ساڵی شەشهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
ژماره 284
شەممە 2015/7/4
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.net
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 284
2015/7/4
1
سياسەت
كێشەكانی ئەم دواییەیان بە "چارەنوسساز" ناودەبرێت
بەغدا و هەرێم لە كۆتاییەكە نزیك دەبنەوە راوێژ كامەران
هەرچەندە هەم����وو جارێك پاش كەمێك ئارامی ،دووبارە ناكۆكی و كێش����ە لەنێوان بەغ����دا و هەرێم����دا دروس����ت دەبێت ،بەاڵم ئەمجارەیان پرس����ەكە گرنگترە ،بەو پێیەی هەرێمی كوردس����تان هەوڵی سەربەخۆیی یەكجارەك����ی ئابووری����ی دەدات ،بەغ����داش هەموو هەوڵێك دەخاتەگەڕ ،بۆ رێگریكردن لەو كارە ،هەربۆیە وەك سیاسیەكان دەڵێن دۆخەكە "چارەنوسسازە". بەپێ����ی ئام����اری مانگ����ی راب����ردووی هەناردەكردن����ی نەوت لەعێراقدا ،حكومەتی عێ����راق 95ملی����ۆن و 612ه����ەزار بەرمیل نەوت����ی لەرێگ����ەی كۆمپانی����ای س����ۆمۆوە هەن����اردە ك����ردوە ،ك����ە بەرزتری����ن رێژەیە لەدەیەی رابردوودا و داهاتەكەشی 5ملیار و 318ه����ەزار دۆالر ب����ووە ،بەاڵم ئەوەی ل����ەم ئامارەدا بۆت����ە جێگای باس����وخواس، كەمبوون����ەوەی هەناردەكردن����ی نەوت����ی هەرێم����ە لەرێگای كۆمپانیای س����ۆمۆوە بە بەراورد لەگەڵ مانگەكانی پێش����وو ،چونكە بەپێ����ی وت����ەی وەزارەت����ی نەوت����ی عێ����راق ل����ەو رێژە نەوت����ەی هەناردە ك����راوە تەنها 4ملی����ۆن و 942ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی هەرێم����ی كوردس����تان ب����ووەو لەرێگ����ەی بەندەری جیهانی توركیاوە هەناردە كراوە، ئەم����ەش ئ����ەوە دەگەیەنێت ،ك����ە هەناردەی نەوت����ی هەرێ����م لەرێ����گای كۆمپانی����ای س����ۆمۆوە كەمیك����ردووە ،چونك����ە لەمانگی ئای����اری رابردوودا ،كوردس����تان 13ملیۆن و 984هەزار بەرمیلی لەرێگای س����ۆمۆوە
2ژمار ه 2015/7/4 284
هەناردەك����ردوە ،ب����ەم پێی����ەش حكومەت����ی ناوەن����دی بودجەیەكی كەمت����ر دەنێرێت بۆ هەرێم. "ئەمی����ن بەك����ر" پەرلەمانت����اری ك����ورد لەبەغ����دا پێیوای����ە ب����ەو پێی����ەی ئ����ەم مانگە حكومەت����ی هەرێ����م ب����ڕی هەناردەكردن����ی نەوت����ی لەرێ����گای كۆمپانی����ای س����ۆمۆوە كەمكردۆت����ەوە ،بەدڵنیای����ەوە بودجەیەك����ی كەمتریش����ی پێ����دەگات ،ئەمی����ن بەكر گوتی "بەغدا ئێس����تا بودجەی هەرێ����م بەقەد ئەو بڕە نەوتە دەنێرێت ،كە لەالیەن كۆمپانیای س����ۆمۆوە رەوان����ە دەكرێ����ت ،ب����ەم پێیەش لەبەرئەوەی هەرێم لەم مانگەدا بڕی نەوتی هەناردەك����راوی ب����ۆ كۆمپانیای س����ۆمۆی كەمكردۆتەوە ،بەدڵنیایەوە كاتێك راپۆڕتی وەزارەت����ی ن����ەوت دەچێت����ە ئەنجومەن����ی وەزیران ،بڕی پارە و شایس����تە دارایەكانی هەرێمیش بۆ مانگ����ی حوزەیران زۆر كەم دەبێت". ب����ەاڵم بەگوت����ەی ئ����ەم پەرلەمانت����ارە ئێس����تا هەرێم لەرووی ن����ەوت و دارایی و س����ەروەری ئاس����مانی و دەرمان و پارەی گەنم����ی جوتی����اران و چەندی����ن بابەت����ی دیك����ەوە پێویس����تی بەحكومەت����ی بەغدایە، هەربۆیە پێویس����تە بڕیاری كەمكردنەوەی هەناردەكردن����ی نەوت لەرێگای س����ۆمۆوە زۆر بەوریای����ەوە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، ئەو گوتی "ئ����ەم هەنگاوەی هەرێم ناویەتی دەس����پێكێكە ب����ۆ ئابوریەك����ی س����ەربەخۆ، هەربۆیە ئاستەنگی زۆری دێتە پێش ،بەاڵم گرنگ����ە كە هەمووان بە بەرپرس����یاریانەوە مامەڵەی لەگەڵدا بكەین".
ه����اوكات بەوت����ەی "س����یروان عەبدوڵاڵ" ئەندام����ی ئەنجومەن����ی نوێنەران����ی عێراق، پێویس����تە ش����اندێكی دیك����ەی هەرێ����م بەمەبەس����تی لەنزیك����ەوە ئاگادارب����وون لەچۆنیەت����ی جێبەجێكردن����ی ناوەرۆك����ی رێكەوتنەك����ەی هەرێمو بەغدا بچنە بەغدا، ب����ەو پێیەی ئێس����تا لەقۆناغێك����ی گرنگداین. س����یروان گوتی "هەرێمی كوردس����تان یان دەبێ����ت بچێت����ەوە س����ەرمێزی گفتوگ����ۆ و لەگ����ەڵ حەی����دەر عەبادی لەبارەی پرس����ی هەناردن����ی نەوت����ەوە دانوس����تان و گفتوگۆ بكەن لەس����ەر ئەم رێكەوتنەی ئێستا هەیە، ی����ان رێكەوتنێكی نوێ ئەنج����ام بدەن ،گەر ئەوەش نەبێت ،ئەوا تەنها بژاردەی سێیەم دەمێنێتەوە ،كە سەربەخۆی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمە بەشێوازێكی یەكجارەكی". ئ����ەم پەرلەمانتارە گوتیش����ی "لەئێس����تادا
سياسەت
هەرێم����ی كوردس����تان هەن����گاوی گرنگ����ی ب����ۆ س����ەربەخۆی ئابووری����ی ن����اوە ،ك����ە ئەم����ە بڕیارێك����ی گرنگ����ە ،ب����ەاڵم دەبێ����ت هەمووم����ان دەرئەنجامەك����ەی لەئەس����تۆ بگری����ن ،ب����ەو پێی����ەی حكومەت����ی عێ����راق هەم����وو هەوڵێك دەدات بۆ ئەوەی كێش����ە بۆ ئەو هەنگاوانە دروس����تبكات ،بەاڵم گەر هەرێمی كوردس����تان كێش����ەی یاس����ایی و سیاس����ی بۆ دروس����ت نەبێت بەرامبەر ئەو نەوتەی بەش����ێوەی س����ەربەخۆ هەناردەی دەكات ،هەروەك بڕەكەشی بۆ 700هەزار بەرمیل لەرۆژێك����دا بەرز بكاتەوە ،ئەوكات بەئاسانترین ش����ێوە دەتوانێت ئەم قەیرانە داراییەی تێپەڕێنێت". ب����ەاڵم پەرلەمانتارێك����ی دیك����ەی بەغ����دا رەتیدەكات����ەوە ناردن����ی وەف����دی دیك����ەی كورد بۆ بەغدا دۆخەكە چارەس����ەر بكات،
بەوپێیەی وەك خۆی دەڵێت بەغدا هیچكات ئام����ادە نی����ە ئ����ەو رێكەوتنان����ە جێبەج����ێ ب����كات ،ك����ە ئیمزای����ان دەكات" .ئەش����واق ج����اف" پەرلەمانتاری ك����ورد لەبەغدا گوتی "بەغ����دا هیچ كاتێك پابەن����د نەبووە بە بڕی دیاریك����راوی شایس����تەكانی هەرێم����ەوە تا ئەم مانگە ك����ە هەناردەی ن����ەوت لەرێگای س����ۆمۆوە كەمكراوەت����ەوە پابەن����د ببێ����ت، پێشتر دەبوو بەغدا هەر مانگە و ترلیۆنێك و 200ملیار دیناری رەوانە بكردایە ،بەاڵم هەر مانگە و 500ملیار دیناری ناردووە". ئەش����واق ج����اف گوتیش����ی "هەرێم����ی كورستان بەرێكەوتنی بەغدا و هەولێرەوە پابەن����د ب����ووە ،بۆنمون����ە لە مانگی نیس����ان هەرێمی كوردس����تان رۆژانە زیاتر لە 550 ه����ەزار بەرمیل نەوتی رادەس����تی س����ۆمۆ كردووە ،بەاڵم بەغدا هەم لەبودجەی گشتی
"هەرێم یان دەبێت بۆ رێكەوتنێكی تازە بچێتەوە بەغدا ،یان بڕیاری چارەنوسسازی سەربەخۆ��یی فرۆشتنی نەوت بدات" هەرێم����ی كەمكردۆت����ەوە و ه����ەم بودجەی پێشمەرگەش����ی نەن����اردووە ،هەربۆیە گەر ئەوان بەو عەقڵیەت����ەوە مامەڵە بكەن ،ئەوا چون����ی وەف����دی دیك����ەی ك����ورد ب����ۆ بەغدا سودی نابێت".
ژمار ه 284
2015/7/4
3
سياسەت
كەی جامی سەبری هەرێم پڕ دەبێت؟
هەشت مانگە بەغدا پابەند نابێت و هەرێمیش هەر هەڕەشە دەكات سەروەر خەلیل
دواج���ار رێككەوتنە نەوتییەك���ەی نێوان هەولێ���ر و بەغ���دا فریای خەڵك���ی هەرێمی كوردس���تان نەك���ەوت ،دوای چەند مانگێك لەئیمزاكردنی ،لەئێستادا وەزارەتی سامانە سروش���تییەكانی هەرێ���م ،هەناردەكردن���ی نەوت���ی لەڕێ���ی س���ۆمۆوە بەش���ێوەیەكی بەرچاو كەمكردووەتەوە و زۆرترین رێژەی نەوتی بەرهەمهێندراویش���ی بەش���ێوەیەكی سەربەخۆ فرۆشتووە. ئەگەرچی بەرپرسانی حكومەت ئەو كارە بەهەنگاوێك بۆ چارەس���ەركردنی قەیرانی دارای���ی لەقەڵ���ەم دەدەن ،ب���ەاڵم بەش���ێك لەئابووریناس���ان ،رایەك���ی پێچەوانەی ئەو بۆچوونەی���ان هەی���ە و ب���ەدووری دەزانن ئاسۆكانی چارەسەركردنی قەیرانەكە ،بەو هەنگاوەش بەدەربكەون. "ش���ێركۆ ج���ەودەت" س���ەرۆكی لیژنەی وزە و س���امانە سروش���تییەكان و ئەندامی لیژن���ەی دارای���ی و ئاب���ووری لەپەرلەمانی كوردس���تان ،ب���اس ل���ەوە دەكات ،ك���ە لەدوایی���ن كۆبوونەوەیان���دا لەگەڵ وەزیری س���امانە سروش���تییەكان ،ناوب���راو پێ���ی راگەیان���دوون ،كە تائێس���تا هەناردەكردنی نەوت لەڕێی س���ۆمۆوە نەوەس���تاوە ،بەڵكو كەمكراوەتەوە. ناوبراو ئاماژە بەوەدەدات ،كە حكومەت
4ژمار ه 2015/7/4 284
و پەرلەمانی هەرێم بڕیاریانداوە لەپرس���ی نەوتدا ئەولەویەت بدرێ���ت بەرێككەوتن لەگەڵ بەغدا ،بەو مەرجەی بەغدا مافە شایستەكانی هەرێم دابین بكات ،ئەو دەڵێت "بەاڵم ئەگ���ەر بەغدا نەیتوانی ئ���ەو ماف���ە شایس���تانە دابی���ن بكات، ئەوكات پێویس���تە حكومەت���ی هەرێم ئەڵتەرناتیڤی ت���ر بگرێتەبەر ،كە یەكێك ل���ە ئەڵتەرناتیڤەكانیش فرۆش���تنی نەوتی هەرێمە بەسەربەخۆیی". شێركۆ ئەوەش نایشارێتەوە، ك���ە تائێس���تا بەغ���دا وەك پێویست شایستە داراییەكانی هەرێم���ی نەن���اردووە ،ئەم���ە لەكاتێكدای���ە كە لەچەند رۆژی راب���ردوودا حەی���دەر عەب���ادی سەرۆك وەزیرانی عێراق زیاتر لەچەن���د جارێك ئام���اژەی بەوەداوە، ك���ە هەولێ���ر رێككەوتنەكەی لەگ���ەڵ بەغدا پێشێلكردووە. بەپێ���ی ئ���ەو رێككەوتن���ە نەوتیی���ەی ك���ە لەنێوان ه���ەردووال ئیمزاكراوە، پێویس���تە هەرێم���ی كوردس���تان رۆژانە 550هەزار بەرمیل نەوت لەرێ���ی كۆمپانی���ای بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)وە هەناردەی دەرەوە ب���كات ،بەنەوت���ی پارێ���زگای كەركوكیشەوە ،لەبەرامبەریشدا حكومەتی
سياسەت
بەغدا پابەند بێت بەناردنی %17ی بودجەی هەرێم ،ب���ەاڵم لەس���ەرەتای جێبەجێكردنی رێككەوتنەك���ەوە تائێس���تا ه���ەردوو الیەن یەكتر بەپێشێلكردنی رێككەوتنەكە تۆمەتبار دەكەن. الی خۆی���ەوە "د .كاروان حەم���ە س���اڵح" پس���پۆڕی ئابووری���ی پێیوای���ە ل���ەرووی زانس���تییەوە هەناردەی سەربەخۆی نەوت س���وودی زیات���ر بەهەرێم���ی كوردس���تان دەگەیەنێ���ت ،ب���ەاڵم وەك خ���ۆی دەڵێ���ت، پێویس���تە هەرێ���م ل���ەم هەلومەرج���ەی ئێس���تادا لەئاس���تی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی و هەرێمایەتی���دا رێگ���ەی ب���ۆ ئ���ەو كارە خۆش كردبێ���ت ،بەجۆرێك كە رێگرییەكان كەمت���ر ب���ن و بەغ���دا نەتوانێ���ت كارتی تر بەكاربهێنێت. ئەو دەڵێت "بەغ���دا داوای كردووە بچینە كۆاڵنێك���ەوە ئەوس���ەری دی���ار نەبێ���ت ،كە ئەوی���ش ئەوەی���ە خۆم���ان نەوت���ی خۆمان بفرۆشین ،چونكە بەبەهای ئەو نەوتەی بۆ بەغدا رەوانەكراوە ،پارەكەی نەنێردراوە ب���ۆ هەرێ���م ،ئێس���تاش ك���ە رێ���ژەی بەرهەمهێنانی
ن���ەوت ب���ۆ نزیك���ەی 800ه���ەزار بەرمیل لەڕۆژێكدا بەرزبۆتەوە ،ئەو رێژەیە زیاترە لەو بڕە پارەیەی بەغدا دەینێرێت". "ئەحم���ەد حاج���ی رەش���ید" بڕی���اردەری لیژن���ەی دارایی پەرلەمان���ی عێراق ،كۆتایی هەفتەی راب���ردوو رایگەیاند ،كە حكومەتی هەرێ���م لەمانگ���ی حوزەیران���دا ب���ڕی 12 ملیۆن و 668بەرمیل نەوتی بەش���ێوەیەكی سەربەخۆ هەناردەكردووە ،كە دەكاتە 421 ه���ەزار و 73بەرمی���ل نەوتی رۆژانە ،بەاڵم تەنه���ا 194ه���ەزار و 711بەرمی���ل نەوتی رادەستی س���ۆمۆ كراوە ،كە دەكاتە شەش ه���ەزار و 714بەرمی���ل نەوت���ی رۆژان���ە، لەكاتێك���دا مانگ���ی ئایاری راب���ردوو هەرێم چوار ملی���ۆن و 192هەزار و 223بەرمیل نەوتی رادەستی سۆمۆ كردووە ،كە دەكاتە 148هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا. س���ەرۆكی لیژن���ەی وزە و س���امانە سروش���تییەكانی پەرلەمان دەڵێت "پێموایە ئێس���تا حكومەت���ی هەرێ���م وردە وردە لەقۆناغ���ی ئەوەدایە ،كە بی���ر لەدۆزینەوەی ئەڵتەرناتیڤ بكاتەوە بۆ دابینكردنی بودجە و موچ���ەی فەرمانب���ەران ،تەنه���ا بەدیلیش فرۆش���تنی نەوتە ،ئەوی���ش بەناچاری
مامۆستایەكی زانكۆ: هیچ لۆژیكێكی ائبوور��یی قبوڵی ناكات نەوتی خۆت بفرۆشیت و نەتوانیت موچە دابین بكەی حكومەت بیر لەوە دەكاتەوە". ب���ەاڵم "ئەی���وب س���ماقەیی" پس���پۆڕی ئابووری و مامۆستا لەزانكۆی سەاڵحەددین، پێیوایە ،كە هەناردەكردنی نەوت بەشێوەی س���ەربەخۆ لەالیەن هەرێم���ەوە ،رەهەندی س���لبی و ئیجابی هەیە ،ئەو دەڵێت "ناردنی ن���ەوت لەرێ���ی س���ۆمۆوە دەس���تووریی و یاس���اییترە و هەرێم توشی گرفتی یاسایی نابێت لەگ���ەڵ عێراقدا ،بەاڵم دی���ارە ناوەند بەپێی پێویست متمانەی بەهەرێم نییە ،بۆیە بڕە پارەكەی بەتەواوی نانێرێت". هەرچ���ی هەناردەكردن���ی س���ەربەخۆی نەوتە ،بەوتەی
ژمار ه 284
2015/7/4
5
سياسەت
ائبووریناسێك: بەغدا وایلێكردووین بچینە كۆاڵنێكەوە ئەوسەری دیار نەبێت!
س���ماقەیی "هەرێم توشی گرفتی یاسایی و دەستووری دەكات ،بەاڵم ئەگەر دەستێكی ئەمینی پ���اك هەبێت ،نەك ئەو دەس���تانەی ئێس���تا ،باش���ترە ئابوورییەكی سەربەخۆت هەبێت و بتوانیت بۆ خۆت نەوت بفرۆشێت و پارەكەشی لەخزمەتی خەڵك و واڵتەكەدا خەرج بكەیت". لەب���ارەی ئەگ���ەری راگرتن���ی یەكجاری هەناردەكردن���ی ن���ەوت لەڕێ���ی س���ۆمۆوە، شێركۆ جەودەت دەڵێت "نازانم لەداهاتوودا چۆن دەبێت ،بەاڵم لەئێستادا هەناردەكردنی لەڕێی س���ۆمۆوە كەمكراوەتەوە".دەش���ڵێت "قەیران���ی دارای���ی قەیرانێك���ی قوڵ���ە ،بەاڵم ئێستا هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوەیە موچەی فەرمانب���ەران دابین بكرێ���ت ،ئیتر لەداهاتی ناوخۆ و داهاتی نەوتەوە بێت". لەگ���ەڵ ئەوەش���دا كاروان دەڵێ���ت "م���ن پێمباش���ە تا ئەو كاتەی هەرێم لەم شەڕەی یەخ���ەی گرت���ووە رزگاری دەبێ���ت و ئ���ەم هەلومەرجە دەڕەوێتەوە ،تا یەك س���اڵی تر رێككەوت���ن لەگەڵ بەغدا ب���كات ،بەاڵم گەر بەو ش���ێوەیە بێت ،كە ئێس���تا هەیە و بەغدا پابەن���د نەبووە پێییەوە ،ئ���ەوە بەدڵنیاییەوە هەناردەی س���ەربەخۆی ن���ەوت لەقازانجی هەرێمە ،چونكە ئەو بڕە پارە كەمەی بەغدا دەینێرێت ،دەبێتە هۆی كورتهێنانی دارایی". ئ���ەو پس���پۆڕە ئابوورییە نایش���ارێتەوە كە "ئەگەر ئاس���تی بەرهەمهێن���ان و هەناردەی
6ژمار ه 2015/7/4 284
نەوت���ی هەرێ���م بەو رێژەیە بێت كە ئێس���تا هەیە ،ئەوە بەدڵنیاییەوە داهاتەكەی زۆرتر نەبێ���ت لەوەی بەغ���دا دەینێرێت ،كەمتریش نابێت". ئەی���وب س���ماقەیی لەب���ارەی نەبوون���ی دەس���تی ئەمین���ەوە دەڵێ���ت "من مەبەس���تم لیژن���ەی ئابوورییە لەهەرێمی كوردس���تان، كە یان دەس���تی نەزانن یان دەس���تی ئەمین نی���ن ،لەبەرئەوەی هیچ لۆژیكێكی ئابووریی قبوڵی ناكات كە نەوتی خۆت بفرۆش���یت و نەتوانیت موچە دابین بكەیت و بەردەوامی بەپڕۆژە خزمەتگوزارییەكان بدەیت ،دیارە گرف���ت هەی���ە لەو دەس���تانە ،بۆی���ە ناتوانن ئیدارەیەك���ی زانس���تییانەی دارای���ی ن���ەوت بدەن لەهەرێم". لەئیمزاكردن���ی ب���ەر ئەگەرچ���ی رێككەوتنەك���ەی نێ���وان هەولێ���ر و بەغ���دا، هەرێم ب���ۆ ماوەیەك نەوتی بەش���ێوەیەكی س���ەربەخۆ و بەب���ێ گەڕان���ەوە ب���ۆ بەغدا فرۆشت ،بەاڵم ئەو كاتیش نەتوانرا قەیرانی دارایی چارەس���ەر بكرێت و كێشەی موچە و بودج���ەی هەرێم هەر وەك ئێس���تا بوو، كاروان لەمبارەی���ەوە دەڵێ���ت "ئ���ەوكات نرخی ن���ەوت نزم بوو بۆیە نەمانتوانی لەو دۆخ���ە قەیراناییەوە رزگارم���ان بێت ،بەاڵم ئێس���تا كە ئێس���تا رێ���ژەی بەرهەمهێنانمان %50زیادیك���ردووە ،ب���ەم نرخ���ەی ئێس���تا دەتوانرێت قەرەبووی ئەو پارەیە بكرێتەوە
كە لەبەغداوە دەنێردرێت". سەرباری ئەوەش ،كاروان ،شەفافبوونی سیاس���ەتی ن���ەوت و دارای���ی بەهۆكارێكی گرنگ دەزانێت بۆ چارەسەركردنی قەیرانی دارایی ،هەروەها پێیوایە سوود وەرنەگرتن لەس���ەرچاوەكانی ت���ری داه���ات دوور نییە لەئایندەدا تووش���ی قەیران���ی گەورەترمان بكات ،دەش���ڵێت "لەماوەی رابردوو تائێستا سیاس���ەتی نەوت���ی حكومەت���ی هەرێ���م سیاس���ەتێكی زۆر ناشەفاف بووە ،ئەمەش بۆتە ه���ۆی كەمبوون���ەوە و نەمانی متمانە لەنێوان حكومەت و كۆمەڵ ،تا ئەو رادەیەی رێ���ژەی ش���ەفافییەتیش بەرزبێ���ت ،رێژەی چاكسازی بەرزتر دەبێت". لەب���ارەی ئەگ���ەری چارەس���ەركردنی قەیرانی دارایی هەرێم لەڕێی هەناردەكردنی سەربەخۆی نەوتەوە ،مامۆستاكەی زانكۆی سەاڵحەددین ،پێیوایە كە "كێشەكە ئەوەیە كە خەڵك نازانێت ،منیش وەك ئابووریناس���ێك نازانم چەند نەوت دەفرۆشن و ئەو رێژەیەی بەپوختی دەكەوێتە دەستی حكومەت چەندە و چەندی بۆ كۆمپانیاكانە ،تاكو بزانم ئەوە دەس���تەبەری چارەس���ەركردنی كێش���ەكان دەكات یاخ���ود ن���ا؟ ئ���ەوە دەبێ���ت خۆی���ان وەاڵمی ئەو پرسە بدەنەوە ،چونكە گەر من ه���ەر وەاڵمێك بدەم���ەوە ،دەبێتە وەاڵمێكی عاتیفی ،یان وەاڵمێكی سیاس���ی نا لۆژیكی، نەك وەاڵمێكی ئەكادیمی و زانستی". دەش����ڵێت "من پێموایە داهات����ی ناوخۆیی هەرێم بەفرۆش����تنی ن����ەوت و باج و غەرامە و هەموو سەرچاوەكانی تری داهات قابیلی ئەوەن كوردستان بەڕێوە ببەن ،پێشموانییە لەهەرێمی كوردستان شتێك هەبێت بەناوی سیاسەتی دارایی و نەختینەی هەرێم ،ئەگەر هەشبێت من هەست بەسیاسەتێكی واناكەم، چونك����ە سیاس����ەت مانای ئەوەی����ە ئامانج و پێناسە و میكانیزمی هەبێت و خەڵك هەست بەجێبەجێكردنی بكات ،لەهەرێمیش شتێكی وا نیی����ە وام����ان لێب����كات هەس����ت بەبوونی سیاسەتێكی لەو جۆرە بكەین".
سياسەت
بازرگان و بکوژ و الفیتەچی!
