284

Page 1

‫ساڵی شەشه‌م‬

‫روماڵكردنێكی بێالیەنانە‬

‫ژماره‌ ‪284‬‬

‫شەممە ‪2015/7/4‬‬

‫خاوەن ئیمتیاز‪ :‬ژیروان نوری‬

‫سەرنووسەر‪ :‬مەریوان عومەر‬

‫بەڕێوەبەری هونەری‪ :‬لوقمان رەشیدی‬

‫بەڕێوەبەری كارگێڕی‪ :‬بەهرە حەمەڕەش‬

‫دەستەی نووسەران‪ :‬بیالل سەعید‬

‫پێشەوا محەمەد‬

‫هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی‬

‫‪civilmagzaine‬‬

‫‪Tel: 0750 460 7290‬‬

‫نرخ (‪ )1500‬دینار‬

‫‪Email: mariwan_2014@yahoo.com‬‬

‫سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی‬

‫ژمارەی ریكالم‪07506515797 :‬‬

‫‪www.civilnews.net‬‬

‫چاپ‪ :‬چاپخانەی رۆكسانا ‪07504675264‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪1‬‬


‫سياسەت‬

‫كێشەكانی ئەم دواییەیان بە "چارەنوسساز" ناودەبرێت‬

‫بەغدا و هەرێم لە‬ ‫كۆتاییەكە نزیك دەبنەوە‬ ‫راوێژ كامەران‬

‫هەرچەندە هەم����وو جارێك پاش كەمێك‬ ‫ئارامی‪ ،‬دووبارە ناكۆكی و كێش����ە لەنێوان‬ ‫بەغ����دا و هەرێم����دا دروس����ت دەبێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمجارەیان پرس����ەكە گرنگترە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫هەرێمی كوردس����تان هەوڵی سەربەخۆیی‬ ‫یەكجارەك����ی ئابووری����ی دەدات‪ ،‬بەغ����داش‬ ‫هەموو هەوڵێك دەخاتەگەڕ‪ ،‬بۆ رێگریكردن‬ ‫لەو كارە‪ ،‬هەربۆیە وەك سیاسیەكان دەڵێن‬ ‫دۆخەكە "چارەنوسسازە"‪.‬‬ ‫بەپێ����ی ئام����اری مانگ����ی راب����ردووی‬ ‫هەناردەكردن����ی نەوت لەعێراقدا‪ ،‬حكومەتی‬ ‫عێ����راق ‪ 95‬ملی����ۆن و ‪ 612‬ه����ەزار بەرمیل‬ ‫نەوت����ی لەرێگ����ەی كۆمپانی����ای س����ۆمۆوە‬ ‫هەن����اردە ك����ردوە‪ ،‬ك����ە بەرزتری����ن رێژەیە‬ ‫لەدەیەی رابردوودا و داهاتەكەشی ‪ 5‬ملیار‬ ‫و ‪ 318‬ه����ەزار دۆالر ب����ووە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫ل����ەم ئامارەدا بۆت����ە جێگای باس����وخواس‪،‬‬ ‫كەمبوون����ەوەی هەناردەكردن����ی نەوت����ی‬ ‫هەرێم����ە لەرێگای كۆمپانیای س����ۆمۆوە بە‬ ‫بەراورد لەگەڵ مانگەكانی پێش����وو‪ ،‬چونكە‬ ‫بەپێ����ی وت����ەی وەزارەت����ی نەوت����ی عێ����راق‬ ‫ل����ەو رێژە نەوت����ەی هەناردە ك����راوە تەنها‬ ‫‪ 4‬ملی����ۆن و ‪ 942‬ه����ەزار بەرمی����ل نەوت����ی‌‬ ‫هەرێم����ی‌ كوردس����تان ب����ووە‌و لەرێگ����ەی‬ ‫بەندەری جیهانی توركیاوە هەناردە كراوە‪،‬‬ ‫ئەم����ەش ئ����ەوە دەگەیەنێت‪ ،‬ك����ە هەناردەی‬ ‫نەوت����ی هەرێ����م لەرێ����گای كۆمپانی����ای‬ ‫س����ۆمۆوە كەمیك����ردووە‪ ،‬چونك����ە لەمانگی‬ ‫ئای����اری رابردوودا‪ ،‬كوردس����تان ‪ 13‬ملیۆن‬ ‫و ‪ 984‬هەزار بەرمیلی لەرێگای س����ۆمۆوە‬

‫‪ 2‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫هەناردەك����ردوە‪ ،‬ب����ەم پێی����ەش حكومەت����ی‬ ‫ناوەن����دی بودجەیەكی كەمت����ر دەنێرێت بۆ‬ ‫هەرێم‪.‬‬ ‫"ئەمی����ن بەك����ر" پەرلەمانت����اری ك����ورد‬ ‫لەبەغ����دا پێیوای����ە ب����ەو پێی����ەی ئ����ەم مانگە‬ ‫حكومەت����ی هەرێ����م ب����ڕی هەناردەكردن����ی‬ ‫نەوت����ی لەرێ����گای كۆمپانی����ای س����ۆمۆوە‬ ‫كەمكردۆت����ەوە‪ ،‬بەدڵنیای����ەوە بودجەیەك����ی‬ ‫كەمتریش����ی پێ����دەگات‪ ،‬ئەمی����ن بەكر گوتی‬ ‫"بەغدا ئێس����تا بودجەی هەرێ����م بەقەد ئەو‬ ‫بڕە نەوتە دەنێرێت‪ ،‬كە لەالیەن كۆمپانیای‬ ‫س����ۆمۆوە رەوان����ە دەكرێ����ت‪ ،‬ب����ەم پێیەش‬ ‫لەبەرئەوەی‌ هەرێم لەم مانگەدا بڕی‌ نەوتی‌‬ ‫هەناردەك����راوی‌ ب����ۆ كۆمپانیای‌ س����ۆمۆی‌‬ ‫كەمكردۆتەوە‪ ،‬بەدڵنیایەوە كاتێك راپۆڕتی‌‬ ‫وەزارەت����ی‌ ن����ەوت دەچێت����ە ئەنجومەن����ی‌‬ ‫وەزیران‪ ،‬بڕی‌ پارە و شایس����تە دارایەكانی‌‬ ‫هەرێمیش بۆ مانگ����ی‌ حوزەیران زۆر كەم‬ ‫دەبێت"‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم بەگوت����ەی ئ����ەم پەرلەمانت����ارە‬ ‫ئێس����تا هەرێم لەرووی ن����ەوت و دارایی و‬ ‫س����ەروەری‌ ئاس����مانی‌‌ و دەرمان‌ و پارەی‌‬ ‫گەنم����ی‌ جوتی����اران‌ و چەندی����ن بابەت����ی‌‬ ‫دیك����ەوە پێویس����تی‌ بەحكومەت����ی‌ بەغدایە‪،‬‬ ‫هەربۆیە پێویس����تە بڕیاری كەمكردنەوەی‬ ‫هەناردەكردن����ی نەوت لەرێگای س����ۆمۆوە‬ ‫زۆر بەوریای����ەوە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت‪،‬‬ ‫ئەو گوتی "ئ����ەم هەنگاوەی هەرێم ناویەتی‬ ‫دەس����پێكێكە ب����ۆ ئابوریەك����ی س����ەربەخۆ‪،‬‬ ‫هەربۆیە ئاستەنگی زۆری دێتە پێش‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گرنگ����ە كە هەمووان بە بەرپرس����یاریانەوە‬ ‫مامەڵەی لەگەڵدا بكەین"‪.‬‬

‫ه����اوكات بەوت����ەی "س����یروان عەبدوڵاڵ"‬ ‫ئەندام����ی ئەنجومەن����ی نوێنەران����ی عێراق‪،‬‬ ‫پێویس����تە ش����اندێكی‌ دیك����ەی‌ هەرێ����م‬ ‫بەمەبەس����تی‌ لەنزیك����ەوە ئاگادارب����وون‬ ‫لەچۆنیەت����ی‌ جێبەجێكردن����ی‌ ناوەرۆك����ی‌‬ ‫رێكەوتنەك����ەی‌ هەرێم‌و بەغدا بچنە بەغدا‪،‬‬ ‫ب����ەو پێیەی ئێس����تا لەقۆناغێك����ی گرنگداین‪.‬‬ ‫س����یروان گوتی "هەرێمی كوردس����تان یان‬ ‫دەبێ����ت بچێت����ەوە س����ەرمێزی گفتوگ����ۆ و‬ ‫لەگ����ەڵ حەی����دەر عەبادی لەبارەی پرس����ی‬ ‫هەناردن����ی نەوت����ەوە دانوس����تان‌ و گفتوگۆ‬ ‫بكەن لەس����ەر ئەم رێكەوتنەی ئێستا هەیە‪،‬‬ ‫ی����ان رێكەوتنێكی نوێ ئەنج����ام بدەن‪ ،‬گەر‬ ‫ئەوەش نەبێت‪ ،‬ئەوا تەنها بژاردەی سێیەم‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬كە سەربەخۆی هەناردەكردنی‬ ‫نەوتی هەرێمە بەشێوازێكی یەكجارەكی"‪.‬‬ ‫ئ����ەم پەرلەمانتارە گوتیش����ی "لەئێس����تادا‬


‫سياسەت‬

‫هەرێم����ی كوردس����تان هەن����گاوی گرنگ����ی‬ ‫ب����ۆ س����ەربەخۆی ئابووری����ی ن����اوە‪ ،‬ك����ە‬ ‫ئەم����ە بڕیارێك����ی گرنگ����ە‪ ،‬ب����ەاڵم دەبێ����ت‬ ‫هەمووم����ان دەرئەنجامەك����ەی لەئەس����تۆ‬ ‫بگری����ن‪ ،‬ب����ەو پێی����ەی حكومەت����ی عێ����راق‬ ‫هەم����وو هەوڵێك دەدات بۆ ئەوەی كێش����ە‬ ‫بۆ ئەو هەنگاوانە دروس����تبكات‪ ،‬بەاڵم گەر‬ ‫هەرێمی كوردس����تان كێش����ەی یاس����ایی و‬ ‫سیاس����ی بۆ دروس����ت نەبێت بەرامبەر ئەو‬ ‫نەوتەی بەش����ێوەی س����ەربەخۆ هەناردەی‬ ‫دەكات‪ ،‬هەروەك بڕەكەشی بۆ ‪ 700‬هەزار‬ ‫بەرمیل لەرۆژێك����دا بەرز بكاتەوە‪ ،‬ئەوكات‬ ‫بەئاسانترین ش����ێوە دەتوانێت ئەم قەیرانە‬ ‫داراییەی تێپەڕێنێت"‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم پەرلەمانتارێك����ی دیك����ەی بەغ����دا‬ ‫رەتیدەكات����ەوە ناردن����ی وەف����دی دیك����ەی‬ ‫كورد بۆ بەغدا دۆخەكە چارەس����ەر بكات‪،‬‬

‫بەوپێیەی وەك خۆی دەڵێت بەغدا هیچكات‬ ‫ئام����ادە نی����ە ئ����ەو رێكەوتنان����ە جێبەج����ێ‬ ‫ب����كات‪ ،‬ك����ە ئیمزای����ان دەكات‪" .‬ئەش����واق‬ ‫ج����اف" پەرلەمانتاری ك����ورد لەبەغدا گوتی‬ ‫"بەغ����دا هیچ كاتێك پابەن����د نەبووە بە بڕی‬ ‫دیاریك����راوی شایس����تەكانی هەرێم����ەوە تا‬ ‫ئەم مانگە ك����ە هەناردەی ن����ەوت لەرێگای‬ ‫س����ۆمۆوە كەمكراوەت����ەوە پابەن����د ببێ����ت‪،‬‬ ‫پێشتر دەبوو بەغدا هەر مانگە و ترلیۆنێك‬ ‫‌و ‪ 200‬ملیار دیناری رەوانە بكردایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەر مانگە و ‪ 500‬ملیار دیناری ناردووە"‪.‬‬ ‫ئەش����واق ج����اف گوتیش����ی "هەرێم����ی‬ ‫كورستان بەرێكەوتنی بەغدا و هەولێرەوە‬ ‫پابەن����د ب����ووە‪ ،‬بۆنمون����ە لە مانگی نیس����ان‬ ‫هەرێمی كوردس����تان رۆژانە زیاتر لە ‪550‬‬ ‫ه����ەزار بەرمیل نەوتی رادەس����تی س����ۆمۆ‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم بەغدا هەم لەبودجەی گشتی‬

‫"هەرێم یان دەبێت بۆ‬ ‫رێكەوتنێكی تازە بچێتەوە‬ ‫بەغدا‪ ،‬یان بڕیاری‬ ‫چارەنوسسازی سەربەخۆ��یی‬ ‫فرۆشتنی نەوت بدات"‬ ‫هەرێم����ی كەمكردۆت����ەوە و ه����ەم بودجەی‬ ‫پێشمەرگەش����ی نەن����اردووە‪ ،‬هەربۆیە گەر‬ ‫ئەوان بەو عەقڵیەت����ەوە مامەڵە بكەن‪ ،‬ئەوا‬ ‫چون����ی وەف����دی دیك����ەی ك����ورد ب����ۆ بەغدا‬ ‫سودی نابێت"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪3‬‬


‫سياسەت‬

‫كەی جامی سەبری هەرێم پڕ دەبێت؟‬

‫هەشت مانگە بەغدا پابەند نابێت‬ ‫و هەرێمیش هەر هەڕەشە دەكات‬ ‫سەروەر خەلیل‬

‫دواج���ار رێككەوتنە نەوتییەك���ەی نێوان‬ ‫هەولێ���ر و بەغ���دا فریای خەڵك���ی هەرێمی‬ ‫كوردس���تان نەك���ەوت‪ ،‬دوای چەند مانگێك‬ ‫لەئیمزاكردنی‪ ،‬لەئێستادا وەزارەتی سامانە‬ ‫سروش���تییەكانی هەرێ���م‪ ،‬هەناردەكردن���ی‬ ‫نەوت���ی لەڕێ���ی س���ۆمۆوە بەش���ێوەیەكی‬ ‫بەرچاو كەمكردووەتەوە و زۆرترین رێژەی‬ ‫نەوتی بەرهەمهێندراویش���ی بەش���ێوەیەكی‬ ‫سەربەخۆ فرۆشتووە‪.‬‬ ‫ئەگەرچی بەرپرسانی حكومەت ئەو كارە‬ ‫بەهەنگاوێك بۆ چارەس���ەركردنی قەیرانی‬ ‫دارای���ی لەقەڵ���ەم دەدەن‪ ،‬ب���ەاڵم بەش���ێك‬ ‫لەئابووریناس���ان‪ ،‬رایەك���ی پێچەوانەی ئەو‬ ‫بۆچوونەی���ان هەی���ە و ب���ەدووری دەزانن‬ ‫ئاسۆكانی چارەسەركردنی قەیرانەكە‪ ،‬بەو‬ ‫هەنگاوەش بەدەربكەون‪.‬‬ ‫"ش���ێركۆ ج���ەودەت" س���ەرۆكی لیژنەی‬ ‫وزە و س���امانە سروش���تییەكان و ئەندامی‬ ‫لیژن���ەی دارای���ی و ئاب���ووری لەپەرلەمانی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬ب���اس ل���ەوە دەكات‪ ،‬ك���ە‬ ‫لەدوایی���ن كۆبوونەوەیان���دا لەگەڵ وەزیری‬ ‫س���امانە سروش���تییەكان‪ ،‬ناوب���راو پێ���ی‬ ‫راگەیان���دوون‪ ،‬كە تائێس���تا هەناردەكردنی‬ ‫نەوت لەڕێی س���ۆمۆوە نەوەس���تاوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كەمكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ناوبراو ئاماژە بەوەدەدات‪ ،‬كە حكومەت‬

‫‪ 4‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫و پەرلەمانی هەرێم بڕیاریانداوە لەپرس���ی‬ ‫نەوتدا ئەولەویەت بدرێ���ت بەرێككەوتن‬ ‫لەگەڵ بەغدا‪ ،‬بەو مەرجەی بەغدا مافە‬ ‫شایستەكانی هەرێم دابین بكات‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێت "بەاڵم ئەگ���ەر بەغدا نەیتوانی‬ ‫ئ���ەو ماف���ە شایس���تانە دابی���ن بكات‪،‬‬ ‫ئەوكات پێویس���تە حكومەت���ی هەرێم‬ ‫ئەڵتەرناتیڤی ت���ر بگرێتەبەر‪ ،‬كە یەكێك‬ ‫ل���ە ئەڵتەرناتیڤەكانیش فرۆش���تنی نەوتی‬ ‫هەرێمە بەسەربەخۆیی"‪.‬‬ ‫شێركۆ ئەوەش نایشارێتەوە‪،‬‬ ‫ك���ە تائێس���تا بەغ���دا وەك‬ ‫پێویست شایستە داراییەكانی‬ ‫هەرێم���ی نەن���اردووە‪ ،‬ئەم���ە‬ ‫لەكاتێكدای���ە كە لەچەند رۆژی‬ ‫راب���ردوودا حەی���دەر عەب���ادی‬ ‫سەرۆك وەزیرانی عێراق زیاتر‬ ‫لەچەن���د جارێك ئام���اژەی بەوەداوە‪،‬‬ ‫ك���ە هەولێ���ر رێككەوتنەكەی لەگ���ەڵ بەغدا‬ ‫پێشێلكردووە‪.‬‬ ‫بەپێ���ی ئ���ەو رێككەوتن���ە نەوتیی���ەی‬ ‫ك���ە لەنێوان ه���ەردووال ئیمزاكراوە‪،‬‬ ‫پێویس���تە هەرێم���ی كوردس���تان‬ ‫رۆژانە ‪ 550‬هەزار بەرمیل نەوت‬ ‫لەرێ���ی كۆمپانی���ای بەبازاڕكردنی‬ ‫نەوتی عێراق (سۆمۆ)وە هەناردەی‬ ‫دەرەوە ب���كات‪ ،‬بەنەوت���ی پارێ���زگای‬ ‫كەركوكیشەوە‪ ،‬لەبەرامبەریشدا حكومەتی‬


‫سياسەت‬

‫بەغدا پابەند بێت بەناردنی ‪%17‬ی بودجەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬ب���ەاڵم لەس���ەرەتای جێبەجێكردنی‬ ‫رێككەوتنەك���ەوە تائێس���تا ه���ەردوو الیەن‬ ‫یەكتر بەپێشێلكردنی رێككەوتنەكە تۆمەتبار‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫الی خۆی���ەوە "د‪ .‬كاروان حەم���ە س���اڵح"‬ ‫پس���پۆڕی ئابووری���ی پێیوای���ە ل���ەرووی‬ ‫زانس���تییەوە هەناردەی سەربەخۆی نەوت‬ ‫س���وودی زیات���ر بەهەرێم���ی كوردس���تان‬ ‫دەگەیەنێ���ت‪ ،‬ب���ەاڵم وەك خ���ۆی دەڵێ���ت‪،‬‬ ‫پێویس���تە هەرێ���م ل���ەم هەلومەرج���ەی‬ ‫ئێس���تادا لەئاس���تی نێودەوڵەتی و ناوخۆیی‬ ‫و هەرێمایەتی���دا رێگ���ەی ب���ۆ ئ���ەو كارە‬ ‫خۆش كردبێ���ت‪ ،‬بەجۆرێك كە رێگرییەكان‬ ‫كەمت���ر ب���ن و بەغ���دا نەتوانێ���ت كارتی تر‬ ‫بەكاربهێنێت‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێت "بەغ���دا داوای كردووە بچینە‬ ‫كۆاڵنێك���ەوە ئەوس���ەری دی���ار نەبێ���ت‪ ،‬كە‬ ‫ئەوی���ش ئەوەی���ە خۆم���ان نەوت���ی خۆمان‬ ‫بفرۆشین‪ ،‬چونكە بەبەهای ئەو نەوتەی بۆ‬ ‫بەغدا رەوانەكراوە‪ ،‬پارەكەی نەنێردراوە‬ ‫ب���ۆ هەرێ���م‪ ،‬ئێس���تاش ك���ە رێ���ژەی‬ ‫بەرهەمهێنانی‬

‫ن���ەوت ب���ۆ نزیك���ەی ‪ 800‬ه���ەزار بەرمیل‬ ‫لەڕۆژێكدا بەرزبۆتەوە‪ ،‬ئەو رێژەیە زیاترە‬ ‫لەو بڕە پارەیەی بەغدا دەینێرێت"‪.‬‬ ‫"ئەحم���ەد حاج���ی رەش���ید" بڕی���اردەری‬ ‫لیژن���ەی دارایی پەرلەمان���ی عێراق‪ ،‬كۆتایی‬ ‫هەفتەی راب���ردوو رایگەیاند‪ ،‬كە حكومەتی‬ ‫هەرێ���م لەمانگ���ی حوزەیران���دا ب���ڕی ‪12‬‬ ‫ملیۆن و ‪ 668‬بەرمیل نەوتی بەش���ێوەیەكی‬ ‫سەربەخۆ هەناردەكردووە‪ ،‬كە دەكاتە ‪421‬‬ ‫ه���ەزار و ‪ 73‬بەرمی���ل نەوتی رۆژانە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫تەنه���ا ‪ 194‬ه���ەزار و ‪ 711‬بەرمی���ل نەوتی‬ ‫رادەستی س���ۆمۆ كراوە‪ ،‬كە دەكاتە شەش‬ ‫ه���ەزار و ‪ 714‬بەرمی���ل نەوت���ی رۆژان���ە‪،‬‬ ‫لەكاتێك���دا مانگ���ی ئایاری راب���ردوو هەرێم‬ ‫چوار ملی���ۆن و ‪ 192‬هەزار و ‪ 223‬بەرمیل‬ ‫نەوتی رادەستی سۆمۆ كردووە‪ ،‬كە دەكاتە‬ ‫‪ 148‬هەزار بەرمیل لەرۆژێكدا‪.‬‬ ‫س���ەرۆكی لیژن���ەی وزە و س���امانە‬ ‫سروش���تییەكانی پەرلەمان دەڵێت "پێموایە‬ ‫ئێس���تا حكومەت���ی هەرێ���م وردە وردە‬ ‫لەقۆناغ���ی ئەوەدایە‪ ،‬كە بی���ر لەدۆزینەوەی‬ ‫ئەڵتەرناتیڤ بكاتەوە بۆ دابینكردنی بودجە‬ ‫و موچ���ەی فەرمانب���ەران‪ ،‬تەنه���ا بەدیلیش‬ ‫فرۆش���تنی نەوتە‪ ،‬ئەوی���ش بەناچاری‬

‫مامۆستایەكی زانكۆ‪:‬‬ ‫هیچ لۆژیكێكی ائبوور��یی‬ ‫قبوڵی ناكات نەوتی خۆت‬ ‫بفرۆشیت و نەتوانیت‬ ‫موچە دابین بكەی‬ ‫حكومەت بیر لەوە دەكاتەوە"‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم "ئەی���وب س���ماقەیی" پس���پۆڕی‬ ‫ئابووری و مامۆستا لەزانكۆی سەاڵحەددین‪،‬‬ ‫پێیوایە‪ ،‬كە هەناردەكردنی نەوت بەشێوەی‬ ‫س���ەربەخۆ لەالیەن هەرێم���ەوە‪ ،‬رەهەندی‬ ‫س���لبی و ئیجابی هەیە‪ ،‬ئەو دەڵێت "ناردنی‬ ‫ن���ەوت لەرێ���ی س���ۆمۆوە دەس���تووریی و‬ ‫یاس���اییترە و هەرێم توشی گرفتی یاسایی‬ ‫نابێت لەگ���ەڵ عێراقدا‪ ،‬بەاڵم دی���ارە ناوەند‬ ‫بەپێی پێویست متمانەی بەهەرێم نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بڕە پارەكەی بەتەواوی نانێرێت"‪.‬‬ ‫هەرچ���ی هەناردەكردن���ی س���ەربەخۆی‬ ‫نەوتە‪ ،‬بەوتەی‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪5‬‬


