304

Page 1

‫ساڵی حەوته‌م‬

‫روماڵكردنێكی بێالیەنانە‬

‫ژماره‌ ‪304‬‬

‫شەممە ‪2015/12/19‬‬

‫خاوەن ئیمتیاز‪ :‬ژیروان نوری‬

‫سەرنووسەر‪ :‬مەریوان عومەر‬

‫بەڕێوەبەری هونەری‪ :‬لوقمان رەشیدی‬

‫بەڕێوەبەری كارگێڕی‪ :‬بەهرە حەمەڕەش‬

‫دەستەی نووسەران‪ :‬بیالل سەعید‬

‫پێشەوا محەمەد‬

‫هەولێر ــ سەیداوە ــ شەقامی ئیسكان ــ كۆاڵنی ‪115‬‬

‫‪civilmagzaine‬‬

‫‪Tel: 0750 460 7290‬‬

‫نرخ (‪ )1500‬دینار‬

‫‪Email: mariwan_2014@yahoo.com‬‬

‫سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی‬

‫ژمارەی ریكالم‪07506515797 :‬‬

‫‪www.civilnews.net‬‬

‫چاپ‪ :‬چاپخانەی رۆكسانا ‪07504675264‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪1‬‬


‫سياسەت‬

‫بواری "تەنها قسە" نەماوە!‬

‫هەرێم دەبێت یان چاكسازی یان‬ ‫مایەپوچبوون هەڵبژێرێت‬ ‫راوێژ كامەران‬

‫‪ 2‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬


‫سياسەت‬

‫رەنگ���ە هیچ س���اڵێك بەقەد ئەمس���اڵ باس���ی‬ ‫چاكس���ازی لەنێوخ���ۆی كوردس���تاندا گ���ەرم‬ ‫نەبوبێت‪ ،‬ئەمەش لەكاتێكدای���ە كە پەرلەمانتاران‬ ‫و وەزیرەكان و تەنانەت رێكخراو نوس���ەرانیش‬ ‫بەدەی���ان پ���رۆژەی چاكس���ازیان پێشكەش���ی‬ ‫حكومەت ك���ردووە‪ ،‬جگەلەوەی پێش���تر حەیدەر‬ ‫عەب���ادی پرۆژەیەك���ی چاكس���ازی راگەیاندبوو‪،‬‬ ‫ك���ە كاریگ���ەری لەس���ەر هەرێمی���ش هەب���وو بۆ‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازی‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم وەك سیاس���ەتمەداران و چاودێران���ی‬ ‫سیاس���ی ئاماژەی پێدەدەن‪ ،‬پێویستی هەرێم بۆ‬ ‫ئەنجامدانی چاكس���ازی ل���ەوەدا نەماوە كە تەنها‬ ‫قس���ە بێت‪ ،‬چونكە ئیدی هەرێ���م كەوتۆتە نێوان‬ ‫دوو هەڵبژاردەوە‪ ،‬یان ئەنجامدانی چاكس���ازی و‬ ‫هەوڵدان بۆ تێپەڕاندنی قەیرانەكان لەو رێگەیەوە‪،‬‬ ‫یاخ���ود راگەیاندنی مایەپوچی و لەدەس���تچونی‬ ‫ئەزمونەكە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەوەی چەندین پرۆژەی چاكسازی‬ ‫لەرابردوودا پێشكەش���ی حكوم���ەت كراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی كە ئەمجارە حكومەتی هەرێم پێشوازیەكی‬ ‫باش���ی لێك���رد و بەڵێنی جێبەجێكردنیش���ی داوە‪،‬‬

‫پرۆژەیەك���ی هەمەالیەن���ی ‪ 27‬الپەرەییەك���ە‪ ،‬كە‬ ‫ل���ە الیەن ه���ەردوو پەرلەمانتار گ���ۆران ئازاد و‬ ‫فرس���ەت س���ۆفی كە ئەندامی لیژنەی دەستپاكی‬ ‫پەرلەمان���ی كوردس���تانن‪ ،‬دراوەت���ە حكومەت���ی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان و ب���ە گوت���ەی خۆش���یان‬ ‫پرۆژەك���ە ل���ە الی���ەن حكومەت���ەوە ب���ە فەرم���ی‬ ‫وەرگیراوە‪.‬‬ ‫فرس���ەت س���ۆفی ئەندام���ی پەرلەمان���ی‬ ‫كوردس���تان لەبارەی ئەو پرۆژەیەیانەوە ئەوەی‬ ‫بە س���ڤیل گوت‪ ،‬كە ئەوان پ���اش بەدواداچون و‬ ‫لێكۆڵینەوەیەك���ی زۆر ئ���ەو پرۆژەیەی���ان ئامادە‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬ئ���ەو گوت���ی "پڕۆژەكەی ئێمە پش���تی‬ ‫بەزیادكردن���ی داه���ات بەس���تووە ب���ۆ حكومەت‬ ‫لەرێگای ئەو سێكتەرانەوە‪ ،‬كە فەرامۆش كراون‪،‬‬ ‫ه���اوكات كەمكردن���ەوەی خەرجی���ش لەرێ���گای‬ ‫ش���ەفافیەت لەپرس���ی ن���ەوت و بەهەدەرنەدانی‬ ‫سامانی گشتی‪ ،‬جگەلەوەی لەزۆربەی بوارەكاندا‬ ‫پێش���نیاری گونج���او ب���ۆ چارەس���ەری دۆخ���ی‬ ‫ئابووریی و بژێوی هاواڵتیان خراوەتەڕوو"‪.‬‬ ‫فرسەت سۆفی گوتیشی "جێبەجێكردنی پرۆژە‬ ‫چاكس���ازیەكە دەكەوێتە سەر ش���انی حكومەتی‬ ‫هەرێ���م كە لەئێس���تادا بڕی���اری ئەنجامدانی ئەو‬ ‫چاكس���ازیەیان داوە‪ ،‬هەرچەن���دە ئەم���ە كارێكی‬ ‫قورسیش���ە بەو پێیەی هەندێك كەس تا ئەوكاتە‬ ‫لەگ���ەڵ چاكس���ازیدان‪ ،‬ك���ە خۆی���ان ناگرێت���ەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ویس���تی جدیش هەیە ب���ۆ ئەنجامدانی ئەو‬ ‫چاكسازیە"‪.‬‬ ‫ه���ەر ل���ە پ���اش راگەیاندن���ی ئ���ەم پ���رۆژە‬ ‫چاكسازیەش‪ ،‬رێباز حەمالن وەك وەزیری دارایی‬ ‫روونكردنەوەیەك���ی باڵوك���ردەوە و  ئاماژەی‬ ‫ب���ەوە دا‪ ،‬ك���ە ئ���ەوان ویس���تویانە گەورەتری���ن‬ ‫پرۆژەی چاكسازی ئەنجام بدەن‪ ،‬بەاڵم رێگریان‬ ‫لێك���راوە‪ .‬لەروونكردنەوەك���دا هاتووە "ماوەیەكە‬ ‫ی چاكس���ازی‬ ‫لەراگەیاندن���ەوە باس���ی پڕۆژەیەك ‌‬ ‫دەكرێت لەالیەن حكومەتەوە‪ ،‬بەاڵم ئامادەكردنی‬ ‫گەورەترین پرۆژەی چاكس���ازی ئ���ەو پڕۆژەیە‬ ‫بووە‪ ،‬كە لەماوەی یەك س���اڵدا وەزیری دارایی‪،‬‬ ‫لەگ���ەڵ چەن���د راوێژكارێك���ی بیان���ی ئامادەی���ان‬ ‫ك و باج‌و‬ ‫كردووە‪ ،‬س���ەرجەم سێكتەرەكانی بان ‌‬ ‫ی‬ ‫گ و دڵنیای���ی‌و داهاتی كارەب���ا و نەوت ‌‬ ‫گوم���ر ‌‬ ‫لەخۆگرتبوو"‪.‬‬ ‫ه���ەر ل���ەو روونكردنەوەیەدا هات���ووە "بڕیار‬ ‫ب���وو رۆژی (‪ )2015-10-12‬ئ���ەو پڕۆژەی���ە‬ ‫رابگەیەندرێ���ت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی دوورخس���تنەوەی‬ ‫وەزی���ری دارایی���ەوە‪ ،‬راگەیاندن���ی پڕۆژەك���ە‬ ‫دواخرا"‪.‬‬ ‫سیاس���ەتمەداران و چاودێران���ی سیاس���یش‬ ‫جەخ���ت لەس���ەر ئ���ەوە دەكەن���ەوە‪ ،‬ك���ە ئێس���تا‬ ‫هەرێمی كوردس���تان لەدۆخێكدا نەماوە تەنها بە‬

‫قس���ە باس لەچاكسازی بكات‪ ،‬دەبێت بە كردەوە‬ ‫جێبەج���ێ ب���كات‪" .‬نەجیبە لەتی���ف" پەرلەمانتاری‬ ‫كۆمەڵی ئیسالمی لەپەرلەمانی كوردستان ئاماژە‬ ‫بە گرنگ���ی ئەنجامدان���ی ئەو پرۆژە چاكس���ازیە‬ ‫دەكات‪ ،‬هەرچەن���دە ب���ە گوت���ەی ئ���ەو پ���رۆژەی‬ ‫چاكس���ازی دیكەش هەبووە‪ ،‬ئەو بە سڤیلی گوت‬ ‫"ئێس���تا كۆمەڵێ���ك پ���رۆژەی چاكس���ازی هەن و‬ ‫ئەوەی گرنگە ئەوەیە‪ ،‬كە یەكێك لەو پرۆژانە بە‬ ‫ت���ەواوی بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێس���تا هەرێمی كوردس���تان پێویستیەكی زۆری‬ ‫بە چاكسازییە"‪.‬‬ ‫ئەم پەرلەمانتارەی كۆمەڵ گوتیشی "پێش ئەو‬ ‫بارودۆخە سیاس���یە كە بەس���ەر حكومەتدا هات‪،‬‬ ‫هەوڵەكانی چاكس���ازی زۆر جدی نەبوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێس���تا دۆخەكە ب���ە ئاقارێك���دا دەڕوات‪ ،‬كە گەر‬ ‫چاكسازی ئەنجام نەدرێت ئەوا حكومەت بەرەو‬ ‫مایەپوچی و شكست دەچێت‪ ،‬بۆیە هیچ بەدیلێكی‬ ‫دیكە نیە‪ ،‬جگەلە ئەنجامدانی چاكسازی"‪.‬‬ ‫ه���اوكات بەگوت���ەی "ئ���االن حەم���ە س���ەعید"‬ ‫چاودێری سیاسی و مامۆستای زانكۆ‪ ،‬چاكسازی‬ ‫لەهەرێمی كوردس���تان لەویس���تەوە ئێستا بۆتە‬ ‫پێویس���تی‪ ،‬ئەو بەس���ڤیلی گوت "ئێمە پێویستمان‬ ‫بەچاكس���ازی دارای���ی و كارگێڕییش هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا بۆ تێپەڕاندنی ئەم قەیرانە پێویستە سەرەتا‬ ‫چاكسازی دارایی ئەنجام بدەین‪ ،‬كە ئەنجامدانی‬ ‫ئاس���انترە لەچاكس���ازی كارگێڕیی‪ ،‬ب���ەو پێیەی‬ ‫ئێستا ئەنجامدانی ئەو چاكسازیە تەنها لەویستدا‬ ‫نەم���اوە و بۆتە پێویس���تیەكی گرن���گ‪ ،‬حكومەت‬ ‫دەبێ���ت چاكس���ازیەكی دارایی ریش���ەی ئەنجام‬ ‫بدات و ئ���ەو جیاوازیە زۆرەی لەنێوان داهات و‬ ‫خەرجیدا هەیە كەمیبكاتەوە‪ ،‬جگەلەوەی پێویستە‬ ‫دوات���ر چاكس���ازی كارگێڕیی���ش ئەنجامبدرێت‪،‬‬ ‫چونك���ە گەر ئەوە نەكرێت‪ ،‬دووبارە دەگەڕێنەوە‬ ‫بۆ دۆخی سەرەتای خۆمان"‪.‬‬ ‫ئ���االن حەم���ە س���ەعید گوتیش���ی "ئەگ���ەر لە‬ ‫رابردوودا قس���ە لەس���ەر ئەوە كرابێ���ت‪ ،‬كە ئێمە‬ ‫دەبێت چاكس���ازی بكەین‪ ،‬ئەوا ئێس���تا بواری لە‬ ‫قسەكردندا نەماوە‪ ،‬هیچ رێگەیەكمان لەبەردەمدا‬ ‫نەم���اوە‪ ،‬ه���ەر دەب���ێ ناوماڵ���ی خۆم���ان پت���ەو‬ ‫بكەین���ەوە و چاكس���ازیەكی دارای���ی هەمەالیەن‬ ‫بكەین‪ ،‬بەو پێیەی ئێمە لەبەردەم دووڕیانێكداین‪،‬‬ ‫ك���ە یان دەبێت شكس���تپێهێنان هەڵبژێرین یاخود‬ ‫رزگارب���وون‪ ،‬هەر بۆیە ئەمج���ارە گەر ئیرادەش‬ ‫نەبێت بۆ چاكسازی‪ ،‬هەردەبێت ئەنجامی بدەین‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوەی من لەس���ەرۆكی حكومەتی هەرێم‬ ‫و جێگرەكەیی و وەزی���رە بەڕێزەكانەوە دەیبینم‬ ‫ئەوەی���ە‪ ،‬ك���ە هەم���ووان ب���ە گرنگی���ەوە هەوڵی‬ ‫ئەنجامدانی چاكسازی دەدەن و مەبەستیانە ئەو‬ ‫پرۆسەیە بەسەركەوتووی ئەنجام بدەن"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪3‬‬


‫سياسەت‬

‫لەماوەی چەند رۆژێكدا نزیكەی ‪ 10‬هاوواڵتی رفێنراون‬

‫لە كەركوك دیاردەی رفاندنی هاواڵتیان‬ ‫سەر هەڵدەداتەوە‬ ‫سەروەر خەلیل‬ ‫ئەگەرچ���ی لەدوای هاتنی داعش و داخس���تنی‬ ‫رێ���گای نێ���وان ش���اری كەرك���وك و ناوچ���ە‬ ‫عەرەبنش���ینەكانی دەوروبەری‪ ،‬رێژەی كردەوە‬ ‫تیرۆریس���تییەكان بەش���ێوەیەكی بەرچ���او‬ ‫كەمیكردووە‪ ،‬بەاڵم لەئێس���تادا دیاردەی رفاندنی‬ ‫هاواڵتیان و دزینی ئۆتۆمبێل لەناوەندی شارەكە‬ ‫دەس���تی پێكردووە‪ ،‬ئەوەش بۆتە مایەی ترس و‬ ‫دڵەڕاوكێ الی هاواڵتیان‪.‬‬ ‫"بێگ���ەرد" ئافرەتێك���ی ك���وردی دانیش���تووی‬ ‫شارەكەیە‪ ،‬باس لەو ترس و دڵەڕاوكێیە دەكات‪،‬‬ ‫ك���ە بەه���ۆی ئ���ەو كاران���ەوە الی دانیش���تووانی‬ ‫كەركوك س���ەریهەڵداوە و دەڵێت "چەند رۆژێكە‬

‫‪ 4‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫رۆژان���ە خەڵك لەم ش���ارە دەڕفێنرێ���ت و كەس‬ ‫لەژیان���ی خ���ۆی تەئمی���ن نیی���ە‪ ،‬تەنان���ەت وامان‬ ‫لێهاتووە لەماڵەكانی خۆش���مان هەست بەئارامی‬ ‫ناكەین"‪.‬‬ ‫ئەم���ە لەكاتێكدایە بەوتەی س���ەرۆكی لیژنەی‬ ‫ئەمن���ی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك تائێس���تا‬ ‫‪ 10‬هاواڵت���ی رفێندراون‪ ،‬جیال���ەوەی ژمارەیەك‬ ‫ئۆتۆمبێ���ل دزراون‪ ،‬لەم���اوەی رابردووش���دا‬ ‫لەگەڕەكێك���ی قەرەباڵغ���ی ش���ارەكە‪ ،‬ئەحم���ەد‬ ‫جبوری ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك‬ ‫و هاوسەرەكەی بەدەستڕێژی گوللە كوژران‪.‬‬ ‫"ئ���ازاد جەب���اری" س���ەرۆكی لیژن���ەی ئەمنی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك بۆ س���ڤیل دەڵێت‬ ‫"لەكەركوك وەك هەموو شارێكی دونیا و عێراق‪،‬‬

‫رفاندن و كوشتن هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەوە دوو ساڵە كە‬ ‫داع���ش هاتووە ئاس���ایش توانیوییەتی كۆنتڕۆڵی‬ ‫كەرك���وك بكات و هی���چ رووداوێك رووینەداوە‪،‬‬ ‫ن���ە تەقینەوە ن���ە فڕاندن‪ ،‬نە كوش���تن و نەبڕین‪،‬‬ ‫ئەمەی ك���ە روویداوە المان نامۆی���ە كە بەزەقی‬ ‫باسی دەكرێت"‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە بەوە دەدات‪ ،‬كە شەڕی داعش‬ ‫وایكردووە ه���ەزاران تیرۆریس���تی جیهانی بێنە‬ ‫عێراقەوە‪ ،‬كەركوكیش پشكی خۆی بەركەوتووە‬ ‫لەو رێژەیە‪ ،‬ئەو دەڵێ���ت "ئەوانە هەموو پارەیان‬ ‫هێن���اوە و پ�ل�ان رێكدەخ���ەن بۆ ئەوەی كێش���ە‬ ‫بخەنە شارەكەمانەوە‪ ،‬بۆ كوشتن و تیرۆركردن‬ ‫و رفان���دن‪ ،‬ئەمە ش���تێكی تازەی���ە لەكەركوكدا و‬ ‫ئێمەش خانەی چارەس���ەر و ژووری پڕۆس���ەی‬


‫سياسەت‬

‫هاوبەش���مان پێكهێناوە و پەنا بەخوا بەزووترین‬ ‫كات دەدۆزرێن���ەوە و چارەس���ەری بابەتەك���ە‬ ‫دەكەین‪ .‬لەچەند رۆژی رابردووشدا كاری باش‬ ‫كراوە و هەموو شتێكیش روون دەبێتەوە"‪.‬‬ ‫هەرچ���ی بێگ���ەردە‪ ،‬گلەی���ی ئ���ەوە لەهێ���زە‬ ‫ئەمنییەكان دەكات‪ ،‬كە لەش���ەواندا وەك پێویست‬ ‫ئەركەكانی���ان بەرامبەر ب���ە هاوواڵتیان جێبەجێ‬ ‫ناكەن‪ ،‬ه���ەر ئ���ەوەش بەیەكێ���ك لەهۆكارەكانی‬ ‫رفاندنی هاواڵتیان و دزینی ئۆتۆمبێل و كردەوە‬ ‫كاری تر دەزانێ���ت‪ ،‬كە زۆربەی ئەو حاڵەتانەش‬ ‫لەشەودا روویانداوە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەم���ە لەكاتێكدای���ە كە لەس���اڵی ‪2013‬‬ ‫ژمارەیەك ش���ۆفێری تەكس���ی بەهەمان ش���ێوە‬ ‫رفێن���ران و ل���ەدەرەوەی ش���اری كەرك���وك و‬ ‫لەسەر رێگای سلێمانی تەرمەكانیان دۆزرانەوە‪،‬‬ ‫ك���ە ژمارەیان نزیكەی ‪ 20‬ش���ۆفێر دەبوو‪ ،‬دواتر‬ ‫هێزە ئەمنیی���ەكان ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانەیان‬ ‫دەس���تگیركرد‪ ،‬دووب���ارە س���ەرهەڵدانەوەی ئەو‬ ‫دیاردەیەش لەكاتێكدا كە داعش چەند ناوچەیەكی‬ ‫دەوروب���ەری ش���ارەكەی كۆنتڕۆڵ ك���ردووە و‬ ‫بەوت���ەی هێ���زە ئەمنییەكان���ی كەركوكی���ش ئەو‬ ‫رێكخراوە چەندین شانەی نوستووی ناو شاردا‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫الی خۆیەوە هێمن حەس���یب‪ ،‬رۆژنامەنوس و‬ ‫چاودێری ئەمنی لەش���ارەكە‪ ،‬پێیوایە كە "قەیرانی‬ ‫دارایی كە ماوەی ‪ 2‬س���اڵە هەرێم و ساڵێكیش���ە‬ ‫عێراق���ی گرتووەت���ەوە‪ ،‬بارودۆخ���ی ئاب���ووری‬ ‫تاكەكان���ی الوازك���ردووە‪ ،‬لەو حاڵەتەش���دا وەك‬

‫زان���راوە تاك ناچارە بۆ بژێ���وی ژیان پەنا بباتە‬ ‫ب���ەر ئەو كارانە و لەیاس���ا دەربچێ���ت‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫ترەوە بەش���ێكی تری ئ���ەو حاڵەتان���ە پەیوەندی‬ ‫ب���ەو دۆخە سیاس���ییانەوە هەیە‪ ،‬ك���ە لەهەرێمی‬ ‫كوردس���تان و ناوچەك���ە هەن‪ ،‬چونكە بەش���ێك‬ ‫لەو الیەنە لەبەرئەوەی ناوچەی نفوزی الیەنێكی‬ ‫ترە‪ ،‬لەرێی دەزگا هەواڵگرییەكانەوە هەڵدەس���تن‬ ‫بەنان���ەوەی پش���ێوی ب���ۆ ئ���ەوەی ل���ەرووی‬ ‫سیاسییەوە لەپێگەی الیەنی بەرامبەر بدەن"‪.‬‬ ‫ئەوەش ناش���ارێتەوە كە داعش لەڕێی ش���انە‬ ‫نوس���تووەكانیی ناو ش���ارەوە‪ ،‬پشێوی دروست‬ ‫دەكات‪ ،‬چونك���ە بەوتەی ئەو "بێزاربوونی خەڵك‬ ‫لەدۆخ���ی ئەمن���ی وا دەكات ب���ەرەی بەرامب���ەر‬ ‫داعش كە ئێس���تا پێش���مەرگەیە الواز بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫داعش بەشێكی هۆكاری ئەو دۆخەیە كە هاتۆتە‬ ‫ئاراوە و الیەنی دیكەشی هەیە"‪.‬‬ ‫سەرۆكی لیژنەی ئەمنی ئەنجومەنی پارێزگا‪،‬‬ ‫ئام���اژە ب���ەوە دەكات‪ ،‬ك���ە ئ���ەو كاران���ە كاری‬ ‫تیرۆریستین‪ ،‬نایشارێتەوەش كە "لەهەمان كاتدا‬ ‫كێشەی شەخسیش هەیە‪ ،‬لەسەر پارەیە‪ ،‬لەسەر‬ ‫زەوی و موڵك���ە‪ ،‬لەس���ەر كۆمەڵێك ش���ەراكەتە‪،‬‬ ‫مەرجیش نییە هەر ش���تێك لەكەركوك رووبدات‬ ‫مانای ئەوە بێت تیرۆریستی بێت‪ ،‬دووریش نییە‬ ‫دەستی شانە نوستووەكانی داعشی تێدا بێت"‪.‬‬ ‫ئ���ەو دەش���ڵێت "حاڵەتی رفاندن و كوش���تن و‬ ‫تیرۆركردن هەب���ووە‪ ،‬بەاڵم ژمارەكان زۆر نین‪،‬‬ ‫نزیك���ەی ‪ 10‬كەس���ێك رفێن���راون‪ ،‬پەنا بەخواش‬ ‫ل���ەم هەفتەی���ەدا ش���تی ب���اش روودەدەن و ئێمە‬

‫وەك لیژنەی ئەمنی بەپاڵپش���تی خەڵكی كەركوك‬ ‫و هەرێم���ەوە لێرەی���ن كار دەكەین و پەنا بەخوا‬ ‫بەهیممەت���ی هەموو الیەك دەتوانی���ن ئەو بابەتە‬ ‫چارەسەر بكەین "‪.‬‬ ‫لەئێستاشدا هێزە ئەمنییەكان چەند كەسێكیان‬ ‫بەتۆمەتی بەشداریكردن لەو كردەوانە دەستگیر‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫بەوتەی هێمن ئەو كەسانەی دەستگیركراون‪،‬‬ ‫خەڵك���ی ك���ورد و توركمان و عەرەبی���ان تێدایە‪،‬‬ ‫ئ���ەو كەسانەش���ی كە رفێن���راون تەنه���ا هاواڵتی‬ ‫كوردن كە كراونەتە ئامانج‪ .‬ئەو رۆژنامەنوس���ە‬ ‫دەش���ڵێت "دەزگا ئەمنییەكان���ی كەرك���وك كەم تا‬ ‫زۆر بەهەوڵی خۆیان هەس���تاون بەاڵم كێش���ەكە‬ ‫لەوەدای���ە ئ���ەو دەزگایان���ە بەپێ���ی سیس���تەمی‬ ‫ئەمنییەت���ی هاوچەرخ و هەمەجۆر كە لەئێس���تادا‬ ‫لەجیهان���دا هەی���ە رانەهێنراون‪ ،‬ئەو سیس���تمەی‬ ‫دەزگا ئەمنییەكان���ی كەرك���وك و عێ���راق كاری‬ ‫لەسەر دەكەن سیستەمێكی كالسیكیی و داتەپیوە‬ ‫رەنگ���ە هەندێك جار ئەو گروپان���ەی ئەو كارانە‬ ‫ئەنجام دەدەن‪ ،‬بەتایبەت گروپە تیرۆریستییەكان‬ ‫دزەیان كردبێتە ناو هێزە ئەمنییەكانەوە"‪.‬‬ ‫هەرچەن����دە بەش����ێك لەهاواڵتیان����ی كەركوك‬ ‫پێیانوایە لەشەودا گۆڕەپانی شارەكە كراوەتەوە‬ ‫بۆ خراپ����ەكاران و دەتوانن بەئارەزووی خۆیان‬ ‫كردەوەكانی����ان ئەنجامب����دەن‪ ،‬هێم����ن تاڕادەیەك‬ ‫هاوڕای����ە لەگ����ەڵ ئ����ەو بۆچوون����ەدا و دەڵێ����ت‬ ‫"بێگومان رەنگ����ە لەش����ەودا بارودۆخەكە وەكو‬ ‫رۆژ نەبێت"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪5‬‬


‫سياسەت‬

‫پارەی یەك مانگی رابردووی پترۆ دۆالری كەركوك نزیكەی ‪ 10‬ملیۆن دۆالرە‬

‫"كەركوك نازنێت داوای پتڕۆدۆالر‬ ‫لە هەرێم یان بەغدا بكات"؟‬ ‫بیالل سەعید‬

‫بەرپرس����انی پارێزگای كەرك����وك ئاماژە‬ ‫بەوەدەك����ەن‪ ،‬ك����ە لەنیوەی دووەمی س����اڵی‬ ‫‪2013‬ەوە حكومەت����ی عێ����راق هی����چ ب����ڕە‬ ‫پارەیەك����ی لەچوارچێ����وەی پت����رۆ دۆالری‬ ‫كەركوك خ����ەرج نەكردووە‪ ،‬ش����ارەزایەكی‬ ‫كەرت����ی ن����ەوت و گازی كەركوكیش ئاماژە‬ ‫ب����ەوەدەكات‪ ،‬ك����ە ‪%55‬ی نەوت����ی كەركوك‬

‫‪ 6‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫لەژێركۆنترۆڵ����ی كۆمپانیای نەوتی باكوورە‬ ‫و ‪ %45‬لەژێركۆنترۆڵ����ی وەزارەتی س����امانە‬ ‫سروشتییەكانە‪.‬‬ ‫پارێ����زگای كەرك����وك خاوەن����ی پێن����ج‬ ‫كێڵگەی نەوتییە‪ ،‬كە س����ێ لەو كێڵگانە لەژێر‬ ‫كۆنترۆڵ����ی كۆمپانی����ای نەوت����ی باكووردان‬ ‫و بریتی����ن لەكێڵگ����ە نەوتییەكان����ی (جمب����ور‪،‬‬ ‫خەب����ازە‪ ،‬بابەگوڕگ����وڕ)‪ ،‬هەروەه����ا دوو‬ ‫كێڵگەی دیكەش لەژێر كۆنترۆڵی وەزارەتی‬

‫سامانە سروشتییەكانی حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردس����تاندان‪ ،‬كە بریتین لەكێڵگەی نەوتی‬ ‫(بای حەسەن‪ ،‬هاڤانا)‪.‬‬ ‫بەپێ����ی راپۆرت����ی وەزارەت����ی س����امانە‬ ‫سرووش����تیەكان‪ ،‬لەمانگ����ی ‪11‬ی ‪2015‬دا‬ ‫حكومەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان لەرێگای‬ ‫بۆریی����ەوە ‪ 18‬ملی����ۆن و ‪ 23‬ه����ەزار و ‪75‬‬ ‫بەرمیل نەوتی هەن����اردە كردووە‪ ،‬كە زیاتر‬ ‫ل����ە ‪ 13‬ملی����ۆن بەرمیل����ی لەكێڵگەكان����ی ژێر‬


‫سياسەت‬

‫پسپۆریكی نەوت و گاز‪:‬‬ ‫‪%55‬ی نەوتی كەركوك‬ ‫لەژێركۆنترۆڵی كۆمپانیای‬ ‫نەوتی باكوورە و‬ ‫‪%45‬ی لە ژێركۆنترۆڵی‬ ‫وەزارەتی سامانە‬ ‫سروشتییەكانە‬ ‫كۆنترۆڵ����ی حكومەتی هەرێمی كوردس����تان‬ ‫ب����ووە‪ ،‬ب����ەاڵم نزیك����ەی ‪ 5‬ملی����ۆن بەرمیلی‬ ‫لەكێڵگەكان����ی كەركوك����ی ژێ����ر كۆنترۆڵ����ی‬ ‫كۆمپانیای نەوتی باكوور بووە‪ ،‬واتە ئەگەر‬ ‫ب����ۆ ه����ەر بەرمیلێ����ك ‪ 2‬دۆالر وەك پ����ارەی‬ ‫پت����رۆدۆالر ئەژم����ار بكرێت‪ ،‬پ����ارەی مانگی‬ ‫رابردووی پترۆ دۆالری كەركووك نزیكەی‬ ‫‪10‬ملیۆن دۆالرە‪.‬‬ ‫پارێ����زگای كەرك����ووك لەنیوەی دووەمی‬ ‫س����اڵی ‪2013‬ەوە زیات����ر ل����ە ‪ 200‬ملی����ار‬ ‫دیناری پارەی پترۆ دۆالری لەالی بەغدایە‪.‬‬ ‫لەساڵی ‪2014‬شدا بەغدا ‪ 687‬ملیار دیناری‬ ‫پترۆدۆالر ق����ەرزداری كەركوكە‪ ،‬كە پارەی‬ ‫ت����ەواوی س����اڵەكەیە‪ ،‬لەماوەی ئەو س����اڵ و‬ ‫نیوەش����دا حكومەتی عێراق ترلیۆنێك دینار‬ ‫پارەی پترۆ دۆالری كەركوكی لەالیە‪.‬‬ ‫بەپێی پرۆژە بودجەی ساڵی ‪ 2015‬پارەی‬ ‫پترۆدۆالری هەر بەرمیلێك نەوت دوو دۆالر‬ ‫دیاری كرابوو‪ ،‬لەئەگەری زیادبوونی داهاتی‬ ‫عێراقیش����دا ئەو بڕە پارەیە زیاد دەكرێت بۆ‬ ‫‪ 5‬دۆالر‪ ،‬بەاڵم بۆ ئەمساڵیش ئەو پارێزگایە‬ ‫هی����چ پ����ارەی پت����رۆ دۆالری لەكەرك����وك و‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە وەرنەگرتووە‪.‬‬ ‫لەئەنجام����ی بێدەنگ����ی عێ����راق لەئاس����ت‬ ‫پارەی پترۆدۆالری كەرك����وك‪ ،‬ئەنجومەنی‬ ‫پارێ����زگای كەرك����وك لەرێ����ی پ����رۆژە‬ ‫پێش����نیازێكەوە داوای لەحكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان كردووە لەبەرامبەر ئەو نەوتەی‬ ‫لەپارێ����زگای كەركوك����ەوە هەناردە دەكرێت‬ ‫و هەرێمی كوردس����تان دەیفرۆشێت‪ ،‬پارەی‬ ‫پترۆدۆالری ئەو پارێزگایەش دابین بكات‪.‬‬ ‫"عەلی ساڵەیی" سەرۆكی لێژنەی نەوت و‬ ‫گاز لەئەنجومەنی پارێزگای كەركوك ئاماژە‬ ‫ب����ەوەدەكات‪ ،‬بەغ����دا پ����ارەی پت����رۆدۆالری‬ ‫س����اڵی ‪ 2014‬و ش����ەش مانگ����ی دووەم����ی‬

‫‪2013‬ی لەالی����ە و نەین����اردووە‪ .‬س����ەبارەت‬ ‫بەئەمس����اڵیش نەوت����ی كەرك����وك لەالی����ەن‬ ‫هەولێر و بەغدا پێكەوە فرۆشراوە بەرێژەی‬ ‫نزیكەی ‪ ،%50‬بۆی����ە دەڵێت "ئێمە نازانین بە‬ ‫كێ بڵێین پارەی پترۆ دۆالرمان بداتێ‌"‪.‬‬ ‫"فەره����اد حەم����زە" ش����ارەزای كەرت����ی‬ ‫ن����ەوت و گاز بە(س����ڤیل)ی راگەیان����د "كێڵگە‬ ‫نەوتییەكانی كەركوك دابەش����بوون بەسەر‬ ‫دوو كۆمپانیادا‪ ،‬كۆمپانیای كار و كۆمپانیای‬ ‫نەوتی كەرك����وك‪ ،‬هەریەكەیان دوو كێڵگەی‬ ‫نەوتیی����ان الیە و رۆژانە دەب����ێ نەوتی لێوە‬ ‫هەناردە بك����ەن‪ .‬ه����ەردوو كێڵگەكە نزیكەی‬ ‫‪%45‬ی نەوت����ی كەرك����وك پێكدەهێن����ن و‬ ‫رۆژانەش نەوتی لێوە هەناردە دەكرێت"‪.‬‬ ‫ش����ارەزاكەی كەرتی نەوت گوتیشی "الی‬ ‫ئێمەش س����ێ كێڵگە هەیە ئەوانیش هەریەك‬ ‫لەكێڵگەی قوبەی بابا و جمبور و خبازن‪ ،‬كە‬ ‫‪ %55‬نەوتی كەرك����وك پێكدەهێنن و رۆژانە‬ ‫نزیك����ەی ‪ 165‬ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی لێ‬ ‫هەناردە دەكەین"‪.‬‬ ‫بەپێ����ی رێككەوتن����ی نێ����وان حكومەت����ی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان و عێراق‪ ،‬كە لەكۆتایی‬ ‫س����اڵی ‪ 2014‬واژووك����راو و لەس����ەرەتای‬ ‫ئەم س����اڵەوە چۆتە بواری جێبەجێكردنەوە‪،‬‬ ‫رۆژان����ە ‪ 300‬ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی‬ ‫كەرك����وك لەرێگەی ب����ۆری نەوتی هەرێمی‬ ‫كوردس����تانەوە هەن����اردەی دەرەوەی واڵت‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫وات����ە تەنیا لەم����اوەی ‪ 11‬مانگی رابردوو‬ ‫نزیكەی ‪ 100‬ملیۆن بەرمیل نەوتی كەركوك‬ ‫رەوانەی بازارەكانی جیهان كراوە‪ ،‬ئەگەر بۆ‬ ‫ه����ەر بەرمیلێك نەوت ‪ 2‬دۆالر بۆ كەركوك‬ ‫ئەژم����ار بكرێ����ت‪ ،‬ئەوە پێویس����تە حكومەتی‬ ‫هەرێ����م و عێ����راق ب����ڕی ‪200‬ملی����ۆن دۆالر‬ ‫لەپای پارەی نەوتی پترۆدۆالر بۆ كەركوك‬ ‫سەرف بكەن‪.‬‬ ‫ت و وزەی‬ ‫س����ەرۆكی لیژن����ەی ن����ەو ‌‬ ‫ئەنجومەن����ی پارێ����زگای كەرك����ووك ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات‪ ،‬لەسەرەتای ئەم ساڵەوە رۆژانە‬ ‫‪ 300‬هەزار بەرمیل نەوتی كەركوك لەرێگای‬ ‫هەرێمی كوردستانەوە هەناردەكراوە‪ ،‬بەپێی‬ ‫یاس����ای حكومەتی عێراقیش دەبێت بۆ هەر‬ ‫بەرمیل نەوتێ����ك دوو دۆالری بۆ كەركوك‬ ‫بێت‪ .‬ئەو گوتی "بەپێ����ی لێكدانەوەكانی ئێمە‬ ‫پارەی س����اڵەكە دەكاتە زیاتر لە ‪ 200‬ملیۆن‬ ‫دۆالر‪ ،‬كە بەشێك لەو پارەیە دەكەوێتە سەر‬ ‫حكومەتی عێراقی‪ ،‬چونكە بەشێك لەو نەوتە‬ ‫لەرێگای كۆمپانیا سۆمۆوە فرۆشراوە"‪.‬‬ ‫"عەلی حەمە س����اڵح" ئەندام����ی پەرلەمانی‬