نوری بێخاڵی
دوای بیس���تنی هەواڵ���ی هەڕەش���ەکردن لە (ب���ارزان عەلی حەم���ە)ی رۆژنامەنووس، وەک ئ���ەرک و بەرپرس���یارێتیی پیش���ەیی و مۆڕاڵ���ی ،هاوش���ێوەی هەم���وو کەیس���ەکانی دیکەی هەڕەش���ە و دەستدرێژی کردنە سەر رۆژنامەنووس���ان و تیرۆرکردنیان (خوێنەر دەتوان���ێ بچێت بۆ خۆی ئەرش���یفی رۆژنامە و گۆڤارەکان بپش���کنێ) ،قس���ەیەکی خێرمان لەسەر ئەو رووداوە کرد. ل���ە پۆس���تێکی فەیس���بووکدا نووس���یمان: (ب���ارزان) کوڕێکە ویس���توویەتی و دەیەوێ، وەک خۆی بژیێت .کاتێک لە میدیاکانی ئەوال دەینووس���ی و کاری دەک���رد ،ه���ەر وابووە، ک���ە ئێس���تاش جارجارە ل���ە میدیاکان���ی ئێرە دەنووس���ێ ،هەم���ان کاراکت���ەرە و بڕواکانی خ���ۆی دەنوس���ێتەوە .ن���ە ل���ەوێ دەس���تی لەم���ی ئەوێ و ل���ەوەی ئێرە پاراس���تووە ،نە لێ���رەش بەزەیی بەوەی ئێ���رە و ئەمی ئەوێدا هاتووەتەوە (دەس���ت نەپاراس���تن و بەزەیی نەهاتنەوە ،بەمانا پۆزەتیڤەکەیان) .بەبۆچوون و خوێندنەوەی خۆی ،لە کوێدا و کێ پێویست بووە ڕەخنەی لێبگرێت ،بە زمانی نوس���ین و شێوە داڕشتنی خۆی ،درێغی نەکردووە. گوتم���ان :تکای���ە ئەوان���ەی ئ���ەوێ و ئێرە، وازی لێبێنن ،ئەو کوڕە بۆ خۆی بژیێت. پرس���یمان :ئەرێ ئێوە (ل���ەوێ و لێرە) ،بۆ چێژ لە دنەدانی کوڕی خەڵک و بەکوشتدان و بازرگانیک���ردن بەخوێن و گەنجێتی و جوانی منداڵی خەڵک وەردەگرن؟ ئەرێ بۆچی هەر بە پێوانەی پەندی " بەخۆم ناوێرم ،برام دەنێرم"، دەتان���ەوێ ،کوردایەتی و ئازادیخوازی و ئەم دروشمە س���واوانە ،بەسەر بەرامبەرەکانتاندا هەرزانفرۆش بکەن؟ کەس لەئێوە بەم بێکاری و ن���ەداری و نەبوونیی���ەوە ،س���ەردانی ماڵی (سۆران و کاوە)تان کردووە ،تا بزانن ئاگری چێش���تخانەکانیان گەرم و خوانیان ئاوەدانە، ی���ان خام���ۆش و چ���ۆڵ؟ کەس���تان چوون و دەچن ،تا بزانن ،هەنسکی ماڵی (سۆران) ،کڕ
کەوتووە و کۆرپەکەی (کاوە) ،پێی گرتووە؟ نووسیمان :ئێوە ،لەوێ و لێرە ،ئەوانەی بە کوش���تتان دان ،ئەوانەی کوشتنیان ،ئەوانەی بوون���ە تووت���ی و ئ���اوازی تایپ���ی یەکەمتان دەگووت���ەوە ،ئەوان���ەی بوون���ە پارێ���زەر و پەرێزی دووەمتان گسک دا! ئێ���وەی ب���ازرگان و بک���وژ ،چەرچ���ی و جەل�ل�اد ،کەمپینچ���ی و الفیتەچ���ی ،تووتی و داهۆڵ .باش���ترە واز ل���ە (بارزان)ـەکان بێنن و بە دەردی (س���ۆران و کاوە)کانیان نەبەن. دەی ئاخ���ر ئەوانیش لە رەحمی دایکێک ،نەک لە هەناوی بەرد ،هاتوونەتە وجود! هەر ئەوەندەمان گوت و نوس���یمان ،ئیدی ئەوانەی هەمیش���ە بە دۆگمی ئایدیۆلۆژییەوە مەس���تن ،ئەوان���ەی ب���ەردەوام ش���اباش ب���ە دیموکراس���ییەت و کران���ەوە و قەبوڵکردن���ی جیاوازیی���ەوە دەک���ەن ،ئەوانەی کوردس���تان لەکۆاڵن���ی الچەپ���ی گ���ەڕەک و ب���ەردەرگای ب���ارەگای حزبەکەیاندا کورت بۆتەوە ،چونکە بە بڕیار و حوکمی پێشوەختە خۆیان ئامادە کردب���وو ،ب���ە پەلەپروزێ و هەناسەس���واری وەدەن���گ هات���ن ،ب���ە القرتێوە کەوتن���ە توانج و تانە و تەش���ەر و پرس���یاری س���ەمەرەیان دەک���رد .س���ەیرترین پرس���یاریش ئ���ەوە بوو (ئەی بۆ لەس���ەر زەردەشت نانوسیت و قسە ناکەیت؟!) کە زانیم ئەوانە هێشتا نازانن( ،زەردەشت) پەیامب���ەری ک���وردان و (سەردەش���ت) ش���ارێکی رۆژهەاڵت���ی کوردس���تانە و (ز) و (س) لەیەکت���ری جیاناکەن���ەوە .تێگەیش���تم ئەوان���ە ل���ە تایپ���ی ب���ازرگان و کەمپینچی و الفیتەچییەکانن ،ئەوانەی (بەخۆیان ناوێرن و براکەیان دەنێرن!) .بۆیە بەڕێزەوە ،کەمترین وەاڵم و پوختتری���ن روونکردن���ەوەم پێدان و هەر ئەوەندەم بۆ مایەوە بە پێکەنینەوە لەبەر خۆمەوە بڵێم: تووش���ی چ بووین ،ج���ا وەرە ئەم هەموو (هەرامە!)یە ،لەم قوڕە خەستە دەربێنە!
ژمار ه 284
2015/7/4
7
سياسەت
بژاردە سیاسیەكانی 20ی ئاب
بەیاننامەكەی بارزانی و سیناریۆكانی ئایندە
گەر الیەنەكان تا 20ی ائب نەگەنە سازان ،بارزانی دەسەاڵتە یاساییەكانی خۆی بە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و راگەیاندنی باری ناائسا��یی بەكاردێنێت؟
ئەوەی لە 23ی حوزەیران رویدا سەرلەنوێ قەڵشە جیۆسیاسییەكانی ناو هەرێمی زیاتر كردۆتەوە و خەریكە تارما��یی دوو ئیدارە��یی باڵ بەسەر هەرێمدا دەكێشێتەوە
بەشی سیاسەت
8ژمار ه 2015/7/4 284
سياسەت
ژمار ه 284
2015/7/4
9
سياسەت
ل���ەدوای رووداوەك���ەی رۆژی 23ی حوزەیران ،مەس���عود بارزانی س���ەرۆكی هەرێمی كوردستان بەیاننامەیەكی دەركرد و تێیدا داوا لەهەموو الیەنە سیاسییەكانی ن���او پەرلەم���ان دەكات ،لەس���ەر یاس���ای س���ەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ یەك بسازێن. لەكۆتای���ی بەیاننامەكەی���دا بارزان���ی دەڵێ، ئەگ���ەر الیەنەكان تا 20ی ئاب لەگەڵ یەك نەس���ازێن ،ئەوە ئەوس���ا هەڵوێستی خۆی دەبێ���ت .ئێس���تا ئ���ەوەی لێ���رە س���ەبارەت ئ���ەم گوت���ارەوە گرنگ���ە ،هەڵوێس���تەكەی بارزانیی���ە ك���ە یەكالك���ەرەوە و تەنان���ەت چارەنوسسازیشە .گەلۆ بارزانی لە رۆژی 20ئاب���دا ب���ە چ هەڵوێس���تێك بەیاننام���ەی دووەمی خۆی باڵودەكات���ەوە؟ ئایا الیەنە سیاسیە پەرلەمانییەكان دەهێڵن قۆناغەكە هەتاوەك���و هەڵوێس���تەكەی بارزان���ی بكشێت؟ ل���ە هەمووش���ی گرنگت���ر ئەوەی���ە ،ئای���ا بارزانی چەند بژارەی سیاس���ی و یاسایی لەبەردەمدایە؟ ئایا س���یناریۆكانی س���ازان لەس���ەر یاسای سەرۆكایەتی هەرێم چین؟ گەل���ۆ ئەگ���ەر فراكس���یۆنە پەرلەمانییەكان لەس���ەر رێگایەكی مامناوەن���دی رێكەوتن، ئەوە ئ���ەو رێگا مامناوەندیی���ە چییە؟ ئەی ئەگ���ەر ئ���ەم الیەنانە هیچی���ان لەگەڵ یەك رێكنەكەوت���ن ،ئەوس���ا بەدیلە سیاس���ی و قانونییەكان���ی ئ���ەم دۆخە چ���ی دەبن؟ ئایا لەگەڵ بەبنبەس���ت گەیش���تنی ئ���ەم دۆخە بارزان���ی دەتوانێ دەس���ەاڵتە قانونیەكانی خ���ۆی جێبەجێبكات؟ ئەگ���ەر جێبەجێیكرد، ئەوس���ا هەڵوێس���تی الیەنە سیاس���ییەكانی زۆن���ی زەرد و م���ۆر چ���ی دەبێ���ت؟ ئ���ەی هەڵوێس���تی الیەن���ە ئیس�ل�امییەكان چ���ۆن دەبێت؟ هۆكارەكان :چی لە پش���ت پرۆژەكەی گۆڕانەوە هەیە؟ رۆژی 23ی حوزەی���ران پەرلەمان���ی كوردستان پرۆژەی هەمواركردنەوەی بۆ یاس���ای س���ەرۆكایەتی هەرێم بەزۆرینەی پەرلەمانی پەسەندكرد .فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردس���تان ئەم كۆبونەوەیەی رەتك���ردەوە .لەگ���ەڵ ئەوەش���دا هەت���ا ئەم س���اتەوەختەش فراكس���یۆنەكانی یەكێت���ی و یەكگرت���وو بەش���ێلگیرییەوە داوای ئەوە دەك���ەن ،كە لەس���ەر ئەم یاس���ایە س���ازان بكرێ���ت .ئەمە لەكاتێكدایە كە فراكس���یۆنی پارتیش بەتوندییەوە جەخت لەسەر سازانی نیش���تمانی دەكات���ەوە .لێ���رەدا دەمێنێتەوە
10ژمار ه 2015/7/4 284
فراكسیۆنەكانی گۆڕان و كۆمەڵ .گۆڕانیش ناوبەن���او ب���اس لە س���ازان دەك���ەن ،بەاڵم ج���ۆری تێشكەیش���تنی ئ���ەوان لە س���ازان لەگ���ەڵ جۆری تێگەیش���تنی پارت���ی گەلێك جیاوازە .لەمالش كۆمەڵی ئیسالمی هێشتا بەیەكج���اری یەكالی���ی نەبۆت���ەوە ،كە ئایا وەك گۆڕان لەسەر پرۆژە هەمواركراوەكە س���وربێ ،یاخ���ود هاوش���ێوەی یەكگرتوو بەالی سازاندا بابداتەوە. ئەم پرسە سەرلەنوێ جەمسەربەندییەكی سیاس���یی تۆخ���ی لەن���او پەرلەمان���ی كوردس���تان هێناوەتەكای���ەوە ،كە بێگومان لەناو كۆمەڵگەش���دا رەنگدان���ەوەی دەبێت. بەپێچەوان���ەی ئەو پێش���بینی و بۆچونەی هەندێك لە روناكبیرە لیبراڵەكان كە دەڵێن رۆژی ل���ە 23ی حوزەیران���ەوە كۆتایی بە قۆناغی دوو هێزیی لە هەرێمی كوردستان دێ���ت و قۆناغ���ی فرەهێزی دەس���پێدەكات. ئەوەی لە رۆژی 23ی حوزەیران رویداوە
23ی حوزەیران نەك دەسپێكردنی قۆناغی فرەهێزی نەبوو ،بەڵكو تۆخكردنەوەی بێمتمانە��یی و زەقكردنەوەی درزەكانی ائبی 1996ی لێدەكەوێتەوە سەرلەنوێ قەڵش���ە جیۆسیاسییەكانی ناو هەرێمی كوردستانی كردۆتەوە و دووبارە تارمایی دوو ئیدارەیی خەریكە باڵ بەسەر ئەم هەرێمەدا دەكێشێتەوە .لەوەش واوەتر جەمس���ەربەندییە دیموكراتییەك���ە ب���ەرەو جەمس���ەربەندییەكی س���ەربازی–ئەمنی دەكش���ێت .هۆكارەكان���ی ئەم���ەش دی���ارە، چونكە ئەوەی لە 23ی حوزەیران رویداوە نەك دەسپێكردنی قۆناغی فرەهێزی ،بەڵكو تۆخكردنەوەی بێمتمانەیی و زەقكردنەوەی قەڵشەكانی ئابی 1996ی لێدەكەوێتەوە. دەش���ێ كۆمەڵێك ه���ۆكار ب���ۆ تەوقیتی ئ���ەم پرۆژەیاس���ایەی گ���ۆڕان بهێنرێتەوە. لەهەم���ووی گرنگتر نزیكبوونەوەی وادەی س���ەرۆكایەتی هەرێمە .دوابەدوای ئەمەش گۆڕانی هاوس���ەنگی هێزەكان لە باكوور و
خۆرئاوای كوردس���تان كاریگەری لەسەر ئ���ەوە هەی���ە ،ك���ەوا گ���ۆڕان بەمۆڕالێك���ی زیات���رەوە بێـتەناو ئەم هاوكێش���ەیەوە .لە باك���ووری كوردس���تان ئاكپارت���ی لەگ���ەڵ ئ���ەوەی هێش���تا یەك���ەم پارت���ی ب���راوەی سیاس���ییە و بەرێ���ژەی %41دەنگ���ەكان هەڵبژاردن���ی بردۆت���ەوە ،ب���ەاڵم رێ���ژەی كورسییەكانی بەشی پێكەوەنانی حكومەتی نەك���ردووە .ئەم���ەش بەرای گ���ۆڕان وەك شكس���تی گرنگتری���ن هاوپەیمان���ی پارت���ی لەقەڵەمدەدرێ���ت .هەروەه���ا س���ەركەوتنی "هـ.د.پ" و دیس���ان گۆڕانی هاوكێشەكانی خۆرئاوای كوردس���تان بەسودی "پ.ی.د" و "ی.پ.گ" لەدی���دی گۆڕان���ەوە بەمان���ای شكس���تی "پ.د.ك" لەقەڵەمدەدرێ���ت. ئەم���ە لەكاتێكدای���ە پش���تیوانی بارزانی لە كۆبان���ی چ ل���ەڕووی هێرش���ی زەمینییەوە (بەئیقناعكردن���ی توركی���ا ب���ۆ گ���وزەری پیش���مەرگە) و چ ل���ەڕووی ئیقناعكردن���ی هاوپەیمان���ان ب���ۆ بۆردومان���ی پێگەكان���ی داعش بەس���ەرەتای گۆڕانی هاوكێشەكانی خۆرئ���اوای كوردس���تان لەقەڵەمدەدرێ���ت. لەبەر ئەمە هۆكاری س���ەرەكی ئەم پرۆژە یاسایە زیاتر سیاسییە تاوەكو یاسایی. ب���ژارەكان :س���یناریۆكانی ب���ەردەم پەرلەمانی كوردستان كوردس���تان پەرلەمان���ی ئێس���تا پرۆژەیاس���اكەی بەزۆرینەی دەنگی چوار فراكس���یۆنی پەرلەمانی هەمواركردۆتەوە. بەاڵم ئەم پرسە هێشتا یەكالیی نەكراوەتەوە. لەگ���ەڵ ئەمەش���دا پێدەچێ بەرەب���ەرە ئەو هاودەنگیی���ەی چوار فراكس���یۆنەكە درزی تێبكەوێ���ت .هەڵوێس���تی یەكگرت���ووی ئیس�ل�امی كوردس���تان بەرەو گۆڕانكاری دەچێ���ت .هەروەه���ا یەكێت���ی نیش���تمانی كوردس���تانیش هەڵگری ئەو بۆچونەیە كە دەب���ێ ویالیەتی بارزانی ب���ۆ ماوەی دوو ساڵی دیكە درێژبكرێـتەوە و لەگەڵ وادەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەساڵی 2017دا ئەم وادەی���ە كۆتایی پێبێت .لێرەدا دۆخەك���ە تارادەیەك���ی زۆر لێڵ دەنوێنێت. هێشتا هیچ كۆدەنگییەك لەسەر ئەم پرسە بەدیناكرێ ،تەنها ئەوەندە هەیە كە هەموو الیەن���ەكان لەی���ەك ش���ت راچڵەكی���ون ،كە ئەویش :مەترسی كەرتكردنەوەی ناوماڵی كوردە! ئێس���تا پێش���بینی چەند س���یناریۆیەك دەكرێت: یەك���ەم ،پێكەوەس���ازانی هەم���و كوتل���ە
سياسەت
فۆتۆ :هێمن رانیەیی
پەرلەمانییەكان لەس���ەر هەڵبژاردن یاخود هەڵبژاردن���ەوەی س���ەرۆكی هەرێم���ی كوردس���تان .ئ���ەم س���یناریۆیە ل���ە هەموو ئەوان���ی ت���ر بەگونجاوت���ر و بەنزیكت���ر دەزانرێت .بەاڵم هێشتا كۆمەڵێك ئاستەنگ لەبەردەم ئەم سیناریۆیەدا خۆیان دەنوێنن. ئەگ���ەر بێت و بزووتنەوەی گۆڕان جەخت لەس���ەر ئەوە بكات���ەوە ،كە ناب���ێ بارزانی خۆی بۆ ئەم پۆس���تە هەڵبژێرێتەوە ،ئەوە ئەم سیناریۆیە زیاتر تەماویی دەبێت. دووەم ،بەڕێوەبردن���ی هەڵبژاردن���ی س���ەرۆكی هەرێ���م .ئەمەش���یان بەپێ���ی راگەیاندنەكان���ی كۆمیس���یۆنی ب���ااڵی س���ەربەخۆی هەڵبژاردنەكان���ی هەرێم ،كە هێش���تا بەتەواوەت���ی نەگیرس���اوە ،گەلێك كێشەی تەكنیكی و دارایی و كاتیی لەپێشە و ئەس���تەمە بەئاسانی بكرێ لەو وادەیەی س���ەرۆكی هەرێ���م داوایك���ردوە ،ئەم���ە جێبەجێبكرێت. س���ێیەم ،الیەنەكان لەكات���ی دیاریكراودا ناتوان���ن هیچ پرۆژەیەك پەس���ەند بكەن و
بەمجۆرە رۆژی 19ئاب دێت و سەرۆكی هەرێ���م ناچ���ارە بەیاننام���ە مێژوییەك���ەی رابگەیەنێت! ئەم���ەش بەمانای كۆتاییهاتنی ئەم پرۆسە یاساییەی ئێستا و دەسپێكردنی دۆخێكی ئاوارتە دێت. وەك دەبینی���ن یەك���ەم س���یناریۆ ئاس���انترین و س���ێیەم س���یناریۆیش قورسترین سیناریۆكانی بەردەم هەرێمی كوردستانن .جا با ئێستا وای دابێنین كوتلە سیاس���ییەكان نەتوانن لەكات���ی گونجاوی خۆیان���دا لەس���ەر ئ���ەم پرس���ە بس���ازێن. ئەوس���ا س���ێیەم س���یناریۆ دێتەكای���ەوە. گەل���ۆ س���ەرۆكی هەرێ���م ل���ەو رۆژەدا لە بەیاننامەك���ەی خۆیدا چ���ی رادەگەیەنێـت؟ ئەگ���ەری زۆر ئەوەیە بارزانی لەو رۆژەدا كەڵك لەو دەسەاڵتە یاساییانە وەربگرێت، كە لە دەس���تووردا پێیدراون :واتە دەتوانێ پەرلەمانی كوردس���تان هەڵبوەشێنێتەوە و دۆخی نائاس���ایی رابگەیەنێ���ت .ئایا كوتلە سیاس���ییەكان دۆخەك���ە دەگەیەننە ئەمە؟ ئایا بارزانی ئەمە دەكات؟
گۆڕان پاشەكشەی ائكپارتی و سەركەوتنی "هـ.د.پ" لە باكوور و گۆڕانی هاوكێشەكانی خۆرائوا بە سودی "پ.ی.د" بە شكستی پارتی لە قەڵەم دەدات
ژمار ه 284
2015/7/4
11
سياسەت
پارتی و قۆناغێكی چارەنوسساز ... سێ سیما و سێ ستراتیژ
حیسام دەسپیش لەم رۆژانەدا کەش����وهەوای سیاس����ی هەرێم ب����ەکات و س����اتێکی هەس����تیاردا تێپ����ەڕ دەبێت. ئ����ەم هەس����تیارییە دەگەرێت����ەوە ب����ۆ پرس����ی س����ەرۆکایەتی هەرێ����م ،دەس����تور و داهات����ووی هاوکێشە سیاسییەکانی هەرێم .بەاڵم لەم نێوەدا پارتی زۆرتر لەهەموو الیەک بەرچاوە و لەزۆر رەهەن����دەوە وا هەس����ت دەک����رێ ،ک����ە لەحاڵەت یان قۆناغێک����ی ئاوارتەدایە .ئاوارتەبوون بریتیە لەدۆخێ����ك ،ك����ە تێی����دا کی����ان ی����ان ئەکتەرێک����ی سیاس����ی دەکەوێت����ە حاڵەتێک����ەوە و دەب����ێ بڕیارێکی هەس����تیار بدات ،یان لەگەڵ بڕیارێکی چارەنوسس����ازدا رووبەڕوو بێتەوە .ئەم بڕیارە لەهەموو رەهەندێک����ەوە داهاتووی ئەو ئەکتەرە دیاری دەکات. بۆیە لێرەدا پرسێک کە هانی ئەم نوسینەی دا، ئەوەیە ،کە پارتی لە چ خانەیەکەوە دەڕوانێتە ئەم قۆناغە ئاوارتەیە؟ یان کامانەن ئەو وێستگانەی پارتی لەوێوە سەیری خۆی دەکات؟ چونکە ئەم جۆرە وێنا و سەیرکردنەیە کە دواجار ستراتیژ و تاکتیک����ی ئەم پارتە بۆ چارەس����ەرکردنی ئەم قۆناغ����ە دی����اری دەکات .ل����ەم رەهەندەوەی����ە کە هەوڵدەدرێت س����ەرەتا جۆری دیدی پارتییەکان لەخۆی����ان لەقۆناغەکە بخرێتەڕوو ،پاش����ان ئەو ئەگ����ەرە س����تراتیژیانە دەخەین����ە بەر ب����اس ،کە پێدەچێ پارتی لەخانەی یەکێک لەوانەوە جۆری سیاسەتەکانی رێکبخات .لەدواییدا ئاوڕ لەئەگەرە تاکتیکییەکان دەدەینەوە ،کە پێدەچێ کەرەسەی
12ژمار ه 2015/7/4 284
رۆژان����ە پارت����ی ب����ن لەچۆنیەت����ی رێکخس����تنی رەفت����ارە رۆژانەکانی خۆی .هەرچەندە ئەوانەی باس����مانکرد دەكرێ لەخانەی جی����اوازدا مانایان هەبێ .بەاڵم هەموویان بەشێویەکی سیستماتیک پەیوەندیان بەیەکەوە هەیە .بۆیە هەریەک لەوانە دەتوان����ێ لەگەڵ بەش����ێ تایبەتمەن����د بەخۆیەوە یەکبگ����رن .بەهەرح����اڵ دەچینە س����ەر بابەتەکە، تاک����و بۆم����ان روون ببێتەوە ک����ە دەكرێ پارتی بەچییەوە خەریک بێت؟ وەک بۆچوونێک����ی س����ەرەتایی ،دەتوانم بڵێم ج����ۆری خوێندن����ەوەی ئ����ەم هەولومەرج����ە الی پارتیی����ەکان ل����ەم دوو خان����ە س����ەرەکییدا خۆی دەبینێتەوە .بەشێکیان کە وەک قۆناغێکی یەکجار زۆر گرنگ لەمێژووی پارتی س����ەیری دەکەن و پێدەچ����ێ ل����ەو ب����اوەڕەدا بن ،کە ش����ەڕی مان و نەمانی بۆ بکەن .لەبەرامبەریش����دا بەشێکی دیكە لەپارتییەکان پێیانوایە پارتی زۆر لەم قۆناغانەی تێپەڕاندووە و ئەمجارەش دەبێ خۆی رابێنێ و رێگایەکی سیاسییانەی بۆ ببینێتەوە .بەهەرحاڵ هەردووكیان لەس����ەر یەک خ����اڵ کۆکن ،ئەویش ئەوەی����ە ،ک����ە مان����ەوەی س����ەرۆکی هەرێ����م لەو پۆستە بۆ ئێستا گرنگە. ئ����ەوەی دەتوانی����ن لەوێن����ای پارتیی����ەکان لەهەلومەرجی ئێس����تا بیخەین����ەڕوو ئەوەیە ،کە پارتی لە سێ خانەی سەرەکییەوە وێنای خۆی دەکات ،بەپێی ئەو هەموو ئەو قسە و نوسیانەی تا ئەم����ڕۆ لەالی����ەن پارتییەکان����ەوە باڵوبۆتەوە. (خشتەی ژماره یەك). لەحاڵەت����ی یەک����ەم وات����ا پەراوێ����ز ،لەوێ����وە س����ەرچاو دەگرێت ،ک����ە بەش����ێک لەپارتییەکان خۆی����ان لەپەراوێ����زدا دەبین����ن .بۆی����ە ئ����ەم پەراوێزبوون����ە لەرۆژی ٢٣مانگ زۆر بەروونی بەرچاو کەوت ،کە چۆن چوار پارتی س����ەرەکی کوردس����تان پارتی����ان لەپەرلەم����ان بەتەنه����ا جێهێش����ت و لەیەک سەنگەرەوە بەرامبەر پارتی راوەس����تان .کەواتە بەش����ێک لە پارتییەکان ئەم قۆناغە وەک هەلومەرجێکی هەستیار ناو دەبەن، کە تێدا پارتی پەراوێزخراوە ،یان هەوڵ بۆ ئەوە
دەدەرێ����ت .لەم رەهەندەوەیە ک����ە هەڵگرانی ئەم ج����ۆرە لەبیرکردنەوە لەو ب����اوەڕەدان ،کە دەبێ پارتی رێ����گای تەوافق بگرێتەب����ەر .بۆیە تەوافق دەبێتە شا کلیلی هەموو بابەتەکان. س����یمای دووەم کە تەنگانەیە ،لەو باوەڕەدان نین کە پارتی پەراوێزخراوە ،بەڵکو وەک تەنگانە ناوی دەبەن .کاتێک کە ئەم الیەنە باس لەتەنگانە دەکات ،لەراس����تیدا دەی����ەوێ ئەوە بڵێ ،کە تەنها دەبێ وەک چرکەس����اتێک بیبینین ،کە پەیوەستە بەپۆس����تێکی سیاس����ییەوە و دەب����ێ لەخان����ەی ئەو پۆس����تە چ����اوی لێبکرێ����ت ،ن����ەک لەخانەی داهاتووی سیاس����ی پارتیەوە .بۆیە ئەمانە تەنها لەخانەی پۆستی سەرۆکایەتی هەرێمە خەریکی گەمەکردن نابن ،بەڵکو بەدوای ئەو بەستێنەوەن، کە شەرعییەت بەو پۆستە دەدات. س����یمای س����ێیەم زاڵب����وون ی����ان قۆناغ����ی پەڕینەوەی����ە .ئەم بەش����ە لەپارت����ی پێدەچێ ئاوا بی����ر بکاتەوە ،یان بۆی بچێ کە ئەمە ئەو کاتەیە پارتی دەبێ بڕیار بدات و ئەوەندە خۆی بەپارتە سیاسییەکان و ئەکتەرە گەورە و بچوکەکانەوە خەریک ن����ەکات ،بەڵکو وا وێنای خۆی بکات کە ئیتر بەس����ەر هەموو ئەوانەدا ب����ازدەدات و ئەم قۆناغ����ە وەک داهات����وو چاو لێب����کات .هەڵگرانی ئەم س����یمایە داهاتووی هەرێم دەکەنە ئامانجی هەموو قس����ە و باس����ی خۆیان و لەو باوەڕەدان ک����ە ئەمە بڕیاردانە لەس����ەر داهات����ووی هەرێم، نەک پارتی ،پۆس����تی س����ەرۆکایەتی هەرێم یان جۆرێک لەتەوافقی سیاسی. ئەم س����ێ س����یمایە دەرخەری ئەو راستییەن، ک����ە وێن����ای ئ����ەم هەلومەرج����ە الی پارتییەکان وەک یەک نیە .جا کاتێک ئەم س����یمایانە جۆرێک لەئامانج����ی س����ەرەکی ب����ن ،بەاڵم پێویس����تی بە س����تراتیژیەتێكە ک����ە بکرێت بە راس����تی ،ئەویش خۆی لە سێ س����تراتیژی سەرەکیدا دەبینێتەوە، کە لە سیماکانەوە س����ەرچاوە دەگرن (خشتەی ژماره دوو). ئەوان����ەی باوەڕی����ان وای����ە پارت����ی لەحاڵەتی پەراوێزبوون دای����ە ،بڕواکەی خۆیان گرێدەدەن
سياسەت
پارتی وەك
زاڵبوون
داهاتووی هەرێم
مانەوەی سەرۆكی هەرێم
رێكەوتن و باجی سیاسی
سەرخستنی دەستوور
توانای ئیدارەی یاسایی
بە ئەنجام گەیشتنی هاوكێشە سیاسیەكان
دۆزینەوەی گرێی هاوسەنگیەكان
زامنی ئارامی
رێكەوتنی پێنج قۆڵی الیەنەكان
داهاتووی سیاسی هەرێم
قورسایی لیژنەی دەستووری هەرێم و پەرلەمان وەك سازان
دەربازبوون لە قەیران
پارتی دەتوانێت سوود لەكارتەكانی وەربگرێت
بریتین لە (خشتەی ژماره سێ). ئ����ەوەی لەتاکتیک����ی یەکەم����دا لەالی����ان پارتییەکانەوە دەکرێتە ئامانج ،ئەو پرس����ەیە کە پارت����ی خ����ۆی دارێژەری ئارامی و ئاسایش����ە و کۆمەڵ����گا و الیان����ە سیاس����ییەکانیش ئەمە وەک راس����تییەک دەزان����ن .بۆی����ە قس����ەی س����ەرەکی ئ����ەوە دەبێ ،ک����ە نابێ ئاسایش����ی واڵت بکەوێتە مەترس����ییەوە .پارت����ی دەی����ەوێ تەواف����ق ی����ان رێکەتنێک ب����کات ،چونکە نای����ەوێ ناکۆکییەکان پەرەبس����تێنن ،لەكاتێك����دا واڵت لە ش����ەڕدایە .بۆ ئ����ەم مەبەس����تە وەك چ����ۆن پرس����ی حکوم����ەت چارەسەرکرا ،دەبێ پرسی سەرۆکایەتی هەرێم و دەستوریش چارەسەر بکرێت. تاکتیک����ی دووەم لەو خان����ەوە رەفتار دەکات، ک����ە پەرلەمان����ی کوردس����تان دەتوان����ێ مەکۆی هەم����وو گەمەیەک بێ ،بەاڵم ئەم پەرلەمانە نابێ پێش پێش����هاتەکان بکەوێت ،چونکە شەرعییەتی پەرلەم����ان لەكاتی هاودەنگ����ی و هاوکاری هێزە سیاس����ییەکانەوە زیات����ر مان����ای دەب����ێ .بۆی����ە پەرلەم����ان ل����ەوەی ئێس����تادا هەی����ە دەبێ چاوی لەدەس����تی لێژنەی ئام����ادەکاری دەس����تور بێت. نەک خۆی خەریکی گەمەی سیاسی بکات .بۆیە باش����ترین رێکار ئەوەیە ،کە سازانی دەستوریی بکرێت.