‫سياسەت‬

‫ائبووریناسێك‪:‬‬ ‫بەغدا وایلێكردووین‬ ‫بچینە كۆاڵنێكەوە‬ ‫ئەوسەری دیار نەبێت!‬

‫س���ماقەیی "هەرێم توشی گرفتی یاسایی و‬ ‫دەستووری دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەگەر دەستێكی‬ ‫ئەمینی پ���اك هەبێت‪ ،‬نەك ئەو دەس���تانەی‬ ‫ئێس���تا‪ ،‬باش���ترە ئابوورییەكی سەربەخۆت‬ ‫هەبێت و بتوانیت بۆ خۆت نەوت بفرۆشێت‬ ‫و پارەكەشی لەخزمەتی خەڵك و واڵتەكەدا‬ ‫خەرج بكەیت"‪.‬‬ ‫لەب���ارەی ئەگ���ەری راگرتن���ی یەكجاری‬ ‫هەناردەكردن���ی ن���ەوت لەڕێ���ی س���ۆمۆوە‪،‬‬ ‫شێركۆ جەودەت دەڵێت "نازانم لەداهاتوودا‬ ‫چۆن دەبێت‪ ،‬بەاڵم لەئێستادا هەناردەكردنی‬ ‫لەڕێی س���ۆمۆوە كەمكراوەتەوە"‪.‬دەش���ڵێت‬ ‫"قەیران���ی دارای���ی قەیرانێك���ی قوڵ���ە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستا هەموو هەوڵەكان بۆ ئەوەیە موچەی‬ ‫فەرمانب���ەران دابین بكرێ���ت‪ ،‬ئیتر لەداهاتی‬ ‫ناوخۆ و داهاتی نەوتەوە بێت"‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوەش���دا كاروان دەڵێ���ت "م���ن‬ ‫پێمباش���ە تا ئەو كاتەی هەرێم لەم شەڕەی‬ ‫یەخ���ەی گرت���ووە رزگاری دەبێ���ت و ئ���ەم‬ ‫هەلومەرجە دەڕەوێتەوە‪ ،‬تا یەك س���اڵی تر‬ ‫رێككەوت���ن لەگەڵ بەغدا ب���كات‪ ،‬بەاڵم گەر‬ ‫بەو ش���ێوەیە بێت‪ ،‬كە ئێس���تا هەیە و بەغدا‬ ‫پابەن���د نەبووە پێییەوە‪ ،‬ئ���ەوە بەدڵنیاییەوە‬ ‫هەناردەی س���ەربەخۆی ن���ەوت لەقازانجی‬ ‫هەرێمە‪ ،‬چونكە ئەو بڕە پارە كەمەی بەغدا‬ ‫دەینێرێت‪ ،‬دەبێتە هۆی كورتهێنانی دارایی"‪.‬‬ ‫ئ���ەو پس���پۆڕە ئابوورییە نایش���ارێتەوە كە‬ ‫"ئەگەر ئاس���تی بەرهەمهێن���ان و هەناردەی‬

‫‪ 6‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫نەوت���ی هەرێ���م بەو رێژەیە بێت كە ئێس���تا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەوە بەدڵنیاییەوە داهاتەكەی زۆرتر‬ ‫نەبێ���ت لەوەی بەغ���دا دەینێرێت‪ ،‬كەمتریش‬ ‫نابێت"‪.‬‬ ‫ئەی���وب س���ماقەیی لەب���ارەی نەبوون���ی‬ ‫دەس���تی ئەمین���ەوە دەڵێ���ت "من مەبەس���تم‬ ‫لیژن���ەی ئابوورییە لەهەرێمی كوردس���تان‪،‬‬ ‫كە یان دەس���تی نەزانن یان دەس���تی ئەمین‬ ‫نی���ن‪ ،‬لەبەرئەوەی هیچ لۆژیكێكی ئابووریی‬ ‫قبوڵی ناكات كە نەوتی خۆت بفرۆش���یت و‬ ‫نەتوانیت موچە دابین بكەیت و بەردەوامی‬ ‫بەپڕۆژە خزمەتگوزارییەكان بدەیت‪ ،‬دیارە‬ ‫گرف���ت هەی���ە لەو دەس���تانە‪ ،‬بۆی���ە ناتوانن‬ ‫ئیدارەیەك���ی زانس���تییانەی دارای���ی ن���ەوت‬ ‫بدەن لەهەرێم"‪.‬‬ ‫لەئیمزاكردن���ی‬ ‫ب���ەر‬ ‫ئەگەرچ���ی‬ ‫رێككەوتنەك���ەی نێ���وان هەولێ���ر و بەغ���دا‪،‬‬ ‫هەرێم ب���ۆ ماوەیەك نەوتی بەش���ێوەیەكی‬ ‫س���ەربەخۆ و بەب���ێ گەڕان���ەوە ب���ۆ بەغدا‬ ‫فرۆشت‪ ،‬بەاڵم ئەو كاتیش نەتوانرا قەیرانی‬ ‫دارایی چارەس���ەر بكرێت و كێشەی موچە‬ ‫و بودج���ەی هەرێم هەر وەك ئێس���تا بوو‪،‬‬ ‫كاروان لەمبارەی���ەوە دەڵێ���ت "ئ���ەوكات‬ ‫نرخی ن���ەوت نزم بوو بۆیە نەمانتوانی لەو‬ ‫دۆخ���ە قەیراناییەوە رزگارم���ان بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێس���تا كە ئێس���تا رێ���ژەی بەرهەمهێنانمان‬ ‫‪ %50‬زیادیك���ردووە‪ ،‬ب���ەم نرخ���ەی ئێس���تا‬ ‫دەتوانرێت قەرەبووی ئەو پارەیە بكرێتەوە‬

‫كە لەبەغداوە دەنێردرێت"‪.‬‬ ‫سەرباری ئەوەش‪ ،‬كاروان‪ ،‬شەفافبوونی‬ ‫سیاس���ەتی ن���ەوت و دارای���ی بەهۆكارێكی‬ ‫گرنگ دەزانێت بۆ چارەسەركردنی قەیرانی‬ ‫دارایی‪ ،‬هەروەها پێیوایە سوود وەرنەگرتن‬ ‫لەس���ەرچاوەكانی ت���ری داه���ات دوور نییە‬ ‫لەئایندەدا تووش���ی قەیران���ی گەورەترمان‬ ‫بكات‪ ،‬دەش���ڵێت "لەماوەی رابردوو تائێستا‬ ‫سیاس���ەتی نەوت���ی حكومەت���ی هەرێ���م‬ ‫سیاس���ەتێكی زۆر ناشەفاف بووە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بۆتە ه���ۆی كەمبوون���ەوە و نەمانی متمانە‬ ‫لەنێوان حكومەت و كۆمەڵ‪ ،‬تا ئەو رادەیەی‬ ‫رێ���ژەی ش���ەفافییەتیش بەرزبێ���ت‪ ،‬رێژەی‬ ‫چاكسازی بەرزتر دەبێت"‪.‬‬ ‫لەب���ارەی ئەگ���ەری چارەس���ەركردنی‬ ‫قەیرانی دارایی هەرێم لەڕێی هەناردەكردنی‬ ‫سەربەخۆی نەوتەوە‪ ،‬مامۆستاكەی زانكۆی‬ ‫سەاڵحەددین‪ ،‬پێیوایە كە "كێشەكە ئەوەیە كە‬ ‫خەڵك نازانێت‪ ،‬منیش وەك ئابووریناس���ێك‬ ‫نازانم چەند نەوت دەفرۆشن و ئەو رێژەیەی‬ ‫بەپوختی دەكەوێتە دەستی حكومەت چەندە‬ ‫و چەندی بۆ كۆمپانیاكانە‪ ،‬تاكو بزانم ئەوە‬ ‫دەس���تەبەری چارەس���ەركردنی كێش���ەكان‬ ‫دەكات یاخ���ود ن���ا؟ ئ���ەوە دەبێ���ت خۆی���ان‬ ‫وەاڵمی ئەو پرسە بدەنەوە‪ ،‬چونكە گەر من‬ ‫ه���ەر وەاڵمێك بدەم���ەوە‪ ،‬دەبێتە وەاڵمێكی‬ ‫عاتیفی‪ ،‬یان وەاڵمێكی سیاس���ی نا لۆژیكی‪،‬‬ ‫نەك وەاڵمێكی ئەكادیمی و زانستی"‪.‬‬ ‫دەش����ڵێت "من پێموایە داهات����ی ناوخۆیی‬ ‫هەرێم بەفرۆش����تنی ن����ەوت و باج و غەرامە‬ ‫و هەموو سەرچاوەكانی تری داهات قابیلی‬ ‫ئەوەن كوردستان بەڕێوە ببەن‪ ،‬پێشموانییە‬ ‫لەهەرێمی كوردستان شتێك هەبێت بەناوی‬ ‫سیاسەتی دارایی و نەختینەی هەرێم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫هەشبێت من هەست بەسیاسەتێكی واناكەم‪،‬‬ ‫چونك����ە سیاس����ەت مانای ئەوەی����ە ئامانج و‬ ‫پێناسە و میكانیزمی هەبێت و خەڵك هەست‬ ‫بەجێبەجێكردنی بكات‪ ،‬لەهەرێمیش شتێكی‬ ‫وا نیی����ە وام����ان لێب����كات هەس����ت بەبوونی‬ ‫سیاسەتێكی لەو جۆرە بكەین"‪.‬‬


‫سياسەت‬

‫بازرگان و بکوژ و الفیتەچی!‬

‫نوری بێخاڵی‬

‫دوای بیس���تنی هەواڵ���ی هەڕەش���ەکردن‬ ‫لە (ب���ارزان عەلی حەم���ە)ی رۆژنامەنووس‪،‬‬ ‫وەک ئ���ەرک و بەرپرس���یارێتیی پیش���ەیی و‬ ‫مۆڕاڵ���ی‪ ،‬هاوش���ێوەی هەم���وو کەیس���ەکانی‬ ‫دیکەی هەڕەش���ە و دەستدرێژی کردنە سەر‬ ‫رۆژنامەنووس���ان و تیرۆرکردنیان (خوێنەر‬ ‫دەتوان���ێ بچێت بۆ خۆی ئەرش���یفی رۆژنامە‬ ‫و گۆڤارەکان بپش���کنێ)‪ ،‬قس���ەیەکی خێرمان‬ ‫لەسەر ئەو رووداوە کرد‪.‬‬ ‫ل���ە پۆس���تێکی فەیس���بووکدا نووس���یمان‪:‬‬ ‫(ب���ارزان) کوڕێکە ویس���توویەتی و دەیەوێ‪،‬‬ ‫وەک خۆی بژیێت‪ .‬کاتێک لە میدیاکانی ئەوال‬ ‫دەینووس���ی و کاری دەک���رد‪ ،‬ه���ەر وابووە‪،‬‬ ‫ک���ە ئێس���تاش جارجارە ل���ە میدیاکان���ی ئێرە‬ ‫دەنووس���ێ‪ ،‬هەم���ان کاراکت���ەرە و بڕواکانی‬ ‫خ���ۆی دەنوس���ێتەوە‪ .‬ن���ە ل���ەوێ دەس���تی‬ ‫لەم���ی ئەوێ و ل���ەوەی ئێرە پاراس���تووە‪ ،‬نە‬ ‫لێ���رەش بەزەیی بەوەی ئێ���رە و ئەمی ئەوێدا‬ ‫هاتووەتەوە (دەس���ت نەپاراس���تن و بەزەیی‬ ‫نەهاتنەوە‪ ،‬بەمانا پۆزەتیڤەکەیان)‪ .‬بەبۆچوون‬ ‫و خوێندنەوەی خۆی‪ ،‬لە کوێدا و کێ پێویست‬ ‫بووە ڕەخنەی لێبگرێت‪ ،‬بە زمانی نوس���ین و‬ ‫شێوە داڕشتنی خۆی‪ ،‬درێغی نەکردووە‪.‬‬ ‫گوتم���ان‪ :‬تکای���ە ئەوان���ەی ئ���ەوێ و ئێرە‪،‬‬ ‫وازی لێبێنن‪ ،‬ئەو کوڕە بۆ خۆی بژیێت‪.‬‬ ‫پرس���یمان‪ :‬ئەرێ ئێوە (ل���ەوێ و لێرە)‪ ،‬بۆ‬ ‫چێژ لە دنەدانی کوڕی خەڵک و بەکوشتدان و‬ ‫بازرگانیک���ردن بەخوێن و گەنجێتی و جوانی‬ ‫منداڵی خەڵک وەردەگرن؟ ئەرێ بۆچی هەر بە‬ ‫پێوانەی پەندی " بەخۆم ناوێرم‪ ،‬برام دەنێرم"‪،‬‬ ‫دەتان���ەوێ‪ ،‬کوردایەتی و ئازادیخوازی و ئەم‬ ‫دروشمە س���واوانە‪ ،‬بەسەر بەرامبەرەکانتاندا‬ ‫هەرزانفرۆش بکەن؟ کەس لەئێوە بەم بێکاری‬ ‫و ن���ەداری و نەبوونیی���ەوە‪ ،‬س���ەردانی ماڵی‬ ‫(سۆران و کاوە)تان کردووە‪ ،‬تا بزانن ئاگری‬ ‫چێش���تخانەکانیان گەرم و خوانیان ئاوەدانە‪،‬‬ ‫ی���ان خام���ۆش و چ���ۆڵ؟ کەس���تان چوون و‬ ‫دەچن‪ ،‬تا بزانن‪ ،‬هەنسکی ماڵی (سۆران)‪ ،‬کڕ‬

‫کەوتووە و کۆرپەکەی (کاوە)‪ ،‬پێی گرتووە؟‬ ‫نووسیمان‪ :‬ئێوە‪ ،‬لەوێ و لێرە‪ ،‬ئەوانەی بە‬ ‫کوش���تتان دان‪ ،‬ئەوانەی کوشتنیان‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫بوون���ە تووت���ی و ئ���اوازی تایپ���ی یەکەمتان‬ ‫دەگووت���ەوە‪ ،‬ئەوان���ەی بوون���ە پارێ���زەر و‬ ‫پەرێزی دووەمتان گسک دا!‬ ‫ئێ���وەی ب���ازرگان و بک���وژ‪ ،‬چەرچ���ی و‬ ‫جەل�ل�اد‪ ،‬کەمپینچ���ی و الفیتەچ���ی‪ ،‬تووتی و‬ ‫داهۆڵ‪ .‬باش���ترە واز ل���ە (بارزان)ـەکان بێنن‬ ‫و بە دەردی (س���ۆران و کاوە)کانیان نەبەن‪.‬‬ ‫دەی ئاخ���ر ئەوانیش لە رەحمی دایکێک‪ ،‬نەک‬ ‫لە هەناوی بەرد‪ ،‬هاتوونەتە وجود!‬ ‫هەر ئەوەندەمان گوت و نوس���یمان‪ ،‬ئیدی‬ ‫ئەوانەی هەمیش���ە بە دۆگمی ئایدیۆلۆژییەوە‬ ‫مەس���تن‪ ،‬ئەوان���ەی ب���ەردەوام ش���اباش ب���ە‬ ‫دیموکراس���ییەت و کران���ەوە و قەبوڵکردن���ی‬ ‫جیاوازیی���ەوە دەک���ەن‪ ،‬ئەوانەی کوردس���تان‬ ‫لەکۆاڵن���ی الچەپ���ی گ���ەڕەک و ب���ەردەرگای‬ ‫ب���ارەگای حزبەکەیاندا کورت بۆتەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫بە بڕیار و حوکمی پێشوەختە خۆیان ئامادە‬ ‫کردب���وو‪ ،‬ب���ە پەلەپروزێ و هەناسەس���واری‬ ‫وەدەن���گ هات���ن‪ ،‬ب���ە القرتێوە کەوتن���ە توانج‬ ‫و تانە و تەش���ەر و پرس���یاری س���ەمەرەیان‬ ‫دەک���رد‪ .‬س���ەیرترین پرس���یاریش ئ���ەوە بوو‬ ‫(ئەی بۆ لەس���ەر زەردەشت نانوسیت و قسە‬ ‫ناکەیت؟!)‬ ‫کە زانیم ئەوانە هێشتا نازانن‪( ،‬زەردەشت)‬ ‫پەیامب���ەری ک���وردان و (سەردەش���ت)‬ ‫ش���ارێکی رۆژهەاڵت���ی کوردس���تانە و (ز) و‬ ‫(س) لەیەکت���ری جیاناکەن���ەوە‪ .‬تێگەیش���تم‬ ‫ئەوان���ە ل���ە تایپ���ی ب���ازرگان و کەمپینچی و‬ ‫الفیتەچییەکانن‪ ،‬ئەوانەی (بەخۆیان ناوێرن و‬ ‫براکەیان دەنێرن!)‪ .‬بۆیە بەڕێزەوە‪ ،‬کەمترین‬ ‫وەاڵم و پوختتری���ن روونکردن���ەوەم پێدان و‬ ‫هەر ئەوەندەم بۆ مایەوە بە پێکەنینەوە لەبەر‬ ‫خۆمەوە بڵێم‪:‬‬ ‫تووش���ی چ بووین‪ ،‬ج���ا وەرە ئەم هەموو‬ ‫(هەرامە!)یە‪ ،‬لەم قوڕە خەستە دەربێنە!‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪7‬‬


‫سياسەت‬

‫بژاردە سیاسیەكانی ‪20‬ی ئاب‬

‫بەیاننامەكەی بارزانی و سیناریۆكانی ئایندە‬

‫گەر الیەنەكان تا ‪20‬ی ائب نەگەنە سازان‪ ،‬بارزانی دەسەاڵتە یاساییەكانی خۆی‬ ‫بە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و راگەیاندنی باری ناائسا��یی بەكاردێنێت؟‬

‫ئەوەی لە ‪23‬ی حوزەیران رویدا سەرلەنوێ قەڵشە جیۆسیاسییەكانی ناو هەرێمی‬ ‫زیاتر كردۆتەوە و خەریكە تارما��یی دوو ئیدارە��یی باڵ بەسەر هەرێمدا دەكێشێتەوە‬

‫بەشی سیاسەت‬

‫‪ 8‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬


‫سياسەت‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪9‬‬


‫سياسەت‬

‫ل���ەدوای رووداوەك���ەی رۆژی ‪23‬ی‬ ‫حوزەیران‪ ،‬مەس���عود بارزانی س���ەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستان بەیاننامەیەكی دەركرد‬ ‫و تێیدا داوا لەهەموو الیەنە سیاسییەكانی‬ ‫ن���او پەرلەم���ان دەكات‪ ،‬لەس���ەر یاس���ای‬ ‫س���ەرۆكایەتی هەرێم لەگەڵ یەك بسازێن‪.‬‬ ‫لەكۆتای���ی بەیاننامەكەی���دا بارزان���ی دەڵێ‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر الیەنەكان تا ‪20‬ی ئاب لەگەڵ یەك‬ ‫نەس���ازێن‪ ،‬ئەوە ئەوس���ا هەڵوێستی خۆی‬ ‫دەبێ���ت‪ .‬ئێس���تا ئ���ەوەی لێ���رە س���ەبارەت‬ ‫ئ���ەم گوت���ارەوە گرنگ���ە‪ ،‬هەڵوێس���تەكەی‬ ‫بارزانیی���ە ك���ە یەكالك���ەرەوە و تەنان���ەت‬ ‫چارەنوسسازیشە‪ .‬گەلۆ بارزانی لە رۆژی‬ ‫‪ 20‬ئاب���دا ب���ە چ هەڵوێس���تێك بەیاننام���ەی‬ ‫دووەمی خۆی باڵودەكات���ەوە؟ ئایا الیەنە‬ ‫سیاسیە پەرلەمانییەكان دەهێڵن قۆناغەكە‬ ‫هەتاوەك���و هەڵوێس���تەكەی بارزان���ی‬ ‫بكشێت؟‬ ‫ل���ە هەمووش���ی گرنگت���ر ئەوەی���ە‪ ،‬ئای���ا‬ ‫بارزانی چەند بژارەی سیاس���ی و یاسایی‬ ‫لەبەردەمدایە؟ ئایا س���یناریۆكانی س���ازان‬ ‫لەس���ەر یاسای سەرۆكایەتی هەرێم چین؟‬ ‫گەل���ۆ ئەگ���ەر فراكس���یۆنە پەرلەمانییەكان‬ ‫لەس���ەر رێگایەكی مامناوەن���دی رێكەوتن‪،‬‬ ‫ئەوە ئ���ەو رێگا مامناوەندیی���ە چییە؟ ئەی‬ ‫ئەگ���ەر ئ���ەم الیەنانە هیچی���ان لەگەڵ یەك‬ ‫رێكنەكەوت���ن‪ ،‬ئەوس���ا بەدیلە سیاس���ی و‬ ‫قانونییەكان���ی ئ���ەم دۆخە چ���ی دەبن؟ ئایا‬ ‫لەگەڵ بەبنبەس���ت گەیش���تنی ئ���ەم دۆخە‬ ‫بارزان���ی دەتوانێ دەس���ەاڵتە قانونیەكانی‬ ‫خ���ۆی جێبەجێبكات؟ ئەگ���ەر جێبەجێیكرد‪،‬‬ ‫ئەوس���ا هەڵوێس���تی الیەنە سیاس���ییەكانی‬ ‫زۆن���ی زەرد و م���ۆر چ���ی دەبێ���ت؟ ئ���ەی‬ ‫هەڵوێس���تی الیەن���ە ئیس�ل�امییەكان چ���ۆن‬ ‫دەبێت؟‬ ‫هۆكارەكان‪ :‬چی لە پش���ت پرۆژەكەی‬ ‫گۆڕانەوە هەیە؟‬ ‫رۆژی ‪23‬ی حوزەی���ران پەرلەمان���ی‬ ‫كوردستان پرۆژەی هەمواركردنەوەی بۆ‬ ‫یاس���ای س���ەرۆكایەتی هەرێم بەزۆرینەی‬ ‫پەرلەمانی پەسەندكرد‪ .‬فراكسیۆنی پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردس���تان ئەم كۆبونەوەیەی‬ ‫رەتك���ردەوە‪ .‬لەگ���ەڵ ئەوەش���دا هەت���ا ئەم‬ ‫س���اتەوەختەش فراكس���یۆنەكانی یەكێت���ی‬ ‫و یەكگرت���وو بەش���ێلگیرییەوە داوای ئەوە‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬كە لەس���ەر ئەم یاس���ایە س���ازان‬ ‫بكرێ���ت‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە كە فراكس���یۆنی‬ ‫پارتیش بەتوندییەوە جەخت لەسەر سازانی‬ ‫نیش���تمانی دەكات���ەوە‪ .‬لێ���رەدا دەمێنێتەوە‬