‫كوردس����تان لەنوس����ینێكدا بەن����اوی "نەوتی‬ ‫كەرك����وك چی لێدێ����ت؟" ئاش����كرای دەكات‬ ‫"پاش دەستپێكی شەڕی داعش‪ ،‬لیوای یەكی‬ ‫نەوت و گاز دەس����تیان گرت بەس����ەر كێڵگە‬ ‫نەوتییەكانی ئاڤانا و بای حەس����ەن‪ ،‬و دوای‬ ‫ئەوە بەرهەمی ئەو كێلگانە دیار نەماون"‪.‬‬ ‫باس����ی لەوەش����كردوە "ل����ەدوای هاتن����ی‬ ‫گروپی داعش بۆناوچەكە ئیدارەدانی نەوتی‬ ‫كەركوك‪ ،‬بەش����ە زۆرەكەی كەوتە دەس����ت‬ ‫كۆمپانیای كار و بەش����ەكەی دیكەش كەوتە‬ ‫دەس����ت كۆمپانی����ای نەوتی باك����وور‪ ،‬بەپێی‬ ‫گفتوگ����ۆ و بەداواداچونەكان����ی ئێمەو وتەی‬ ‫خۆی����ان‪ ،‬ن����ە پارێ����زگار و ن����ە ئەنجومەن����ی‬ ‫پارێ����زگای كەرك����وك‪ ،‬هی����چ زانیارییەكیان‬ ‫لەس����ەر بەرهەمی ئ����ەو كێڵگ����ە نەوتییانەی‬ ‫ئاڤان����ا و ب����ای حەس����ەن نییە‪ ،‬كە لەدەس����ت‬ ‫كۆمپانیای كاردان"‪.‬‬ ‫بەوتەی ناوبراو‪ ،‬كۆی گش����تی بەرهەمی‬ ‫نەوت����ی كەرك����وك‪ 425 ،‬ه����ەزار بەرمیل����ی‬ ‫رۆژان����ە‪ ،‬دەكرێ����ت ت����ا ‪ 15‬ه����ەزار بەرمی����ل‬ ‫ك����ورت ب����كات‪ ،‬ئەگەر نرخی ی����ەك بەرمیلی‬ ‫ب����ە ‪ 35‬دۆالر ئەژمار كرابێ����ت‪ ،‬ئەوا پارەی‬ ‫وەدەس����تهاتووی مانگانە ‪ 430‬ملیۆن دۆالر‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫عەلی حەمە ساڵح نوسیویشیەتی "ئەگەر‬ ‫مانگ����ی نۆ وەك پێ����وەر وەربگرین‪ ،‬لەالیەك‬ ‫‪ 260‬ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی كێڵگەكان����ی‬ ‫دیكەی كوردستان جگە لەكەركوك ناڕونە‪،‬‬ ‫لەالیەكیی تریش ‪ ٤١٠‬هەزار بەرمیل نەوتی‬ ‫كەركوك دیار نییە"‪.‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە‪ ،‬بەپێی راپۆرتی‬ ‫كۆمپانی����ای س����ۆمۆ و وەزارەت����ی س����امانە‬ ‫سروش����تییەكانیش‪ ،‬ی����ەك بەرمی����ل نەوت����ی‬ ‫كەرك����وك نەدراوەت����ە حكومەت����ی عێراق����ی‬ ‫و كۆمپانی����ای س����ۆمۆ‪ ،‬ی����ەك دۆالری����ش بۆ‬ ‫پارێ����زگای كەركوك خەرج نەكراوە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەسەدان پرۆژەی كەركوك لەبەر بێ پارەی‬ ‫وەس����تاوەن و حكومەتی عێراقیش موچەی‬ ‫پارێزگاك����ە دابی����ن دەكات ن����ەك هەرێم����ی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەی كەواتە ئەم پارە كوا؟‬ ‫لەكۆتای����ی نوسینەكەش����یدا عەل����ی‬ ‫حەمەس����اڵح دەڵێ����ت "س����ەلماندمان مانگانە‬ ‫بای����ی ‪ 430‬ملیۆن دۆالر ن����ەوت لەكەركوك‬ ‫بەرهەمدێت و هیچ بڕێكی ئەم نەوتە ئێس����تا‬ ‫نادرێتە حكومەتی عێراق‪ ،‬یەك دۆالریش بۆ‬ ‫كەركوك و كەركوكیی����ەكان خەرج ناكرێت‪،‬‬ ‫ئ����ەم پارەیەش ب����ۆ موچ����ەی فەرمانبەرانی‬ ‫هەرێم����ی كوردس����تان خەرجنەك����راوە‪ ،‬ئەی‬ ‫كەواتە بۆ كێ بووە و كێ بەرپرسە"؟‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪7‬‬


‫سياسەت‬

‫حەشدی شەعبی لەوێوە سەبر و كاردانەوەی كورد تاقیدەكاتەوە‬

‫دوزخورماتوو‪ .‬ئەو شارەی لە دوای داعش‬ ‫لە چاوەڕوانی ملمالنێی گەورەتر دایە‬ ‫سەروەر خەلیل‬ ‫وەك زۆر لەناوچ���ە كوردس���تانییەكانی تری‬ ‫دەرەوەی ئیدارەی هەرێم‪ ،‬بۆچوونی زۆر لەسەر‬ ‫ناسنامە و چارەنوسی قەزای خورماتوو هەیە‪ ،‬كە‬ ‫ماوەیەكە بۆتە گۆڕەپانی ملمالنێیەكی چەكداری‬ ‫چەند الیەنەی نێوان هێزە سیاس���ی و چەكدارییە‬ ‫جیاوازیی���ەكان و لەئەنجامیش���دا مەترس���ی زۆر‬ ‫لەسەر دانیشتووانەكەی دروستبووە‪.‬‬ ‫حازم گەنجێكی دانیش���تووی ئەو ش���ارەیە و‬ ‫دەرچووی زانكۆیە‪ ،‬ئەو نیگەرانە لەو بارودۆخە‬ ‫ئاڵ���ۆزەی لەش���ارەكەدا دروس���تبووە‪ ،‬بەوت���ەی‬ ‫خۆی پێشتر رەوش���ی خورماتوو هێندەی ئێستا‬ ‫ئاڵۆز نەب���ووە‪ ،‬دەڵێت "ئێمە لەم ش���ارەدا لەگەڵ‬ ‫نەتەوەكانی ت���ر پێكەوە ژیاوی���ن و تێكەاڵویمان‬ ‫زۆرە‪ ،‬پەیوەندییە كۆمەاڵیەتییەكانیش���مان پێشتر‬ ‫بەهێز بوون‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ئێس���تا گۆڕانكاری‬ ‫زۆر خراپ هاتوونەتە ئاراوە"‪.‬‬ ‫خورمات���وو كە تاكو س���اڵی ‪ 1946‬ناحیەیەك‬ ‫ب���ووە س���ەر بەق���ەزای كف���ری‪ ،‬لەس���اڵی ‪1947‬‬ ‫خرایە س���ەر داقوق‪ ،‬دوای فراوانبوونیش���ی كرا‬ ‫بەقەزا و دواتریش لەس���ەردەمی بەعس���دا وەك‬ ‫بەش���ێك لەسیاسەتی تەعریب لكێنرا بەپارێزگای‬ ‫سەاڵحەددینەوە‪ ،‬كە لەس���اڵی ‪ 1975‬دروستكرا‪.‬‬ ‫تائێستاش سەر بەو پارێزگایەیە و چەند جارێك‬ ‫دانیش���تووان و بەرپرس���انی ش���ارەكە داوای���ان‬ ‫ك���ردووە قەزاكەیان بخرێتەوە س���ەر كەركوك‪،‬‬ ‫بەاڵم هەوڵەكان بێ سوود بوون‪.‬‬ ‫حەس���ەن بارم‪ ،‬نوس���ەر و رۆژنامەنوس���ێكی‬ ‫ك���وردی ش���ارەكەیە‪ ،‬ه���اوكات جێگ���ری‬ ‫بەرپرس���ی مەڵبەن���دی یەكێتییە لەو ش���ارە‪ ،‬ئەو‬ ‫دووپاتیدەكات���ەوە كە بەگەڕان���ەوەی خورماتوو‬ ‫بۆ س���ەر كەركوك تەواوی كێش���ەكانی شارەكە‬ ‫چارەسەر دەبێت‪ ،‬ئەوەش بەئامانجێگی گەورە و‬ ‫ستراتیژی دەزانێت‪.‬‬

‫‪ 8‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫زۆر لەمێژوونوسان راوبۆچوونی جیاوازیان‬ ‫لەب���ارەی راس���تی و دروس���تی مێ���ژووی‬ ‫دروستبوون و ناوی شارەكەوە هەیە‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫الی هەندێ���ك دوز خورمات���ووە و الی هەندێكی‬ ‫تر توز خورماتووە‪" .‬هاشم محەمەد" نوسەرێكی‬ ‫توركمانە‪ ،‬ئەو ناوی شارەكە بەناوێكی توركمانی‬ ‫دەزانێ���ت‪ ،‬وەك خۆی دەڵێت (دوز) لەتوركمانیدا‬ ‫مانای خوێیە‪( ،‬خورما)ش هەر مانای خورمایە و‬ ‫(توو)ش بەمانای (توو) دێت‪.‬‬ ‫"د‪ .‬كەم���ال مەزه���ەر" لەالپ���ەڕەی حەوتەم���ی‬ ‫كتێبی (كركوك وتوابعها حكم التاریخ و الضمیر)‬ ‫باس لەوە دەكات‪ ،‬كە ش���ارەكە بێگومان لەالیەن‬ ‫خورییەكان���ەوە دروس���تكراوە‪ ،‬ك���ە لەهەزارەی‬ ‫دووەم و یەكەم���ی ب���ەر لەزایی���ن لەكەركوك و‬ ‫دەوروب���ەری ژی���اون و بەش���ێكن لەرچەڵەك���ی‬ ‫نەت���ەوەی كورد‪ .‬بەوت���ەی ئەو‪ ،‬ناوی ش���ارەكە‬ ‫ل���ەدوو وش���ەی لێك���دراو پێكدێت‪ ،‬ك���ە ئەوانیش‬ ‫(خور) بەمانای خوریی���ەكان و (ماتوو) بەمانای‬ ‫شار دێت الی ئەكەدییەكان‪ ،‬بەو پێیەش ماناكەی‬ ‫دەبێت���ە "ش���اری خورییەكان"‪ .‬ئ���ەو ناوەش تاكو‬ ‫كۆتایی س���ەدەی نۆزدەی���ەم بەكارهاتووە‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئەوەی خەڵك مانا راستەقینەكەی بزانن و پێیان‬ ‫واب���ووە ك���ە ئاماژەیە ب���ۆ (خورم���ا) و (توو) كە‬ ‫ناوچەكە پێی ناس���راو بووە‪ ،‬بەاڵم دواتر خەڵكی‬ ‫ناوچەكە وشەیەكی تریان بۆ ناوەكە زیادكردووە‪،‬‬ ‫ك���ە ئەوی���ش (دوز)ە و لەزمانی توركیدا بەمانای‬ ‫خوێ دێت‪ ،‬دواتر بەتێپەڕبوونی رۆژگار ناوەكە‬ ‫لەسەر زار بووە بە (تووز خورماتوو)‪.‬‬ ‫خورمات���وو ك���ە دەكەوێت���ە باش���ووری‬ ‫كەركوك���ەوە‪ 20 ،‬می���ل لەق���ەزای داق���وق و ‪80‬‬ ‫میل لەناوەن���دی پارێزگای كەركوك���ەوە دوورە‬ ‫و ناوچەكەش���ی ناوچەیەك���ی نەوت���ی گرنگ���ە و‬ ‫پێشتریش هێڵی ش���ەمەندەفەری نێوان كەركوك‬ ‫و بەغداش���ی پێدا تێپەڕبووە‪ ،‬كە لەالیەن رژێمی‬ ‫بەعسەوە لەناوبرا‪.‬‬

‫شارەكە بەگش���تی مۆركێكی كشتوكاڵی هەیە‬ ‫و پڕۆژەی ئ���اوی (كەركوك ‪)1‬یش بەناوچەكەدا‬ ‫تێدەپەڕێ���ت‪ ،‬ك���ە ئ���ەوەش پێگ���ەی كش���توكاڵی‬ ‫ناوچەك���ەی بەهێزتر كردووە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش���دا‬ ‫پێگ���ەی جوگرافی خورماتوو‪ ،‬كە كەوتۆتە س���ەر‬ ‫رێگ���ەی س���ەرەكی كەرك���وك ‪ -‬بەغ���دا دەكرێت‬ ‫ببێت���ە هۆكارێك ب���ۆ پەرەپێ���دان و بەهێزكردنی‬ ‫پێگ���ەی ئاب���ووری ش���ارەكە‪ ،‬ب���ەاڵم ئ���ەوەی‬ ‫خورماتوونش���ینەكانی نیگەران كردووە ئەوەیە‪،‬‬ ‫كە تائێس���تا نەتوانراوە وەك پێویست سوود لەو‬ ‫پێگە جوگرافییە وەربگیرێت‪ ،‬بەڵكو زۆر جاریش‬ ‫ب���ەو هۆیەوە مەترس���ی لەس���ەر دانیش���تووانی‬ ‫ناوچەكە دروستبووە‪ ،‬تائێستا لەرێگەی سەرەكی‬ ‫بەغ���دا كەركوك���دا بەدەی���ان كەس رفێن���راون و‬ ‫كوژراون‪.‬‬ ‫بەپێ���ی ئام���اری س���اڵی ‪ 1970‬رێ���ژەی‬ ‫دانیش���تووانی ش���ارەكە ‪ 86‬هەزار و ‪ 742‬كەس‬ ‫بووە‪ ،‬ك���ە ‪ 25‬هەزار و ‪ 81‬كەس���یان لەناوەندی‬ ‫قەزاكە و ناوەندی ش���ارۆچكەكانی دەوروبەری‬ ‫و ‪ 61‬هەزار و ‪ 661‬كەسیش لەگوندەكان ژیاون‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا بەهۆی نەبوونی ئامارێكی ورد و‬ ‫دروس���تەوە‪ ،‬نازانرێت ژمارەی دانیشتووانەكەی‬ ‫چەندە‪.‬‬ ‫حەس���ەن بارام ئاماژە بەوە دەدات كە رێژەی‬ ‫‪%51‬ی دانیش���تووانی ناوەندی قەزای خورماتوو‬ ‫لەنەتەوەی كوردن و رێژەكەی تریش لەتوركمان‬ ‫و عەرەب پێكدێن‪ ،‬بەاڵم بەگش���تی لەسەر ئاستی‬ ‫قەزاك���ە و ناوچەكان���ی دەروبەری هاوكێش���ەكە‬ ‫دەگۆڕێ���ت و ع���ەرەب بەپل���ەی یەك���ەم و كورد‬ ‫بەپل���ەی دووەم و توركمانی���ش بەپلەی س���ێیەم‬ ‫دێن‪ .‬ناوبراو دەڵێت "ئەو رێژەیەی دانیش���تووانی‬ ‫ش���ارەكە و پێكهاتەكان���ی بەب���ێ گەڕان���ەوەی‬ ‫هەردوو ناحیەی قادركەرەم و نەوجوڵە‪ ،‬كە دوو‬ ‫ش���ارۆچكەی كوردنشینن‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئەو دوو‬ ‫ناحیەیە گەڕێنرانەوە سەر قەزاكە ئەو كات كورد‬


‫سياسەت‬

‫بە پلەی یەكەم دێت"‪.‬‬ ‫ئەگەرچی رژێمە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق‬ ‫هاوشێوەی تەواوی ناوچەكانی تری كوردستان‬ ‫دژایەت���ی خورماتوویان ك���ردووە‪ ،‬بەاڵم زیان و‬ ‫قوربانییەكانی ئەو شارە لەزۆرێك لەناوچەكانی‬ ‫تر زیاتر بوون‪ ،‬ناوچەیەكی فراوانی خورماتوو و‬ ‫گوندەكانی دەوروبەری بەر ش���ااڵوەكانی ئەنفال‬ ‫كەوت���ن و ه���ەزاران ك���ەس لەدانیش���تووانەكەی‬ ‫ش���ەهید كران و گوندی هۆزەكانی داودە و لەك‬ ‫و گل و زەنگنە بەتەواوی خاپوور كران‪.‬‬ ‫ل���ەرووی رۆشنبیرییش���ەوە خورمات���وو‪،‬‬ ‫لەراب���ردوودا رۆڵێك���ی بەرچاوی هەب���ووە‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە دەبینین چەندی���ن هونەرمەندی گەورە لەو‬ ‫ش���ارەوە هەڵكەوت���وون‪ ،‬وەكو حوس���ێن عەلی‪،‬‬ ‫س���ەاڵح داودە و فای���ەق داودە و ئەحم���ەدی‬ ‫نان���ەوا‪ ،‬ك���ە لەنەت���ەوەی كوردب���وون‪ ،‬لەنێ���وان‬ ‫توركمانەكانی ش���ارەكەش چەند هونەرمەندێكی‬ ‫دیار هەڵكەوتوون‪ ،‬وەكو ئەكرەم توزڵ و حەمید‬ ‫توزڵ���و‪ ،‬نازم عەب���د‪ ،‬عەباس جەالل و حەس���ەن‬ ‫توزڵو‪.‬‬ ‫خورماتوو بەوتەی دانیشتووانەكەی هەمیشە‬ ‫یەكێك ب���ووە لەهێم���ا جوانەكان���ی پێكەوەژیانی‬ ‫نەتەوەكان لەتەواوی عێراقدا‪ ،‬لەناو شارەكەشدا‬ ‫هەریەكە لەك���ورد و عەرەب و توركمان دەژین‪،‬‬

‫كە لەڕووی مەزهەبییەوە عەرەب و توركمانەكان‬ ‫دابەش بوونەتە س���ەر دوو بەرە‪ ،‬یەكیان سوننە‬ ‫مەزهەب و ئەویتریشیان شیعە‪.‬‬ ‫لەدوومانگ���ی راب���ردوودا چەندی���ن رووداوی‬ ‫نەخ���وازراو و بارگ���رژی لەنێ���وان ك���ورد و‬ ‫توركمانی ش���ارەكە دروست بوون‪ ،‬بەو هۆیەوە‬ ‫ژمارەیەك كەس لەهەردووال كوژران‪ ،‬حەس���ەن‬ ‫ئەوە ناش���ارێتەوە ك���ە بەو هۆی���ەوە ژمارەیەك‬ ‫خێزان���ی كورد ش���ارەكەیان جێهێش���تووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جەخت لەوە دەكاتەوە كە ژمارەكە كەمە و تەنیا‬ ‫نزیكەی ‪ 50‬خێزانە‪.‬‬ ‫ئەمە لەكاتێكدایە لەماوەی ‪ 13‬ساڵی رابردوودا‬ ‫بەه���ۆی خراپ���ی بارودۆخی ئەمن���ی و نەبوونی‬ ‫خزمەتگوزارییە پێویستەكانەوە بەسەدان خێزان‬ ‫شارەكەیان جێهێشتووە‪.‬‬ ‫قەحتان‪ ،‬گەنجێكی توركمانی شیعە مەزهەبە‪،‬‬ ‫ئ���ەو نایش���ارێتەوە‪ ،‬ك���ە زۆرێ���ك لەحی���زب و‬ ‫الیەن���ە سیاس���ییەكان هەوڵ���دەدەن لەپێن���او‬ ‫بەرژوەندییەكان���ی خۆیان س���یمای پێكەوەژیان‬ ‫لەش���ارەكە نەهێڵن‪ ،‬بەاڵم بەوتەی ئەو "سااڵنێكی‬ ‫زۆرە ئێمە لەم ش���ارە پێكەوە بووین‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫پەیوەندییەكانیشمان الواز بن‪ ،‬بەاڵم پچڕانی ئەو‬ ‫پەیوەندییانە كارێكی ئەستەمە"‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەو گرژییانەی لەم دواییە لەشارەكە‬

‫روویان���دا‪ ،‬ئ���ەو گەنجە دەڵێ���ت "هەندێك گەنجی‬ ‫خوێ���ن گەرم هەن كە كاری خراپ دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئ���ەو كارانەی���ان بەدڵنیایی���ەوە بەزیان بۆ س���ەر‬ ‫ئایندەی خۆیان و خەڵكی شارەكە دەشكێتەوە"‪.‬‬ ‫ل���ەدوای ‪ 2003‬ب���ەردەوام بارودۆخی ئەمنی‬ ‫قەزاك���ە ناجێگی���ر ب���ووە و تەقین���ەوە و كاری‬ ‫تیرۆریس���تی تێ���دا ئەنجامدراوە‪ .‬ل���ەدوای هاتنی‬ ‫حەشدی شەعبیشەوە بارودۆخی ئەمنی شارەكە‬ ‫ناجێگ���ر بووە و مەترس���ی زیاتر لەس���ەر ژیانی‬ ‫خەڵك���ی ك���وردی ش���ارەكە و عەرەب���ی س���وننە‬ ‫دروست بووە‪.‬‬ ‫حەس���ەن ب���ارام دەڵ���ێ "ئاش���تی كۆمەاڵیەتی‬ ‫خورماتوو س���ەرەڕای ملمالنێكان تێكنەچووبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو گرژییانەی ئەمدواییە روویاندا كەمێك‬ ‫شۆڕ بووە ش���ەقام و گەیشتە ئاستی سوتاندنی‬ ‫ماڵ و دوكان و شەهیدبوونی چەند هاواڵتییەك‪،‬‬ ‫بێگومان ئاش���تی كۆمەاڵیەتی تۆزێك لەق بووە‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بەو مانایە نییە‪ ،‬ك���ە نەتوانین جارێكی تر‬ ‫دروستی بكەینەوە‪ ،‬خورماتوو شارێكی ماندووە‬ ‫و بەدرێژایی ‪ 85‬ساڵە خوێن لەجەستەی دەڕژێت‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بەو هەم���وو برین و قوربانییەوە هێش���تا‬ ‫دوزیی���ەكان لەبەرگریدان‪ ،‬بەاڵم پێویس���تیمان بە‬ ‫هاوكاری جۆراوجۆری حكومەتی هەرێم و هێزە‬ ‫سیاسییەكانە"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪9‬‬


‫سياسەت‬

‫راوێژ كامەران‬

‫س����عودیە كە بەه����ۆی نەوت����ە زۆرەكەیەوە‬ ‫یەكێكە لەكاریگەرترین واڵتانی دونیا‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫ل����ەرووی سەربازیش����ەوە ج����ێ پێ����ی خ����ۆی‬ ‫پتەوبكات‪ ،‬لەو نێوەندەش����دا هاوپەیمانێتیەكی‬ ‫سەربازی ئیسالمی راگەیاندووە‪ ،‬كە چەندین‬ ‫واڵتی ئاس����یایی و ئەفریقی تێدایە و ئێستاش‬ ‫ئ����ەم هاوپەیمانێتی����ە بۆت����ە جێگای س����ەرنجی‬ ‫واڵتانی دونیا‪.‬‬ ‫ئ����ەو هاوپەیمانێتیەی س����عودیە دروس����تی‬ ‫ك����ردووە لە ‪ 34‬واڵت پێكهاتووە‪ ،‬كە بنكەكەی‬ ‫لە "ریاز"ی‌ پایتەختی‌ سعودیەیە‪ .‬ئەو واڵتانەش‬ ‫بریتی����ن ل����ە‪ :‬س����عودیە‪ ،‬ئ����ەردەن‪ ،‬ئیم����ارات‪،‬‬ ‫پاكس����تان‪ ،‬بەنگالدی����ش‪ ،‬توركیا‪ ،‬چ����اد‪ ،‬تۆگۆ‪،‬‬ ‫تونس‪ ،‬جیبۆتی‌‪ ،‬سەنیگال‪ ،‬سۆدان‪ ،‬سیرالیۆن‪،‬‬ ‫سۆماڵ‪ ،‬گابۆن‪ ،‬گینیا‪ ،‬فەڵەستین‪ ،‬جزر قەمەر‪،‬‬ ‫كۆتدیڤ����وار‪ ،‬كوێ����ت‪ ،‬لوبن����ان‪ ،‬لیبی����ا‪ ،‬ماڵدێڤ‪،‬‬ ‫مال����ی‌‪ ،‬مالیزیا‪ ،‬میس����ر‪ ،‬مەغری����ب‪ ،‬مۆریتانیا‪،‬‬ ‫نەیجەر‪ ،‬نایجیری����ا و یەمەن‪ .‬وەك بەدیاریش‬ ‫دەكەوێ����ت‪ ،‬هەریەك����ە لە ئێ����ران و عێراق‪ ،‬كە‬ ‫دوو واڵتی گەورەی ئیسالمی شیعەمەزهەبن‪،‬‬ ‫لە هاوپەیمانێتیەكەدا نین‪.‬‬ ‫وەك لەراگەیان����دراوی هاوپەیمانیەك����ەدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬ك����ە دەس����تپێكی‌ كارەكانی����ان دانانی‌‬ ‫رێوش����وێنی‌ گونج����اوە ب����ۆ‬ ‫هەماهەنگ����ی‌ لەگ����ەڵ‬

‫واڵتانی‌ ئاشتیخواز و الیەنە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫لەپێناو گەیاندنی‌ خزمەت بەهەوڵەكانی‌ تایبەت‬ ‫بەلەناوبردن����ی‌ تیرۆر و پاراس����تنی‌ ئاش����تی‌ و‬ ‫ئاسایشی‌ نێودەوڵەتی‌‪.‬‬ ‫بەهێزتری����ن ئ����ەو هێزە س����ەربازیانەش كە‬ ‫لەنێ����و ئەم هاوپەیمانێتی����ەدان‪ ،‬لە پلەی یەكەم‬ ‫توركیا دێ����ت‪ ،‬كە لەپلەی دەیەم����ی جیهاندایە‪.‬‬ ‫پاش ئەویش پاكستان و دواتر میسر‪ ،‬لەپلەی‬ ‫چوارەمیش����دا س����عودیە دێ����ت‪ ،‬ك����ە بۆخ����ۆی‬ ‫س����ەركردایەتی هاوپەیمانێتیەكە دەكات‪ .‬پاش‬ ‫ئەوی����ش مالیزیا و دوات����ر نێجیریا بەهێزترین‬ ‫ئەندامەكانی هاوپەیمانێتیەكەن‪.‬‬ ‫دروس����تكردنی ئ����ەم هاوپەیمانێتیەش پاش‬ ‫ئەوە دێت‪ ،‬كە پێش����تر میس����ر پێشنیارێكی بۆ‬ ‫واڵتان����ی عەرەبی كردبوو‪ ،‬بۆ دروس����تكردنی‬ ‫هێزێك����ی س����ەربازی عەرەب����ی یەكگرتوو‪ ،‬كە‬ ‫تێیدا ئاسایش����ی نەتەوەی نیش����تمانی عەرەبی‬ ‫بپارێزێت‪.‬‬ ‫هەرچەندە كۆش����كی سپی ئەمریكا لەزاری‬ ‫"جۆش ئێرنست"ی وتەبێژیەوە پشتگیری خۆی‬ ‫بۆ ئەو هاوپەیمانێتیە دەربڕی‪ ،‬بەاڵم بەش����ێك‬ ‫لەچاودێران����ی سیاس����ی ئەمریك����ی ئاماژەیان‬ ‫بەوەداوە‪ ،‬كە ئەمریكا لەسەرەتادا لەپێكهێنانی‬ ‫هاوپەیمانێتیەكە ئاگادار نەبووە و تائێس����تاش‬ ‫زانیاری پێویس����تی لەس����ەر نیە‪ .‬وتەبێژەكەی‬ ‫كۆش����كی س����پی هەرچەن����دە پش����تگیری‬ ‫ئەمری����كای بۆ هاوپەیمانیەك����ە دەرب����ڕی‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم گوت����ی "ئەو‬ ‫هاوپەیمانێتییە‬

‫جێگ����ەی ئ����ەو هاوپەیمانێتیی����ە‌ ناگرێت����ەوە‪،‬‬ ‫ك����ە لەالی����ەن ئەمری����كاوە دژ بەداع����ش‬ ‫س����ەركردایەتی دەكرێ����ت‪ ،‬تایبەتی����ش نییە بۆ‬ ‫رووبەڕووبوون����ەوەی داع����ش‪ ،‬بەڵكو بۆ ئەو‬ ‫گروپە توندڕەوە تیرۆرستیانەیە‪ ،‬كە هەڕەشەن‬ ‫لەسەر ئەندامانی ئەو هاوپەیمانێتییە"‪.‬‬ ‫هەرچ����ی ئێ����ران و عێراقیش����ە ه����ەر‬ ‫لەس����ەرەتاوە دژایەتی تون����دی خۆیان بۆ ئەو‬ ‫هاوپەیمانێتی����ە دەرب����ڕی‪ ،‬بەاڵم تائێس����تا هیچ‬ ‫لێدوانێكی فەرمیان لەبارەوە رانەگەیاندووە و‬ ‫تەنها لەراگەیاندنەكانیانەوە هێرشیان كردۆتە‬ ‫سەر‪ .‬هاوكات "حاكم زاملی" سەرۆكی لیژنەی‬ ‫بەرگری و ئاس����ایش لەئەنجومەنی نوێنەرانی‬ ‫عێ����راق بەرۆژنامەنوس����انی راگەیاندووە‪ ،‬كە‬ ‫ئەو هاوپەیمانێتییەی لەس����عودیە دروستبووە‬ ‫هاوپەیمانێتییەك����ی مەزهەبیی����ە و گرێ����دراوی‬ ‫ئیس��ل�ام نیی����ە‪ ،‬زاملی گوتویەتی "پێم س����ەیرە‬ ‫چۆن ئەو هاوپەیمانێتیە‌ فەلەستینیشی تێدایە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو هاوپەیمانێتییە دژایەتی ئیس����رائیل‬ ‫و داگیركەران����ی واڵتانی عەرەب����ی نیە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خاوەندارێت����ی لەداعش و تیرۆرس����ت دەكات‬ ‫و ئەجێن����دای ئ����ەو خزمەتكردنی ئیس����رائیل و‬ ‫ئەمریكایە"‪.‬‬ ‫كورد لە نێو هاوپەیمانێتیەكەدا‬ ‫لەم����اوەی راب����ردوودا مەس����عود بارزان����ی‬ ‫س����ەرۆكی هەرێ����م س����ەردانێكی ب����ۆ واڵتانی‬ ‫كەنداو كرد و لەالیەن س����عودیە و ئیماراتەوە‬ ‫پێش����وازیەكی گەرم����ی لێكرا‪،‬‬ ‫بە ش����ێكیش‬

‫هەرێمی كوردستان بۆتە بەشێك لە هاوپەیمانیە ئیسالمیەكە؟‬

‫كورد كام بەرەیە هەڵبژێرێت؟‬ ‫‪ 10‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬


‫سياسەت‬

‫لەچاودێران����ی سیاس����ی پێیانوای����ە گ����ەر‬ ‫هاوپەیمانێتیەك����ە لەس����ەر ئاس����تی جیه����ان‬ ‫كاریگەری نەبێت‪ ،‬ئەوا لەسەر ئاستی ناوچەكە‬ ‫كاریگەری هەیە و كێش����ەی كوردیش یەكێكە‬ ‫لەدیارترین كێشەكانی ئەم ناوچەیە‪.‬‬ ‫"ش����ێروان شەمێرانی" چاودێری سیاسی و‬ ‫كادیری بااڵی یەكگرتووی ئیسالمی كوردستان‬ ‫لەب����ارەی ئامانج����ی س����ەرەكی پێكهێنان����ی‬ ‫هێزەكەوە بەسڤیلی گوت "ئەو هاوپەیمانیتییە‬ ‫لەئاس����تی جیانه����دا واتە ل����ەدەرەوەی جیهانی‬ ‫عەرب����ی و ئیس��ل�امی كاریگەرییەكی ئەو تۆی‬ ‫نابێ����ت‪ ،‬بەاڵم ئەمە بەمانای ئەوە نیە كە تەنها‬ ‫لەیەم����ەن كارابێ����ت‪ ،‬بەڵكو بەپل����ەی یەكەم بۆ‬ ‫سوریا دروستكراوە‪ ،‬بۆ رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫ئ����ەو هەژمونەی ئێ����ران لەس����وریادا هەیەتی‪،‬‬ ‫بەتایب����ەت ب����اش هاتنی روس����یا‪ .‬هەروەها بۆ‬ ‫چارەسەركردنێكی خۆییانەی ئەو قەیرانانەی‬ ‫كە سیاس����ەتی ئەمەریكا لەشۆڕشی سوریادا‬ ‫خولقان����دی‪ ،‬ك����ە ب����وو بەهۆی دروس����تبوونی‬ ‫گروپە توندڕەوەكان و س����ەرهەڵدانی داعش‪،‬‬ ‫لەگەڵ خۆگرتنی رژێمی بەعس����ی س����وریا لە‬ ‫بەردەم ئەو شۆڕش����ە جەماوەرییەی بەناچار‬ ‫رووی چەكداری وەرگرت‪ ،‬یەمەنیش بەشێكە‬ ‫ل����ەو بارودۆخ����ە‪ ،‬چونكە س����عودیە قەناعەتی‬ ‫ت����ەواوی هەی����ە‪ ،‬ك����ە پێویس����ت دەكات بەدەر‬ ‫لەهاوپەیمانیەت����ی نێودەوڵەتی‪ ،‬لەس����ەر خاكی‬ ‫سوریادا جوڵەی هەبێت"‪.‬‬ ‫ب����ە گوتەی ئ����ەم چاودێرە سیاس����یە كورد‬ ‫ناچار دەبێت لەم هاوپەیمانێتیەوە نزیك بێت‪،‬‬ ‫بەهۆی پێویستی زۆری بەئەمریكا‪ .‬شەمێرانی‬ ‫گوتی "كورد بەهۆی پێویستی‬ ‫بەئەمەری����كا‪،‬‬ ‫زۆری‬

‫هەندێك ناچار دەبێت لەو هاوپەیماێتییە نزیك‬ ‫بێـت‪ ،‬بەتایبەت بۆ كەمكردنەوە ء دەستخستنی‬ ‫پاڵپش����تی ناوچەك����ە دژ بەسیاس����ەتی بەغ����دا‬ ‫بەرامب����ەر بەك����ورد‪ ،‬م����ن وا دەزان����م كە كاك‬ ‫مەس����عود بارزان����ی قەناعەتی ت����ەواوی هەیە‬ ‫ئ����ەم دەس����ەاڵتەی عێ����راق هی����چ ه����اوكاری‬ ‫سەربەخۆیی كورد نابێت‪ ،‬بەتایبەت كە ئێران‬ ‫زاڵە بەسەریدا و ئێران خۆی شوناسی كوردی‬ ‫س����ڕیوەتەوە‪ ،‬ئیتر چۆن ب����واری بەغدا دەدات‬ ‫هاوكاری س����ەربەخۆیی ك����ورد بێـت‪ .‬ئەمەش‬ ‫بەوات����ای ئ����ەوە نا كە كورد بەتەواوی پش����ت‬ ‫لەبەرەكەی تر بكات‪ ،‬بەڵكو تەنها بۆ پاراستن‬ ‫و بەهێزكردن����ی لەناوچەك����ەدا و س����ڕینەوەی‬ ‫هەر ترسێك لەالیەن عەرەبەكانەوە لەئەگەری‬ ‫دروس����تبوونی دەوڵەتی كوردی‪ ،‬باشترە لەم‬ ‫بەرەیە نزیك بێ����ت‪ ،‬ئەمەش دەخوازێت كورد‬ ‫لەناو ماڵی خۆیدا بە پشتیوانی دوو هاوپەیمانی‬ ‫ناوچەیی نەبێت بەدوو پارچەوە"‪.‬‬ ‫لەبەرامبەریش����دا "مەه����دی ئەبوبەك����ر"‬ ‫چاودێ����ری سیاس����ی و مامۆس����تای زانس����تە‬ ‫سیاس����یەكان لەزانكۆی هەڵەبج����ە هەرچەندە‬

‫داوا دەكرێت لەم‬ ‫نێوەندەدا كورد بتوانێت‬ ‫بێالیەنی خۆی بپارێزێت‬ ‫و خۆی بەسەر هیچ كام‬ ‫لە میحوەرەكاندا یەكالیی‬ ‫نەكاتەوە‬