تاکتیکی س���ێیەم حەزی لەچارەسەرکردنی پرسەکانە لەدەرەوەی ئەوانەی باسمان کرد.، بۆی���ە باوەڕیان وای���ە پارتی ئەوەن���دە توانای هەیە ئ���ەم قەیرانە بەپێچەوان���ە بکاتەوە .بۆیە بی���ر لەپەرلەمان ،حکوم���ەت و هەموو بوارانە دەکەن���ەوە ،ک���ە ل���ە ئاکام���ی س���ازان لەنێوان هێزە سیاسییەکاندا هاتوونەتە ئاراوە .کەواتە باش���ترین رێگە ئەوەیە ،ئەو الیەنانە تواناکانی پارت���ی بزانن ،کە ت���ا چەن���دە لەتوانایدا دەبێ هەموو پرۆسەی سیاسی پەکبخات! ئ���ەم س���ێ تاکتیک���ە دەكرێ���ت ل���ە ئاس���تی مەیدانی���دا ببینرێن ،ب���ەاڵم پێدەچێ گرێدراوی کات و پێش���هاتەکان ب���ن ،ئاخۆ کامیان زۆرتر مانادارن بۆ پراکتیزەکردنیان دەتوانین هەموو ئەگەرێ���ك لەهەلومەرجی سیاسی ئەمڕۆی کوردستان لەبەرچاو بگرین. ب���ەاڵم ئەوەی هەیە ئەوەمان پێدەڵێ ،کە رۆڵی پارت���ی چارەنوس���از دەبێ .ب���ەو مانایەی کام یەک لەو وێنان���ە دەتوانێ ببێ بەدەروازەی و ئەقڵییەتی س���ەرەکی پارتی لەچارەس���ەکردنی ئ���ەوەی لەئێس���تادا دەبینرێ .چونک���ە هەموو ئ���ەم گەمان���ە چەندەی ب���ۆ الیان���ەکان گرنگن، هێن���دەش ب���ۆ داهات���ووی هاوکێش���ەکانی ناو پارتی گرنگن.
ژمار ه 284
2015/7/4
13
خشتەی ژمارە دوو
پارتی بۆ
خشتەی ژمارە یەك
پارتی لە
تەنگانە
سەرۆكایەتی هەرێم
خشتەی ژمارە سێ
بە پرسی مانەوەی سەرۆکی هەرێم کوردستان لەپۆس����تەکەی .بۆی����ە ئ����ەو س����تراتيژەی بۆ ئەم مەبەس����تە دیاری دەک����ەن ،لەخانەی رێکەوتن و باجی سیاس����ی س����ەرچاوە دەگرێ .ئەم بەش����ە ب����ەدوور لەهەر چەش����نە ئایدیالیزمێکی پارتیانە دەڕواننە گەمەکان ،هەندێكجاریش لەو باوەڕەدان ک����ە پارتی دەتوانێ خۆی لەپۆس����تی س����ەرۆکی هەرێـ����م رزگار ب����كات و تەنها بەس����ەرۆکایەتی حکومەت����ەوە خ����ۆی خەری����ک ب����کات ،چونک����ە پێداگری لەسەر ئەم پۆستە دەبێتە هۆی ئەوەی پارتی باجی زۆر بدات .بەاڵم پێدەچێ لەکۆتاییدا لەس����ەر مانەوەی س����ەرۆکی هەرێم سوور بن، لەگەڵ ئەوەش����دا هەوڵەکانی خۆیان بۆ دیالۆگی سیاسی و دانوستان چڕ دەکەنەوە. هەڵگران����ی س����تراتیژی دووەم ،هەم����ان ئ����ەو کەس����انەن ،کە ئ����ەم هەلومەرج����ە وەک تەنگانە ناودەبەن .بۆیە ستراتیژی خۆیان لەچوارچێوەی سەرخس����تنی دەس����تور کۆدەکەن����ەوە ،چونک����ە دەس����تور ب����ەو بەس����تێنە دەزان����ن ،ک����ە تێی����دا شەرعییەتی پۆستی سەرۆکی هەرێم چارەسەر دەکات .بۆیە کاتێک پرس����ی دەس����تور بەئەنجام بگات ،ئیتر هەموو بوارێکی یاسای ئامادەیە ،کە پۆستی سەرۆکی هەرێم مسۆگەر بکات .کەواتە دەبێ توانای ئیدارەی یاس����ایی پرس����ی دەستور ببێ����ت بەئامانج����ی س����ەرەکی ن����ەک بابەت����ی تر. کاتێک کە هەموو هەوڵێکی سیاسی دژ بەپارتی لەئارادان ،گواستنەوەی ئەو قورساییە لەبواری سیاس����یەوە بۆ ب����واری یاس����ایی دەبێت����ە هۆی ئەوەی گوشارەکان لەسەر پارتی کەم ببنەوە. خاوەنانی س���تراتیژی سێیەم لەرەهەندێکی فراوانەوە س���ەیری گەمەکان���ی هەرێم دەکەن. بەو مانایەی ئەوەی هاتۆتە ئاراوە گەمەیەکی سادە نیە ،بەڵکو سەرچاوەی هەرێمی و بگرە نێودەوڵەت���ی هەیە ،کە خۆی لەهاوکێش���ەکاندا دەبینێەوە .بۆیە هەوڵەکان���ی خۆیان لەخانەی بەئەنجامگەیاندن یان بەرگرتن لەو هاوکێشانە دەزانن ،کە مەبەستیان الوازکردنی پارتییە .بۆ ئەم مەبەستە ستراتیژی خۆیان لەدۆزینەوەی گرێکوێ���رەی ئ���ەم هاوکێش���انەدا دەبین���ەوە، ک���ە چۆن ب���ەرەی دژ بەپارتی ،کە پەیوەس���تە بەهاوکێش���ەیەکەوە ،الواز بکرێ���ت ،چونک���ە بەشێوەی ئۆتۆماتیک یان سروشتی پارتی زاڵ دەبێ و پش���کی ش���ێری لەداهاتووی هەرێمدا بەردەکەوێ .بەگش���تی ئەم س���ێ س���تراتژییە الیانگ���ر و نەیاری خۆیان هەیە ،بەاڵم دەتوانن نوێنەرایەت���ی هەس���تیاریی بابەتەک���ە الی پارتییەکان بکەن .لەئێستادا ئاوڕ لەو تاکتیکانە دەدەینەوە ،کە پێدەچێ پارتییەکان لەرەفتاری رۆژان���ەی خۆیاندا پەی���ڕەوی بکەن .ئەوانەش
پەراوێز
تەوافوق
سياسەت
كاردۆ محەمەد ،هەڵسوڕاوی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ سڤیل:
هەماهەنگی یەكێتی و گۆڕان درێژكراوەی رێككەوتنامەی دەباشانە كاردۆ محەمەد ،پەرلەمانتاری پێشووی بزووتنەوەی گۆڕان و هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی گۆڕان ،لەم دیدارەیدا تەئكید لەس���ەر س���ازان دەكات لەسەر پرسی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم ،هاوكات روونیش���ی دەكاتەوە بزووتنەوەی گۆڕان لەم قۆناغەدا لەناو حكومەتی هەرێم���دا دەمێنێت���ەوە و كاری هاوبەش���ی نێوان گ���ۆڕان و یەكێتیش ب���ە درێژەپێدەری رێككەوتننامەی دەباشان ناودەبات. پێشەوا محەمەد
14ژمار ه 2015/7/4 284
یاسای سەرۆكایەتی هەرێم پێویستی بە سازانی سیاسی هەیە
سياسەت
دەبێت لەم قۆناغەدا هەموو الیەنەكان پابەندی بەرنامەی حكومەت بن
ئێس����تا وەك دەبینی����ت قەیرانێكی زۆر بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتووە، خەڵك����ی چاوی لەدەس����تی ئۆپۆزس����یۆنی پێش����ووە شتێكی بۆ بكات ،بەڕای بەڕێزت لەوبارەی����ەوە ،ئۆپۆزس����یۆنیش بەش����دارە لەبەرپرسایرێتی ئەو قەیرانانە؟ كاردۆ محەمەد :قەیرانەكان بەش����ێكیان پەیوەستن بەهەلومەرج و گۆڕانكاریەكانی ئ����ەم دوایی����ەی ش����ەڕی تیرۆر ،بەش����ێكی تری����ان پەیوەن����دی بەناكۆك����ی و كێش����ە سیاس����ییەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا هەیە، دیوێك����ی ت����ری قەیرانەك����ەش ئەنجام����ی كەڵەكەب����ووی سیاس����ەتی 22س����اڵەی رابردووە ،كە بەچەند مانگێك چارەس����ەر ناك����رێ .ل����ەم دۆخ����ەدا ،ئەرك����ی هەم����وو الیەنە سیاس����ییەكانە پابەن����دی بەرنامەی حكومەتەكە بن ،كە پێویستی بە چاكسازی بنەڕەت����ی و س����تراتیژی پشتبەس����تن بەخۆبژێ����وی هەیە ،لەبەرامبەر دەرەوەش خاوەنی گوتاری یەكگرتووی سیاس����ی و پاراستنی یەكڕیزی نیشتیمانی بن . خەڵكێك����ی زۆر دەڵێن پێویس����تە
ئۆپۆزس����یۆنی پێش����وو و بەتایبەتی����ش بزووتنەوەی گ����ۆڕان لە حكومەتی هەرێم بكش����ێتەوە ،ت����ۆ لەوبارەی����ەوە ڕات چۆنە، كاتی ئەوە هاتووە گۆڕان و ئۆپۆزسیۆنی پێشوو لەحكومەت بكشێنەوە؟ كاردۆ محەم����ەد :هاوبەش����ییەتی ئێم����ە ل����ە حكومەت لەس����ەر بنەم����ای بەرنامەی راگەیان����دراوی حكومەت����ە .ئێم����ە پابەن����د و بەرپرس����یارین ل����ە داكۆكیك����ردن و پێداگیرییكدن لەسەر بەرنامەی هەڵبژاردن و ئەو بەڵێنانەی بە خەڵكی كوردس����تانمان دابوو .ئەو راستیەش لە پێش چاومانە كە گەل����ی كوردس����تان لە ش����ەڕێكی گەورەی نێودەوڵەت����ی دای����ە و بەرپرس����یاریەتی نیش����تیمانی هەیە ،تا ئاسۆیەك شك ببات ب����ۆ بەدیهێنان����ی ئ����ەو چاكس����ازیە ك����ە لە بەرنامەی حكومەت رەنگڕێژی بۆ كراوە، قسەی لە سەر كشانەوە نییە. لە دوای كۆبوونەوەكەی ()6/23ی پەرلەمان���ەوە ،پارت���ی چەندجارێك ئەوەی راگەیاندووە ،كە ئەوە كودەتابوو بەسەریدا، خوێندنەوەی بەڕێزت لەوبارەیەوە چۆنە؟ كاردۆ محەم����ەد :پرس����ی رێكخس����تنی سیس����تەمی حكومڕان����ی ،رەهەندێك����ی نیش����تیمانی و سیاس����ی و یاس����ایی هەیە. بۆی����ە رەهەن����دە سیاس����ییەكەی لەالی����ەن الیەن����ە سیاس����ییەكان دەب����ێ س����ازانی نیش����تیمانی لەس����ەر بكرێت .كۆبوونەوەی پەرلەم����ان خوێندن����ەوەی یەكەم����ە بۆ ئەو پڕۆژەیاسایانەی فراكسیۆنە جیاوازەكان بە ژمارەی یاسایی پێشكەشی سەرۆكایەتیان ك����ردووە ،ئەركی سەرۆكایەتیش����ە بەپێی پەی����ڕەوی پەرلەم����ان خوێندن����ەوەی یەكەمیان بۆ بكات ،چونكە پرسێكە ناكرێ ب����ۆ كاتی نادی����ار دوابخرێت ،پێویس����تە لە ئامادەكردن����ی راپۆرت����ی پڕۆژەیاس����اكەدا رەنگدانەوەی ئەو سازانە بێت ،كە لەالیەن الیەنە سیاس����ییەكان لەس����ەر ئەم پرس����ە دەكرێت. دەتوانی����ن بڵێی����ن خوێندن����ەوەی ئ����ەو یاس����ایە هەن����گاوی كردەك����ی ئ����ەو
رێكەوتننامەیەی����ە ك����ە ب����ە رێكەوتننامەی دەباشان ناوی دەركرد؟ كاردۆ محەمەد :درێژەدانی ئەو روانینە هاوبەش����ەیە س����ەبارەت ب����ە ش����ێوازی سیس����تەمی حكومڕان����ی ل����ە هەرێم����ی كوردستاندا. ئەگەر سیس����تەمی هەرێ����م ببێتە پەرلەمانی ،بزووتنەوەی گۆڕان كێش����ەی لەگەڵ هەڵبژاردنەوەی مەس����عود بارزانی هەیە وەك سەرۆكی هەرێم؟ كاردۆ محەم����ەد :بزووتن����ەوەی گۆران جەختكردنەوەی لەس����ەر سیس����تەمەكەیە كە ببێتە سیس����تەمی پەرلەمانی ،كێش����ەی لەگەڵ هیچ كەس����ایەتیەك نییە ،كاتێك ئەو س����ازانە دەكرێت ،هەر الیەنێكی سیاس����ی ئازاد دەبێت ل����ە بوونی كاندیدی خۆی بۆ ئەم پۆستە . وەك دواپرس����یار ،پێتوای����ە مەس����ەلەی دەس����توور و س����ەرۆكایەتی هەرێم ،بارودۆخ����ی هەرێم بەرەو ئاقاری مەترسی و ئاڵۆزی بەرێت؟ كاردۆ محەمەد :ئەزموونە تاڵ و تفتەكانی راب����ردووی گەلەكەم����ان رێگەمان پێنادات بیر ل����ەو ئاق����ارە مەترس����یدارە بكەینەوە، كاتێ����ك هەم����وو الیەكمان كۆكین لەس����ەر ئەوەی جیاوازی و كێشە و ملمالنێكانمان بە گیانی دیموكراتیانەوە چارەسەر بكەین و ئ����ەو پرس����انەی ناكۆكی����ان لەس����ەرە لە رێگای س����ەرەوە چارەس����ەر بكەین و ئەو دەرفەت����ە مێژوویی����ەی ب����ۆ گەلەكەمان لە هەموو بەش����ەكانی كوردستان رەخساوە نابێ����ت بیكەین����ە قوربان����ی بەرژەوەندیی����ە تایبەت و دەسكەوتە سیاسییە تەسكەكانی حیزب .بۆ كۆی ئەو پرس����انەی رەهەندی نیش����تیمانیان هەیە ،پێویس����تیە س����ازانیان لەس����ەر بكرێ����ت .ئەم����ەش تەنه����ا و تەنها ب����ە ئەنجامدان����ی گفتوگۆی راش����كاوانە و راستگۆییانەی نێوان الیەنە سیاسییەكانە. كەواتە بە بوونی ئەو ویس����تە نیشتیمانییە ئاق����اری ملمالنێكانمان بەرەو مەترس����ی و ئاڵۆزی ناچێت و دەبێت هەموو الیەكیشمان هەس����ت ب����ە بەرپرس����یاریەتی مێژووی����ی بكەین ،بەتایبەت لە پرس����ی دەس����تووردا، وەك گرێبەستێكی كۆمەاڵیەتی و سیاسی بە گیانێك����ی دیموكراتیانە مامەڵەی لەگەڵ بكەی����ن و ل����ە جیات����ی كردن����ی بەك����ۆت لە گەردەن����ی میللەتەكەم����ان ،ببێت����ە پ����ردی بەیەكگەیش����تن و پێكەوەژیانی ئاشتیانە لە كوردستانێكی ئازاددا.
ژمار ه 284
2015/7/4
15
سياسەت
ئەم رەشنوسە هیچ جۆرە بنەمایەکی مۆدێرن و زانستی و بەهاکانی یەکسانی ژن و پیاوی لەبەرچاو نەگرتووە دەستووری عەلمانی مسۆگەری پاراستنی ائزادیەکانە بە هەموو جۆرەکانیەوە گۆنا س���ەعید ،ئەندامی بۆردی ناوەندی س���ێکوالر ،لەم چاوپێکەوتنەدا س���ەبارەت بەگرنگ���ی جیاکردن���ەوەی دی���ن لەن���او دەستووری کوردستاندا هەڵوەستە دەکات و ئاش���کرای دەکات ،ب���ۆ ئ���ەوەی ژیانێکی مەدەنی و ئازادیخواز و یەکس���ان لەس���ەر بنچین���ەی هاواڵتیب���وون لەکوردس���تاندا هەبێت ،پێویستە دەس���تووری کوردستان عەلمانی بێت. پێشەوا محەمەد
گۆنا سەعید ،ئەندامی بۆردی ناوەندی سێکوالر بۆ سڤیل:
هیچ هەناسەیەکی مەدەنی لە رەشنوسی دەستووری هەرێمی كوردستاندا نابینیتەوە 16ژمار ه 2015/7/4 284
سياسەت
تائێس����تا دەس����توور و یاساکانی ئێمە سەرچاوەی س����ەرەكیان شەریعەتی ئیسالمە ،بوونی ئەم سەرچاوەیە پێچەوانە نیە لەگەڵ بوونی دەستوورێكی عەلمانی؟ گۆن����ا س����ەعید :نەخێ����ر ،ب����ێ البردن����ی دی����ن بەئیس��ل�ام و ئەوانی تریش����ەوە ،یان ه����ەر ئایدیۆلۆژیایەکی ت����ر ،ناتوانین باس لەدەس����توورێکی عەلمانی بکەین ،کە مافی هاواڵتیبوونی یەکس����ان بۆ هەموو بەش����ە جیاوازەکان����ی کۆمەڵگ����ە مس����ۆگەر بکات. رەشنووس����ی ئیس����تای دەس����توور پشت بەناس����نامەی دین����ی دەبەس����تێت و دین����ی ئیسالم بەشێوەیەکی سەرەکی و (دینەکانی تری����ش بۆ گروپە نائیس��ل�امەکان) کردۆتە س����ەرچاوەی یاس����اکان .ئەم����ەش حوکمە نەگۆڕەکان����ی دی����ن دەس����ەپێنیت بەس����ەر ژیانی تایبەتی و گش����تی خەڵکدا ،بەتایبەت لەباری کەس����ێتی و مافە تاکەکەسیەکاندا، ئەم رەشنووسەی ئێستا لەدەرەوەی دین هیچ پڕۆس����ە و یاس����ایەکی مەدەنی جێگە ناکاتەوە. ئەو جومگە سەرەکیانەی لەژیانی پراکتیکی کۆمەڵگەدا هەن و دەس����تووری عەلمان����ی و ئیس��ل�امی گۆڕانکاری����ان تێدا دەکات کامانەن؟ گۆن����ا س����ەعید :ماف����ی هاواڵتی����ان، دەستووری دینی ناسنامەی دینی زۆرینە و کەمین����ە دەدات بەخەڵک و لەس����ەر ئەو بنەمای����ە جی����اکاری دەکات ،لەکاتیک����دا دەستووری عەلمانیدا مافی هاواڵتیبوونی یەکسان بۆ هەمووان بەبێ لەبەرچاوگرتنی جیاوازی بیروڕا و ئاینی ،مەزهەبی ،رەنگ و و رەگەز و نەتەوە دابین دەکات. مافەکانی ژن و پیاو :دەس����تووری دینی یاسای شەریعەت بەکاردێنیت کە جیاکاری و هەاڵواردن����ی زۆری تێدایە دژی ژنان و لەقازانجی پیاوان ،ئەمەش کێشەی گەورەی نەبوونی بەاڵنسی لەخێزاندا پەیداکردووە، بەجۆرێک ،کە پیاو سەروەرە و دەسەاڵت بەدەس����تە و دەتوانێ����ت بەئاس����انی ئ����ەو دەس����ەاڵتەی بەس����ەر ژن و منداڵ����دا بەکاربێنی����ت ،ئەم����ەش توندوتیژی و زوڵم و چەوسانەوەی لێ دەکەوێتەوە .فرەژنی و بەزۆر بەشوودانی کچانی منداڵ و پارە وەرگرت����ن لەب����ری مارەیی و دەس����تگرتن بەس����ەر منداڵ����دا ...هت����د ،بەرهەم����ی ئەم جیاکاریەی����ە .لەکاتێکدا کە دەس����توورێكی عەلمانی رێگە بەجیاکاری لەسەر ژنبوون و پیاوب����وون نادات ،یەکس����انی ژن و پیاو
لەم����اف و ئەرکەکان����ی بواری کەس����ێتیدا، لەهاوس����ەرگیریی و جیابوون����ەوە و سەرپەرش����تی من����داڵ و میراتی����دا دابی����ن دەکات ،هەروەها فرس����ەتی یەکسان لەکار و خوێن����دن و س����ەفەر و هاتوچۆدا بۆ ژن و پی����او وەک ی����ەک دەدات .لەکاتێک����دا کە دەستووری دینی هەوڵی لەچوارچێوەدان و س����نووردارکردنی ماددەکان����ی خوێندن دەدات ،ئەویش لەپێن����او لەچوارچێوەدانی نەوەکان����ی داهات����وو ،ت����ا لەب����اوەڕداری ئای����ن دەرنەچ����ن .دەس����تووری عەلمان����ی گرنگی بەداهێنان و گەش����ەی زانس����تی و پێش����کەوتنی نەوەکان����ی داهات����وو دەدات. خوێن����دن و پ����ەروەردە بەتایب����ەت گرنگی هەی����ە ل����ەوەدا ک����ە بوونیادنەری ئاس����تی گەش����ە و توانای����ی نەوەکان����ی داهات����ووە، هەربۆیە زۆر گرنگە س����نووردار نەکرێت ب����ە ئایدۆلۆژیای����ەک ی����ان بەحوکمەکان����ی دینێکی دیاریکراو ،دەبێت پش����ت ببەستێت بەزانست و داهێنان و گەشەکردنی هزری و عەقاڵن����ی .مەس����ەلەیەکی تر پاراس����تنی ئ����ازادی بی����روڕا و رادەربڕی����ن ،ئ����ازادی ویژدان ،ئازادی نوسین و گوزارشتکردن لەخودە .دەس����تووری دین هەموو ئەمانە لەقاڵب دەدات و لەهەوڵی کێش����انی خەتی س����ووری پیرۆزی����ی دین����ی و ئەوان����ەدا دەبێ����ت و لەبەرامب����ەر ه����ەر ئازادیەک����دا س����زا دادەنێت .بەاڵم دەستووری عەلمانی مسۆگەری پاراستنی ئازادیەکانە بەهەموو جۆرەکانیەوە .ئەمانە و چەند جومگەی تر ئەو جیاوازیانەن ،کە لەنێوان دەستووری دین����ی و دەس����تووری س����ێکوالر هەی����ە و چارەنووسی چین و تویژەکانی کۆمەڵگەی پێوە بەندە. بۆچی دەبێت ئێمە دەستوورێکی عەلمانیمان هەبێت؟ گۆن����ا س����ەعید :دەبێ����ت دەس����تووێکی سیکوالرمان هەبێت تا ئینسانەکان بەهەر جیاوازیەکەوە کە هەیانە لەبەردەم یاسادا یەکسان بن .تا بوار بۆ داهێنان و گەشەی زانس����ت و عەقاڵنی����ەت بڕەخس����ێنرێت بۆ ئێس����تا و نەوەکانی داهاتوو .پێویس����تمان بەدەس����توورێکی س����یکوالر هەیە تا ژن و پیاو یەکسان بن لەبوارەکانی ژیاندا و لەو فرس����ەتانەدا ،کە بۆیان دەڕەخسێنریت ،تا کۆتایی بەتوندوتی����ژی جێندەری بهێنرێت و کەلتوورێکی یەکس����انیخواز سایە بکات بەسەر رای گشتی کۆمەڵگەدا .تا رێزگرتن و وابەس����تەبوون بەپرەنسیپەکانی ئازادی
ت����اک و یەکس����انی هەم����ووان و مافەکانی م����رۆڤ ببن����ە بنەم����ای لێکتێگەیش����تن و مامەڵ����ەی نێ����وان مرۆڤەکان .ت����ا ئەم ماف و ئازادیان����ە پارێ����زراو ب����ن و کەس بۆی نەبێت س����وکایەتی یان هێرش بکاتە سەر مافی کەس����ی ت����ر بەهۆی بی����ر و باوەڕ و دین و رەگەزی جیاوە .هەروەها پێویستە تاكو دەس����ەاڵتی سیاس����ی بەرپ����رس بێت لەپاراس����تنی ژیان و ئەمنیەت و گوزەرانی خەڵك ،بێ جیاوازیکردن لەنێوانیاندا. مەترس����ییەکانی دەستوورێک کە س����ەرچاوەکەی ش����ەریعەتێكی دیاریكراو بێت و عەلمانی نەبێت لەچیدایە؟ گۆن����ا س����ەعید :س����ەرەتا مەترس����ی دەس����تووری دین����ی لەوەدایە ،کە لەس����ەر بنەمای جیاوازی و دینی زۆرینە و کەمینە دەنوس����رێتەوە .جی����اکاری دەکاتە بنەمای م����اف ب����ۆ بەش����ە جیاجیاکان����ی کۆمەڵگە. ئ����ەو خوێن����اوەی ئەم����ڕۆ لەناوەڕاس����ت و
هێنانی داعش بۆ عێراق و دروستکردنی جەنگێکی خوێناوی ،بەرهەمی دەستوورێکی دینی و ئەتنیکییە لەعێراقدا خوارووی عێراق دروست بووە ،بەشێکی چەسپاندن و بەسیستماتیککردنی جیاوازی ئیتنیکی و دینی و مەزهەبیە لەدەستووری عێراق����دا ،ئەم����ە بۆتە هۆی دروس����تکردنی ملمالنێیەک����ی نەب����ڕاوە لەنێ����و مەزهەب و ئیتنیک����ە جیاوازەکان����دا ،ه����ەر الیە و بڕی دەسەاڵتی سیاسی و ئابووری زیاتر بکات، بۆ ئەمە شەڕدەکەن و لەیەکتر دەکوژن و پیالنگێڕی دەکەن .هێنانی داعش بۆ عێراق و دروس����تکردنی جەنگێک����ی خوێن����اوی، بەرهەمی دەستوورێکی دینی و ئەتنیکییە لەعێراقدا .بۆ کوردستانیش ئەمە دروستە کە کوردستان بەجیا لەدینی ئیسالم چەند دین����ی ت����ری تیدایە ،خەڵک����ی ئازادیخوازی تێدای����ە کە دی����ن بەناس����نامەیەکی ئەوەندە گرنگ نازانێت لەژیانیدا یان پەیڕەوکردنی دی����ن لەنێ����و گەنج����ان و الوان����دا ئەوەندە مەس����ەلەیەکی گرنگ نییە .ئیتر سەپاندنی دەس����توورێک تەنه����ا ب����ۆ هێش����تنەوەی دەس����ەاڵتی دینییە بەس����ەر خەڵکەوە و بۆ
ژمار ه 284
2015/7/4
17
سياسەت
دەستوورێک کە بنەماکەی دینی بێت، ائمرازێکە بۆ درێژەدان بەجیاکاری رەگەز��یی لە باری كەسیەتیدا بەهۆی ئەحکامە جێگیرە دینیەکانەوە
رێگەگرتن����ە لەگۆڕان����کاری و پێش����کەوتن لەنێو کۆمەڵگەدا. لەرەشنووس����ی دەس����تووری هەرێ����م ماددەکانی ٦و ٣٠خەریکن چارەنووسسی ژن����ان و کچ����ان بەئەحکام����ە دینی����ەکان لەباری کەس����ێتیدا دەسپێرن ،نەک بەتەنها ئیس��ل�ام ،بەڵکو هەموو دینەکان .واتە ئەو چارەنووس����ەی ژنان ٢٤س����اڵی رابردوو بۆیان دیاریکراوە و ئەو هەموو جیاکاری و توندتی����ژی و نادادپەروەرییەی لەژیانی گشتی و کەسێتیدا هەیە ،نەک وەک خۆی دەمێنێت����ەوە ،بەڵک����و ب����ەم دەس����توورە بۆ نەوەکان����ی داهات����ووش دەچەس����پێنرێت و بەردەوامی بەم بارودۆخەی ژنان دەدات، ک����ە دەیان س����اڵە کۆمەڵگە لێ����ی ناڕازیە و خەبات بۆ گۆڕینیان دەکات .دەستوورێک ک����ە بنەماکەی دین����ی بێ����ت ،ئامرازێکە بۆ درێ����ژەدان بەجی����اکاری رەگەزیی بەهۆی ئەحکامە جێگیرە دینیەکانەوە بەسەر باری کەس����ێتیدا ،ئ����ەم رەشنووس����ە هیچ جۆرە بنەمایەکی مۆدێرن و زانستی و بەهاکانی یەکسانی ژن و پیاو ،کە لەئێستادا بنەمای س����ەرەکی دەیان یاس����ا و رێککەوتننامەی جیهانی و دەوڵەتین ،لەبەرچاو نەگرتووە. بۆیە لەمبارەشەوە ئەم رەشنووسە لەدژی
18ژمار ه 2015/7/4 284
رەوەن����دی جیهان����ی یەکس����انی ژن و پیاو دەوەس����تێتەوە و کۆمەڵگەی کوردس����تان زیاتر بەدەسەاڵتی دینەوە وابەستە دەکات و رێگە لەگەش����ە و داهێنان و گۆڕانکاری دەگرێت .ئەو بەندانەی باس لەیەکسانی و مافی هاواڵتیب����وون و ئازادیەکان دەکەن، بەگش����تی تەنها چەواش����ەکاری دروس����ت دەک����ەن و لەچەن����د جێگ����ەدا م����اددەی دژ بەیەک و بێ مانا هەیە .بۆیە لەم بارەشەوە ئەم رەشنووسە بنەماکانی ئازادی و مافی هاواڵتیبوونی یەکس����ان و یەکسانی ژن و پیاوی ب����ێ بەها و ناکاریگ����ەر کردووە و دەبێت رەتبکرێتەوە. ب����ۆ بەعەلمانیکردنی دەس����توور، دەبێت لەکوێوە دەست پێبکرێت؟ گۆنا س����ەعید :ب����ۆ کۆمەڵگەیەکی فرەیی وەک کوردس����تان دەبێ����ت دەس����توور سێکوالر بێت ،تا هیج ئایدیۆلۆژیا و دینیک نەبێتە سەرچاوەی یاساکانی ،بەڵکو پشت ببەس����تێت ب����ە بنەماکانی ماف����ی مرۆڤ و هاواڵتیبوونی یەکسان بۆ مسۆگەرکردنی یەکس����انی هەم����وو ئینس����انێک لەب����ەردەم یاس����ا ،بێ لەبەرچاوگرتنی جیاوازی دینی، رەگ����ەزی ،نەتەوەی����ی و ...هت����د ،و ب����ەم جۆرە مس����ۆگەرکردنی یەکسانی تاکەکان،
یەکس����انی ژن و پی����او و مس����ۆگەرکردنی ئازادیی����ە تاک����ی و گش����تییەکان ،ئ����ازادی رادەربڕی����ن و ...هت����د .دەس����توور دەبێت دەستوورێکی سیکوالر بێت و ماددەکانی ٦و ٣٠ب����ە ت����ەواوی دژی بنەماکان����ی س����ێکوالریزمن .لەجیاتی ئەم ماددانە ئەم دەس����توورە بڕیار بدات پشت بەبنەماکانی ماف����ی هاواڵتیبوونی یەکس����ان ببەس����تێت، یاس����اکانی بەپێی بنەماکان����ی مافی مرۆڤ دابنێ����ت و یەکس����انی ژن و پی����او و مافی گەنج����ان و من����دااڵن و ک����ەم ئەندام����ان و پی����ر و پەککەوت����ەکان و بەش����ەکانی تری کۆمەڵگە مسۆگەر بكات .دەبێت دین وەک ئایدۆلۆژی����ا و بیر و باوەڕێکی س����ەپێنراو لەخوێن����دن و پ����ەروەردە دووربخڕێتەوە، لەجیات����ی ئ����ەوە مێ����ژووی گەش����ەکردنی کۆمەڵگەی ئینس����انی بخوێنرێت و هەموو دینەکانیش وەک بەشێک لەو مێژووە چاو لێبکرێن. بۆ ئەوەی ئەمانە بێنەدی لەدەستووردا، دەبێت کۆمەڵگەی کوردس����تان و بەتایبەت ب����ەرەی ئازادیخ����وازی ،ژن����ان ،گەنجان و هەم����وو ئەوانەی کە ژیانێکی شایس����تە و یەکس����انیان دەوێت ،لەئێس����تاوە بەرگری ل����ەو ئامانجان����ە بک����ەن ،بەش����داری بکەن ل����ەو هەڵمەتان����ەی بەڕێخ����راون ،ه����ەر لەنامەنوسین و واژۆکۆکردنەوە و کۆڕ و سیمینارگرتنەوە ،تا دەگاتە خۆپێشاندان و رێکخس����تنی چاالکی جۆراوجۆر ،تا فشار لەس����ەر پەرلەمان و لیژنەی نوس����ینەوەی دەس����توور و س����ەرۆکی هەرێم دروس����ت بک����ەن ،تاكو دین لەدەس����توور جیاکەنەوە و دەس����توورێکی س����ێکوالری بێالی����ەن بنوسنەوە.