‫‪ 10‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫فراكسیۆنەكانی گۆڕان و كۆمەڵ‪ .‬گۆڕانیش‬ ‫ناوبەن���او ب���اس لە س���ازان دەك���ەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ج���ۆری تێشكەیش���تنی ئ���ەوان لە س���ازان‬ ‫لەگ���ەڵ جۆری تێگەیش���تنی پارت���ی گەلێك‬ ‫جیاوازە‪ .‬لەمالش كۆمەڵی ئیسالمی هێشتا‬ ‫بەیەكج���اری یەكالی���ی نەبۆت���ەوە‪ ،‬كە ئایا‬ ‫وەك گۆڕان لەسەر پرۆژە هەمواركراوەكە‬ ‫س���وربێ‪ ،‬یاخ���ود هاوش���ێوەی یەكگرتوو‬ ‫بەالی سازاندا بابداتەوە‪.‬‬ ‫ئەم پرسە سەرلەنوێ جەمسەربەندییەكی‬ ‫سیاس���یی تۆخ���ی لەن���او پەرلەمان���ی‬ ‫كوردس���تان هێناوەتەكای���ەوە‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫لەناو كۆمەڵگەش���دا رەنگدان���ەوەی دەبێت‪.‬‬ ‫بەپێچەوان���ەی ئەو پێش���بینی و بۆچونەی‬ ‫هەندێك لە روناكبیرە لیبراڵەكان كە دەڵێن‬ ‫رۆژی ل���ە ‪23‬ی حوزەیران���ەوە كۆتایی بە‬ ‫قۆناغی دوو هێزیی لە هەرێمی كوردستان‬ ‫دێ���ت و قۆناغ���ی فرەهێزی دەس���پێدەكات‪.‬‬ ‫ئەوەی لە رۆژی ‪23‬ی حوزەیران رویداوە‬

‫‪23‬ی حوزەیران نەك‬ ‫دەسپێكردنی قۆناغی‬ ‫فرەهێزی نەبوو‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تۆخكردنەوەی بێمتمانە��یی‬ ‫و زەقكردنەوەی‬ ‫درزەكانی ائبی ‪1996‬ی‬ ‫لێدەكەوێتەوە‬ ‫سەرلەنوێ قەڵش���ە جیۆسیاسییەكانی ناو‬ ‫هەرێمی كوردستانی كردۆتەوە و دووبارە‬ ‫تارمایی دوو ئیدارەیی خەریكە باڵ بەسەر‬ ‫ئەم هەرێمەدا دەكێشێتەوە‪ .‬لەوەش واوەتر‬ ‫جەمس���ەربەندییە دیموكراتییەك���ە ب���ەرەو‬ ‫جەمس���ەربەندییەكی س���ەربازی–ئەمنی‬ ‫دەكش���ێت‪ .‬هۆكارەكان���ی ئەم���ەش دی���ارە‪،‬‬ ‫چونكە ئەوەی لە ‪23‬ی حوزەیران رویداوە‬ ‫نەك دەسپێكردنی قۆناغی فرەهێزی‪ ،‬بەڵكو‬ ‫تۆخكردنەوەی بێمتمانەیی و زەقكردنەوەی‬ ‫قەڵشەكانی ئابی ‪1996‬ی لێدەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫دەش���ێ كۆمەڵێك ه���ۆكار ب���ۆ تەوقیتی‬ ‫ئ���ەم پرۆژەیاس���ایەی گ���ۆڕان بهێنرێتەوە‪.‬‬ ‫لەهەم���ووی گرنگتر نزیكبوونەوەی وادەی‬ ‫س���ەرۆكایەتی هەرێمە‪ .‬دوابەدوای ئەمەش‬ ‫گۆڕانی هاوس���ەنگی هێزەكان لە باكوور و‬

‫خۆرئاوای كوردس���تان كاریگەری لەسەر‬ ‫ئ���ەوە هەی���ە‪ ،‬ك���ەوا گ���ۆڕان بەمۆڕالێك���ی‬ ‫زیات���رەوە بێـتەناو ئەم هاوكێش���ەیەوە‪ .‬لە‬ ‫باك���ووری كوردس���تان ئاكپارت���ی لەگ���ەڵ‬ ‫ئ���ەوەی هێش���تا یەك���ەم پارت���ی ب���راوەی‬ ‫سیاس���ییە و بەرێ���ژەی ‪ %41‬دەنگ���ەكان‬ ‫هەڵبژاردن���ی بردۆت���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم رێ���ژەی‬ ‫كورسییەكانی بەشی پێكەوەنانی حكومەتی‬ ‫نەك���ردووە‪ .‬ئەم���ەش بەرای گ���ۆڕان وەك‬ ‫شكس���تی گرنگتری���ن هاوپەیمان���ی پارت���ی‬ ‫لەقەڵەمدەدرێ���ت‪ .‬هەروەه���ا س���ەركەوتنی‬ ‫"هـ‪.‬د‪.‬پ" و دیس���ان گۆڕانی هاوكێشەكانی‬ ‫خۆرئاوای كوردس���تان بەسودی "پ‪.‬ی‪.‬د"‬ ‫و "ی‪.‬پ‪.‬گ" لەدی���دی گۆڕان���ەوە بەمان���ای‬ ‫شكس���تی "پ‪.‬د‪.‬ك" لەقەڵەمدەدرێ���ت‪.‬‬ ‫ئەم���ە لەكاتێكدای���ە پش���تیوانی بارزانی لە‬ ‫كۆبان���ی چ ل���ەڕووی هێرش���ی زەمینییەوە‬ ‫(بەئیقناعكردن���ی توركی���ا ب���ۆ گ���وزەری‬ ‫پیش���مەرگە) و چ ل���ەڕووی ئیقناعكردن���ی‬ ‫هاوپەیمان���ان ب���ۆ بۆردومان���ی پێگەكان���ی‬ ‫داعش بەس���ەرەتای گۆڕانی هاوكێشەكانی‬ ‫خۆرئ���اوای كوردس���تان لەقەڵەمدەدرێ���ت‪.‬‬ ‫لەبەر ئەمە هۆكاری س���ەرەكی ئەم پرۆژە‬ ‫یاسایە زیاتر سیاسییە تاوەكو یاسایی‪.‬‬ ‫ب���ژارەكان‪ :‬س���یناریۆكانی ب���ەردەم‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‬ ‫كوردس���تان‬ ‫پەرلەمان���ی‬ ‫ئێس���تا‬ ‫پرۆژەیاس���اكەی بەزۆرینەی دەنگی چوار‬ ‫فراكس���یۆنی پەرلەمانی هەمواركردۆتەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەم پرسە هێشتا یەكالیی نەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ئەمەش���دا پێدەچێ بەرەب���ەرە ئەو‬ ‫هاودەنگیی���ەی چوار فراكس���یۆنەكە درزی‬ ‫تێبكەوێ���ت‪ .‬هەڵوێس���تی یەكگرت���ووی‬ ‫ئیس�ل�امی كوردس���تان بەرەو گۆڕانكاری‬ ‫دەچێ���ت‪ .‬هەروەه���ا یەكێت���ی نیش���تمانی‬ ‫كوردس���تانیش هەڵگری ئەو بۆچونەیە كە‬ ‫دەب���ێ ویالیەتی بارزانی ب���ۆ ماوەی دوو‬ ‫ساڵی دیكە درێژبكرێـتەوە و لەگەڵ وادەی‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەساڵی‬ ‫‪2017‬دا ئەم وادەی���ە كۆتایی پێبێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫دۆخەك���ە تارادەیەك���ی زۆر لێڵ دەنوێنێت‪.‬‬ ‫هێشتا هیچ كۆدەنگییەك لەسەر ئەم پرسە‬ ‫بەدیناكرێ‪ ،‬تەنها ئەوەندە هەیە كە هەموو‬ ‫الیەن���ەكان لەی���ەك ش���ت راچڵەكی���ون‪ ،‬كە‬ ‫ئەویش‪ :‬مەترسی كەرتكردنەوەی ناوماڵی‬ ‫كوردە!‬ ‫ئێس���تا پێش���بینی چەند س���یناریۆیەك‬ ‫دەكرێت‪:‬‬ ‫یەك���ەم‪ ،‬پێكەوەس���ازانی هەم���و كوتل���ە‬


‫سياسەت‬

‫‪ ‬فۆتۆ‪ :‬هێمن رانیەیی‬

‫پەرلەمانییەكان لەس���ەر هەڵبژاردن یاخود‬ ‫هەڵبژاردن���ەوەی س���ەرۆكی هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان‪ .‬ئ���ەم س���یناریۆیە ل���ە هەموو‬ ‫ئەوان���ی ت���ر بەگونجاوت���ر و بەنزیكت���ر‬ ‫دەزانرێت‪ .‬بەاڵم هێشتا كۆمەڵێك ئاستەنگ‬ ‫لەبەردەم ئەم سیناریۆیەدا خۆیان دەنوێنن‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر بێت و بزووتنەوەی گۆڕان جەخت‬ ‫لەس���ەر ئەوە بكات���ەوە‪ ،‬كە ناب���ێ بارزانی‬ ‫خۆی بۆ ئەم پۆس���تە هەڵبژێرێتەوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫ئەم سیناریۆیە زیاتر تەماویی دەبێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬بەڕێوەبردن���ی هەڵبژاردن���ی‬ ‫س���ەرۆكی هەرێ���م‪ .‬ئەمەش���یان بەپێ���ی‬ ‫راگەیاندنەكان���ی كۆمیس���یۆنی ب���ااڵی‬ ‫س���ەربەخۆی هەڵبژاردنەكان���ی هەرێم‪ ،‬كە‬ ‫هێش���تا بەتەواوەت���ی نەگیرس���اوە‪ ،‬گەلێك‬ ‫كێشەی تەكنیكی و دارایی و كاتیی لەپێشە‬ ‫و ئەس���تەمە بەئاسانی بكرێ لەو وادەیەی‬ ‫س���ەرۆكی هەرێ���م داوایك���ردوە‪ ،‬ئەم���ە‬ ‫جێبەجێبكرێت‪.‬‬ ‫س���ێیەم‪ ،‬الیەنەكان لەكات���ی دیاریكراودا‬ ‫ناتوان���ن هیچ پرۆژەیەك پەس���ەند بكەن و‬

‫بەمجۆرە رۆژی ‪ 19‬ئاب دێت و سەرۆكی‬ ‫هەرێ���م ناچ���ارە بەیاننام���ە مێژوییەك���ەی‬ ‫رابگەیەنێت! ئەم���ەش بەمانای كۆتاییهاتنی‬ ‫ئەم پرۆسە یاساییەی ئێستا و دەسپێكردنی‬ ‫دۆخێكی ئاوارتە دێت‪.‬‬ ‫وەك دەبینی���ن یەك���ەم س���یناریۆ‬ ‫ئاس���انترین و س���ێیەم س���یناریۆیش‬ ‫قورسترین سیناریۆكانی بەردەم هەرێمی‬ ‫كوردستانن‪ .‬جا با ئێستا وای دابێنین كوتلە‬ ‫سیاس���ییەكان نەتوانن لەكات���ی گونجاوی‬ ‫خۆیان���دا لەس���ەر ئ���ەم پرس���ە بس���ازێن‪.‬‬ ‫ئەوس���ا س���ێیەم س���یناریۆ دێتەكای���ەوە‪.‬‬ ‫گەل���ۆ س���ەرۆكی هەرێ���م ل���ەو رۆژەدا لە‬ ‫بەیاننامەك���ەی خۆیدا چ���ی رادەگەیەنێـت؟‬ ‫ئەگ���ەری زۆر ئەوەیە بارزانی لەو رۆژەدا‬ ‫كەڵك لەو دەسەاڵتە یاساییانە وەربگرێت‪،‬‬ ‫كە لە دەس���تووردا پێیدراون‪ :‬واتە دەتوانێ‬ ‫پەرلەمانی كوردس���تان هەڵبوەشێنێتەوە و‬ ‫دۆخی نائاس���ایی رابگەیەنێ���ت‪ .‬ئایا كوتلە‬ ‫سیاس���ییەكان دۆخەك���ە دەگەیەننە ئەمە؟‬ ‫ئایا بارزانی ئەمە دەكات؟‬

‫گۆڕان پاشەكشەی‬ ‫ائكپارتی و سەركەوتنی‬ ‫"هـ‪.‬د‪.‬پ" لە باكوور و‬ ‫گۆڕانی هاوكێشەكانی‬ ‫خۆرائوا بە سودی‬ ‫"پ‪.‬ی‪.‬د" بە شكستی‬ ‫پارتی لە قەڵەم دەدات‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪11‬‬


‫سياسەت‬

‫پارتی و قۆناغێكی چارەنوسساز ‪...‬‬ ‫سێ سیما و سێ ستراتیژ‬

‫حیسام دەسپیش‬ ‫لەم رۆژانەدا کەش����وهەوای سیاس����ی هەرێم‬ ‫ب����ەکات و س����اتێکی هەس����تیاردا تێپ����ەڕ دەبێت‪.‬‬ ‫ئ����ەم هەس����تیارییە دەگەرێت����ەوە ب����ۆ پرس����ی‬ ‫س����ەرۆکایەتی هەرێ����م‪ ،‬دەس����تور و داهات����ووی‬ ‫هاوکێشە سیاسییەکانی هەرێم‪ .‬بەاڵم لەم نێوەدا‬ ‫پارتی زۆرتر لەهەموو الیەک بەرچاوە و لەزۆر‬ ‫رەهەن����دەوە وا هەس����ت دەک����رێ‪ ،‬ک����ە لەحاڵەت‬ ‫یان قۆناغێک����ی ئاوارتەدایە‪ .‬ئاوارتەبوون بریتیە‬ ‫لەدۆخێ����ك‪ ،‬ك����ە تێی����دا کی����ان ی����ان ئەکتەرێک����ی‬ ‫سیاس����ی دەکەوێت����ە حاڵەتێک����ەوە و دەب����ێ‬ ‫بڕیارێکی هەس����تیار بدات‪ ،‬یان لەگەڵ بڕیارێکی‬ ‫چارەنوسس����ازدا رووبەڕوو بێتەوە‪ .‬ئەم بڕیارە‬ ‫لەهەموو رەهەندێک����ەوە داهاتووی ئەو ئەکتەرە‬ ‫دیاری دەکات‪.‬‬ ‫بۆیە لێرەدا پرسێک کە هانی ئەم نوسینەی دا‪،‬‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬کە پارتی لە چ خانەیەکەوە دەڕوانێتە ئەم‬ ‫قۆناغە ئاوارتەیە؟ یان کامانەن ئەو وێستگانەی‬ ‫پارتی لەوێوە سەیری خۆی دەکات؟ چونکە ئەم‬ ‫جۆرە وێنا و سەیرکردنەیە کە دواجار ستراتیژ‬ ‫و تاکتیک����ی ئەم پارتە بۆ چارەس����ەرکردنی ئەم‬ ‫قۆناغ����ە دی����اری دەکات‪ .‬ل����ەم رەهەندەوەی����ە کە‬ ‫هەوڵدەدرێت س����ەرەتا جۆری دیدی پارتییەکان‬ ‫لەخۆی����ان لەقۆناغەکە بخرێتەڕوو‪ ،‬پاش����ان ئەو‬ ‫ئەگ����ەرە س����تراتیژیانە دەخەین����ە بەر ب����اس‪ ،‬کە‬ ‫پێدەچێ پارتی لەخانەی یەکێک لەوانەوە جۆری‬ ‫سیاسەتەکانی رێکبخات‪ .‬لەدواییدا ئاوڕ لەئەگەرە‬ ‫تاکتیکییەکان دەدەینەوە‪ ،‬کە پێدەچێ کەرەسەی‬

‫‪ 12‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫رۆژان����ە پارت����ی ب����ن لەچۆنیەت����ی رێکخس����تنی‬ ‫رەفت����ارە رۆژانەکانی خۆی‪ .‬هەرچەندە ئەوانەی‬ ‫باس����مانکرد دەكرێ لەخانەی جی����اوازدا مانایان‬ ‫هەبێ‪ .‬بەاڵم هەموویان بەشێویەکی سیستماتیک‬ ‫پەیوەندیان بەیەکەوە هەیە‪ .‬بۆیە هەریەک لەوانە‬ ‫دەتوان����ێ لەگەڵ بەش����ێ تایبەتمەن����د بەخۆیەوە‬ ‫یەکبگ����رن‪ .‬بەهەرح����اڵ دەچینە س����ەر بابەتەکە‪،‬‬ ‫تاک����و بۆم����ان روون ببێتەوە ک����ە دەكرێ پارتی‬ ‫بەچییەوە خەریک بێت؟‬ ‫وەک بۆچوونێک����ی س����ەرەتایی‪ ،‬دەتوانم بڵێم‬ ‫ج����ۆری خوێندن����ەوەی ئ����ەم هەولومەرج����ە الی‬ ‫پارتیی����ەکان ل����ەم دوو خان����ە س����ەرەکییدا خۆی‬ ‫دەبینێتەوە‪ .‬بەشێکیان کە وەک قۆناغێکی یەکجار‬ ‫زۆر گرنگ لەمێژووی پارتی س����ەیری دەکەن و‬ ‫پێدەچ����ێ ل����ەو ب����اوەڕەدا بن‪ ،‬کە ش����ەڕی مان و‬ ‫نەمانی بۆ بکەن‪ .‬لەبەرامبەریش����دا بەشێکی دیكە‬ ‫لەپارتییەکان پێیانوایە پارتی زۆر لەم قۆناغانەی‬ ‫تێپەڕاندووە و ئەمجارەش دەبێ خۆی رابێنێ و‬ ‫رێگایەکی سیاسییانەی بۆ ببینێتەوە‪ .‬بەهەرحاڵ‬ ‫هەردووكیان لەس����ەر یەک خ����اڵ کۆکن‪ ،‬ئەویش‬ ‫ئەوەی����ە‪ ،‬ک����ە مان����ەوەی س����ەرۆکی هەرێ����م لەو‬ ‫پۆستە بۆ ئێستا گرنگە‪.‬‬ ‫ئ����ەوەی دەتوانی����ن لەوێن����ای پارتیی����ەکان‬ ‫لەهەلومەرجی ئێس����تا بیخەین����ەڕوو ئەوەیە‪ ،‬کە‬ ‫پارتی لە سێ خانەی سەرەکییەوە وێنای خۆی‬ ‫دەکات‪ ،‬بەپێی ئەو هەموو ئەو قسە و نوسیانەی‬ ‫تا ئەم����ڕۆ لەالی����ەن پارتییەکان����ەوە باڵوبۆتەوە‪.‬‬ ‫(خشتەی ژماره یەك)‪.‬‬ ‫لەحاڵەت����ی یەک����ەم وات����ا پەراوێ����ز‪ ،‬لەوێ����وە‬ ‫س����ەرچاو دەگرێت‪ ،‬ک����ە بەش����ێک لەپارتییەکان‬ ‫خۆی����ان لەپەراوێ����زدا دەبین����ن‪ .‬بۆی����ە ئ����ەم‬ ‫پەراوێزبوون����ە لەرۆژی ‪ ٢٣‬مانگ زۆر بەروونی‬ ‫بەرچاو کەوت‪ ،‬کە چۆن چوار پارتی س����ەرەکی‬ ‫کوردس����تان پارتی����ان لەپەرلەم����ان بەتەنه����ا‬ ‫جێهێش����ت و لەیەک سەنگەرەوە بەرامبەر پارتی‬ ‫راوەس����تان‪ .‬کەواتە بەش����ێک لە پارتییەکان ئەم‬ ‫قۆناغە وەک هەلومەرجێکی هەستیار ناو دەبەن‪،‬‬ ‫کە تێدا پارتی پەراوێزخراوە‪ ،‬یان هەوڵ بۆ ئەوە‬

‫دەدەرێ����ت‪ .‬لەم رەهەندەوەیە ک����ە هەڵگرانی ئەم‬ ‫ج����ۆرە لەبیرکردنەوە لەو ب����اوەڕەدان‪ ،‬کە دەبێ‬ ‫پارتی رێ����گای تەوافق بگرێتەب����ەر‪ .‬بۆیە تەوافق‬ ‫دەبێتە شا کلیلی هەموو بابەتەکان‪.‬‬ ‫س����یمای دووەم کە تەنگانەیە‪ ،‬لەو باوەڕەدان‬ ‫نین کە پارتی پەراوێزخراوە‪ ،‬بەڵکو وەک تەنگانە‬ ‫ناوی دەبەن‪ .‬کاتێک کە ئەم الیەنە باس لەتەنگانە‬ ‫دەکات‪ ،‬لەراس����تیدا دەی����ەوێ ئەوە بڵێ‪ ،‬کە تەنها‬ ‫دەبێ وەک چرکەس����اتێک بیبینین‪ ،‬کە پەیوەستە‬ ‫بەپۆس����تێکی سیاس����ییەوە و دەب����ێ لەخان����ەی‬ ‫ئەو پۆس����تە چ����اوی لێبکرێ����ت‪ ،‬ن����ەک لەخانەی‬ ‫داهاتووی سیاس����ی پارتیەوە‪ .‬بۆیە ئەمانە تەنها‬ ‫لەخانەی پۆستی سەرۆکایەتی هەرێمە خەریکی‬ ‫گەمەکردن نابن‪ ،‬بەڵکو بەدوای ئەو بەستێنەوەن‪،‬‬ ‫کە شەرعییەت بەو پۆستە دەدات‪.‬‬ ‫س����یمای س����ێیەم زاڵب����وون ی����ان قۆناغ����ی‬ ‫پەڕینەوەی����ە‪ .‬ئەم بەش����ە لەپارت����ی پێدەچێ ئاوا‬ ‫بی����ر بکاتەوە‪ ،‬یان بۆی بچێ کە ئەمە ئەو کاتەیە‬ ‫پارتی دەبێ بڕیار بدات و ئەوەندە خۆی بەپارتە‬ ‫سیاسییەکان و ئەکتەرە گەورە و بچوکەکانەوە‬ ‫خەریک ن����ەکات‪ ،‬بەڵکو وا وێنای خۆی بکات کە‬ ‫ئیتر بەس����ەر هەموو ئەوانەدا ب����ازدەدات و ئەم‬ ‫قۆناغ����ە وەک داهات����وو چاو لێب����کات‪ .‬هەڵگرانی‬ ‫ئەم س����یمایە داهاتووی هەرێم دەکەنە ئامانجی‬ ‫هەموو قس����ە و باس����ی خۆیان و لەو باوەڕەدان‬ ‫ک����ە ئەمە بڕیاردانە لەس����ەر داهات����ووی هەرێم‪،‬‬ ‫نەک پارتی‪ ،‬پۆس����تی س����ەرۆکایەتی هەرێم یان‬ ‫جۆرێک لەتەوافقی سیاسی‪.‬‬ ‫ئەم س����ێ س����یمایە دەرخەری ئەو راستییەن‪،‬‬ ‫ک����ە وێن����ای ئ����ەم هەلومەرج����ە الی پارتییەکان‬ ‫وەک یەک نیە‪ .‬جا کاتێک ئەم س����یمایانە جۆرێک‬ ‫لەئامانج����ی س����ەرەکی ب����ن‪ ،‬بەاڵم پێویس����تی بە‬ ‫س����تراتیژیەتێكە ک����ە بکرێت بە راس����تی‪ ،‬ئەویش‬ ‫خۆی لە سێ س����تراتیژی سەرەکیدا دەبینێتەوە‪،‬‬ ‫کە لە سیماکانەوە س����ەرچاوە دەگرن (خشتەی‬ ‫ژماره دوو)‪.‬‬ ‫ئەوان����ەی باوەڕی����ان وای����ە پارت����ی لەحاڵەتی‬ ‫پەراوێزبوون دای����ە‪ ،‬بڕواکەی خۆیان گرێدەدەن‬