‫ئام����اژە ب����ەوە دەكات‪ ،‬ك����ە ئێس����تا هەرێم����ی‬ ‫كوردس����تان بەش����ێوازێكی نارەسمی بەشێكە‬ ‫لەهاوپەیمانێتیەك����ە‪ ،‬بەاڵم ئەو كارەش بەهەڵە‬ ‫دەزانێ����ت‪ .‬مەه����دی ئەبوبەكر بەس����ڤیلی گوت‬ ‫"ئ����ەو هاوپەیمانێتیە خۆی لەخۆی����دا لەرزۆكە‬ ‫و س����ێ دەوڵەت����ی س����ەرەكی هاوپەیمانێتیەكە‬ ‫كە (توركیا و س����عودیە و قەت����ەر)ن بەئامانج‬ ‫و ئەجێن����دای تایبەت����ی خۆی����ان بەش����دارن‪.‬‬ ‫توركی����ا مەبەس����تیەتی ل����ە رێگ����ەی ئ����ەم‬ ‫هاوپەیمانێتی����ەوە رێگ����ری ل����ە بەكانتۆنبون����ی‬ ‫رۆژئاوا بكات‪ ،‬هاوكات س����عودیەش دەیەوێت‬ ‫رێگری لەهەژمونی ش����یعە ب����كات‪ ،‬قەتەریش‬ ‫مەبەستیەتی تۆمەتی هاوكاری تیرۆر لەسەر‬ ‫خ����ۆی البدات‪ .‬بۆیە كورد لەم نێوەندەدا تەنها‬ ‫بەمەبەس����تی جێبەجێكردن����ی ئامانجەكان����ی‬ ‫خۆیان بەشداریی پێدەكەن‪ ،‬نەك وەك ئەوەی‬ ‫زەمانەتی جێبەجێكردن����ی ئامانجەكانی كورد‬ ‫بدەن‪ ،‬لەكاتێكدا ئێستا گەر بەرەسمیش نەبێت‪،‬‬ ‫ئەوا پارتی كە ئێس����تا ئەو سیاس����ەیتی هەرێم‬ ‫بەڕێوە دەبات‪ ،‬چۆتە نێو هاوپەیمانێتیەكەوە"‪.‬‬ ‫مەه����دی ئەبوبەك����ر پێیوای����ە ل����ەم دۆخەی‬ ‫ئێس����تای جیهان����ی تێكەوت����ووە و دوب����ارە‬ ‫دابەش����بووە بۆ دوو بەرە‪ ،‬پێویستە هەرێم تا‬ ‫دەتوانێت بێالیەن بێت‪ .‬ئەو گوتی "لەسەردەمی‬ ‫جەنگ����ی س����ارددا كۆمەڵێ����ك دەوڵەت����ی زۆر‬ ‫هەبوون‪ ،‬كە نزیكەی ‪ 70‬بۆ ‪ 80‬واڵت دەبوون‬ ‫و كۆمەڵەی دەوڵەتانی بێالیەنیان راگەیاندبوو‪،‬‬ ‫بۆیە هەرێمی كوردستانیش دەتوانێت بێالیەنی‬ ‫خ����ۆی ل����ەم نێوەن����دەدا بپارێزێ����ت‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەكاتێكدا كە كورد ناتوانێت پش����ت لەهیچكام‬ ‫لەالیەنەكان بكات‪ ،‬بەهۆی ئەوەی س����نورێكی‬ ‫بەرفراوانی لەگەڵ ئێران و توركیاش����دا هەیە‪،‬‬ ‫بۆیە باشترین چارەسەر ئەوەیە‪ ،‬كە بێالیەنی‬ ‫خۆی لەو نێوەندەدا بپارێزێت"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪11‬‬


‫سياسەت‬

‫دوای پەككەوتنی پێشنیارەكانی یەكێتی پێدەچێت هەڵبژاردنی پێشوەختە تەنها ڕێگەچارە بێت‬

‫"تەنها بارزانی و نەوشیروان دەتوانن‬ ‫هەرێم لە چەقبەستوویی دەرباز بكەن"‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫دوای تێكچوون����ی پەیوەن����دی الیەن����ە‬ ‫سیاس����ییەكانی هەرێ����م و بەتایب����ەت پارت����ی‬ ‫و گۆڕان‪ ،‬یەكێتی نیش����تیمانی بە مەبەس����تی‬ ‫چارەس����ەر چەند پێشنیارێكی خستە بەردەم‬

‫‪ 12‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫ه����ەردوو الیەن����ە ناكۆكەك����ە‪ ،‬ب����ەالم وەك‬ ‫ئەندامێكی س����ەركردایەتی ئەو حیزبە پێشتر‬ ‫رایگەیان����دووە‪ ،‬وەاڵمەكانی ئ����ەو دوو الیەنە‬ ‫ئیجاب����ی نەب����وون و بەدەم پێش����نیارەكانەوە‬ ‫نەهات����وون‪ .‬الیەنەكانی����ش س����ەبارەت‬ ‫بەچەقبەس����توویی دۆخی هەرێ����م بۆچوونی‬

‫جیاوازیان هەیە و زۆرینەشیان هەڵبژاردنی‬ ‫پێش����وەختە بەتەنه����ا رێگەی����ەك دەزان����ن‬ ‫بگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫"فەرید ئەسەسەرد" ئەندامی سەركردایەتی‬ ‫یەكێتی‪ ،‬پێشتر رایگەیاندبوو‪ ،‬گۆڕان و پارتی‬ ‫وەاڵمی پێش����نیارەكان داونەتەوە‪ ،‬بەاڵم هیچ‬


‫سياسەت‬

‫كام لەوەاڵمەكان ئیجابی نەبوون‪.‬‬ ‫الی خۆش����یەوە "س����ەعدی ئەحم����ەد پیرە"‬ ‫ئەندام����ی مەكتەبی سیاس����یی هەمان حیزب‪،‬‬ ‫بە سڤیلی راگەیاند‪ ،‬ئەوان هێشتا بەردەوامن‬ ‫لەدۆزین����ەوەی رێگەچارەی����ەك ب����ۆ ئ����ەم‬ ‫بارودۆخەی هەرێم و بێهیوا نابن‪.‬‬ ‫س����ەبارەت بەهەڵبژاردن����ی پێش����وەختیش‬ ‫وەك تەنها بژاردەی بەردەم الیەنەكان‪ ،‬پیرە‬ ‫گوتی "هەڵبژاردنی پێش����وەختیش وەك هەر‬ ‫بژاردەیەك����ی تر وایە و لەبەردەم الیەنەكانە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبڕوای من كوردستان لەم بارودۆخە‬ ‫پڕ قەیرانەدا دووچ����اری هەڵبژاردن نەكەین‪،‬‬ ‫بەڵكو تا كۆتایی هاتنی ئەم خولەی پەرلەمان‬ ‫و حكوم����ەت رێگەچارەی����ەك بدۆزینەوە‪ ،‬كە‬ ‫بارودۆخەكە ئاسایی بكاتەوە‪.‬‬ ‫زیات����ر ل����ەدوو مانگە‪ ،‬بەه����ۆی تێكچوونی‬ ‫پەیوەندییەكانی پارت����ی و گۆڕان‪ ،‬حكومەتی‬ ‫هەرێم و پەرلەمانی كوردس����تان لەقەیراندان‬ ‫و تائێس����تاش بارودۆخەك����ە گۆڕانكاری����ان‬ ‫بەخۆیانەوە نەبینیوە‪.‬‬ ‫س����ەلیم كۆی����ی‪ ،‬ئەندام����ی س����ەركردایەتی‬

‫كۆمەڵ����ی ئیس��ل�امی‪ ،‬ئاماژەی ب����ۆ ئەوە كرد‪،‬‬ ‫یەكێت����ی ل����ەو كۆبوونەوەی����ەدا ك����ە هەفتەی‬ ‫راب����ردوو ئەنجامیان����دا‪ ،‬پێی����ان راگەیاندوون‬ ‫گ����ۆڕان و پارت����ی بەدەم پێش����نیارەكانیانەوە‬ ‫نەهاتوون‪ .‬ئەو گوتی "لەگەڵ یەكێتی جەختمان‬ ‫لەوە ك����ردەوە‪ ،‬كە پێویس����تە رێگەچارەیەك‬ ‫هەر هەبێت تا گۆڕان و پارتی پێی رازی بن‬ ‫و بارودۆخ����ی هەرێم لەم چەقبەس����تووییەی‬ ‫ئێستای دەرچێت"‪.‬‬ ‫س����ەركردایەتییەكەی كۆم����ەڵ پێش����ی‬ ‫واب����وو‪ ،‬هەرچەن����دە هەڵبژاردنی پێش����وەخت‬ ‫چارەس����ەری بارودۆخ����ی هەرێ����م ن����اكات‪،‬‬ ‫بەاڵم پێدراوە واقیعییەكان ئەوەمان پێدەڵێت‬ ‫ب����ەرەو هەڵبژاردن����ی پێش����وەخت دەچی����ن‪.‬‬ ‫باس����ی ل����ەوەش ك����رد‪ ،‬پێویس����تە هەریەك����ە‬ ‫لەپارت����ی و گۆڕان نەرم����ی بنوێنن و لەمەرج‬ ‫و داكارییەكانی����ان ك����ەم بكەن����ەوە بۆ ئەوەی‬ ‫حكومەت و پەرلەمان بچنەوە سەر رێچكەی‬ ‫كاری یاسایی خۆیان‪.‬‬ ‫هەرچ����ی پارت����ی و بزووتن����ەوەی گۆڕانن‬ ‫بۆچوون����ی جیاوازیان هەی����ە و هەریەكەیان‬ ‫بەجۆرێ����ك ئاس����اییكردنەوەی بارودۆخ����ی‬ ‫كوردستان دەبینن‪.‬‬ ‫"ئومێد خۆش����ناو" س����ەرۆكی فراكسیۆنی‬ ‫پارت����ی لەپەرلەمانی كوردس����تان‪ ،‬پێیوایە بۆ‬ ‫ئاس����اییكردنەوەی پەرلەم����ان و بارودۆخ����ی‬ ‫كوردس����تان‪ ،‬رێككەوتنێك����ی ن����وێ لەنێ����وان‬ ‫الیەن����ەكان و بەتایب����ەت گ����ۆڕان و پارت����ی‬ ‫پێویس����تە‪ .‬ئ����ەو گوت����ی "ئێم����ە ه����ەر زووش‬ ‫رامانگەیاندووە‪ ،‬مەرجمان لەگەڵ گۆڕان نییە‬ ‫بۆ دانیش����تن‪ ،‬بەاڵم نامانەوێت لەگەڵ گۆڕان‬ ‫دانیش����ین و باس����ی رابردوو بكەی����ن‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەمانەوێ����ت دابنیش����ین و رێككەوتن����ی نوێ‬ ‫بكەین"‪.‬‬ ‫س����ەبارەت بە هەڵبژاردنی پێش����وەختیش‪،‬‬ ‫خۆش����ناو گوت����ی "یەكێك����ە لەئەگەرەكان����ی‬ ‫ب����ەردەم الیەنەكان����ە‪ ،‬پارتیش ئام����ادەی هەر‬ ‫هەڵبژاردنێك����ە‪ ،‬ك����ە لەكوردس����تان ئەنج����ام‬ ‫بدرێت"‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان پێیوای����ە‪،‬‬ ‫بارودۆخەك����ە‬ ‫ئاس����اییكردنەوەی‬ ‫ئاس����اییكردنەوەی پەرلەم����ان و حكومەتە بۆ‬ ‫پێ����ش ‪12‬ـ����ی مانگی ‪" .10‬رەئوف عوس����مان‪،‬‬ ‫س����ەرۆكی جڤاتی نیش����تیمانی بزووتنەوەی‬ ‫گ����ۆڕان‪ ،‬ئام����اژەی بۆ ئ����ەوە ك����رد‪ ،‬ناتوانین‬ ‫ب����اس لەباش����بوونی پەیوەن����دی بكەین‪ ،‬بەبێ‬ ‫ئاس����اییكردنەوەی پەرلەم����ان و حكوم����ەت‪.‬‬ ‫گوتیش����ی "ئاس����اییكردنەوە كوردس����تان و‬ ‫ئاڵۆزی پەیوەندییە سیاس����ییەكانی الیەنەكان‬

‫بەپێش����نیار و هات����ن و چوون نابێ����ت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫گەڕانەوەی دۆخی حكومەت و پەرلەمانە بۆ‬ ‫پێش ‪12‬ـی مانگی ‪."10‬‬ ‫جەختی لەوەش كردەوە‪ ،‬ئەگەر ئەو كارە‬ ‫ك����را‪ ،‬ئ����ەوا دەكرێ����ت الیەنەكان دابنیش����ن و‬ ‫پارتی و گۆڕانیش گفتوگۆیان هەبێت‪.‬‬ ‫وەك ل����ە راگەیاندنەكان����دا باڵوكرای����ەوە‪،‬‬ ‫پێنش����یارەكانی یەكێتی بۆ پارت����ی و گۆڕان‪،‬‬ ‫خ����ۆی لەئاس����اییكردنەوەی حكوم����ەت و‬ ‫پەرلەماندا دەبینیەوە وەك هەنگاوی سەرەتا‬ ‫و دواتری����ش گۆڕین����ی س����ەرۆكی پەرلەمان‬ ‫لەالیەن گۆڕانەوە‪ ،‬بەاڵم وەك یەكێتی دەڵێت‪،‬‬ ‫نە پارتی ب����ە گەڕانەوەی دۆخی پەرلەمان و‬ ‫حكوم����ەت ڕازی ب����ووە بۆ پێ����ش دوو مانگ‬ ‫بەر لەئێس����تا‪ ،‬نە گۆڕان بە گۆڕینی یوس����ف‬ ‫محەمەد ڕازی بووە‪.‬‬ ‫بە بڕوای رۆژنامەنووس����ان و چاودێرانی‬ ‫سیاس����یش‪ ،‬بارودۆخەكە پێویس����تی بەهاتنە‬ ‫سەرخەتی نەوش����یروان مستەفا و مەسعود‬ ‫بارزانی هەیە‪ ،‬تا دۆخەكە لەچەقبەس����توویی‬ ‫دەرباز بكەن‪.‬‬ ‫"خەڵ����ەف غەف����وور" رۆژنامەن����ووس‪،‬‬ ‫لەوتارێكیدا بەناونیش����انی "كاتی گەڕانەوەی‬ ‫بارزانی و نەوشیروان مستەفا هاتووە"‪ ،‬باس‬ ‫لەوە دەكات‪ ،‬كێشەكە كە بەدیاریكراوی گۆڕان‬ ‫و پارت����ی تێیدا بوونەتە ت����ەرەف‪ ،‬كارەكتەرە‬ ‫سیاس����ییە بڕیاربەدەس����تەكانی غائیب����ن‪،‬‬ ‫نەوش����یروان مس����تەفا كە یەكەم و دواقس����ە‬ ‫لەناو بزووتنەوەی گۆڕان هەر خۆی دەیكات‪،‬‬ ‫لەگ����ەڵ مەس����عود بارزان����ی كە لەنێ����و پارتی‬ ‫كەس توانای رەتكردنەوەی بڕیارەكانی نییە‪.‬‬ ‫دەشڵێت "گەڕانەوەی بارزانی و نەوشیروان‬ ‫مس����تەفا ئێس����تا لەهەموو كات پێویس����تترە‪،‬‬ ‫ئ����ەم كێش����ەیە بەرئەنجام����ی خەون����ی دوو‬ ‫س����ەركردەیە‪ ،‬هەرچی بارزانییە دەیەوێت لە‬ ‫لوتكەی دەسەاڵت بێت تا وەدیهێنانی خەونە‬ ‫گەورەك����ەی‪ ،‬ئ����ەوی دووەمیش����ان خەون����ی‬ ‫سیستمی پەرلەمانی و بەدامەزراوەییكردنی‬ ‫واڵتی هەیە"‪.‬‬ ‫پێش����ی وای����ە‪ ،‬گەڕان����ەوەی بارزان����ی و‬ ‫نەوشیروان مستەفا دەرگای چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫ل����ەدوای تێكچوون����ی پەیوەندییەكان����ی‬ ‫پارت����ی و گۆڕان و رێگریكردن لەس����ەرۆكی‬ ‫پەرلەم����ان و ناردن����ەوەی وەزیرەكان����ی‬ ‫حكومەت‪ ،‬بارودۆخی كوردستان دووچاری‬ ‫چەقبەستوویی بووە و تائێستاش روون نییە‬ ‫ئاخۆ ئاڕاس����تەی پەیوەندییەكان بەرەو كوێ‬ ‫دەڕۆن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪13‬‬


‫سياسەت‬

‫بەهۆی هەوڵدانیان بۆ دروستكردنی هێزی چەكدار‬

‫ناڕەزایەتییەكان لەناو گۆڕاندا پەرە دەستێنن‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫گۆڕان����دا‪،‬‬ ‫بزووتن����ەوەی‬ ‫لەن����او‬ ‫ناڕەزایەتییەكان س����ەبارەت بەهەوڵەكان بۆ‬ ‫دروس����تكردنی هێزی چەكدار بەردەوامن و‬ ‫هەر تەنها لەناو جڤاتی نیش����تیمانیدا نەماون‪،‬‬ ‫بەڵك����و ژمارەیەكی بەرچاو لەكادیر و ئەندام‬ ‫بازنەكانیان لەناوچە جیاوازەكانی كوردستان‬ ‫دەنگ����ی ناڕەزایەتیان بەرزكردۆتەوە و دژی‬

‫‪ 14‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫ئەو بڕیارەن‪.‬‬ ‫"س����ەردار ئەحم����ەد" كاندی����دی پێش����ووی‬ ‫گ����ۆڕان بۆ ئەنجومەنی پارێزگای س����لێمانی‪،‬‬ ‫ب����ە س����ڤیلی راگەیاند‪ ،‬ئ����ەوان وەك كادیر و‬ ‫ئەندامی بزووتنەوەی گ����ۆڕان لەو بڕیارەی‬ ‫بەش����ێك لەهەڵس����وڕاوەكانیان نیگەران����ن و‬ ‫ئ����ەو ناڕەزایەتیانەش����یان گەیاندۆت����ە جڤاتی‬ ‫نیشتیمانی‪.‬‬ ‫س����ەردار كە دانیشتووی ش����اری رانیەیە‬

‫و ه����اوكات مامۆس����تایە‪ ،‬گوت����ی "ئێم����ە ك����ە‬ ‫نەوەیەك����ی نوێی����ن و دەمانەوێ����ت لەرێگەی‬ ‫گۆڕانەوە كاری سیاس����یی بكەین‪ ،‬خەونمان‬ ‫ئەوەب����وو جۆرێك����ی ت����ری سیاس����ەت تاقی‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬كە وێنەی تفەنگ و دەنگی گوللەی‬ ‫تێ����دا نەبێت‪ ،‬ئەگەر هێزی چەكدار دروس����ت‬ ‫بكرێ����ت‪ ،‬ئەوا ئ����ەو خەونە لەگ����ۆڕ دەنرێت"‪.‬‬ ‫گوتیش����ی "گەنج����ان و خەڵك����ی كوردس����تان‬ ‫ل����ەكاری سیاس����ی دووركەوتبوون����ەوە‪ ،‬ت����ا‬


‫سياسەت‬

‫هاتنی بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬ئەگەر گۆڕانیش‬ ‫ببێتەوە بەكۆپییەكی ت����ری یەكێتی و پارتی‪،‬‬ ‫ئەوا بێگومان گەنجان و ئەوانەی دەیانەوێت‬ ‫لەرێگەی گۆڕانەوە نموونەیەكی تر پێشكەش‬ ‫بكەن‪ ،‬بێهیوا دەبن"‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬كە هەر لەسەرەتای‬ ‫دامەزراندنیەوە لەس����اڵی (‪)2009‬ـەوە‪ ،‬خۆی‬ ‫وەك حیزبێك����ی مەدەنی و بێچەك ناس����اند‪،‬‬ ‫ك����ە ب����اوەڕی بەخەبات����ی مەدەن����ی هەی����ە و‬ ‫لەكۆنگرەكەشیاندا ئەوەیان پەسەند كردووە‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم هەفتەكان����ی رابردوو‪ ،‬لەالی����ەن چەند‬ ‫كادیر و هەڵسوڕاوێكی دیاری بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕانەوە پێش����نیازی دروس����تكردنی هێزی‬ ‫چەك����دار باس����كرا‪ ،‬ئەم����ەش دەنگدان����ەوەی‬ ‫لەن����او خ����ودی بزووتنەوەك����ە و دەرەوەیدا‬ ‫لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫ب����ە ب����ڕوای "ش����وانە عوس����مان" یەكێ����ك‬ ‫لەهەڵس����وڕاوە گەنجەكانی گۆڕان لەش����اری‬ ‫س����لێمانی‪ ،‬بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان ئەوكات����ە‬ ‫مەرگ����ی سیاس����یی خ����ۆی رادەگەیەنێت‪ ،‬كە‬ ‫هێ����زی چەكدار دروس����ت بكات‪ .‬ئ����ەو گوتی‬ ‫"بەبۆن����ەی ش����ەڕی ناوخ����ۆ و ئ����ەو هەموو‬ ‫نەهامەتیەی بەس����ەر ك����وردا هاتووە بەهۆی‬

‫جەنگەكانەوە‪ ،‬خەڵكی بێزار بوون لەچەكدار‬ ‫و حیزبێ����ك ك����ە چەك����داری هەبێ����ت‪ ،‬بۆی����ە‬ ‫بەشێكی ئەو پاڵپشتییە جەماوەرییە فراوانەی‬ ‫لەگ����ۆڕان دەكرێ����ت‪ ،‬بەه����ۆی هەڵبژاردن����ی‬ ‫خەباتە مەدەنییەكەیەوەیە"‪.‬‬ ‫ئەو هەڵسوڕاوە گەنجەی گۆڕان ئەوەشی‬ ‫ئاش����كرا كرد‪ ،‬ئەوان لەناو كادیر و خەڵكدان‬ ‫و هەستیان بەوە كردووە كە خەڵكێكی زۆر‬ ‫ل����ە ئەن����دام بازنەكانیان و دەنگدەرانیش����یان‬ ‫بەو بڕیارە لەگەڵ گۆڕان س����اردبوونەتەوە‪.‬‬ ‫زیاتر گوتیش����ی "ئەگەر بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫بڕیاری جەریئانە نەدات و ئەو قسەوباسانە‬ ‫بەتەواوەت����ی كۆتای����ی پێنەهێنێ����ت‪ ،‬ئ����ەوا‬ ‫لەهەڵبژاردنەكان����ی داهات����وودا و بەتایب����ەت‬ ‫لەشاری س����لێمانی‪ ،‬گۆڕان مەرگی سیاسیی‬ ‫خۆی دەبینێت"‪.‬‬ ‫هەفتەی رابردوو‪ ،‬شۆڕش حاجی‪ ،‬گوتەبێژی‬ ‫بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان‪ ،‬لەراگەیاندراوێك����دا‬ ‫پابەندی گۆڕانی بەخەباتی مەدەنی دووپات‬ ‫كردەوە و ئاشكرای كرد‪ ،‬كە پێویستە هێزی‬ ‫چەكدار لەكوردستان یەكبخرێت‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫ئاماژەیەكی راس����تەوخۆی بۆ رەتكردنەوەی‬ ‫دروستكردنی هێزی چەكدار تێدا نەبوو‪.‬‬

‫پێش����تریش "عەدنان عوسمان" یەكێك لەو‬ ‫هەڵس����وڕاوانەی پرسی دروستكردنی هێزی‬ ‫چەك����داری ب����ۆ گ����ۆڕان وروژاند‪ ،‬بەس����ڤیلی‬ ‫راگەیاندب����وو‪ ،‬گۆڕان لەس����ەر كار و خەباتی‬ ‫مەدەن����ی خ����ۆی ب����ەردەوام دەبێ����ت و ئ����ەو‬ ‫هێزەش بۆ پاڵپشتیكردنی خەباتە مەدەنیەكە‬ ‫دەبێت‪.‬‬ ‫جگ����ە لەئەندام و كادرانی ن����او بازنەكانی‬ ‫گ����ۆڕان‪ ،‬لەن����او س����ەركردایەتی و جڤات����ی‬ ‫نیشتیمانی گۆڕانیشدا بۆچوونی جیاواز هەیە‬ ‫و ئەوانەی لەگەڵ ئەو پرس����ە نین‪ ،‬ئاشكرای‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە نایانەوێت هیچ قسەیەك بكەن تا‬ ‫گەڕانەوەی نەوش����یروان مستەفا‪ ،‬رێكخەری‬ ‫گش����تی بزووتنەوەك����ە‪ ،‬ك����ە م����اوەی چەن����د‬ ‫مانگێكە لەدەرەوەی واڵتە‪.‬‬ ‫الی خۆش����ییەوە‪ ،‬باژێروان����ی س����لێمانی‬ ‫بزووتن����ەوەی گۆڕان ئاش����كرای دەكات ئەو‬ ‫پرس����ە ڕای جی����اوازی دروس����ت ك����ردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم پێیوا نییە نیگەرانی و ساردبوونەوەی‬ ‫ئەن����دام و كادیران����ی گۆڕان����ی لێكەوتبێتەوە‪.‬‬ ‫لەوبارەی����ەوە "ئاس����ۆ مەحم����ود" باژێروانی‬ ‫س����لێمانی بزوتنەوەی گۆڕان‪ ،‬بەسڤیلی گوت‬ ‫"پرس����ی دروس����تكردنی هێزی چەكدار وەك‬ ‫هەر پرسێكی تر جارێ پێشنیارێكە و كراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم پەس����ەندكردنی پێویس����تی بە كۆنگرە‬ ‫هەیە و هەروا بە بڕیارێكی س����ادە جێبەجێ‬ ‫ناكرێت"‪.‬‬ ‫س����ەبارەت بە ناڕەزایەتی و بێهیوابوونی‬ ‫كادیرەكانیش����یان‪ ،‬مەحمود گوتی "ئەو پرسە‬ ‫وەك چۆن بۆچوونی جیاوازی لەناو جڤاتدا‬ ‫دروس����ت كردووە‪ ،‬لەسەر ئاس����تی كادیر و‬ ‫بازنەكانی����ش ئەو بۆچوون����ە جیاوازانە هەن‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم هی����چ كام ل����ەو بۆچوون����ە جیاوازانە‬ ‫نەبوونەت����ە ه����ۆكاری بێهیوای����ی كادرەكانی‬ ‫گ����ۆڕان‪ ،‬چونك����ە گۆڕان نە هێ����زی هێناوەتە‬ ‫س����ەر كوردس����تان نە ش����ەڕی ناوخۆش����ی‬ ‫هەڵگیرس����اندووە ت����ا كادی����ر و ئەندامەكانی‬ ‫لەگۆڕان دووربكەونەوە"‪.‬‬ ‫بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان هەر لەس����ەرەتای‬ ‫دروس����تبوونییەوە ب����ە س����ەركردایەتی‬ ‫نەوشیروان مستەفا‪ ،‬ئااڵی حیزبێكی مەدەنی‬ ‫و خەباتی پەرلەمانی و مەدەنی هەڵكردبوو‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم لەئێس����تادا بەه����ۆی پێش����نیاری‬ ‫دروس����تكردنی هێزەوە نیش����انەی پرسیاری‬ ‫لەس����ەر خ����ۆی و بانگەش����ەكانی دروس����ت‬ ‫ك����ردووە‪ .‬وەك چاودێران����ی سیاس����یش‬ ‫باس����ی لێوە دەكەن‪ ،‬پێدەچێ����ت گۆڕان باجی‬ ‫وروژاندن����ی ئ����ەو پرس����ە لەهەڵبژاردنەكاندا‬ ‫بداتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪15‬‬


‫سياسەت‬

‫كۆنگرەی ئاشتی نیشتمانی‬ ‫سەرەتایەك بۆ حیواری نیشتمانی لە هەرێمی كوردستان‬ ‫بەشی سیاسەت‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان ل���ەدوای تەنگ���ژە‬ ‫سیاسییەكەی مانگەكانی پێشوو‪ ،‬قۆناغی پاش‪-‬‬ ‫تەنگژەدا بەس���ەردەبات‪ .‬قۆناغ���ی پاش‪-‬تەنگژە‬ ‫هەمیش���ە دوو حاڵەت���ی ب���ەدوا دادێ���ت‪ :‬یەكەم‪،‬‬ ‫زەمینەس���ازی بۆ چارەس���ەركردنی تەنگژەكە‪،‬‬ ‫دووەم‪ ،‬سەرهەڵدانەوەی خولێكی تری تەنگژە‪.‬‬ ‫ئێس���تا ئەگەر س���ەرنجی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫بدەین دەبینین‪ ،‬كە سەرەتا تەنگژەیەكی سیاسی‬ ‫لەمەڕ یاسای سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫س���ەریهەڵدا‪ .‬پاش���ان ئەم تەنگژەی���ە گرژییەكی‬ ‫میدیای���ی و دواتریش كۆمەاڵیەت���ی لێكەوتەوە‪،‬‬ ‫كە ناوچەكانی س���لێمانی‪ ،‬هەڵەبجە و گەرمیانی‬ ‫تەنییەوە‪ .‬ئەمەش بووە هۆی تێكچونی ئارامی و‬ ‫نەزمی گش���تی‪ .‬لەمەشەوە گرژییە سیاسییەكان‬ ‫بەلوتكە گەیشتن و سەرەنجام بارگرژیی نێوان‬ ‫چەند الیەنێكی لێكەوتەوە‪.‬‬ ‫ئێس���تا بارگرژییەكە خاوبۆتەوە‪ .‬س���ەرۆكی‬ ‫پەرلەم���ان و وەزیرەكان���ی بزووتنەوەی گۆڕان‬ ‫لەن���او دەس���ەاڵت و حكوم���ەت وەدەرن���راون‪.‬‬ ‫لەرووی میدیاییەوە تائێستاش گرژییەك لەنێوان‬ ‫پارت���ی و گۆڕان ماوە‪ .‬گفتوگۆ و دانوس���تانێكی‬ ‫دووقۆڵی لەنێوان الیەنەكان هەیە‪ ،‬بەاڵم تائێستا‬ ‫هێش���تا پەیوەندییەكانی نێوان دوو جەمسەری‬ ‫س���ەرەكی ئەم تەنگژەی���ە چارەس���ەرنەكراون‪،‬‬ ‫ك���ە پارت���ی و گۆڕان���ن‪ .‬لەگ���ەڵ ئ���ەوەی پێ���ش‬ ‫ماوەی���ەك "ناوەن���دی مێ���ری" كۆبونەوەیەك���ی‬ ‫ئەوتۆی بۆ زەمینەس���ازیكردن بۆ رەواندنەوەی‬ ‫ئ���ەم بارگرژییە هێنایەئاراوە‪ ،‬بەاڵم تائێس���تاش‬ ‫هەنگاوێ���ك ب���ۆ ئاساییس���ازی پەیوەندیی���ەكان‬ ‫نەهاتۆتە كایەوە‪ .‬لێرەش���دا پرسیارەكە ئەوەیە‪:‬‬ ‫ئای���ا لەدۆخێك���ی وادا ب���ۆ ئاس���اییكردنەوەی‬ ‫پەیوەندییە كوردستانییەكان چی بكرێ باشە؟‬ ‫گفتوگۆی نەتەوەیی‪ :‬فەلسەفەی كۆنگرەی‬ ‫ئاشتی نیشتمانی‬ ‫گفتوگۆی نەتەوەیی لەفەرهەنگی سیاس���ییدا‬ ‫بەو گفتوگۆیە دەگوترێ‪ ،‬كە لەچوارچێوەیەكی‬

‫‪ 16‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫نەتەوەی���ی وات���ە لەن���او ی���ەك دەوڵەت���دا ب���ۆ‬ ‫چارەس���ەركردنی گرف���ت لەنێ���وان الیەن���ە‬ ‫سەرەكییەكانی كێشە و تەنگژە ناوخۆییەكاندا‬ ‫دێتەكای���ەوە‪ .‬ئامانج لەدەس���پێكردنی دیالۆگی‬ ‫نەتەوەیی دەس���تەبەركردنی دۆخێكی گونجاو‬ ‫ب���ۆ قۆناغی پاش‪-‬قەیرانە بۆ ئەوەی گرێكوێرە‬ ‫دەروون���ی و سیاس���ییەكان بڕەوێنرێن���ەوە و‬ ‫الیەنە دژبەیەكەكان پێكەوە قسەبكەن‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئ���ەو ئامانجە س���تراتیژییە لەخۆدەگ���رێ‪ ،‬تاكو‬ ‫لەرێی گفتوگۆیەكی نیش���تمانییەوە كۆتایی بەو‬ ‫بارگرژییە بهێنرێ‪ ،‬كە بۆتە هۆی وەس���تاندنی‬ ‫جومگەكان���ی كاری هاوبەش���ی نەتەوەی���ی‪.‬‬ ‫هەروەه���ا ب���ۆ جێهێش���تنی ئ���ەو تەنگژەیەی���ە‪،‬‬ ‫ك���ە دۆخێك���ی نائاس���ایی لەپەیوەندی���ی گروپە‬ ‫سیاس���ییەكاندا هێناوەتەكای���ەوە‪ .‬ئەم���ەش‬ ‫بەگش���تی بەئامانج���ی رێكخس���تنەوەی‬ ‫پەیوەندییە نیش���تمانییەكان دەستەبەر دەبێت‪،‬‬ ‫ك���ە س���ەرەنجام‪ ،‬ئامانجەك���ەی خزمەتك���ردن‬ ‫بەئاسایشی نیشتمانی و بەرژەوەندی گشتییە‪.‬‬ ‫گفتوگۆی نیش���تمانی لەواڵتان بەمیكانیزم و‬ ‫شێوازی جۆربەجۆر پیادە دەكرێت‪ .‬لەمەشەوە‬ ‫گەلێك مۆدێلی جۆربەجۆر هەن‪ ،‬كە لەواڵتانی‬ ‫جیهان���دا پەیڕەكراون‪ .‬بۆ نمونە لەگەلێك واڵت‬ ‫حیواری نیش���تمانی بەناوی "كۆنگرەی ئاشتی‬ ‫نیش���تمانی" بەڕێوەچووە‪ .‬لەهەندێك واڵتیشدا‬ ‫حیواری نیش���تمانی بەناوی "كۆنگرەی نەجاتی‬ ‫میللی" بەڕێوەدەچێت‪ .‬كۆنگرەی ئینقازی میللی‬ ‫هاوشێوەی كۆنگرەی ئاشتی نیشتمانییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تۆزێك لەن���اوەرۆك و ئالیەتەكانی كاركردنیدا‬ ‫جی���اوازی هەی���ە‪ .‬رەنگبێ كۆنگ���رەی ئینقازی‬ ‫میلل���ی زۆرتر بۆ حاڵەتە ترس���ناكەكان بێ‪ ،‬كە‬ ‫بەخێرایی و بەپەلە پێویست بەوە هەیە گروپە‬ ‫سیاسی و سەربازییە سەرەكییەكان هەڵوێستی‬ ‫خۆی���ان لەمەڕ پێش���هاتەكان یەكالییبكەنەوە و‬ ‫بەیەك پرۆژەی هاوبەش بەرەنگاری تەنگژەكە‬ ‫ببنەوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كۆنگرەی ئاشتەوایی‬ ‫نیش���تمانی زیاتر بۆ لێ���ك كۆكردنەوەی الیەنە‬ ‫نەیارەكانە‪ ،‬بۆ ئەوەی لەكەش���ێكی دۆس���تانەدا‬

‫كێشەكانی نێوانیان وەبەر باسوخواس بخەن‪.‬‬ ‫لەگەلێ���ك واڵت���ی جیهانیش گەلێ���ك مۆدیڵی‬ ‫جیاجی���ا ب���ۆ چارەس���ەركردنی تەنگ���ژە‬ ‫ناوخۆییەكان دەگیرێتەبەر‪ .‬لەمەڕ سازوكاری‬ ‫ناوبژیوایی ئەم گفتوگۆ نیشتمانییەدا لەواڵتانی‬ ‫جیه���ان جی���اوازی هەی���ە‪ .‬لەهەندێ���ك واڵت‬ ‫راس���تەخۆ گروپ���ە نەیارەكان خۆی���ان پێكەوە‬ ‫گفتوگ���ۆ دەس���پێدەكەن‪ ،‬بێئەوەی پێویس���تیان‬ ‫بەناوبژیوان���ی الیەنی س���ێیەمی ناوخۆیی یان‬ ‫دەرەك���ی هەبێ���ت‪ .‬لەهەندێك واڵتی���ش گروپە‬ ‫نەیارەكان چیتر هیچ كەرەستەیەكی پەیوەندی‬ ‫هاوبەش���یان لەنێواندا نامێنێ‪ ،‬بۆیە پێویستیان‬ ‫بەالیەنی س���ێیەم هەیە‪ ،‬كە پرۆسەی تەوسیت‬ ‫یاخود ناوبژیوانی لەنێوانیان���دا بهێنێتەكایەوە‪.‬‬ ‫الیەنی سێیەمیش هەندێك جار الیەنی دەرەكین‬ ‫و هەندێ���ك ج���ار الیەن���ی ناوخۆی���ی‪ .‬ئەگ���ەر‬ ‫ئاس���تی تەنگژەك���ە زۆر گ���ەورە و خوێن���اوی‬ ‫ب���ێ و رەهەن���دی ئیقلیم���ی و س���ەروئیقلیمیش‬ ‫بجوڵێن���ێ‪ ،‬ئەوس���ا ناوبژیوان���ە بیانییەكان ئەم‬ ‫حی���وارە دەڕەخس���ێنن‪ .‬لەحاڵەت���ی س���وكتردا‬ ‫ئەوە ناوبژیوان���ە ناوخۆی���ی و نەتەوەییەكانن‬


‫سياسەت‬

‫ئەگەر گفتوگۆی‬ ‫نیشتمانی دەسپێنەكرێ‪،‬‬ ‫ئەگەری ئەوە هەیە‬ ‫ئەم تەنگژە ناوخۆییە‬ ‫بەتەنگژە و بلۆكبەندی‬ ‫هەرێمییەوە پەیوەست‬ ‫ببێت‬

‫نێواگیری دەسپێدەكەن‪.‬‬ ‫ئێس���تا دەپرس���ین‪ :‬ئ���ەی ب���ۆ ئ���ەو تەنگژە‬ ‫سیاس���ییەی هەرێمی كوردس���تان چ مۆدێلێك‬ ‫لەگفتوگۆی نیشتمانی پێویستە؟‬ ‫مۆدێلی كوردستان‪ :‬كۆنگرەی ئاشتەوایی‬ ‫نیشتمانی‬ ‫لەهەرێمی كوردستان كێشەیەك لەنێوان پێنج‬ ‫گروپە سیاسییە پەرلەمانییەكەدا هەیە‪ .‬لەالیەك‬ ‫چوار گ���روپ هەبوون و ل���ەالی بەرامبەریش‬ ‫ی���ەك گروپ���ی س���ەرەكی‪ .‬دوات���ر تەنگژەك���ە‬ ‫لەنێوان دوو جەمس���ەری سیاس���یدا چڕبۆوە‪،‬‬ ‫ك���ە ئ���ەم دوو جەمس���ەرەش پارت���ی و گۆڕان‬ ‫بوون‪ ،‬كەهەریەكەیان لەمس���ەر و لەوس���ەری‬ ‫جەمسەرەكە ش���وێنیان گرتووە‪ .‬ئێستا پێگەی‬ ‫یەكێت���ی‪ ،‬یەكگرت���ووی ئیس�ل�امی و كۆمەڵ���ی‬ ‫ئیس�ل�امی كوردس���تان ل���ەدوای دەركەوتن���ی‬ ‫تەنگژەكەوە گۆڕانی بەس���ەردا هاتووە‪ .‬پێشتر‬ ‫هەر چوار الیەنەكە بەیەك دەنگ رووبەڕووی‬ ‫پارت���ی دەبوون���ەوە و دەیانەویس���ت ناچاری‬ ‫بكەن لەگەلێك پێگە و خواس���تی خۆی پاشگەز‬ ‫ببێتەوە‪ .‬كاتێك تەنگژەكە ناوچەكانی سلێمانی‪،‬‬