سياسەت
وەفا و قەزافی و قسەكردن لەگەڵ خودا
شازاد ئەنوەر
پرۆفیسۆر "ئەناتۆلی یگۆرین" لەدووتوێی كتێبێك���دا ب���اس لەبەش���ێكی بیرەوەریەكانی لەگ���ەڵ س���ەرهەنگ "موعەم���ەر قەزاف���ی" س���ەرۆكی پێش���وی لیبی���ا دەكات .ناوب���راو ب���ۆ م���اوەی ش���ەش س���اڵ ()1980-1974 راوێژكاری سیاس���ی باڵیۆزخان���ەی یەكێتی سۆڤیەت بووە لەتەرابلوسی پایتەختی لیبیا. یگۆرین هەندێك بۆچوون و ژیانی قەزافی ب���اس دەكات ،رەنگە زۆرب���ەی هەرە زۆری س���ەركردە و خەڵكی جیهان نەیانبیس���تبێ و الیان جێی رامان بێ. دەگێڕێت���ەوە جارێ���ك موعەم���ەر داوای ل���ە "بریجنێ���ف"ی ئەمینداری گش���تی پارتی كۆمۆنس���تی س���ۆڤیەت و س���ەرۆكی ئاوسا كردووە ببێتە موس���ڵمان ،لەبەرامبەردا دوو ملیار دۆالری پێدەدات .ئەم قسانە دووقۆڵی ك���راون و بریجنێف بەئاس���ایی وەریگرتووە و ت���وڕە نەب���ووە ،دوای ماوەی���ەك قەزاف���ی
هەم���ان چەش���ن بێ دەنگ���ی هەڵب���ژاردووە. هەروەه���ا دەڵێ :لە بیابانی نێوان چاد و لیبیا كە س���ەرۆك وەزیرانی مۆس���كۆ "كۆسیگن" لەگەڵماندا ب���وو ،كتوپڕ تڕومبێلەكەی راگرت و گوت���ی :م���ن دادەبەزم ،چونكە دەبێ قس���ە لەگەڵ خودا بك���ەم .بەمجۆرە چەند مەترێك دووركەوتەوە .سەروەزیری سۆڤیەت حەزی كرد بەدوایدا بچێ و گوێی لێبگرێ ،كە نزیك بۆوە ،قەزافی لەسەر چۆك دەیگوت یا الله یا الله ،ئەناتۆلی دەڵێ :كۆسیگن هیچ نەشڵەژا و توڕە نەبوو ،قسەكردنەكەی قەزافیش لەگەڵ یەزدان ( )15خولەكی خایاند. راوێژكارەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ،ئەو شەوی فڕۆكە ئەمریكیەكان لەماڵی قەزافیان دا ،كۆمەڵێ���ك فڕۆكەوان���ی س���ۆڤیەت ل���ەو جێگەیەب���وون ،قەزافی پێش ئەوان دەرچوو، ئەوانیش دوای ئەو بەرەو فڕۆكەخانە بەڕێ كەوت���وون و ل���ەو س���ەروبەندە فرۆك���ەكان ماڵەكەی سەرهەنگیان بۆردومانكرد. هەروەه���ا دەڵ���ێ :لەگەش���تەكانیدا راوی���ژكاری س���ۆڤیەتی و فەرەنس���ی لەتەك خۆیدا دەب���رد ،ئەمەش دوو مان���ا دەگەیەنێ یەكەم :بەس���ۆڤیەتیەكان بڵێ زۆر دۆس���ت و هاوپەیمانمن ،یان س���یخوڕن بەس���ەرمەوە؟ كەوایە خۆم رێتان پێبدەم باشترە. دووەم :ئاماژەیەك بوو كە فەرەنس���یەكان تیرۆرس���تن ،گ���ەر بەتەكم���ەوە ب���ن گیان���م س���ەالمەتە .دەربارەی كەس���ایەتی قەزافیش دەڵ���ێ :ئێم���ە لەس���ۆڤیەت زۆر گرنگیم���ان بەس���ەرهەنگ دەدا ،چونك���ە لەئەفریقی���ا و نەتەوە یەكگرتووەكان پش���تیوانی دەكردین،
بۆی���ە لەمەڕ ئەتوارە س���ەیرەكانی پەیمانگای جۆربەجۆرم���ان هەب���وو لەرەوش���ی ئ���ەو كەسەیان دەكۆڵیەوە و بەهێندمان وەردەگرت. لەرەفتارە س���ەیرەكانی كۆتا سەفەری ساڵی ( )1978ب���ۆ جاری چوارەم بو بۆ مۆس���كۆ، ب���ێ پرۆتۆك���ۆل و پرس چ���وو لەفرۆكەخانە داب���ەزی ،ش���ەو درەن���گ ب���وو داوای ك���رد بریجنێ���ف ببین���ێ ،پێیانگ���وت كات درەنگە و خەوت���ووە .جەناب���ت پێش���وەخت ئ���اگادارت نەكردووین���ەوە ،بۆی���ە س���واری فڕۆكەكەی بۆوە و گەڕایەوە واڵتەكەی خۆی. ئ���ەم كورتەی���ەم ب���ۆ ئ���ەوە نەب���وو چەردەیەك لە ژیانی ئەو س���ەركردەیە باس بك���ەم ،مەبەس���تم ئەوەی���ە خەریك���ە كورد و سەركردایەتیەكەی بەدوای بەهاری عەرەبی دەكەوێ���ت و بیری���ان دەچێت���ەوە قەزاف���ی چ خزمەتێكی بەشۆڕش���ەكانی كورد و خەباتی رزگاریخوازیی لە باش���وور كردووە .گەر بۆ میللەتەكەش���ی خەراپ بووبێ ،هێشتا نیوەی ئەوەی نەكردووە ،كە ئەمێستا دەسەاڵتداران دەیك���ەن و واڵتەكەی���ان خەڵتان���ی خوێ���ن كردووە .ئەگەر پێویستی بەسزاش بووبێت، میللەتەك���ەی خ���ۆی لێ���ی بەرپرس���ە و هەر ئەوانیش دوابڕیاری (بەربەریانەیان) دەركرد و نەدرایە دادگا. كورد بیەوێ رێز لەخەبات و تێكۆش���ان و ماندوبوونەك���ەی بگی���رێ و كەس���انی دیك���ە بەحورمەت���ەوە لێی بڕوانن ،پێویس���تە س���ەرەتا چاكەی دۆس���تەكانی بیرنەچێتەوە، بەپێچەوانەوە ئێمەش دەكەوینە بەر شااڵوی بێوەفایی و غەدر و ئازاری ویژدان.
ژمار ه 284
2015/7/4
19
سياسەت
20ژمار ه 2015/7/4 284
سياسەت
مەترسی رووبەڕووبوونەوەی چەكداری لەگەڵ "ی.پ.گ" لێدەكرێت
"هێزی پێشمەرگەی كوردستان-رۆژئاوا" پێداگرە لەسەر گەڕانەوەی بۆ خۆرئاوای كوردستان ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی بەفەرمی ئەم هێزەی بەباڵی سەربازی خۆی ناساندووە
ئەو هێزە لەسەرووی 6هەزار پێشمەرگەوەیە ،گەر دەرگا بۆ خۆبەخشەكانیش بكرێتەوە ،ژمارەیان دەگاتە 15-10هەزار
ئەم هێزەی سەر بە ئەنەكەسە ئێستا بەكردەوە لەناو ئەزمونی جەنگدایە و چاالكی و ۆئپەراسیۆن لەسنووری موسڵ و دەوروبەری ئەنجام دەدات و رۆژبەرۆژیش ئەزموونی جەنگی مەیدان��یی پتر دەبێت بەشی سیاسەت
ژمار ه 284
2015/7/4
21
سياسەت
ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی دواهەمین كۆنگ���رەی خ���ۆی بەڕێوەب���رد و یەكێ���ك لەگرنگترتی���ن بڕیارەكانی ئ���ەو كۆنگرەیە ئەوە بوو ،كە بەفەرمی هێزی پێشمەرگەی كوردس���تان–رۆژئاوای بە باڵی سەربازی خۆی قبوڵكردووە .ئەمەش گۆڕانكارییەكی گەلێ���ك گرنگە كە بەش���ێوەی راس���تەوخۆ كاریگەری لەس���ەر هاوكێش���ە سیاس���ی و س���ەربازییەكانی خۆرئ���اوای كوردس���تان دەبێت .ئەنەكەس���ە لەو كۆنگرەیەدا گەلێك بڕی���اری گرنگی سیاس���ی و رێكخس���تەیی وەرگرت���وون ،ب���ەاڵم هیچیان ل���ەم كاتەدا بەق���ەد ئەو بڕی���ارە گرنگ نی���ن ،كە هێزی پێش���مەرگەی رۆژئاوا بەفەرم���ی بەهێزی سەربازی خۆی لەقەڵەم بدات. ئێس���تا بەم بڕیارەوە ش���یمانەی گەلێك گۆڕان���كاری گ���ەورە دەكرێ���ن :ئەگەر ئەم هێزە بگەڕێتەوە ئەوسا هاوكێشەی سیاسی و س���ەربازی لەخۆرئ���اوای كوردس���تان گۆڕان���ی بەس���ەردا دێت .ئەوس���ا دەش���ێ بپرسین ئایا لەم حاڵەتەدا پ.ی.د–ی.پ.گ رێگ���ە بەگەڕانەوەی ئەم هێزە بۆ ناوخۆی خۆرئاوای كوردستان دەدەن؟ ئەی ئەگەر ئەوان رایانگەیاند كە گەڕانەوەی ئەو هێزە قبوڵناك���ەن و رێگەی پێن���ادەن بگەڕێتەوە، ئەوس���ا چ بژارەیەك لەبەردەم ئەو هێزە و ئەنجومەنی نیشتمانی كوردیدا دەبێت؟ ئایا ئەگەر ئەم هێزە سوربوو لەسەر گەڕانەوە و گەڕایەوە ،ئەوس���ا هەڵوێس���تی ی.پ.گ چیدەبێت؟ ئایا ئەگ���ەری جەنگی ناوخۆیی هەیە یان نا؟ هێ���زی پێش���مەرگەی رۆژئ���اوای كوردستان ئ���ەم هێ���زە ل���ە كۆبون���ەوەی كۆمەڵێك كادی���ری س���ەربازی لەری���زی هێ���زی
ئەم هێزە پێداگرە لەسەر گەڕانەوەی بۆ خۆرائوا ،گەر پەیەدەش رێی پێبگرێت ،مەترسی دووبارەبوونەوەی ئەزموونی تاڵی كێلەشینی لێدەكرێت 22ژمار ه 2015/7/4 284
پێشمەرگەی كوردستان پێكهاتووە .لەگەڵ دروستبوونی شۆڕش���ی سوریا بەرەبەرە رێ���ژەی ئ���ەم هێ���زە بەرزبۆوە .ل���ەرووی راهێنانەوە ئەم هێزە پۆشتە و پەرداخ بووە. هەروەها بەچەكی قورس بارهێنراوە و بۆ جەنگی بەرەیی و جەنگی پێش���مەرگانەیش راهێنراوە .لەس���اڵی 2012دا بڕیار درا ئەم هێزە بۆ خۆرئاوای كوردستان بگەڕێتەوە و بەرگ���ری لەگەل���ی كورد بكات .ئەوس���ا رێ���ژەی ئ���ەم هێ���زە ل���ە 1500ب���ۆ 2000 پێش���مەرگەیەك دەبوو .ئ���ەم هێزە جواڵ و بەرەو س���نورەكانی خۆرئ���اوا بەڕێكەوت. ب���ەاڵم ئەوس���ا پ.ی.د -ی.پ.گ بەفەرمی رایانگەیان���د ،بەهی���چ ش���ێوەیەك نایانەوێ ئ���ەم هێ���زە بگەرێت���ەوە ،ئەگ���ەر بێ���ت و جەخت لەسەر پەڕینەوەشیان بكرێ ،ئەوە دەبێ هەمو بەرپرس���یارێتییەك قبوڵبكەن. ئەمەش ئەوسا بەواتای هەڕەشەی جەنگی ناوخۆیی هات .بۆیە لەوساوە ئەم پرۆژەیە راگیراوە. ئێس���تا ئەم هێزە رێژەی لەس���ەرووی 6 ه���ەزار پێش���مەرگەوەیە و بەپێی هەندێك دات���اش زیاتر لە 10هەزار خۆبەخش���یش ن���اوی خۆیان بۆ ناو ئەم هێزە نوس���یووە. ئەم���ە لەكاتێكدایە ك���ە نزیكەی 300هەزار هاواڵت���ی خۆرئ���اوای كوردس���تان لەن���او هەرێم���ی كوردس���تاندا دەژی���ن ،بەپێ���ی بۆچون���ی چاودێرانی���ش %80ی ئەم خەڵكە الیەنگری ئەنجومەنی نیش���تمانی كوردین. ئەمە بێلەوەی زیاتر لە 300هەزار هاواڵتی كوردی خۆرئاوایش لەباكووری كوردستان و لەتوركیان .ئەمانەش بەشی هەرەزۆریان الیەنگرانی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردین. ج���ا پس���پۆڕان دەڵێ���ن ئەگ���ەر دەرگای خۆبەخش���ەكان
پەیەدە بە سیستەمێكی سەختی پۆلیسی– ئەمنی خۆرائوا بەڕێوەدەبات و ئەو پارچەیە بەموڵكی پاوانكراوی خۆی دەزانێ و ائمادە نیە لەگەڵ هیچ هێزێكدا بەشی بكات
بۆ ناو ئەم هێ���زە بكرێتەوە ،ئەوە گومانی تێدا نابێ رێژەی ئەم هێزە بۆ دەوروبەری 10ت���ا 15ه���ەزار بەرزدەبێت���ەوە .ئ���ەم رێژەیەش ب���ەو مانایە دێ ،كەوا ئەم هێزە تەمسیلی سوپایەكی یەدەگ دەكات. ه��ەروەه��ا ئ��ەم هێزە ئێستا بەكردەوە ل��ەن��او ئ��ەزم��ون��ی ج��ەن��گ��دای��ە و زۆرب���ەی چ��االك��ی و ئ��ۆپ��ەراس��ی��ۆن��ەك��ان��ی هێزی پ��ێ��ش��م��ەرگ��ەی ك��وردس��ت��ان لەسنووری م��وس��ڵ و دەوروب�����ەری ب��ەدەس��ت��ی ئەم هێزە ئەنجام دەدرێت .ئەم هێزە چەندین ئۆپەراسیۆنی سەركەوتووی ئەنجامداوە و رۆژبەرۆژیش تاقیكردنەوە و ئەزموونی مەیدانی زی��ات��ر پ��ەی��دا دەك���ەن .جگەلەوە ئ��ەم هێزە ئێستا لەالیەن ئەمەریكایی و ئەوروپاییەكانەوە بەفەرمی دانی پێدانراوە و لەالیەن ئ��ەوان��ەوە باردەهێنرێت .لەوە واوەت��ری��ش ئ��ەم هێزە ئێستا تواناییەكی باشی لەبەكارهێنانی چەكی ق��ورس و نیوەقورسدا هەیە .لە تانك و ت����ۆپ����ەوە بگرە ت���اك���و موشەكی م���ام���ن���اوەن���دی و ب��چ��وك بەدەست ئ��ەم هێزەوەیە و رۆژب�����ەرۆژی�����ش تواناكای جەنگی خ��������ۆی زی����ات����ر پ����ێ����ش����دەخ����ات. ئ��ەم ه��ێ��زە ئێستا ئامادەیە و بەپێی ئەو هەوااڵنەیش لەبەردەستان، ئ����ێ����س����ت����ا
سياسەت
رایگەیاندوە كە دەیەوێ بەرەو خۆرئاوای كوردستان بجوڵێ و لەوێ بەشداری لە جەنگی بەرگری و رزگ��اری ئەو بەشەدا بكات و شانبەشانی ی.پ.گ ئەو بەشەی واڵت بپارێزێت. چ���ی رودەدات :ئەگ���ەر هاتو ی.پ.گ پێشی ئەم هێزە بگرێت؟ بەپێی ئەو هەوااڵنەی لەبەردەستان ئەو هێزە رایگەیاندووە بەتەمایە و پێداگریش����ە بگەڕێتەوە ناو خۆرئاوای كوردس����تان .ئەم هێزە ئێس����تا لەژێ����ر فەرمان����ی ئەنجومەنی نیش����تمانی ك����وردی دای����ە .ئەنجومەن����ی نیش����تمانی كوردی����ش چەن����د رۆژێك پێش ئێس����تا رایگەیاند ئەم هێزە تەبەنی دەكات. فەرماندەیی ئەم هێزەیش پێش چەند رۆژێك رایگەیان����دووە ،ك����ە دەیان����ەوێ بگەڕێنەوە خۆرئاوای كوردس����تان .ئەمەش هەڵگ����ری كۆمەڵێ����ك گریمان����ە و
پرس����یارە :ئای����ا بەگەڕان����ەوەی ئ����ەم هێزە هاوس����ەنگی هێ����زەكان گۆڕانی بەس����ەردا دێت؟ ئایا ئەگەر ی.پ.گ پێش بەگەڕانەوەی ئ����ەم هێزە بۆ ن����او خۆرئاوای كوردس����تان بگ����رێ ،ئەوس����ا هاوش����ێوەی روداوەكانی "كێلەشین" الیەنی بەرانبەر دەستناكاتەوە؟ ئایا هاوش����ێوەی رووداوەكانی كێلەش����ین پێداگری هێزی پێشمەرگە الیەنی بەرامبەر ناچ����ار ب����ەوە دەكات مل بۆ ئەم����ری واقیع بدات؟ هێش����تا نازانرێ چ����ی روودەدات ،تەنها ئەوەندە هەیە لە رووداوەكانی "كێلەشین"دا پێداگیری هێزی پێش����مەرگەی خۆرهەاڵتی كوردس����تان ب����وو بەه����ۆی پاشەكش����ێی هـ.پ.گ .ئەم����ە لەكاتێكدا بوو هـ.پ.گ پێش ئەم����ە رایگەیاندبوو ،كە بەهیچ ش����ێوەیەك قبوڵین����اكات هیچ هێزێكی تر ل����ەو ناوچانە جێگی����ر ببێت .ئێس����تا هێزی پێش����مەرگەی لەناوچ����ە كوردس����تان-خۆرهەاڵت س����نورییەكانی خۆرهەاڵت����ی كوردس����تان
جێگیربووە .ئەمەش بۆتە ئەمری واقیع .ئایا هێزی پێش����مەرگەی خۆرئ����اواش دەیەوێ ئ����ەم ئەزمونە بقۆزێتەوە؟ تۆزێك ئاس����تەم دەنوێنێ ئەوەی لە سنورەكانی خۆرهەاڵت رویداوە دیسان لە خۆرئاوای كوردستانیش دووب����ارە ببێت����ەوە .بۆیە ش����یمانەی ش����تی ناخ����ۆش دەكرێ����ت .لەبەرئ����ەوەی ئێس����تا ك.ج.ك لەرێ����ی سیس����تەمێكی س����ەختی پۆلیسی– ئەمنییەوە خۆرئاوای كوردستان بەڕێوەدەب����ات و راس����تەوخۆش ئ����ەو پارچەیەی كوردستان بەموڵكی پاوانكراوی خۆی دەزانێ و ناش����یەوی ئەم مڵكە لەگەڵ هیچ هێزێك بەشبكات. ئەگ����ەر واب����ێ ئەوس����ا ئەگ����ەری جەنگی ناوخۆیی هەیە .ئایا لەدۆخێكی وادا هەموو كوردس����تان تەحەمولی جەنگێگی ناوخۆیی دیك����ە دەكات؟ هێش����تا هیچ پێش����بنییەكیش راست دەرناچێت .ئەوەندەی هەیە ی.پ.گ ل����ەوال و هێ����زی پێش����مەرگەی خۆرئاوای كوردستانیش لەمال لەسەر هەڵوێستەكانی خۆیــــــــــــــــان سورن!