‫سياسەت‬

‫پارتی وەك‬

‫زاڵبوون‬

‫داهاتووی هەرێم‬

‫مانەوەی سەرۆكی هەرێم‬

‫رێكەوتن و باجی سیاسی‬

‫سەرخستنی دەستوور‬

‫توانای ئیدارەی یاسایی‬

‫بە ئەنجام گەیشتنی هاوكێشە سیاسیەكان‬

‫دۆزینەوەی گرێی هاوسەنگیەكان‬

‫زامنی ئارامی‬

‫رێكەوتنی پێنج قۆڵی الیەنەكان‬

‫داهاتووی سیاسی هەرێم‬

‫قورسایی لیژنەی دەستووری‬ ‫هەرێم و پەرلەمان وەك سازان‬

‫دەربازبوون لە قەیران‬

‫پارتی دەتوانێت سوود‬ ‫لەكارتەكانی وەربگرێت‬

‫بریتین لە (خشتەی ژماره سێ)‪.‬‬ ‫ئ����ەوەی لەتاکتیک����ی یەکەم����دا لەالی����ان‬ ‫پارتییەکانەوە دەکرێتە ئامانج‪ ،‬ئەو پرس����ەیە کە‬ ‫پارت����ی خ����ۆی دارێژەری ئارامی و ئاسایش����ە و‬ ‫کۆمەڵ����گا و الیان����ە سیاس����ییەکانیش ئەمە وەک‬ ‫راس����تییەک دەزان����ن‪ .‬بۆی����ە قس����ەی س����ەرەکی‬ ‫ئ����ەوە دەبێ‪ ،‬ک����ە نابێ ئاسایش����ی واڵت بکەوێتە‬ ‫مەترس����ییەوە‪ .‬پارت����ی دەی����ەوێ تەواف����ق ی����ان‬ ‫رێکەتنێک ب����کات‪ ،‬چونکە نای����ەوێ ناکۆکییەکان‬ ‫پەرەبس����تێنن‪ ،‬لەكاتێك����دا واڵت لە ش����ەڕدایە‪ .‬بۆ‬ ‫ئ����ەم مەبەس����تە وەك چ����ۆن پرس����ی حکوم����ەت‬ ‫چارەسەرکرا‪ ،‬دەبێ پرسی سەرۆکایەتی هەرێم‬ ‫و دەستوریش چارەسەر بکرێت‪.‬‬ ‫تاکتیک����ی دووەم لەو خان����ەوە رەفتار دەکات‪،‬‬ ‫ک����ە پەرلەمان����ی کوردس����تان دەتوان����ێ مەکۆی‬ ‫هەم����وو گەمەیەک بێ‪ ،‬بەاڵم ئەم پەرلەمانە نابێ‬ ‫پێش پێش����هاتەکان بکەوێت‪ ،‬چونکە شەرعییەتی‬ ‫پەرلەم����ان لەكاتی هاودەنگ����ی و هاوکاری هێزە‬ ‫سیاس����ییەکانەوە زیات����ر مان����ای دەب����ێ‪ .‬بۆی����ە‬ ‫پەرلەم����ان ل����ەوەی ئێس����تادا هەی����ە دەبێ چاوی‬ ‫لەدەس����تی لێژنەی ئام����ادەکاری دەس����تور بێت‪.‬‬ ‫نەک خۆی خەریکی گەمەی سیاسی بکات‪ .‬بۆیە‬ ‫باش����ترین رێکار ئەوەیە‪ ،‬کە سازانی دەستوریی‬ ‫بکرێت‪.‬‬

‫تاکتیکی س���ێیەم حەزی لەچارەسەرکردنی‬ ‫پرسەکانە لەدەرەوەی ئەوانەی باسمان کرد‪.،‬‬ ‫بۆی���ە باوەڕیان وای���ە پارتی ئەوەن���دە توانای‬ ‫هەیە ئ���ەم قەیرانە بەپێچەوان���ە بکاتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫بی���ر لەپەرلەمان‪ ،‬حکوم���ەت و هەموو بوارانە‬ ‫دەکەن���ەوە‪ ،‬ک���ە ل���ە ئاکام���ی س���ازان لەنێوان‬ ‫هێزە سیاسییەکاندا هاتوونەتە ئاراوە‪ .‬کەواتە‬ ‫باش���ترین رێگە ئەوەیە‪ ،‬ئەو الیەنانە تواناکانی‬ ‫پارت���ی بزانن‪ ،‬کە ت���ا چەن���دە لەتوانایدا دەبێ‬ ‫هەموو پرۆسەی سیاسی پەکبخات!‬ ‫ئ���ەم س���ێ تاکتیک���ە دەكرێ���ت ل���ە ئاس���تی‬ ‫مەیدانی���دا ببینرێن‪ ،‬ب���ەاڵم پێدەچێ گرێدراوی‬ ‫کات و پێش���هاتەکان ب���ن‪ ،‬ئاخۆ کامیان زۆرتر‬ ‫مانادارن بۆ پراکتیزەکردنیان‬ ‫دەتوانین هەموو ئەگەرێ���ك لەهەلومەرجی‬ ‫سیاسی ئەمڕۆی کوردستان لەبەرچاو بگرین‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوەی هەیە ئەوەمان پێدەڵێ‪ ،‬کە رۆڵی‬ ‫پارت���ی چارەنوس���از دەبێ‪ .‬ب���ەو مانایەی کام‬ ‫یەک لەو وێنان���ە دەتوانێ ببێ بەدەروازەی و‬ ‫ئەقڵییەتی س���ەرەکی پارتی لەچارەس���ەکردنی‬ ‫ئ���ەوەی لەئێس���تادا دەبینرێ‪ .‬چونک���ە هەموو‬ ‫ئ���ەم گەمان���ە چەندەی ب���ۆ الیان���ەکان گرنگن‪،‬‬ ‫هێن���دەش ب���ۆ داهات���ووی هاوکێش���ەکانی ناو‬ ‫پارتی گرنگن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪13‬‬

‫‪ ‬خشتەی ژمارە دوو‬

‫پارتی بۆ‬

‫‪ ‬خشتەی ژمارە یەك‬

‫پارتی لە‬

‫تەنگانە‬

‫سەرۆكایەتی هەرێم‬

‫‪ ‬خشتەی ژمارە سێ‬

‫بە پرسی مانەوەی سەرۆکی هەرێم کوردستان‬ ‫لەپۆس����تەکەی‪ .‬بۆی����ە ئ����ەو س����تراتيژەی بۆ ئەم‬ ‫مەبەس����تە دیاری دەک����ەن‪ ،‬لەخانەی رێکەوتن و‬ ‫باجی سیاس����ی س����ەرچاوە دەگرێ‪ .‬ئەم بەش����ە‬ ‫ب����ەدوور لەهەر چەش����نە ئایدیالیزمێکی پارتیانە‬ ‫دەڕواننە گەمەکان‪ ،‬هەندێكجاریش لەو باوەڕەدان‬ ‫ک����ە پارتی دەتوانێ خۆی لەپۆس����تی س����ەرۆکی‬ ‫هەرێـ����م رزگار ب����كات و تەنها بەس����ەرۆکایەتی‬ ‫حکومەت����ەوە خ����ۆی خەری����ک ب����کات‪ ،‬چونک����ە‬ ‫پێداگری لەسەر ئەم پۆستە دەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫پارتی باجی زۆر بدات‪ .‬بەاڵم پێدەچێ لەکۆتاییدا‬ ‫لەس����ەر مانەوەی س����ەرۆکی هەرێم سوور بن‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش����دا هەوڵەکانی خۆیان بۆ دیالۆگی‬ ‫سیاسی و دانوستان چڕ دەکەنەوە‪.‬‬ ‫هەڵگران����ی س����تراتیژی دووەم‪ ،‬هەم����ان ئ����ەو‬ ‫کەس����انەن‪ ،‬کە ئ����ەم هەلومەرج����ە وەک تەنگانە‬ ‫ناودەبەن‪ .‬بۆیە ستراتیژی خۆیان لەچوارچێوەی‬ ‫سەرخس����تنی دەس����تور کۆدەکەن����ەوە‪ ،‬چونک����ە‬ ‫دەس����تور ب����ەو بەس����تێنە دەزان����ن‪ ،‬ک����ە تێی����دا‬ ‫شەرعییەتی پۆستی سەرۆکی هەرێم چارەسەر‬ ‫دەکات‪ .‬بۆیە کاتێک پرس����ی دەس����تور بەئەنجام‬ ‫بگات‪ ،‬ئیتر هەموو بوارێکی یاسای ئامادەیە‪ ،‬کە‬ ‫پۆستی سەرۆکی هەرێم مسۆگەر بکات‪ .‬کەواتە‬ ‫دەبێ توانای ئیدارەی یاس����ایی پرس����ی دەستور‬ ‫ببێ����ت بەئامانج����ی س����ەرەکی ن����ەک بابەت����ی تر‪.‬‬ ‫کاتێک کە هەموو هەوڵێکی سیاسی دژ بەپارتی‬ ‫لەئارادان‪ ،‬گواستنەوەی ئەو قورساییە لەبواری‬ ‫سیاس����یەوە بۆ ب����واری یاس����ایی دەبێت����ە هۆی‬ ‫ئەوەی گوشارەکان لەسەر پارتی کەم ببنەوە‪.‬‬ ‫خاوەنانی س���تراتیژی سێیەم لەرەهەندێکی‬ ‫فراوانەوە س���ەیری گەمەکان���ی هەرێم دەکەن‪.‬‬ ‫بەو مانایەی ئەوەی هاتۆتە ئاراوە گەمەیەکی‬ ‫سادە نیە‪ ،‬بەڵکو سەرچاوەی هەرێمی و بگرە‬ ‫نێودەوڵەت���ی هەیە‪ ،‬کە خۆی لەهاوکێش���ەکاندا‬ ‫دەبینێەوە‪ .‬بۆیە هەوڵەکان���ی خۆیان لەخانەی‬ ‫بەئەنجامگەیاندن یان بەرگرتن لەو هاوکێشانە‬ ‫دەزانن‪ ،‬کە مەبەستیان الوازکردنی پارتییە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەم مەبەستە ستراتیژی خۆیان لەدۆزینەوەی‬ ‫گرێکوێ���رەی ئ���ەم هاوکێش���انەدا دەبین���ەوە‪،‬‬ ‫ک���ە چۆن ب���ەرەی دژ بەپارتی‪ ،‬کە پەیوەس���تە‬ ‫بەهاوکێش���ەیەکەوە‪ ،‬الواز بکرێ���ت‪ ،‬چونک���ە‬ ‫بەشێوەی ئۆتۆماتیک یان سروشتی پارتی زاڵ‬ ‫دەبێ و پش���کی ش���ێری لەداهاتووی هەرێمدا‬ ‫بەردەکەوێ‪ .‬بەگش���تی ئەم س���ێ س���تراتژییە‬ ‫الیانگ���ر و نەیاری خۆیان هەیە‪ ،‬بەاڵم دەتوانن‬ ‫نوێنەرایەت���ی هەس���تیاریی بابەتەک���ە الی‬ ‫پارتییەکان بکەن‪ .‬لەئێستادا ئاوڕ لەو تاکتیکانە‬ ‫دەدەینەوە‪ ،‬کە پێدەچێ پارتییەکان لەرەفتاری‬ ‫رۆژان���ەی خۆیاندا پەی���ڕەوی بکەن‪ .‬ئەوانەش‬

‫پەراوێز‬

‫تەوافوق‬


‫سياسەت‬

‫كاردۆ محەمەد‪ ،‬هەڵسوڕاوی بزووتنەوەی گۆڕان بۆ سڤیل‪:‬‬

‫هەماهەنگی یەكێتی و گۆڕان‬ ‫درێژكراوەی رێككەوتنامەی دەباشانە‬ ‫كاردۆ محەمەد‪ ،‬پەرلەمانتاری پێشووی بزووتنەوەی گۆڕان و هەڵسوڕاوی بزوتنەوەی‬ ‫گۆڕان‪ ،‬لەم دیدارەیدا تەئكید لەس���ەر س���ازان دەكات لەسەر پرسی یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬هاوكات روونیش���ی دەكاتەوە بزووتنەوەی گۆڕان لەم قۆناغەدا لەناو حكومەتی‬ ‫هەرێم���دا دەمێنێت���ەوە و كاری هاوبەش���ی نێوان گ���ۆڕان و یەكێتیش ب���ە درێژەپێدەری‬ ‫رێككەوتننامەی دەباشان ناودەبات‪.‬‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫‪ 14‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫یاسای سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم پێویستی بە‬ ‫سازانی سیاسی هەیە‬


‫سياسەت‬

‫دەبێت لەم قۆناغەدا‬ ‫هەموو الیەنەكان‬ ‫پابەندی بەرنامەی‬ ‫حكومەت بن‬

‫ئێس����تا وەك دەبینی����ت قەیرانێكی‬ ‫زۆر بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتووە‪،‬‬ ‫خەڵك����ی چاوی لەدەس����تی ئۆپۆزس����یۆنی‬ ‫پێش����ووە شتێكی بۆ بكات‪ ،‬بەڕای بەڕێزت‬ ‫لەوبارەی����ەوە‪ ،‬ئۆپۆزس����یۆنیش بەش����دارە‬ ‫لەبەرپرسایرێتی ئەو قەیرانانە؟‬ ‫كاردۆ محەمەد‪ :‬قەیرانەكان بەش����ێكیان‬ ‫پەیوەستن بەهەلومەرج و گۆڕانكاریەكانی‬ ‫ئ����ەم دوایی����ەی ش����ەڕی تیرۆر‪ ،‬بەش����ێكی‬ ‫تری����ان پەیوەن����دی بەناكۆك����ی و كێش����ە‬ ‫سیاس����ییەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا هەیە‪،‬‬ ‫دیوێك����ی ت����ری قەیرانەك����ەش ئەنجام����ی‬ ‫كەڵەكەب����ووی سیاس����ەتی ‪ 22‬س����اڵەی‬ ‫رابردووە‪ ،‬كە بەچەند مانگێك چارەس����ەر‬ ‫ناك����رێ‪ .‬ل����ەم دۆخ����ەدا‪ ،‬ئەرك����ی هەم����وو‬ ‫الیەنە سیاس����ییەكانە پابەن����دی بەرنامەی‬ ‫حكومەتەكە بن‪ ،‬كە پێویستی بە چاكسازی‬ ‫بنەڕەت����ی و س����تراتیژی پشتبەس����تن‬ ‫بەخۆبژێ����وی هەیە‪ ،‬لەبەرامبەر دەرەوەش‬ ‫خاوەنی گوتاری یەكگرتووی سیاس����ی و‬ ‫پاراستنی یەكڕیزی نیشتیمانی بن ‪.‬‬ ‫خەڵكێك����ی زۆر دەڵێن پێویس����تە‬

‫ئۆپۆزس����یۆنی پێش����وو و بەتایبەتی����ش‬ ‫بزووتنەوەی گ����ۆڕان لە حكومەتی هەرێم‬ ‫بكش����ێتەوە‪ ،‬ت����ۆ لەوبارەی����ەوە ڕات چۆنە‪،‬‬ ‫كاتی ئەوە هاتووە گۆڕان و ئۆپۆزسیۆنی‬ ‫پێشوو لەحكومەت بكشێنەوە؟‬ ‫كاردۆ محەم����ەد‪ :‬هاوبەش����ییەتی ئێم����ە‬ ‫ل����ە حكومەت لەس����ەر بنەم����ای بەرنامەی‬ ‫راگەیان����دراوی حكومەت����ە‪ .‬ئێم����ە پابەن����د‬ ‫و بەرپرس����یارین ل����ە داكۆكیك����ردن و‬ ‫پێداگیرییكدن لەسەر بەرنامەی هەڵبژاردن‬ ‫و ئەو بەڵێنانەی بە خەڵكی كوردس����تانمان‬ ‫دابوو‪ .‬ئەو راستیەش لە پێش چاومانە كە‬ ‫گەل����ی كوردس����تان لە ش����ەڕێكی گەورەی‬ ‫نێودەوڵەت����ی دای����ە و بەرپرس����یاریەتی‬ ‫نیش����تیمانی هەیە‪ ،‬تا ئاسۆیەك شك ببات‬ ‫ب����ۆ بەدیهێنان����ی ئ����ەو چاكس����ازیە ك����ە لە‬ ‫بەرنامەی حكومەت رەنگڕێژی بۆ كراوە‪،‬‬ ‫قسەی لە سەر كشانەوە نییە‪.‬‬ ‫لە دوای كۆبوونەوەكەی (‪)6/23‬ی‬ ‫پەرلەمان���ەوە‪ ،‬پارت���ی چەندجارێك ئەوەی‬ ‫راگەیاندووە‪ ،‬كە ئەوە كودەتابوو بەسەریدا‪،‬‬ ‫خوێندنەوەی بەڕێزت لەوبارەیەوە چۆنە؟‬ ‫كاردۆ محەم����ەد‪ :‬پرس����ی رێكخس����تنی‬ ‫سیس����تەمی حكومڕان����ی‪ ،‬رەهەندێك����ی‬ ‫نیش����تیمانی و سیاس����ی و یاس����ایی هەیە‪.‬‬ ‫بۆی����ە رەهەن����دە سیاس����ییەكەی لەالی����ەن‬ ‫الیەن����ە سیاس����ییەكان دەب����ێ س����ازانی‬ ‫نیش����تیمانی لەس����ەر بكرێت‪ .‬كۆبوونەوەی‬ ‫پەرلەم����ان خوێندن����ەوەی یەكەم����ە بۆ ئەو‬ ‫پڕۆژەیاسایانەی فراكسیۆنە جیاوازەكان بە‬ ‫ژمارەی یاسایی پێشكەشی سەرۆكایەتیان‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬ئەركی سەرۆكایەتیش����ە بەپێی‬ ‫پەی����ڕەوی پەرلەم����ان خوێندن����ەوەی‬ ‫یەكەمیان بۆ بكات‪ ،‬چونكە پرسێكە ناكرێ‬ ‫ب����ۆ كاتی نادی����ار دوابخرێت‪ ،‬پێویس����تە لە‬ ‫ئامادەكردن����ی راپۆرت����ی پڕۆژەیاس����اكەدا‬ ‫رەنگدانەوەی ئەو سازانە بێت‪ ،‬كە لەالیەن‬ ‫الیەنە سیاس����ییەكان لەس����ەر ئەم پرس����ە‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫دەتوانی����ن بڵێی����ن خوێندن����ەوەی‬ ‫ئ����ەو یاس����ایە هەن����گاوی كردەك����ی ئ����ەو‬

‫رێكەوتننامەیەی����ە ك����ە ب����ە رێكەوتننامەی‬ ‫دەباشان ناوی دەركرد؟‬ ‫كاردۆ محەمەد‪ :‬درێژەدانی ئەو روانینە‬ ‫هاوبەش����ەیە س����ەبارەت ب����ە ش����ێوازی‬ ‫سیس����تەمی حكومڕان����ی ل����ە هەرێم����ی‬ ‫كوردستاندا‪.‬‬ ‫ئەگەر سیس����تەمی هەرێ����م ببێتە‬ ‫پەرلەمانی‪ ،‬بزووتنەوەی گۆڕان كێش����ەی‬ ‫لەگەڵ هەڵبژاردنەوەی مەس����عود بارزانی‬ ‫هەیە وەك سەرۆكی هەرێم؟‬ ‫كاردۆ محەم����ەد‪ :‬بزووتن����ەوەی گۆران‬ ‫جەختكردنەوەی لەس����ەر سیس����تەمەكەیە‬ ‫كە ببێتە سیس����تەمی پەرلەمانی‪ ،‬كێش����ەی‬ ‫لەگەڵ هیچ كەس����ایەتیەك نییە‪ ،‬كاتێك ئەو‬ ‫س����ازانە دەكرێت‪ ،‬هەر الیەنێكی سیاس����ی‬ ‫ئازاد دەبێت ل����ە بوونی كاندیدی خۆی بۆ‬ ‫ئەم پۆستە ‪.‬‬ ‫وەك دواپرس����یار‪ ،‬پێتوای����ە‬ ‫مەس����ەلەی دەس����توور و س����ەرۆكایەتی‬ ‫هەرێم‪ ،‬بارودۆخ����ی هەرێم بەرەو ئاقاری‬ ‫مەترسی و ئاڵۆزی بەرێت؟‬ ‫كاردۆ محەمەد‪ :‬ئەزموونە تاڵ و تفتەكانی‬ ‫راب����ردووی گەلەكەم����ان رێگەمان پێنادات‬ ‫بیر ل����ەو ئاق����ارە مەترس����یدارە بكەینەوە‪،‬‬ ‫كاتێ����ك هەم����وو الیەكمان كۆكین لەس����ەر‬ ‫ئەوەی جیاوازی و كێشە و ملمالنێكانمان‬ ‫بە گیانی دیموكراتیانەوە چارەسەر بكەین‬ ‫و ئ����ەو پرس����انەی ناكۆكی����ان لەس����ەرە لە‬ ‫رێگای س����ەرەوە چارەس����ەر بكەین و ئەو‬ ‫دەرفەت����ە مێژوویی����ەی ب����ۆ گەلەكەمان لە‬ ‫هەموو بەش����ەكانی كوردستان رەخساوە‬ ‫نابێ����ت بیكەین����ە قوربان����ی بەرژەوەندیی����ە‬ ‫تایبەت و دەسكەوتە سیاسییە تەسكەكانی‬ ‫حیزب‪ .‬بۆ كۆی ئەو پرس����انەی رەهەندی‬ ‫نیش����تیمانیان هەیە‪ ،‬پێویس����تیە س����ازانیان‬ ‫لەس����ەر بكرێ����ت‪ .‬ئەم����ەش تەنه����ا و تەنها‬ ‫ب����ە ئەنجامدان����ی گفتوگۆی راش����كاوانە و‬ ‫راستگۆییانەی نێوان الیەنە سیاسییەكانە‪.‬‬ ‫كەواتە بە بوونی ئەو ویس����تە نیشتیمانییە‬ ‫ئاق����اری ملمالنێكانمان بەرەو مەترس����ی و‬ ‫ئاڵۆزی ناچێت و دەبێت هەموو الیەكیشمان‬ ‫هەس����ت ب����ە بەرپرس����یاریەتی مێژووی����ی‬ ‫بكەین‪ ،‬بەتایبەت لە پرس����ی دەس����تووردا‪،‬‬ ‫وەك گرێبەستێكی كۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫بە گیانێك����ی دیموكراتیانە مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫بكەی����ن و ل����ە جیات����ی كردن����ی بەك����ۆت لە‬ ‫گەردەن����ی میللەتەكەم����ان‪ ،‬ببێت����ە پ����ردی‬ ‫بەیەكگەیش����تن و پێكەوەژیانی ئاشتیانە لە‬ ‫كوردستانێكی ئازاددا‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪15‬‬


‫سياسەت‬

‫ئەم رەشنوسە هیچ جۆرە‬ ‫بنەمایەکی مۆدێرن و‬ ‫زانستی و بەهاکانی‬ ‫یەکسانی ژن و پیاوی‬ ‫لەبەرچاو نەگرتووە‬ ‫دەستووری عەلمانی‬ ‫مسۆگەری پاراستنی‬ ‫ائزادیەکانە بە هەموو‬ ‫جۆرەکانیەوە‬ ‫گۆنا س���ەعید‪ ،‬ئەندامی بۆردی ناوەندی‬ ‫س���ێکوالر‪ ،‬لەم چاوپێکەوتنەدا س���ەبارەت‬ ‫بەگرنگ���ی جیاکردن���ەوەی دی���ن لەن���او‬ ‫دەستووری کوردستاندا هەڵوەستە دەکات‬ ‫و ئاش���کرای دەکات‪ ،‬ب���ۆ ئ���ەوەی ژیانێکی‬ ‫مەدەنی و ئازادیخواز و یەکس���ان لەس���ەر‬ ‫بنچین���ەی هاواڵتیب���وون لەکوردس���تاندا‬ ‫هەبێت‪ ،‬پێویستە دەس���تووری کوردستان‬ ‫عەلمانی بێت‪.‬‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫گۆنا سەعید‪ ،‬ئەندامی بۆردی ناوەندی سێکوالر بۆ سڤیل‪:‬‬

‫هیچ هەناسەیەکی مەدەنی لە رەشنوسی‬ ‫دەستووری هەرێمی كوردستاندا نابینیتەوە‬ ‫‪ 16‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬


‫سياسەت‬

‫تائێس����تا دەس����توور و یاساکانی‬ ‫ئێمە سەرچاوەی س����ەرەكیان شەریعەتی‬ ‫ئیسالمە‪ ،‬بوونی ئەم سەرچاوەیە پێچەوانە‬ ‫نیە لەگەڵ بوونی دەستوورێكی عەلمانی؟‬ ‫گۆن����ا س����ەعید‪ :‬نەخێ����ر‪ ،‬ب����ێ البردن����ی‬ ‫دی����ن بەئیس��ل�ام و ئەوانی تریش����ەوە‪ ،‬یان‬ ‫ه����ەر ئایدیۆلۆژیایەکی ت����ر‪ ،‬ناتوانین باس‬ ‫لەدەس����توورێکی عەلمانی بکەین‪ ،‬کە مافی‬ ‫هاواڵتیبوونی یەکس����ان بۆ هەموو بەش����ە‬ ‫جیاوازەکان����ی کۆمەڵگ����ە مس����ۆگەر بکات‪.‬‬ ‫رەشنووس����ی ئیس����تای دەس����توور پشت‬ ‫بەناس����نامەی دین����ی دەبەس����تێت و دین����ی‬ ‫ئیسالم بەشێوەیەکی سەرەکی و (دینەکانی‬ ‫تری����ش بۆ گروپە نائیس��ل�امەکان) کردۆتە‬ ‫س����ەرچاوەی یاس����اکان‪ .‬ئەم����ەش حوکمە‬ ‫نەگۆڕەکان����ی دی����ن دەس����ەپێنیت بەس����ەر‬ ‫ژیانی تایبەتی و گش����تی خەڵکدا‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەباری کەس����ێتی و مافە تاکەکەسیەکاندا‪،‬‬ ‫ئەم رەشنووسەی ئێستا لەدەرەوەی دین‬ ‫هیچ پڕۆس����ە و یاس����ایەکی مەدەنی جێگە‬ ‫ناکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەو جومگە سەرەکیانەی لەژیانی‬ ‫پراکتیکی کۆمەڵگەدا هەن و دەس����تووری‬ ‫عەلمان����ی و ئیس��ل�امی گۆڕانکاری����ان تێدا‬ ‫دەکات کامانەن؟‬ ‫گۆن����ا س����ەعید‪ :‬ماف����ی هاواڵتی����ان‪،‬‬ ‫دەستووری دینی ناسنامەی دینی زۆرینە‬ ‫و کەمین����ە دەدات بەخەڵک و لەس����ەر ئەو‬ ‫بنەمای����ە جی����اکاری دەکات‪ ،‬لەکاتیک����دا‬ ‫دەستووری عەلمانیدا مافی هاواڵتیبوونی‬ ‫یەکسان بۆ هەمووان بەبێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫جیاوازی بیروڕا و ئاینی‪ ،‬مەزهەبی‪ ،‬رەنگ‬ ‫و و رەگەز و نەتەوە دابین دەکات‪.‬‬ ‫مافەکانی ژن و پیاو‪ :‬دەس����تووری دینی‬ ‫یاسای شەریعەت بەکاردێنیت کە جیاکاری‬ ‫و هەاڵواردن����ی زۆری تێدایە دژی ژنان و‬ ‫لەقازانجی پیاوان‪ ،‬ئەمەش کێشەی گەورەی‬ ‫نەبوونی بەاڵنسی لەخێزاندا پەیداکردووە‪،‬‬ ‫بەجۆرێک‪ ،‬کە پیاو سەروەرە و دەسەاڵت‬ ‫بەدەس����تە و دەتوانێ����ت بەئاس����انی ئ����ەو‬ ‫دەس����ەاڵتەی بەس����ەر ژن و منداڵ����دا‬ ‫بەکاربێنی����ت‪ ،‬ئەم����ەش توندوتیژی و زوڵم‬ ‫و چەوسانەوەی لێ دەکەوێتەوە‪ .‬فرەژنی‬ ‫و بەزۆر بەشوودانی کچانی منداڵ و پارە‬ ‫وەرگرت����ن لەب����ری مارەیی و دەس����تگرتن‬ ‫بەس����ەر منداڵ����دا ‪ ...‬هت����د‪ ،‬بەرهەم����ی ئەم‬ ‫جیاکاریەی����ە‪ .‬لەکاتێکدا کە دەس����توورێكی‬ ‫عەلمانی رێگە بەجیاکاری لەسەر ژنبوون‬ ‫و پیاوب����وون نادات‪ ،‬یەکس����انی ژن و پیاو‬

‫لەم����اف و ئەرکەکان����ی بواری کەس����ێتیدا‪،‬‬ ‫لەهاوس����ەرگیریی و جیابوون����ەوە و‬ ‫سەرپەرش����تی من����داڵ و میراتی����دا دابی����ن‬ ‫دەکات‪ ،‬هەروەها فرس����ەتی یەکسان لەکار‬ ‫و خوێن����دن و س����ەفەر و هاتوچۆدا بۆ ژن‬ ‫و پی����او وەک ی����ەک دەدات‪ .‬لەکاتێک����دا کە‬ ‫دەستووری دینی هەوڵی لەچوارچێوەدان‬ ‫و س����نووردارکردنی ماددەکان����ی خوێندن‬ ‫دەدات‪ ،‬ئەویش لەپێن����او لەچوارچێوەدانی‬ ‫نەوەکان����ی داهات����وو‪ ،‬ت����ا لەب����اوەڕداری‬ ‫ئای����ن دەرنەچ����ن‪ .‬دەس����تووری عەلمان����ی‬ ‫گرنگی بەداهێنان و گەش����ەی زانس����تی و‬ ‫پێش����کەوتنی نەوەکان����ی داهات����وو دەدات‪.‬‬ ‫خوێن����دن و پ����ەروەردە بەتایب����ەت گرنگی‬ ‫هەی����ە ل����ەوەدا ک����ە بوونیادنەری ئاس����تی‬ ‫گەش����ە و توانای����ی نەوەکان����ی داهات����ووە‪،‬‬ ‫هەربۆیە زۆر گرنگە س����نووردار نەکرێت‬ ‫ب����ە ئایدۆلۆژیای����ەک ی����ان بەحوکمەکان����ی‬ ‫دینێکی دیاریکراو‪ ،‬دەبێت پش����ت ببەستێت‬ ‫بەزانست و داهێنان و گەشەکردنی هزری‬ ‫و عەقاڵن����ی‪ .‬مەس����ەلەیەکی تر پاراس����تنی‬ ‫ئ����ازادی بی����روڕا و رادەربڕی����ن‪ ،‬ئ����ازادی‬ ‫ویژدان‪ ،‬ئازادی نوسین و گوزارشتکردن‬ ‫لەخودە‪ .‬دەس����تووری دین هەموو ئەمانە‬ ‫لەقاڵب دەدات و لەهەوڵی کێش����انی خەتی‬ ‫س����ووری پیرۆزی����ی دین����ی و ئەوان����ەدا‬ ‫دەبێ����ت و لەبەرامب����ەر ه����ەر ئازادیەک����دا‬ ‫س����زا دادەنێت‪ .‬بەاڵم دەستووری عەلمانی‬ ‫مسۆگەری پاراستنی ئازادیەکانە بەهەموو‬ ‫جۆرەکانیەوە‪ .‬ئەمانە و چەند جومگەی تر‬ ‫ئەو جیاوازیانەن‪ ،‬کە لەنێوان دەستووری‬ ‫دین����ی و دەس����تووری س����ێکوالر هەی����ە و‬ ‫چارەنووسی چین و تویژەکانی کۆمەڵگەی‬ ‫پێوە بەندە‪.‬‬ ‫بۆچی دەبێت ئێمە دەستوورێکی‬ ‫عەلمانیمان هەبێت؟‬ ‫گۆن����ا س����ەعید‪ :‬دەبێ����ت دەس����تووێکی‬ ‫سیکوالرمان هەبێت تا ئینسانەکان بەهەر‬ ‫جیاوازیەکەوە کە هەیانە لەبەردەم یاسادا‬ ‫یەکسان بن‪ .‬تا بوار بۆ داهێنان و گەشەی‬ ‫زانس����ت و عەقاڵنی����ەت بڕەخس����ێنرێت بۆ‬ ‫ئێس����تا و نەوەکانی داهاتوو‪ .‬پێویس����تمان‬ ‫بەدەس����توورێکی س����یکوالر هەیە تا ژن و‬ ‫پیاو یەکسان بن لەبوارەکانی ژیاندا و لەو‬ ‫فرس����ەتانەدا‪ ،‬کە بۆیان دەڕەخسێنریت‪ ،‬تا‬ ‫کۆتایی بەتوندوتی����ژی جێندەری بهێنرێت‬ ‫و کەلتوورێکی یەکس����انیخواز سایە بکات‬ ‫بەسەر رای گشتی کۆمەڵگەدا‪ .‬تا رێزگرتن‬ ‫و وابەس����تەبوون بەپرەنسیپەکانی ئازادی‬

‫ت����اک و یەکس����انی هەم����ووان و مافەکانی‬ ‫م����رۆڤ ببن����ە بنەم����ای لێکتێگەیش����تن و‬ ‫مامەڵ����ەی نێ����وان مرۆڤەکان‪ .‬ت����ا ئەم ماف‬ ‫و ئازادیان����ە پارێ����زراو ب����ن و کەس بۆی‬ ‫نەبێت س����وکایەتی یان هێرش بکاتە سەر‬ ‫مافی کەس����ی ت����ر بەهۆی بی����ر و باوەڕ و‬ ‫دین و رەگەزی جیاوە‪ .‬هەروەها پێویستە‬ ‫تاكو دەس����ەاڵتی سیاس����ی بەرپ����رس بێت‬ ‫لەپاراس����تنی ژیان و ئەمنیەت و گوزەرانی‬ ‫خەڵك‪ ،‬بێ جیاوازیکردن لەنێوانیاندا‪.‬‬ ‫مەترس����ییەکانی دەستوورێک کە‬ ‫س����ەرچاوەکەی ش����ەریعەتێكی دیاریكراو‬ ‫بێت و عەلمانی نەبێت لەچیدایە؟‬ ‫گۆن����ا س����ەعید‪ :‬س����ەرەتا مەترس����ی‬ ‫دەس����تووری دین����ی لەوەدایە‪ ،‬کە لەس����ەر‬ ‫بنەمای جیاوازی و دینی زۆرینە و کەمینە‬ ‫دەنوس����رێتەوە‪ .‬جی����اکاری دەکاتە بنەمای‬ ‫م����اف ب����ۆ بەش����ە جیاجیاکان����ی کۆمەڵگە‪.‬‬ ‫ئ����ەو خوێن����اوەی ئەم����ڕۆ لەناوەڕاس����ت و‬

‫هێنانی داعش بۆ عێراق‬ ‫و دروستکردنی جەنگێکی‬ ‫خوێناوی‪ ،‬بەرهەمی‬ ‫دەستوورێکی دینی و‬ ‫ئەتنیکییە لەعێراقدا‬ ‫خوارووی عێراق دروست بووە‪ ،‬بەشێکی‬ ‫چەسپاندن و بەسیستماتیککردنی جیاوازی‬ ‫ئیتنیکی و دینی و مەزهەبیە لەدەستووری‬ ‫عێراق����دا‪ ،‬ئەم����ە بۆتە هۆی دروس����تکردنی‬ ‫ملمالنێیەک����ی نەب����ڕاوە لەنێ����و مەزهەب و‬ ‫ئیتنیک����ە جیاوازەکان����دا‪ ،‬ه����ەر الیە و بڕی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی و ئابووری زیاتر بکات‪،‬‬ ‫بۆ ئەمە شەڕدەکەن و لەیەکتر دەکوژن و‬ ‫پیالنگێڕی دەکەن‪ .‬هێنانی داعش بۆ عێراق‬ ‫و دروس����تکردنی جەنگێک����ی خوێن����اوی‪،‬‬ ‫بەرهەمی دەستوورێکی دینی و ئەتنیکییە‬ ‫لەعێراقدا‪ .‬بۆ کوردستانیش ئەمە دروستە‬ ‫کە کوردستان بەجیا لەدینی ئیسالم چەند‬ ‫دین����ی ت����ری تیدایە‪ ،‬خەڵک����ی ئازادیخوازی‬ ‫تێدای����ە کە دی����ن بەناس����نامەیەکی ئەوەندە‬ ‫گرنگ نازانێت لەژیانیدا یان پەیڕەوکردنی‬ ‫دی����ن لەنێ����و گەنج����ان و الوان����دا ئەوەندە‬ ‫مەس����ەلەیەکی گرنگ نییە‪ .‬ئیتر سەپاندنی‬ ‫دەس����توورێک تەنه����ا ب����ۆ هێش����تنەوەی‬ ‫دەس����ەاڵتی دینییە بەس����ەر خەڵکەوە و بۆ‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪17‬‬


‫سياسەت‬

‫دەستوورێک کە‬ ‫بنەماکەی دینی بێت‪،‬‬ ‫ائمرازێکە بۆ درێژەدان‬ ‫بەجیاکاری رەگەز��یی لە‬ ‫باری كەسیەتیدا بەهۆی‬ ‫ئەحکامە جێگیرە‬ ‫دینیەکانەوە‬

‫رێگەگرتن����ە لەگۆڕان����کاری و پێش����کەوتن‬ ‫لەنێو کۆمەڵگەدا‪.‬‬ ‫لەرەشنووس����ی دەس����تووری هەرێ����م‬ ‫ماددەکانی ‪ ٦‬و ‪ ٣٠‬خەریکن چارەنووسسی‬ ‫ژن����ان و کچ����ان بەئەحکام����ە دینی����ەکان‬ ‫لەباری کەس����ێتیدا دەسپێرن‪ ،‬نەک بەتەنها‬ ‫ئیس��ل�ام‪ ،‬بەڵکو هەموو دینەکان‪ .‬واتە ئەو‬ ‫چارەنووس����ەی ژنان ‪ ٢٤‬س����اڵی رابردوو‬ ‫بۆیان دیاریکراوە و ئەو هەموو جیاکاری‬ ‫و توندتی����ژی و نادادپەروەرییەی لەژیانی‬ ‫گشتی و کەسێتیدا هەیە‪ ،‬نەک وەک خۆی‬ ‫دەمێنێت����ەوە‪ ،‬بەڵک����و ب����ەم دەس����توورە بۆ‬ ‫نەوەکان����ی داهات����ووش دەچەس����پێنرێت و‬ ‫بەردەوامی بەم بارودۆخەی ژنان دەدات‪،‬‬ ‫ک����ە دەیان س����اڵە کۆمەڵگە لێ����ی ناڕازیە و‬ ‫خەبات بۆ گۆڕینیان دەکات‪ .‬دەستوورێک‬ ‫ک����ە بنەماکەی دین����ی بێ����ت‪ ،‬ئامرازێکە بۆ‬ ‫درێ����ژەدان بەجی����اکاری رەگەزیی بەهۆی‬ ‫ئەحکامە جێگیرە دینیەکانەوە بەسەر باری‬ ‫کەس����ێتیدا‪ ،‬ئ����ەم رەشنووس����ە هیچ جۆرە‬ ‫بنەمایەکی مۆدێرن و زانستی و بەهاکانی‬ ‫یەکسانی ژن و پیاو‪ ،‬کە لەئێستادا بنەمای‬ ‫س����ەرەکی دەیان یاس����ا و رێککەوتننامەی‬ ‫جیهانی و دەوڵەتین‪ ،‬لەبەرچاو نەگرتووە‪.‬‬ ‫بۆیە لەمبارەشەوە ئەم رەشنووسە لەدژی‬

‫‪ 18‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫رەوەن����دی جیهان����ی یەکس����انی ژن و پیاو‬ ‫دەوەس����تێتەوە و کۆمەڵگەی کوردس����تان‬ ‫زیاتر بەدەسەاڵتی دینەوە وابەستە دەکات‬ ‫و رێگە لەگەش����ە و داهێنان و گۆڕانکاری‬ ‫دەگرێت‪ .‬ئەو بەندانەی باس لەیەکسانی و‬ ‫مافی هاواڵتیب����وون و ئازادیەکان دەکەن‪،‬‬ ‫بەگش����تی تەنها چەواش����ەکاری دروس����ت‬ ‫دەک����ەن و لەچەن����د جێگ����ەدا م����اددەی دژ‬ ‫بەیەک و بێ مانا هەیە‪ .‬بۆیە لەم بارەشەوە‬ ‫ئەم رەشنووسە بنەماکانی ئازادی و مافی‬ ‫هاواڵتیبوونی یەکس����ان و یەکسانی ژن و‬ ‫پیاوی ب����ێ بەها و ناکاریگ����ەر کردووە و‬ ‫دەبێت رەتبکرێتەوە‪.‬‬ ‫ب����ۆ بەعەلمانیکردنی دەس����توور‪،‬‬ ‫دەبێت لەکوێوە دەست پێبکرێت؟‬ ‫گۆنا س����ەعید‪ :‬ب����ۆ کۆمەڵگەیەکی فرەیی‬ ‫وەک کوردس����تان دەبێ����ت دەس����توور‬ ‫سێکوالر بێت‪ ،‬تا هیج ئایدیۆلۆژیا و دینیک‬ ‫نەبێتە سەرچاوەی یاساکانی‪ ،‬بەڵکو پشت‬ ‫ببەس����تێت ب����ە بنەماکانی ماف����ی مرۆڤ و‬ ‫هاواڵتیبوونی یەکسان بۆ مسۆگەرکردنی‬ ‫یەکس����انی هەم����وو ئینس����انێک لەب����ەردەم‬ ‫یاس����ا‪ ،‬بێ لەبەرچاوگرتنی جیاوازی دینی‪،‬‬ ‫رەگ����ەزی‪ ،‬نەتەوەی����ی و ‪ ...‬هت����د‪ ،‬و ب����ەم‬ ‫جۆرە مس����ۆگەرکردنی یەکسانی تاکەکان‪،‬‬

‫یەکس����انی ژن و پی����او و مس����ۆگەرکردنی‬ ‫ئازادیی����ە تاک����ی و گش����تییەکان‪ ،‬ئ����ازادی‬ ‫رادەربڕی����ن و ‪ ...‬هت����د‪ .‬دەس����توور دەبێت‬ ‫دەستوورێکی سیکوالر بێت و ماددەکانی‬ ‫‪ ٦‬و ‪ ٣٠‬ب����ە ت����ەواوی دژی بنەماکان����ی‬ ‫س����ێکوالریزمن‪ .‬لەجیاتی ئەم ماددانە ئەم‬ ‫دەس����توورە بڕیار بدات پشت بەبنەماکانی‬ ‫ماف����ی هاواڵتیبوونی یەکس����ان ببەس����تێت‪،‬‬ ‫یاس����اکانی بەپێی بنەماکان����ی مافی مرۆڤ‬ ‫دابنێ����ت و یەکس����انی ژن و پی����او و مافی‬ ‫گەنج����ان و من����دااڵن و ک����ەم ئەندام����ان و‬ ‫پی����ر و پەککەوت����ەکان و بەش����ەکانی تری‬ ‫کۆمەڵگە مسۆگەر بكات‪ .‬دەبێت دین وەک‬ ‫ئایدۆلۆژی����ا و بیر و باوەڕێکی س����ەپێنراو‬ ‫لەخوێن����دن و پ����ەروەردە دووربخڕێتەوە‪،‬‬ ‫لەجیات����ی ئ����ەوە مێ����ژووی گەش����ەکردنی‬ ‫کۆمەڵگەی ئینس����انی بخوێنرێت و هەموو‬ ‫دینەکانیش وەک بەشێک لەو مێژووە چاو‬ ‫لێبکرێن‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی ئەمانە بێنەدی لەدەستووردا‪،‬‬ ‫دەبێت کۆمەڵگەی کوردس����تان و بەتایبەت‬ ‫ب����ەرەی ئازادیخ����وازی‪ ،‬ژن����ان‪ ،‬گەنجان و‬ ‫هەم����وو ئەوانەی کە ژیانێکی شایس����تە و‬ ‫یەکس����انیان دەوێت‪ ،‬لەئێس����تاوە بەرگری‬ ‫ل����ەو ئامانجان����ە بک����ەن‪ ،‬بەش����داری بکەن‬ ‫ل����ەو هەڵمەتان����ەی بەڕێخ����راون‪ ،‬ه����ەر‬ ‫لەنامەنوسین و واژۆکۆکردنەوە و کۆڕ و‬ ‫سیمینارگرتنەوە‪ ،‬تا دەگاتە خۆپێشاندان و‬ ‫رێکخس����تنی چاالکی جۆراوجۆر‪ ،‬تا فشار‬ ‫لەس����ەر پەرلەمان و لیژنەی نوس����ینەوەی‬ ‫دەس����توور و س����ەرۆکی هەرێم دروس����ت‬ ‫بک����ەن‪ ،‬تاكو دین لەدەس����توور جیاکەنەوە‬ ‫و دەس����توورێکی س����ێکوالری بێالی����ەن‬ ‫بنوسنەوە‪.‬‬


‫سياسەت‬

‫وەفا و قەزافی و قسەكردن لەگەڵ خودا‬

‫شازاد ئەنوەر‬

‫پرۆفیسۆر "ئەناتۆلی یگۆرین" لەدووتوێی‬ ‫كتێبێك���دا ب���اس لەبەش���ێكی بیرەوەریەكانی‬ ‫لەگ���ەڵ س���ەرهەنگ "موعەم���ەر قەزاف���ی"‬ ‫س���ەرۆكی پێش���وی لیبی���ا دەكات‪ .‬ناوب���راو‬ ‫ب���ۆ م���اوەی ش���ەش س���اڵ (‪)1980-1974‬‬ ‫راوێژكاری سیاس���ی باڵیۆزخان���ەی یەكێتی‬ ‫سۆڤیەت بووە لەتەرابلوسی پایتەختی لیبیا‪.‬‬ ‫یگۆرین هەندێك بۆچوون و ژیانی قەزافی‬ ‫ب���اس دەكات‪ ،‬رەنگە زۆرب���ەی هەرە زۆری‬ ‫س���ەركردە و خەڵكی جیهان نەیانبیس���تبێ و‬ ‫الیان جێی رامان بێ‪.‬‬ ‫دەگێڕێت���ەوە جارێ���ك موعەم���ەر داوای‬ ‫ل���ە "بریجنێ���ف"ی ئەمینداری گش���تی پارتی‬ ‫كۆمۆنس���تی س���ۆڤیەت و س���ەرۆكی ئاوسا‬ ‫كردووە ببێتە موس���ڵمان‪ ،‬لەبەرامبەردا دوو‬ ‫ملیار دۆالری پێدەدات‪ .‬ئەم قسانە دووقۆڵی‬ ‫ك���راون و بریجنێف بەئاس���ایی وەریگرتووە‬ ‫و ت���وڕە نەب���ووە‪ ،‬دوای ماوەی���ەك قەزاف���ی‬