‫هەڵەبج���ە و گەرمیانی گرت���ەوە و بارەگاكانی‬ ‫پارتی بوون���ە ئامانجی پەالماردەران‪ ،‬ئەوس���ا‬ ‫بەرەب���ەرە هاوس���ەنگییەكە گۆڕانی بەس���ەردا‬ ‫هات‪.‬‬ ‫ئەمج���ار یەكێت���ی‪ ،‬یەكگرت���و و كۆم���ەڵ‬ ‫لەنێوان هەردوو جەمس���ەرەكەدا دابەشبوون‪.‬‬ ‫یەكگرت���وو زیات���ر لەس���ەری ئەو جەمس���ەرە‬ ‫نزیكبۆوە ك���ە پارتی لێیە‪ .‬كۆمەڵیش زیاتر لەو‬ ‫جەمس���ەرە نزیكە‪ ،‬ك���ە گۆڕانی لێی���ە‪ .‬هەرچی‬ ‫یەكێتی���ە دەی���ەوێ خۆی بكات ب���ە ناوبژیوانی‬ ‫ناوخۆیی سەرەكی‪ ،‬بەاڵم پێگەی یەكێتی خۆی‬ ‫بەس���ەر دوو مەڵبەن���دی هەولێر و س���لێمانیدا‬ ‫دابەش���بووە‪ .‬مەكتەب���ی سیاس���ی هەولێ���ری‬ ‫یەكێت���ی زیات���ر لەپارت���ی و مەكتبی سیاس���ی‬ ‫یەكێتی لەسلێمانی زیاتر لەگۆڕان نزیكە‪ .‬لەبەر‬ ‫ئەم هاوكێش���ەیە دۆخی گروپە ناوخۆییەكانی‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان دۆخێك���ی پارچەبووی‬ ‫دابەشبووە‪ .‬نوكی جەمس���ەرەكان چ گۆڕان و‬ ‫چ پارت���ی پێش���مەرجیان بۆ كۆبون���ەوە لەگەڵ‬ ‫یەكتر هەیە و هێشتا كەشێكی لەبار بۆ پێكەوە‬ ‫گفتوگۆكردن نەهاتۆتە ئاراوە‪.‬‬

‫ئەنج���ام‪ :‬هەڕەش���ەكە ئەوەی���ە ئەگ���ەر‬ ‫گفتوگ���ۆی نیش���تمانی دەس���پێنەكرێ‪ ،‬ئ���ەوە‬ ‫ئەگ���ەری ئ���ەوە هەیە ئ���ەم تەنگ���ژە ناوخۆییە‬ ‫بەتەنگژە و بلۆكبەندی هەرێمییەوە پەیوەس���ت‬ ‫ببێ���ت‪ .‬بەپێ���ی بۆچون���ی پس���پۆڕانی سیاس���ی‬ ‫پێویس���تە بەچەن���د هەنگاوێ���ك پەیوەندیی���ە‬ ‫كوردستانییەكان ئاسایی بكرێنەوە‪.‬‬ ‫هەنگاوی یەكەم‪ ،‬سەرەتا پێویستە ناوبژیوانە‬ ‫ناوخۆییەكان لەنێوان پارتی وگۆڕاندا دەس���ت‬ ‫بەناوبژیوانی بكەن‪.‬‬ ‫هەن���گاوی دووەم‪ ،‬پێویس���تە كاری‬ ‫ناوبژیوان���ە ناوخۆییەكان ب���ەكاری ناوبژیوانە‬ ‫دەرەكییەكان���ەوە ببەس���رێتەوە‪ ،‬ب���ۆ نمون���ە‬ ‫الیەن���ی وەك ویالیەتە یەكگرتووەكان‪ ،‬یەكێتی‬ ‫ئەوروپ���ا‪ ،‬یاخ���ود دەزگاكانی س���ەربە نەتەوە‬ ‫یەكگرت���ووەكان‪ ،‬دیس���ان ئ���ەم ناوبژیوانی���ە‬ ‫ناوخۆییە تۆكمەتر بكەن‪.‬‬ ‫هەنگاوی س���ێیەم‪ ،‬پێویس���تە س���ەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان راس���تەوخۆ هەنگاو بنێ‬ ‫و بەچاودێری دیوانی س���ەرۆكایەتیی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان بڕی���ار لەدەس���پێكردنی گفتوگۆی‬ ‫نیش���تمانی لەنێ���وان الیەن���ە سیاس���ییەكانی‬ ‫كوردستاندا بدات‪.‬‬ ‫هەنگاوی چوارەم‪ ،‬ئ���ەم هەنگاوە بەفەرمی‬ ‫بەن���اوی "كۆنگ���رەی ئاش���تەوایی نیش���تمانی"‬ ‫یاخ���ود كۆنگ���رەی ئاش���تەوایی كوردس���تانی‬ ‫ب���ۆ یەكخس���تنەوەی هێ���زە كوردس���تانییەكان‬ ‫دەس���پێبكرێ و پۆشش���ی راگەیاندنی وەسەر‬ ‫بخرێ���ت‪ ،‬ب���ۆ ئ���ەوەی دواج���ار بەچاودێ���ری‬ ‫ناوبژیوان���ە ناوخۆیی���ەكان‪ ،‬ناوبژیوان���ە‬ ‫بیانییەكان‪ ،‬رایگش���تی و دەزگاكانی راگەیاندن‬ ‫و بەپشتبەس���تن بەزەمانات���ی گرنگ پەیمانێكی‬ ‫نیشتمانی تێدا واژۆ بكرێت‪ .‬ئەمە دەشێ بكرێ‬ ‫ب���ۆ پێش���زەمینە ب���ۆ گفتوگۆیەك���ی نەتەوەیی‬ ‫كوردس���تانی لەنێ���وان هەم���وو پارچەكان���ی‬ ‫كوردستان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪17‬‬


‫سياسەت‬

‫ركابەریی هەرێمیی و‬ ‫پرۆژەی پێكەوەبەستنەوەی كانتۆنەكانی‬ ‫كۆبانی و عەفرین‬ ‫ئەمریكا لەسەر تاڵێكی باریك سیاسەت دەكات‪ ،‬نە دەیەوێ توركیا توڕە بكات و‬ ‫نە دەشیەوێ "ی‪.‬پ‪.‬گ" زیاتر لەوە بكەوێتە باوەشی ئەسەد و ئێران و روسیاوە‬

‫‪ 18‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬


‫سياسەت‬

‫بەشی سیاسەت‬

‫ماوەی����ەك پێ����ش ئێس����تا "ئەنس����تیتۆی‬ ‫واشنتۆن" كە بۆ توێژینەوەكان تەرخانكراوە‪،‬‬ ‫راپۆرتێك����ی گەلێ����ك گرنگ����ی س����ەبارەت‬ ‫بەپێگەی ناوچە كوردستانییەكانی سوریا‬ ‫باڵوكردەوە‪ .‬بەپێی ئەم راپۆرتە جەنگێكی‬ ‫گەورە لەس����ەر خ����اك لەناوچەكانی نێوان‬ ‫كۆبانی–عەفرین بەڕێوەی����ە‪ .‬ئەم ناوچەیە‬ ‫هەر لەجەرابلۆسەوە تاكو مارع و ئەعزاز‬ ‫دەگرێتەوە‪ .‬ئەم زۆنە هاوشێوەی موسڵ‪،‬‬ ‫وەنەبێ تەنها رەهەن����دی ناوخۆیی هەبێ‪،‬‬ ‫بەڵكو رەهەندی هەرێمی و سەروهەرێمیشی‬ ‫هەیە‪ .‬ئا لەبەرئەمە مەس����ەلەكە لەهەردوو‬ ‫حاڵەتەك����ەدا پەیوەن����دی بەچارەنوس����ی‬ ‫س����تراتیژی لەحەل����ەب و موس����ڵ هەی����ە‪.‬‬ ‫لەباك����ووری حەلەبیش كورد بااڵدەس����تە‪،‬‬ ‫لەباكووری موس����ڵیش كورد سەردەستە‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم ئ����ەوەی بەگرفت����ی س����تراتیژی بۆ‬ ‫ك����ورد دەزان����رێ‪ ،‬بریتییە ل����ەو كەلەبەرە‬ ‫س����تراتیژییەی لەنێوان ناوچەكانی كۆبانی‬ ‫و عەفرین����دا هەیە‪ .‬ئەم راپۆتە پتر باس����ی‬ ‫پێگەی كورد و یەكینەكانی پاراستنی گەل‬ ‫دەكات و ئام����اژە بە نەبەردەكانی ئایندەی‬

‫نزیك لەسەر ئەم بەشە لەخاك دەكات‪.‬‬ ‫پرسەكە ئەوەیە‪ ،‬گیرفانێكی نەخوازراو‬ ‫هەردوو كانتۆنی كۆبانی و عەفرینی لەیەك‬ ‫دابڕیوە‪ .‬ئەم س����ەد كیلۆمەتەرە هەر ئێستا‬ ‫لەنێوان چەند هێزێكی جۆربەجۆردا لەت‪-‬‬ ‫لەت بووە‪ .‬لەب����ەری فوراتەوە یەكینەكانی‬ ‫پاراس����تنی گ����ەل وات����ە "ی‪.‬پ‪.‬گ" تادێ����ت‬ ‫س����نورەكانی خ����ۆی ب����ەرەو جەرابل����ۆس‬ ‫بەرف����راوان دەكات‪ .‬لەب����ەری ناوەڕاس����ت‬ ‫داعش دەس����ەاڵتی بەس����ەر س����نورەكانی‬ ‫جەرابلۆس����دا دەش����كێ و تائێستاش تەنها‬ ‫ئ����ەو ‪ 15‬كیلۆمەترە س����نوری هاوبەش����ی‬ ‫لەگ����ەڵ توركی����ا م����اوە‪ ،‬ك����ە س����نورەكانی‬ ‫خەالفەت بەجیهانی دەرەوە دەبەستێتەوە‪.‬‬ ‫لەكەرتی خۆرئاوای ئەم ناوچەیەش هێزی‬ ‫شۆڕش����گێران هەن‪ ،‬كە بەزۆری لەگروپە‬ ‫چەكدارییەكان����ی س����ەربە "س����وپای ئازاد"‬ ‫و بەش����ێوەیەكی كەمتریش س����وپای فەتح‬ ‫(هێزی هاوبەشی ئەحراری شام و بەرەی‬ ‫نوسرە) پێكدێت‪.‬‬ ‫لەكەرت����ی باش����ووری ئ����ەم ناوچەی����ە‬ ‫هێزەكانی س����ەربە سوپای س����وریا هەن‪،‬‬ ‫ك����ە لەتەنیش����تی ئەمانەش����دا هێزەكان����ی‬ ‫حیزبوڵ��ڵ�ای لوبنانی و پاس����دارانی ئێرانی‬

‫خۆی����ان مەاڵس����داوە‪ .‬لەباك����ووری ئ����ەم‬ ‫ناوچەی����ەش س����وپای توركی����ا تێك����ڕای‬ ‫س����نورەكانی تەنیوەت����ەوە و ژمارەیەك����ی‬ ‫یەكج����ار زۆر تان����ك‪ ،‬ت����ۆپ و چەك����ی‬ ‫قورس����یان هێناوەتە ناوچەك����ەوە‪ .‬توركیا‬ ‫چەندی����ن ج����ار بەفەرم����ی رایگەیان����دوە‪،‬‬ ‫ئەگەر "ی‪.‬پ‪.‬گ" بیەوێ كۆبانی و عەفرین‬ ‫بەیەكەوە ببەس����تێتەوە‪ ،‬ئەوە ئەم هەنگاوە‬ ‫بەهێڵی سور بۆ ئاسایشی نیشتمانی خۆی‬ ‫دەزانێ و دەستی تێوەردەدات‪ .‬پێشتریش‬ ‫توركی����ا بەهەماهەنگ����ی لەگ����ەڵ ئەمەریكا‬ ‫دەیویست بۆچەند ئامانجێك ئەم ناوچەیە‬

‫پێكەوەبەستنی هەردوو‬ ‫كانتۆنی كۆبانێ و‬ ‫عەفرین بۆ كورد‬ ‫پڕۆەیەكی ستراتیژی و‬ ‫كامڵكردنی جوگرافیای‬ ‫نەتەوەییە‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪19‬‬


‫سياسەت‬

‫ب����ە "ناوچ����ەی دژەفڕین" وەربس����ورێنێت‪.‬‬ ‫ئامانجەكانی توركیا بریتبوون لە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ ،‬لەرێی ئەم ناوچەیی نەفڕینەوە‬ ‫پێگەیەكی پتەو بۆ ئۆپۆزیسیۆنی سەربازی‬ ‫و سیاس����ی پێكبهێن����ێ و بارەگاكان����ی‬ ‫حكومەت����ی كات����ی و ئیتیالف����ی نیش����تمانی‬ ‫سوریا بۆ ئەم ناوچەیە بگوێزێتەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬لەرێ����ی ئ����ەم ناوچەی����ەوە‬ ‫بنكەی بارهێنان و مەش����ق ب����ۆ هێزەكانی‬ ‫ئۆپۆزیس����یۆن و توركمان����ەكان بكاتەوە و‬ ‫بەهێزیان بكات و ئەم هێزانە بۆ هێرش����ی‬ ‫بەرفراوان ئامادەبكات بۆ ئەوەی لەس����ەر‬ ‫گۆڕەپان هاوكێش����ەی ستراتیژیی گۆڕانی‬ ‫بەسەردا بێت‪.‬‬ ‫س����ێیەم‪ ،‬پێش بەكامڵكردنی جوگرافی و‬ ‫یەكپارچەیی خاكی خۆرئاوای كوردستان‬ ‫بگرێ����ت‪ .‬وات����ە بەك����ردەوە لەمپەرێك����ی‬ ‫جیۆسیاسی بۆ یەكگرتنەوەی كانتۆنەكانی‬ ‫كۆبانی و عەفرین دابنێتەوە‪ .‬هەروەها لەرێی‬ ‫ئەم لەمپەرەوە بەپشتیوانی ئۆپۆزیسیۆنی‬ ‫س����ەربازی بەرەبەرە تەنگ بە "ی‪.‬پ‪.‬گ" و‬ ‫ئیدارەی خۆسەری دیموكراتی هەڵبچنێ و‬ ‫ئەم ئەزموونە كوردستانییە لەباربەرێت و‬ ‫كۆتایی پێبهێنێت‪.‬‬ ‫ئێس����تا توركی����ا لەوەتی روس����یا هاتۆتە‬ ‫ناوچەكەوە ناتوانێ وەكو پێشتر بەرگری‬ ‫ل����ەم ناوچەی����ە ب����كات‪ .‬ئەم����ەش چەن����د‬ ‫ئاستەنگێكی هاتۆتەپێش‪ .1 :‬روسیا لەرووی‬ ‫هێ����زی ئاس����مانییەوە ب����ەردەوام پێگ����ەی‬ ‫هێزەكانی ئۆپزۆیسیۆن بۆمباران دەكات‪.‬‬ ‫‪ .2‬دوای خس����تنی فڕۆكە روسییەكە چیتر‬ ‫توركی����ا ناتوان����ێ فڕۆكەكانی بەس����ەر ئەم‬ ‫ناوچەیەدا بفڕێنێ و پۆششی ئاسمانی بۆ‬ ‫دەستەبەربكات‪ .3 .‬روسیا دەیەوێ بەدوو‬ ‫بەدیل ئەم ناوچەیە لەژێر پشتیوانی توركیا‬ ‫دەربهێنێ����ت‪ :‬یەك����ەم‪ ،‬هێزەكان����ی س����وپای‬ ‫ئەس����ەد و حیزبولاڵی لوبنان و پاسدارانی‬ ‫ئێرانی‪ .‬دووەم‪ ،‬یەكینەكانی پاراستنی گەل‬ ‫و هێزەكان����ی س����وریای دیموكراتی‪ .‬بۆیە‬ ‫ئەنكەرە ئێس����تا رووبەڕووی تەنگژەیەكی‬ ‫س����تراتیژی بۆتەوە‪ .‬ئەگ����ەر "ی‪.‬پ‪.‬گ" ئەم‬ ‫ناوچەی����ە بگرێت����ەوە‪ ،‬ئ����ەوە كامڵبوون����ی‬ ‫جوگراف����ی و نەتەوەی����ی لەخۆرئ����اوای‬ ‫كوردس����تان دەس����تەبەردەبێ و ئەم����ەش‬ ‫زەمینە ب����ۆ بنیاتنانی دەوڵەت����ی نەتەوەیی‬ ‫كورد خۆش����دەكات‪ .‬ئەگەری����ش هێزەكانی‬ ‫ئەس����ەد ئ����ەم ناوچەی����ە بگرن����ەوە‪ ،‬ئ����ەوە‬ ‫كۆتای����ی بەگەمارۆی س����تراتیژی لەس����ەر‬ ‫ناوچەكان����ی نوبل و زەهرای شیعەنش����ین‬

‫‪ 20‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫دێ و ئەس����ەد دەتوان����ێ لەكەرت����ی‬ ‫خۆره����ەاڵت و باك����ووری خۆرهەاڵت����ەوە‬ ‫حەلەب گەمارۆبدا و دژەگەمارۆی سوپای‬ ‫ئازاد و س����وپای فەتح بش����كێنێت‪ .‬بەمەش‬ ‫توركیا گەلێك لەسیاس����ەتە هەرێمییەكانی‬ ‫تێكدەشكێندرێن‪.‬‬ ‫ئەمەری���كا هێش���تا سیاس���ەتی خ���ۆی‬ ‫لەمەڕ ئەم پرس���ە یەكالی���ی نەكردۆتەوە‪.‬‬ ‫لەالیەك نایەوێ توركیا لەخۆی قوش���قی‬ ‫ب���كات و زۆر بەتۆخ���ی پش���تیوانی لەتاقە‬ ‫هاوپەیمان���ی مەیدانی و س���ەربازی خۆی‬ ‫وات���ە یەكینەكانی پاراس���تنی گ���ەل بكات‪.‬‬ ‫لەالیەكیش لەوە نیگەرانە ئەم بێدەنگییەی‬ ‫ببێتەه���ۆی ئ���ەوەی "ی‪.‬پ‪.‬گ" و ئیدارەی‬ ‫كوردی لەباكووری س���وریا زیاتر لەوەی‬ ‫هەیە بكەوێتە باوەش���ی ئەس���ەد‪ ،‬ئێران و‬ ‫روس���یاوە‪ .‬بۆیە ئەمەریكا لەس���ەر تاڵێكی‬ ‫یەكج���ار باری���ك سیاس���ەت دەكات و‬

‫"ی‪.‬پ‪.‬گ" دەیەوێت‬ ‫لەو كاتەی درز كەوتۆتە‬ ‫نێوان روسیا و توركیا‪،‬‬ ‫بە پشتیوانی ئاسمانی‬ ‫روسی و ئەمریكی‬ ‫هێرشەكانیان بۆ كەرتی‬ ‫خۆرهەاڵتی رووباری‬ ‫فورات دەسپێبكەن‬ ‫دەیەوێ نەش���یش بس���وتێ و ن���ە كەباب‪.‬‬ ‫ئەمەری���كا زیات���ر دەی���ەوێ پش���تیوانی‬ ‫هێ���زە كوردیی���ەكان ب���كات و لەرێی ئەم‬ ‫هێزان���ەوە س���تراتیژیەتی خ���ۆی لەم���ەڕ‬ ‫نەهێش���تنی داع���ش پیادەب���كات‪ .‬ب���ەاڵم‬ ‫لەوالش زێدەڕەوی كردن لەم سیاس���ەتە‬ ‫ئەگ���ەری ئەوەی لێدەك���رێ ئەنكەرەی لێ‬ ‫بتارێنێ���ت‪ .‬بەگش���تی ئەگەری ئ���ەوە هەیە‬ ‫ئەمەریكا چاوپۆش���ی لەپشتیوانی روسیا‬ ‫ب���ۆ یەكینەكان���ی پاراس���تنی گ���ەل بكات‪،‬‬ ‫تاوەك���و بتوان���ن داع���ش لەجەرابل���ۆس‬ ‫دەپەرێنن و س���نورەكانی لەگەڵ توركیا و‬ ‫جیهان���ی دەرەوە ببڕن‪ ،‬بەمەش بیانویەك‬ ‫بۆ گلەییەكانی ئەنكەرە نامێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئێ���ران و هێزەكانی ئەس���ەدیش بەدوو‬

‫بەدی���ل دەیانەوێ لەس���ەر ئ���ەم ناوچەیە‬ ‫كاربكەن‪ :‬یەكەم‪ ،‬دەیان���ەوێ بەهێزەكانی‬ ‫خۆیان بەهاوبەشی ئەم ناوچەیە لەچەنگ‬ ‫داع���ش و س���وپای ئ���ازاد دەربهێن���ن و‬ ‫بەم���ەش ‪ .1‬كۆتای���ی بەگەم���ارۆی ناوچە‬ ‫شیعەنش���ینەكانی نوب���ل و زەهرای نزیك‬ ‫حەل���ەب بهێنن‪ .2 .‬بەهۆی ئەم هێرش���ەوە‬ ‫خۆیان بگەیەننەوە س���نورەكانی توركیا و‬ ‫كۆتایی بەهەڕەش���ەكانی ئەنك���ەرە بهێنن‪.‬‬ ‫‪ .3‬لێ���رەوە لەباكووریش���ەوە ئامادەكاری‬ ‫ب���ۆ گرتن���ەوەی ش���اری حەل���ەب بك���ەن‪.‬‬ ‫بۆی���ە لەس���تراتیژیەتی ئێ���ران‪ ،‬ئەس���ەد و‬ ‫حیزبوڵ�ڵ�ادا ئ���ەم ناوچەی���ە گەلێك گرنگە‬ ‫و پێویس���تە هەت���ا دەكرێ بەپێ���ی بەدیلی‬ ‫س���تراتیژی یەكەم ئەم ناوچەیە لەدەست‬ ‫داعش و سوپای ئازاد دەربهێنرێت‪ .‬بەدیلی‬ ‫دووەمیشیان ئەوەیە لەرێی "ی‪.‬پ‪.‬گ"ەوە‬ ‫ئەم ستراتیژییە بەدی بهێنن‪.‬‬ ‫هەرچ���ی كوردیش���ە ئێس���تا خەریك���ن‬ ‫ئام���ادەكاری ئ���ەوە دەكەن لەو قەڵش���ەی‬ ‫لەنێوان روسیا و توركیادا هاتۆتەكایەوە‪،‬‬ ‫هێرش���ەكانیان ب���ۆ كەرت���ی خۆرهەاڵت���ی‬ ‫رووباری فورات دەسپێبكەن‪ .‬بۆ ئەمەش‬ ‫یەك���ەم‪ ،‬س���ەرەتا دەیان���ەوێ بەبیان���وی‬ ‫قەاڵچۆكردنی داعش پش���تیوانی هەرێمی‬ ‫و س���ەروهەرێمی ب���ۆ پرۆژەكەی���ان‬ ‫دەس���تەبەربكەن و بەپش���تیوانی ئاسمانی‬ ‫دووقۆڵی ئەمەریكایی – روس���ی هێرشی‬ ‫زەمین���ی بۆ دواهەمین س���نوری خاریجی‬ ‫داع���ش دەس���پێبكەن‪ .‬دووەم‪ ،‬لەم هەلەوە‬ ‫هەڕەشەكانی توركیا بڕەوێننەوە و ئەمری‬ ‫واقیعێك���ی ت���ازە بەس���ەر هاوكێش���ەكاندا‬ ‫بس���ەپێنن‪ .‬س���ێیەم‪ ،‬ل���ەدوای نەهێش���تنی‬ ‫داعش لەناوچەكە بەشێنەیی خۆیان بكەنە‬ ‫هاوس���نوری هێزەكانی ئۆپۆزیسیۆن‪ ،‬كە‬ ‫ل���ە هێزەكانی توركمان‪ ،‬س���وپای ئازاد و‬ ‫س���وپای فەتح (ئەحراری ش���ام و بەرەی‬ ‫نوس���رە) پێكدێ���ن و ناوچەكان���ی م���ارع‬ ‫و ئەعزازی���ان بەدەس���تەوەیە‪ .‬چ���وارەم‪،‬‬ ‫لێرش���ەوە قۆناغێك���ی ت���ازەی پۆس���ت–‬ ‫داع���ش بقۆزن���ەوە و ب���ۆ دووەم هێ���رش‬ ‫بەبیانوی تێس���رەواندنی بەرەی نوسرەی‬ ‫هاوپەیمان���ی قاعیدە‪ ،‬پەالم���اری ئەعزاز و‬ ‫مارعیش بدەن‪ ،‬بەمەش پڕۆژە ستراتیژییە‬ ‫نەتەوەییەك���ەی ك���ورد دەس���تەبەربكەن‪،‬‬ ‫ك���ە بریتیی���ە لەكامڵكردن���ی جوگراف���ی و‬ ‫نەتەوەی���ی‪ ،‬وات���ە پێكەوەبەس���تنەوەی‬ ‫كەرت���ی خۆرئاوا و خۆرهەاڵت لەپارچەی‬ ‫كوردستانی رۆژئاوا‪.‬‬


‫سياسەت‬

‫ئااڵی تەنیشت كابرای شەڕواڵ لەبەر‬

‫سەنگەر زراری‬ ‫وێنەكە بەم شێوەیەیە‪:‬‬ ‫دوو ك���ەس لەكۆش���كێك دانیش���توون‪،‬‬ ‫ئااڵیەك���ی توركی���ا و یەكێك���ی عێ���راق و‬ ‫یەكێك���ی كوردستانیش���ان لەپەن���ا دانراوە‪،‬‬ ‫ئەو كەس���ەی ئااڵك���ەی توركیای لەپش���تە‬ ‫بە بزەیەكەوە تەماش���ای ئەوەیان دەكات‪،‬‬ ‫ك���ە ئ���ااڵی كوردس���تانی لەپش���تە و پێ���ی‬ ‫دەڵێ "خۆزگ���ە كوردیم دەزانی‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بەزمانی كوردیی قسەت لەگەڵ بكەم"‪.‬‬ ‫ئ���ەم دوو كەس���ە‪ ،‬یەكێكیان‪ ،‬مەس���عود‬ ‫بارزانی‪ ،‬س���ەرۆكی هەرێمی كوردس���تانە‬ ‫و ئەوی دیكەش���یان‪ ،‬ئەحمەد داودئۆغلوی‬ ‫سەرۆك وەزیرانی توركیایە‪ .‬كۆشكەكەش‪،‬‬ ‫كۆش���كی چانكایایە (كۆشكی سەرۆكایەتی‬ ‫توركیا)‪ ،‬داود ئۆغلو حەزی بۆ زانینی زمانی‬ ‫ك���وردی لەش���وێنێك دەدركێنێ (كۆش���كی‬ ‫چانكای���ا)‪ ،‬ك���ە نزیك���ەی پەنجا س���اڵ پێش‬ ‫ئەو دانیش���تنە‪ ،‬نەك كوردێ���ك بۆی نەبوو‬ ‫بچێتە ئەو ش���وێنە‪ ،‬بەڵك���و نەدەبوو نامەی‬ ‫كوردێكی���ش بچێتە ئەم كۆش���كەوە‪( ،‬وەك‬ ‫مەس���عود بارزانی‪ ،‬سەرۆكی هەرێم باسی‬ ‫كرد‪ ،‬كە س���ەرۆكی توركیا لەشەس���تەكان‪،‬‬ ‫ئام���ادە نەب���ووە نام���ەی م���ەال مس���تەفای‬ ‫بارزانی وەربگرێ و بیخوێنێتەوە)‪.‬‬ ‫هەواڵ���ی ئەو دانیش���تنە و دانانی ئااڵكە‪،‬‬ ‫ك���وردی زۆر دڵخ���ۆش ك���رد‪ ،‬ئاژانس���ە‬ ‫جیهانیی���ەكان تێكڕا باس���یان دەك���رد‪ ،‬لەو‬ ‫ئانوس���اتەدا ئاژانس���ێكی دی���ار ك���ە ناوی‬

‫(ئێرنا)ی���ە و س���ەر بەواڵتێكی تەنیش���تیانە‬ ‫(ئێران)‪ ،‬هەواڵەكە بەم جۆرە دەگوازێتەوە‬ ‫"پی���اوە ش���ەڕواڵ لەبەرەک���ەی باک���ووری‬ ‫عێراق‪ ،‬سەردانی توركیای كردووە"‪.‬‬ ‫ئاژانس���ەكە س���ەر بەحكومەتێك���ە‪ ،‬ك���ە‬ ‫دەی���ان و س���ەدان بەڵێن���ی بەكوردەكان���ی‬ ‫ژێر دەس���تی خۆی داوە‪ ،‬بۆ ئەوەی تۆزێ‬ ‫مافی���ان پێب���دات و كەمتری���ن بەڵێنیش���ی‬ ‫نەبردۆتە س���ەر‪ .‬كەچی باس���ی س���ەردانی‬ ‫(ش���ەڕواڵ لەبەرەك���ە) بۆ واڵتێ���ك دەكات‪،‬‬ ‫ك���ە س���ەدان كاری ب���ۆ كورد ك���ردووە و‬ ‫دەیتوانی زۆرترینیان نەكات‪ ،‬سادەترینیان‬ ‫ئەوەب���وو‪ ،‬كە دەیتوانی ئااڵی كوردس���تان‬ ‫لەكۆش���كەكەی دانەنێت و كەسیش هیچی‬ ‫نەدەگ���وت‪ ،‬ی���ان تەنی���ا ماوەی���ەك دەبووە‬ ‫دەنگوباس���ی راگەیاندن���ەكان و دەبڕایەوە‬ ‫(وەكو جاری پێشوو)‪.‬‬ ‫لە دە ساڵی رابردوودا‪ ،‬كورد لەتوركیا زۆر‬ ‫شتی بۆ كراوە‪ ،‬كە لەوەتەی دروستبوونی‬ ‫دەوڵەتی توركیا‪ ،‬نەك بۆی نەكراوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫لێش���ی قەدەغەكراوە و لەسەری راوەدوو‬ ‫ن���راوە‪ ،‬ئێس���تا ك���ورد بەفەرمی ب���ە (‪)59‬‬ ‫كورس���ییەوە لەناو پەرلەمانە و حزبەكانی‬ ‫دیكەش ئەن���دام پەرلەمانی كوردیان هەن‪،‬‬ ‫لەسەرووش���یانەوە خ���ودی پارت���ی داد و‬ ‫گەشەپێدانی دەسەاڵتدار (ئاكەپە)‪.‬‬ ‫ئێس���تا كورد لەن���او ئەنق���ەرە بەوێنەی‬ ‫ئۆجەالن���ەوە دەتوانێ كۆنگرە س���ازبكات‪،‬‬ ‫ئەو ئۆجەالنەی باسكردنیش���ی كوش���تن و‬ ‫گرتنی لەدوا بوو‪ .‬ئێستا سەرۆك كۆماری‬ ‫توركی���ا رەخنە لەعێ���راق دەگرێ‪ ،‬كە مافی‬ ‫هەرێمی كوردستانی پێشێڵ كردووە‪.‬‬ ‫ئێس���تا لەتوركی���ا ب���اس باس���ی‬ ‫چارەسەركردنی كێشەی كوردە‪ .‬ناشكرێ‬ ‫ئ���ەوەی بەدرێژای���ی نزیك���ەی س���ەدەیەك‬ ‫لەتوركی���ا دژ بەك���ورد ك���راوە و بە یاس���ا‬ ‫ك���راوە و لەبیری تاك���ی توركیش چێنراوە‬ ‫و كورد وەكو توركی ش���اخیی ناسێنراوە‪،‬‬

‫ئێس���تا بەچەن���د س���اڵێك هەم���ووی چاك‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم ئەوپ���ەڕی كورتبینی���ی و‬ ‫خۆگێلكردنە‪ ،‬ئ���ەو هەنگاوانە نەبینرێن‪ ،‬كە‬ ‫بۆ چارەسەری كێشەی كورد نراون‪ ،‬ئاخر‬ ‫ئەوێ واڵتێك بوو زمان و مۆسیقا و جلی‬ ‫كوردی‪ ،‬گرتن و لەسێدارەدانی لەدوا بوو‪.‬‬ ‫ئێستا لەكۆش���كی بااڵترین دەسەاڵتی ئەو‬ ‫شوێنە ئااڵی كوردستان هەڵدەكرێ‪ .‬ئەرێ‬ ‫دەكرێ ئەوە نەبینین؟!!‬ ‫ئەوانەی ئەو گۆڕانكارییانە ناخوێننەوە‪،‬‬ ‫دەڵێن "دنی����ا گۆڕاوە و توركی����ا لەچاكەی‬ ‫خ����ۆی ئەمە ناكات"! ئەمە جێگای پێكەنینە‪،‬‬ ‫چونك����ە ئەگەر دنیا و زروف گۆڕابێ‪ ،‬خۆ‬ ‫ب����ۆ ئێرانیش گ����ۆڕاوە! ئەی بۆچ����ی ئێران‬ ‫تائێستاش بە سووكایەتییەوە باسی كورد‬ ‫دەكات و منەتی زۆریشی بەكاردانەوەكان‬ ‫نییە؟!‬ ‫تائێس����تا ی����ەك دەزگای راگەیاندن����ی‬ ‫ك����وردی نیی����ە‪ ،‬پەیامنێ����ر و نووس����ینگەی‬ ‫فەرمی لەئێ����ران هەبێ و بتوانێ هەواڵێك‪،‬‬ ‫راپۆرتێك لەو واڵتە بگوازێتەوە‪ ،‬كە كارێكی‬ ‫مەدەن����ی و س����ەردەمیانەیە‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫توركی����ا رێ����گا دەدات پێش����مەرگە بەئااڵی‬ ‫كوردس����تانەوە بەخاكەكەی����دا تێپ����ەڕێ و‬ ‫یارمەتی ئەو چەكدارانە بدات‪ ،‬كە هەمیشە‬ ‫دژی توركی����ا بوون����ە (پەیەدە‪/‬یەپەگ����ە) و‬ ‫شەڕی كۆبانێ دەكەن‪.‬‬ ‫ك����ورد لەتوركی����ا بەئاش����كرا دۆزەكەی‬ ‫بەرەوپێ����ش دەب����ات‪ ،‬كەچ����ی لەئێ����ران‬ ‫بەنهێنیش ناتوانێ ئەم كارە بكات!‬ ‫ئ����ەم وتارە‪ ،‬ب����ۆ بەراورد نیی����ە لەنێوان‬ ‫سیاس����ەتی ئ����ەم دوو واڵت����ە بەرامب����ەر‬ ‫بەك����ورد‪ ،‬مان����ای ئ����ەوەش نیی����ە ك����ە هیچ‬ ‫تێبینییەكمان لەس����ەر سیاسەتی حكومەتی‬ ‫ئێس����تای توركی����ا نەب����ێ‪ ،‬بەاڵم ناش����كرێ‬ ‫جیاوازی هەڵوێست و سیاسەتی هەردوو‬ ‫واڵتەك����ە نەبینین‪ ،‬كە نێوانیان ئاس����مان و‬ ‫رێسمانە!!‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪21‬‬


‫سياسەت‬

‫میراتی خومەینی و شەڕی ئایەتواڵکان‬ ‫نەوەیەكی خومەینی ملمالنێ لەسەر كورسیەكەی رێبەر دەكات‬ ‫ناسر مورادی‬ ‫کەمتر لەس����ێ مانگ����ی دیک����ە هەڵبژاردنەکانی‬ ‫ئەنجومەن����ی ش����ارەزایانی رێبەری����ی بەڕێ����وە‬ ‫دەچێ‪ .‬ئەم ئەنجومەنە پێکهاتووە لە ‪ ٨٢‬نوێنەر‪،‬‬ ‫ک����ە بەرپرس����ایەتیەکەی بریتی����ە لەدیاریک����ردن‬ ‫و چاودێريك����ردن بەس����ەر راب����ەری کۆم����اری‬ ‫ئیس��ل�امی ئێرانەوە‪ .‬هەڵبژاردنی ئەم ئەنجومەنە‬ ‫‪ 10‬ساڵ جارێک بەڕێوەدەچێ‪ .‬گرنگی ئەم خولە‬ ‫لەهەڵبژاردن����ەکان دەگەڕێت����ەوە ب����ۆ رۆڵ����ی ئەم‬ ‫ئەنجومەن����ە لەدیاریکردن����ی راب����ەری داهاتووی‬ ‫کۆم����اری ئیس��ل�امی ئێ����ران‪ .‬لەس����اڵی پ����ارەوە‬ ‫رۆیتەرز ل����ە راپۆرتێكدا مەس����ەلەی جێنش����ینی‬

