۆی لەگەڵ "س���ێرگی ئیڤانۆڤ"ی سەرۆكی دیوانی س���ەرۆكایەتی روس���ی ،گوتی "پێموایە روس���یا دەتوانێت دڵ و ئەقڵی واڵتان���ی رۆژئ���اوا ب���ۆ الی خ���ۆی كەمەندكێ���ش ب���كات ،ئەگەر خ���ۆی بخاتە ب���ەرەی بەرگریكاران لە ج���ۆرە جیاوازەكانی گیانداران".
رەنــگاوڕەنــــگ
سیحرێكی تری مۆنالیزا ئاشكرا دەبێت زانایەكی فەرەنس���ی بەناوی "باس���كال كوت" دەڵێ لە ژێرەوەی تابلۆ بەناوبانگی "مۆنالی���زا"دا وێنەی ئافرەتێك���ی تر هەیە، كە دانیش���تووە لە تەنیش���تەوە تەماش���ای وێنەكێشەكە دەكات. باس���كال كە ماوەی 10ساڵە لە رێگای بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای تیش���كدانەوەوە خەریك���ی ش���یكردنەوەی ئ���ەم تابل���ۆ بەناوبانگ���ەی نیگاركێش���ی ن���اوداری
ئیتاڵی "لیۆناردۆ داڤنش���ی"یە ،ئێس���تا بۆی دەركەوتووە كە وێنەیەكی دیكەی شاراوە لەژێ���ر رووكاری س���ەرەوەی تابلۆك���ەی مۆنالی���زادا هەی���ە ،ك���ە وێن���ەی ئافرەتێكە دانیش���تووە و بەتەنیش���تە تێڕوانینێك لە نیگاركێشەكەی روانیوە! لەگەڵ ئەوەش���دا تا ئێستا مۆزەخانەی "لۆڤ���ەر" هی���چ كۆمێنتێكی���ان لەس���ەر ئەم بانگەشەیەی باسكال كوت نیە.
ژمار ه 304
2015/12/19
45
هــــاوێنە
46ژمار ه 2015/12/19 304
هــــاوێنە
چەند الیەنێكی شاراوەی ژیانی شكسپیر بۆ یەكەمجار ئاشكرا دەبن
شكسپیر دزی شانۆ و دەاڵڵی هاوسەرگیریی بووە
لە سەرەتاكاندا شكسپیر هێندە هەژار و دەستكورت بووە ،داهاتەكەی هێندە كەم بووە كە باج نەیگرتۆتەوە و لێی وەرنەگیراوە "ولیەم شكس���پیر" مەزنترین ش���اعیر و شانۆنوس���ی بەریتانی ب���ووە ،كاتی خۆی بە "ش���اعیری نیش���تیمانی" ناودەبرا .ئەو سەرەڕای ئەو ناوبانگە جیهانیەی هەیەتی، چەند الیەنێكی ش���اراوەی ژیانی هەن ،كە تائێستا خەڵك لەبارەیەوە نەیانبیستووە!! س���ەرەتاكانی ژیان���ی "شكس���پیر" ب���ەو ج���ۆرە نەب���وو ،ك���ە ئومێ���دی گ���ەورەی لەس���ەر هەڵبچنرێ���ت .ئەو ك���ە دواتر بوو ب���ە گەورەتری���ن ش���اعیر ل���ە مێ���ژووی بەریتانی���ادا ،بە تۆمەت���ی دزینی تەختە بە تەختەی شانۆیەك ،درایە دادگا. بەگوێ���رەی دۆس���یەی تاوانەك���ە، شكس���پیر لەگ���ەڵ كۆمەڵێ���ك هاوڕێ���ی خ���ۆی بەش���ێوازێكی توندوتیژان���ە و لەرێ���ی بەكارهێنان���ی چەكەوە (شمش���ێر و خەنج���ەر و ت���ەورداس) ،ش���انۆیەكیان تەختە بە تەختە لەپاڵ یەك هەڵوەشاند و پارچەكانیان دزی .تاوانبارانی ئەو دزییە 12كەس بوون ،كە شكس���پیریش یەكێك بوو لەوان. دوای دزین���ی ش���انۆیەكە ،خاوەنی ئەو زەویەی ش���انۆكەی لەس���ەر بنیاتنرابوو، گوتی كە چیتر حەزناكات ش���انۆ لەس���ەر زەویەك���ەی هەبێ���ت ،بەاڵم دوات���ر پارچە دزراوەكان���ی ش���انۆكە گێڕدران���ەوە و ش���انۆكەیان لەس���ەر هەم���ان زەوی بنیاتنای���ەوە ،ك���ە دوات���ر بوو بە ش���انۆی "گلۆپ"ی بەناوبانگ. ش���ەش بەڵگ���ەی یاس���ایی دۆس���یەكە، ك���ە مێژوویەكەیان بۆ س���ەدەی حەڤدەم