ژمار ه 284
2015/7/4
23
سياسەت
توركیا بە دوژمنی سەرەكی كانتۆنەكان دەزانن
ئایا كوردانی رۆژئاوا دەوڵەتی كوردی رادەگەیەنن؟
راوێژ كامەران
پرس����ی كورد لەرۆژئاوای كوردس����تان رۆژ ب����ەڕۆژ گۆڕان����كاری گ����ەورەو بەرەوپێشچونی نوێ بەخۆیەوە دەبینێت، لەپ����اش ئازادكردن����ی ش����اری كۆبان����ێ، ناوچەك����ە زیات����ر ب����ووە جێ����گای گرنگ����ی میدی����اكان ،دواتریش ش����ەڕڤانانی یەپەگە توانیان بەهاوكاری هێزەكانی هاوپەیمانان ناوچەی س����نوری (گرێ س����پی) لەدەست
24ژمار ه 2015/7/4 284
داعش ئازاد بكەن، كە ئ����ەوەش رێگەی س����ەرەكی كۆمەك و هاوكارییەكان����ی داعش ب����ووە بۆ ناوخۆی سوریا لەرۆژهەاڵتی ش����اری كۆبانییەوە، جگەل����ەوەی ناوچەیەك����ی گرن����گ بوو بۆ بەیەك����ەوە بەس����تنەوەی كانتۆنەكان����ی رۆژئاوا. بەاڵم لەپ����اش ئازادكردنی گرێ س����پی، ئێستا هەوڵدان بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی ك����وردی لەرۆژئ����اوای كوردس����تان بۆت����ە
پرسی میدیاكان و زۆركات وەك كارتێكی فش����اریش لەدژی����ان بەكاردەهێندرێ����ت، بۆئەوەی توركیا ناچار بكەن هەڵوێس����تی دیاركراوی هەبێت .ئەمەش پاش ئەوە دێت كە روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ ،كە بۆتە رێكخراوێكی جیهانی و راپۆرتەكانی لەجیهاندا بەگرنگیەوە تەماشا دەكرێت ،لە نوێترین راپۆرت����ی خۆیدا رایگەیاندوە ،كە كوردەكانی رۆژئاوای كوردستان پالنیان بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی داڕشتووە،
سياسەت
بەوتەی ئ����ەوان "لەئێس����تادا بەرپرس����انی كورد ئامادەكارییەكانیان بۆ ئەو مەبەستە چڕكردووەتەوە ،كە دەوڵەتەكە شارەكانی كۆبان����ی و جەزیرە و عفرینو قامیش����لۆ لەخۆدەگرێ����ت .لەچەن����د ناوچەیەكیش ،كە ناوچەی هاوبەش����ی كورد و عەرەبەكانن لەس����وریا ،بەهۆی ئەم پالن����ەی كوردەوە رووبەڕبوونەوە و پێكدادان روویداوە". ه����ەر لە پاش ئەوەش حكومەتی توركیا بەتوندی دروستكردنی دەوڵەتی كوردی لە رۆژئاوای كوردستان رەتكردەوە ،رەجەب تەی����ب ئەردۆگانی س����ەرۆك كۆماری ئەو واڵت����ە لە میانی وتارێكیدا گوتی "بەهەموو میللەتەك����ەم و بەهەم����وو دونی����ا دەڵێ����م، هەرگیز رێگە نادەین لەباكووری س����وریا كە دەكاتە باش����وری واڵتەكەمان ،دەوڵەت دروس����ت بكرێت ،بەهەر نرخێك بێت لەم رووەوە هەوڵەكانم����ان بەردەوام دەبێت و رێگریی لێدەكەین". بەوتەی "فەتحوڵاڵ حوس����ێنی" ئەندامی نوێنەرایەت����ی كانتۆنەكان����ی خۆرئ����اوا لەهەرێم����ی كوردس����تان ،پ����اش ئەوەی گ����رێ س����پی كەوت����ە دەس����ت یەپەگە، ئێستا توركیا ئەوە بەمەترسی بۆسەر خ����ۆی دەزانێت ،هەر بۆیە فش����ارێكی زۆری بۆس����ەر كوردان����ی رۆژئ����اوا دروس����تكردووە .فەتحوڵاڵ حوسێنی گوتی "یەپەگە بەئاشكرا رایگەیاندووە كە لەس����وریا دەوڵەتێكی سەربەخۆ راناگەیەنێ����ت ،تەنه����ا بەڕێوەبردنی خۆسەری دەوێت ،بەاڵم دەوڵەتی توركیا ئەوەش بەمەترسی بۆسەر خ����ۆی دەبینێ����ت ،ئێس����تا ئەوان وازی����ان لەهەم����وو ناوچەكان����ی دیكەی سوریا هێناوە و هەموو هەوڵەكانیان ب����ۆ الوازدكردنی كوردە لەسوریا ،هەر بۆ ئەو مەبەستەشە كە
ه����اوكاری داع����ش دەك����ەن و دوژمن����ی سەرەكی كانتۆنەكان". فەتحوڵ��ڵ�ا حوس����ێنی گوتیش����ی "ئێم����ە ئێس����تا لە رۆژئاوای كوردس����تان لەدۆخی جەنگداین ،ب����ەاڵم بەردەوامی����ش لەبەرەو پێشچونداین .ناوچەكانی سوریا هەمووی ب����ەرەو وێرانب����ون چ����ووە ،ب����ەاڵم ناوچە كوردی����ەكان بەرەو پێش����ەوە دەچن ،بۆیە ئێس����تا كورد لەرۆژئاوای كوردس����تانیش بۆت����ە ئەمری واق����ع و هەم����ووان ناچارن دانی پێدابنێن ،ئێستاش هاوپەیمانیەتیەكی ب����اش لە وان كورد و ع����ەرەب پێكهاتووە، كە لەنێ����و بوركانی فوڕات����دا كۆبونەتەوە، بۆ ئ����ەوەی داعش بە یەكجاری لەس����وریا وەدەر بنێن". بەوت���ەی "زریان رۆژهەاڵتی" ش���ارەزا لەكاروب���اری توركی���ا ،ئەو پێش���هاتانەی لەپ���اش س���اڵی 2003وە روویان���داوە بەدڵ���ی توركیا نەبووە ،بەاڵم دواتر ناچار ب���ووە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات .ئەو گوتی ی زێڕین "لە 2003ب���ەدواوە س���ەردەمێك ب���ۆ ك���ورد لەخۆرهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت ی دەس���تی پێكردووە ،ئەگەر یەكەم قۆناغ ی ئ���ەم س���ەردەمە دامەزراندن���ی هەرێم��� ی كوردس���تان بێ���ت ،دووەم قۆناخەك���ە ی ئەو رووداوانەیە ،كە ئێس���تا لەرۆژئاوا كوردس���تان روودەدەن .دەوڵەتی توركیا ی ی بەهێ���ز ی ئ���ەوەی واڵتێك��� س���ەرەڕا ی ئ���ەوەی نییە ناوچەیەك���ە ،ب���ەاڵم توانا ێ لەگۆڕانكارییە ناوخۆییەكانی س���وریا ر ی و ناوچەك���ە بگرێ���ت .توركیا س���ەرەڕا ی ی نفوز ێ نیگەرانە لەهەبوون ی دەڵ ئ���ەوە ی دیموكرات���ی ،كە زی���ادی پارت���ی یەكێت��� ی كوردس���تان، ی كرێكاران نزیك���ە لەپارت��� دواجار ناچارە لەگەڵ كوردەكانی رۆژئاوا رێكبكەوێت". زری����ان رۆژهەاڵت����ی ئام����اژە ب����ەوەش دەدات ،كە هەمووكات توركیا ئەو هەرێمە كوردی����ەی رۆژئاوای بەمەترس����ی
بۆ س����ەر خۆی دەزانێت ،بۆیە دژایەتیشی دەكات .ئەو گوتی "توركیا پێیوایە حكومەت ی دیمەش����ق ل����ە رق����ی توركیا و بەدەس����تی ئەنقەس����ت ناوچ����ە كوردییەكان����ی چ����ۆڵ كردەوە ،ئەمەش مەترس����ی دروستبوونی هەرێمی كوردی بۆ ئەنقەرە لێكەوتۆتەوە، ئێس����تاش توركی����ا نایەوێ����ت هەرێمێك����ی هاوشێوەی هەرێمی كوردستان لەرۆژئاوا دروس����تببێت و دەیەوێت ئەو مەس����ەلەیە دوابخرێت بۆ دوای رووخانی رژێمەكەی ئەسەد ،بێگومان لەو كاتەشدا هەوڵی لەبار بردنی بدات". ئەم���ەش لەكاتێكدای���ە ك���ە كوردان���ی رۆژئ���اوا بەهەم���وو جۆرێ���ك ئ���ەوە رەتدەكەنەوە ،كە هەوڵ بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی س���ەربەخۆ ب���دەن ،بە گوتەی "ئاڵ���دار خەلیل" بەرپرس���ی ب���ااڵی پەیەدە ئەوان خۆیان بە بەشێك لەسوریا دەزانن و ئەو كانتۆنانەی پێكیش���یان هێناوە وەك بەش���ێك لەس���وریا و دەوڵەت���ی ناوەندی دەمێنێتەوە ،ئەو گوتی "ئێمە وەك بەشێك لەبزووتنەوەی سیاس���ی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی ،رێز لەیاس���ای نێودەوڵەتی و پەیماننام���ە نێودەوڵەتییەكانی پەیوەس���ت بەس���نوورەكان دەگری���ن و هەوڵدەدەی���ن دراوس���ێیەكی ب���اش بین لەگ���ەڵ واڵتانی دراوس���ێ ،بەهی���چ ش���ێوەیەك نی���ازی پێكهێنان���ی دەوڵەت���ی س���ەربەخۆمان نیی���ە ،ئێم���ە كاردەكەی���ن ب���ۆ پێش���اندانی نموونەیەك���ی جوان���ی فرەنەتەوەی���ی و فرەئاینی و مەزهەبی لەسوریا". ئاڵ���دار خەلی���ل گوتیش���ی"ئێمە هەموو ئ���ەوەی دەمانەوێ���ت جێگیركردن���ی سیس���تەمێكی دیموكراتییە لەچوارچێوەی یەكێتی���ی دەوڵەت���ی س���وریا ،ك���ە ماف���ی هەموو سورییەكان و تاك و گرووپەكان پارێزراو بێ ،هەر بۆیە توركیاش دەبێت ل���ەوە تێب���گات و واز لەدەس���توەردان لەكاروباری ناوخۆی سوریا بهێنێت".
ژمار ه 284
2015/7/4
25
سياسەت
چەند بیرەوەریەكی مەهاباد
7
یاداشتهكانی روژانی ائواره��یی له ئیران 7
()2
محەمەد مەال قادر ل���ە مەهاب���اد نزیك���ەی 20م���اڵ دەبووین، هەندێكم���ان هاتوچۆم���ان لەگ���ەڵ یەكتر زۆر گەرموگوڕ بوو ،كاك "عومەری قازی" یەكێك لەكەس���ایەتییەكانی مەهاباد ب���وو ،لەبنەماڵەی پێش���ەوا قازی ب���وو ،زۆرجار ئێم���ەی دەدیت و ه���اوكاری زۆری دەكردی���ن و رێ���زی لێدەگرتین. هەروەه���ا دكتۆرێك���ی لێب���وو عیادەیەك���ی گ���ەورەی الی ماڵ���ی خۆی هەب���وو ،زۆربەی پەناهەندەكان���ی ئێمە دەچوون بۆ الی ،ئەوەی بیزانیبا هەژارە و پارەی دەرمانی نیە ،پارەی لێوەرنەدەگرت .ه���ەزار دروود لە گیانی بێت. بەڕاستی ئەو مرۆڤە بەئاسانی وەسف ناكرێ ك���ە چیكرد ،گیان���ی كوردایەت���ی ئەوەندە الی بەهێ���ز ب���وو ،ق���ەت ناتوانم بەتەواوی باس���ی بكەم. بەگش���تی خەڵك���ی مەهاب���اد ب���ە گ���ەورە و گچك���ە و پی���او و ژنەوە رێزێك���ی زۆریان بۆ خەڵك���ی ك���ورد و پەنابەر هەب���ووە ،كە نایەتە وەس���فكردن ،درود ل���ە گیانی م���ردووەكان و س�ڵ�او و رێ���ز ب���ۆ زیندووەكانیان .س�ڵ�او لە ش���اری مەهابادی كوردپ���ەروەر و دروود لە گیانی پاكی پێشەوا قازی محەمەد. كاتێك شۆڕش���ی ئەیلولی مەزن شكس���تی خوارد چەن���د رۆژ لەمەهاباد ش���ین و گریان ب���وو .م���ن ئ���ەو كات���ە بەرپرس���ی لق���ی یەك ب���ووم لەناوچەكان���ی بادینان ،ك���ە گەڕامەوە
26ژمار ه 2015/7/4 284
جیرانەكانمان هەمووی بەگریان پێش���وازیان لێكردم .بەراس���تی خەڵكی ش���اری مەهاباد بە تێكڕایی س���ۆزی كوردایەتیان هەبوو ،چونكە زۆربەی���ان كۆماری كوردس���تانیان لەبیربوو، شكس���تە گەورەكەی كۆمار و لەس���ێدارەدانی پێشەوا قازی و یارانی لەمەیدانی چوارچرایان ل���ە بیران مابوو و ن���ەوەی نوێش لێی ئاگادار بوو. ئێمەمان���ان چەن���د كەس���ێك ،ب���ە تایب���ەت ئەوان���ەی لەرووی كۆمەاڵیەتی و سیاس���یەوە لەیەك نزیكبووین ،سەردانی یەكترمان دەكرد، چایخانەی���ەك هەب���وو بەن���اوی (قاوەخان���ەی زیبا) ،رۆژان���ە ماوەیەك لەوێ كۆدەبووینەوە و یەكترم���ان دەدەی���ت ،خاوەنەكەش���ی ناوی محەمەد بوو ،مرۆڤێكی دڵس���ۆزی كوردایەتی بوو ،رێزی تایبەتی بۆ هەمووان هەبوو. بەم ش���ێوەیە ئ���ەو چەند ماڵ���ە چاوەڕوانی گواس���تنەوەمان دەكرد بۆ (عەزیمی���ە) ،ئینجا ل���ە رۆژی یەكەم���ی نەورۆز ل���ە 1976/3/21 هەموو ماڵەكانی مەهاباد و ورمێ ،كە نزیكەی ( )30م���اڵ دەبوو ،گواس���ترانەوە .بۆ هەردوو ماڵێ���ك (مینیبوس)ێكی���ان تەرخ���ان دەكرد بۆ گواستنەوە .ماڵی ئێمە و ماڵی خورشید شێرە نزیك���ەی 18ك���ەس دەبووی���ن ،ماڵەكەمان بە لۆری بەجیا گواس���تەوە بۆ عەزیمیە .فاخیری ئام���ۆزام كە لەگەڵ���م دابوو ،لەگ���ەڵ لۆریەكە رۆیش���ت ،ئێمە و ماڵەكانی ت���ر كە لە مەهاباد
بووی���ن ،ل���ەدەرەوەی ش���ار كۆبوین���ەوە و كاتژمێر 7ی بەیانی جوڵەمان كرد .ئۆتۆمبێلی جێب قیادە یەك لەپێشەوە و یەك لەدواوەمان دەڕۆیش���تن ،ب���ەرەو ورمێ چووی���ن ،لەوێش لەگەڵ چەند ماڵێكی تر بەڕێكەوتین. بەراس���تی ئ���ەم رۆژە الی ئێمەمان���ان زۆر ناخ���ۆش ب���وو ،جەژن���ی نەورۆزم���ان زۆر ناخ���ۆش و تاری���ك ب���وو ،زۆر ل���ە ژن���ەكان دەگری���ان و ئێمەش زۆر خەمبار و ناڕەحەت بووی���ن .لەگ���ەڵ كاك خوڕش���ید دەمانگ���وت ن���ەورۆزی پێش���وو شكس���تێكی زۆر گەورە بوو ب���ۆ ئێمە ،ئەم���ڕۆش شكس���تێكی ترە كە دوورم���ان دەخەن���ەوە لە كوردس���تان ،خوایە دەبێ نەورۆزی سێیەمان چۆن بێت؟! ل���ە دۆخێك���ی دەروون���ی زۆر ناخۆش���دا بووین ،منداڵەكانی هەردووالمان بەناو تۆنێلدا تێدەپەڕی���ن ،منداڵەكان دەیانكردە چەپڵە لێدان و هەراوهۆری���ا .بەم ش���ێوەیە ب���ە رووحێكی بریندار و داخ و كەس���ەرەوە كوردس���تانمان جێهێشت ،بەرەو واڵتێكی غەریب و نائاشنا و چارەنوس���ێكی نادیار دەڕۆیشتین .رێگاكەمان دوور ب���وو ،دەبوو نزیكەی ه���ەزار كیلۆمەتر ببڕین .بەگش���تی 20كاتژمێر لەمەهابادەوە تا ك���ەرەج رێگامان بڕی ،هەندێكی���ان دەخەوتن و هەندێك���ی ت���ر ب���ە ئاگابوون .م���ن زیاتر لە ش���ۆفێرەكە ب���ە ئاگاب���ووم ،دەترس���ام خ���ەو بمگرێت.
كۆمەاڵیەتی
بڤە و گەورەبوون
ژمار ه 284
2015/7/4
27
كـۆمـەاڵیـەتی
یاساكان یارمەتیدەرن بۆ زیادبوونی ائمار و رێژەی دیاردەی شووكوژی
"ئەو ژنانەی پیاوەكانیان دەكوژن و هەرگیزیش لێی پاشگەز نابنەوە" بەشی كۆمەاڵیەتی "دەب���وو بمكوش���تبایە" ،ئەم���ە قس���ەی ژنێكە لەب���ەردەم دادوەردا دوای ئ���ەوەی بە چەكوش مێردەك���ەی خ���ۆی دەكوژێ���ت ،لەكات���ی ئ���ەم قسەیەش���یدا هی���چ نیش���انەیەک لەپەش���یمانی لەرووخس���اریدا نەدەبیندرا .لەوەش زیاتر دەڵێ "مافی خۆم بوو ،عومرێكی درێژ ئەو بە سەری منی���دا كێش���ا ،منیش بۆ یەك جار بە س���ەریمدا كێش���ا" .دوای ئەوە قازی چەكوش���ەكەی خۆی كوتای���ە س���ەر مێزەك���ەی بەردەم���ی و س���زای ئافرەتەكەی خوێندەوە "ئیعدام"! ئەمە یەکەم ژن نییە كە لەسەر "شووکوژی" س���زا درابێ���ت و دوایین کەس���یش نابێ���ت" .لەم رۆژانەدا ئاماری شووکوشتن زیادی کردووە". ئەمە وتەی "نەسرین ئەفزەلی" چاالکوانی مافی ژنان���ە .ئ���ەو دەڵ���ێ "ئ���ەو ژنان���ەی پیاوەکانیان دەکوژن ،هەرگیز پەشیمان نابنەوە .لەسەردەمی ئەمڕۆمان���دا باڵوبوونەوەی هەواڵی ئەو ژنانەی پیاوەکانی���ان دەک���وژن بابەتێک���ی س���ەیر نییە. بەندیخانەكان���ی ژنانی���ش لەم س���ااڵنەی دواییدا لێوانلێ���و بووە لەو ژنانەی بە تاوانی كوش���تنی هاوسەرەكانیان سزادراون"! "نەس���رین ئەفزەل���ی" دەرب���ارەی دی���اردەی ش���ووکوژی دەڵ���ێ "ن���ە تەنه���ا لەئێ���ران ،بەڵکو لەهەم���وو جیهان���دا ژن���ان بەش���ێوەیەکی بەرنامەرێژیک���راو مێردەکانی خۆیان دەکوژن، وات���ە پالنی ب���ۆ دادەڕێژن و بەپێی نەخش���ەکە دەیکوژن .بەاڵم لەکوشتنی ژناندا پیاوان کەمتر نەخش���ەی پێش���وەختەیان ب���ۆ كوش���تن هەیە، وات���ە بە س���ات و کات بڕی���ار دەدەن و لەناکاو ژنەکانیان دەکوژن". ئ���ەم چاالکوان���ەی ماف���ی ژن���ان لەدرێ���ژەدا دەڵێ "خیانەت���ی پیاو لەژیانی هاوس���ەرگیریی،
28ژمار ه 2015/7/4 284
ه���ۆی س���ەرەکی دوو لەس���ەر س���یی دیاردەی شووکوش���تنە .ئ���ەم ژنان���ە وا بیردەکەنەوە ،کە بەدرێژایی ژیانی هاوبەشییان تەنها بەماڵداری، دایکایەت���ی و منداڵبوون���ەوە س���ەرقاڵ بوونە و لەزۆر هەلی کاری دیکە چاوپۆش���یان کردووە. کاتێکی���ش خیانەت لە هاوس���ەرەكانیان دەبینن، گەورەتری���ن گ���ورزی رۆحیی���ان بەردەکەوێ، ئەم���ەش دەبێت���ە پاڵنەرێکی بەهێز بۆ کوش���تنی شووەکانیان". نەسرین ئاماژە بە توندوتیژی سێكسیش دژ بە ژنان دەكات و دەڵێ "بەپێی یاس���ا و ش���ەرع ژن ئەرکی سەرش���انیەتی هەمیشە لە خزمەتی پیاوەكەی���دا بێ���ت ،ج���ا خۆی ل���ە ه���ەر بارێكی دەروونی���دا بێ���ت .ئەم���ەش هۆكاریك���ی دیكەی توشبوونی ئافرەتانە بە شووكوشتن ،چونكە ژن تەنانەت لەبەرامبەر یاساش���دا خۆی بەکەسێکی بێ پەنا و پش���تیوان دەبینێ و ناتوانێ ویس���تی نەگونجاوی سێکسیی پیاوەکەشی بباتە بەردەم دادگا ،بۆی���ە ژنێک كە بەدرێژایی چەندین س���اڵ هەس���تی بە س���وكایەتی ك���ردووە ،ناتوانێ ئەم راب���ردووە لەبیرخۆی بباتەوە ،لە ئەنجامیش���دا پەنا دەباتە بەر تۆڵەكردنەوە لە شووەكەی"! بەپێ���ی لێکۆڵین���ەوەکان لەه���ەر ١٠ژن ک���ە
"ژنان بە بەرنامە و پالنی پێشوەختە پیاوەكانیان دەكوژن ،كەچی پیاوان پالنی پێشوەختەیان نیە و لەپڕ بڕیای كوشتنی ژنەكانیان دەكەن"
پیاوەکانی���ان کوش���تووە و لەزیندانەکان���ی ئێران���دان ،تێکڕای���ان ب���ە پالنی پێش���وەخت ئەم کارەیان ئەنجام داوە ،زۆربەی هەرەزۆریان نە پەشێمانن و نە هەس���ت بەگوناحێکی گەورەش دەکەن. بۆچی ژنان پیاوەکانیان دەکوژن؟ "فاتیم���ە" چیتر بەرگەی ژیان���ی خۆی لەگەڵ پیاوەك���ەی ناگرێ���ت و بڕی���اردەدات ژەه���ری دەرخ���وارد ب���دات و بیكوژێت .ل���ەوەش زیاتر، ه���ەردوو دەستیش���ی دەبڕێت���ەوە .فاتیمە دەڵێ "دەستەکانم بڕیەوە ،چونکە هەر بەم دەستانەی لوتی شکاندم" .ئێستا فاتیمە سزای لەسێدارەدانی ب���ۆ بڕاوەت���ەوە .ئ���ەو قوربانی���ی توندوتی���ژی بنەماڵەی���ی ب���ووە لەالی���ەن هاوس���ەرەکەیە. کاتێ���ک کە نەیتوانی لەرێی یاس���اوە مافی خۆی دەستەبەر بکات ،دەستی دایە توندوتیژی. چاالکوانان���ی ماف���ی م���رۆڤ پێیانوای���ە ئ���ەو ژنان���ەی چەندی���ن س���اڵ بوونەت���ە قوربان���ی توندوتی���ژی ،هەم���ان ئەو کەس���انەن کە هەوڵی کوش���تنی هاوس���ەرەکانیان دەدەن .هەروەه���ا پێیانوای���ە لەئێران���دا رێگاکانی بەربەس���تکردنی توندوتی���ژی داخراوە ،گرنگترینیان یاس���ایە کە زۆربەی جار لەقازانج���ی ژناندا نییە ،کۆمەڵێک یاس���ای وەک "ماف���ی ت���ەاڵق"" ،بەخێوكردن���ی من���داڵ"و بابەت���ی ئابووریی بەهەمان ش���ێوە لە بەرژەوەندی پیاون؟ لەو واڵتانەی گەش���ەیان بەخ���ۆوە نەبینیوە، ماف���ی ژن���ان پێناس���ەیەکی روونی نیی���ە ،ژنان خاوەن���ی پێگەیەک���ی ئەمن���ی و ئابووری���ی نین، لەدەرەنجامی ئەمەش���دا دیاردەی ش���ووکوژی بەرێژەیەک���ی زۆر تیای���دا س���ەرهەڵدەدات. بەبۆچوون���ی "ئەفزەل���ی" گرنگت���ری ه���ۆکاری ش���ووكوژی خیانەت���ی هاوس���ەرگیریی ی���ان فرەژنییە.
كـۆمـەاڵیـەتی
پیاوکوش����تن لە رێگای بەکرێگرتنی پیاوی دیکەوە "س����ەلوا" ئەندام����ی بنەماڵەیەک����ی ه����ەژارە، لەتەمەنی 13س����اڵیدا شوو بە کوڕە مامی خۆی دەكات .دوای ئ����ەوەی پیاوەک����ەی ژنێک����ی دیکە دێنێتە س����ەری و لێ����ی جیادەبێت����ەوە ،لەتەمەنی 20س����ااڵن لەناچاریی شوو بەپیاوێکی 75ساڵە دەكاتەوە .شووی دووەمی ئەو ئافرەتە ئازاریی سێکسی دەدا .دواتر لەویش جیادەبێتەوە ،دادگا هی����چ مافێكی پێنادات ،بۆیە رق و كینە بەرامبەر بە شووی دووەمی تادێت لەسەر یەكتر كەڵەكە دەبێ����ت ،دواجار بەهاوبەش����ی لەگ����ەڵ پیاوێکی دیکە شووەکەی دەکوژێت. "پەروی����ن زەبیحی" ئەندام����ی کۆمیتەی دژ بە توندوتیژی بەبیانوی شەرەف ،باس لەئامارەکان دەکات و دەڵێ "تویژینەوە سەبارەت بەئاماری کوشتنی پیاوان لەالیەن ژنانەوە لە 15پارێزگای ئێ����ران ئەو واقعەی خس����تەڕوو کە %33ی ژنان بەشێوەی راستەوخۆ %22 ،بەشێوەی هاوبەش و %28بە شێوەی هاوکاریی لەکوشتنی پیاوەکانیان بەش����داربوونە" .بەوتەی ئ����ەم چاالکوانەی مافی ژنان %66ی ئەو ژنانەی پیاوەکانیان کوش����تووە بەدرێژای����ی ژیان����ی هابەش����یان کەوتوونەتە بەر توندوتی����ژی بنەماڵەی����ی%58 ،ی����ان بەتەم����ای ت����ەاڵق و جیابوون����ەوە بوون����ە ،ک����ە لەالیەن پیاوەکانیانەوە دژایەتیان کراوە ،یان لەترسی ب����اری ئابووری����ی و بژێوی����ان ناچاربوونە درێ����ژە بەژیانی هاوبەش ب����دەن ،کاتێکیش چیتر بەرگەیان نەگرت����ووە ،بژاردەیەکیان بەدەس����تەوە نەم����اوە جگەل����ە کوش����تنی پیاوەکانی����ان .زەبیح����ی وێ����ڕای ئاماژەدان ب����ەم لێکۆڵینەوانە ،دەش����ڵێ "ئ����ەو ژنانەی بوونەتە قوربانی توندوتیژی ،پیاوەکانیان وەک جەلالد ناوبردووە و بە چەندەها جار هیوای مەرگیان خواستووە". ئاڵوودەبوون بەمادەی هۆشبەر و بوونی هاوس����ەری دووهەم بەش����ێوەی فەرمی یان سیغە ،دوو لە سەرەکیتیرینی ئەو هۆکارانەن ک����ە دی����اردەی شووکوش����تن دێنن����ە ئ����اراوە. هەروەه����ا ئ����ەو بنەمااڵنەی لەچین����ی هەژار و دەستکورتن و ناتوانن هیچ کێشەیەک بەدیالۆگ و هێمنانە چارسەر بکەن ،بەشێوەیەکی بەرچاو دووچ����اری ئەم رووداوان����ە دەبن .هەروەها لەو بنەمااڵنەی هیچ نیش����انەیەک لەخۆشەویستی و سۆزیان تێدا نابینرێ ،ئەگەری سەرهەڵدانی ئەم دیاردەیەیان تێدا زیاترە. پێکهات����ەی بنەماڵە و خێزان تائیس����تاش بەها و پیرۆزی����ی تایب����ەت بەخ����ۆی هەی����ە .كۆمەڵ����گا بەهەر نرخێک بووبێت جەخت لەسەر پاراستنی
ش����یرازەی بنەماڵ����ە دەکاتەوە ،تەنان����ەت ئەگەر نرخەک����ەی کوش����تن و بڕی����ن و س����وکایەی و ئەتککردنی����ش بێ����ت .ملدان بەژیان����ی هاوبەش ل����ەم پێکهاتەی����ە تارادەیەک����ی زۆر زۆرەملێیە، ك����ە ئەم����ەش كۆتاییەك����ەی تراژی����دی دەبێت. کۆمەڵناسانیش پێیانوایە ئەگەر یاسا دەرفەتی جیابوون����ەوە بۆ ئ����ەو ژنانە دەس����تەبەر بكات، رەنگ����ە دی����اردەی شووکوش����تن ک����ەم بکاتەوە، ب����ەاڵم بەپێچەوانەوە یاس����اکان یارمەتیدەرن بۆ زیادبوونی ئامارو رێژەی ئەم دیاردەیە.