‫‪ 22‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫"عەل����ی خامنەی����ی" خس����تەبەرباس‪ ،‬بەتایبەت كە‬ ‫خامنەی����ی تەمەن����ی گەیش����تبووە ‪ ٧٥‬س����ااڵن و‬ ‫دواتری����ش هەواڵ����ی نەش����تەرگەری پرۆس����تاتی‬ ‫ناوبراو باڵو بووەوە‪ .‬عەلی خامنەیی دووهەمین‬ ‫رابەری کۆماری ئیس��ل�امی ئێران����ە‪ ،‬کە لەدوای‬ ‫مەرگ����ی خومەین����ی لەس����اڵی (‪)1989‬وە جێگەی‬ ‫ناوبراوی گرتۆتەوە‪.‬‬ ‫لەرۆژانی رابردوودا‪ ،‬هاش����می رەفسەنجانی‬ ‫ب����ۆ یەکەمج����ار تابۆی قسەوباس����ی س����ەبارەت‬ ‫بەجێنش����ینی خامنەیی ش����کاند‪ ،‬راش����یگەیاند کە‬ ‫لیژنەی����ەک دەستنیش����انکراوە ب����ۆ تاوتوێکردن‬ ‫و هەڵس����ەنگاندنی جێگ����رەوە و بەربژێرەكان����ی‬ ‫رێبەر‪.‬‬

‫لەئێس����تادا ن����اوی چەن����د کەس����ێک زەق‬ ‫بۆتەوە‪ ،‬لەوانە‪ :‬مەحموود هاش����می ش����اهرودی‪،‬‬ ‫میس����باح ی����ەزدی‪ ،‬موجتەبا خامنەیی‪ ،‬هاش����می‬ ‫رەفس����ەنجانی‪ ،‬س����ەید حەس����ەن خومەین����ی و‬ ‫حەسەن روحانی‪ .‬هاشمی شاهرودی دڵخوازی‬ ‫ئوس����ولگەرا میانەرەوەکانە‪ .‬میسباح یەزدی الی‬ ‫ئوس����وڵگەرا تون����دڕەوەکان پێگەیەک����ی بەهێزی‬ ‫هەی����ە‪ .‬موجتەب����ا خامنەی����ی کاندی����دی دڵخوازی‬ ‫ئەڵق����ەی ئەمنی و س����ەربازی بەیت����ی رێبەرییە‪.‬‬ ‫رەفس����ەنجانی بژاردەی هاوبەش����ی ئوسوڵگەرا‬ ‫و ریفۆرمخوازان����ی میان����ەڕەوە‪ .‬حەس����ەن‬ ‫خومەینیش سیمای دڵخوازی ریفۆرمخوازەکانە‬ ‫و دەنگۆکانیش س����ەبارەت بەرێبەریی حەس����ەن‬


‫سياسەت‬

‫تا بەر لەم قۆناغە‬ ‫"سەید حەسەن" تەنها‬ ‫یادگارێکی ئیمام بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا کاندید‬ ‫و رکابەرێکی بەهێزە بۆ‬ ‫هەر جۆرە هەڵبژاردنێک‬

‫روحانی بەتایبەت لەدوای گەیش����تنی بەپۆس����تی‬ ‫سەرۆکۆماری بەهێزە‪.‬‬ ‫ئوس����وڵگەرا توندڕەوەکان لەوە نیگەرانن‪ ،‬کە‬ ‫پێکهات����ەی داهات����ووی ئەنجومەنی ش����ارەزایان‬ ‫بەشێوەیەک بێت هاش����می رەفەسەنجانی رۆڵی‬ ‫س����ەرەکی تێدا بگێڕێ‪ .‬بەتایبەت ک����ە گریمانەی‬ ‫ئ����ەوە دەک����ەن ئێئتیالفێ����ک بەس����ەرکردایەتی‬ ‫رەفسەنجانی بێتەکایەوە‪ ،‬ئەمەش هۆی سەرەکی‬ ‫نیگەران����ی ئوس����وڵگەراکان و ه����اوکات هۆیەکی‬ ‫سەرەکیشە لەگرنگی و یەکالکەرەوەبوونی ئەم‬ ‫ئەنجومەنە لەداهاتوویەکی نزیکدا‪.‬‬ ‫راگەیەنەکان����ی نزیک لەریفۆرمخ����وازان‪ ،‬لەم‬ ‫رۆژانەیی دوای����ی پێش����وازیەکی گەرموگوڕیان‬ ‫لەه����ەردوو كانی����د‪ :‬رەفەس����نجانی و حەس����ەن‬ ‫خومەین����ی ک����ردووە و بەش����داری ئ����ەم دوو‬ ‫کەسە لەهەڵبژاردنەکان بەس����ەرکەوتنی خۆیان‬ ‫لەقەڵ����ەم دەدەن‪ .‬ب����ەاڵم ئوس����وڵگەراکانێش ئەم‬ ‫دوو کەس����ەیان کردۆتە نیش����انە و هۆشداریان‬ ‫داوە لەئەگەری سەرکەوتنیان لەهەڵبژاردەکاندا‪.‬‬ ‫بیرۆکەی توندڕەوەکان بەم شێوەیە‪ ،‬کە شوری‬ ‫نیگابان هاش����می رەت بكات����ەوە‪ .‬رەتكردنەوەی‬ ‫حەس����ەن خومەینیش ب����ە دوور نییە و پێێانوایە‬ ‫خومەین����ی گەن����ج هی����چ ج����ۆرە ئەزموونێک����ی‬

‫لەکاروباری سیاسیدا نییە و تەنها بەپشتبەستن‬ ‫بەنەس����ەبی بنەماڵ����ەی خ����ۆی‪ ،‬سەوداس����ەری‬ ‫کورس����ی "چارەنووسس����ازی" ئەنجومەن����ی‬ ‫شارەزایانە‪.‬‬ ‫کاندیدبوون����ی حەس����ەن خومەین����ی و بابەتی‬ ‫پشتاوپشتبوونی دەسەاڵت‬ ‫نەوەک����ەی خومەینی خ����ۆی یەکالکردۆتەوە‪.‬‬ ‫ئەم����ە یەکەم جارە حەس����ەن خومەینی دێتە ناو‬ ‫گەم����ەی هەڵبژاردنەوە و س����ەنگ و قورس����ایی‬ ‫سیاس����ی و کۆمەاڵیەت����ی خۆی تاق����ی دەکاتەوە‪.‬‬ ‫س����ەرباری جەختكردنەوەی خ����ۆی و بنەماڵەی‬ ‫خومەینی سەبارەت بەبێالیەنبوونی لەهاوکێشە‬ ‫و ملمالنێ ناوخۆییەکانی دەس����ەاڵت‪ ،‬کەس����ێکی‬ ‫نزی����ک لەبلۆک����ی ریفۆرمخوازانە‪ ،‬بەهەڵوێس����تە‬ ‫سیاس����ی‪ ،‬فەرهەنگ����ی و عەقیدەییەکان����ی الی‬ ‫ریفۆرمخوازەکان جێی بایەخە‪.‬‬ ‫"حەسەن خومەینی" نەوەی سێهەمی بنەماڵەی‬ ‫خومەینیی����ە‪ ،‬ک����ە بەپێچەوانەی پێش����ینانی خۆی‬ ‫بڕیاریداوە خ����ۆی بخاتە دەنگدانەوە‪ ،‬بەاڵم نەک‬ ‫بۆ س����ەرۆکۆماری یان نوێنەرایەتی لەپەرلەمان‪،‬‬ ‫بەڵک����و ب����ۆ ئەنجومەنێک کە ئەرکی پێنج س����اڵی‬ ‫داهات����ووی چاودێرکردن����ە بەس����ەر دەس����ەاڵتی‬ ‫رێبەرییەوە‪.‬‬ ‫حەس����ەن خومەین����ی پێی ناوەت����ە تەمەنی ‪٤٠‬‬ ‫س����اڵیەوە و رەنگ����ە ئەگ����ەر ن����ەوەی خومەین����ی‬ ‫نەبوای����ە‪ ،‬رەنگ����ە ئەوپەڕیەك����ەی فەرمانب����ەری‬ ‫دەزگایەک����ی حکوم����ی بای����ە‪ ،‬بەاڵم ئ����ەو نەوەی‬ ‫خومەینییە و کوڕی حاجی ئاغا ئەحمەە‪.‬‬ ‫خومەینی گەنج‪ ،‬هەر وەک باوکی‪ ،‬لەم سااڵنەی‬ ‫دوایی بەفەرمی هیچ رۆڵێکی لەسیاسەتی ئێراندا‬ ‫نەبووە‪ .‬وەک باپیریشی سیمایەکی ناسراوی نییە‪.‬‬ ‫تەنها عەمامەلەسەرێکی رێكپۆشە و هۆگرییەکی‬ ‫زۆری ب����ۆ وەرزش هەی����ە‪ ،‬بەتایب����ەت تۆپی پێ‪.‬‬ ‫دەچێت����ە س����ینەما‪ ،‬لەکۆنس����ێرتەکانی مۆس����یقا‬ ‫دەردەکەوێ و لەهەم����ووی گرنگتر کلیلی گۆڕە‬ ‫زێرینەکەی خومەینی بەدەس����تەوەیە‪ .‬لەسااڵنی‬ ‫راب����ردوودا تەنها لەرێوڕەس����می س����اڵوەگەڕی‬ ‫باپیری ناوی بەرگوێ دەکەوت و وێنەکانیش����ی‬

‫لەکاتی بەڵێ����ن نوێکردنەوە لەگ����ەڵ ئارمانەکانی‬ ‫ئیمامی کۆچکردوو دەبیندرا‪ .‬لەناوەڕاس����تەکانی‬ ‫دەیەک����ی نەوەدەكان����دا‪ ،‬بەرەب����ەرە ه����ەواڵ و‬ ‫وێنەکانی تایبەت بەسەید حەسەن لەراگەیەنەکان‬ ‫باڵودەكرانەوە‪ .‬دواتر ل����ە ‪200‬ەكان و بەتایبەت‬ ‫لەقۆناغی شکس����تی ریفۆرمخ����وازەکان‪ ،‬زۆرتر‬ ‫زەقکرایەوە‪ .‬لەدوارۆژی هەڵبژاردنەکانی س����اڵی‬ ‫‪ 2009‬وهاتن����ی رەوت����ی فیتن����ە و بزووتن����ەوەی‬ ‫س����ەوز بۆ ناو ئەدەبیاتی سیاسی ئێران‪ ،‬چاوی‬ ‫بەدونیای سیاس����ەت هەڵێنا‪ .‬تا پێش ئەو قۆناغە‬ ‫"س����ەید حەس����ەن" تەنها یادگارێک����ی ئیمام بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێس����تادا کاندید و رکابەرێکی بەهێزە بۆ‬ ‫هەر جۆرە هەڵبژاردنێک‪.‬‬ ‫حەس����ەن خومەینی ک����وڕی ئەحمەدە‪ ،‬هەمان‬ ‫دەس����تە راس����تەکەی ئایەتوڵ��ڵ�ا خومەین����ی ک����ە‬ ‫بەپێی بیرەوەریەکانی رەفس����ەنجانی و ئایەتوڵاڵ‬ ‫مونت����ەزری‪ ،‬لەزۆرب����ەی هەرەزۆری دانیش����تن‬ ‫و بڕیارەکان����ی بەیت����ی رێب����ەری رۆڵ����ی تایبەت‬ ‫بەخ����ۆی هەب����ووە‪ .‬ئەحمەد کە رۆڵی س����ەرەکی‬ ‫هەبوو لەوەالنان و دوورخس����تنەوەی ئایەتوڵاڵ‬ ‫مونت����ەزری‪ ،‬ل����ە دەی����ەی نەوەدەكان����دا کەوت����ە‬ ‫ریزی کوش����تارە زنجیرەییەکانەوە و جیهان و‬ ‫سیاسەت و دەسەاڵتی بۆ هەتایە بەجێهێشت‪.‬‬ ‫هاتنی حەسەن خومەینی ئاماژەیەکی بەهێزە‬ ‫ب����ۆ گەڕان����ەوەی بنەماڵ����ەی خومەین����ی ب����ۆ ناو‬ ‫گۆڕەپانی سیاس����ی ئەم واڵتە‪ .‬ل����ەدوای مەرگی‬ ‫باوک����ی (واتە ئەحم����ەدی خومەین����ی)‪ ،‬بنەماڵەی‬ ‫خومەینی پیر بەرەبەرە لەگۆڕەپانی سیاسی ئەم‬ ‫واڵتە دوورخرانەوە‪ .‬ئەوەی حەس����ەن خومەینی‬ ‫هان����داوە بی����ر لەگەڕان����ەوە بۆ ن����او گۆرەپانەکە‬ ‫بکات����ەوە‪ ،‬رەنگ����ە زیات����ر لەهەم����ووان هەیبەتی‬ ‫کۆمەاڵیەت����ی و راب����ردووی بنەماڵەک����ەی بێ����ت‬ ‫لەیادەوەری الیەنگرانیدا‪.‬‬ ‫ب����ەم پێی����ە دەک����رێ چ����اوەڕوان دەک����رێ‬ ‫ئەنجومەن����ی ش����ارەزایان کە ئێستاش����ی لەگەڵ‬ ‫بێ‪ ،‬زۆرتر ناوەندێكی تەش����ریفات و فەرمایشی‬ ‫ب����ووە لەپێکهاتەی سیاس����ی کۆماری ئیس��ل�امی‬ ‫ئێران����دا‪ ،‬رەنگ����ە لەبەس����تەری ئ����ەم هەڵبژاردنە‬ ‫نوێی����ە ببیت����ە مەیدانێ����ک بۆ تەنگ����ژە و ملمالنێی‬ ‫سیاس����ی باڵەکانی دەس����ەاڵت‪ .‬هەس����تیارییەكان‬ ‫لەبارەی خومەینی گەنجەوە زۆرتر دەگەڕێتەوە‬ ‫ب����ۆ ئاین����دەی سیاس����ی رژێم����ی ئایەتوڵ��ڵ�اکان‪،‬‬ ‫بەتایب����ەت کە ل����ەدوای مەرگی عەل����ی خامنەیی‬ ‫وەک جێگ����رەوە و کابەرێک����ی جی����دی باس����ی‬ ‫لێوەدەکرێ‪ .‬هۆکاری س����ەرەکی دژایەتی لەگەڵ‬ ‫بەرجەستەبوونی رۆڵی سیاسی خومەینی گەنج‬ ‫ل����ەم گۆش����ەنیگایەوە لێکدەدرێت����ەوە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫کە دەتوانێ بااڵنس����ی هێ����ز لەقازانجێکی باڵێکی‬ ‫دیکەی دەسەاڵت السەنگ بکات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪23‬‬


‫سياسەت‬

‫باهۆزی رووداوەكان و‬ ‫كورسییەكەی سەرۆك‬ ‫(‪)6‬‬

‫ئەم سەركردەیە‬ ‫خەریكی شەڕێكی ئارام‬ ‫و سپییە بۆ سەلماندن‬ ‫و نیشاندانی جەستەی‬ ‫بۆگەنی عێراق بۆ‬ ‫دنیا‪ ،‬كە خوێن و شەڕ‬ ‫دەیگێڕێ نەك مێژووی‬ ‫هاوبەش و كاری هاوبەش‬

‫سیروان ناشاد‬ ‫‪ 24‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫داژیەتیكردن����ی ئ����ەم ج����ۆرە ل����ە‬ ‫سیاس����ەتكردنەی بارزان����ی لەناوخ����ۆی‬ ‫كوردس����تان و دەرەوەش����دا رۆژ ب����ەڕۆژ‬ ‫ڕوو لەك����زی و كەم����ی دەچ����ێ لەچ����او‬ ‫ج����اران‪ ،‬چونكە هەموو كەس����ێكی وش����یار‬ ‫و رقهەڵنەگرتوو تێ����دەگات ئەمڕۆ كاتیەتی‬ ‫كاری ب����ۆ بكرێ‪ ،‬ئەمە مافی گەلی كوردە و‬ ‫داخوازی هەموو هاواڵتییەكی كوردستانە‪،‬‬ ‫نەك حزبێك یان كەسێك بەتەنیا‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫خۆیان لەم راس����تییە گێ����ل دەكەن‪ ،‬بەهۆی‬ ‫نزیكایەتی لەهێڵی شیعە و ئێرانەوە‪ ،‬ئەوانە‬ ‫ل����ەدەرەوەی ئی����رادە و خواس����تی گەل����ی‬ ‫ك����وردەوەن‪ ،‬زۆری تر هەبوون س����ااڵنێك‬ ‫گاڵتەی����ان بە بی����ری س����ەربەخۆیی دەكرد‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێستا تێگەیش����توون كە باوەڕ بوون‬ ‫ب����ەم مەس����ەلەیە بووەتە واق����ع و تەنانەت‬ ‫پش����تیوانی لێدەك����ەن و بەبێ ترس باس����ی‬ ‫لێوە دەكەن‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم دەب����ێ ئ����ەو كەس����انە تێبگ����ەن‬ ‫پڕۆس����ەی سەربەخۆیی كورد لەسەر ئەوە‬ ‫نەوەستاوە‪ ،‬كە تەنها بانگەوازی بۆ بكرێت‬ ‫و رابگەیەنرێ����ت‪ ،‬وەك ئ����ەوان لەفۆڕمێكی‬ ‫دژایەتیدا بەیانی دەكەن‪ ،‬بەڵكو جارێ زۆر‬ ‫هەنگاو و كاری دبلۆماسی و سیاسی ماوە‬ ‫بۆ دەس����تەبەركردنی و گەیشتن بەو ساتە‪،‬‬ ‫جیاوازییەكە لەنێوان ئەوان و بارزانی لەمەڕ‬ ‫سەربەخۆیی كورد ئەوەیە‪ ،‬ئەوان حەزیان‬ ‫لێیە وەك خەیاڵێكی دوور و سەرابئاسا لێی‬ ‫بڕوانن‪ ،‬بەاڵم بارزانی دەیەوێ و كاری بۆ‬

‫بكات‪ ،‬كە لەچوارچێ����وەی یۆتۆپیاوە بچێتە‬ ‫دەرەوە ببێت����ە واقع‪ ،‬بەم����ەش هەندێك لەو‬ ‫هەنگاوان����ە بڕاون‪ ،‬كە ئەوان جارێ ناوێرن‬ ‫سەیریشی بكەن‪.‬‬ ‫چەمك����ی س����ەربەخۆیی الی بارزان����ی‬ ‫ئەو قس����ەیە نیی����ە‪ ،‬كە لەمێ����ژووی كورددا‬ ‫س����ااڵنێكە دەوت����رێ و دەوترێت����ەوە‪ ،‬و‬ ‫بەهۆی����ەوە گیان����ی س����ۆزگەری و جۆش و‬ ‫خرۆش����ی كوردایەتی پ����ێ بەرزدەكرێتەوە‪،‬‬ ‫بەڵك����و ئەم چەمك����ی س����ەربەخۆییە ئەمڕۆ‬ ‫واقیعێكی ن����وێ لەناو فەزای سیاس����ەت و‬ ‫پەیوەندی ئیقلیمی جیهانیدا نیشان دەدرێ‪،‬‬ ‫بۆتە داوایەكی سیاسی كۆنكرێتی‪ ،‬كە ئەوە‬ ‫ئامانجی كوردە‪ ،‬وەرن با پێكەوە دانیش����ین‬ ‫و چارەی����ەك ب����ۆ ئ����ەم داوای����ە بدۆزینەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر سیاسەتی رۆژ و دنیای ئەمڕۆ رێگە‬ ‫بە فەراهەمكردنی سەربەخۆیی نادات‪ ،‬ئەوا‬ ‫كەمتر لەوە چییە كە دەبێ گەلی كوردستان‬ ‫بەدەستی بهێنێت؟‬ ‫لەواڵتێك���دا مووچ���ە و قووت���ی خەڵ���ك‬ ‫دەبڕدرێ���ت و ئەگەر دەس���ەاڵتیان هەبێت‬ ‫ئ���ەوا فیدراڵیەتیش���ت لێدەس���ەننەوە‪ ،‬وەك‬ ‫چ���ۆن مالیكی ب���ە زیادی دەزان���ی‪ ،‬یاخود‬ ‫مامەڵەك���ردن لەگ���ەڵ س���وننەی عەرەب���ی‬ ‫عێراق���دا ك���ە لەس���ەردەمێكدا (س���ەدام) و‬ ‫لەسەردەمێكی تردا داعش بەرهەم دەهێنێت‬ ‫و لەبەیانییەكی تردا لەهەردووكیان خراپتر‪.‬‬ ‫بۆیە ئامانجی نەتەوەیی و ناسیۆنالیس���تی‬ ‫كورد كەوتۆتە سەرپێی خۆی و بەڕوونی‬


‫سياسەت‬

‫چەمكی سەربەخۆیی الی بارزانی‬ ‫زۆری كەس هەبوو سااڵنێك گاڵتەیان بە بیری سەربەخۆیی دەكرد‪ ،‬بەاڵم ئێستا‬ ‫تێگەیشتوون كە باوەڕ بوون بەم مەسەلەیە بۆتە واقیع و ئێستا بەبێ ترس باسی‬ ‫لێوە دەكەن‬ ‫ئەم گەڕانەی بارزانی بەواڵتاندا بۆ پرسی جیابوونەوە لەعێراق‪ ،‬یاخود سەربەخۆیی‬ ‫كوردستان لەهیچ ئانوساتێكی مێژووی ئێمەدا رووینەداوە‬ ‫و راشكاوانە بەگوێی دنیادا هاوار دەكات‪،‬‬ ‫ئیتر ئەگەر داعش هەڵبتۆقێنن بەڕووماندا‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستان بكەوێتە مەترسییەوە‬ ‫یان دڵی ئێران و توركیا و ئەوانی تر زویر‬ ‫بێ و دژایەتی ئەزمونەكەمان زیاتر بكرێ‪،‬‬ ‫هەرچیی���ەك دەك���رێ ناتوانی ل���ەو واقیعە‬ ‫رابكەی‪ ،‬نابێ كاری س���ەختی سەرش���انی‬ ‫ئەم���ڕۆت بخەیت���ە سەرش���انی نەوەكانت‪،‬‬ ‫وەك ئ���ەوان خس���تیانە سەرش���انی ئێمە‪،‬‬ ‫هەرچییەك دەبێ ئەوە راس���تییەكە هەموو‬ ‫دنی���ا دەزان���ێ‪ ،‬ك���ە ك���ورد چیت���ر ناتوانێ‬ ‫لەگ���ەڵ هی���چ دەس���تەاڵتێكدا لەعێراق���دا‬ ‫ب���ژی‪ ،‬بەاڵم وەكو ئام���اژەم پێدا كوردیش‬ ‫ب���ێ من���ەت نەهاتۆتە س���ەر مینب���ەرەكان‬ ‫داوای س���ەربەخۆیی خ���ۆی ب���كات‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەم���ە رێگایەك���ە ئێم���ە پیای���دا دەڕۆین بۆ‬ ‫دەس���تەبەركردنی ئەم ئامانج���ە‪ ،‬كە دەبێ‬ ‫لەرێگەی سیاس���ی و بەدانپێنانی ناوچەیی‬ ‫و نێودەوڵەتی بهێتە كایەوە‪.‬‬ ‫دروستكردنی ئەم دیدگا سیاسییە وەك‬ ‫رێگای����ەك ب����ۆ بەدەس����تهێنانی ئ����ازادی و‬ ‫بەختەوەری گەل‪ ،‬بیرۆكە و تێگەیش����تنێكی‬ ‫تازەی����ە لەالیەن بارزانییەوە‪ ،‬ئەو خەباتێكی‬ ‫نوێ����ی سیاس����ی‪ ،‬دیپلۆماس����ی ب����ۆ ك����ورد‬ ‫زیاتر كرد كە پێش����تر نەی بوو‪ ،‬خەباتێكی‬ ‫هەنووكەیان����ە‪ ،‬ك����ە بەهی����چ ش����ێوەیەك‬ ‫هەڵناگیرێ بۆ سبەی‪ ،‬ئەم خەباتە شەڕێكی‬ ‫ئارام و سپییە بۆ س����ەلماندن و نیشاندانی‬ ‫جەستەی بۆگەنی عێراق بۆ دنیا‪ ،‬كە خوێن‬

‫و ش����ەڕ دەیگێڕێ ن����ەك مێژووی هاوبەش‬ ‫و كاری هاوب����ەش‪ ،‬پێكهاتەكانی ئەم واڵتە‬ ‫چەقبەس����تنی نەوەكانە لەناو زەڵكاوی رقی‬ ‫مێژوودا‪ ،‬هەموو س����اتە مێژووییەكان ئاگر‬ ‫و گۆمێ����ك خوێنە‪ ،‬كە گەلی كورد ناتوانێت‬ ‫لەگەڵیدا بڕوات‪.‬‬ ‫س����ەرۆك بارزانی ئەم سیاسەتەی زۆر‬ ‫بەراش����كاوانە و بێ دوودڵی سیاسی بەیان‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬بەئاش����كرا بەهەم����وو واڵتان����ی‬ ‫دنی����ای وت����ووە‪ ،‬ك����ە عێ����راق وێنەیەك����ی‬ ‫ڕزی����وە‪ ،‬رەش����ەبای رۆژگار لەدوێنێوە بۆ‬ ‫ئەم����ڕۆ هەڵ����ی دەوەرێنێ‪ ،‬كەرەس����تەیەكی‬ ‫ئێكس����پایەرە هەرگی����ز ناتوانێ����ت ئەبدەیتی‬ ‫بكەیت و بەرگێكی نوێی بە بەردا بكەیت‪.‬‬ ‫ئ���ەم گەڕان���ەی بارزان���ی بەواڵتان���دا بۆ‬ ‫پرس���ی جیابوون���ەوە لەعێ���راق یاخ���ود‬ ‫س���ەربەخۆیی كوردس���تان لەهی���چ‬ ‫ئانوس���اتێكی مێژووی ئێمەدا رووینەداوە‪،‬‬ ‫زەمەن دەبێتە ش���ایەتحاڵ بەسەر رووداو‬ ‫و گۆڕانكاریەكانەوە‪ ،‬هەڵبەتە بارزانی ئەم‬ ‫س���ات و قۆناغە زێڕینەی هەروا بەئاسانی‬ ‫هەڵنەب���ژاردووە بۆ داواكردن���ی ئەم مافە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە لەتەواوی ناوەندە س���تراتیژی و‬ ‫دیراساتی نێونەتەوەییدا سەبارەت بەعێراق‬ ‫بەسیاسەتێكی زۆر س���ەركەوتوو لەقەڵەم‬ ‫دەدرێ���ت‪ ،‬س���ەركەوتنی ئەم سیاس���ەتەی‬ ‫بارزانی ل���ەو دیدگا و خوێندن���ەوە تازەیە‬ ‫س���ەرچاوەی گرتووە‪ ،‬كە پەیوەندییەكانی‬ ‫جیهانی سیاس���ەت گ���ۆڕدراوە و بەرگ و‬

‫پێناس���ەیەكی تری بە بەردا ك���راوە‪ ،‬چیتر‬ ‫سیاس���ەت ناتوانێت بەو بەرگە نامۆڕاڵەوە‬ ‫درێژە بكێش���ێ (بەتایبەت���ی دوای زەمەنی‬ ‫س���وریا) لەكاتێك���دا كە ئاس���تی وش���یاری‬ ‫كۆمەڵ���گا بەرزتر بۆتەوە و داخوازییەكانی‬ ‫فراوانتر كردووە‪ ،‬لەبەرامبەریش���دا ش���ەڕ‬ ‫و كوش���تنكاری لەجیهان���دا زیات���ر پەرەی‬ ‫سەندووە‪.‬‬ ‫چیت���ر سیاس���ەتی نێونەتەوەی���ی ی���ان‬ ‫دەستەاڵتگیری لەئاس���تی دەوڵەت ناتوانێ‬ ‫بۆ هەندێك پرس���ی چارەس���ەری كێشەی‬ ‫نەت���ەوەكان بەكێش���ەی فەڵەستینیش���ەوە‬ ‫(ئەگەر س���ەلەفیەتی ئیسالمگەرا لێیگەڕێ)‬ ‫چەند روویان���ە و لێكدژان���ە بڕوانیتە دنیا‪.‬‬ ‫بارزان���ی زۆر ب���اش ل���ەوە تێگەیش���تووە‪،‬‬ ‫ك���ە ئەم���ڕۆ لەگەمەكان���ی سیاس���ەتدا‬ ‫بەتایبەت���ی كێش���ەی ك���ورد وا دەخوازێت‬ ‫بەی���ەك ئاراس���تە لەس���ەرتاپای ناوەن���دە‬ ‫جیهان���ی و واڵت و ژوورە جیاجیاكان���ی‬ ‫گفتوگ���ۆ كردن���دا (بەژوورەك���ەی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش���ەوە) بەیەك رووەوە بەیەك‬ ‫وت���ار و یەك ئامانجەوە ب���ێ دوودڵی كار‬ ‫ب���ۆ مەیس���ەركردنی چارەنووس���ی كورد‬ ‫ب���كات‪ ،‬چیتر دونی���ای تێ���زە میكاڤیلیەكان‬ ‫ب���ۆ هەڵبژاردن���ی گ���ەل و نەتەوەی���ەك‬ ‫لەچارەنووس���ی خ���ۆی كارناك���ەن‪ .‬ئەمڕۆ‬ ‫سیاس���ەت مان���ای دووڕووی و فڕوفێ���ل‬ ‫و تەمومژەك���ەی خ���ۆی لەدەس���ت داوە‪،‬‬ ‫لەبەیانكردنی بەرنامەو ئامانجەكان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪25‬‬


‫سياسەت‬

‫یاداشتهكانی روژانی ئاوارهیی‬ ‫له ئیران‬ ‫‪7‬‬

‫‪7‬‬

‫(‪)22‬‬

‫مردنی هەژار موكریانی‪ ...‬كۆستی لەدەستدانی‬ ‫زانایەكی گەورەی مێژوو و ئەدەبی كوردی‬

‫محەمەد مەال قادر‬ ‫هەموو ساڵێك ئێمە دوو یادی گرنگمان‬ ‫دەك���ردووە‪ ،‬یەكێكی���ان ی���ادی كۆچ���ی‬ ‫دوای���ی بارزانی بوو‪ ،‬زۆر لەب���ارەگای لق‬ ‫و جارێكی���ش ئێرانی���ەكان لەمزگەوتێك���ی‬ ‫ت���اران كردی���ان و ئێم���ەش وەك پارت���ی‬ ‫بەش���داربووین و سەرپەرشتیمان دەكرد‪،‬‬ ‫ئ���ەوان بەش���دار ب���وون وتاری���ان هەبوو‪،‬‬ ‫وابزانم لە ‪ 1980/3/1‬بوو‪ ،‬بەداخەوە ناوی‬ ‫مزگەوتەكەم لەبیر نەماوە‪.‬‬ ‫دووەم ج���ار ه���ەر لەت���اران لەالی���ەن‬ ‫كوردەكان���ی دانیش���تووی ت���اران ب���وو‪،‬‬ ‫خۆیان سەرپەرش���تیان دەك���رد و ئێمەش‬ ‫بەشداربووین‪ ،‬منیش وتارم بەناوی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستان لەم بۆنەیە هەبوو‪،‬‬ ‫ئەوی���ش لە س���اڵی ‪ 1981‬ب���وو‪ ،‬لەوكاتەدا‬ ‫دەنگدانەوەیەكی باشی هەبوو‪.‬‬ ‫س���ااڵنی تری���ش لەب���ارەگای ل���ق ی���ان‬ ‫لەش���وێنێكی ت���ر ی���اد دەكرایە‪ ،‬مامۆس���تا‬ ‫ه���ەژاری هەمیش���ە لەی���اد ش���یعرێكی بەو‬ ‫بۆنەوەیە هەبوو‪ ،‬كە تازە نوسیبووی‪.‬‬ ‫هەروەه����ا ل����ەو س����ااڵنەدا بی����رەوەری‬ ‫ساڵوەگەری یەكێتی قوتابیانی كوردستان‬ ‫و یەكێت����ی الوانی دیموكراتی كوردس����تان‬ ‫دەگێڕا‪ .‬زۆربەی جاران مامۆستا هەژاریش‬ ‫لەو بۆنیەوە بەش����داری دەك����رد‪ ،‬ئەوەبوو‬

‫‪ 26‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫لەیەكێك لەوبیرەوەریان����ە لە ‪1991/2/18‬‬ ‫لە بارەگی لقی‪ 8‬لە عەزیمیە چەند وتارێك‬ ‫پێش����كەش ك����را‪ ،‬منی����ش وتارێك����ی كورتم‬ ‫خوێندەوە‪ ،‬من و مامۆس����تا هەژار لە تەك‬ ‫یەك دانیش����تبووین‪ ،‬بەداخەوە لەناكاوێك‬ ‫بەالداچوو‪ ،‬من گرتم و لێنەگەڕام بكەوێت‪،‬‬ ‫یەكس����ەر م����ن و ی����ەك دوو كەس����ی ت����ر‬ ‫بردم����ان ب����ۆ دەرێ‪ ،‬بۆ ئ����ەوەی رەوانەی‬ ‫تاران����ی بكەی����ن‪ ،‬چونكە تازە لەفەڕەنس����ا‬ ‫گەڕابووی����ەوە و نەش����تەرگەری دڵیان بۆ‬ ‫كردب����وو‪ ،‬دەبوایە بچێتە الی دكتۆری دڵ‪،‬‬ ‫دیارب����وو دەچ����ووە الی كام دكتۆر‪ ،‬بۆیە‬ ‫س����واری س����ەیارەكمان ك����رد و بردم����ان‪،‬‬ ‫وابزان����م "عەبدولجەلیل م����ەال هەمزە" بوو‬ ‫یان یەكێكی تر‪ ،‬لەكاتی س����واری س����ەیارە‬ ‫لەگەڵم����ان بوو‪ ،‬وەزعی هەژار زۆر خراپ‬ ‫ب����وو‪ ،‬گوتی دواج����ارم و بەجێتان دەهێڵم‪،‬‬ ‫جارێك����ی ت����ر كوردس����تان نابینم����ەوە و‬ ‫خواحافیزیت����ان لێدەك����ەم‪ ،‬بەداخ����ەوە ئەم‬ ‫ساتانە دواجاری بینینەوەی هەژار بوو و‬ ‫لەوە بەدوا بە ساغی نەماندیتەوە‪.‬‬ ‫ب���ەم ش���ێوەیە ل���ە ‪ 1991/2/22‬ئ���ەو‬ ‫زان���ا گەورەی ئ���ەدەب و مێ���ژووی كورد‬ ‫ماڵئاوای���ی لەك���ورد و كوردس���تان ك���رد‪،‬‬ ‫ش���ەو ب���وو جەنازەكەیان ب���ۆ ماڵی خۆی‬

‫ل���ە (عەزیمیە) هێنابووەوە‪ ،‬بەراس���تی بەم‬ ‫ش���ەوە تا س���ەعات یەكی ش���ەو خەڵكێكی‬ ‫زۆری گەڕەكەكەمان بەتەواوتی هاتبوونە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬لەكۆاڵن���ی بەردەرگای ئەوان بوو‬ ‫بەگری���ان و لەخ���ۆدان و ش���ین و واوەیال‪،‬‬ ‫ت���ا كاتژمێ���ری یەك���ی ش���ەو جەنازەك���ە‬ ‫ئامادەك���را‪ ،‬چەند س���ەیارەكمان ئامادەبوو‬ ‫و ئەمبوالنسێكیش ئامادەكرا‪ ،‬جەنازەكەی‬ ‫تێدا دانرا و چەند سەیارەیەكیش لەخەڵكی‬ ‫عەزیمی���ە‪ ،‬واتە ئاواەرەكان‪ ،‬لەگەڵ جەنازە‬ ‫چوون‪ .‬منیش ئەو رۆژە زۆر نەساغ بووم‪،‬‬ ‫ت���ا و لەرزم لێ بوو‪ ،‬بەاڵم خۆم پێ نەگیرا‬ ‫و بەش���داری ئ���ەو گردبوونەوەی���ەم كرد‪،‬‬ ‫لەجیات���ی خۆم س���ەربازی ك���وڕم بەگەڵ‬ ‫خەڵكەكەدا‪ ،‬كە ئەویش لەگەڵ جەنازەكەدا‬ ‫بچێ‪.‬‬ ‫لەوێ بەهەزاران كەس لەخەڵكی مەهاباد‬ ‫و دەوروبەری لەرێورەسمی شاردنەوەیدا‬ ‫ئامادەب���وون‪ ،‬هەروەه���ا كاك مەس���عود‬ ‫بارزانی���ش لەرێورەس���مەكە ئامادەب���وو‪،‬‬ ‫ئەمەش دەنگدانەیەوەی باشی هەبوو‪.‬‬ ‫لەپەرتووك���ی س���ەربوردەی نەمران���دا‬ ‫ب���ە درێ���ژی ژیاننامەی مامۆس���تا هەژارم‬ ‫نوسیووە‪ ،‬لەگەڵ ‪ 60‬ناوداری تردا‪ ،‬دروود‬ ‫لەگیانیان بێ‪.‬‬


‫كۆمەاڵیەتی‬

‫خیانەت‪...‬‬ ‫کەوانەکانی ژیان دابخەین‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪27‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫لەمساڵدا كوشتن بەرێژەی ‪ %85‬و خۆكوشتن ‪ %62‬و‬ ‫خۆسوتاندن ‪ 36%‬و سكااڵكردن ‪ %12‬زیادیان كردووە!!‬ ‫ئەمەل میكائیل‪:‬‬ ‫توندوتیژی نێو كەمپەكان بەئاماری خۆمان ئەژمار‬ ‫دەكەین‪ ،‬بۆیە ئاساییە ئەم رێژە لە هەڵكشاندا بێت‬