دەگەڕێت���ەوە ،لە پێش���انگایەكی تایبەت بە شكس���پیردا خراونەت���ەڕوو ،ك���ە تایبەت���ە ب���ە ژیان���ی ئ���ەو ش���اعیر و شانۆنوس���ە بەناوبانگە. ل���ەم پێش���انگایەدا ت���ەواوی بەڵگ���ە و دۆكیومێنتەكان���ی ژیان���ی شكس���پیر خراونەت���ەڕوو ،لەوس���اتەوەی ك���ە ئ���ەو شانۆنوس���ێكی هەژار بووە و داهاتەكەی بەش���ی ئەوە نەبووە باجی لێوەربگیرێت، تا دواهەمی���ن رۆژ س���ۆزدارییەكانی ئەو شاعیرە. هەر لەو پێشانگایەدا دۆسیەیەكی دیكە لە دۆس���یە یاس���اییەكانی ژیانی شكسپیر هەیە ،لەوێدا شكس���پیر لەكێشەی مارەیی هاوسەرگیریی نێوان ژن و مێردێك بۆتە ش���اهێد و ئیم���زای لەس���ەر پەڕاوەكەش ك���ردووە .هاوس���ەرگیرییەكە ه���ی كچ���ی خ���اوەن ماڵەك���ەی شكس���پیر ب���ووە ،كە شكسپیر خۆی پێكیهێناوە و بۆتە شاهێدی گرێبەستەكەش. شكسپیر 38شانۆگەریی و 158شیعری گۆران���ی و دوو چیرۆكەش���یعر و چەن���د قەسیدەیەكی شیعری .كارە ئەدەبیەكانیشی بۆ ت���ەواوی زمان���ە زیندووەكانی جیهان وەرگێڕدراون و لەهەموو شانۆنوس���انی دیك���ەی جیهان زیاتر دەقە ش���انۆییەكانی كراون بەشانۆگەریی. ئەو بەڵگەنامانە لە ئەرشیفی نیشتیمانی بەریتانی���دا هەڵگیراب���وون ،بەهۆی خراپی كاغەزەكانیان���ەوە ه���ی ئ���ەوە نەبوون بۆ خەڵك نمایش بكرێن ،دەبوو لە ش���وێنێكی دوور ل���ە تیش���كی رووناك���ی و ش���ێ هەڵبگیرێن ،واتە پێشتر ئەم دۆكیومێنتانە
نەزانراو بوون و ئێس���تا ناوەرۆكەكەیان ئاش���كرا بووە .بەم���ەش الیەنێكی دیكەی ژیانی شكسپیر ئاشكرا دەبێت ،كە پێشتر بەم جۆرە نەناسرابوو. هەر ب���ە گوێ���رەی ئ���ەو دۆكیومێنتانە، شكس���پیر لە ساڵی 1595دا كەسێكی زۆر ه���ەژار بووە و داهاتێك���ی كەمی هەبووە، كە ب���اج نەیگرتۆت���ەوە .ئەم���ە بەرلەوەی ل���ە دواتردا ببێت���ە ناودارترین ش���اعیری شانش���ینەكەی "ش���ا جەیمس���ی یەك���ەم". تەنان���ەت بەجۆرێ���ك رێزی لێگی���راوە ،لە رۆژی لەس���ەركردنی تاج���ی ش���اهانەدا، رۆبێكی سووری پێبەخشراوە كە لەبەری بكات. بەڵگەنامەیەك���ی دیك���ە ب���اس ل���ە وەس���یەتنامە بەناوبانگەك���ەی شكس���پیر دەكات ،كە تێیدا وەس���یەت دەكات دووەم باش���ترین تەختەكان���ی نوس���تنی خ���ۆی ب���ۆ هاوس���ەرەكەی جێبهێڵێ���ت .دواتریش لەكاتی پیرییدا دەسكاریی وەسیەتنامەكە دەكات ،وایلێ���دەكات ك���ە وەك دەقێكی پڕ لە هەست و س���ۆز و دەربكەوێت .لەوێدا جامولكەك���ەی خواردنەوەی ش���ەرابی بۆ كچەك���ەی جێهێش���تووە .جلەكانیش���ی بۆ برازاكانی و چەند ئەنگوس���تیلەیەكیش بۆ هاوڕێكانی. شكس���پیر لەس���اڵی 1564ش���اری "س���تراتفۆرد ئەپ���ۆن ئاڤ���ۆن"ی بەریتانی لەدایكبووە .لە تەمەنی 18س���اڵیدا لەگەڵ "ئان هاتاوای" هاوس���ەرگیریی كردووە و سێ منداڵیان هەبووە بەناوەكانی "سوزانا و جودی���ت و هامنت" .لە س���اڵی 1616لە هەمان شار كۆچی دوایی كردووە.