ژنێك: دوای ئەوەی پیاوەكەمم كوشت دەستەكانیشم بڕیەوە ،چونکە هەر بەم دەستانەی لوتی شکاندم
ژمار ه 284
2015/7/4
29
كـۆمـەاڵیـەتی
هیچ یاسایەك بۆ خیانەتی ئەلیكترۆنی نییە بەهرە حەمەڕەش ئەگەرچی ئێس���تا زۆرب���ەی حاڵەتەكانی ناپاك���ی هاوس���ەریی ،بەه���ۆی پەیوەندیی���ە ئەلیكترۆنییەكانەوە دەس���تپێدەكات ،كەچی یاس���ایەك نییە بۆ س���زادانی ئەو كەسانەی لەرێ���گای پەیوەندیی���ە ئەلیكترۆنیەكان���ەوە ناپاكی هاوسەریی دەكەن. "جیه���ان" ژنێك���ی گەنج���ە و فەرمانبەرە. باس���ی ناپاكی مێردەك���ەی دەكات و دەڵێت "ش���ەوانە تا كاتژمێر چوار و پێنجی بەیانی خەریكی كۆمپیوتەرە ،من دڵنیام پەیوەندی لەگ���ەڵ ئافرەت���ی ت���ر دان���اوە و خیانەت���م لێ���دەكات ،لەگ���ەڵ خۆیدا قس���ە دەكەم بۆی گرنگ نییە ،ئەگەر بمەوێ س���كااڵی لەسەر تۆماربكەم ،ئەوا دەڵێن ،خیانەتی ئەلیكترۆنی سزای یاسای نییە و منیش هیچ بەڵگەیەكی ئەوت���ۆم دەس���تناكەوێ ،چونك���ە مۆبایل و الپتۆپ و هەموو ش���تێكی خۆی پاسۆردی لەسەر داناوە و ناتوانم بیكەمەوە". شارەزایانی كۆمەاڵیەتی دەڵێن ،لەرووی كاردانەوە و كاریگەرییە كۆمەالیەتییەكانەوە، خیانەتی ئەلیكترۆنی لەگەڵ خیانەتی واقعی هیچ جیاوازییەكی نییە. "هێم���ن س���اڵح" توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی، س���ەبارەت بە خیانەتی ئەلیكترۆنی پێیوایە، جیاوازیی���ەك لە نێوان خیانەتی ئەلیكترۆنی و واقعی���دا نیی���ە ،هەركەس���ێك خیانەت���ی ئەلیكترۆنی بكات ،ئەوا بە دڵنیاییەوە ئەگەر لە ئەرزی واعقیشدا بۆی هەڵكەوێ خیانەت دەكات ،چونكە هەندێك لەو كەسانە لە واقعدا هەلومەرجێكی ئەوتۆیان بۆ ناڕەخس���ێ ،تا خیانەت بكەن ،بۆیە پەنا دەبەنە بەر خیانەت و پەیوەندی ئەلیكترۆنی". بەپێی لێكدانەوەی ئەو توێژەرە ،خیانەتی ئەلیكترۆنی هەمان كاریگەری و كاردانەوەی خیانەت���ی واقع���ی ل���ە ژیان���ی كۆمەاڵیەتیدا هەیە ،چونكە ئەو دوو كەس���ەی گرێبەستی
30ژمار ه 2015/7/4 284
هاوس���ەرگیریی ئەنج���ام دەدەن ،بەڵێن���ی ئەوە دەدەن ژیانی س���ۆزداریی و سێكسی و كۆمەاڵیەت���ی و ئابووریی���ان پێكەوەبێت، ه���اوكات ل���ە دروس���تكردنی پەیوەندییەكی ت���ردا لە پ���اڵ ئ���ەو پەیوەندییە بۆش���اییەك دروست دەبێت. "جوان" ژنێكی گەنجە و خۆی بە قوربانی پێشتگوێخس���تن لەالی���ەن پیاوەكەی���ەوە دەزانێ���ت و دەڵێ ،ك���ە مێردەكەی لەرێگای ئینتەرنێت���ەوە خیانەت���ی لێ���دەكات .ج���وان لەوب���ارەوە دەڵ���ێ "ماوەیەك���ی زۆر ب���وو هەستم بەوە كردبوو لەرێگەی ئینتەرنێتەوە پەیوەن���دی هەی���ە ،دوات���ر دڵنیابوومەوە كە لەگ���ەڵ كچێكی مەغریب���ی پەیوەندی هەیە، كاتێ���ك الی ماڵی باوكم و خەس���وم گلەییم كرد ،هەم���وو گوتیان گوێ���ی مەدەیە قابیلە خ���ۆ ئەو لەمەغریبەوە چ���ی لەگەڵ دەكات؟ ب���ەاڵم دوای شەش���ە مانگ ب���ەدزی منەوە بانگهێشتی كوردستانی كرد و مارەی كرد، ئێس���تا من لەماڵەكەی خۆم ئاوارە بووم و گەیشتووینەتە لێواری جیابوونەوە". هێمن ساڵح ،لەبارەی گوێپێنەدانی هەندێ ك���ەس ب���ە پەیوەندیی���ە ئەلیكترۆنییەكان���ی هاوسەرەكانیان دەڵێت "ئەو گوێپێنەدانە بۆ تێگەیش���تنی خودی كەسەكان دەگەڕێتەوە، هەروەها گرنگیدان بە كەسی بەرامبەریش، هەندێ���ك ك���ەس ه���ەن گرنگ���ی ئەوت���ۆ بە هاوس���ەرەكانیان نادەن ،چونكە لە بنەرەتدا بەه���ۆی رێك���ەوت یان بێ بڕی���اری خۆیان هاوس���ەرگیرییان كردووە ،ه���ەر خۆیان لە ژیان���ی هاوس���ەرگیرییدا بۆش���اییان هەیە. ب���ەاڵم ئەوان���ەی یەكتری���ان خۆش���دەوێت ئەس���تەم ئ���ەوە قب���وڵ دەك���ەن ،ل���ە هەمان كات���دا زۆربەی پەیوەندییە ئەلیكترۆنییەكان سەردەكێش���ن بۆ یەكتر بینین و وادەدانان و دەبێت���ە پەیوەندییەك���ی واقع���ی ،چونك���ە ئامادەییە دەروونییەكەی بۆ رەخسێنراوە". ل���ە كوردس���تان نموون���ەی چەندین پیاو
ه���ەن ك���ە ژنەكانی���ان بیانین ،زۆربەش���یان بەهۆی پەیوەن���دی ئەلیكترۆنییەوە بڕیاری هاوس���ەرگیرییان داوە .ه���اوكات ناپاك���ی ئەلیكترۆنی���ش زۆرە ،ب���ەاڵم تائێس���تا هی���چ ماددەیەكی یاس���ایی بۆ ناپاكی ئەلیكترۆنی نییە. موق���ەدەم ژیلەم���ۆ ،بەڕێوەب���ەری بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی دژ ب���ە ئافرەت���ان ،س���ەبارەت ب���ە س���زای خیانەت���ی ئەلیكترۆن���ی دەڵێ���ت "هەرچەندە س���كااڵ بەه���ۆی خیانەت���ی ئەلیكترۆنیی���ەوە ه���ەن ،بەاڵم ماددەیەكی یاس���ایی تایبەتمان نیی���ە ،بەڵك���و بەپێ���ی بەڵگ���ە و نام���ەكان و تێگەیش���تن و قبوڵكردنی دادوەرەكە ،سزای ب���ۆ دیاریدەكرێت ،ك���ە ئاخ���ۆ دەیخاتە بەر ماددەی 377كە تایبەتە بەس���زای خیانەتی هاوسەریی ،یاخود نا". م���اددەی 377ی یاس���ای س���زادانی عێراقی���ش جۆرێك ل���ە جیاكاری���ی لەنێوان ژنان و پیاواندا دەكات ،سەبارەت بە تاوانی خیانەتی هاوسەریی ،جگەلەوەش تەنیا باس لە حاڵەتی زینا دەكات ،واتە گەر ئەو خیانەتە نەگەیشتبێتە ئاس���تی پەیوەندی سێكسی و زینا ،ئەو مادە یاساییە نایگرێتەوە. ئەو مادەیە لە دوو برگە پێكدێت ،برگەی یەكەم���ی باس لەوە دەكات ،ك���ە ئەو ژن و پیاوەی زینا دەكەن سزا دەدرێن بە حەبس ك���ردن ،تەنی���ا مەگەر پیاوەكە بیس���ەلمێنێت نەیزانی���وە و نەیتیوانی���وە بزانێت ،كە ژنەكە هاوس���ەری هەیە.ل���ە بڕگ���ەی دووەمیش���دا هەمان س���زا بۆ ئ���ەو پی���اوەش بڕاوەتەوە، كە لەماڵەكەی خۆیدا زینا لەگەڵ ئافرەتێكدا دەكات. موق���ەدەم ژیلەم���ۆ دەڵێ���ت "زۆرجاریش ناپاك���ی هاوس���ەری دەخرێتە پاڵ یاس���ای خراپ بەكارهێنان���ی ئامێرەكانی پەیوەندی، ب���ەاڵم ئ���ەوەش ه���ەر بەپێی تێگەیش���تن و وەرگرتنی دادوەرە بۆ كەیسەكە".
كـۆمـەاڵیـەتی
موقەدەم ژیلەمۆ:
زۆرجار ناپاك��یی هاوسەر��یی لەرێی مۆبایلەوە دەخرێتە سایەی یاسای خراپ بەكارهێنانی ائمێری پەیوەندی توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی:
لە رووی كۆمەاڵیەتییەوە هیچ جیاوازییەك لە نێوان خیانەتی واقعی و ئەلی�كترۆنیدا نییە ژمار ه 284
2015/7/4
31
كـۆمـەاڵیـەتی
بڤە و گەورەبوون
شەماڵ بۆکانی 32ژمار ه 2015/7/4 284
یەک���ەم وش���ە ،ب���ۆ هەس���تکردن بەمەترس���ی و ئاگادارکردن���ەوەی من���داڵ وش���ەیی " بڤ���ە "ی���ە .یەک���ەم کردەوەی منداڵێش بۆ دەربڕینی ئازار و برس���ێتی گریانە .بەپێی تەم���ەن گریان گ���ەورە دەبێت و هەندێكج���ار دەبێت���ە دەربڕینی خۆش���ی و ئ���ازارەکان ،واتە گری���ان دەبێت���ە دووب���ەش. ئەگەرچی گریانی خۆش���ی و ش���ێوە کرداریەک���ەی دەتواندرێ جیابکرێت���ەوە ،بەاڵم فرمێس���ک هەر فرمێس���کە و بەرادەی یەک سوێرن ،رەنگە بزەیەکی س���ەرلێوی تێکەڵ بەهەنیسکەوە جیایبکات���ەوە .ش���ینگێڕیی و زەماوەند ،کە هەردووکیان بە دەهۆڵ و زوڕناوە بەڕێوە دەچن ،ریتمەکە لێکیان دەكاتەوە. واتە گریان بەهەر جۆرێک بێ ،بەش���ێک لەدەربڕین���ی ناخ���ە و حاش���ای لێناک���رێ. بەاڵم " بڤ���ە" رەنگ دەگۆڕێ .کاتێك منداڵ تەمەنێک���ی تێپەران���د ،بڤ���ە ب���ااڵ دەکات و وامەک���ە جێگەک���ەی دەگرێت���ەوە ،چونک���ە وشەی دەس���توریی بڤە جێگەی پرسیاری نەدەهێش���تەوە ،ئەویش وەک گوتم وشەی دەستورییەوە ،بەاڵم کاتێك منداڵ گەیشتە ئ���ەم بۆچوون���ە هزریی���ەی لێبکۆڵێت���ەوە، ب���ۆ دەب���ێ بڤە ب���ێ؟ وامەکە خ���ۆی لە بڤە
لەس���ەرتر دەزان���ێ ،لەقۆناغ���ی تێپەرین���ی تەمەن���دا کاتێکی���ش "وامەک���ە" پرس���یاری دێتەس���ەر و مرۆڤ توش���ی خەتای زیاتر دەبێ���ت" ،وامەک���ە" ناڕاس���تەوخۆ جێ���گای پ���ێ لێ���ژ دەبێ���ت و تەمبێك���ردن و لێ���دان دێنەكایەوە. بەتێپەڕین���ی تەم���ەن و زەمەنێک���ی ت���ر، ه���ەردووک ک���رداری تەمبێك���ردن و لێدان تەس���لیمی تەم���ەن دەبن و ئام���ۆژگاری و نەسیحەت دەبنە پاش���خان و لەگەڵ بااڵی مرۆڤ پێناس���ە دەکرێن .ئەوکاتەش بااڵی م���رۆڤ بەجۆرێک لەهەڵکش���ان و گەش���ە دەک���ەوێ ،هەس���ت دەک���رێ هەڵکش���انی ب���ااڵی جێگ���ەی داوە ب���ە مێش���کی ،ئیت���ر هەرس���ێ وش���ەی کرداری وەک "وامەکە" و "نەس���یحەت" و "لێ���دان" خۆی���ان لەدوو وشەی تێکهەڵکێش���ی "وامەکە هەڵەیە" یان تەنی���ا "هەڵەیە" ،دەتوێنن���ەوە .لەم حاڵەتەدا گریانیش سنورێک دەبەزێنێ و توڕەبوون وەک دژک���ردەوە س���ەرهەڵدەدا ،وات���ە عەقاڵنییەت خەریکە بەس���ەر دڵ وهەستدا زاڵ دەبێت . ئیت���ر لێ���رەوە م���رۆڤ رەن���گ دەگۆڕێ و دەچێت���ە خانەی بەرژەوەندی���ە کاتیی و درێژخایەنەكانەوە ،واتە دەیەوێ بۆ ژیانی خ���ۆی بڕیار بدات .کە وش���ەی بڕیار هاتە ئ���اراوە ،چەندی���ن ل���ق و پۆپی جی���اوازی لێدەکەوێتەوە .وەک بڕیاری هاوسەرگیریی،
كـۆمـەاڵیـەتی
بڕی���اری ش���وێنی ژی���ان ،بڕی���اری چ���ۆن ژی���ان ،وات���ە ب���ەکام ب���اوەڕەوە دەت���ەوێ داهات���وی بنەماڵەییت دابڕێ���ژی و منداڵت لەداهاتوی کۆمەڵگادا چۆن کەس���ایەتیەکی هەب���ێ .کە ئەمەش لەبواری دەرونناس���یدا حاشاهەڵنەگرە ،کە بەشێک لەو خەونانەی ب���ۆ دای���ک و ب���اوک نەهاتونەت���ەدی ،ب���ۆ داهات���وی منداڵەکانیان���ی دەکەن���ە ئامانج. ئەم بەش���ەش دەچێت���ە قۆناغێک���ی ترەوە، وات���ە ب���اوەڕی تایبەت کاریگ���ەری دەبێت لەسەر ئەو رەوتەی پێیدەگوترێ داهاتوو. ئاخۆ دەتەوێ وەک کەس���ێکی دیندار ،یان کەس���ێکی مامناوەندی بیت ،وەک زۆربەی خەڵ���ک لەپی���ك و ل���ە ماپیکی���ش دەدەن؟ ی���ان ئەوەتا ش���ێوەیەک لەهەڵب���ژاردەکان جیادەکەی���ەوە و دەیکەی���ە س���ەرچاوە و پشت بە بۆچونەکانت دەبەستی و دەتەوێ وەک کەس���ایەتی تایبەت ب���ژی؟ کە دیارە ئەم ش���ێوە بیرکردنەوەیە پیرۆزە ،چونکە ت���ۆ لەکۆمەڵگایەک���دا دەژی بەه���ەزاران بۆچونەوە ،بەتایبەت دوو قوتبیەتی ئایینی و س���ەردەمیانە ،کە بەش���ی ئایینیەکەش���ی چەندین بەشی سەیروسەمەرەی لێبۆتەوە و هەمووشیان خۆیان لەویکە بەسەرووتر دەزان���ن .ئەمەش لەحاڵێکدای���ە کە لەدنیای مۆدێرن���ی ئەمڕۆدا ،لەسیاس���ەت و ژیانی رۆژانەش���دا تەنگ���ژەی تێدای���ە و تۆ بەبێ هەستکردن لەنێوان ئایدۆلۆژیەکان و یاسا س���ەردەمیانەکاندا دابەش���کراوی ،تۆ ئیتر خۆت نی ،مرۆڤ کەرەسەیە. ب���ەاڵم ئ���ەو کەس���انەی ویس���تویانە وەک کەس���ایەتی تایب���ەت بەخۆی���ان ب���ن، چوارچێوەکان دەشکێنن و یاسا و رێساکان کە ناڕاستەوخۆ دژ بەبەرژەوەندی کاتیی و داهاتوویی نەتەوەن و مرۆڤ دەکەنە دیلی خۆی���ان ،هەڵدەوەش���ێننەوە و باوەڕیان بە یاسایەکە ،کە ئارامی و سەقامگیری دەداتە کۆمەڵگا ،باوەڕیان بەوەی���ە ،بەرژەوەندی نەتەوەی���ی لەب���اوەڕی گش���تیدایە و ژیانت دەپارێزێ . خاوەن هەڵوێس���تەکانیش دەتوانن وەک ئەرک���ی عەقاڵن���ی و نیش���تیمانی ،کۆمەڵگا ل���ە رووداو و رەهەن���دە جی���اوازەکان و خۆشەویستی نیش���تیمان بێسنوورکەن و نەهێڵن دیلوکۆتی هەندێك بەرژەوەندی و گەالڵەداڕێ���ژراوی نەیارانی���ان ببن ،واتە با پیک���ەوە بڵێین بۆ بەرژەوەندی نیش���تیمان، ئێس���تاش بۆ هەندێك الیەن و کەس���ایەتی چەواشەکار دەتوانین بڵێین "بڤەیە".
كلتوری تێگەیشتن و پێناسەكردنەوەی چەمكەكان
بەهرە حەمەڕەش كێش���ەمان زۆرن ،هەركاتێكی���ش دێین���ە سەر ش���یكردنەوە و باس���كردنی كێشەیەك، بەكێشەی بنەڕەتی ناوی دەبەین ،لەبەرئەوەی زۆربەی كێشەكانی ئێمە بنەڕەتین و بناغەی كارەكانمان تۆكمە نین. هەر لەبەرئەو هۆكارەش���ە ،كە زۆر سادە و هەڕەمەكیان���ە ،دەكەوین���ە داوی ئەم رێباز و ئ���ەو فك���رە و ف�ڵ�ان ئایدۆلۆژی���ا ،دەكرێت پێناس���ەی هەم���وو چەم���ك و رێب���ازەكان بەمیت���ۆدی س���ەردەمی و ب���ە بنچینەیەك���ی تۆكمەی زانستی پێویست پێناسە بكەینەوە. بەبێ تێگەیش���تنێكی مرۆییانەی گشتگیر و پل���ورال ،ناتوانین رەنگ و هێم���ا بدەینە هیچ گروپ و ئایدۆلۆژیایەك .ئەوەش لەسەرەتادا بە گەیش���تن ب���ە ماف���ە بنەڕەتییەكانی خودی هاواڵتییانە. بەه���ۆكاری ئ���ەو باكگراون���دە فك���ری و رێبازە پەرەس���ەندووە ت���ەواو الیەنگیرییەی ئایدۆلۆژیا و فكرەكان ،بواری كەم بۆ ش���ەن و كەوكردن���ی بەرنام���ە و ئایدۆلۆژی���اكان هەیە ،بەاڵم زەروریەتێكی زۆر سەردەمی و هەنوكەییە كە مرۆڤی كورد ،بەر لە هەركارێك بیەوێت پێناسەی چەمكەكان بكاتەوە ،كە ئایا ئیس�ل�امییبوون ئەو نەهج و توندڕەوییەیە لە ئێس���تادا گ���روپ و حزب و كەس���ایەتی هەن بەناوی ئیسالمەوە پەیڕەوی دەكەن؟ یانیش لە ئیسالمیش���دا بوار بۆ تێگیشتنی جیاواز و میانڕەوی و پرسیارگەلی جیاواز هەیە؟ ئایا چەپ بوون ،رەتكردنەوەی هەر بابەت و تێكۆش���انێكی نەتەوەی���ی و نیش���تمانییە، بەبیان���ووی س���ەروەری مرۆی���ی ب���وون و
س���ڕینەوەی سنور و جیاوازییە نەتەوەییەكان، لەن���او نەتەوەیەك���دا ك���ە بەدرێژای���ی مێ���ژوو لەس���ەربنەمای نەتەوەی���ی و كوردب���وون، دووچاری دڕەندەترین دەسەاڵت بۆتەوە؟ دەك���رێ پێناس���ەی موس���وڵمانبوون و ئایینپ���ەروەری و چەپب���وون و گوناه���ـ و ش���ەڕ ،بەتێگەیش���تنێكی ف���راوان و فرەڕەهەند ب���ە هاوكاری ئ���ەو چینەی پێیدەڵێ���ن نوخبە و رۆش���نبیر ،بخرێت���ەوە بەرچ���اوی هاواڵتییان، ك���ە رۆژانە بەبیانووی ئایی���ن و مرۆڤپەروری و مافەكان���ی مرۆڤ خەڵك���ی ئێمەی پێ تەڵقین دەدرێت. دەكرێت ،هاواڵتییانی ئێمە لەوە رۆشنبیرتر ب���ن ،كە گ���روپ و تاقمێك بەن���اوی ئایین ،یان هەر ئایدۆلۆژیایەكەوە ،بەجۆرێك ئاڕاستەیان ب���كات ك���ە كوش���تنی هاوڕەگەزەكانی���ان ب���ە خێ���ر و پاداش���ت و دەستخس���تنی بەهەش���ت بخرێت���ە بەرچاو و نەتەوەكەی���ان ،بە بیانووی جۆراوج���ۆر بخرێتە ژێ���ر فەتوای فاڵنە موفتی لە فاڵنە واڵت. دەكرێ���ت پێناس���ەی ئەخالق و رەوش���ت لە تێگەیشتنە رووكەشی و باوەكەی و پەیوەندی نێوان نێر و مێییەكەوە بخرێتەوەبەر ئەو مانا و تێگەیشتنە قوڵەی گوزارشتی تەواو لەفراوانی چەمكی ئەخالق و رەوشت دەكات . دەكرێ���ت ،خۆشویس���تن و كلت���وری خۆشەویس���تی و لێبوردەیی جێی ئەو هەموو رق و كین���ە و قێزكردنەوەی���ە بگرێت���ەوە ،ك���ە رۆژان���ە لەبەرژەوەن���دی ئ���ەم یان ئ���ەو حزب میزاج و خوڵقی خەڵكی پێدەشێوێنن. دەرئەنجام���ی پێناس���ەكردنەوەی هەم���وو ئ���ەو چەمكان���ەی ،ك���ە ب���ێ رەحمان���ە و بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەو مەترسییانەی لە ئەنجامی ش���ێواندنی جەوهەری ئامانجەكان دەس���تمان كەوت���ووە ،لەجیاتی سیاس���ییەكی لەخۆبایی و رۆش���نیرێكی هەڕەمەك���ی و هاواڵتییەكی توند میزاج ،كەسانێك پەروەردەبن كە ببنە هەڵگری كلت���وری قبوڵكردنی فرەڕەنگ���ی و فرەدەنگی، ك���ە لەجیات���ی دەرمارگیری���ی و خۆس���ەپاندن بە كلت���وری گوێگرتن و تێگەیش���تنەوە مامەڵە بكەن.
ژمار ه 284
2015/7/4
33
كـۆمـەاڵیەتی ـ تەندروستی /ائ :ساڵحی مام عەلی
زۆرێ�����ك ل��ەئ��اف��رەت��ان ب���ۆ ش����اردن����ەوەی چ���رچ و لۆچی رووخ��س��اری��ان و خ��ۆب��ەدوورگ��رت��ن لەنیشانەكانی پیری، ج��وان��ك��اری��ی ،بەاڵم پەنادەبەنە بەر نەشتەرگەری لەدواین توێژینەوەدا لە بە ر یتا نیا ، ك���ە لەسەر كۆمەڵێك
ئافرەتی 60-40ساڵی ئەنجامدراوە ،دەركەوتووە خواردنی تەماتە و بەكارهێنانی وەك ماسكی روخسار ،دەبێتە هۆی پاراستنی پێست لەنیشانەكانی پیریی .هەروەها ناهێڵێت پێست توشی چرچ و لۆچی بێت. هۆكارەكەشی ئەوەیە ،كە تەماتە مادەی "الكۆپین"ی تێدایە، كە دژی پیربوون و لۆچی پێست كاردەكات و ناهێڵیت لۆچەكان دروستت ببن .بەاڵم پێچەوانەكەشی راستە ،ئەو كەسانەی تەماتە ناخۆن پێستیان زووتر توشی چرچبوون دەبێت.
تەماتە بە گەنجیەتی دەتهێڵێتەوە
34ژمار ه 2015/7/4 284
كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی
ئەو پیاوانەی مندڵیان نابێت با قاوە بخۆنەوە گۆشت برژاندن بە خەڵوز مەترسیدارە زانكۆی "تەكس����اس"ی ئەمریكی دوای ئەنجامدانی توێژینەوەیەك لەس����ەر كاریگەریەكانی قاوە ،ئاش����كرای كرد ،كە پیاوەنەی رۆژانە دوو تا س����ێ كوپ قاوە دەخۆن ،توانای سێكس����یان بەهێز دەبێت و ئەگەری منداڵبوونیان زیاتر دەبێت. بەپێ����ی ئ����ەو توێژینەوەیە ه����ەر پیاوێك بەخواردن����ی 85بۆ 170 مللیگرام قاوە ئەگەری الوازی سێكسی بەرێژەی %42كەمدەبێتەوە، بەبەراورد بەو كەسانەی قاوە هەرناخۆنەوە .چونكە قاوە رێژەیەكی زۆری م����ادەی كافاینی تێدایە ،كە یارمەتی ماس����ولكەكانی ئەندامی نێرین����ە دەدات خاوببنەوە ،بەمەش خوێن باش����تر هاتوچۆ دەكات و ئەگەری منداڵبوونیش زیاتر دەبێت. ه����ەروەك توێژینەوەك����ە ئام����اژەی ب����ەوەش داوە ،هەم����وو ئەو خۆراكانەی مادەی كافایینیان تێدایە ،هەمان كاریگەرییان هەیە.