‫ئامارەكانی توندوتیژی دژ بە ژنان‬ ‫لەمساڵدا روو لەهەڵشكانن‬ ‫بەهرە حەمەرەش‬

‫فەرمییەكان����ی‬ ‫ئام����ارە‬ ‫بەپ����ێ‬ ‫بەڕێوبەرایەتییەكان����ی بەرەنگاربوون����ەوەی‬ ‫توندوتی����ژی دژ بەئافرەت����ن و ب����ەراوردی‬ ‫ئام����اری ‪ 10‬مانگ����ی راب����ردووی ئەمس����اڵ‬ ‫و س����اڵی پ����ار‪ ،‬دەردەكەوێ����ت ك����ە رێ����ژەی‬ ‫توندوتی����ژی دژ ب����ە ئافرەتان لە هەڵكش����ان‬ ‫دایە‪.‬‬ ‫بەپێی بەراوردی نێوان سااڵنی (‪ 2013‬و‬ ‫‪ )2014‬رێژەی توندوتیژییەكان بەشێوەیەكی‬ ‫گشتی (‪ )%13‬كەمی كردبوو‪ ،‬واتا لەدابەزیندا‬ ‫بوو‪ .‬بەاڵم ل����ە (‪ )10‬مانگی یەكەمی (‪)2015‬‬ ‫بە بەراورد بە (‪ )10‬مانگی یەكەمی (‪،)2014‬‬ ‫دەبینین رێژەكە لە بەم شێوەیە لەهەڵكشان‬ ‫دایە‪.‬‬ ‫بەپێ����ی ب����ەراوردی خش����تەی ئامارەكانی‬ ‫ئەم دوو س����اڵە‪ ،‬دەبینین لە ‪2015‬دا رێژەی‬

‫‪ 28‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫كوش����تن ل����ە ‪ 27‬حاڵەت����ەوە ب����ۆ ‪ 50‬حاڵەت‬ ‫زیادی كردووە‪ ،‬واتە نزیكەی بەرێژەی ‪%85‬‬ ‫زیادی كردووە‪.‬‬ ‫هەروەه����ا رێ����ژەی خۆكوش����تن ل����ە ‪37‬‬ ‫حاڵەتەوە زیادیكردووە و بووە بە ‪ 60‬حاڵەت‪،‬‬ ‫ئەمەشیان بە رێژەی ‪ %62‬زیادیكردووە‪.‬‬ ‫هەرچی سوتانە لەمساڵدا حەوت حاڵەتی‬ ‫كەمترە لە هی پار و لە ‪ 177‬حاڵەتەوە بووە‬ ‫ب����ە ‪ 170‬حاڵەت‪ .‬بەاڵم خۆس����وتاندن لە ‪76‬‬ ‫حاڵەت����ەوە بۆتە ‪ 104‬حاڵ����ەت‪ ،‬واتە نزیكەی‬ ‫بەرێژەی ‪ %36‬زیادی كردووە‪.‬‬ ‫هەرچی توندوتیژی سێكس����یە رێژەكەی‬ ‫لە ‪ 116‬حاڵەتەوە دابەزیوە بۆ ‪ 110‬حاڵەت‪،‬‬ ‫بەاڵم س����كااڵی یاس����ایی لە ‪ 5632‬حاڵەتەوە‬ ‫ب����ۆ ‪ 6348‬حاڵەت هەڵكش����اوە‪ ،‬واتە نزیكەی‬ ‫بەڕێژەی ‪ %12‬زیادیكردووە‪.‬‬ ‫"ئەم����ەل میكائی����ل" بەڕێوەب����ەری پ��ل�ان‬ ‫و ئام����اری بەڕێوەبەرایەت����ی گش����تی‬

‫بەرەنگاربوون����ەوەی توندوتی����ژی دژ‬ ‫ب����ە ئافرەت����ان‪ ،‬ئام����اژە ب����ەوە دەكات‪ ،‬ك����ە‬ ‫بۆبەرەنگاربوون����ەوەی توندوتیژیی����ەكان‬ ‫س����ااڵنە دوو ج����ۆر پالنی����ان هەی����ە‪ .‬پالن����ی‬ ‫درێژخایەن و پالنی كورتخایەن‪ .‬دەش����ڵێت‬ ‫"ئێم����ە ش����ەش بەڕێوەبەرایەتیم����ان هەی����ە‪.‬‬ ‫كاتێ����ك راپۆرتەكان دێتە بەش����ی پالندانان‪،‬‬ ‫لەكوێ توندوتیژی زیاتر بێـت‪ ،‬هەوڵدەدەین‬ ‫لەو شوێنە نوس����ینگەی بەرەنگاربوونەوەی‬ ‫توندوتیژی بكەینەوە‪ .‬لەپالنی ساڵی ‪2014‬دا‬ ‫پێش����نیاری كردن����ەوەی ‪ 30‬نوس����ینگەی و‬ ‫بنك����ەی توندوتی����ژی دیكەم����ان ك����رد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پالنەك����ە بەه����ۆی بارودۆخ����ی ئاب����ووری و‬ ‫شەڕەوە جێبەجێ نەكرا"‪.‬‬ ‫س����ەبارەت بەپالنی كورتخایەن‪ ،‬ئاماژەی‬ ‫بەوەك����رد‪ ،‬ك����ە ئ����ەوان ب����ۆ پالن����ی رۆژان����ە‬ ‫هەماهەنگی لەگەڵ رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی‬ ‫مەدەنی دەكەن‪ ،‬دەش����ڵێت "یەك لەو پالنانە‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫تێم مۆبایلمان لەناو كەمپەكان داناوە‪ .‬ئیشی‬ ‫ئ����ەو تیم مۆبایلە ئەوەیە‪ ،‬ئەگەر لەش����وێنێك‬ ‫ئافرەتێ����ك رووب����ەرووی توندوتیژی بۆوە‪،‬‬ ‫ئەگەر نوسینگەشی لێنەبێت‪ ،‬پەیوەندی بەو‬ ‫تیم مۆبایلەوە بكات"‪.‬‬ ‫ئەمەل لەبارەی بەشی ئامار رونیكردەوە‪،‬‬ ‫كە ئاماری كوش����تن‪ ،‬خۆكوش����تن‪ ،‬س����وتان‪،‬‬ ‫خۆسوتاندنی هەر شەش بەڕێوەبەرایەتییەكە‬ ‫دێتەوە بەڕێوەبەرایەتی گشتی‪.‬‬ ‫ئ����ەو كەمپانەی نوس����ینگەی توندوتیژیان‬ ‫لێكراوەتەوە ئەمانەن‪:‬‬ ‫لە پارێزگای هەولێر‪ :‬قوش����تەپە‪ ،‬بەحركە‪،‬‬ ‫باسرمە‪ ،‬كۆیە‪ ،‬دارەشە كران‪ ،‬كەورگۆسك‪،‬‬ ‫تەق تەق‪ ،‬ئازادی‪.‬‬ ‫لە پارێزگای سلێمانی‪ :‬بەكرەجۆ‪ ،‬دوكان‪،‬‬ ‫سەید سادق‪ ،‬ئاشتی‪ ،‬كەمپی عەربەت‪.‬‬ ‫لە پارێزگای دهۆك‪ :‬سنووری نوسینگەی‬ ‫زاخ����ۆ‪ ،‬دوومی����ز ی����ەك و دوو‪ ،‬كەڵ����ەك‪،‬‬ ‫سەرس����ەنگ‪ ،‬دێرەل����وك‪ ،‬ئاك����رێ‪ ،‬س����یمێل‪،‬‬ ‫ئامێدی‪ ،‬شێخان‪ ،‬برایەتی‪ ،‬بەردەرەش‪.‬‬ ‫ناوچ����ەی گەرمی����ان‪ :‬قۆرەت����وو‪ ،‬عەلیاوە‪،‬‬ ‫رزگاری‪.‬‬ ‫لە س����نوری ناوچەی راپەڕین و سۆران‪،‬‬ ‫تیم����ی گ����ەڕۆك ب����ۆ رووبەرووبون����ەوەی‬ ‫توندوتیژی دروست كراون‪.‬‬ ‫س����ەبارەت ب����ە هۆكارەكان����ی زیادبوونی‬ ‫رێ����ژەی توندوتیژی ئەمەل میكائیك پێیوایە‪،‬‬ ‫بارودۆخ����ی ئابووری����ی و ش����ەڕ‪ ،‬هەروەها‬ ‫رێژەی ئ����اوارە و پەنابەر لەهەرێم هۆكاری‬ ‫زیادبوون����ن‪ .‬ب����اس ل����ەوەش دەكات ك����ە‬ ‫"ئێمە س����ەرجەم رووداوەكان����ی توندوتیژی‬ ‫نێوكەمپ����ەكان بەئام����اری خۆم����ان ئەژم����ار‬ ‫دەكەین‪ ،‬بۆیە ئاساییە ئەم رێژە لە هەڵكشاندا‬ ‫بن‪ .‬زیاتر لە ملیۆن و نیوێك ئاوارە و پەنابەر‬ ‫روویان كردۆتە هەرێمی كوردستان‪ .‬سكااڵ‬ ‫و گیروگرفتی ئەوان بە هی خۆمان دەزانین‪،‬‬ ‫چونك����ە بەرێوبەرایەتیەكەم����ان دەزگایەكی‬ ‫فەرمییە و لەپرسی ئافرەت دەكۆڵیتەوە"‪.‬‬ ‫جگەلەمان����ەش ئام����اژە بەچەند هۆكارێك‬ ‫دەكات‪ ،‬كە كاریگەرییەكان لەسەر زیادبوونی‬ ‫رێژەی توندوتیژییەكان هەیە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬نەخۆش����ی دەروونی یان جەستەیی و‬ ‫عەقڵی‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئاڵودەبوون بە مادە هۆشبەرەكان‪.‬‬ ‫‪ .3‬الوازیی توانای كۆمەاڵیەتی و نەبوونی‬ ‫گفتوگۆ بۆ چارەسەری كێشەكان‪.‬‬ ‫‪ .4‬نەتوانین����ی خۆكۆنتڕۆڵك����ردن لەكات����ی‬ ‫توڕەبووندا‪.‬‬

‫ئاماری توندوتیژیەکانی دژی ئافرەتان لە هەرێمی کوردستان‬ ‫کۆی (‪ )10‬مانگی ساڵی (‪)2015‬‬

‫سکااڵ‬

‫سێکسی‬

‫خۆکوشتن سوتان خۆسوتان‬

‫شوێن‬

‫کوشتن‬

‫‪٥٥‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫‪٢٣٦٦‬‬

‫‪٧‬‬

‫هەولێر‬

‫‪١٩‬‬

‫‪٢١‬‬

‫‪١٧‬‬

‫‪١٧٢٧‬‬

‫‪٣٩‬‬

‫دهۆک‬

‫‪١١‬‬

‫‪١٢‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫‪١٠٠٧‬‬

‫‪٣٩‬‬

‫سلێمانی‬

‫‪٩‬‬

‫‪١٧‬‬

‫‪٣٦‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫‪١٦‬‬

‫گەرمیان‬

‫‪٦‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪١٥‬‬

‫‪١١‬‬

‫‪٦٣٧‬‬

‫ڕاپەڕین‬

‫‪٣‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪١٧‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪٤٤٣‬‬

‫‪٤‬‬

‫سۆران‬

‫‪٢‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪١٣‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪١٦٨‬‬

‫‪٥‬‬

‫کۆی گشتی‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫‪١٧٠‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫‪٦٣٤٨‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫کۆی (‪ )10‬مانگی ساڵی (‪)2014‬‬

‫سکااڵ‬

‫سێکسی‬

‫خۆکوشتن سوتان خۆسوتان‬

‫شوێن‬

‫کوشتن‬

‫‪64‬‬

‫‪25‬‬

‫‪٢١٥٦‬‬

‫‪10‬‬

‫هەولێر‬

‫‪١٥‬‬

‫‪13‬‬

‫‪18‬‬

‫‪١٣٥٤‬‬

‫‪25‬‬

‫دهۆک‬

‫‪٣‬‬

‫‪8‬‬

‫‪12‬‬

‫‪٩١٩‬‬

‫‪54‬‬

‫سلێمانی‬

‫‪٢‬‬

‫‪7‬‬

‫‪30‬‬

‫‪11‬‬

‫‪9‬‬

‫گەرمیان‬

‫‪١‬‬

‫‪3‬‬

‫‪19‬‬

‫‪7‬‬

‫‪٧٥٨‬‬

‫ڕاپەڕین‬

‫‪٣‬‬

‫‪4‬‬

‫‪25‬‬

‫‪13‬‬

‫‪٢٩٦‬‬

‫‪١٧‬‬

‫سۆران‬

‫‪٣‬‬

‫‪2‬‬

‫‪27‬‬

‫‪2‬‬

‫‪١٤٩‬‬

‫‪١‬‬

‫کۆی گشتی‬

‫‪٢٧‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫‪١٧٧‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫‪٥٦٣٢‬‬

‫‪١١٦‬‬

‫جیاوازی (‪ )10‬مانگی ساڵی (‪)2014-2015‬‬

‫سکااڵ‬

‫سێکسی‬

‫خۆکوشتن سوتان خۆسوتان‬

‫کۆی (‪ )10‬مانگی‬

‫کوشتن‬

‫‪١٧٠‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫‪٦٣٤٨‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫‪2015‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫‪٥٦٣٢‬‬

‫‪١١٦‬‬

‫‪2014‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫‪١٧٧‬‬

‫‪28+‬‬

‫‪716+‬‬

‫‪6-‬‬

‫جیاوازی ساڵەكان‬

‫‪23+‬‬

‫‪23+‬‬

‫‪7-‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪29‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫خیانەت‪...‬‬ ‫کەوانەکانی ژیان دابخەین‬ ‫ئەو نیشانانە چین كە لە كەسی خیانەتكاردا دەردەكەون؟‬ ‫جیاوازی كاردانەوەی پیاوێكی پاك لە پیاوێكی خیانەتكار چیە‪،‬‬ ‫كاتێك تۆمەتی خیانەتكردنیان دەدرێتە پاڵ؟‬ ‫بەشی كۆمەاڵیەتی‬

‫بە دیار فیلمێکی کۆميدییەوە دانیشتبووم‪،‬‬ ‫"جۆرج کلۆنی" رۆڵ���ی یەکەمی فیلمەکەی‬ ‫دەگێ���ڕا‪ ،‬ئەم���ەش زۆرتر هان���ی دەدام تا‬ ‫کۆتای���ی بەدیاری���ەوە دانیش���م‪ .‬فیلمەک���ە‬ ‫بەسەرهاتی پەیوەندییەکی خۆشەویستی‬ ‫دوو کەس بوو‪ ،‬سەرئەنجام بەبێ وەفایی‬ ‫یەکیان کۆتایی پێهات‪.‬‬ ‫خیان���ەت ب���ە نهێن���ی کاری مانا پەیدا‬ ‫دەکات‬ ‫ت���ۆ کەوان���ەی ژیان���ی م���ن ب���ووی و‬ ‫راستیەکەشی هەر ئەوە بوو‪ ،‬کە من هاتمە‬ ‫ناو پەیوەندییەکی تازەوە‪ .‬کەوانەی ژیان‬ ‫دەس���تەواژەیەک ب���وو‪ ،‬کە ل���ە فیلمەکەدا‪،‬‬ ‫ژنەک���ە لەجیاتی خیانەت ب���ەکاری دەبرد‪.‬‬ ‫بەاڵم لەراس���تیدا نەیتوانی مەڵهەمێک بێت‬ ‫بۆ دەرد و ئازاری پیاوەکە‪ .‬هەموو عەشق‬ ‫و بی���رەوەری و متمانەیەک کە ئەم پیاوە‬ ‫دابووی���ە خۆشەوس���یتەکەی‪ ،‬لەکەمترین‬ ‫کات���دا بەس���ەریەكدا رووخا‪ ،‬هیچ ش���تێک‬ ‫نەیدەتوانی ئارامی بکاتەوە‪.‬‬ ‫گەلێ���ک پێناس���ەی جیاواز ب���ۆ خیانەت‬ ‫هەی���ە و مرۆڤ���ەکان ب���ە پێ���ی دەرک و‬ ‫تێگەیش���تنیان الی خۆیان���ەوە لێک���ی‬

‫‪ 30‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫دەدەن���ەوە‪ .‬گەلێ���ک پرس���یارمان ب���ۆ‬ ‫دروس���ت بووە‪ ،‬بەاڵم تائیس���تا هیچ‬ ‫وەاڵمێکی لۆژیکی و ئارامبەخشمان‬ ‫ب���ۆ نەبینیوەتەوە‪ .‬ئەمە هەمان ئەو‬ ‫ئەزموون���ە تاڵەی���ە‪ ،‬ک���ە لەوانەیە‬ ‫رۆژێ���ک ل���ەرۆژان چێش���تبێتمان‪،‬‬ ‫یان دەوروبەرەکانمان دووچاری‬ ‫بووب���ن‪ .‬ب���ە راس���تی پێناس���ەی‬ ‫راس���تەقینەی خیانەت چییە؟ ئایا‬ ‫خیانەت لەروانگەی ژن و پیاوەوە‬ ‫یەکسانە؟ ئایا دەکرێ متمانە بەو‬ ‫کەس���ە بکرێت���ەوە‪ ،‬ک���ە ل���ەرووی‬ ‫عاتفییەوە زەبری لەبەرامبەرەکەی‬ ‫داوە؟ ئای���ا پەیوەندیی���ەک کە تامی‬ ‫تاڵ���ی خەیانەت���ی تێوەگالبێ‪ ،‬وەک‬ ‫خۆی لێ دێتەوە؟‬ ‫بە ب���ێ دڵنیاب���وون وبەڵگەی‬ ‫پێویس���ت تۆم���ەت مەخەن���ە پاڵ‬ ‫شەریکی ژیانتان‬ ‫خ���راپ‬ ‫وات���ا‬ ‫خیان���ەت‬ ‫كەڵكوەرگرت���ن لەمتمانەی کەس‪،‬‬ ‫واڵت‪ ،‬گ���رووپ ی���ان رێکخراوێک‪.‬‬ ‫کاتێ���ک متمانەمان پێ دەکرێ و بە‬ ‫پێچەوانەیەوە هەڵسوکەوت دەکەین‬ ‫و دەبینە هۆی ئازاردان و زیانگەیاندن‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫بە بەرابەرەکەمان‪ ،‬پێی دەوتری خیانەت‪.‬‬ ‫ئەم خیانەتە دەتوانێ ماددی یان مەعنەوی‬ ‫بیت‪ .‬خیانەت لەوش���ەدا بەمانای دژایەتیە‬ ‫لەگ���ەڵ پەیمانێ���ک بەش���ێوەی ش���اراوە‪،‬‬ ‫واتە تاکێک بەش���اراوە پەیمان دەشکێنێ‪.‬‬ ‫هەرچەن���دە خیان���ەت تەنه���ا لەژیان���ی‬ ‫هاوبەشدا روو نادات و دەکرێ زۆر بوار‬ ‫لەخۆبگرێت‪.‬‬ ‫روانینی ژن و پیاو بۆ خیانەت یەکسان‬ ‫نییە‪ .‬گفتوگۆیەکی سادە رەنگە بۆ الیەنێک‬ ‫بابەتێکی دۆس���تانە بێ‪ ،‬بەاڵم بۆ الیەکەی‬ ‫دیکە مانای خیانەت بدات‪ .‬بەاڵم هەردووال‬ ‫خیان���ەت ب���ەوە دەزان���ن‪،‬‬ ‫کەس���ێک‬ ‫ک���ە‬ ‫پەیوەندیەک���ی‬

‫شاراوە لەگەڵ کەسێکی دیکە دابمەزرێنێ‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم لێ���رەدا پی���اوان زۆرتر ئ���ەو مافە‬ ‫ب���ە خۆی���ان رەوا دەبینی���ن‪ ،‬ک���ە زۆر‬ ‫باب���ەت بەخیان���ەت نەزانن‪ ،‬ب���ۆ وێنە قاوە‬ ‫خواردنەوی���ەک لەگ���ەڵ ژنێک���ی ه���اوکار‬ ‫یان چوون بۆ س���ینەما لەگەڵیدا‪ ،‬هەر لەم‬ ‫رووەوە ئەگ���ەر ل���ە گەڵ ژنێ���ک بەنهێنی‬ ‫چ���ات بكەن‪ ،‬رەنگە ئەم رەفتارە الی ژنان‬ ‫خیان���ەت بێتە ئەژمار‪ ،‬ب���ەاڵم الی پیاوەکە‬ ‫رەفتارێکی ئاساییە‪ .‬لێكدانەوەی پیاوەکان‬ ‫ئەوەی���ە‪ ،‬ک���ە ه���ەرکات لەگ���ەڵ ژنێ���ک‬ ‫کەوتینە پەیوەندییەکی خۆشەویستی یان‬ ‫سێکس���ی‪ ،‬ئەوکات دەکرێ ناوی خیانەتی‬ ‫لەس���ەر دابن���رێ‪ .‬ئ���ەم ش���ێوە رەفت���ار و‬ ‫هەڵس���وکەوتانە تاکەکەس���ین‪ .‬جاری وایە‬

‫ئایا پەیوەندییەك كە‬ ‫خیانەتی تێدا كراوە‪،‬‬ ‫دەكرێت دەسبەرداری‬ ‫بین‪ ،‬یان دەتوانرێت‬ ‫بنیات بنرێتەوە؟‬

‫وەك نەخۆش���ی بەس���ەر مرۆڤ���دا زاڵ‬ ‫دەب���ێ و ژن و پیاوی بۆ نییە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫قسەکردن لەگەڵ یەکێك لەکەسوکارەکان‪،‬‬ ‫ب���ۆ نموونە کچەخ���اڵ و کوڕەخاڵ‪ ،‬رەنگە‬ ‫ب���ۆ الیەنێکیان مانای خیان���ەت بدات‪ ،‬ئەم‬ ‫رەفتارەش جۆرێکە لەنەخۆش���ی و دەبێ‬ ‫کەسەکە چارەسەری بۆ بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر بمانەوێ لەرووی زانس���تییەوە‬ ‫خیان���ەت لێ���ک بدەین���ەوە‪ ،‬لەروانگەی ژن‬ ‫و پی���اوەوە هی���چ جیاوازییەک���ی نیی���ە‪ ،‬چ‬ ‫پی���او بی���کات چ ژن‪ ،‬س���ەندنەوەی متمانە‬ ‫لەبەرامب���ەر‪ ،‬ش���کاندنی بەڵێ���ن و وەف���ا‪،‬‬ ‫پەیوەندی لەجۆری سۆزداری و سێکسی‬ ‫مانای خیانەت دەدات‪.‬‬ ‫پش���کی ه���ەر تاکێ���ک لەپەیوەن���دی‬ ‫س���ۆزداریی لەگەڵ هاوبەش���ی ژیانەکەی‬ ‫س���ەدا س���ەدە‪ ،‬ئ���ەوەی بوت���رێ نی���وەی‬ ‫ه���ی من���ە و ت���ۆش لەنیوەک���ەی دیک���ە‬ ‫بەرپرس���یاری‪ ،‬هەاڵت���ن و خۆدزینەوەی���ە‬ ‫لەبەرپرس���ایەتیی‪ .‬ج���اری وای���ە خیانەت‬ ‫لەپەیوەندی‪ ،‬خۆش���ترین رووداوی ژیان‪،‬‬ ‫یان ناخۆش���ترینە‪ ،‬کۆمەڵێک دەرهاویشتە‬ ‫و کاردان���ەوەی ب���ەدوادادێ و كێش���ەی‬ ‫لێدەكەوێت���ەوە‪ ،‬بەاڵم یەک الیەنی باش���ی‬ ‫هەی���ە‪ ،‬مرۆڤ ل���ە کەموک���وڕی و عەیبی‬ ‫مەس���ەلەکە تێ���دەگات و بەئاگادێت���ەوە‪،‬‬ ‫دەڕوانێت���ە‬ ‫ک���راوەوە‬ ‫بەچاوێک���ی‬ ‫پەیوەندیەکانی و بەئاس���انی بەس���ەریاندا‬ ‫تێناپەرێ‪ .‬هەموو پەیوەندییەک پێویس���تی‬ ‫بەچاودێرییە‪ ،‬ئەم چاودێرییە ئەگەر نەبێ‬ ‫بێگوم���ان گەلێ���ک رووداودی ناخۆش���ی‬ ‫ب���ەدوادادێ‪ .‬ل���ەم رووەوە کاتێک خیانەت‬ ‫و ش���کاندنی بەڵێ���ن و وەف���ا روودەدات‪،‬‬ ‫الیەنەکان وەک پرس���ێک بەدوای وەاڵمدا‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬هاوکات نیشانەکانیشی هەستی‬ ‫پێدەكرێت‪ .‬یەکەم شت کە هەستی پێدەکرێ‪،‬‬ ‫ساردوس���ڕبوونی پەیوەندیە لەنێوانیاندا‪،‬‬ ‫وات���ە ئ���ەو کەس���ەی خەریک���ە خیان���ەت‬ ‫دەکات‪ ،‬بەش���ێوەی پێویس���ت س���ەرنجی‬ ‫بەرامبەرەکەی نادات‪ .‬لەرووی سۆزداریی‬ ‫و سێکسیەوە کەمتەرخەمە‪ .‬هەموو شتێک‬ ‫پەیوەندیەکان���ەوە‬ ‫لەس���اردبوونەوەی‬ ‫دەست پێدەکات‪ .‬لەس���ەرنج نەدان‪،‬پاشان‬ ‫نكوڵیك���ردن و هەندێ���ک هەڵس���وکەوتی‬ ‫ژێر بە ژێر و ش���اراوە‪ .‬بۆ نموونە دانانی‬ ‫پاس���وۆرد لەس���ەر مۆبایل و کۆمپیوتەر‪،‬‬ ‫ی���ان پەیوەس���تبوونی لەرادەب���ەدەر ب���ە‬ ‫مۆبایل‪ ،‬کە ئامادە نییە بەهیچ ش���ێوەیەک‬ ‫لەخ���ۆی دووری بخات���ەوە‪ ،‬تەنان���ەت ل���ە‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪31‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫ئاودەس���ت و حەمامیش���دا‪ .‬رەفتاری لەم‬ ‫ش���ێوە دەریدەخات‪ ،‬کە کەسەکە بەتەمایە‬ ‫شتێك لەهاوسەرەکەی بشارێتەوە‪.‬‬ ‫گەڕان بە دوای خیانەتدا‬ ‫یەک���ەم هەن���گاو دەب���ێ دڵنی���ا بی���ن‬ ‫لەخیانەت‪ ،‬واتە ب���ە راڕایی و گومانکردن‬ ‫ناکرێ کەسێک بەخیانەت تاوانبار بکەین‪،‬‬ ‫تا ئەوکاتەی لێی دڵنیا نەبینەوە‪ .‬ئەگەریش‬ ‫لیێ���ی دڵنی���ا بووی���ن‪ ،‬ناکرێ دەس���تبەجێ‬ ‫بیگێڕین���ەوە‪ ،‬دەب���ێ بەبەڵگەی ت���ەواوەوە‬ ‫بابەتەكە بێنین���ە بەرباس‪ ،‬تا بەرامبەرەکە‬ ‫نەتوان���ێ نکۆڵی و حاش���ای لێبکات‪ .‬دەبێ‬ ‫بەجۆرێ���ک هەڵس���وکەوت بکەی���ن‪ ،‬ک���ە‬ ‫بەرامبەرەک���ە هەس���تی پێن���ەکات‪ ،‬کاتێک‬ ‫ک���ە دڵنیابووی���ن‪ ،‬دەبێ بەش���ێوەی جدی‬ ‫مەوزوعەک���ە بێنین���ە بەرب���اس‪ .‬بێگومان‬ ‫لەوەه���ا حاڵەتێکدا کەس���ێک ک���ە خیانەتی‬ ‫ک���ردووە ناچێت���ە ژێرب���ار‪ ،‬چارەس���ەر‬ ‫چییە؟ بەرامبەرەکە لەس���ەرەتاوە دەست‬ ‫دەکات بەهاتوه���اوار و توڕەبوون‪ .‬چۆن‬ ‫تێبگەی���ن ئەو کەس���ەی خیانەتی کردووە‬ ‫هاتوهاوارەكەی راس���ت نیە؟ کەسێک کە‬ ‫خیانەتی کردبێ س���ەرەتا دەس���ت دەکات‬

‫‪ 32‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫بەهاتوه���اوار‪ ،‬دوات���ر بەرەب���ەرە ئ���ارام‬ ‫دەبێت���ەوە‪ ،‬دەچ���ێ لەگ���ەڵ دۆس���تەکانی‬ ‫ن���ان دەخ���وات و قس���ە و باس���ی هەیە و‬ ‫بەجۆرێ���ک هەڵس���وکەوت دەکات‪ ،‬گوای���ە‬ ‫هیچ ش���تێک رووی نەداوە‪ .‬بەاڵم کەسێک‬ ‫کە خیانەت���ی نەکردبێ و تۆمەتی خرابێتە‬ ‫پاڵ‪ ،‬بەردەوام ناڕەحەتە‪ ،‬تووڕەبوونەكەی‬ ‫کەمنابێت���ەوە‪ ،‬ب���ۆ ماوەیەکی زۆر دەکرێ‬ ‫هەس���ت بەناڕەحەت���ی و پەرێش���انبوونی‬ ‫بکرێ‪.‬‬ ‫ئایا پەیوەندییەک كە خیانەتی لێكراوە‬ ‫دەکرێ وازی لێ بهێنرێ؟‬ ‫ئەم���ە پرس���یارێکی بنەڕەتیی���ە‪ ،‬چونکە‬ ‫ش���یرازەی ژیانی هاوبەشی زۆرکەس بە‬ ‫نەزانینی وەاڵمی ئەم پرس���یارە لەبەریەک‬ ‫هەڵدەوەش���ێتەوە‪ .‬وەاڵمەک���ە "نەخێ���ر"ە‪.‬‬ ‫هەرگی���ز ناب���ێ کۆتایی ب���ە پەیوەندیەکان‬ ‫بهێن���رێ‪ .‬م���رۆڤ بوونەوەرێکە تووش���ی‬ ‫هەڵە و بەالرێداچووندا دەبێ‪ .‬دەبێ بەدوای‬ ‫هۆکارەکانیدا بگەڕێین‪ ،‬هەرچەند خیانەت‬ ‫و بەڵێنش���کێنی هیچ پاس���اوێک هەڵناگرێ‪.‬‬ ‫کۆمەڵێ���ک رس���تەی کڵێش���ەیی ه���ەن‪،‬‬ ‫خیانەت���كار دەیانكاتە پاس���او‪ ،‬بۆ نموونە‪:‬‬

‫گرنگی پێنەدەدام‪ ،‬وەاڵمدەری پێداویستی‬ ‫سێکس���ی م���ن نەب���وو‪ ،‬خۆشەویس���تی و‬ ‫سۆزی نەبوو‪ ،‬رێزی لێ نەدەگرتم‪...‬وهتد‪.‬‬ ‫باش���تر وایە لەجیاتی مانەوە لەپەیوەندی‬ ‫پێش���ووتر و خەیانەتک���ردن‪ ،‬کۆتای���ی‬ ‫ب���ەو ژیان���ە هاوبەش���ە بهێن���رێ‪ .‬ئەگ���ەر‬ ‫رەزامەندیتان لەس���ەر پەیوەندییەک نییە‪،‬‬ ‫کۆتای���ی پێ بێنن و دوات���ر پەیوەندییەکی‬ ‫تازە هەڵبژێرن‪.‬‬ ‫ئای���ا پەیوەندیی���ەک ك���ە خیانەت���ی‬ ‫تێداكراوە بنیات دەنرێتەوە؟‬ ‫یەک���ەم هەن���گاو‪ ،‬قەرەبووکردن���ەوەی‬ ‫ئ���ەو زیانەی���ە کە کەس���ی خیانەت���کار بە‬ ‫بەرامبەرەک���ەی گەیان���دووە‪ ،‬تا ئەوکاتەی‬ ‫زیانەکە قەرەبوو نەکرێتەوە‪ ،‬ناکرێ باس‬ ‫ل���ە ئاس���اییبوونەوەی پەیوەن���دی بکرێ‪.‬‬ ‫خەمۆک���ی و متمانەنەک���ردن بەخەڵک���ی‬ ‫دەوروب���ەر بەش���ێکن ل���ەو زیانانەی بەر‬ ‫کەس���ەکە دەکەوێ‪ ،‬ئەم���ەش دەبێتە هۆی‬ ‫نەخۆش���ی دەروون���ی‪ ،‬جی���ا لەخەمۆک���ی‬ ‫کەس���ەکە‪ ،‬متمان���ەی خۆش���ی لەدەس���ت‬ ‫دەدات و تووشی نەخۆشی شک و گومان‬ ‫دەبێ‪ ،‬جیاوازی نیە ئەم نەخۆشیە توشی‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫کەلتووری ناتوندوتیژیی‬

‫چۆن كار لەسەر توندوتیژییەكان بكەین؟‬

‫ئەمەل میكائیل*‬

‫هەنگاوەكانی گەڕان‬ ‫بەدوای نیشانەكانی‬ ‫خیانەتكردن لە‬ ‫بەرامبەردا چین؟‬ ‫ژن بێ یان پیاو‪ .‬دەبێ کەس���ی خیانەتكار‬ ‫ئەو پ���ەڕی هەوڵی خ���ۆی بخاتەگ���ەڕ‪ ،‬تا‬ ‫قەرەبووی بەرامبەرەکەی بکاتەوە و پێش‬ ‫هەموو شتێک متمانەی بەدەست بینێتەوە‪.‬‬ ‫داوای لێب���وردن و بەکارهێنان���ی چەن���د‬ ‫رس���تەیەكی ئاسایی چارەسەر نین‪ .‬لەپاڵ‬ ‫ئەمان���ەدا دەبێ هاوڕێیەتی و راس���تگۆیی‬ ‫بەکاربهێنرێ‪ ،‬واتە هەموو ش���تێک روون‬ ‫و ش���ەفاف بێ‪ .‬دەبێ سەرنجی ئەم خاڵە‬ ‫بدەی���ن‪ ،‬کاتێ���ک کە متمانە نەما کەس���ەکە‬ ‫ناچارە بۆ ماوەیەک شەفافییەت و روونی‬ ‫ب���ەکار و هەڵس���وکەوتەکانیەوە دیار بێ‪،‬‬ ‫لەهەم���ووی گرنگت���ر ئ���ەم ش���ەفافییەتە‬ ‫پێویستی بەکات و تێپەڕین هەیە‪.‬‬

‫ب���ۆ چارەس���ەركردنی توندوتی���ژی‬ ‫پێویس���تمان بەكات���ە‪ ،‬بەاڵم ناش���كرێ هەر‬ ‫لەچاوەڕوان���ی گۆدۆدا بین‪ .‬دەبێت بابەتیانە‬ ‫بپرژێینە س���ەر چارەس���ەركردنەكان‪ .‬لەپاڵ‬ ‫ئەو رەهەندان���ە هۆكارگەلێك هەن‪ ،‬كە زۆر‬ ‫بەداخەوە ئیش���مان لەس���ەر نەك���ردوون و‬ ‫بەهەندمان وەرنەگرتوون‪.‬‬ ‫پ�ل�ان ب���ۆ فەراهەمك���ردن نەب���ووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رێژەی توندوتیژی بەتایبەت خۆكوش���تن و‬ ‫خۆسوتاندن‪ .‬بەپێی ئەو رێژانەی لەئاماری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتییەكەمان دەستنیش���انكراون‬ ‫و مانگان���ە لەماڵپ���ەڕی بەڕێوەبەرایەت���ی‬ ‫باڵودەكرێن���ەوە‪ ،‬كێرڤ���ی هاوكێش���ەكان‬ ‫لەهەڵبەزین و دابەزین دایە‪.‬‬ ‫زۆرجاری���ش ئامارەكان لەهەڵكش���اندان‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر پەنا ببرێتە بەر برەودان بەبواری‬ ‫هەستەوەریی‪ ،‬ئەوە كێرڤی توندوتیژییەكان‬ ‫رووی لەكەمبوون دەكات‪.‬‬ ‫ئیش����كردن لەس����ەر هەس����تەوەرییەكان‬ ‫چۆن����ە؟ بۆچی مرۆڤی تون����دڕەو و میانڕەو‬ ‫ه����اوكات دروس����تبوون؟ بۆچ����ی فك����ری‬ ‫توندوتی����ژی بوونی هەیە؟ چ����ۆن دەتوانین‬ ‫توندڕەوی لەناوبەرین؟‬ ‫ئ����ەوەی خ����ۆی دەك����وژێ ی����ان بی����ری‬ ‫خۆكوش����تن ی����ان خۆس����وتاندنی ال چەكەرە‬ ‫ب����ووە‪ ،‬لەم����اوەی یەك رۆژدا نەگەیش����تۆتە‬ ‫ئەو باوەڕە‪ ،‬بەڵكو بیرۆكەیەكی درێژخایەنە‬ ‫و لەهەس����تەوەری ش����اراوەیدا نەش����ونمای‬ ‫ك����ردووە‪ .‬ب����ەاڵم ب����ۆ بەئەنجامگەیاندن����ی‬