‫هەم���ان چەش���ن بێ دەنگ���ی هەڵب���ژاردووە‪.‬‬ ‫هەروەه���ا دەڵێ‪ :‬لە بیابانی نێوان چاد و لیبیا‬ ‫كە س���ەرۆك وەزیرانی مۆس���كۆ "كۆسیگن"‬ ‫لەگەڵماندا ب���وو‪ ،‬كتوپڕ تڕومبێلەكەی راگرت‬ ‫و گوت���ی‪ :‬م���ن دادەبەزم‪ ،‬چونكە دەبێ قس���ە‬ ‫لەگەڵ خودا بك���ەم‪ .‬بەمجۆرە چەند مەترێك‬ ‫دووركەوتەوە‪ .‬سەروەزیری سۆڤیەت حەزی‬ ‫كرد بەدوایدا بچێ و گوێی لێبگرێ‪ ،‬كە نزیك‬ ‫بۆوە‪ ،‬قەزافی لەسەر چۆك دەیگوت یا الله یا‬ ‫الله‪ ،‬ئەناتۆلی دەڵێ‪ :‬كۆسیگن هیچ نەشڵەژا و‬ ‫توڕە نەبوو‪ ،‬قسەكردنەكەی قەزافیش لەگەڵ‬ ‫یەزدان (‪ )15‬خولەكی خایاند‪.‬‬ ‫راوێژكارەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬ئەو‬ ‫شەوی فڕۆكە ئەمریكیەكان لەماڵی قەزافیان‬ ‫دا‪ ،‬كۆمەڵێ���ك فڕۆكەوان���ی س���ۆڤیەت ل���ەو‬ ‫جێگەیەب���وون‪ ،‬قەزافی پێش ئەوان دەرچوو‪،‬‬ ‫ئەوانیش دوای ئەو بەرەو فڕۆكەخانە بەڕێ‬ ‫كەوت���وون و ل���ەو س���ەروبەندە فرۆك���ەكان‬ ‫ماڵەكەی سەرهەنگیان بۆردومانكرد‪.‬‬ ‫هەروەه���ا دەڵ���ێ‪ :‬لەگەش���تەكانیدا‬ ‫راوی���ژكاری س���ۆڤیەتی و فەرەنس���ی لەتەك‬ ‫خۆیدا دەب���رد‪ ،‬ئەمەش دوو مان���ا دەگەیەنێ‬ ‫یەكەم‪ :‬بەس���ۆڤیەتیەكان بڵێ زۆر دۆس���ت و‬ ‫هاوپەیمانمن‪ ،‬یان س���یخوڕن بەس���ەرمەوە؟‬ ‫كەوایە خۆم رێتان پێبدەم باشترە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئاماژەیەك بوو كە فەرەنس���یەكان‬ ‫تیرۆرس���تن‪ ،‬گ���ەر بەتەكم���ەوە ب���ن گیان���م‬ ‫س���ەالمەتە‪ .‬دەربارەی كەس���ایەتی قەزافیش‬ ‫دەڵ���ێ‪ :‬ئێم���ە لەس���ۆڤیەت زۆر گرنگیم���ان‬ ‫بەس���ەرهەنگ دەدا‪ ،‬چونك���ە لەئەفریقی���ا و‬ ‫نەتەوە یەكگرتووەكان پش���تیوانی دەكردین‪،‬‬

‫بۆی���ە لەمەڕ ئەتوارە س���ەیرەكانی پەیمانگای‬ ‫جۆربەجۆرم���ان هەب���وو لەرەوش���ی ئ���ەو‬ ‫كەسەیان دەكۆڵیەوە و بەهێندمان وەردەگرت‪.‬‬ ‫لەرەفتارە س���ەیرەكانی كۆتا سەفەری ساڵی‬ ‫(‪ )1978‬ب���ۆ جاری چوارەم بو بۆ مۆس���كۆ‪،‬‬ ‫ب���ێ پرۆتۆك���ۆل و پرس چ���وو لەفرۆكەخانە‬ ‫داب���ەزی‪ ،‬ش���ەو درەن���گ ب���وو داوای ك���رد‬ ‫بریجنێ���ف ببین���ێ‪ ،‬پێیانگ���وت كات درەنگە و‬ ‫خەوت���ووە‪ .‬جەناب���ت پێش���وەخت ئ���اگادارت‬ ‫نەكردووین���ەوە‪ ،‬بۆی���ە س���واری فڕۆكەكەی‬ ‫بۆوە و گەڕایەوە واڵتەكەی خۆی‪.‬‬ ‫ئ���ەم كورتەی���ەم ب���ۆ ئ���ەوە نەب���وو‬ ‫چەردەیەك لە ژیانی ئەو س���ەركردەیە باس‬ ‫بك���ەم‪ ،‬مەبەس���تم ئەوەی���ە خەریك���ە كورد و‬ ‫سەركردایەتیەكەی بەدوای بەهاری عەرەبی‬ ‫دەكەوێ���ت و بیری���ان دەچێت���ەوە قەزاف���ی چ‬ ‫خزمەتێكی بەشۆڕش���ەكانی كورد و خەباتی‬ ‫رزگاریخوازیی لە باش���وور كردووە‪ .‬گەر بۆ‬ ‫میللەتەكەش���ی خەراپ بووبێ‪ ،‬هێشتا نیوەی‬ ‫ئەوەی نەكردووە‪ ،‬كە ئەمێستا دەسەاڵتداران‬ ‫دەیك���ەن و واڵتەكەی���ان خەڵتان���ی خوێ���ن‬ ‫كردووە‪ .‬ئەگەر پێویستی بەسزاش بووبێت‪،‬‬ ‫میللەتەك���ەی خ���ۆی لێ���ی بەرپرس���ە و هەر‬ ‫ئەوانیش دوابڕیاری (بەربەریانەیان) دەركرد‬ ‫و نەدرایە دادگا‪.‬‬ ‫كورد بیەوێ رێز لەخەبات و تێكۆش���ان‬ ‫و ماندوبوونەك���ەی بگی���رێ و كەس���انی‬ ‫دیك���ە بەحورمەت���ەوە لێی بڕوانن‪ ،‬پێویس���تە‬ ‫س���ەرەتا چاكەی دۆس���تەكانی بیرنەچێتەوە‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە ئێمەش دەكەوینە بەر شااڵوی‬ ‫بێوەفایی و غەدر و ئازاری ویژدان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪19‬‬


‫سياسەت‬

‫‪ 20‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬


‫سياسەت‬

‫مەترسی رووبەڕووبوونەوەی چەكداری لەگەڵ "ی‪.‬پ‪.‬گ" لێدەكرێت‬

‫"هێزی پێشمەرگەی كوردستان‪-‬رۆژئاوا"‬ ‫پێداگرە لەسەر گەڕانەوەی‬ ‫بۆ خۆرئاوای كوردستان‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی بەفەرمی ئەم هێزەی بەباڵی سەربازی خۆی ناساندووە‬

‫ئەو هێزە لەسەرووی ‪ 6‬هەزار پێشمەرگەوەیە‪ ،‬گەر دەرگا‬ ‫بۆ خۆبەخشەكانیش بكرێتەوە‪ ،‬ژمارەیان دەگاتە ‪ 15-10‬هەزار‬

‫ئەم هێزەی سەر بە ئەنەكەسە ئێستا بەكردەوە لەناو ئەزمونی جەنگدایە و‬ ‫چاالكی و ۆئپەراسیۆن لەسنووری موسڵ و دەوروبەری ئەنجام دەدات و رۆژبەرۆژیش‬ ‫ئەزموونی جەنگی مەیدان��یی پتر دەبێت‬ ‫بەشی سیاسەت‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪21‬‬


‫سياسەت‬

‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردی دواهەمین‬ ‫كۆنگ���رەی خ���ۆی بەڕێوەب���رد و یەكێ���ك‬ ‫لەگرنگترتی���ن بڕیارەكانی ئ���ەو كۆنگرەیە‬ ‫ئەوە بوو‪ ،‬كە بەفەرمی هێزی پێشمەرگەی‬ ‫كوردس���تان–رۆژئاوای بە باڵی سەربازی‬ ‫خۆی قبوڵكردووە‪ .‬ئەمەش گۆڕانكارییەكی‬ ‫گەلێ���ك گرنگە كە بەش���ێوەی راس���تەوخۆ‬ ‫كاریگەری لەس���ەر هاوكێش���ە سیاس���ی و‬ ‫س���ەربازییەكانی خۆرئ���اوای كوردس���تان‬ ‫دەبێت‪ .‬ئەنەكەس���ە لەو كۆنگرەیەدا گەلێك‬ ‫بڕی���اری گرنگی سیاس���ی و رێكخس���تەیی‬ ‫وەرگرت���وون‪ ،‬ب���ەاڵم هیچیان ل���ەم كاتەدا‬ ‫بەق���ەد ئەو بڕی���ارە گرنگ نی���ن‪ ،‬كە هێزی‬ ‫پێش���مەرگەی رۆژئاوا بەفەرم���ی بەهێزی‬ ‫سەربازی خۆی لەقەڵەم بدات‪.‬‬ ‫ئێس���تا بەم بڕیارەوە ش���یمانەی گەلێك‬ ‫گۆڕان���كاری گ���ەورە دەكرێ���ن‪ :‬ئەگەر ئەم‬ ‫هێزە بگەڕێتەوە ئەوسا هاوكێشەی سیاسی‬ ‫و س���ەربازی لەخۆرئ���اوای كوردس���تان‬ ‫گۆڕان���ی بەس���ەردا دێت‪ .‬ئەوس���ا دەش���ێ‬ ‫بپرسین ئایا لەم حاڵەتەدا پ‪.‬ی‪.‬د–ی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫رێگ���ە بەگەڕانەوەی ئەم هێزە بۆ ناوخۆی‬ ‫خۆرئاوای كوردستان دەدەن؟ ئەی ئەگەر‬ ‫ئەوان رایانگەیاند كە گەڕانەوەی ئەو هێزە‬ ‫قبوڵناك���ەن و رێگەی پێن���ادەن بگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوس���ا چ بژارەیەك لەبەردەم ئەو هێزە و‬ ‫ئەنجومەنی نیشتمانی كوردیدا دەبێت؟ ئایا‬ ‫ئەگەر ئەم هێزە سوربوو لەسەر گەڕانەوە‬ ‫و گەڕایەوە‪ ،‬ئەوس���ا هەڵوێس���تی ی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫چیدەبێت؟ ئایا ئەگ���ەری جەنگی ناوخۆیی‬ ‫هەیە یان نا؟‬ ‫هێ���زی پێش���مەرگەی رۆژئ���اوای‬ ‫كوردستان‬ ‫ئ���ەم هێ���زە ل���ە كۆبون���ەوەی كۆمەڵێك‬ ‫كادی���ری س���ەربازی لەری���زی هێ���زی‬

‫ئەم هێزە پێداگرە‬ ‫لەسەر گەڕانەوەی بۆ‬ ‫خۆرائوا‪ ،‬گەر پەیەدەش‬ ‫رێی پێبگرێت‪ ،‬مەترسی‬ ‫دووبارەبوونەوەی‬ ‫ئەزموونی تاڵی كێلەشینی‬ ‫لێدەكرێت‬ ‫‪ 22‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫پێشمەرگەی كوردستان پێكهاتووە‪ .‬لەگەڵ‬ ‫دروستبوونی شۆڕش���ی سوریا بەرەبەرە‬ ‫رێ���ژەی ئ���ەم هێ���زە بەرزبۆوە‪ .‬ل���ەرووی‬ ‫راهێنانەوە ئەم هێزە پۆشتە و پەرداخ بووە‪.‬‬ ‫هەروەها بەچەكی قورس بارهێنراوە و بۆ‬ ‫جەنگی بەرەیی و جەنگی پێش���مەرگانەیش‬ ‫راهێنراوە‪ .‬لەس���اڵی ‪2012‬دا بڕیار درا ئەم‬ ‫هێزە بۆ خۆرئاوای كوردستان بگەڕێتەوە‬ ‫و بەرگ���ری لەگەل���ی كورد بكات‪ .‬ئەوس���ا‬ ‫رێ���ژەی ئ���ەم هێ���زە ل���ە ‪ 1500‬ب���ۆ ‪2000‬‬ ‫پێش���مەرگەیەك دەبوو‪ .‬ئ���ەم هێزە جواڵ و‬ ‫بەرەو س���نورەكانی خۆرئ���اوا بەڕێكەوت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوس���ا پ‪.‬ی‪.‬د ‪-‬ی‪.‬پ‪.‬گ بەفەرمی‬ ‫رایانگەیان���د‪ ،‬بەهی���چ ش���ێوەیەك نایانەوێ‬ ‫ئ���ەم هێ���زە بگەرێت���ەوە‪ ،‬ئەگ���ەر بێ���ت و‬ ‫جەخت لەسەر پەڕینەوەشیان بكرێ‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەبێ هەمو بەرپرس���یارێتییەك قبوڵبكەن‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەوسا بەواتای هەڕەشەی جەنگی‬ ‫ناوخۆیی هات‪ .‬بۆیە لەوساوە ئەم پرۆژەیە‬ ‫راگیراوە‪.‬‬ ‫ئێس���تا ئەم هێزە رێژەی لەس���ەرووی ‪6‬‬ ‫ه���ەزار پێش���مەرگەوەیە و بەپێی هەندێك‬ ‫دات���اش زیاتر لە ‪ 10‬هەزار خۆبەخش���یش‬ ‫ن���اوی خۆیان بۆ ناو ئەم هێزە نوس���یووە‪.‬‬ ‫ئەم���ە لەكاتێكدایە ك���ە نزیكەی ‪ 300‬هەزار‬ ‫هاواڵت���ی خۆرئ���اوای كوردس���تان لەن���او‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تاندا دەژی���ن‪ ،‬بەپێ���ی‬ ‫بۆچون���ی چاودێرانی���ش ‪%80‬ی ئەم خەڵكە‬ ‫الیەنگری ئەنجومەنی نیش���تمانی كوردین‪.‬‬ ‫ئەمە بێلەوەی زیاتر لە ‪ 300‬هەزار هاواڵتی‬ ‫كوردی خۆرئاوایش لەباكووری كوردستان‬ ‫و لەتوركیان‪ .‬ئەمانەش بەشی هەرەزۆریان‬ ‫الیەنگرانی ئەنجومەنی نیشتمانی كوردین‪.‬‬ ‫ج���ا پس���پۆڕان دەڵێ���ن ئەگ���ەر دەرگای‬ ‫خۆبەخش���ەكان‬

‫پەیەدە بە سیستەمێكی‬ ‫سەختی پۆلیسی– ئەمنی‬ ‫خۆرائوا بەڕێوەدەبات و‬ ‫ئەو پارچەیە بەموڵكی‬ ‫پاوانكراوی خۆی دەزانێ و‬ ‫ائمادە نیە لەگەڵ هیچ‬ ‫هێزێكدا بەشی بكات‬

‫بۆ ناو ئەم هێ���زە بكرێتەوە‪ ،‬ئەوە گومانی‬ ‫تێدا نابێ رێژەی ئەم هێزە بۆ دەوروبەری‬ ‫‪ 10‬ت���ا ‪ 15‬ه���ەزار بەرزدەبێت���ەوە‪ .‬ئ���ەم‬ ‫رێژەیەش ب���ەو مانایە دێ‪ ،‬كەوا ئەم هێزە‬ ‫تەمسیلی سوپایەكی یەدەگ دەكات‪.‬‬ ‫ه��ەروەه��ا ئ��ەم هێزە ئێستا بەكردەوە‬ ‫ل��ەن��او ئ��ەزم��ون��ی ج��ەن��گ��دای��ە و زۆرب���ەی‬ ‫چ��االك��ی و ئ��ۆپ��ەراس��ی��ۆن��ەك��ان��ی هێزی‬ ‫پ��ێ��ش��م��ەرگ��ەی ك��وردس��ت��ان لەسنووری‬ ‫م��وس��ڵ و دەوروب�����ەری ب��ەدەس��ت��ی ئەم‬ ‫هێزە ئەنجام دەدرێت‪ .‬ئەم هێزە چەندین‬ ‫ئۆپەراسیۆنی سەركەوتووی ئەنجامداوە‬ ‫و رۆژبەرۆژیش تاقیكردنەوە و ئەزموونی‬ ‫مەیدانی زی��ات��ر پ��ەی��دا دەك���ەن‪ .‬جگەلەوە‬ ‫ئ��ەم هێزە ئێستا لەالیەن ئەمەریكایی و‬ ‫ئەوروپاییەكانەوە بەفەرمی دانی پێدانراوە‬ ‫و لەالیەن ئ��ەوان��ەوە باردەهێنرێت‪ .‬لەوە‬ ‫واوەت��ری��ش ئ��ەم هێزە ئێستا تواناییەكی‬ ‫باشی لەبەكارهێنانی چەكی ق��ورس و‬ ‫نیوەقورسدا هەیە‪ .‬لە تانك‬ ‫و ت����ۆپ����ەوە بگرە‬ ‫ت���اك���و موشەكی‬ ‫م���ام���ن���اوەن���دی و‬ ‫ب��چ��وك بەدەست‬ ‫ئ��ەم هێزەوەیە و‬ ‫رۆژب�����ەرۆژی�����ش‬ ‫تواناكای جەنگی‬ ‫خ��������ۆی زی����ات����ر‬ ‫پ����ێ����ش����دەخ����ات‪.‬‬ ‫ئ��ەم ه��ێ��زە ئێستا‬ ‫ئامادەیە و بەپێی‬ ‫ئەو هەوااڵنەیش‬ ‫لەبەردەستان‪،‬‬ ‫ئ����ێ����س����ت����ا‬


‫سياسەت‬

‫رایگەیاندوە كە دەیەوێ بەرەو خۆرئاوای‬ ‫كوردستان بجوڵێ و لەوێ بەشداری لە‬ ‫جەنگی بەرگری و رزگ��اری ئەو بەشەدا‬ ‫بكات و شانبەشانی ی‪.‬پ‪.‬گ ئەو بەشەی‬ ‫واڵت بپارێزێت‪.‬‬ ‫چ���ی رودەدات‪ :‬ئەگ���ەر هاتو ی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫پێشی ئەم هێزە بگرێت؟‬ ‫بەپێی ئەو هەوااڵنەی لەبەردەستان ئەو‬ ‫هێزە رایگەیاندووە بەتەمایە و پێداگریش����ە‬ ‫بگەڕێتەوە ناو خۆرئاوای كوردس����تان‪ .‬ئەم‬ ‫هێزە ئێس����تا لەژێ����ر فەرمان����ی ئەنجومەنی‬ ‫نیش����تمانی ك����وردی دای����ە‪ .‬ئەنجومەن����ی‬ ‫نیش����تمانی كوردی����ش چەن����د رۆژێك پێش‬ ‫ئێس����تا رایگەیاند ئەم هێزە تەبەنی دەكات‪.‬‬ ‫فەرماندەیی ئەم هێزەیش پێش چەند رۆژێك‬ ‫رایگەیان����دووە‪ ،‬ك����ە دەیان����ەوێ بگەڕێنەوە‬ ‫خۆرئاوای كوردس����تان‪ .‬ئەمەش‬ ‫هەڵگ����ری كۆمەڵێ����ك‬ ‫گریمان����ە و‬

‫پرس����یارە‪ :‬ئای����ا بەگەڕان����ەوەی ئ����ەم هێزە‬ ‫هاوس����ەنگی هێ����زەكان گۆڕانی بەس����ەردا‬ ‫دێت؟ ئایا ئەگەر ی‪.‬پ‪.‬گ پێش بەگەڕانەوەی‬ ‫ئ����ەم هێزە بۆ ن����او خۆرئاوای كوردس����تان‬ ‫بگ����رێ‪ ،‬ئەوس����ا هاوش����ێوەی روداوەكانی‬ ‫"كێلەشین" الیەنی بەرانبەر دەستناكاتەوە؟‬ ‫ئایا هاوش����ێوەی رووداوەكانی كێلەش����ین‬ ‫پێداگری هێزی پێشمەرگە الیەنی بەرامبەر‬ ‫ناچ����ار ب����ەوە دەكات مل بۆ ئەم����ری واقیع‬ ‫بدات؟‬ ‫هێش����تا نازانرێ چ����ی روودەدات‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەوەندە هەیە لە رووداوەكانی "كێلەشین"دا‬ ‫پێداگیری هێزی پێش����مەرگەی خۆرهەاڵتی‬ ‫كوردس����تان ب����وو بەه����ۆی پاشەكش����ێی‬ ‫هـ‪.‬پ‪.‬گ‪ .‬ئەم����ە لەكاتێكدا بوو هـ‪.‬پ‪.‬گ پێش‬ ‫ئەم����ە رایگەیاندبوو‪ ،‬كە بەهیچ ش����ێوەیەك‬ ‫قبوڵین����اكات هیچ هێزێكی تر ل����ەو ناوچانە‬ ‫جێگی����ر ببێت‪ .‬ئێس����تا هێزی پێش����مەرگەی‬ ‫لەناوچ����ە‬ ‫كوردس����تان‪-‬خۆرهەاڵت‬ ‫س����نورییەكانی خۆرهەاڵت����ی كوردس����تان‬

‫جێگیربووە‪ .‬ئەمەش بۆتە ئەمری واقیع‪ .‬ئایا‬ ‫هێزی پێش����مەرگەی خۆرئ����اواش دەیەوێ‬ ‫ئ����ەم ئەزمونە بقۆزێتەوە؟ تۆزێك ئاس����تەم‬ ‫دەنوێنێ ئەوەی لە سنورەكانی خۆرهەاڵت‬ ‫رویداوە دیسان لە خۆرئاوای كوردستانیش‬ ‫دووب����ارە ببێت����ەوە‪ .‬بۆیە ش����یمانەی ش����تی‬ ‫ناخ����ۆش دەكرێ����ت‪ .‬لەبەرئ����ەوەی ئێس����تا‬ ‫ك‪.‬ج‪.‬ك لەرێ����ی سیس����تەمێكی س����ەختی‬ ‫پۆلیسی– ئەمنییەوە خۆرئاوای كوردستان‬ ‫بەڕێوەدەب����ات و راس����تەوخۆش ئ����ەو‬ ‫پارچەیەی كوردستان بەموڵكی پاوانكراوی‬ ‫خۆی دەزانێ و ناش����یەوی ئەم مڵكە لەگەڵ‬ ‫هیچ هێزێك بەشبكات‪.‬‬ ‫ئەگ����ەر واب����ێ ئەوس����ا ئەگ����ەری جەنگی‬ ‫ناوخۆیی هەیە‪ .‬ئایا لەدۆخێكی وادا هەموو‬ ‫كوردس����تان تەحەمولی جەنگێگی ناوخۆیی‬ ‫دیك����ە دەكات؟ هێش����تا هیچ پێش����بنییەكیش‬ ‫راست دەرناچێت‪ .‬ئەوەندەی هەیە ی‪.‬پ‪.‬گ‬ ‫ل����ەوال و هێ����زی پێش����مەرگەی خۆرئاوای‬ ‫كوردستانیش لەمال لەسەر هەڵوێستەكانی‬ ‫خۆیــــــــــــــــان‬ ‫سورن!‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪23‬‬


‫سياسەت‬

‫توركیا بە دوژمنی سەرەكی كانتۆنەكان دەزانن‬

‫ئایا كوردانی رۆژئاوا‬ ‫دەوڵەتی كوردی رادەگەیەنن؟‬

‫راوێژ كامەران‬

‫پرس����ی كورد لەرۆژئاوای كوردس����تان‬ ‫رۆژ ب����ەڕۆژ گۆڕان����كاری گ����ەورەو‬ ‫بەرەوپێشچونی نوێ بەخۆیەوە دەبینێت‪،‬‬ ‫لەپ����اش ئازادكردن����ی ش����اری كۆبان����ێ‪،‬‬ ‫ناوچەك����ە زیات����ر ب����ووە جێ����گای گرنگ����ی‬ ‫میدی����اكان‪ ،‬دواتریش ش����ەڕڤانانی یەپەگە‬ ‫توانیان بەهاوكاری هێزەكانی هاوپەیمانان‬ ‫ناوچەی س����نوری (گرێ س����پی) لەدەست‬

‫‪ 24‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫داعش ئازاد بكەن‪،‬‬ ‫كە ئ����ەوەش رێگەی س����ەرەكی كۆمەك و‬ ‫هاوكارییەكان����ی داعش ب����ووە بۆ ناوخۆی‬ ‫سوریا لەرۆژهەاڵتی ش����اری كۆبانییەوە‪،‬‬ ‫جگەل����ەوەی ناوچەیەك����ی گرن����گ بوو بۆ‬ ‫بەیەك����ەوە بەس����تنەوەی كانتۆنەكان����ی‬ ‫رۆژئاوا‪.‬‬ ‫بەاڵم لەپ����اش ئازادكردنی گرێ س����پی‪،‬‬ ‫ئێستا هەوڵدان بۆ دروستكردنی دەوڵەتێكی‬ ‫ك����وردی لەرۆژئ����اوای كوردس����تان بۆت����ە‬