ژمار ه 304
2015/12/19
47
شەموان
"توخوا بە سەرۆك بڵێ"
پشتیوان عەبدوڵاڵ
48ژمار ه 2015/12/19 304
زۆر كەم وەاڵم���ی تەلەفۆن دەدەمەوە، زۆر ج���اران هەر ئاگام ل���ێ نیە ،زۆربەی ئەوان���ەی دەمناس���ن نامە و مەس���جم بۆ دەنێرنن ،خۆش���م هەر بە نامە و مەس���ج جوابیان دەدەمەوە. ل���ەو ماوەیە ژمارەی���ەك چەند جارێك تەلەفۆن���ی بۆ دەك���ردم نەمدەزان���ی كێیە، دوات���ر چەن���د نام���ە و مەس���جێكی نارد، نوس���رابوو :س�ڵ�اوی پێش���مەرگە لەتۆی نوس���ەر ،مامۆس���تا ب���ەردەوام ب���ە ل���ە پاڵپش���تیكردنی پێش���مەرگە" .ئ���ەو وتان���ە خۆشحاڵیكردم ،بەالمەوە زۆر گرنگ بوو، پێش���مەرگەی قارەم���ان و دلێر س�ڵ�او بۆ خۆم و قەڵەمەكەم بنێرێ. دواجار هەمان ژمارە تەلەفۆنی كردەوە و وەاڵمم دایەوە ،دیاربوو پێشمەرگەیەكی ئ���ەو كوردس���تانە ئازی���زەی خۆمان بوو، هەندێ���ك ل���ە وت���ار و نوس���ینەكانی منی خوێندبووە و ش���انازی خۆی و ئیعجابی دەردەبڕی و داوایەكیشی هەبوو ،پێمگوت پێش���مەرگەی ئازیز داوات بەسەرچاو .لە وەاڵم���ی داوەكەی���دا بەنەبەرەیەك���ی زۆر حەزین���ەوە گوت���ی "مامۆس���تا توخ���وا بە س���ەرۆك بڵ���ێ ئاگایەك���ی لە پێش���مەرگە بێ���ت"!! ئیت���ر چۆن���ی ئ���اگا لێبێت باس���ی نەك���رد .منیش زۆر بە س���ادەییەوە گوتم: بەس���ەرچاو بەاڵم پێشمەرگە لە من زیاتر لە سەرۆك نزیكە ،چونكە خودی سەرۆك پێشمەرگەیەكی كوردستانە ،پەیامی ئێوە زیاتر و پەلەتر پێی دەگات ،ئەویش گوتی: نا مامۆس���تا كە دیتت پێی بڵێ .منیش دڵم نەشكاند و گوتم بەسەرچاو هەرئەوەندە. من���ی رۆژنامەنوس���ێكی بەدبەختی ئەو واڵت���ە ،زۆر لەهاواڵتییەكی س���ادەی ئەو كوردس���تانە س���ادەترم ،تاك���ە س���ەرمایە و س���ەروەتم ئەگ���ەر هەبێ���ت ،رەنگ���ە
نوس���ینەكانم بێت ،كە لەوانەیە ئەوەندەش گرن���گ نەب���ن ،ب���ەاڵم خۆش���حاڵم بەوەی الی پێش���مەرگەیەكی كوردستان گرنگ و بەرچاون. ب���ە بی���رم دێ بەر ل���ە 12س���اڵ تەنیا جارێك لە نزیكەوە سەرۆكم بینی ،ئەویش بۆ جەژنانە بوو ،دواتر نەمدیتەوە .بوونی سەرۆك جۆرێك لەهەسەتكردن بەئەمن و ئاراییمان پێدەبەخش���ێت ،تەنیا بوونەكەی گرنگ���ە ،چونك���ە ب���ەردەوام هەس���تی پێ دەكەین. ج���اران باوك���م بەرەحمەت بێ���ت هەر لە دەرەوە و ش���اران ب���وو ،كاری دەكرد و نان���ی ب���ۆ پەی���دا دەكردی���ن ،زۆر ك���ەم دەمدیت ،بەاڵم هەردەم هەستم بە بوونی دەكرد ،ئەو هەس���تەش ئارامیی و ئەمانی پێدەبەخشیم. جا گرنگە مرڤ هەس���ت ب���ەو ئەمان و ئارامیی���ە بكات ،بەقەد ئ���ەوە گرنگ نیە لە نزیك���ەوە ئەو كەس���ە ببینی ك���ە ئارامیی و ئەمان���ت پێدەبەخش���ێت ،چونك���ە ئ���ەو كەس���ەی ئەمان دەبەخش���ێ ،ه���ەردەم لە خەم و ئازارەكانی كەس���انی خۆی نزیكە، بۆی���ە ئاس���ایش و ئارام���ی دەروونی���ان پێدەبەخش���ێ ،وەل���ێ ئەگ���ەر جارێك یان لەدەرفەتێك چاویش���یان پێی كەوت ،ئەوا دڵنەوای���ی زیات���ر و گەرمگ���وڕی پت���ر لە نێوانیان دروست دەبێ. من���ی رۆژنامەنوس���ێكی بەدبەختی ئەو واڵتە تەنیا لە بوون و وجودی س���ەرۆك هەس���ت بە ئەمان و ئارامی دەكەم ،وەلێ هیچ داواكاریەكیش���م لێی نیە ،بەاڵم وەعد بێ���ت ئەگەر ل���ە دەرەفەتێكدا دیت���م ،تەنیا ئ���ەو نەبرە حەزینەی پێش���مەرگەكەی پێ رابگەیەنم كە دەڵێ "تخوا بە سەرۆك بڵێ ئاگای لە پێشمەرگە بێت".