‫چاوەڕوانی خاڵی سفرە‪.‬‬ ‫ئەم����ڕۆ س����ەرتاپای جیه����ان پابەن����دی‬ ‫فەلس����ەفەی ن����ا ب����ۆ توندوتیژین‪ .‬بە زانس����تی‬ ‫پەرەپێدانی وزە و توانا مرۆییەكان دەتوانرێت‬ ‫ئاڕاس����تەی توندڕەوانە لەرەفت����اری تاكەكاندا‬ ‫بۆ میانڕەوانە بگۆڕدرێت‪ .‬بۆس����ەلماندنی ئەم‬ ‫راس����تییە لەحاڵەتەكان����ی خۆكوش����تن‪ ،‬بۆمان‬ ‫دەردەكەوێ����ت كاتێ����ك دوو ت����اك گی����رۆدەی‬ ‫كێش����ەیەك دەب����ن‪ ،‬تاكێكیان خ����ۆی دەكوژێت‬ ‫و تاكێكی����ان رووب����ەرووی كێش����ە دەبێتەوەو‬ ‫هەوڵی چارەسەركردنی دەدات‪.‬‬ ‫لێ����رەدا جیاوازی ت����اك دەردەكەوێت‪ .‬ئەمە‬ ‫هێمایەكە بۆ س����ەلماندنی ئەو راس����تییە‪ .‬بۆیە‬ ‫بەهەندوەرگرتن����ی چارەس����ەری پرس����ەكە‪،‬‬ ‫لەئەولەویاتی كارەكانمانە‪.‬‬ ‫هەن����گاوی یەك����ەم‪ ،‬كردن����ەوەی زانك����ۆی‬ ‫ئەكادیم����ی تایبەتمەن����دە‪ .‬پرس����ی توندوتیژی‬ ‫بەهۆی بوونی ناوەندێكی ئەكادیمی تایبەتمەند‪،‬‬ ‫دەكرێ لەرێگەی راهێنانەوە ئامانج بپێكێ‪.‬‬ ‫دروس���تكردنی تۆڕێ���ك ی���ان بۆردێك بۆ‬ ‫هوشیاربوونەوە‪ ،‬دوای راهێنان لەزانكۆكانی‬ ‫ناتوندوتی���ژی دەرەوەی هەرێ���م‪ ،‬راهێن���ان‬ ‫بەس���تافێك بكرێ���ت‪ .‬ب���ۆ ئ���ەو وەزارەتانەی‬ ‫پەیوەندی���دارن ب���ە چارەس���ەركردنی‬ ‫توندوتیژیی���ەوە‪ .‬دوای گەڕان���ەوەی ئ���ەم‬ ‫س���تافە‪ ،‬راهێن���ان بەس���تافێكی ت���ر بك���ەن و‬ ‫ئی���ش و فەلس���ەفەی ناتوندوتی���ژی لەرێگەی‬ ‫هەماهەنگ���ی وەزارەتەكان���ی‪ ،‬پ���ەروەردە‪،‬‬ ‫ئەوقاف‪ ،‬كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬تەندروستی‪،‬‬ ‫داد‪ ،‬پەرەپێب���دەن‪ ،‬بەمەرجێك ئەو كادیرانەی‬ ‫راهێن���راون‪ ،‬باوەڕی���ان بەئیش���ەكەیان‬ ‫هەبێ���ت‪ ،‬ك���ە بەمج���ۆرە و كاركردن لەس���ەر‬ ‫ناتوندوتی���ژی دەتوان���ن كاریگ���ەر ب���ن‪ ،‬ئەمە‬ ‫تاك���و زانكۆیەك���ی تایبەتمەن���د ب���ەم پرس���ە‬ ‫دادەمەزرێ���ت‪ ،‬چونك���ە رووبەرووبوونەوەی‬ ‫توندوتی���ژی ئەرك���ی وەزارەت���ی ناوخۆی���ە‪،‬‬ ‫بەاڵم هەوڵدان بۆ چارەس���ەری خۆكوشتن و‬ ‫خۆسوتاندنەكان‪ ،‬پێویستی بەكاری بەكۆمەڵ‬ ‫و دەستەجەمعییە‪.‬‬

‫* بەڕێوەبەری پالندانان و ئامار لەبەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان‬

‫ژمار ‌ه ‪303‬‬ ‫‪304‬‬

‫‪2015/12/12‬‬ ‫‪2015/12/19‬‬

‫‪33‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی‪ /‬ئا‪ :‬ساڵحی مام عەلی‬

‫با منداڵەكانتان‬ ‫ئەو خۆراكانە نەخۆن‬

‫چوار كاتژمێر پێش خەوتن‬ ‫نان مەخۆ‬

‫دایكان بەردەوام كێشەیان هەیە لەگەڵ خواردنی منداڵەكانیان‪،‬‬ ‫لەبەرئ���ەوەی وەك پێویس���ت خواردن���ی ماڵ���ەوە ناخ���ۆن‪ .‬زۆر‬ ‫جاریش توشی كەمی ڤیتامەینەكان و كزی و الوازی دەبن‪ ،‬بۆیە‬ ‫دایكان پێویستە لێنەگەرێن مندڵەكانیان هەموو خۆراكێك بخۆن‪،‬‬ ‫یان هەموو خوردنەوەیەك بخۆنەوە‪ ،‬لەوانە‪:‬‬ ‫‪ .1‬خواردنەوە دروس���تكراوەكانی وەك شەربەت و پیپسی و‬ ‫تایگەر‪ ،‬چونكە شەكری زۆری تێدایە لەگەڵ كۆمەڵێك مادەی تر‬ ‫كە بۆ مندااڵن زیانبەخشن‪.‬‬ ‫‪ .2‬چیس و پەتاتە و خواردنە سوركراوەكان‪ ،‬كە زۆر لەمنداالن‬ ‫تەنه���ا ئ���ەوە دەخۆن‪ ،‬لەگەڵ گۆش���تی قوتو‪ ،‬ئ���ەو خواردنانە بۆ‬ ‫مندااڵن باش نین و توشی كەمی ڤیتامینیان دەكات‪.‬‬ ‫‪ .3‬ش���یرنیە دروس���تكراوەكانی وەك پاق�ل�اوە و ش���كوالتە و‬ ‫كێك‪ ،‬پێویس���تە زۆر بەكەمی مندااڵن بیخۆن‪ ،‬ئەگەر بكرێت هەر‬ ‫نەیخۆن‪ ،‬چونكە لەداهاتوودا توشی نەخۆشی شەكرە و قەڵەوی‬ ‫و كۆمەڵێك كێشەی دیكەیان دەكات‪.‬‬

‫لێكۆڵینەوەیەكی زانستی ئەڵمانی ئاشكرای كردووە‪ ،‬كە هەركەسێك‬ ‫بیەوێ���ت خەوێكی ئارام و بێ پچڕانی هەبێت‪ ،‬نابێت ‪ 4‬كاتژمێر پێش‬ ‫خەوتن نان بخوات‪.‬‬ ‫پرۆفیسۆر "یورگن" كە توێژینەوەكەی ئەنجامداوە‪ ،‬روونیدەكاتەوە‪،‬‬ ‫زۆرن ئەو كەس���انەی ش���ەوانە توش���ی خەوزڕان دەب���ن و بەهۆی‬ ‫بیركردنەوە و فشاری ژیان خەویان لێناكەوێ‪ ،‬بۆ چارەسەری ئەو‬ ‫كێشەیەش پێویستە زیاتر لەچوار كاتژمێر پێش خەوتن نان بخۆیت‪،‬‬ ‫هەروەه���ا ‪ 2‬كاتژمێ���ر پێ���ش خەوت���ن س���ەیری تیڤ���ی و كۆمپیوتەر‬ ‫نەكرێت‪ ،‬چونكە تیشكی شینی لێدەردەچێت‪ ،‬كە هۆكارە بۆ بێخەوی‪.‬‬ ‫هەروەها پێش ئەوەی بچیتە ناو جێگە هەوڵبدە كتێب بخوێنیەتەوە و‬ ‫لەشوێنیكی ئارام و كەشێكی لەبار و جێگەیەكی نەرمدا بخەویت‪.‬‬

‫‪ 34‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫پیاوان وەك ئەسپ و ژنانیش وەك‬ ‫چۆلەكە نان دەخۆن!!‬

‫هەنار لە زەهایمەر‬ ‫دەتپارێزێت‬

‫ل���ە توێژینەوەیەك���ی ت���ازەدا ك���ە ل���ە ئیتاڵی���ا ئەنجام���دراوە‪،‬‬ ‫دەركەوت���ووە كاتێ���ك پیاوێ���ك و ژنێك پێكەوە ن���ان دەخۆن‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت كە تازە هاوس���ەر گیریان كردبێت‪ ،‬یان هاوڕێ بن‪ ،‬ئەوا‬ ‫ژنەكە وەك چۆلەكە و پیاوەكەش وەك ئەسپ نان دەخۆن!!‬ ‫لەوتوێژینەوەدا هاتووە پیاوان خۆنەویستانە وەك هێمایەك بۆ‬ ‫بەهێزی پیاو و بۆسەلماندنی توانا و هێز و تەندروستی خۆیان‪،‬‬ ‫زۆرت���ر دەخ���ۆن‪ ،‬بەپێچەوانەش���ەوە ژنان كەمتر ن���ان دەخۆن‪،‬‬ ‫هێن���دەی چۆلەكەی���ەك‪ ،‬تاكو نیش���انی بدەن كە ن���ەرم و نیانن!!‬ ‫توێژەرەوەكان دەش���ڵێن ئ���ەم خووە دەبێتە ه���ۆی قەڵەوبوونی‬ ‫پی���اوان‪ ،‬بۆیە پێویس���تە پیاوان ئ���اگاداری خواردنیان بن‪ ،‬كاتێك‬ ‫لەگەڵ برادەرەكەیان نان دەخۆن‪.‬‬

‫بەپێی توێژینەوەیەكی زانستی ئەمریكی‪ ،‬خواردنی هەنار مرۆڤ‬ ‫لە توشبوون بەنەخۆشی زەهایمەر (لەبیرچوونەوە) دەپارێزێت‪.‬‬ ‫توێ���ژەران دەڵێن هەن���ار كۆمەڵێك مادەی تێدای���ە‪ ،‬كە پێكدێت لە‬ ‫‪ 21‬مادەی كیمیاوی‪ ،‬لەناو ئەوانەش���دا مادەی (پۆلیفینۆل) هەیە‪ ،‬كە‬ ‫ناسراوە بەوەی دژی نەخۆشی و دژی هەوكردن و بەتایبەتی دژی‬ ‫نەخۆشی زەهایمەر كاردەكات‪.‬‬ ‫زەهایمەر نەخۆش���ی لەبیرچونەوەیە توش���ی ئەو كەسانە دەبێت‬ ‫كە زۆر بەس���اڵدا دەچ���ن و پیردەبن‪ ،‬بەجۆرێك كەس���ە نزیكەكانی‬ ‫خۆیان ناناسنەوە‪ ،‬هەروەها هیچ بیرەوەریەكیان لەبیر نامێنێت‪.‬‬

‫تەنیایی بەرەو مردنت دەبات‬ ‫لەدوای���ن توێژین���ەوە كە لە ئەمری���كا ئەنجامدراوە‪ ،‬تێی���دا دەركەوتوە‬ ‫تەنیایی كاریگەری راس���تەوخۆی هەیە لەسەر بەرگری لەشی مرۆڤ‬ ‫و الوازی دەكات و ئەگ���ەری توش���بوونی بەهەوك���ردن و نەخۆش���یە‬ ‫جۆراوجۆرەكان بەرێژەی ‪ %14‬زیاد دەكات‪.‬‬ ‫توێ���ژەران دەڵێن تەنیایی كاردەكاتە س���ەر بوهێڵی بەرگری لەش‪ ،‬كە‬

‫بەرپرس���ە لەنەهێش���تنی هەوكردن و دژی بەكتریا و ڤایرۆسەكانە و‬ ‫بەرگری لەش الواز دەكات‪ ،‬بەتایبەتی كاردەكاتە س���ەر بەس���ااڵچوان‬ ‫و لەم���اوەی ی���ەك س���اڵدا كاریگ���ەری دەردەكەوێ���ت‪ .‬بۆیە پێویس���تە‬ ‫بەسااڵچوان لەتەنیاییدا بەجێ نەهێڵن و هەمیشە لەكەشێكی تێكەاڵوی‬ ‫كۆمەاڵیەتیان بۆ دروست بكەن‪ ،‬تاكو تەندروستیەكی باشیان هەبێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪35‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی‬

‫هۆشیاریی تەندروستیی‬

‫هەفتانە د‪.‬ع لەپزێڕین دەینوسێت‬

‫پەروەردەی تەندروستی منداڵ و‬ ‫كۆمەڵگای تەندروست‬ ‫ئ���ەو ت���ەوەرە‬ ‫ئەگ���ەر بڵێم‬ ‫گرنگت���رە‪ ،‬هەڵ���ە‬ ‫لەهەموو بابەتێك‬ ‫نیم و زێدەڕۆییم نەكردووە‪ .‬خێزان پێكدێت لەژن‬ ‫و پیاو‪ ،‬پێویس���تە ئەو دوانە كاتی هاوسەرگیری‬ ‫دەكەن‪ ،‬بگەن���ە رادەییەكی تەواو ك���ە لەتوانایان‬ ‫دای���ە ئادەمیزادێكی دیكەیان پێ بەخاوەن بكرێ‪،‬‬ ‫ئینج���ا بڕیاری منداڵ پەیداك���ردن بدەن‪ .‬كۆرپەلە‬ ‫بۆ رابواردنی دایك باوك و نەنك و باپیری نیە‪،‬‬ ‫بەڵكو جگەل���ەوە مافی كۆرپەل���ە ئەوەیە دایك و‬ ‫ب���اوك بەخێوی بكات و پەروەردەی بكات‪ ،‬ئەمە‬ ‫تا تەمەنی ‪ 5‬س���اڵی بەهەم���وو بوارەكانیە‪ ،‬ئینجا‬ ‫بەرپرسیاریەتی حكومەتەكەیەتی هاوكاری بكات‬ ‫بۆ خوێن���دن و رۆش���نبیریی و تەندروس���تی‪ ،‬تا‬ ‫دەگاتە ‪ 17‬س���اڵ‪ .‬ئەو كاتە كوڕ یان كچ دەتوانن‬ ‫یارمەت���ی خۆی���ان ب���دەن‪ ،‬ی���ان خوێن���دن تەواو‬ ‫دەكەن‪ ،‬ی���ان كارێك هەڵدەبژێرن و بژێوی ژیان‬ ‫پەیدا دەكەن‪.‬‬ ‫بێگوم���ان لەهەم���وو دونی���ا و ئاینەكانی���ش‬ ‫رێنمایی���ان داناوە كۆرپ���ە هی دایكیەت���ی‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی دێتە دونیاوە‪ ،‬پێویستی بەدایكی خۆیەتی‬ ‫ب���ۆ خ���ورادن و گەرمكردن���ەوە و پاككردن���ەوە‬ ‫و س���ۆزپێدان‪ ،‬تاك���و س���ەرپێ دەك���ەوێ‪ .‬خوای‬ ‫گەورەت دەفەرموێ "واالمهات يرضعن اوالدهن حولني‬ ‫كامل�ين" وات���ا منداڵ تاك���و دەگاتە ‪ 2‬س���اڵی هی‬ ‫باوەش���ی دایكیەتی‪ ،‬چ رەوای���ە منداڵ لەو تەمەنە‬ ‫بدرێت���ە ژنێكی تر ب���ۆ بەخێوكردن و دایكیش���ی‬ ‫لەژیان مابێ؟! جیاكردنەوەیان تاوانێكی گەورەیە‬ ‫و رۆژانە ئەو تاوانە دەبینین و دەبیستین‪ .‬ئەگەر‬ ‫من���داڵ ت���ا تەمەنی ‪ 5‬س���اڵی بە ئارام���ی خزمەت‬ ‫نەكراب���ێ‪ ،‬هیچ بە تەم���ا نەبین لەخوێندنگا بەخێو‬ ‫و پەروەردە بكرێ‪ .‬ش���اعری گ���ەورەی عەرەب‬ ‫"حافز ئبیبراهیم" دەڵێت‪:‬‬ ‫اعددت شعبا ً طيب االعراق‬ ‫األم مدرسة اذا اعددتها‬ ‫َ‬

‫منداڵ كاتێك ئامادە دەكرێ بچێ بۆ خوێندنگە‪،‬‬ ‫پێویس���تە ئامادەییەكی باشی بۆ كرابێ‪ ،‬لەرووی‬ ‫رەوشت و پاكوخاوێنی‪ ،‬لەگەڵ مندااڵنی شەڕانگێز‬ ‫نەب���ێ‪ ،‬بزانی خ���ۆی پ���اك بكاتەوە‪ ،‬ن���ەك لەناو‬

‫‪ 36‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫ژووری خوێندن���گا میز بەخۆیدا بكات و مندااڵن‬ ‫گاڵت���ەی پێبكەن‪ .‬ی���ان لەخوێن���دن هەڵگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫مامۆس���تاكانمان ك���وڕ ی���ان ك���چ ئەركی���ان زۆر‬ ‫قورس���ە‪ ،‬ئەگەر پۆلەكە لە ‪ 30‬قوتابی تێپەڕ ببێ‪،‬‬ ‫كێشەی بۆ پەیدا دەبێت‪.‬‬ ‫ج���اران لەعێ���ڕاق ‪ 2‬دەوام هەبوو‪ ،‬س���بەینان‬ ‫لەكاتژمێ���ر ‪ 8‬ب���ۆ ‪ ،12‬ی���ان ل���ە ‪ 1‬ب���ۆ ‪ ،4‬واتا ‪6‬‬ ‫وانەیان لە رۆژێكدا گوتۆتەوە‪.‬‬ ‫من���داڵ ئەگەر بەش���ەو خ���ەوی باش���ی نەبێ‪،‬‬ ‫ناتوان���ێ بەیانیان هەڵس���ێ و خ���ۆی پاكباتەوە و‬ ‫لەكات���ی خۆیدا بگات���ە خوێندنگە‪ .‬زۆر پێویس���تە‬ ‫دایك و باوك یارمەتی بدەن و قس���ەی خۆش���ی‬ ‫بۆ بكەن‪ ،‬تاكو لەكاتی ش���یاودا بچێتە ناو جێگای‬ ‫نوس���تن‪ .‬ك���ە من���داڵ لەش���ەودا تێرخ���ەو ب���وو‪،‬‬ ‫بەیانیەكەی بەمێشكێكی سافەوە لەسەر كورسی‬ ‫خوێندن دادەنیشێت‪.‬‬ ‫"رۆبرت نیستۆن" كە پرۆفیسۆرێكی ئینگلیزی‬ ‫جولەكەی���ە لەس���اڵی ‪ 1972‬ل���ە لەن���دەن قوتابی‬ ‫ئ���ەو ب���ووم‪ ،‬پرۆفیس���ۆرە لەب���واری نەزۆك���ی‪،‬‬ ‫س���ەرەتای منداڵ���ی لولەی���ی لەنەخۆش���خانەی‬ ‫هامرس���ت دامەزران���د‪ ،‬ئیش���كردن لەگەڵ���ێ زۆر‬ ‫زەحم���ەت ب���وو‪ ،‬ب���ەاڵم دی���ارە پێ���وەری ئ���ەو‬ ‫مامۆس���تایە ئەوەندە قورس بوو‪ ،‬لەحەدی خۆی‬ ‫دەرچووب���وو‪ .‬لێكۆڵینەوەی لەس���ەر منداڵێكی ‪9‬‬ ‫س���ااڵن كردبوو‪ ،‬كە واحس���ابی ب���ۆ كرابوو گێلە‬ ‫و مێش���كی ش���ت وەرناگرێت‪ ،‬دوای تاقیكردنەوە‬ ‫لەس���ەری‪ ،‬بۆی دەرك���ەوت ك���ە پەروەردەكەی‬ ‫خراپ بووە‪ ،‬مێشكی بۆ خوێندن بەكارنەهاتووە‪،‬‬ ‫ه���ەر خواردویەت���ی و قەڵەو ب���ووە و لەبەردەم‬ ‫تەلەفزیۆن پاڵیداوەتەوە‪.‬‬ ‫ئ���ەم ت���ەوەرە زۆر گرنگە ئێمە كاری لەس���ەر‬ ‫بكەین بۆ نەوەی ئێستا‪:‬‬ ‫‪ .1‬منداڵبوون���ی زۆر كاردەكاتە س���ەر بژێوی‬ ‫ژیان و تەندروستی خێزانەكە‪.‬‬ ‫‪ .2‬كارەس���ات و نەخۆش���ی زۆری‬ ‫لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .3‬دایكەك���ە ناتوانێ خزمەت���ی ‪ 4‬منداڵ زیاتر‬ ‫ب���كات‪ ،‬باوكەكە دەڵ���ێ ئەم���ن ‪ 10‬منداڵم دەوێ‪،‬‬ ‫وادەزانێ���ت پ���ەروەردەی من���داڵ وات���ە تەنی���ا‬ ‫خواردن!!‬ ‫‪ .4‬پێویس���تە لەس���ەر حكوم���ەت ئامادەكاریی‬

‫باش���ی بۆ پەروەردیی من���دااڵن بكات‪ ،‬چاودێرێ‬ ‫لەسەر خێزان هەبێ‪.‬‬ ‫ه���ەر كۆمەڵگەی���ەك منداڵی ب���ەرەاڵی كۆاڵنی‬ ‫هەبێ‪ ،‬ئەو كۆمەڵگایە س���ەقەتە‪ ،‬ئایندەی تاریكە‪،‬‬ ‫چونك���ە كاتێك ئەو منداڵە ك���وڕە دەگاتە تەمەنی‬ ‫‪ 17‬ساڵی‪ ،‬كە هەموو تەمەنی بە بێ سەرپەرشتی‬ ‫بەرێك���ردووە‪ ،‬نابێتە كەس���ێكی س���ودبەخش بۆ‬ ‫كۆمەڵگاكەی‪ .‬كەواتە چی بكرێت باشە؟‬ ‫‪ .1‬تیمێك���ی تەندروس���تی گ���ەڕۆك لەناو ماڵە‬ ‫ه���ەژارەكان بەرنامەی هەبێ‪ ،‬هەم���وو خێزانێك‬ ‫ناونوس بكات و پێداویستییەكانی دابین بكات‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەگ���ەر منداڵی وایان هەیە دەڕواتە دەرەوە‬ ‫ب���ۆ كاركردن ی���ان س���واڵكردن‪ ،‬قەدەغەی بكات‬ ‫و دای���ك و باوكەك���ە س���زا ب���درێ‪ ،‬مداڵەك���ەش‬ ‫لەخوێندن���گای تایب���ەت دابن���درێ و پ���ەروەردە‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬حكوم���ەت تیمێكی گەڕۆكی گەورەی هەبێ‬ ‫ب���ۆ كۆكردنەوەی س���واڵكەرەكان‪ ،‬ئ���ەوەی ماڵی‬ ‫نیە لەماڵێك���ی گەورەیان دابنێ و وەك خوێندنگا‬ ‫(تأهیل) بكرێن‪.‬‬ ‫‪ .4‬چاودێری لەس���ەر خوێندن���گا هەبێ و هەر‬ ‫منداڵێك كێشەی خێزانی هەبوو لە منداڵەكانی تر‬ ‫جیابكرێتەوە‪ ،‬خوێندنگا و مامۆس���تای تایبەتیان‬ ‫بۆ دابندرێت‪ ،‬تاكو مێش���كیان بەرەو ئیشی باش‬ ‫پ���ەروەردە بكرێ‪ ،‬ئ���ەوكات دەڵێ���ن كۆمەڵگامان‬ ‫پارێ���زراوە لەش���ەڕ و دزی و كوش���تن و م���ادە‬ ‫هۆش���بەرەكان و بازرگانیك���ردن بەجەس���تەی‬ ‫ئافرەتەوە‪.‬‬ ‫بە داخەوە ئێس���تا لە كوردستان لەشفرۆشی‬ ‫بۆتە (پیش���ە)ی چەند كەسانێك‪ ،‬چەند شوێنی بۆ‬ ‫تەرخان كراوە‪ ،‬لەناو مااڵن ئەو زۆر خراپە‪ ،‬ئەو‬ ‫جۆرە جێگای���ە دەبێ لەژێر چاودێری دەوڵەت و‬ ‫حكومەت بێت‪ ،‬لەبەر باڵوبوونەوەی نەخۆش���یە‬ ‫پیسەكان‪ ،‬ڤایرۆسی ‪ AIDS‬لەواڵتمان پەیدابووە‪،‬‬ ‫لەرێگای كاری سێكس���یەوە‪ ،‬هەروەها ڤایرۆسی‬ ‫جگ���ەر بەهەم���وو جۆرەكانی���ەوە زۆر ب���ووە‪،‬‬ ‫ئ���ەوەش دەگوازرێت���ەوە بۆ من���دااڵن‪ .‬لەو چەند‬ ‫دێرەدا ناوی كەس���مان نەهێن���اوە و جێگاكانمان‬ ‫دەستنیش���ان نەك���ردووە‪ ،‬چونك���ە ئ���ەوە كاری‬ ‫حكومەت���ە‪ ،‬بەتایبەتی وەزارەتی تەندروس���تی و‬ ‫ناوخۆ و ‪..‬هتد‪.‬‬


‫هـــونـــەری‬ ‫سەرپەرشتیار‪ :‬ئەحمەد تاریق‬

‫هونەرمەندان‬ ‫چۆن پێشوازی لە ‪ 2016‬دەكەن؟‬ ‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪37‬‬


‫هونەری‬

‫وەك كچانی پێشكەشكار‬ ‫تا رادەی بێزاربوونمان‬ ‫داوای خۆشەویستی‬ ‫و هاوسەرگیریی‬ ‫رووبەڕووی زۆربەمان‬ ‫بۆتەوە‬

‫"شنیار سەاڵح" خانمە‬ ‫پێشكەشكاری بەرنامەی‬ ‫"ئەمڕۆ"یە لە كەناڵی گەلی كوردستان‪ ،‬ئەو لە‬ ‫ساڵی ‪ 1991‬لەشاری سلێمانی لەدایكبووە و‬ ‫لە ‪2013‬دا وەك پێشكەشكار هاتۆتە ناو كاری‬ ‫راگ��ەی��ان��دن‪ ،‬دەرچ���ووی پەیمانگای راگەیاندنە‬ ‫و دەشڵێت جگە لەكاری راگەیاندن‪ ،‬حەز بەكاری‬ ‫هونەریی نواندن دەكات‪.‬‬ ‫ئەحمەد تاریق‬

‫‪ 38‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬


‫هونەری‬

‫شنیار‪:‬‬

‫جگە لە كاری راگەیاندن حەز بە كاری‬ ‫نواندن دەكەم‬ ‫زۆر حەز بە دەنگی‬ ‫عەباسی كەمەندی دەكەم‬ ‫لەكەی���ەوە لەن���او ب���واری راگەیاندن‬

‫دایت؟‬ ‫شنیار س���ەاڵح‪ :‬دەستپێكی كاری راگەیاندنم‬ ‫ب���ۆ س���اڵی ‪ 2013‬دەگەڕێتەوە‪ ،‬كە ل���ە كەناڵی‬ ‫ئاس���مانی ‪ NRT‬وەك پێشكەش���كار ل���ە‬ ‫بەرنامەی رۆژانەی ‪ NRT‬دەس���تبەكار بووم‪.‬‬ ‫دوات���ر لەمانگی ‪3‬ی س���اڵی ‪2015‬دا لە كەناڵی‬ ‫ئاسمانی گەلی كوردستان وەك پێشكەشكاری‬ ‫بەرنام���ەی "ئەم���ڕۆ" تا دەس���تم ب���ەكار كرد و‬ ‫تائێستاش بەردەوامم‪.‬‬ ‫زیات���ر ح���ەزت لەپێشكەش���كردنی چ‬ ‫جۆرە بەرنامەیەكە؟‬ ‫ش���نیار س���ەاڵح‪ :‬زیات���ر ح���ەز ب���ە بابەت���ە‬ ‫هونەریەكان دەكەم‪.‬‬ ‫جگە لەب���واری راگەیاندن حەز بە چ‬ ‫بوارێك���ی تر دەكەیت؟ واتە گ���ەر راگەیاندنكار‬ ‫نەبایت حەزت دەكرد ببیت بە چی؟‬ ‫ش���نیار س���ەاڵح‪ :‬حەز بە ب���واری هونەریی‬ ‫نوان���دن دەكەم‪ ،‬م���ن وەك دەرچووی بەش���ی‬ ‫راگەیاندن كارەكەی خۆمم وەك پێشكەشكاریی‬ ‫خۆش دەوێت‪ ،‬بەاڵم بۆ وەاڵمی پرسیارەكەت‪،‬‬ ‫م���ن ح���ەز بەكارك���ردن ل���ە ب���واری هونەریدا‬ ‫دەكەم‪ ،‬بەتایبەت نواندن‪.‬‬ ‫بەرنامەك���ەی ت���ۆ زیات���ر دەچێتە چ‬ ‫بوارێكەوە؟‬ ‫شنیار سەاڵح‪ :‬بەرنامەی ئەمڕۆ بەرنامەیەكی‬ ‫هەمەرەنگە‪ ،‬كە خۆی لە ‪ 16‬برگەدا دەبینێتەوە‪.‬‬ ‫یەكێ���ك ل���ە بڕگەكان���ی بەرنامەك���ە هونەریە‪،‬‬ ‫ب���ە پێ���ی دەرفەت���ی بەرنامەكە توان���راوە زۆر‬ ‫لەهونەرمەن���دان میوان���داری بكرێ���ن‪ ،‬وەك‬ ‫زەكەریا عەبدواڵ و زیاد ئەس���عەد و مامۆستا‬ ‫مەزهەری خالقی‪.‬‬ ‫وات���ە میوان���داری گۆرانیبێژانی���ش‬

‫كەسێكی هێمن و‬ ‫لەسەرخۆ و سادەم‬ ‫دەك���ەی‪ ،‬زیات���ر دەنگ���ی كام هونەرمەن���دەت‬ ‫بەالوە خۆشە؟‬ ‫ش���نیار سەاڵح‪ :‬جگە لەم سێ هونەرمەندەی‬ ‫ناوم هێنان‪ ،‬دەنگی خوالیخۆش���بوو عەباس���ی‬ ‫كەمەندیشم زۆر بەالوە خۆشە‪.‬‬ ‫هی���چ كات ح���ەزی گۆرانیگوتن���ت‬ ‫نەبووە؟‬ ‫شنیار س���ەاڵح‪ :‬دەنگخۆش���ی بەهرەیەكە لە‬ ‫ئینس���اندا هەیە‪ ،‬بەاڵم بەداخ���ەوە من خاوەنی‬ ‫ئەو بەهرەیە نیم‪.‬‬ ‫خۆت پێشكەشكارێكی ئافرەتی‪ ،‬زیاتر‬ ‫كام پێشكەشكارانت بەالوە سەركەوتوون؟‬ ‫شنیار س���ەاڵح‪ :‬بەگشتی تەماشای زۆربەی‬ ‫بێ���ژەرە ناوخۆی���ی و بیانیەكانی���ش دەكەم‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت ‪،OPRA‬‬ ‫خ���ۆت س���ەیری بەرنامەك���ەت‬ ‫دەكەیتەوە ؟‬ ‫شنیار سەاڵح‪ :‬بەرنامەی ئەمرۆ بەرنامەیەكی‬ ‫راس���تەوخۆیە‪ ،‬ب���ەاڵم دوای پەخش���كردنی‬ ‫ل���ە دووبارەكردن���ەوەی و ل���ە ماڵپ���ەڕی ‪GK‬‬ ‫تەماش���ای دەكەم���ەوە‪ ،‬لەبەرئ���ەوەی گرنگ���ە‬ ‫پێشكەش���كار بین���ەری بەرنامەك���ەی خ���ۆی‬ ‫بێ���ت‪ ،‬لەپێن���او چارەس���ەركردنی هەڵ���ەكان و‬ ‫بەرەوپێشبردنی بەرنامەكەی‪.‬‬ ‫لەكات���ی كارك���ردن چ ش���تێك زۆر‬ ‫تورەت دەكات؟‬ ‫ش���نیار س���ەاڵح‪ :‬لەكات���ی روودان���ی هەڵ���ە‬ ‫تەكنیك���ی و هونەرییەكان توڕە دەبم‪ ،‬زۆربەی‬ ‫پێشكەشكارەكانیش هەمان هەستیان دەبێت‪.‬‬ ‫جوان���ی تاچەن���د گرنگ���ە ب���ۆ‬ ‫راگەیاندنكاری ئافرەت؟‬ ‫ش���نیار س���ەاڵح‪ :‬جوان���ی بەش���ێكە ب���ۆ‬ ‫پێشكەش���كار‪ ،‬بەاڵم سێ بەش���ەكە گرنگەكەی‬

‫بیرم لە شووكردن‬ ‫نەكردۆتەوە‬ ‫دیك���ە توان���ا و لێهاتووی���ی و ئەداكردنیەت���ی‬ ‫بەرامبەر بە كامێرا‪.‬‬ ‫هی���چ كەنالێكی تر داوای لێكردوویت‬ ‫كاریان لەگەڵ بكەیت؟‬ ‫شنیار سەاڵح‪ :‬تائێس���تا ئامادە نیم لەكەناڵی‬ ‫دیك���ەدا كار بك���ەم‪ ،‬بۆی���ە كەناڵەك���ەی خۆمم‬ ‫بەدڵە‪ .‬وەك س���تافی بەرنامەكە و ستافی گەلی‬ ‫كوردس���تان بەگش���تی ئاس���ودەم لەگەڵیاندا و‬ ‫لەكاركردندا وەك خێزانێكین‪.‬‬ ‫كچان���ی راگەیاندن���كار‪ ،‬بەه���ۆی‬ ‫دەركەوت���ن و ناوبانگی���ان‪ ،‬زۆرج���ار لەالی���ەن‬ ‫هەوادارانیان���ەوە داوای خۆشەویس���تی و‬ ‫هاوس���ەرگیرییان لێدەكرێ���ت‪ .‬ت���ۆ هی���چ ج���ار‬ ‫رووبەڕووی ئەم حاڵەتە بوویتەوە؟‬ ‫ش���نیار س���ەاڵح‪ :‬وەك كچانی پێشكەش���كار‬ ‫ب���ەرەورووی زۆربەمان بۆتەوە‪ ،‬هەندێك جار‬ ‫دەبێتە هۆی بێزاربونمان‪.‬‬ ‫چ وەاڵمێكت هەبووە بۆیان؟‬ ‫شنیار سەاڵح‪ :‬بەنەخێر وەاڵمم داونەتەوە‪.‬‬ ‫بڕی���ارت ن���ەداوە هاوس���ەر گی���ری‬ ‫بكەیت؟‬ ‫شنیار سەاڵح‪ :‬نەخێر بڕیارم نەداوە‪ ،‬جارێ‬ ‫خۆم بۆ كارەكەم تەرخان كردووە ‪.‬‬ ‫چ���ۆن وەس���فی كەس���ایەتی خ���ۆت‬ ‫دەكەی؟‬ ‫ش���نیار س���ەاڵح‪ :‬هەرچەندە قورسە كەسێك‬ ‫پێناس���ەی خۆی بكات‪ ،‬ب���ەاڵم بەدیدی هاوڕێ‬ ‫و كەسوكارم‪ ،‬كەس���ێكی هێمن و لەسەرخۆ و‬ ‫سادەم‪.‬‬ ‫ك���ێ س���تایلی ج���ل و بەرگەكانت بۆ‬ ‫هەڵدەبژێرێت؟‬ ‫شنیار سەاڵح‪ :‬بەگشتی خۆم جل و بەرگ و‬ ‫ستایلی خۆم دیاری دەكەم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪39‬‬


‫هونەری‬

‫جیاواز لە پار‪ ،‬زۆرینەیان بەرنامەی كۆنسێرت و‬ ‫باڵوكردنەوەی بەرهەمی تازەیان هەیە‬

‫هونەرمەندان‬ ‫چۆن پێشوازی لە ‪ 2016‬دەكەن؟‬ ‫ئەحمەد تاریق‬

‫هەرچەن����دە قەیرانەكان����ی ئەمس����اڵ‪،‬‬ ‫ل����ە قەیران����ی دارای����ی و ش����ەڕی داع����ش‪،‬‬ ‫درێژك����راوەی قەیرانەكان����ی پارس����اڵن و‬ ‫تاڕادەی����ەك قوڵتری����ش بوونەت����ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەمس����اڵدا هونەرمەن����دان ب����ە گڕوتینێك����ی‬ ‫جی����اوازەوە پێش����وازی لە س����ەری س����اڵی‬ ‫ت����ازە دەك����ەن‪ ،‬زۆرین����ەی هونەرمەن����دە‬ ‫بەشداربووەكانی ئەم راپۆرتە لە كوردستان‬ ‫ی����ان دەرەوەی كوردس����تاندا‪ ،‬بەرنام����ەی‬ ‫تایبەتیان بۆ پێشوازی لە ساڵی تازە هەیە‪،‬‬ ‫ه����ەم بە كۆنس����ێرت و ئاهەن����گ و هەم بە‬ ‫باڵوكردنەوەی بەرهەمە هونەریەكانیان‪.‬‬ ‫گۆرانیبێ����ژ "ن����زار رەوان����دزی" دوای‬ ‫باڵوبوونەوەی چەن����د بەرهەمێكی‪ ،‬لەالیەن‬ ‫جەم����اوەرەوە پێش����وازیەكی باش����ی لێكرا‪،‬‬ ‫ئێس����تا بەنی����ازە ب����ۆ ئەنجامدان����ی چەن����د‬ ‫كۆنس����ێرتێك رووبكاتە ئەڵمانیا و س����ەری‬ ‫س����اڵی تازە لەوێ بكاتەوە‪ .‬نزار بۆ س����ڤیل‬ ‫گوتیش����ی "لەس����اڵی ن����وێ (‪ )2016‬یەكێ����ك‬ ‫لەئاهەنگەكان����م لەگ����ەڵ هونەرمەن����د جوان‬