كۆمەڵ����ەی پزیش����كی ئەڵمان����ی هۆش����داری داوە ل����ەوەی ،ه����ەر خواردەمەنی����ەك ب����ە خەڵ����وز ببرژێنرێ����ت ئەگەری تووش����بوون بە نەخۆش����ی ش����ێرپەنجەی لێدەكرێت ،ئینجا ئەو خواردنانە چ گۆشت بن ،یاخود ماسی ،یان سەوزەكان. زانایان هۆكاری ئەم حاڵەتە بۆ ئەو چەوری و رۆنە دەگێڕنەوە، ك����ە ل����ە خۆراكەكان����ەوە بەردەبێتەوە س����ەر خەڵوزەك����ە و لەگەڵیدا كارلێ����ك دەكات و دووكەڵەكەی مادەیەكی لێ دروس����ت دەبێـت ،كە ئەگەری توشبوون بەنەخۆشی شێرپەنجە زیاد دەكات. بەاڵم باش����ترین رێگە بۆ گۆش����ت برژاندن بەخەڵ����وز ،ئەوەیە كە نزیكەی 15س����م لە نێ����وان قەڵوز و گۆش����تەكەدا هەبێت ،هەروەها ئەو گۆش����تەی دەیبرژێنیت چەوری پێوە نەبێت ،تاوەكو ئەو حاڵەتە دروست نەبێت.
مەهێڵن منداڵەكانتان خواردنی سوێر بخۆن
سوودەكانی تووی سەوز بەپێ����ی توێژینەوەی����ەك ك����ە ل����ە ئەڵمانی����ا ئەنج����ام دراوە، دەركەوتووە خواردنی تووی س����ەوز مرۆڤ لەنەخۆشیەكانی دڵ و پێس����ت و تێكچ����وون و دەركەوتنی نیش����انەكانی پیریی دەپارێزێت. هەروەه����ا ت����ووی س����ەوز م����ادەی "میرتیلی����ن"ی تێدایە ،كە رەنگە س����ەوزە تۆخەكەی پێدەبەخشێت .لەهەمان كاتیشدا وەك دژەهەوكردن ئی����ش دەكات و دەمارەكانی خوێن نەرم دەكاتەوە، بەمەش توش����ی نەخۆشیەكانی دڵ نابیت .لەالیەكی تریشەوە تووی سەوز دەوڵەمەندە بەهەریەك لە ڤیتامینەكانی "سی" و "دی" ،كە بۆ زیندەچاالكیەكانی لەش پێویستن.
پسپۆران لەنەخۆشخانەی "فالدلفیا"ی مندااڵن لەئەمریكا هۆشداری دەدەنە دایكان و باوكان ،كە ئاگاداری منداڵەكانیان بن خوێ و خواردەمەنیە س����وێرەكان زۆر نەخۆن ،چونكە دەبێتە هۆی دروس����تبوونی بەردی گورچیلە ،بەهۆی ئەوەی خ����وێ رێژەیەكی زۆر مادەی كالیس����یۆمی تێدایە و بەردی گورچیلەش لەكالسیۆم دروست دەبێت. س���ااڵنە ژمارەی ئەو مندااڵنەی توش���ی بەردی گورچیل���ە دەب���ن بەرێ���ژەی %6زی���اد دەكات. هەروەه���ا هۆكاریك���ی تری دروس���تبوونی بەرد لەمندااڵندا نەخواردنەوەی بڕی ئاوی پێویستە، چونكە بەپێی ئام���ارەكان %85ی مندااڵن ئاوی پێویس���ت ناخۆن���ەوە ،بەم���ەش ئەگ���ەری توش���بوونیان بە ب���ەردی گورچیلە زیاتر دەبێت .بۆیە دەبێت من���دااڵن لەتەمەنی 4 تا 8ساڵی رۆژانە یەك لیتر ئاو بخۆنەوە و لەتەمەنی 9بۆ 13سالێش یەك لیتر و نی���و ئاو بخۆنەوە ،بۆ ئەوەی توش���ی ئەو كێشەیە نەبن.
ژمار ه 284
2015/7/4
35
كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
كێشەی كۆرپەلەی 8-7مانگ
هۆكارەكانی لەدایكبوونی پێشوەختە بەشی یەكەم
لە بەش����ی یەكەمی ئەم وت����ارە باس لە هۆكارەكان����ی لەدایكبوون����ی كۆرپ����ە ب����ەر لەوادەی خۆی ،واتە بە ناكامی و بەر لە 9 مانگ و 9رۆژ دەكەم .بەشی دووەمیشی ل����ە ژم����ارەی داهاتووی س����ڤیل ب����اس لە چارەسەریەكانی ئەم حاڵەتە دەكەم. زۆر گرنگ����ە ئافرەت كە دووگیان دەبێ، رۆژی دووگیانەك����ەی بزان����ێ ،مەبەس����تم س����وڕی دوامانگی ،یاداش����تی بكات .تاكو حس����ابی لێ تێكنەچ����ێ .دووگیان����ی تەواو (پەروەردەی كۆرپەلە لەناو سكی دایك 9 مانگ و 9رۆژە = 286رۆژی تەواو) .لەو رۆژە حیس����اب دەكەین ،كە دواین سوڕی مانگان����ەی ب����ووە .ب����ەاڵم چەن����د ئافرەتێك ه����ەن 2مانگ جارێك ،یاخود س����ێ مانگ ی����ان 6هەفت����ە جارێك خوێنڕێ����ژی هەیە. ئ����ەو ئافرەتانە دەبێ دەستنیش����ان بكرێن. ه����ەر كۆرپەلەی����ەك لەن����او روحمی دایكی پ����ەروەردە ب����وو و ب����ە 286رۆژ لەدایك بێ����ت ،كێش����ەی ناب����ێ ،ئەگ����ەر كەمتر بوو كێش����ەی هەناس����ە وەرگرتن����ی دەبێ .خۆ ئەگەر كەمتریش بوو ،بۆ نمونە 36هەفتە = 260رۆژ ،كێش����ەی دیكەش����ی دێت����ە س����ەری ،وەك خواردن و پل����ەی گەرمای لەشی و میزكردن و ..هتد. ئەگ����ەر كۆرپەل����ە ل����ەو رادەی����ە كەمت����ر ب����وو ،بەخێوكردنی����ان بۆ دایك س����ەختە، هاوكاری پزیشكی لێزان و نەخۆشخانەی باش����ی پێویس����تە .ئەگەر بە 32-28هەفتە لەدایكبوو ،پەروەردەیان لەس����ەر دایك و دەوڵ����ەت زۆر س����ەخت دەبێت ،پزیش����كی تایبەت����ی دەوێ ،لەگ����ەڵ بەش����ی تایبەت����ی (منداڵ����ە بچوك����ەكان لەن����او ش����وێنی زۆر
36ژمار ه 2015/7/4 284
پ����اك و بێگەرد و بێ میكڕۆب) .پەرس����تار و پزیش����كی لێزانی دەوێ ،لەگەڵ باوەشی گەرم و نەرمی دایكی .لە لێكۆڵینەوەیەكی ئەمریك����ی و بەریتان����ی و س����كوتلەندیدا هاتووە ،باش����ترین ئامێری گەرمكردنەوە پێستی دایكە ،كە لەباوەشی خۆی گەرمی بكاتەوە و ش����یری پێب����دات ،تاكو بەرگری لەش����ی كۆرپە باش بێت و میكڕۆب كاری تێنەكات ،چونكە ج����ارێ بچوكە ،بەرگری سروشتی خۆی دروست نەبووە. ل����ە بەدواداچوونێكی بەریتانی و()WHO لەس����اڵی 2013دا هاتووە ،لەجیهان سااڵنە 15ملی����ۆن كۆرپەلەی ناكام لەدایك دەبن، ك����ە دەكات����ە %18ی هەم����وو لەدایكبووانی جیهان .لەس����اڵی 1990ت����ا 2010رێژەی لەدایكبووانی پێشوەختە زۆر بووە ،بەاڵم مردنیان بەهۆی چارەسەر كەمتر بووە. ئایا چارەسەر هەیە؟ لە تەمەن����ی 23هەفتە هەمووی دەمرن. لە تەمەنی 24هەفتە %15بەچارەسەرەوە دەژی����ن .ل����ە تەمەن����ی 25هەفت����ە %55 بەچارەسەرەوە دەژین .بەاڵم چارەسەری ئ����ەو كۆرپان����ە زۆر درێژخایەن����ە ،زۆر گرانبەهایە ،هەروەها پێویستی بە پزیشك و پەرس����تاری لێزان و بەدیقەت هەیە ،كە هاوكاری دایكی بكەن. هۆكارەكانی چییە؟ .1رێژەیەك����ی ك����ەم لەژن����ان ش����كڵی روحمی����ان وەك خی����ار وای����ە ،تاكو 2تا 3 من����داڵ كۆرپەلە زۆر بەخێو ناكات و پێش وەخت دەبێ ،پاشان باشتر پەرروەردەی دەكات. .2رێژەیەكی كەم شێوی روحمی وەك
قۆچە ،دووالیە. .3رێژیەكی����ان مل����ی روحمیان كورتە و زوودەكرێتەوە. .4دەس����تێوەردانی روح����م ،بەكورت����اج و ك����ەوی دەبێت����ە ه����ۆكاری تێكچوون����ی خانەكانی ملی روح����م ،كە وەك دیوارێكە رێ لە میكرۆب دەگرێت سەربكەوێتە ناو رەح����م ،كەواتە لێ����رەدا هۆكارەكە چڵك و میكڕۆباتە. .5ماندووبوون����ی بێ ئەندازە ،رۆژی 8 كاتژمێر یان زیاتر لەس����ەر پێ بوەستێت، دەبێت����ە هۆك����رای گرژبوونی ماس����ولكەی روحم و كۆرپەلەكە فڕێدەداتە خوارەوە. .6حاڵ����ەت دەروون����ی ئافرەتەك����ە زۆر گرنگ����ە ،ژیان����ی س����ەخت و توندوتیژی و لێدان و ...هتد. .7كەم����ی ئاس����ن و ڤیتامین Cو فۆلیك ئەس����ید و چەوری����ەكان ،دەبن����ە ه����ۆی سستبوونی وێالشی منداڵەكە ،خوێنی باش بۆ ناچێ ،جار هەیە خوێنڕێژی دروس����ت دەبێ����ت و وێالش����ەكە لەدی����واری روح����م دەترازێ و دەبێتە ه����ۆكاری لەدایكبوونی پێشوەختە. .8چەن����د دەرمانێ����ك ه����ەن ئەگ����ەر بەئەندازەیەك����ی زۆر بدرێن����ە نەخۆش����ی دووگی����ان ب����ۆ هەوك����ردن یان ئ����ازار یان جومگەئێشان وەك ()Corticosteroid .9رووداوی ئۆتۆمبێ����ل زۆر ب����ووە، ئافرەت����ی دووگی����ان زۆر هاتوچ����ۆ ب����كات بە ئۆتۆمبێل ،رێگاكەش����ی س����ەخت بێت و ژینگەك����ەش پی����س بێت ،دەبێت����ە هۆكاری گرژبوون����ی روح����م و لەدایكبوون����ی پێشوەختە. .10دەس����تێوەردانی پزیش����كی ن����ەزان و ب����ێ رەح����م و ب����ێ پرەنس����یپ ،تەنی����ا لەپێن����او پارەوەرگرتن .پێش����وەختە خۆی نەش����تەرگەری س����یزیریانی ب����ۆ دەكات، بۆ ئەوەی نەخۆش����ەكە لەدەس����تی نەڕوا، دەیترسێنێ و پێیدەڵێ :منداڵەكەت بچوكە، س����ەراوبنە كەیفی خۆتە .ی����ان منداڵەكەت دەمرێ ،یان هەردووكتان!! لە راس����تی ئ����ەوە ش����ەرمەزارییە ،نەك هەر بۆ پزیش����كان ،بەڵك����و بۆ پەروەردەی تەندروستی وەزارەت و حكومەت ،چونكە كێشەكە هەر دایكەكە نییە ،كە نەشتەرگەری بۆ دەكرێ ،بەڵكو كۆرپەلەكەیە. لەژم����ارەی داهات����وو ،وات����ە ل����ە بەش����ی دووەم����ی ئ����ەم وت����ارە ب����اس ل����ە چارەسەریەكانی ئەم حاڵەتە دەكەم.
ه ــون ــەری سەرپەرشتیار :زانا دڵشاد دزەیی
ژاڵە تەمەنی بووە 30ساڵ ژمار ه 284
2015/7/4
37
هونەری
مریەم:
2013ئەلبومێكم بۆ گەنجە عاشقەكانی كوردستان نارد بەاڵم نەگەیشتە دەستیان لە هاوسەرەكەم جیابوومەوە و 23ساڵە كوڕەكەمم نەبینیوە ئەو شیعرەی لە ئەوروپا بەدوایدا دەگەڕام لە كوردستان دەستم كەوت لە هەموو شتێك سەركەوتوو بووم تەنیا عەشق نەبێت مەریەم خانمێكی گۆرانیبێژی رۆژهەاڵتە ،ئەو خەڵكی ش���اری س���نەیە .س���ەرەتای دەركەوتنی لەنێ���و هون���ەردا بەگۆرانییەكی هونەرمەند حەس���ەن زیرەك بوو ،دوای بەشداریكردنی لەچەند
ئەحمەد تاریق
كۆتا بەرهەمت كەی باڵوكردەوە؟ مەری���ەم :دوای���ن بەرهەم���م بەن���اوی "دڵە رێ���زان"ە ،كە ب���ۆ منداڵە ش���ەهیدەكانم تۆمار ك���رد ،هەروەه���ا س���اڵی 2013ئەلبوم���ی "ئاوازی دڵ"م باڵوكردەوە ،ئیستاش خەریكم گۆرانیی���ەك ب���ۆ منداڵ���ە ش���ەهیدەكان تۆمار دەك���ەم ،چونكە خۆش���م كوڕێك���م هەیە ئەوە 24س���اڵە گوێی لەالیەالی���ەی دایكی نەبووە، بۆی���ە حەزم كرد گۆرانییەكی ئ���اوا بۆ منداڵە ش���ەهیدەكان تۆماربك���ەم و ئ���ەو گۆرانیی���ە پێش���كەش دەكەم بەهەموو منداڵە بێنازەكان، هەروەها گۆرانییەكیش���م ئامادەیە بۆ برایانی پێشمەرگە. بۆچی منداڵەكەت بێنازە؟ مەری���ەم :ی���ەك س���ااڵن ب���وو نەمبینیووە تائێس���تا ،ك���ە تەمەن���ی 24س���اڵە ،رۆژی لەدایكبوون���ی ب���وو ،لەگ���ەڵ هاوس���ەرەكەم نەمانتوانی بەیەكەوە بژین ،بۆیە لەكوڕەكەشم
38ژمار ه 2015/7/4 284
فیس���تیڤاڵێكی موزی���ك و گۆرانی لەرۆژهەاڵت ،ئ���ەو گۆرانیبێژە زیاتر ناسرا .ئێستا مەریەم لەهەولێرە و سڤیل ئەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ ئەنجامدا.
دووركەوتمەوە. بۆ ئەو مەبەس���تە لەكوردستانی كە بەیەكجاری بمێنیتەوە؟ مەری���ەم :زۆر حەزدەك���ەم بەیەكج���اری لەكوردس���تان بمێنمەوە ،چونكە كوردس���تان ماڵ���ی خۆم���ە و واڵتی خۆمە ،م���ن لەدەرەوە مامۆس���تام ،زۆر حەزدەكەم بۆم برەخسێت و بێمەوە كوردس���تان تاكو باوەشی خۆم بۆ هەموو مندااڵنی كوردستان بكەمەوە. كوردستان چۆن دەبینیت؟ مەری���ەم :م���ن ئێس���تا زۆر دڵخۆش���م كوردس���تان ئ���اوا بەجوان���ی دەبین���م هەموو شتێك لەجێگای خۆیەتی ،بەاڵم زۆر دڵتەنگم بەوەی ئەو بیناس���ازیانە هەموو بە سەقەتی دروس���تكراون ،حەز دەكەم كوردستان چەند جوانە جوانتر بێت و خۆش���تر بێت و دیمەنی جوانتر ببینن ،لێرە بەهەش���ت دروست كراوە بۆچ���ی تێكی���دەدەن! هاتووچ���ۆی ئۆتۆمبێ���ل هەڵەیە و دروستكردنی شەقامەكان سەقەتە، باش���ە ئ���ەو كوردس���تانە خۆش���ە ب���ۆ ئاوای
لێبكرێت ،ئەوە س���ێ هەفتەیە لەكوردستانم و بۆ كوردستان گریاوم. ئ���ەی هون���ەر لە كوردس���تان چۆن دەبینی؟ مەری���ەم :من لەناو هون���ەر گەورە بوومە، لێرە بتەوێت ئاوازدانەرێك یاخود ش���اعیرێك بدۆزیت���ەوە ،زۆر بەئاس���انی دەیدۆزیتەوە و كاری لەگەڵ دەكەیت ،بەاڵم لەئەوروپا وانییە، زۆر بەزەحم���ەت دەس���تت دەكەوێ���ت .م���ن لەئەوروپا چەند بەدوای ش���یعرێكدا دەگەڕام ب���اس لە ناخی م���ن بكات ،دەس���تم نەكەوت. حەزەكەم لێرە بەدواوە لەگەڵ مامۆس���تاكانی هون���ەر كاری هونەری لەكوردس���تان بكەم، بەاڵم بە سینگل نەك ئەلبووم. بۆچی بە ئەلبوم ناكەیت؟ مەری���ەم :ئ���ەو ئەلبووم���ەی ل���ە 2013 باڵومك���ردەوە ،گوت���م تەنیا دەمەوێ���ت بگاتە گوێگرانی كورد و بۆ كوردستانی بنێرن ،بەاڵم ئەوەن���دە پارەم خەرج ك���رد كەچی بۆ گەنجە عاشقەكان نەگەیشتە كوردستان ،لەبەرئەوەی
هونەری
هەم���ووی باس لەعەش���ق و خۆشەویس���تی دەكات .دوات���ر من پارەیەكی زۆر لە ئەلبووم سەرف دەكەم و بۆم ناگەڕێتەوە و هەمووی لەسەر گیرفانی خۆمە. گۆرانی بۆ كێ دەلێیت؟ مەریەم :بۆ دڵی خۆم و بۆ ئەو عەش���قەی خۆم دەڵێم. دەتوان����ی باس����ی ئ����ەو عەش����قە بكەیت؟ مەری����ەم :هەت����ا هەتای����ە لەدڵ����م دای����ە، هەرچەندە لەدونیادا نەماوە ،بەاڵم ئەوەندەم ئ����ەو خ����ۆش دەوێت ،لەس����ایەی ئ����ەو دار و بەردم هەموو خەڵكیشم خۆش دەوێت ،بۆیە لەكوردستانیش����م چەن����د گۆرانییەك����م هەیە دەمەوێ����ت ب����ەو عاش����قانەی بگەیێن����م ،كە لە خۆشەویستەكەیان دوورن. ئ����ەو ح����ەزەی لەهون����ەردا هەت����ە هاتۆتە دی؟ مەری����ەم :م����ن هی����چ كەس����ێكیش گوێ����م لێنەگرێ����ت ئ����ەوا ح����ەز و ئ����ارەزووی خۆمە
پێشكەش����ی خەڵكی دەك����ەم ،بۆیە حەزم كرد خەڵكی����ش لەگەڵ ئەو حەز و ئارەزووەی من بەش����دار بێت ،یەك س����ۆز و خۆشەویس����تی هەی����ە دەمەوێت لەرێ����ی هون����ەرەوە بۆ ئەم خەڵكەی باس بكەم. هیچ كارێكت كردووە لێی پەشیمان بیت؟ مەری����ەم :بەڵ����ێ ئەگەر دەمزانی لەعیش����ق شكس����ت دێنم قەت عیش����قم نەدەكرد ،چاوم لێدەبەس����ت .لەهەموو بوارێك س����ەركەوتوو بووم تەنیا لەعیش����ق س����ەركەوتوو نەبووم، دڵمی تەواو بریندار ك����ردووە ،بەاڵم تاوەكو تەمەن����م م����اوە ئەو برینەم خ����ۆش دەوێت و دوو كوڕی جوانم لەو عەشقە هەیە. هیچ ش����تێكت هەیە تاوەكو باس����ی بكەیت؟ مەریەم :بەڵێ هیوادارم كوردس����تان چەند بەرەوپێش����چووە ،زیات����ر ل����ەوە بەرەوپێ����ش بچێ����ت ،هەمووم����ان كوردس����تانمان خ����ۆش بووێت و دەست لەناو دەستی یەكتر بنێین و
دوژمنانم����ان كوێر بكەین و خیانەت لەیەكتر نەكەی����ن .هەمووم����ان كوردس����تان بپارێزین و جوانت����ری بكەی����ن ،عاش����قان یەكتربریندار نەكەن خۆشەویستی زۆر گەورە و پیرۆزە. خۆشەویستی ئێستا چۆن دەبینی؟ مەری����ەم :خۆشەویس����تی ئێس����تا بۆت����ە س����ەروەت و س����امان ،ج����ارێ هی����چ نەبووە دەیەوێت بزانێت ئەو كەسەی خۆشی دەوێت چی هەیە و چی نییە! لەخۆشەویستیدا دەبێت دڵ دەوڵەمەن����د بێت نەك ماڵ و س����ەروەت، داوا لەو كەس����انە دەكەم ،ئەوانەی كچێكیان هەی����ە دەیەناوێ����ت بیدەن بەش����وو ،با بەدڵی خۆی شوو بكات ئەو كەسەی خۆشی دەوێت هەڵیبژێرێت ،بە خۆشەویس����تی بێت نانیشی نەبێت بەیەكتر دەژیت ،خۆم بەسەرمهاتووە، باوەڕ بكەن ئەوەندەم خۆش دەویست ،جاری واهەبوو هیچ نەب����ووە بیخۆین بەچەند رۆژ، بەاڵم چونكە یەكترمان خۆشدەویس����ت هیچ هەستم بە برسیەتی نەدەكرد ،هەردووكمان وابووین.
ژمار ه 284
2015/7/4
39
هونەری
بەشێكی زۆری گۆرانییەكانم لەالیەن بەرهەمهێنەرە بەناوبانگەكانی جیهانەوە دانراون هیودارم لەرێگەی هونەرەكەمەوە بتوانم هاوكاری مندااڵنی شەنگاڵ و كۆبانێ و قوربانیانی ئەم شەڕەی كوردستان بكەم گۆرانییەكانم لەالیەن هونەرمەندانی ئەڵمانیا و چین و روسیا و سویدەوە دەگوترێنەوە زانا دڵشاد دزەیی
40ژمار ه 2015/7/4 284
هونەری
دارین زانیار ،گۆرانیبێژە كوردە جیهانییەكە بۆ سڤیل:
ساڵی 2013زۆرترین منداڵ لە سوید بە ناوی منەوە ناونراون "داری���ن زانی���ار" ،ك���وڕە كوردەك���ە ،بۆت���ە هونەرمەندێكی بەناوبانگ���ی جیهان ،رۆژ دوای رۆژ ئاس���تی جەم���اوەر و كارە هونەرییەكان���ی زیات���ر پ���ەرە دەس���ەنێت ،ئ���ەو لەواڵتی س���وید لەپێش���بڕكێی پرۆگرامی (ئای���دۆل) دەركەوت و بووە جێ���ی بایەخ���ی بەرهەمهێنەرانی جیهانی، كاتێ���ك بینی���ان خ���اوەن توانایەك���ی زۆرە لەگوتن���ەوەی گۆران���ی ئینگلی���زی ،هەروەه���ا شیكپۆشە و روخساریشی گونجاوە. داری���ن وەاڵمی چەند پرس���یارێكی (س���ڤیل) دەدات���ەوە و رایگەیان���د ،ئ���ەو ح���ەزدەكات لەراگەیاندن���ی ك���وردی چاوپێكەوت���ن بكرێت و هەواڵەكانی باڵوبكرێن���ەوە ،چونكە وەكو خۆی دەڵێت "بیستوومە گوتراوە من كوردم و گرنگی بەباب���ەت و مەس���ەلەی ك���وردی ن���ادەم ،ئەوە پەیوەن���دی ب���ەوە هەیە ،كە من لەواڵتی س���وید لەدایكبوومە و تەنیا یەكجار كوردستانم بینیووە، گۆرانییەكان���م بەزمان���ی س���ویدی و ئینگلیزین، لەگەڵ ئەوەش���دا دایك و باوك���م پەیوەندییەكن لەنێوان من و كوردستاندا ،چونكە ئەوان زۆرتر لەمن دەگەڕێنەوە كوردستان و لەوانەوە هەموو شتێك دەزانم". هەروەه���ا داری���ن ئام���اژەی ب���ۆ ئەوەك���رد، ك���ە بەنی���ازە ئام���ادەكاری بكات لەكوردس���تان كۆنس���ێرتی گەورەی جەماوەریی س���از بكات. "ئەگ���ەر هەم���وو كارەكان ب���ە باش���ی جێبەجێ بكرێ���ت ،بیرم ل���ەوە كردۆتەوە لەكوردس���تانی دای���ك و لەهەڵەبج���ە كۆنس���ێرتی خ���ۆم س���از بك���ەم و لەنزیك���ەوە چاوم بەجەم���اوەری خۆم بكەوێ���ت ،كاتێ���ك لەرێگەی دای���ك و باوكمەوە ئەوەم زانی كە لەكوردس���تان هەواداری زۆرم هەی���ە ،حەزمكرد كۆنس���ێرتێك لە كوردس���تان ئەنجام ب���دەم .جگەلەوەش زۆر كورد لەرێگەی تویت���ەر و فەیسبووكیش���ەوە پەیوەندی���م پێوە
دەكەن و خۆشەویستی خۆیان بۆم دەردەبڕن، هەندێكیش���یان داوا دەكەن بێمە كوردس���تان و لێی���ان نزیك بكەومەوە ،ئەوەش زۆر دڵخۆش���م دەكات ،كە دەبینم وێنەی من لەپرۆفایلی خۆیان داناوە ،دەزانم ئەوە لەخۆشەویس���تیانە بۆمن". دارین گوتیشی "حەزدەكەم باسی ئەوەش بكەم، كە لەكۆنس���ێرتەكانی ئەوروپام كوردێكی زۆر ئام���ادەی دەبن و لەنزیك���ەوە دەیانبینم ،هەموو ئەوان���ە وایان لەمن كرد بیر ل���ەوە بكەمەوە بۆ كوردس���تان كۆنس���ێرت بك���ەم ،یانی���ش كلیپێك لەوێ بكەم". دارین ن���ەك خۆشەویس���تی كوردانە ،بەڵكو ئ���ەو لەس���وید وەك���و ئەس���تێرەیەكی خۆی���ان س���ەیری دەكەن و لەبەر ئەم خۆشەویستییەش زۆربەی دایك و باوكان منداڵەكانیان ناو دەنێن دارین .وەكو ئەو گوتی "ناونانی مندااڵنی سوید بەن���اوی دارین زی���ادی كردووە ،س���اڵی 2013 زۆرتری���ن من���داڵ ناویان لێنرا داری���ن ،ئەوەش زۆر هاندەرێك���ی گەورە بوو ب���ۆ من ،كە زیاتر خ���ۆم ماندوو بك���ەم و س���ەركەوتنی گەورەتر بەدەستبێنم و پێشكەشی ئەوانی بكەم". هەروەه���ا دارین ئاماژەی بۆ ئ���ەوەش كرد، ك���ە ئەو لە منداڵیەوە حەزی لەگۆرانی ئینگلیزی بووە ،بەتایبەت سەرس���امی مایكڵ جاكس���ن و ویس���تنی هیس���تۆن ب���ووە و هەوڵی���ش دەدات تادەگات���ە هەم���ان ئاس���ت و زۆریش گەش���بینە بەداهاتووی خۆی ،چونكە ئەو دەڵێت "بەشێكی زۆری گۆرانییەكان���م لەالی���ەن بەرهەمهێن���ەرە بەناوبانگەكان���ی جیهانەوە دانراون ،لەگەڵ زۆر لەگۆرانیبێژە بەناوبانگەكانی سوید و ئەمەریكا بەهاوبەش���ی گۆرانیم گوت���ووە و گۆرانییەكانم لەالیەن گۆرانیبێژانی دیكەشەوە گوتراونەتەوە، لەئەڵمانی���ا ،روس���یا ،چی���ن ،ك���ە لەمیان���ەی كاری هونەریم���دا چەندەه���ا خەاڵت���ی ب���ەرزم
چەن���د بەدەس���تهێناوە، جارێكیش بەش���دارییم لەڤیس���تیڤاڵی هاوكاری بۆ مندااڵن���ی هەژار كردووە ،هیودارم لەرێگەی هونەرەكەمەوە بتوان���م زیاتر هاوكاری هەموو منداڵە هەژارەكانی كوردس���تان بكەم ،بەتایبەت مندااڵنی شەنگاڵ و كۆبانێ و هەموو منداڵەكانی قوربانی ئەم شەڕەی كوردستان". دارین ك���وڕە لەس���اڵی 1987لەس���تۆكهۆلم لەدایكبووە و دایك و باوكی خەڵكی هەڵەبجەن. لەس���اڵی 2004بەچەن���د گۆرانییەك���ی ئینگلیزی بەش���داری لەپڕۆگرامی پێشبڕكێی ( )ldolكرد، لەوێوە ناوبانگی دەركرد و لەالیەن بەرمهێنەرە جیهانییەكانەوە چەندی���ن گۆرانی بۆ ئامادەكرا، كە ئێستا خاوەن پێنج ئەلبووم و 14كلیپە. پرۆژەیەك���ی خۆیش���ی بۆ (س���ڤیل) ئاش���كرا كرد و رایگەیاند ،كە گۆرانی و كلیپێك لەس���ەر كوردستان ئامادە دەكات وەك پەیامێك بۆ واڵتی خۆرئاوا ،تاكو زیاتر پش���تگیری لەكوردس���تان و خەڵكەك���ەی بكەن .بەاڵم ئام���اژەی بە وادەی باڵوبوون���ەوەی كلیپەكەی نەك���رد و تەنیا وتی "لەئێس���تادا كاری لەس���ەر دەكەین و بیرۆكە و گۆرانییەكە دەنوسینەوە". داری���ن ب���ۆ یەكەمج���ار لەدەنگ���ی "س���مكۆ عەزی���ز"ەوە گوێی لەگۆرانی كوردی ش���ێوازی ه���ۆرە بووە و زۆریش حەز بەموزیكی كوردی دەكات ،بەاڵم پێیوای���ە ئەو زیاتر دەتوانێ لەناو گۆرانی ئینگلیزیدا توانای هونەری خۆی نیشان ب���دات ،كە تێیدا ئاس���تێكی زۆر باش���ی بڕیووە. گوتیش���ی "دەنگ و كاری من لەگەڵ مۆس���یقا و ئاوازەكانم���دا زیاتر لەگەڵ موزیكی س���ویدی و ئینگلیزیدا رێكدەكەوێت". داری���ن لەس���وید بۆت���ە دیاردەیەك���ی ن���وێ لەن���او گۆرانی و موزیك���ی ئینگلیزیدا و زۆر لە بەرهەمهێن���ەرە جیهانییەكان���ی ب���واری گۆرانی كاری بۆ دەكەن.