‫پرسی میدیاكان و زۆركات وەك كارتێكی‬ ‫فش����اریش لەدژی����ان بەكاردەهێندرێ����ت‪،‬‬ ‫بۆئەوەی توركیا ناچار بكەن هەڵوێس����تی‬ ‫دیاركراوی هەبێت‪ .‬ئەمەش پاش ئەوە دێت‬ ‫كە روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ‪ ،‬كە‬ ‫بۆتە رێكخراوێكی جیهانی و راپۆرتەكانی‬ ‫لەجیهاندا بەگرنگیەوە تەماشا دەكرێت‪ ،‬لە‬ ‫نوێترین راپۆرت����ی خۆیدا رایگەیاندوە‪ ،‬كە‬ ‫كوردەكانی رۆژئاوای كوردستان پالنیان‬ ‫بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی كوردی داڕشتووە‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫بەوتەی ئ����ەوان "لەئێس����تادا بەرپرس����انی‬ ‫كورد ئامادەكارییەكانیان بۆ ئەو مەبەستە‬ ‫چڕكردووەتەوە‪ ،‬كە دەوڵەتەكە شارەكانی‬ ‫كۆبان����ی‌ و جەزیرە و عفرین‌و قامیش����لۆ‬ ‫لەخۆدەگرێ����ت‪ .‬لەچەن����د ناوچەیەكیش‪ ،‬كە‬ ‫ناوچەی هاوبەش����ی كورد و عەرەبەكانن‬ ‫لەس����وریا‪ ،‬بەهۆی ئەم پالن����ەی كوردەوە‬ ‫رووبەڕبوونەوە و پێكدادان روویداوە"‪.‬‬ ‫ه����ەر لە پاش ئەوەش حكومەتی توركیا‬ ‫بەتوندی دروستكردنی دەوڵەتی كوردی لە‬ ‫رۆژئاوای كوردستان رەتكردەوە‪ ،‬رەجەب‬ ‫تەی����ب ئەردۆگانی س����ەرۆك كۆماری ئەو‬ ‫واڵت����ە لە میانی وتارێكیدا گوتی "بەهەموو‬ ‫میللەتەك����ەم و بەهەم����وو دونی����ا دەڵێ����م‪،‬‬ ‫هەرگیز رێگە نادەین لەباكووری س����وریا‬ ‫كە دەكاتە باش����وری واڵتەكەمان‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫دروس����ت بكرێت‪ ،‬بەهەر نرخێك بێت لەم‬ ‫رووەوە هەوڵەكانم����ان بەردەوام دەبێت و‬ ‫رێگریی‌ لێدەكەین"‪.‬‬ ‫بەوتەی "فەتحوڵاڵ حوس����ێنی" ئەندامی‬ ‫نوێنەرایەت����ی كانتۆنەكان����ی خۆرئ����اوا‬ ‫لەهەرێم����ی كوردس����تان‪ ،‬پ����اش ئەوەی‬ ‫گ����رێ س����پی كەوت����ە دەس����ت یەپەگە‪،‬‬ ‫ئێستا توركیا ئەوە بەمەترسی بۆسەر‬ ‫خ����ۆی دەزانێت‪ ،‬هەر بۆیە فش����ارێكی‬ ‫زۆری بۆس����ەر كوردان����ی رۆژئ����اوا‬ ‫دروس����تكردووە‪ .‬فەتحوڵاڵ حوسێنی‬ ‫گوتی "یەپەگە بەئاشكرا رایگەیاندووە‬ ‫كە لەس����وریا دەوڵەتێكی سەربەخۆ‬ ‫راناگەیەنێ����ت‪ ،‬تەنه����ا بەڕێوەبردنی‬ ‫خۆسەری دەوێت‪ ،‬بەاڵم دەوڵەتی‬ ‫توركیا ئەوەش بەمەترسی بۆسەر‬ ‫خ����ۆی دەبینێ����ت‪ ،‬ئێس����تا ئەوان‬ ‫وازی����ان لەهەم����وو ناوچەكان����ی‬ ‫دیكەی سوریا هێناوە و هەموو‬ ‫هەوڵەكانیان ب����ۆ الوازدكردنی‬ ‫كوردە لەسوریا‪ ،‬هەر بۆ ئەو‬ ‫مەبەستەشە كە‬

‫ه����اوكاری داع����ش دەك����ەن و دوژمن����ی‬ ‫سەرەكی كانتۆنەكان"‪.‬‬ ‫فەتحوڵ��ڵ�ا حوس����ێنی گوتیش����ی "ئێم����ە‬ ‫ئێس����تا لە رۆژئاوای كوردس����تان لەدۆخی‬ ‫جەنگداین‪ ،‬ب����ەاڵم بەردەوامی����ش لەبەرەو‬ ‫پێشچونداین‪ .‬ناوچەكانی سوریا هەمووی‬ ‫ب����ەرەو وێرانب����ون چ����ووە‪ ،‬ب����ەاڵم ناوچە‬ ‫كوردی����ەكان بەرەو پێش����ەوە دەچن‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێس����تا كورد لەرۆژئاوای كوردس����تانیش‬ ‫بۆت����ە ئەمری واق����ع و هەم����ووان ناچارن‬ ‫دانی پێدابنێن‪ ،‬ئێستاش هاوپەیمانیەتیەكی‬ ‫ب����اش لە وان كورد و ع����ەرەب پێكهاتووە‪،‬‬ ‫كە لەنێ����و بوركانی فوڕات����دا كۆبونەتەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئ����ەوەی داعش بە یەكجاری لەس����وریا‬ ‫وەدەر بنێن"‪.‬‬ ‫بەوت���ەی "زریان رۆژهەاڵتی" ش���ارەزا‬ ‫لەكاروب���اری توركی���ا‪ ،‬ئەو پێش���هاتانەی‬ ‫لەپ���اش س���اڵی ‪ 2003‬وە روویان���داوە‬ ‫بەدڵ���ی توركیا نەبووە‪ ،‬بەاڵم دواتر ناچار‬ ‫ب���ووە مامەڵەیان لەگەڵدا بكات‪ .‬ئەو گوتی‬ ‫ی زێڕین‬ ‫"لە ‪ 2003‬ب���ەدواوە س���ەردەمێك ‌‬ ‫ب���ۆ ك���ورد لەخۆرهەاڵت���ی‌ ناوەڕاس���ت‬ ‫ی‬ ‫دەس���تی‌ پێكردووە‪ ،‬ئەگەر یەكەم قۆناغ ‌‬ ‫ی‬ ‫ئ���ەم س���ەردەمە دامەزراندن���ی‌ هەرێم��� ‌‬ ‫ی‬ ‫كوردس���تان بێ���ت‪ ،‬دووەم قۆناخەك���ە ‌‬ ‫ی‬ ‫ئەو رووداوانەیە‪ ،‬كە ئێس���تا لەرۆژئاوا ‌‬ ‫كوردس���تان روودەدەن‪ .‬دەوڵەتی‌ توركیا‬ ‫ی‬ ‫ی بەهێ���ز ‌‬ ‫ی ئ���ەوەی‌ واڵتێك��� ‌‬ ‫س���ەرەڕا ‌‬ ‫ی ئ���ەوەی‌ نییە‬ ‫ناوچەیەك���ە‪ ،‬ب���ەاڵم توانا ‌‬ ‫ێ لەگۆڕانكارییە ناوخۆییەكانی‌ س���وریا‬ ‫ر‌‬ ‫ی‬ ‫و ناوچەك���ە بگرێ���ت‪ .‬توركیا س���ەرەڕا ‌‬ ‫ی‬ ‫ی نفوز ‌‬ ‫ێ نیگەرانە لەهەبوون ‌‬ ‫ی دەڵ ‌‬ ‫ئ���ەوە ‌‬ ‫ی دیموكرات���ی‪ ‌،‬كە‬ ‫زی���ادی‌ پارت���ی‌ یەكێت��� ‌‬ ‫ی كوردس���تان‪،‬‬ ‫ی كرێكاران ‌‬ ‫نزیك���ە لەپارت��� ‌‬ ‫دواجار ناچارە لەگەڵ كوردەكانی‌ رۆژئاوا‬ ‫رێكبكەوێت"‪.‬‬ ‫زری����ان رۆژهەاڵت����ی ئام����اژە ب����ەوەش‬ ‫دەدات‪ ،‬كە هەمووكات توركیا ئەو هەرێمە‬ ‫كوردی����ەی رۆژئاوای بەمەترس����ی‬

‫بۆ س����ەر خۆی دەزانێت‪ ،‬بۆیە دژایەتیشی‬ ‫دەكات‪ .‬ئەو گوتی "توركیا پێیوایە حكومەت ‌‬ ‫ی‬ ‫دیمەش����ق ل����ە رق����ی‌ توركیا و بەدەس����تی‌‬ ‫ئەنقەس����ت ناوچ����ە كوردییەكان����ی‌ چ����ۆڵ‬ ‫كردەوە‪ ،‬ئەمەش مەترس����ی‌ دروستبوونی‌‬ ‫هەرێمی‌ كوردی‌ بۆ ئەنقەرە لێكەوتۆتەوە‪،‬‬ ‫ئێس����تاش توركی����ا نایەوێ����ت هەرێمێك����ی‬ ‫هاوشێوەی هەرێمی كوردستان لەرۆژئاوا‬ ‫دروس����تببێت و دەیەوێت ئەو مەس����ەلەیە‬ ‫دوابخرێت بۆ دوای‌ رووخانی‌ رژێمەكەی‌‬ ‫ئەسەد‪ ،‬بێگومان لەو كاتەشدا هەوڵی‌ لەبار‬ ‫بردنی‌ بدات"‪.‬‬ ‫ئەم���ەش لەكاتێكدای���ە ك���ە كوردان���ی‬ ‫رۆژئ���اوا بەهەم���وو جۆرێ���ك ئ���ەوە‬ ‫رەتدەكەنەوە‪ ،‬كە هەوڵ بۆ دروستكردنی‬ ‫دەوڵەتێكی س���ەربەخۆ ب���دەن‪ ،‬بە گوتەی‬ ‫"ئاڵ���دار خەلیل" بەرپرس���ی ب���ااڵی پەیەدە‬ ‫ئەوان خۆیان بە بەشێك لەسوریا دەزانن‬ ‫و ئەو كانتۆنانەی پێكیش���یان هێناوە وەك‬ ‫بەش���ێك لەس���وریا و دەوڵەت���ی ناوەندی‬ ‫دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەو گوتی "ئێمە وەك بەشێك‬ ‫لەبزووتنەوەی سیاس���ی خۆبەڕێوەبەری‬ ‫دیموكراتی‪ ،‬رێز لەیاس���ای نێودەوڵەتی و‬ ‫پەیماننام���ە نێودەوڵەتییەكانی پەیوەس���ت‬ ‫بەس���نوورەكان دەگری���ن و هەوڵدەدەی���ن‬ ‫دراوس���ێیەكی ب���اش بین لەگ���ەڵ واڵتانی‬ ‫دراوس���ێ‪ ،‬بەهی���چ ش���ێوەیەك نی���ازی‬ ‫پێكهێنان���ی دەوڵەت���ی س���ەربەخۆمان‬ ‫نیی���ە‪ ،‬ئێم���ە كاردەكەی���ن ب���ۆ پێش���اندانی‬ ‫نموونەیەك���ی جوان���ی فرەنەتەوەی���ی و‬ ‫فرەئاینی و مەزهەبی لەسوریا"‪.‬‬ ‫ئاڵ���دار خەلی���ل گوتیش���ی"ئێمە هەموو‬ ‫ئ���ەوەی دەمانەوێ���ت جێگیركردن���ی‬ ‫سیس���تەمێكی دیموكراتییە لەچوارچێوەی‬ ‫یەكێتی���ی دەوڵەت���ی س���وریا‪ ،‬ك���ە ماف���ی‬ ‫هەموو سورییەكان و تاك و گرووپەكان‬ ‫پارێزراو بێ‪ ،‬هەر بۆیە توركیاش دەبێت‬ ‫ل���ەوە تێب���گات و واز لەدەس���توەردان‬ ‫لەكاروباری ناوخۆی سوریا بهێنێت"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪25‬‬


‫سياسەت‬

‫چەند بیرەوەریەكی مەهاباد‬

‫‪7‬‬

‫یاداشتهكانی روژانی ائواره��یی‬ ‫له ئیران‬ ‫‪7‬‬

‫(‪)2‬‬

‫محەمەد مەال قادر‬ ‫ل���ە مەهاب���اد نزیك���ەی ‪ 20‬م���اڵ دەبووین‪،‬‬ ‫هەندێكم���ان هاتوچۆم���ان لەگ���ەڵ یەكتر زۆر‬ ‫گەرموگوڕ بوو‪ ،‬كاك "عومەری قازی" یەكێك‬ ‫لەكەس���ایەتییەكانی مەهاباد ب���وو‪ ،‬لەبنەماڵەی‬ ‫پێش���ەوا قازی ب���وو‪ ،‬زۆرجار ئێم���ەی دەدیت‬ ‫و ه���اوكاری زۆری دەكردی���ن و رێ���زی‬ ‫لێدەگرتین‪.‬‬ ‫هەروەه���ا دكتۆرێك���ی لێب���وو عیادەیەك���ی‬ ‫گ���ەورەی الی ماڵ���ی خۆی هەب���وو‪ ،‬زۆربەی‬ ‫پەناهەندەكان���ی ئێمە دەچوون بۆ الی‪ ،‬ئەوەی‬ ‫بیزانیبا هەژارە و پارەی دەرمانی نیە‪ ،‬پارەی‬ ‫لێوەرنەدەگرت‪ .‬ه���ەزار دروود لە گیانی بێت‪.‬‬ ‫بەڕاستی ئەو مرۆڤە بەئاسانی وەسف ناكرێ‬ ‫ك���ە چیكرد‪ ،‬گیان���ی كوردایەت���ی ئەوەندە الی‬ ‫بەهێ���ز ب���وو‪ ،‬ق���ەت ناتوانم بەتەواوی باس���ی‬ ‫بكەم‪.‬‬ ‫بەگش���تی خەڵك���ی مەهاب���اد ب���ە گ���ەورە و‬ ‫گچك���ە و پی���او و ژنەوە رێزێك���ی زۆریان بۆ‬ ‫خەڵك���ی ك���ورد و پەنابەر هەب���ووە‪ ،‬كە نایەتە‬ ‫وەس���فكردن‪ ،‬درود ل���ە گیانی م���ردووەكان و‬ ‫س�ڵ�او و رێ���ز ب���ۆ زیندووەكانیان‪ .‬س�ڵ�او لە‬ ‫ش���اری مەهابادی كوردپ���ەروەر و دروود لە‬ ‫گیانی پاكی پێشەوا قازی محەمەد‪.‬‬ ‫كاتێك شۆڕش���ی ئەیلولی مەزن شكس���تی‬ ‫خوارد چەن���د رۆژ لەمەهاباد ش���ین و گریان‬ ‫ب���وو‪ .‬م���ن ئ���ەو كات���ە بەرپرس���ی لق���ی یەك‬ ‫ب���ووم لەناوچەكان���ی بادینان‪ ،‬ك���ە گەڕامەوە‬

‫‪ 26‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫جیرانەكانمان هەمووی بەگریان پێش���وازیان‬ ‫لێكردم‪ .‬بەراس���تی خەڵكی ش���اری مەهاباد بە‬ ‫تێكڕایی س���ۆزی كوردایەتیان هەبوو‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆربەی���ان كۆماری كوردس���تانیان لەبیربوو‪،‬‬ ‫شكس���تە گەورەكەی كۆمار و لەس���ێدارەدانی‬ ‫پێشەوا قازی و یارانی لەمەیدانی چوارچرایان‬ ‫ل���ە بیران مابوو و ن���ەوەی نوێش لێی ئاگادار‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ئێمەمان���ان چەن���د كەس���ێك‪ ،‬ب���ە تایب���ەت‬ ‫ئەوان���ەی لەرووی كۆمەاڵیەتی و سیاس���یەوە‬ ‫لەیەك نزیكبووین‪ ،‬سەردانی یەكترمان دەكرد‪،‬‬ ‫چایخانەی���ەك هەب���وو بەن���اوی (قاوەخان���ەی‬ ‫زیبا)‪ ،‬رۆژان���ە ماوەیەك لەوێ كۆدەبووینەوە‬ ‫و یەكترم���ان دەدەی���ت‪ ،‬خاوەنەكەش���ی ناوی‬ ‫محەمەد بوو‪ ،‬مرۆڤێكی دڵس���ۆزی كوردایەتی‬ ‫بوو‪ ،‬رێزی تایبەتی بۆ هەمووان هەبوو‪.‬‬ ‫بەم ش���ێوەیە ئ���ەو چەند ماڵ���ە چاوەڕوانی‬ ‫گواس���تنەوەمان دەكرد بۆ (عەزیمی���ە)‪ ،‬ئینجا‬ ‫ل���ە رۆژی یەكەم���ی نەورۆز ل���ە ‪1976/3/21‬‬ ‫هەموو ماڵەكانی مەهاباد و ورمێ‪ ،‬كە نزیكەی‬ ‫(‪ )30‬م���اڵ دەبوو‪ ،‬گواس���ترانەوە‪ .‬بۆ هەردوو‬ ‫ماڵێ���ك (مینیبوس)ێكی���ان تەرخ���ان دەكرد بۆ‬ ‫گواستنەوە‪ .‬ماڵی ئێمە و ماڵی خورشید شێرە‬ ‫نزیك���ەی ‪ 18‬ك���ەس دەبووی���ن‪ ،‬ماڵەكەمان بە‬ ‫لۆری بەجیا گواس���تەوە بۆ عەزیمیە‪ .‬فاخیری‬ ‫ئام���ۆزام كە لەگەڵ���م دابوو‪ ،‬لەگ���ەڵ لۆریەكە‬ ‫رۆیش���ت‪ ،‬ئێمە و ماڵەكانی ت���ر كە لە مەهاباد‬

‫بووی���ن‪ ،‬ل���ەدەرەوەی ش���ار كۆبوین���ەوە و‬ ‫كاتژمێر ‪7‬ی بەیانی جوڵەمان كرد‪ .‬ئۆتۆمبێلی‬ ‫جێب قیادە یەك لەپێشەوە و یەك لەدواوەمان‬ ‫دەڕۆیش���تن‪ ،‬ب���ەرەو ورمێ چووی���ن‪ ،‬لەوێش‬ ‫لەگەڵ چەند ماڵێكی تر بەڕێكەوتین‪.‬‬ ‫بەراس���تی ئ���ەم رۆژە الی ئێمەمان���ان زۆر‬ ‫ناخ���ۆش ب���وو‪ ،‬جەژن���ی نەورۆزم���ان زۆر‬ ‫ناخ���ۆش و تاری���ك ب���وو‪ ،‬زۆر ل���ە ژن���ەكان‬ ‫دەگری���ان و ئێمەش زۆر خەمبار و ناڕەحەت‬ ‫بووی���ن‪ .‬لەگ���ەڵ كاك خوڕش���ید دەمانگ���وت‬ ‫ن���ەورۆزی پێش���وو شكس���تێكی زۆر گەورە‬ ‫بوو ب���ۆ ئێمە‪ ،‬ئەم���ڕۆش شكس���تێكی ترە كە‬ ‫دوورم���ان دەخەن���ەوە لە كوردس���تان‪ ،‬خوایە‬ ‫دەبێ نەورۆزی سێیەمان چۆن بێت؟!‬ ‫ل���ە دۆخێك���ی دەروون���ی زۆر ناخۆش���دا‬ ‫بووین‪ ،‬منداڵەكانی هەردووالمان بەناو تۆنێلدا‬ ‫تێدەپەڕی���ن‪ ،‬منداڵەكان دەیانكردە چەپڵە لێدان‬ ‫و هەراوهۆری���ا‪ .‬بەم ش���ێوەیە ب���ە رووحێكی‬ ‫بریندار و داخ و كەس���ەرەوە كوردس���تانمان‬ ‫جێهێشت‪ ،‬بەرەو واڵتێكی غەریب و نائاشنا و‬ ‫چارەنوس���ێكی نادیار دەڕۆیشتین‪ .‬رێگاكەمان‬ ‫دوور ب���وو‪ ،‬دەبوو نزیكەی ه���ەزار كیلۆمەتر‬ ‫ببڕین‪ .‬بەگش���تی ‪ 20‬كاتژمێر لەمەهابادەوە تا‬ ‫ك���ەرەج رێگامان بڕی‪ ،‬هەندێكی���ان دەخەوتن‬ ‫و هەندێك���ی ت���ر ب���ە ئاگابوون‪ .‬م���ن زیاتر لە‬ ‫ش���ۆفێرەكە ب���ە ئاگاب���ووم‪ ،‬دەترس���ام خ���ەو‬ ‫بمگرێت‪.‬‬


‫كۆمەاڵیەتی‬

‫بڤە و‬ ‫گەورەبوون‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪27‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫یاساكان یارمەتیدەرن بۆ زیادبوونی ائمار و رێژەی دیاردەی شووكوژی‬

‫"ئەو ژنانەی پیاوەكانیان دەكوژن و‬ ‫هەرگیزیش لێی پاشگەز نابنەوە"‬ ‫بەشی كۆمەاڵیەتی‬ ‫"دەب���وو بمكوش���تبایە"‪ ،‬ئەم���ە قس���ەی ژنێكە‬ ‫لەب���ەردەم دادوەردا دوای ئ���ەوەی بە چەكوش‬ ‫مێردەك���ەی خ���ۆی دەكوژێ���ت‪ ،‬لەكات���ی ئ���ەم‬ ‫قسەیەش���یدا هی���چ نیش���انەیەک لەپەش���یمانی‬ ‫لەرووخس���اریدا نەدەبیندرا‪ .‬لەوەش زیاتر دەڵێ‬ ‫"مافی خۆم بوو‪ ،‬عومرێكی درێژ ئەو بە سەری‬ ‫منی���دا كێش���ا‪ ،‬منیش بۆ یەك جار بە س���ەریمدا‬ ‫كێش���ا"‪ .‬دوای ئەوە قازی چەكوش���ەكەی خۆی‬ ‫كوتای���ە س���ەر مێزەك���ەی بەردەم���ی و س���زای‬ ‫ئافرەتەكەی خوێندەوە "ئیعدام"!‬ ‫ئەمە یەکەم ژن نییە كە لەسەر "شووکوژی"‬ ‫س���زا درابێ���ت و دوایین کەس���یش نابێ���ت‪" .‬لەم‬ ‫رۆژانەدا ئاماری شووکوشتن زیادی کردووە"‪.‬‬ ‫ئەمە وتەی "نەسرین ئەفزەلی" چاالکوانی مافی‬ ‫ژنان���ە‪ .‬ئ���ەو دەڵ���ێ "ئ���ەو ژنان���ەی پیاوەکانیان‬ ‫دەکوژن‪ ،‬هەرگیز پەشیمان نابنەوە‪ .‬لەسەردەمی‬ ‫ئەمڕۆمان���دا باڵوبوونەوەی هەواڵی ئەو ژنانەی‬ ‫پیاوەکانی���ان دەک���وژن بابەتێک���ی س���ەیر نییە‪.‬‬ ‫بەندیخانەكان���ی ژنانی���ش لەم س���ااڵنەی دواییدا‬ ‫لێوانلێ���و بووە لەو ژنانەی بە تاوانی كوش���تنی‬ ‫هاوسەرەكانیان سزادراون"!‬ ‫"نەس���رین ئەفزەل���ی" دەرب���ارەی دی���اردەی‬ ‫ش���ووکوژی دەڵ���ێ "ن���ە تەنه���ا لەئێ���ران‪ ،‬بەڵکو‬ ‫لەهەم���وو جیهان���دا ژن���ان بەش���ێوەیەکی‬ ‫بەرنامەرێژیک���راو مێردەکانی خۆیان دەکوژن‪،‬‬ ‫وات���ە پالنی ب���ۆ دادەڕێژن و بەپێی نەخش���ەکە‬ ‫دەیکوژن‪ .‬بەاڵم لەکوشتنی ژناندا پیاوان کەمتر‬ ‫نەخش���ەی پێش���وەختەیان ب���ۆ كوش���تن هەیە‪،‬‬ ‫وات���ە بە س���ات و کات بڕی���ار دەدەن و لەناکاو‬ ‫ژنەکانیان دەکوژن"‪.‬‬ ‫ئ���ەم چاالکوان���ەی ماف���ی ژن���ان لەدرێ���ژەدا‬ ‫دەڵێ "خیانەت���ی پیاو لەژیانی هاوس���ەرگیریی‪،‬‬