‫‪ 40‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫خەلیل هاوبەش دەبێت"‪.‬‬ ‫"عەم���ار كوف���ی" ئەس���تێرەی پێش���ووی‬ ‫"ئ���ەرەب ئای���دڵ" لەرۆژی ‪26‬ی ئ���ەم مانگە‬ ‫بەبۆنەی سەری ساڵی تازەوە لە هەولێری‬ ‫پایتەخ���ت و لەنێ���و "مێ���گا م���ۆڵ" ئێ���وارە‬ ‫ئاهەنگێ���ك ب���ۆ هەواداران���ی س���ازدەكات‪.‬‬ ‫عەمار گوتیشی "خۆشحاڵم لەنێو جەرگەی‬ ‫پایتەختی كوردستاندا گۆرانی بۆ هەوادارانم‬ ‫بڵێم‪ .‬لەم ئاهەنگەشدا پێشمەرگە لەیاد ناكەم‬ ‫و گۆرانیەكی بۆ دەڵێم"‪.‬‬ ‫هونەرمەن���دی گۆرانیبێ���ژ "لوقم���ان‬ ‫س���ەلیم" ماوەیەكی زۆرە س���یدیە تازەكەی‬ ‫باڵونەبۆتەوە‪ ،‬بەاڵم لەبەر ئەم بارودۆخەی‬ ‫رووی كردۆت���ە هەرێم���ی كوردس���تان‪،‬‬ ‫نەیتوانی���وە ب�ڵ�اوی بكات���ەوە‪ .‬لەب���ارەی‬ ‫بەرنامەی بۆ س���ەری س���اڵی ت���ازە لوقمان‬ ‫س���ەلیم بۆ سڤیل گوتی "تائێس���تا دیار نییە‬ ‫كۆنسێرت بۆ سەری ساڵ دەكەم یاخود نا‪،‬‬ ‫بەاڵم لەوە دڵنیام و دەش���مەوێ هەوادارانم‬ ‫ئاگادار بكەمەوە‪ ،‬كە بە بۆنەی سەری ساڵی‬ ‫تازەوە ئەم س���یدیە تازەیەم‪ ،‬كە ماوەیەكی‬ ‫زۆرە ت���ەواوو ب���ووە و رامگرتووە‪ ،‬باڵوی‬

‫دەكەمەوە"‪.‬‬ ‫لەبارەی ئەم ئەلبوومە تازەیەش���ی گوتی‬ ‫"ئ���ەم ئەلبوومە بەناوی (ب���ێ تۆی)یە‪ ،‬لە ‪9‬‬ ‫تراك پێكهاتووە‪ ،‬هیوادارم س���اڵی تازە هیچ‬ ‫شتێكی بە ‪ 2015‬نەچێت‪ ،‬بەراستی ساڵیكی‬ ‫زۆر نەهامەت���ی و ناخ���ۆش بوو بۆ هەموو‬ ‫خەڵكی كوردستان"‪.‬‬ ‫گۆرانیبێ���ژی الو "می���ران عەل���ی"‪ ،‬كە لە‬ ‫ماوەیەكی كەمی دەركەوتنیدا زوو ناس���را‪،‬‬ ‫بەنی���ازە بەبۆن���ەی س���ەری س���اڵی ت���ازە‬ ‫چەند "ش���ەوە ئاهەنگێك" س���از ب���كات‪ .‬ئەو‬ ‫بۆ س���ڤیل گوتی "لەوانەیە لەس���اڵی نوێ و‬ ‫سەری ساڵی تازەدا چەند شەوە ئاهەنگێكم‬ ‫هەبێ���ت‪ ،‬كۆنس���ێرتێكی گ���ەورەش ئەنجام‬ ‫ب���دەم"‪ .‬جگەلەوان���ەش می���ران هەواڵێك���ی‬ ‫ت���ازەی ب���ۆ هەوادارانی راگەیان���د و گوتی‬ ‫"بۆ س���ەری س���اڵی تازە ئەلبوم���ە تازەكەم‬ ‫كە ن���اوی (جەژنی مەرگ)ە‪ ،‬باڵودەكەمەوە‪.‬‬ ‫ئەلبوومەك���ە ل���ە ‪ 12‬ت���راك پێ���ك هاتووە‪.‬‬ ‫دوای باڵوكردنەوەی ئەلبوومەكەش‪ ،‬كلیپی‬ ‫یەكێ���ك لە گۆرانیەكانی بەنوی "راز و نیاز"‬ ‫باڵودەكەمەوە"‪.‬‬


‫هونەری‬

‫پزیشك و گۆرانیبێژ "رەوا جەمال"یش بۆ‬ ‫س���ەری س���اڵ بێ بەرنامە نیە‪ ،‬بەڵكو وەك‬ ‫خۆی باس���ی دەكات‪ ،‬دوو گۆرانی ئامادەیە‬ ‫و دەیەوێ���ت ب���ەر لە س���ەری س���اڵ كلیپی‬ ‫بۆ ب���كات و لەگەڵ س���اڵی ت���ازەدا باڵویان‬ ‫بكات���ەوە‪ .‬د‪ .‬رەوا بۆ س���ڤیل گوتی "یەكێك‬ ‫ل���ە گۆرانیەكان بەناوی (بۆ ك���وێ بڕۆم)ە‪،‬‬ ‫لە ئاوازی بورهانی موفتی زادە و تێكس���تی‬ ‫ئیس���ماعیل س���اڵح‪ ،‬ئ���ەوی تری���ش بەناوی‬ ‫(ئەگ���ەر دوورم وامەزانە)‪ ،‬بەهەمان ش���ێوە‬ ‫ئ���اوازی بوره���ان موفتی زادە و تێكس���تی‬ ‫هێمن ساڵحە"‪.‬‬ ‫خانم���ە گۆرانیبێژانیش لە بۆنەی س���اڵی‬ ‫ت���ازەدا بێ پڕۆگرام نی���ن‪ .‬خانمە گۆرانیبێژ‬ ‫"ئاڤان عوس���مان" لەش���ەوی س���ەری ساڵدا‬ ‫بەنیازی ئاهەنگێكە لە ش���اری هەولێر‪ .‬ئەو‬ ‫بۆ سڤیل گوتی "بەنیازم لە هۆتێل چوارچرا‬ ‫لە ش���اری هەولێر لە شەوی سەری ساڵدا‬ ‫ئاهەنگێك س���از بكە‪ .‬لێرەش���ەوە بە بۆنەی‬ ‫س���اڵی تازە پیرۆزبای���ی لەهەموو كوردێك‬ ‫دەك���ەم‪ ،‬هیوادارم س���اڵی تازە س���اڵێكی پڕ‬ ‫بەرهەمی هونەری بێت"‪.‬‬

‫ئاڤ���ان لەم ئاهەنگەی هوتێ���ل چوارچرادا‬ ‫بەتەنی���ا نی���ە‪ ،‬بەڵك���و گۆرانیبێ���ژ "تەنی���ا‬ ‫ئیدریس"ی���ش لەهەم���ان ش���وێندا بەبۆنەی‬ ‫ساڵی تازەوە گۆرانی دەڵێت‪.‬‬ ‫موزیك���ژەن و گۆرانیبێ���ژی الو "ئومێ���د‬ ‫باڵەب���ان" جی���ا ل���ە هونەرمەندان���ی دیك���ەی‬ ‫راپۆرتەكەم���ان‪ ،‬لەبارەی س���اڵی تازەوە بە‬ ‫گلەییەوە گوتی "ئەمساڵ ساڵی هونەرمەندانی‬ ‫ك���ورد نیی���ە‪ ،‬دەب���ێ هونەرمەندان���ی كورد‬ ‫لەماڵ���ەوە دانیش���ن‪ ،‬ئەمس���اڵ س���اڵی‬ ‫هونەرمەندان���ی ت���ورك و عەرەبە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بەه���ۆی كەمتەرخەم���ی لەئاس���ت هونەری‬ ‫كوردی���دا‪ ،‬لەواڵت���ی ئێم���ەدا هون���ەر هی���چ‬ ‫قەدرێكی ناگیرێت‪ ،‬بۆیە بۆ ساڵی نوێ هیچ‬ ‫بەرهەم���م و بەرنام���ەی كۆنس���ێرتێكم نیە‪.‬‬ ‫ئەگەر سپۆنس���ەر یان الیەن���ی پەیوەندیدار‬ ‫هاوكارم بن‪ ،‬رەنگ���ە بتوانم كاری هونەری‬ ‫تازەم هەبێت‪ ،‬بەاڵم ئێس���تا نە سپۆنسەر و‬ ‫نە هاوكاری بۆ هونەرمەندان نیە"‪.‬‬ ‫كەس���ێكی نزیك���ی گۆرانیبێ���ژ "كەم���ال‬ ‫محەمەد"‪ ،‬كە ئێستا لەواڵتی سویددا دەژی‪،‬‬ ‫بە س���ڤیلی گوت "كەمال محەمەد ئێس���تاكە‬

‫لەواڵتی س���ویدە‪ ،‬بەاڵم بڕیارە بۆ س���ەری‬ ‫س���اڵ بگەرێتەوە كوردستان‪ ،‬گەڕانەوەشی‬ ‫بۆ كوردس���تان بەدەس���تبەتاڵی نابێت‪ ،‬هەم‬ ‫بەرهەم���ی هونەری و هەم كۆنسێرتیش���ی‬ ‫دەبێت"‪.‬‬ ‫دوا هونەرمەندی بەشدار لەم راپۆرتەدا‬ ‫"گ����ۆران س����اڵح"ە‪ ،‬ئ����ەو بەهەمان ش����ێوەی‬ ‫س����اڵی پ����ار رەتیدەكاتەوە هیچ كۆنس����ێرت‬ ‫و ئاهەنگێ����ك بەبۆنەی س����اڵی تازە بكات و‬ ‫دەشڵێت "من ساڵی پاریش هیچ كۆنسێرتێكم‬ ‫نەك����رد‪ ،‬لەبەرئ����ەوەی بارودۆخی هەرێمی‬ ‫كوردس����تان ب����اش نەب����وو‪ ،‬لەب����ەر خاتری‬ ‫پێشمەرگە قارەمانەكان‪ ،‬چونكە شەهیدمان‬ ‫زۆر داب����وو‪ ،‬ئەمس����اڵیش وەك س����اڵی پار‬ ‫م����ن و پ����ەرواز لەب����ەر ئ����ەم بارودۆخ����ەی‬ ‫ئێس����تای كوردس����تان چ����وار ئاهەنگم����ان‬ ‫رەتكردۆت����ەوە‪ ،‬بۆیە ئەمس����اڵ تەنها وەك‬ ‫خزم و كەسوكارەكانمان لەشەوی سەری‬ ‫س����اڵدا كۆدەبینەوە‪ .‬لێرەش����ەوە دەمەوێت‬ ‫پیرۆزبایی س����اڵی ت����ازە لەهەموو كوردێك‬ ‫بكەم‪ ،‬بەئومێدی ئەوەی س����اڵی خۆش����ی و‬ ‫كامەرانی بێت"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪41‬‬


‫هونەری‬

‫جانێ‪:‬‬

‫لە كوردستان هەست دەكەم‬ ‫لە باوەشی دایكم دام‬

‫سڤیل‪ :‬ئەحمەد تاریق‬ ‫خانمە گۆرانیبێژ "جانێ حەیران" بۆ سڤیل باس لە خۆشترین كاتەكانی ژیانی دەكات و دەڵێ‬ ‫"لەو كاتانەدا هەست دەكەم لە باوەشی دایكم دام"‪.‬‬ ‫جانێ كە لە ش���اری دیاربەكری باكووری كوردس���تان لەدایكبووە‪ ،‬لە ئەس���تەنبوڵ و لە روسیا‬ ‫دەژی‪ ،‬بەاڵم زوو زوو بۆ مەبەستی كاری هونەری دەگەڕێتەوە كوردستان‪.‬‬ ‫ئەو لەبارەی ئەو س���ەردان و گەڕانەوە زوو زووانەی بۆ كوردس���تان بە سڤیلی گوت "من‬ ‫زوو زوو بۆ مەبەس���تی كاری هونەری و كۆنس���ێرت دەگەڕێمەوە كوردستانی خۆشەویست‪،‬‬ ‫ئەو كاتانەش���م خۆش���ترین كاتی ژیانمن و زۆر دڵخۆش���م‪ ،‬كاتێك دەگەڕێمەوە كوردس���تان‪،‬‬ ‫هەست دەكەم لە باوەشی دایكم دام"‪.‬‬

‫"موزیك هاورێی راستگۆیی هەمیشەییە"‬ ‫سڤیل‪:‬‬ ‫هونەرمەندی موزیكژەن "نزار زیوی" باس لە عەش���قی خۆی بۆ موزیك دەكات و دەش���ڵێت‬ ‫"موزیك هاوڕێی راستگۆی هەمیشەییە"‪.‬‬ ‫ن���زار لەدایكب���ووی س���اڵی ‪1982‬ە لەش���اری س���لێمانی و ل���ە واڵتی ئێ���ران موزیكی‬ ‫خوێندووە و بڕوانامەی دبلۆمی شەرەفی پێ بەخشراوە‪ .‬ئێستاش ژەنیاری ئامێری‬ ‫تار و س���ێتارە و چەند س���اڵێكیش دوای گەڕانەوەی‪ ،‬لە ش���اری سلێمانی وانەی‬ ‫موزیكی گوتۆتەوە‪ ،‬پێشتریش گروپی موزیكی ئاتەشگا و چریكەی ساوای لە‬ ‫رۆژهەاڵت دامەزراندووە‪.‬‬ ‫نزار لەبارەی عەشقی خۆی بۆ موزیك دەڵێ "موزیك وزە و هەستە‪،‬‬ ‫بینینی جوانیەكانە‪ ،‬هاوڕێی راستگۆی هەمیشەییە"‪.‬‬

‫‪ 42‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬


‫هونەری‬

‫ئیڤان‪:‬‬

‫شانۆ بەتەواوی‬ ‫دڵی داگیر كردووم‬ ‫سڤیل‪ :‬شیڤان شێرزاد‬ ‫خانمە ئەكت���ەر و رۆژنامەن���وس "ئیڤان‬ ‫باڵخ���ی" باس لەو دوو ب���وارە جیاوازەی‬ ‫ژیانی دەكات و دەشڵێت كە هەركامەیان‬ ‫چێژێكی جیاوازی پێ دەبەخشن‪.‬‬ ‫ئیڤ���ان ك���ە ه���ەم وەك ئەكت���ەر‬ ‫ناس���راوە و هەمی���ش كاری‬ ‫راگەیان���دن دەكات‪ ،‬لەب���ارەی‬ ‫ه���ەردوو ب���واری كاركردنی بۆ‬ ‫س���ڤیل دەڵێ "لەهەردوو بواردا‬ ‫بەختەوەریی خۆم بینیوەتەوە‪،‬‬ ‫هەم ل���ە كاری ئەكتەریی هەم‬ ‫وەك راگەیاندن���كار‪ ،‬ب���ەاڵم‬ ‫ئ���ەوەی هەمیش���ە ئاس���ودەم‬ ‫دەكات و چێژێك���ی جی���اوازم‬ ‫پێدەبەخشێت شانۆیە‪ ،‬كە دڵی‬ ‫بە تەواوی داگیر كردووم"‪.‬‬ ‫ئیڤ���ان جگ���ە ل���ەم دوو بوارە‬ ‫جی���اوازەی كارك���ردن‪ ،‬توانایەك���ی باش���ی‬ ‫شیعرنوسینیش���ی هەیە و زۆر شیعری لەبارەی‬ ‫جوان���ی سروش���ت و ئازارەكان���ی مرۆڤ���ەوە‬ ‫نوسیوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪43‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫وێنە گوماناویەكەی‬ ‫خاتوو بۆشكاشا‬

‫ساڵی ‪ 1963‬لەكاتی رووداوی تیرۆركردنی‬ ‫"جۆن كێنێدی" س����ەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا‪،‬‬ ‫لە تەواوی ئەو وێنانەی لەكاتی رووداوەكەدا‬ ‫گیراون‪ ،‬ئافرەتێكی گوماناوی دەردەكەوێت‪،‬‬ ‫كە بۆتە جێی سەرسوڕمانی لێكۆڵەران‪.‬‬ ‫پیرەژنێ����ك ك����ە چاكەتێك����ی ئەس����تووری‬ ‫لەبەرە و چارۆگەیەكی كالسیكیشی بەسەر‬ ‫سەریدا داوە‪ ،‬لە چەندین گۆشەی جیاجیاوە‬

‫پامیال ئامۆژگاری‬ ‫روسەكان دەكات‬

‫‪ 44‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫ل����ە وێنەكان����دا دەركەوت����ووە‪ ،‬لەكاتێك����دا‬ ‫خەڵكەك����ە دوای تیرۆركردن����ی كێنێ����دی‬ ‫رادەك����ەن‪ ،‬ئ����ەو بێ ئەوەی بش����ڵەژێت و بێ‬ ‫هیچ ترس����ێك لە گۆش����ەی جیاجیاوە وێنەی‬ ‫رووداوەك����ە دەگرێ����ت‪ .‬دوای دەركەوتن����ی‬ ‫نهێن����ی ئەو ژنە گوماناوییە‪" ،‬س����ی ئای ئەی"‬ ‫و "ئێ����ف بی ئای" هەوڵی زۆریان دا ئەو ژنە‬ ‫بدۆزن����ەوە و لێكۆڵین����ەوەی لەگ����ەڵ بكەن و‬

‫وێنەكانی كامێراكەی لێ وەرگرن‪ ،‬كە رەنگە‬ ‫بەڵكەی بەهێزی تێدا دەربكەوێت‪ ،‬بەاڵم هیچ‬ ‫سۆراغی نەبوو‪.‬‬ ‫ئێس����تا ئ����ەو پیرێژن����ە نازن����اوی "خات����وو‬ ‫بابۆش����كا"ی لێن����راوە‪ ،‬بەه����ۆی ئ����ەو جل����ە‬ ‫كالس����یكەی رۆژهەاڵتی ئەوروپا كە لەبەری‬ ‫بووە و زیاتر سیخوڕە كارامەكان ئەو جۆرە‬ ‫جالنە دەپۆشن!‬

‫خانم���ە ئەكت���ەری ئەمریكی "پامیال ئەندرس���ۆن" لەمیانەی س���ەردانێكیدا بۆ كرملین‪،‬‬ ‫ئام���ۆژگاری روس���ەكان دەكات‪ ،‬ك���ە بۆ مەبەس���تی نزیكبوونەوەیان ل���ە ئەوروپا و‬ ‫ئەمریكا‪ ،‬رێز لە مافی گیانداران بگرن‪.‬‬ ‫پامیال لەمیانەی گفتوگۆی لەگەڵ "س���ێرگی ئیڤانۆڤ"ی سەرۆكی دیوانی‬ ‫س���ەرۆكایەتی روس���ی‪ ،‬گوتی "پێموایە روس���یا دەتوانێت دڵ و ئەقڵی‬ ‫واڵتان���ی رۆژئ���اوا ب���ۆ الی خ���ۆی كەمەندكێ���ش ب���كات‪ ،‬ئەگەر‬ ‫خ���ۆی بخاتە ب���ەرەی بەرگریكاران لە ج���ۆرە جیاوازەكانی‬ ‫گیانداران"‪.‬‬


‫رەنــگاوڕەنــــگ‬

‫سیحرێكی تری مۆنالیزا ئاشكرا دەبێت‬ ‫زانایەكی فەرەنس���ی بەناوی "باس���كال‬ ‫كوت" دەڵێ لە ژێرەوەی تابلۆ بەناوبانگی‬ ‫"مۆنالی���زا"دا وێنەی ئافرەتێك���ی تر هەیە‪،‬‬ ‫كە دانیش���تووە لە تەنیش���تەوە تەماش���ای‬ ‫وێنەكێشەكە دەكات‪.‬‬ ‫باس���كال كە ماوەی ‪ 10‬ساڵە لە رێگای‬ ‫بەكارهێنانی تەكنەلۆژیای تیش���كدانەوەوە‬ ‫خەریك���ی ش���یكردنەوەی ئ���ەم تابل���ۆ‬ ‫بەناوبانگ���ەی نیگاركێش���ی ن���اوداری‬

‫ئیتاڵی "لیۆناردۆ داڤنش���ی"یە‪ ،‬ئێس���تا بۆی‬ ‫دەركەوتووە كە وێنەیەكی دیكەی شاراوە‬ ‫لەژێ���ر رووكاری س���ەرەوەی تابلۆك���ەی‬ ‫مۆنالی���زادا هەی���ە‪ ،‬ك���ە وێن���ەی ئافرەتێكە‬ ‫دانیش���تووە و بەتەنیش���تە تێڕوانینێك لە‬ ‫نیگاركێشەكەی روانیوە!‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا تا ئێستا مۆزەخانەی‬ ‫"لۆڤ���ەر" هی���چ كۆمێنتێكی���ان لەس���ەر ئەم‬ ‫بانگەشەیەی باسكال كوت نیە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪45‬‬


‫هــــاوێنە‬

‫‪ 46‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬


‫هــــاوێنە‬

‫چەند الیەنێكی شاراوەی ژیانی شكسپیر بۆ یەكەمجار ئاشكرا دەبن‬

‫شكسپیر دزی شانۆ و‬ ‫دەاڵڵی هاوسەرگیریی بووە‬

‫لە سەرەتاكاندا شكسپیر هێندە هەژار و دەستكورت بووە‪ ،‬داهاتەكەی هێندە كەم بووە‬ ‫كە باج نەیگرتۆتەوە و لێی وەرنەگیراوە‬ ‫"ولیەم شكس���پیر" مەزنترین ش���اعیر و‬ ‫شانۆنوس���ی بەریتانی ب���ووە‪ ،‬كاتی خۆی‬ ‫بە "ش���اعیری نیش���تیمانی" ناودەبرا‪ .‬ئەو‬ ‫سەرەڕای ئەو ناوبانگە جیهانیەی هەیەتی‪،‬‬ ‫چەند الیەنێكی ش���اراوەی ژیانی هەن‪ ،‬كە‬ ‫تائێستا خەڵك لەبارەیەوە نەیانبیستووە!!‬ ‫س���ەرەتاكانی ژیان���ی "شكس���پیر" ب���ەو‬ ‫ج���ۆرە نەب���وو‪ ،‬ك���ە ئومێ���دی گ���ەورەی‬ ‫لەس���ەر هەڵبچنرێ���ت‪ .‬ئەو ك���ە دواتر بوو‬ ‫ب���ە گەورەتری���ن ش���اعیر ل���ە مێ���ژووی‬ ‫بەریتانی���ادا‪ ،‬بە تۆمەت���ی دزینی تەختە بە‬ ‫تەختەی شانۆیەك‪ ،‬درایە دادگا‪.‬‬ ‫بەگوێ���رەی دۆس���یەی تاوانەك���ە‪،‬‬ ‫شكس���پیر لەگ���ەڵ كۆمەڵێ���ك هاوڕێ���ی‬ ‫خ���ۆی بەش���ێوازێكی توندوتیژان���ە و‬ ‫لەرێ���ی بەكارهێنان���ی چەكەوە (شمش���ێر‬ ‫و خەنج���ەر و ت���ەورداس)‪ ،‬ش���انۆیەكیان‬ ‫تەختە بە تەختە لەپاڵ یەك هەڵوەشاند و‬ ‫پارچەكانیان دزی‪ .‬تاوانبارانی ئەو دزییە‬ ‫‪ 12‬كەس بوون‪ ،‬كە شكس���پیریش یەكێك‬ ‫بوو لەوان‪.‬‬ ‫دوای دزین���ی ش���انۆیەكە‪ ،‬خاوەنی ئەو‬ ‫زەویەی ش���انۆكەی لەس���ەر بنیاتنرابوو‪،‬‬ ‫گوتی كە چیتر حەزناكات ش���انۆ لەس���ەر‬ ‫زەویەك���ەی هەبێ���ت‪ ،‬بەاڵم دوات���ر پارچە‬ ‫دزراوەكان���ی ش���انۆكە گێڕدران���ەوە و‬ ‫ش���انۆكەیان لەس���ەر هەم���ان زەوی‬ ‫بنیاتنای���ەوە‪ ،‬ك���ە دوات���ر بوو بە ش���انۆی‬ ‫"گلۆپ"ی بەناوبانگ‪.‬‬ ‫ش���ەش بەڵگ���ەی یاس���ایی دۆس���یەكە‪،‬‬ ‫ك���ە مێژوویەكەیان بۆ س���ەدەی حەڤدەم‬

‫دەگەڕێت���ەوە‪ ،‬لە پێش���انگایەكی تایبەت بە‬ ‫شكس���پیردا خراونەت���ەڕوو‪ ،‬ك���ە تایبەت���ە‬ ‫ب���ە ژیان���ی ئ���ەو ش���اعیر و شانۆنوس���ە‬ ‫بەناوبانگە‪.‬‬ ‫ل���ەم پێش���انگایەدا ت���ەواوی بەڵگ���ە‬ ‫و دۆكیومێنتەكان���ی ژیان���ی شكس���پیر‬ ‫خراونەت���ەڕوو‪ ،‬لەوس���اتەوەی ك���ە ئ���ەو‬ ‫شانۆنوس���ێكی هەژار بووە و داهاتەكەی‬ ‫بەش���ی ئەوە نەبووە باجی لێوەربگیرێت‪،‬‬ ‫تا دواهەمی���ن رۆژ س���ۆزدارییەكانی ئەو‬ ‫شاعیرە‪.‬‬ ‫هەر لەو پێشانگایەدا دۆسیەیەكی دیكە‬ ‫لە دۆس���یە یاس���اییەكانی ژیانی شكسپیر‬ ‫هەیە‪ ،‬لەوێدا شكس���پیر لەكێشەی مارەیی‬ ‫هاوسەرگیریی نێوان ژن و مێردێك بۆتە‬ ‫ش���اهێد و ئیم���زای لەس���ەر پەڕاوەكەش‬ ‫ك���ردووە‪ .‬هاوس���ەرگیرییەكە ه���ی كچ���ی‬ ‫خ���اوەن ماڵەك���ەی شكس���پیر ب���ووە‪ ،‬كە‬ ‫شكسپیر خۆی پێكیهێناوە و بۆتە شاهێدی‬ ‫گرێبەستەكەش‪.‬‬ ‫شكسپیر ‪ 38‬شانۆگەریی و ‪ 158‬شیعری‬ ‫گۆران���ی و دوو چیرۆكەش���یعر و چەن���د‬ ‫قەسیدەیەكی شیعری‪ .‬كارە ئەدەبیەكانیشی‬ ‫بۆ ت���ەواوی زمان���ە زیندووەكانی جیهان‬ ‫وەرگێڕدراون و لەهەموو شانۆنوس���انی‬ ‫دیك���ەی جیهان زیاتر دەقە ش���انۆییەكانی‬ ‫كراون بەشانۆگەریی‪.‬‬ ‫ئەو بەڵگەنامانە لە ئەرشیفی نیشتیمانی‬ ‫بەریتانی���دا هەڵگیراب���وون‪ ،‬بەهۆی خراپی‬ ‫كاغەزەكانیان���ەوە ه���ی ئ���ەوە نەبوون بۆ‬ ‫خەڵك نمایش بكرێن‪ ،‬دەبوو لە ش���وێنێكی‬ ‫دوور ل���ە تیش���كی رووناك���ی و ش���ێ‬ ‫هەڵبگیرێن‪ ،‬واتە پێشتر ئەم دۆكیومێنتانە‬

‫نەزانراو بوون و ئێس���تا ناوەرۆكەكەیان‬ ‫ئاش���كرا بووە‪ .‬بەم���ەش الیەنێكی دیكەی‬ ‫ژیانی شكسپیر ئاشكرا دەبێت‪ ،‬كە پێشتر‬ ‫بەم جۆرە نەناسرابوو‪.‬‬ ‫هەر ب���ە گوێ���رەی ئ���ەو دۆكیومێنتانە‪،‬‬ ‫شكس���پیر لە ساڵی ‪1595‬دا كەسێكی زۆر‬ ‫ه���ەژار بووە و داهاتێك���ی كەمی هەبووە‪،‬‬ ‫كە ب���اج نەیگرتۆت���ەوە‪ .‬ئەم���ە بەرلەوەی‬ ‫ل���ە دواتردا ببێت���ە ناودارترین ش���اعیری‬ ‫شانش���ینەكەی "ش���ا جەیمس���ی یەك���ەم"‪.‬‬ ‫تەنان���ەت بەجۆرێ���ك رێزی لێگی���راوە‪ ،‬لە‬ ‫رۆژی لەس���ەركردنی تاج���ی ش���اهانەدا‪،‬‬ ‫رۆبێكی سووری پێبەخشراوە كە لەبەری‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫بەڵگەنامەیەك���ی دیك���ە ب���اس ل���ە‬ ‫وەس���یەتنامە بەناوبانگەك���ەی شكس���پیر‬ ‫دەكات‪ ،‬كە تێیدا وەس���یەت دەكات دووەم‬ ‫باش���ترین تەختەكان���ی نوس���تنی خ���ۆی‬ ‫ب���ۆ هاوس���ەرەكەی جێبهێڵێ���ت‪ .‬دواتریش‬ ‫لەكاتی پیرییدا دەسكاریی وەسیەتنامەكە‬ ‫دەكات‪ ،‬وایلێ���دەكات ك���ە وەك دەقێكی پڕ‬ ‫لە هەست و س���ۆز و دەربكەوێت‪ .‬لەوێدا‬ ‫جامولكەك���ەی خواردنەوەی ش���ەرابی بۆ‬ ‫كچەك���ەی جێهێش���تووە‪ .‬جلەكانیش���ی بۆ‬ ‫برازاكانی و چەند ئەنگوس���تیلەیەكیش بۆ‬ ‫هاوڕێكانی‪.‬‬ ‫شكس���پیر لەس���اڵی ‪ 1564‬ش���اری‬ ‫"س���تراتفۆرد ئەپ���ۆن ئاڤ���ۆن"ی بەریتانی‬ ‫لەدایكبووە‪ .‬لە تەمەنی ‪ 18‬س���اڵیدا لەگەڵ‬ ‫"ئان هاتاوای" هاوس���ەرگیریی كردووە و‬ ‫سێ منداڵیان هەبووە بەناوەكانی "سوزانا‬ ‫و جودی���ت و هامنت"‪ .‬لە س���اڵی ‪ 1616‬لە‬ ‫هەمان شار كۆچی دوایی كردووە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪304‬‬

‫‪2015/12/19‬‬

‫‪47‬‬


‫شەموان‬

‫"توخوا بە سەرۆك بڵێ"‬

‫پشتیوان عەبدوڵاڵ‬

‫‪ 48‬ژمار ‌ه ‪2015/12/19 304‬‬

‫زۆر كەم وەاڵم���ی تەلەفۆن دەدەمەوە‪،‬‬ ‫زۆر ج���اران هەر ئاگام ل���ێ نیە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫ئەوان���ەی دەمناس���ن نامە و مەس���جم بۆ‬ ‫دەنێرنن‪ ،‬خۆش���م هەر بە نامە و مەس���ج‬ ‫جوابیان دەدەمەوە‪.‬‬ ‫ل���ەو ماوەیە ژمارەی���ەك چەند جارێك‬ ‫تەلەفۆن���ی بۆ دەك���ردم نەمدەزان���ی كێیە‪،‬‬ ‫دوات���ر چەن���د نام���ە و مەس���جێكی نارد‪،‬‬ ‫نوس���رابوو‪ :‬س�ڵ�اوی پێش���مەرگە لەتۆی‬ ‫نوس���ەر‪ ،‬مامۆس���تا ب���ەردەوام ب���ە ل���ە‬ ‫پاڵپش���تیكردنی پێش���مەرگە"‪ .‬ئ���ەو وتان���ە‬ ‫خۆشحاڵیكردم‪ ،‬بەالمەوە زۆر گرنگ بوو‪،‬‬ ‫پێش���مەرگەی قارەم���ان و دلێر س�ڵ�او بۆ‬ ‫خۆم و قەڵەمەكەم بنێرێ‪.‬‬ ‫دواجار هەمان ژمارە تەلەفۆنی كردەوە‬ ‫و وەاڵمم دایەوە‪ ،‬دیاربوو پێشمەرگەیەكی‬ ‫ئ���ەو كوردس���تانە ئازی���زەی خۆمان بوو‪،‬‬ ‫هەندێ���ك ل���ە وت���ار و نوس���ینەكانی منی‬ ‫خوێندبووە و ش���انازی خۆی و ئیعجابی‬ ‫دەردەبڕی و داوایەكیشی هەبوو‪ ،‬پێمگوت‬ ‫پێش���مەرگەی ئازیز داوات بەسەرچاو‪ .‬لە‬ ‫وەاڵم���ی داوەكەی���دا بەنەبەرەیەك���ی زۆر‬ ‫حەزین���ەوە گوت���ی "مامۆس���تا توخ���وا بە‬ ‫س���ەرۆك بڵ���ێ ئاگایەك���ی لە پێش���مەرگە‬ ‫بێ���ت"!! ئیت���ر چۆن���ی ئ���اگا لێبێت باس���ی‬ ‫نەك���رد‪ .‬منیش زۆر بە س���ادەییەوە گوتم‪:‬‬ ‫بەس���ەرچاو بەاڵم پێشمەرگە لە من زیاتر‬ ‫لە سەرۆك نزیكە‪ ،‬چونكە خودی سەرۆك‬ ‫پێشمەرگەیەكی كوردستانە‪ ،‬پەیامی ئێوە‬ ‫زیاتر و پەلەتر پێی دەگات‪ ،‬ئەویش گوتی‪:‬‬ ‫نا مامۆس���تا كە دیتت پێی بڵێ‪ .‬منیش دڵم‬ ‫نەشكاند و گوتم بەسەرچاو هەرئەوەندە‪.‬‬ ‫من���ی رۆژنامەنوس���ێكی بەدبەختی ئەو‬ ‫واڵت���ە‪ ،‬زۆر لەهاواڵتییەكی س���ادەی ئەو‬ ‫كوردس���تانە س���ادەترم‪ ،‬تاك���ە س���ەرمایە‬ ‫و س���ەروەتم ئەگ���ەر هەبێ���ت‪ ،‬رەنگ���ە‬

‫نوس���ینەكانم بێت‪ ،‬كە لەوانەیە ئەوەندەش‬ ‫گرن���گ نەب���ن‪ ،‬ب���ەاڵم خۆش���حاڵم بەوەی‬ ‫الی پێش���مەرگەیەكی كوردستان گرنگ و‬ ‫بەرچاون‪.‬‬ ‫ب���ە بی���رم دێ بەر ل���ە ‪ 12‬س���اڵ تەنیا‬ ‫جارێك لە نزیكەوە سەرۆكم بینی‪ ،‬ئەویش‬ ‫بۆ جەژنانە بوو‪ ،‬دواتر نەمدیتەوە‪ .‬بوونی‬ ‫سەرۆك جۆرێك لەهەسەتكردن بەئەمن و‬ ‫ئاراییمان پێدەبەخش���ێت‪ ،‬تەنیا بوونەكەی‬ ‫گرنگ���ە‪ ،‬چونك���ە ب���ەردەوام هەس���تی پێ‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫ج���اران باوك���م بەرەحمەت بێ���ت هەر‬ ‫لە دەرەوە و ش���اران ب���وو‪ ،‬كاری دەكرد‬ ‫و نان���ی ب���ۆ پەی���دا دەكردی���ن‪ ،‬زۆر ك���ەم‬ ‫دەمدیت‪ ،‬بەاڵم هەردەم هەستم بە بوونی‬ ‫دەكرد‪ ،‬ئەو هەس���تەش ئارامیی و ئەمانی‬ ‫پێدەبەخشیم‪.‬‬ ‫جا گرنگە مرڤ هەس���ت ب���ەو ئەمان و‬ ‫ئارامیی���ە بكات‪ ،‬بەقەد ئ���ەوە گرنگ نیە لە‬ ‫نزیك���ەوە ئەو كەس���ە ببینی ك���ە ئارامیی‬ ‫و ئەمان���ت پێدەبەخش���ێت‪ ،‬چونك���ە ئ���ەو‬ ‫كەس���ەی ئەمان دەبەخش���ێ‪ ،‬ه���ەردەم لە‬ ‫خەم و ئازارەكانی كەس���انی خۆی نزیكە‪،‬‬ ‫بۆی���ە ئاس���ایش و ئارام���ی دەروونی���ان‬ ‫پێدەبەخش���ێ‪ ،‬وەل���ێ ئەگ���ەر جارێك یان‬ ‫لەدەرفەتێك چاویش���یان پێی كەوت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دڵنەوای���ی زیات���ر و گەرمگ���وڕی پت���ر لە‬ ‫نێوانیان دروست دەبێ‪.‬‬ ‫من���ی رۆژنامەنوس���ێكی بەدبەختی ئەو‬ ‫واڵتە تەنیا لە بوون و وجودی س���ەرۆك‬ ‫هەس���ت بە ئەمان و ئارامی دەكەم‪ ،‬وەلێ‬ ‫هیچ داواكاریەكیش���م لێی نیە‪ ،‬بەاڵم وەعد‬ ‫بێ���ت ئەگەر ل���ە دەرەفەتێكدا دیت���م‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئ���ەو نەبرە حەزینەی پێش���مەرگەكەی پێ‬ ‫رابگەیەنم كە دەڵێ "تخوا بە سەرۆك بڵێ‬ ‫ئاگای لە پێشمەرگە بێت"‪.‬‬


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.