ژمار ه 284
2015/7/4
41
هونەری
هێرۆ بەیەكجاری كوردستانی جێهێشت پشتیوان كچ���ە ئەكتەری بواری س���ینەما و پێشكەش���كاری بەرنامەی زاگرۆس س���ینەما بە یەكجاری كوردستانی جێهێشت. "هێ���رۆ حەس���ەنزادە" ك���ە لەیەكەم فیلمی سینەمایی خۆیدا گ���ەورەی دەنگدانەوەیەك���ی میدیای���ی دروس���تكرد ،بەه���ۆی گرتەیەكی رۆمانسی ناو فیلمەكە، دواج���ار ئ���ەو بڕی���اری خۆیدا، ك���ە بریت���ی ب���وو لەفرۆش���تنی ماڵەكەی لەهەولێر و جێهێشتنی كوردس���تان ب���ۆ یەكج���اری و رووی ك���ردە هەن���دەران .بەاڵم تائێس���تا دی���ار نییە ل���ەكام واڵت نیشتەجێ دەبێت. هێرۆ لە لێدوانێكیدا بۆ (س���ڤیل) هۆكاری جێهێش���تنی كوردستانی باس كرد و راگەیاند "ئەو بڕیارەی م���ن پەیوەن���دی بەنەبوونی كاری هونەری و ئەو دابڕانە گەورەیەوە هەیە ،كە لەنێوەندە هونەرییەكەی كوردستاندا هەیە ،چونكە ژیان بۆ هونەرمەندی ئافرەت لەكوردستان قورسە".
42ژمار ه 2015/7/4 284
هونەری
سەندیكای هونەرمەندان رادیۆ و تەلەفزیۆن دەكاتەوە سڤیل: س���ەندیكای هونەرمەندان���ی كوردس���تان بەنی���ازە رادی���ۆ و تەلەفزیۆنێك���ی تایبەت بەهونەرمەندان بكاتەوە ،كە تێیدا تەواوی كارئاسانی و هاوكاری بۆ هونەرمەندان بكرێت. لەوبارەیەوە "هیوا سوعاد" سەرۆكی لقی هەولێری سەندیكای هونەرمەندان����ی كوردس����تان بەس����ڤیلی راگەیان����د "پرۆژەیەك����ی لەمج����ۆرە هەیە ب����ۆ دامەزراندنی رادی����ۆ و تەلەفزیۆنێكی تایبەت بەچاالكیە هونەرییەكانی تەواوی شارەكانی كوردستان .مەبەستی س����ەرەكیش ل����ەو كارە پەخش����كردن و باڵوك����ردەوەی بەرهەمی
رەس����ەن و دانس����قەی كوردیی����ە ،بەتایبەت لەبواری مۆس����یقا و گۆرانی����دا ،هەوڵدەدرێت لەم ئێزەگ����ە و تەلەفزیۆنەدا رێكالمی بێ بەرامبەر بۆ چاالكی و كارەكانی هونەرمەندان بكرێت". هیوا س���وعاد زیاتر لەبارەی ئەم بیرۆكەیەوە گوتی "تائێس���تا هیچ كەناڵێك وەكو پێویست كاریان بۆ هونەرمەندان نەكردووە و لەرێزی هونەرمەندان دێننە خوارەوە ،تاكارێك بۆ هونەرمەندێك دەك���ەن ،ئەم�ل�او و ئەوالی پێدەك���ەن ،ئێم���ە دەمانەوێت لێرەوە رێزی هونەرمەندان بگێڕینەوە و كەناڵی تایبەت بەخۆمان هەبێ، مەبەستیش تەنیا خزمەتكردنە".
بە 14رۆژ و 1200دیناری سویسری بەرهەمهاتووە
ژاڵە تەمەنی بووە 30ساڵ سڤیل :زانا دزەیی س���ی س���اڵ تێدەپەڕێ���ت بەس���ەر تەمەنی زنجی���رە درامای ژاڵ���ە ،كە یەكەم زنجی���رە درامای كوردییە و تەنیا بە 14رۆژ وێنەگرتن و بڕی تێچووی 1200دیناری سویس���ری بەرهەم هاتووە. دەرهێنەری درامای ژاڵە "ناس���ر حەسەن" لە لێدوانێكیدا بۆ (س���ڤیل) پیرۆزبایی 30ساڵەی لەستافی ژاڵە كرد و ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد ،كە "درامای ژاڵە بۆتە مێژووێك لەناو هونەری كوردی و پێویس���تە باسی ئەم مێژووە بكرێ ،ئەگەر هی هەر
كەس و هونەرمەندێك بێت ،نەك تەنیا هی من". دەرهێنەری ژاڵە ئەوەشی ئاشكرا كرد ،كە "ژاڵە لەسلێمانی لەگون���دی ژاڵە بە 14رۆژ تەواوك���راوە و ئەوكات حكومەتی بەغدا وەكو پاداش���ت تەنی���ا 1200دیناری پێداین بۆ یارمەتی هونەرمەندەكان" .ناسر حەسەن ئەوەش دەڵێت "لەساڵی 1985 دراماك���ەم ئام���ادەی نمایش���كردن بوو ،بەاڵم س���اڵێك راگیرا، بۆ س���اڵی دواتر هەندێ���ك دیمەنیان ل���ێ الدرا ،وەكو چەك و هەندێ���ك حیوار ،ئینجا قبوڵكرا باڵوبكرێتەوە .زس���تانی 1986 لەمانگی رەمەزان لە تەلەفزیۆنی كەركوك پەخشكرا".
ژمار ه 284
2015/7/4
43
رەنــگاوڕەنـ ــگ
شابانی ..ئەو گۆرێال قۆزەی سەرنجی ئافرەتانی راكێشاوە ریتا دیاریەكی گرانبەها بە دایك و باوكی دەبەخشێت خانمە گۆرانیبێژی الوی بەریتانی "ریتا ئ����ۆرا" دیاریەك����ی بەبەهای دوو ملی����ۆن دۆالر پێش����كەش بە دایك و باوكی كرد. ماڵپ����ەڕی "كۆنتاك����ت میوزی����ك" ئاشكرای كردووە ،كە ریتای تەمەن 24س����ااڵن ڤیالیەكی گ����ەورەی لە ش����اری لەندەن بە بەهای 1.3ملیۆن جونەی ئیستەرلینی ( 2ملیۆن دۆالر) كڕیوە و بڕیاریشی داوە وەك دیاریی پێشكەش بە دایك و باوكی بكات. لەوب����ارەوە ریت����ا دەڵێ "ئ����ەوان لە من زیاتر پێویس����تیان ب����ەو خانووە هەبوو، من زۆر دەگەڕێم و ناتوانم لە شوێنێكی دیاریكراودا بەردەوام بگیرسێمەوە".
44ژمار ه 2015/7/4 284
"ش���ابانی" ن���اوی گۆرێالیەك���ی یابان���ی تەم���ەن 18س���ااڵنە .بەه���ۆی باڵوبوون���ەوەی وێنەكەی لەنێو ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان���دا ،ناوبانگێكی جیهانی پەیداكردووە و زۆر لە ئافرەتان سەرسامی خۆیان بە شابانی نیشانداوە. ش���ابانی لە باخچەیەكی ئاژەاڵن لە یابان دەژی ،بەهۆی رووخسار و جەستە و ماسولكە بەهێزەكانیەوە ،هەروەها مامەڵەی دۆستانەی لەگەڵ گەشتیاران و بەتایبەت ئافرەتاندا ،كە زوو لەگەڵیاندا خۆی دەگونجێنێ و ب���ە جۆرەها ش���ێوە دەوەس���تێ تاكو وێنەی بگرن ،س���ەرنجی زۆر لە ئافرەتانی راكێش���اوە و بە "گۆرێال قۆزەكە" ناوبانگی دەركردووە. شابانی بۆتە هۆی زیادبوونی بەردەوامی رێژەی سەردانیكەرانی ئەو باخچەیە ،بەتایبەت رێژەی ئافرەتان ،كە بە ئاشكرا سەرسامی خۆیان بە جەستە و مامەڵەی ئەم گۆرێالیە دەردەبڕن.
مشك خەون بەچیەوە دەبینێ؟ هی���چ كات بی���رت بۆ ئەوە چووە مش���ك خ���ەون ببینێت؟ خ���ۆ ئەگەر بش���یبینێت ،دەبێ خەون بە چ شتێكەوە ببینێت؟ زانایان توێژینەوەیان لەبارەی سروشتی خەوی مشكەوە كردووە و وەاڵمی ئەو پرسیارەیان داوەتەوە. بەگوێ���رەی ئەم توێژینەوەیە كە لە لەندەن ئەنجامدراوە ،دەركەوتووە مش���ك خەون دەبینێ���ت ،هەموو خەونەكەش���ی لەب���ارەی خواردن و چۆنیەتی دەستگەیش���تنیەتی پێی .پسپۆران لە توێژینەوەكەیاندا بڕێك خواردنیان لەشوێنێكی سەخت داناوە و چەند مشكێكیشان هێناوە ،كە ل���ەدوورەوە خواردنەكە ببینن و بۆن���ی بكەن ،بەاڵم بەرلەوەی بەرەو خواردنەكە بچن ،مشكەكانیان گرتووە و لە شوێنێكی دیكە دایانناون. لەكاتی خەوتنی مش���كەكاندا زانایان پش���كنینیان بۆ مێشكی مشكەكان كردووە و بۆیان دەركەوتووە ،كە چاالكی دەمارە خانەكانی مێش���كی مش���ك لەكات���ی بینین و چ���وون ب���ەرەو خواردنەك���ە ،هاوتایە لەگەڵ مێش���كیان لەكاتی خەوتنیاندا، چاالك���ی هەم���ان دەم���ارە خان���ەی ئەم���ەش دەریدەخ���ات ،كە تەنان���ەت لەكات���ی خەوتن و پشوودانیشیاندا بیریان ه���ەر الی خواردنەك���ە چۆنیەت���ی و پێگەیشتنیەتی.
رەنــگاوڕەنـ ــگ
پریكانا لە تویتەر ركابەری نیە خانمە ئەكتەری بۆلی���ود "پریكانا چۆبرە" بە 10ملی���ۆن هەوادار لە ت���ۆڕی كۆمەاڵیەتی تویتەر ،ژمارەی پێوانەیی ش���كاند و ئێستا لەس���ەرووی هونەرمەندانی هیندستانەوە دێت. پریكانای تەمەن 32س���اڵ خۆش���حاڵی خۆی بە گەیشتنی ژمارەی هەوادارانی ل���ە تویت���ەر ب���ە 10ملی���ۆن نیش���اندا، ك���ە یەك���ەم ج���ارە هەواداران���ی ئەس���تێرەیەكی بۆلیود ل���ە تویتەردا بگات���ە ئ���ەو ژمارەی���ە ،گوتیش���ی "بێگوم���ان م���ن بەختەوەرتری���ن ئەس���تێرەی بۆلی���ودم ،چونك���ە ئەم ژم���ارە پێوانەیی���ەم ل���ە هەواداران���م هەیە". پێشتریش ژمارەی هەوادارانی "ئەمیتاب باچاچان" لە فەیس���بووك گەیش���تبوو بە 20 ملی���ۆن و ه���ی "ش���ارۆخان"یش ل���ە تویت���ەر گەیشتبوو بە 8ملیۆن هەوادار.
ژمار ه 284
2015/7/4
45
هاوێنە
10
لە هەرە سەیر و سەمەرەترین یاساكان لە جیهاندا
ئاالن عومەر
هەموومان دەزانین بۆ بەڕێوەچوونی هەر سیستەمێك ،پێویستە یاسا دابڕێژرێت ،هەندێك یاسا هەیە پێمان باش���ە ،هەندێكی ت���ر هەیە پێدەچی بێزاركەر ب���ن ،هەندێ���ك یاس���ای س���ەیریش لەجیهاندا ه���ەن ،ئەو هەس���تەمان ال دروس���ت دەكەن ،كە تەنیا بۆ مەبەس���تی سزادانی خەڵك دانراون. س���ەختە باوەڕ بەوە بكەین ،ل���ە رۆژگاری ئەمڕۆماندا، كە م���رۆڤ لە هەم���وو بوارەكاندا پێش���كەوتنی گەورەی بەخۆیەوە بینیوە ،هێش���تا یاس���ای لەم ش���ێوەیە هەبێت، ك���ە هەندێكیان گاڵتەئامێز و هەندێكی دیكەیان س���ادە و سەیروسەمەرەن. لێرەدا باس لە 10لە هەرە س���ەیر و س���ەمەرەترین یاساكان لە شوێنە جیاوازەكانی جیهاندا دەكەین.
.2كتێبی پی���رۆز لەماڵەوە بە جێبهێڵە .1پێدانی خۆراك بە كۆتر قەدەغەیە ل���ە دوورگەكان���ی مالدیف ،گەر گ���ەر تۆ لەو جۆرە كەس���انەی ،كە حەز بە ویس���تت لە كاتی چوونت بۆ كەنارێك یان چاودێریكردنی كۆتر و باڵندە بە گش���تی دەكەی باخچەیەك���ی نزی���ك ل���ە ماڵەكەت و كتێب���ی پیرۆز و حەزدەك���ەی بەردەوام دان و خۆراكیان پێبدەی، (ئینجی���ل) ب���ۆ خوێندنەوە ببەی ،باش���ترە واز ل���ەم بیرۆكەیە ئەوا تۆ بۆ سانفرانسیس���كۆ دەست نادەی ،چونكە بهێنی ،چونكە ئەمە پێشێلكردنی یاسایە .لە ماڵدیف یاسایەكی ل���ەوێ پێدان���ی خۆراك ب���ە كۆتر بە س���ەرپێچی روون هەی���ە و دەڵێ دەبێ كتێبی پی���رۆز لە ماڵ بەجێبهێڵی لەقەڵ���ەم دەدرێ���ت و كاری وا بك���ەی، و بۆ س���ەردانی دەرەوەت لەگەڵ خ���ۆت نەیهێنێ .بۆیە لە ئەوا یاس���ات پێش���ێل ك���ردووە و دوورگ���ەی مالدیف ئ���ەو مەس���یحیانەی دەیانەوێ بە رێ���ككاری یاس���اییت بەرامبەر خوێندن���ەوەی كتێبی پی���رۆز تینویەت���ی روحیان دەگیرێتەبەر. بشكێنن ،دەبێ ئەو كارە لەماڵەوە ئەنجام بدەن. قەدەغەی���ە .4 ئافرەت ئۆتۆمبێل لێبخوڕێت ل���ە س���عودیە ،نایاس���اییە گ���ەر ئاف���رەت س���ەیارە لێبخوڕێت ،گەرچی سیستەمی هاتوچۆی س���عودی باس لەو قەدەغەكردنە ن���اكات ،بەاڵم مۆڵەتی شۆفێری تەنیا بۆ پیاوە. .3هی���چ ب���ێ باوەڕێ���ك لە لە س���اڵی 1957ریاز قەدەغەكردنی لێخوڕینی ئۆتۆمبێلی وەزیفەی گشتیدا قبوڵ ناكرێت ئافرەتی راگەیاند .ل���ە دیارترین هەڵمەتەكانی دژایەتی ئەو لە حەوت ویالیەتی ئەمریكا ،بەگوێرەی بڕی���ارە ،س���اڵی 1990لە كات���ی جەنگی كەن���داو بوو ،لەو دەس���توور قەدەغەك���راوە لەس���ەر ب���ێ هەڵمەتەدا 17ئۆتۆمبێل بەش���داریان كرد ،كە 47ئافرەتی باوەڕان پۆستی وەزیفەی گشتی (حكومی) تێداب���وو .كارەك���ە بەدەس���تگیركردنی ئافرەت���ەكان و وەربگ���رن .ل���ەو ویالیەتان���ەدا بڕوابوون قەدەغەكردنی گەشتكردنیان و دەركردنیان لە كارەكانیان بەخوا گرنگە بۆ ئەو كەس���ەی دەیەوێ كۆتایی پێهات ،س���ەرەڕای دەس���تگیركردنی مێرد و لەوەزیفەیەك���ی حكومیدا خزمەت باوكیان ب���ە تۆمەت���ی ئ���ەوەی (نەیانتوانییوە بكات. ئافرەتەكانیان كۆنتڕۆڵ بكەن)!
46ژمار ه 2015/7/4 284
هاوێنە
.5نا بۆ سمێڵ ل���ە ویالیەت���ی "ئای���وا"ی ئەمریك���ی ماچكردنی ئافرەت لە ش���وێنێكی گش���تیدا و لەالیەن پیاوێكەوە كە س���مێڵی هەبێت ،بە تاوان لەقەڵ���ەم دەدرێت .بۆیە ئەو كەس���ەی بیەوێ لەو ویالیەتە و لەدەرەوەی ماڵدا ئافرەتێك ماچ بكات، تەنان���ەت گەر هاوس���ەری خۆش���ی بێ���ت ،دەبێ یان س���مێڵی پاك بتاشێت ،یان لە ماڵەوە ئەو كارە بكات .یان گەر ئەو یاس���ایە پێشێل بكات ،دەس���تگیر دەكرێت و سزا دەدرێت.
.7بزەكردنی بەزۆر لە شاری "میالن"ی ئیتاڵیا پێویستە هاواڵتیان لە هەموو كاتێكدا زەردەخەنەیان هەبێ���ت ،ئەگ���ەر ن���ا رووب���ەرووی س���زای پێبژاردن (غەرامە) دەبنەوە .بۆیە بەپێی یاسا دەبێ هەموو كەس���ێك لە هەموو شوێنێكی گش���تیدا بزەیەك لەسەر لێوی بێت ،تەنیا مەگ���ەر لە مەراس���یمی پرس���ە یان سەردانی نەخۆشێكدا بێت!
.9رۆژی لە دایكبوونی خێزانەكەت لەبیر نەچێ لە واڵت���ی "دوورگەكانی س���اموا" بەپێی یاس���ا هەموو پیاوێ���ك پابەندە ب���ەوەی رۆژی لەدایكبوونی هاوسەرەكەی خۆی بزانێت ،ئەگەرنا ب���ە س���ەرپێچیكار لەقەڵەم دەدرێ و س���زا دەدرێت. بۆی���ە لەوێ���دا گرنگ���ە پی���اوان رۆژی لەدایكبوون���ی ژنەكانی���ان لەبیر نەكەن ،چونكە س���ەرپێچیكردنی ئەم یاسایە و شكاندنی دڵی هاوسەرەكانیشان لە هەمان كاتدا ،هەڵوێستێكی ئاسان نابێت بۆیان!
.6چەكە رێگەپێدراوەكان ل���ە ویالیەت���ی "كنتاك���ی" ئەمریك���ی قەدەغەیە هەر كەس���ێك چەكێكی پێبێت لە 6پ���ێ گەورەتر بێت ،بیش���ارێتەوە .واتە گەر گەش���تیارێك ،یان پیاوكوژێك سەردانی ئەم ویالیەت���ە بكات ،هی���چ كێش���ەیەكی نابێت گەر چەكێكی ش���اراوەی پێبێت ،ئەگەر چەكەك���ەی ل���ە 1.8مەتر درێژتر نەبێت!
.8دوای رۆژئاواب���وون گۆرانیگوتن قەدەغەیە ل���ە "هۆنۆلۆ-ه���اوای" گۆرانیگوت���ن بەدەنگ���ی بەرز و لەدوای خۆرئاوابوون بە تاوان لەقەڵەم دەدرێت ،بۆیە پێویستە لەسەر ئەو گۆرانیبێژانەی دەیانەوێ پرۆڤە بكەن ،لە رۆژدا ئ���ەم كارە بكەن ،ئەگەرنا لەش���ەودا بیكەن ،بە تۆمەتی پێش���ێلكردنی یاسا رووبەڕووی سزا دەبنەوە!
.10گ���ەر كارەباچ���ی نیت دەسكاری هیچ گڵۆپێك مەكە لەویالیەت���ی "فیكتۆری���ا" ل���ە ئیس���پانیا، هەركەس���ێك گڵۆپێكی س���وتاو بە یەكێكی تازە بگۆڕێت و كارەباچیش نەبێت و مۆڵەتی كاركردنی نەبێ���ت ،س���زا دەدرێت .بۆی���ە دەبێ زۆر ئ���اگادار بی���ت لەیەك كات���دا خۆت رووبەڕووی مەترس���ی دەستكاریكردنی كارەبا و پێشێلكردنی یاساش نەكەیەوە .یان دەبێ مۆڵەت وەربگری ،یان باش���ترە كارەباچی���ەك بانگ بكەی و گڵۆپەكەت بۆ بگۆڕێت.
ژمار ه 284
2015/7/4
47
شەموان
حندرحۆپ و سیاسەت
پشتیوان عەبدوڵاڵ
48ژمار ه 2015/7/4 284
خۆش����ی حندرح����ۆپ لەوەدای����ە جارێك لەس����ەرەوەی جارێك����ی ت����ر لە خ����وارەوە، وەك ژی����ان وایە ،بەردەوام لە گۆڕان دایە. هەمیش����ە لەس����ەروە نابی و هەمیشەش لە خ����واراوە ناب����ی .كاتێك لەس����ەرەوەی زۆر دڵخۆش����یت ،كاتێكیش دێیتە خوارەوە هەر دڵخۆش����ی ،چونك����ە دەزانی����ت جارێك����ی تر دەچیتە س����ەرەوە و ژیان ل����ە (حندرحۆپ) دایە و بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت. وەلێ قورب����ان لەو واڵتی ئێمەدا ئەمەش وانی����ە ،مەس����ئول و سیاس����یەكان هەردەم ل����ە حندرحۆپ����ی سیاس����ەت و ژیان����دا هەر لەس����ەروەن و نایەنە خواروە ،یاخود هیچ كاتێ����ك مەبەس����تیان نییە بێنە خ����واروە ،تا چێژ لە دووبارە س����ەركەوتن وەربگرنەوە. ئ����ەم حاڵەت����ەش رێ����ك وەك دەرس و شەرحەكەی مامۆستای دەرونزانی وابوو، كە بەم شێوەیە دەرسی بە قوتابیان دەدا: مامۆس����تا :دەرس����ی ئەمڕۆمان لەس����ەر س����ادیی و (مازۆخی)ی����ە ،ك����ە دوو ج����ۆر حاڵەت����ی دەروونیی����ە و دووچ����اری مرۆڤ دەبێتەوە .سادییەت مرۆڤ دەكات بەسادیی و مازۆخیەتیش (ماسۆش����یەت) دەیكات بە مازۆخی .س����ادیی ئ����ەو ك����ەس و مرۆڤانە دەگرێت����ەوە ،كە دیكتات����ۆرن و حەزدەكەن خەڵك بچەوسێننەوە و چێژ لە چەوسانەوە وەردەگرن .مازۆخیش ئەو كەس����انەن ،كە حەز دەكەن بچەوس����ێندرێنەوە ،چێژ لەوە وەردەگ����رن ئازار بدرێن و بچەوس����ێنەوە. ئەم����ە دوو حاڵەت����ی دی����اری دەروون����ی مرۆڤەكان����ن ،ئێس����تاش با ه����ەر قوتابیەك
نمونەی����ەك ب����ۆ ئ����ەو دوو ج����ۆرە حاڵەت����ە بهێننەوە. قوتابیەك :مامۆس����تا سادیی وەك باوكم وای����ە ح����ەز دەكات ب����ەردەوام دایكم ئازار بدات و بیچەوس����ێنێتەوە ،چونكە دڵی بەوە دادەكەوێ����ت و كەیف����ی پێدێ����ت .دایكیش����م مازۆخی����ە تا باوك����م تێر و پڕ لێ����ی نەدات دڵ����ی داناكەوێ����ت و ئیس����راحەت ن����اكات. بەمج����ۆرە هەردوو كیان ب����ەو جۆرە ژیان دەبەنەسەر. قوتابیەك����ی ت����ر :مامۆس����تا س����ادیی دیكاتۆرەكان����ی جیهان����ن ،ك����ە ب����ەردەوام میللەتی����ان چەوس����اندۆتەوە ،میللەتی����ش مازۆخی����ن ،ك����ە ب����ەردەوام چێژی����ان ل����ەو چەوساندنەوە و ئازاردانە وەرگرتووە. رێك قسەی ئەو قوتابیەی دووەم راستە، حكومەتەك����ەی ئێمە س����ادییە و حەزدەكات ئ����ازاری خەڵك و میللەت ب����دات .میللەتیش شانس����ی ئ����ەو ،هێن����دە مازۆخی����ە ،چێژ لە ئ����ازاردان و چەوس����اندنەوەی ب����ەردەوام وەردەگرێ����ت .بۆی����ە ب����اش رێككەوتوون و دەگونجێن. ه����ەر ب����ۆ نمون����ە وەزی����ری س����امانە سروش����تییەكان و وەزی����ری دارای����ی و ئابووریی حەز دەكەن خەڵك ئازار بدەن و چێژیشی لێوەردەگرن .یەكەمیان بە قەیرانی بەردەوام����ی س����وتەمەنی و دووەمی����ان بە دابەش����كردنی كیسەڵئاسای مووچە بەسەر فەرمانبەراندا. بۆیە سیاس����یەكان وەك حندرحۆپ هەر لەسەرەوەن و خەڵكیش هەر لەخوارەوەن.