‫‪ 28‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫ه���ۆی س���ەرەکی دوو لەس���ەر س���یی دیاردەی‬ ‫شووکوش���تنە‪ .‬ئ���ەم ژنان���ە وا بیردەکەنەوە‪ ،‬کە‬ ‫بەدرێژایی ژیانی هاوبەشییان تەنها بەماڵداری‪،‬‬ ‫دایکایەت���ی و منداڵبوون���ەوە س���ەرقاڵ بوونە و‬ ‫لەزۆر هەلی کاری دیکە چاوپۆش���یان کردووە‪.‬‬ ‫کاتێکی���ش خیانەت لە هاوس���ەرەكانیان دەبینن‪،‬‬ ‫گەورەتری���ن گ���ورزی رۆحیی���ان بەردەکەوێ‪،‬‬ ‫ئەم���ەش دەبێت���ە پاڵنەرێکی بەهێز بۆ کوش���تنی‬ ‫شووەکانیان"‪.‬‬ ‫نەسرین ئاماژە بە توندوتیژی سێكسیش دژ‬ ‫بە ژنان دەكات و دەڵێ "بەپێی یاس���ا و ش���ەرع‬ ‫ژن ئەرکی سەرش���انیەتی هەمیشە لە خزمەتی‬ ‫پیاوەكەی���دا بێ���ت‪ ،‬ج���ا خۆی ل���ە ه���ەر بارێكی‬ ‫دەروونی���دا بێ���ت‪ .‬ئەم���ەش هۆكاریك���ی دیكەی‬ ‫توشبوونی ئافرەتانە بە شووكوشتن‪ ،‬چونكە ژن‬ ‫تەنانەت لەبەرامبەر یاساش���دا خۆی بەکەسێکی‬ ‫بێ پەنا و پش���تیوان دەبینێ و ناتوانێ ویس���تی‬ ‫نەگونجاوی سێکسیی پیاوەکەشی بباتە بەردەم‬ ‫دادگا‪ ،‬بۆی���ە ژنێک كە بەدرێژایی چەندین س���اڵ‬ ‫هەس���تی بە س���وكایەتی ك���ردووە‪ ،‬ناتوانێ ئەم‬ ‫راب���ردووە لەبیرخۆی بباتەوە‪ ،‬لە ئەنجامیش���دا‬ ‫پەنا دەباتە بەر تۆڵەكردنەوە لە شووەكەی"!‬ ‫بەپێ���ی لێکۆڵین���ەوەکان لەه���ەر ‪ ١٠‬ژن ک���ە‬

‫"ژنان بە بەرنامە و پالنی‬ ‫پێشوەختە پیاوەكانیان‬ ‫دەكوژن‪ ،‬كەچی پیاوان‬ ‫پالنی پێشوەختەیان نیە‬ ‫و لەپڕ بڕیای كوشتنی‬ ‫ژنەكانیان دەكەن"‬

‫پیاوەکانی���ان کوش���تووە و لەزیندانەکان���ی‬ ‫ئێران���دان‪ ،‬تێکڕای���ان ب���ە پالنی پێش���وەخت ئەم‬ ‫کارەیان ئەنجام داوە‪ ،‬زۆربەی هەرەزۆریان نە‬ ‫پەشێمانن و نە هەس���ت بەگوناحێکی گەورەش‬ ‫دەکەن‪.‬‬ ‫بۆچی ژنان پیاوەکانیان دەکوژن؟‬ ‫"فاتیم���ە" چیتر بەرگەی ژیان���ی خۆی لەگەڵ‬ ‫پیاوەك���ەی ناگرێ���ت و بڕی���اردەدات ژەه���ری‬ ‫دەرخ���وارد ب���دات و بیكوژێت‪ .‬ل���ەوەش زیاتر‪،‬‬ ‫ه���ەردوو دەستیش���ی دەبڕێت���ەوە‪ .‬فاتیمە دەڵێ‬ ‫"دەستەکانم بڕیەوە‪ ،‬چونکە هەر بەم دەستانەی‬ ‫لوتی شکاندم"‪ .‬ئێستا فاتیمە سزای لەسێدارەدانی‬ ‫ب���ۆ بڕاوەت���ەوە‪ .‬ئ���ەو قوربانی���ی توندوتی���ژی‬ ‫بنەماڵەی���ی ب���ووە لەالی���ەن هاوس���ەرەکەیە‪.‬‬ ‫کاتێ���ک کە نەیتوانی لەرێی یاس���اوە مافی خۆی‬ ‫دەستەبەر بکات‪ ،‬دەستی دایە توندوتیژی‪.‬‬ ‫چاالکوانان���ی ماف���ی م���رۆڤ پێیانوای���ە ئ���ەو‬ ‫ژنان���ەی چەندی���ن س���اڵ بوونەت���ە قوربان���ی‬ ‫توندوتی���ژی‪ ،‬هەم���ان ئەو کەس���انەن کە هەوڵی‬ ‫کوش���تنی هاوس���ەرەکانیان دەدەن‪ .‬هەروەه���ا‬ ‫پێیانوای���ە لەئێران���دا رێگاکانی بەربەس���تکردنی‬ ‫توندوتی���ژی داخراوە‪ ،‬گرنگترینیان یاس���ایە کە‬ ‫زۆربەی جار لەقازانج���ی ژناندا نییە‪ ،‬کۆمەڵێک‬ ‫یاس���ای وەک "ماف���ی ت���ەاڵق"‪" ،‬بەخێوكردن���ی‬ ‫من���داڵ"و بابەت���ی ئابووریی بەهەمان ش���ێوە لە‬ ‫بەرژەوەندی پیاون؟‬ ‫لەو واڵتانەی گەش���ەیان بەخ���ۆوە نەبینیوە‪،‬‬ ‫ماف���ی ژن���ان پێناس���ەیەکی روونی نیی���ە‪ ،‬ژنان‬ ‫خاوەن���ی پێگەیەک���ی ئەمن���ی و ئابووری���ی نین‪،‬‬ ‫لەدەرەنجامی ئەمەش���دا دیاردەی ش���ووکوژی‬ ‫بەرێژەیەک���ی زۆر تیای���دا س���ەرهەڵدەدات‪.‬‬ ‫بەبۆچوون���ی "ئەفزەل���ی" گرنگت���ری ه���ۆکاری‬ ‫ش���ووكوژی خیانەت���ی هاوس���ەرگیریی ی���ان‬ ‫فرەژنییە‪.‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫پیاوکوش����تن لە رێگای بەکرێگرتنی پیاوی‬ ‫دیکەوە‬ ‫"س����ەلوا" ئەندام����ی بنەماڵەیەک����ی ه����ەژارە‪،‬‬ ‫لەتەمەنی ‪ 13‬س����اڵیدا شوو بە کوڕە مامی خۆی‬ ‫دەكات‪ .‬دوای ئ����ەوەی پیاوەک����ەی ژنێک����ی دیکە‬ ‫دێنێتە س����ەری و لێ����ی جیادەبێت����ەوە‪ ،‬لەتەمەنی‬ ‫‪ 20‬س����ااڵن لەناچاریی شوو بەپیاوێکی ‪ 75‬ساڵە‬ ‫دەكاتەوە‪ .‬شووی دووەمی ئەو ئافرەتە ئازاریی‬ ‫سێکسی دەدا‪ .‬دواتر لەویش جیادەبێتەوە‪ ،‬دادگا‬ ‫هی����چ مافێكی پێنادات‪ ،‬بۆیە رق و كینە بەرامبەر‬ ‫بە شووی دووەمی تادێت لەسەر یەكتر كەڵەكە‬ ‫دەبێ����ت‪ ،‬دواجار بەهاوبەش����ی لەگ����ەڵ پیاوێکی‬ ‫دیکە شووەکەی دەکوژێت‪.‬‬ ‫"پەروی����ن زەبیحی" ئەندام����ی کۆمیتەی دژ بە‬ ‫توندوتیژی بەبیانوی شەرەف‪ ،‬باس لەئامارەکان‬ ‫دەکات و دەڵێ "تویژینەوە سەبارەت بەئاماری‬ ‫کوشتنی پیاوان لەالیەن ژنانەوە لە ‪ 15‬پارێزگای‬ ‫ئێ����ران ئەو واقعەی خس����تەڕوو کە ‪%33‬ی ژنان‬ ‫بەشێوەی راستەوخۆ‪ %22 ،‬بەشێوەی هاوبەش و‬ ‫‪ %28‬بە شێوەی هاوکاریی لەکوشتنی پیاوەکانیان‬ ‫بەش����داربوونە"‪ .‬بەوتەی ئ����ەم چاالکوانەی مافی‬ ‫ژنان ‪%66‬ی ئەو ژنانەی پیاوەکانیان کوش����تووە‬ ‫بەدرێژای����ی ژیان����ی هابەش����یان کەوتوونەتە بەر‬ ‫توندوتی����ژی بنەماڵەی����ی‪%58 ،‬ی����ان بەتەم����ای‬ ‫ت����ەاڵق و جیابوون����ەوە بوون����ە‪ ،‬ک����ە لەالیەن‬ ‫پیاوەکانیانەوە دژایەتیان کراوە‪ ،‬یان لەترسی‬ ‫ب����اری ئابووری����ی و بژێوی����ان ناچاربوونە‬ ‫درێ����ژە بەژیانی هاوبەش ب����دەن‪ ،‬کاتێکیش‬ ‫چیتر بەرگەیان نەگرت����ووە‪ ،‬بژاردەیەکیان‬ ‫بەدەس����تەوە نەم����اوە جگەل����ە کوش����تنی‬ ‫پیاوەکانی����ان‪ .‬زەبیح����ی وێ����ڕای ئاماژەدان‬ ‫ب����ەم لێکۆڵینەوانە‪ ،‬دەش����ڵێ "ئ����ەو ژنانەی‬ ‫بوونەتە قوربانی توندوتیژی‪ ،‬پیاوەکانیان‬ ‫وەک جەلالد ناوبردووە و بە چەندەها جار‬ ‫هیوای مەرگیان خواستووە"‪.‬‬ ‫ئاڵوودەبوون بەمادەی هۆشبەر و بوونی‬ ‫هاوس����ەری دووهەم بەش����ێوەی فەرمی یان‬ ‫سیغە‪ ،‬دوو لە سەرەکیتیرینی ئەو هۆکارانەن‬ ‫ک����ە دی����اردەی شووکوش����تن دێنن����ە ئ����اراوە‪.‬‬ ‫هەروەه����ا ئ����ەو بنەمااڵنەی لەچین����ی هەژار و‬ ‫دەستکورتن و ناتوانن هیچ کێشەیەک بەدیالۆگ‬ ‫و هێمنانە چارسەر بکەن‪ ،‬بەشێوەیەکی بەرچاو‬ ‫دووچ����اری ئەم رووداوان����ە دەبن‪ .‬هەروەها لەو‬ ‫بنەمااڵنەی هیچ نیش����انەیەک لەخۆشەویستی و‬ ‫سۆزیان تێدا نابینرێ‪ ،‬ئەگەری سەرهەڵدانی ئەم‬ ‫دیاردەیەیان تێدا زیاترە‪.‬‬ ‫پێکهات����ەی بنەماڵە و خێزان تائیس����تاش بەها‬ ‫و پیرۆزی����ی تایب����ەت بەخ����ۆی هەی����ە‪ .‬كۆمەڵ����گا‬ ‫بەهەر نرخێک بووبێت جەخت لەسەر پاراستنی‬

‫ش����یرازەی بنەماڵ����ە دەکاتەوە‪ ،‬تەنان����ەت ئەگەر‬ ‫نرخەک����ەی کوش����تن و بڕی����ن و س����وکایەی و‬ ‫ئەتککردنی����ش بێ����ت‪ .‬ملدان بەژیان����ی هاوبەش‬ ‫ل����ەم پێکهاتەی����ە تارادەیەک����ی زۆر زۆرەملێیە‪،‬‬ ‫ك����ە ئەم����ەش كۆتاییەك����ەی تراژی����دی دەبێت‪.‬‬ ‫کۆمەڵناسانیش پێیانوایە ئەگەر یاسا دەرفەتی‬ ‫جیابوون����ەوە بۆ ئ����ەو ژنانە دەس����تەبەر بكات‪،‬‬ ‫رەنگ����ە دی����اردەی شووکوش����تن ک����ەم بکاتەوە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم بەپێچەوانەوە یاس����اکان یارمەتیدەرن بۆ‬ ‫زیادبوونی ئامارو رێژەی ئەم دیاردەیە‪.‬‬

‫ژنێك‪:‬‬ ‫دوای ئەوەی پیاوەكەمم‬ ‫كوشت دەستەكانیشم‬ ‫بڕیەوە‪ ،‬چونکە هەر بەم‬ ‫دەستانەی لوتی شکاندم‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪29‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫هیچ یاسایەك‬ ‫بۆ خیانەتی ئەلیكترۆنی نییە‬ ‫بەهرە حەمەڕەش‬ ‫ئەگەرچی ئێس���تا زۆرب���ەی حاڵەتەكانی‬ ‫ناپاك���ی هاوس���ەریی‪ ،‬بەه���ۆی پەیوەندیی���ە‬ ‫ئەلیكترۆنییەكانەوە دەس���تپێدەكات‪ ،‬كەچی‬ ‫یاس���ایەك نییە بۆ س���زادانی ئەو كەسانەی‬ ‫لەرێ���گای پەیوەندیی���ە ئەلیكترۆنیەكان���ەوە‬ ‫ناپاكی هاوسەریی دەكەن‪.‬‬ ‫"جیه���ان" ژنێك���ی گەنج���ە و فەرمانبەرە‪.‬‬ ‫باس���ی ناپاكی مێردەك���ەی دەكات و دەڵێت‬ ‫"ش���ەوانە تا كاتژمێر چوار و پێنجی بەیانی‬ ‫خەریكی كۆمپیوتەرە‪ ،‬من دڵنیام پەیوەندی‬ ‫لەگ���ەڵ ئافرەت���ی ت���ر دان���اوە و خیانەت���م‬ ‫لێ���دەكات‪ ،‬لەگ���ەڵ خۆیدا قس���ە دەكەم بۆی‬ ‫گرنگ نییە‪ ،‬ئەگەر بمەوێ س���كااڵی لەسەر‬ ‫تۆماربكەم‪ ،‬ئەوا دەڵێن‪ ،‬خیانەتی ئەلیكترۆنی‬ ‫سزای یاسای نییە و منیش هیچ بەڵگەیەكی‬ ‫ئەوت���ۆم دەس���تناكەوێ‪ ،‬چونك���ە مۆبایل و‬ ‫الپتۆپ و هەموو ش���تێكی خۆی پاسۆردی‬ ‫لەسەر داناوە و ناتوانم بیكەمەوە"‪.‬‬ ‫شارەزایانی كۆمەاڵیەتی دەڵێن‪ ،‬لەرووی‬ ‫كاردانەوە و كاریگەرییە كۆمەالیەتییەكانەوە‪،‬‬ ‫خیانەتی ئەلیكترۆنی لەگەڵ خیانەتی واقعی‬ ‫هیچ جیاوازییەكی نییە‪.‬‬ ‫"هێم���ن س���اڵح" توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫س���ەبارەت بە خیانەتی ئەلیكترۆنی پێیوایە‪،‬‬ ‫جیاوازیی���ەك لە نێوان خیانەتی ئەلیكترۆنی‬ ‫و واقعی���دا نیی���ە‪ ،‬هەركەس���ێك خیانەت���ی‬ ‫ئەلیكترۆنی بكات‪ ،‬ئەوا بە دڵنیاییەوە ئەگەر‬ ‫لە ئەرزی واعقیشدا بۆی هەڵكەوێ خیانەت‬ ‫دەكات‪ ،‬چونكە هەندێك لەو كەسانە لە واقعدا‬ ‫هەلومەرجێكی ئەوتۆیان بۆ ناڕەخس���ێ‪ ،‬تا‬ ‫خیانەت بكەن‪ ،‬بۆیە پەنا دەبەنە بەر خیانەت‬ ‫و پەیوەندی ئەلیكترۆنی"‪.‬‬ ‫بەپێی لێكدانەوەی ئەو توێژەرە‪ ،‬خیانەتی‬ ‫ئەلیكترۆنی هەمان كاریگەری و كاردانەوەی‬ ‫خیانەت���ی واقع���ی ل���ە ژیان���ی كۆمەاڵیەتیدا‬ ‫هەیە‪ ،‬چونكە ئەو دوو كەس���ەی گرێبەستی‬

‫‪ 30‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫هاوس���ەرگیریی ئەنج���ام دەدەن‪ ،‬بەڵێن���ی‬ ‫ئەوە دەدەن ژیانی س���ۆزداریی و سێكسی‬ ‫و كۆمەاڵیەت���ی و ئابووریی���ان پێكەوەبێت‪،‬‬ ‫ه���اوكات ل���ە دروس���تكردنی پەیوەندییەكی‬ ‫ت���ردا لە پ���اڵ ئ���ەو پەیوەندییە بۆش���اییەك‬ ‫دروست دەبێت‪.‬‬ ‫"جوان" ژنێكی گەنجە و خۆی بە قوربانی‬ ‫پێشتگوێخس���تن لەالی���ەن پیاوەكەی���ەوە‬ ‫دەزانێ���ت و دەڵێ‪ ،‬ك���ە مێردەكەی لەرێگای‬ ‫ئینتەرنێت���ەوە خیانەت���ی لێ���دەكات‪ .‬ج���وان‬ ‫لەوب���ارەوە دەڵ���ێ "ماوەیەك���ی زۆر ب���وو‬ ‫هەستم بەوە كردبوو لەرێگەی ئینتەرنێتەوە‬ ‫پەیوەن���دی هەی���ە‪ ،‬دوات���ر دڵنیابوومەوە كە‬ ‫لەگ���ەڵ كچێكی مەغریب���ی پەیوەندی هەیە‪،‬‬ ‫كاتێ���ك الی ماڵی باوكم و خەس���وم گلەییم‬ ‫كرد‪ ،‬هەم���وو گوتیان گوێ���ی مەدەیە قابیلە‬ ‫خ���ۆ ئەو لەمەغریبەوە چ���ی لەگەڵ دەكات؟‬ ‫ب���ەاڵم دوای شەش���ە مانگ ب���ەدزی منەوە‬ ‫بانگهێشتی كوردستانی كرد و مارەی كرد‪،‬‬ ‫ئێس���تا من لەماڵەكەی خۆم ئاوارە بووم و‬ ‫گەیشتووینەتە لێواری جیابوونەوە"‪.‬‬ ‫هێمن ساڵح‪ ،‬لەبارەی گوێپێنەدانی هەندێ‬ ‫ك���ەس ب���ە پەیوەندیی���ە ئەلیكترۆنییەكان���ی‬ ‫هاوسەرەكانیان دەڵێت "ئەو گوێپێنەدانە بۆ‬ ‫تێگەیش���تنی خودی كەسەكان دەگەڕێتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها گرنگیدان بە كەسی بەرامبەریش‪،‬‬ ‫هەندێ���ك ك���ەس ه���ەن گرنگ���ی ئەوت���ۆ بە‬ ‫هاوس���ەرەكانیان نادەن‪ ،‬چونكە لە بنەرەتدا‬ ‫بەه���ۆی رێك���ەوت یان بێ بڕی���اری خۆیان‬ ‫هاوس���ەرگیرییان كردووە‪ ،‬ه���ەر خۆیان لە‬ ‫ژیان���ی هاوس���ەرگیرییدا بۆش���اییان هەیە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەوان���ەی یەكتری���ان خۆش���دەوێت‬ ‫ئەس���تەم ئ���ەوە قب���وڵ دەك���ەن‪ ،‬ل���ە هەمان‬ ‫كات���دا زۆربەی پەیوەندییە ئەلیكترۆنییەكان‬ ‫سەردەكێش���ن بۆ یەكتر بینین و وادەدانان‬ ‫و دەبێت���ە پەیوەندییەك���ی واقع���ی‪ ،‬چونك���ە‬ ‫ئامادەییە دەروونییەكەی بۆ رەخسێنراوە"‪.‬‬ ‫ل���ە كوردس���تان نموون���ەی چەندین پیاو‬

‫ه���ەن ك���ە ژنەكانی���ان بیانین‪ ،‬زۆربەش���یان‬ ‫بەهۆی پەیوەن���دی ئەلیكترۆنییەوە بڕیاری‬ ‫هاوس���ەرگیرییان داوە‪ .‬ه���اوكات ناپاك���ی‬ ‫ئەلیكترۆنی���ش زۆرە‪ ،‬ب���ەاڵم تائێس���تا هی���چ‬ ‫ماددەیەكی یاس���ایی بۆ ناپاكی ئەلیكترۆنی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫موق���ەدەم ژیلەم���ۆ‪ ،‬بەڕێوەب���ەری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی بەدواداچوونی توندوتیژی‬ ‫دژ ب���ە ئافرەت���ان‪ ،‬س���ەبارەت ب���ە س���زای‬ ‫خیانەت���ی ئەلیكترۆن���ی دەڵێ���ت "هەرچەندە‬ ‫س���كااڵ بەه���ۆی خیانەت���ی ئەلیكترۆنیی���ەوە‬ ‫ه���ەن‪ ،‬بەاڵم ماددەیەكی یاس���ایی تایبەتمان‬ ‫نیی���ە‪ ،‬بەڵك���و بەپێ���ی بەڵگ���ە و نام���ەكان و‬ ‫تێگەیش���تن و قبوڵكردنی دادوەرەكە‪ ،‬سزای‬ ‫ب���ۆ دیاریدەكرێت‪ ،‬ك���ە ئاخ���ۆ دەیخاتە بەر‬ ‫ماددەی ‪ 377‬كە تایبەتە بەس���زای خیانەتی‬ ‫هاوسەریی‪ ،‬یاخود نا"‪.‬‬ ‫م���اددەی ‪377‬ی یاس���ای س���زادانی‬ ‫عێراقی���ش جۆرێك ل���ە جیاكاری���ی لەنێوان‬ ‫ژنان و پیاواندا دەكات‪ ،‬سەبارەت بە تاوانی‬ ‫خیانەتی هاوسەریی‪ ،‬جگەلەوەش تەنیا باس‬ ‫لە حاڵەتی زینا دەكات‪ ،‬واتە گەر ئەو خیانەتە‬ ‫نەگەیشتبێتە ئاس���تی پەیوەندی سێكسی و‬ ‫زینا‪ ،‬ئەو مادە یاساییە نایگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەو مادەیە لە دوو برگە پێكدێت‪ ،‬برگەی‬ ‫یەكەم���ی باس لەوە دەكات‪ ،‬ك���ە ئەو ژن و‬ ‫پیاوەی زینا دەكەن سزا دەدرێن بە حەبس‬ ‫ك���ردن‪ ،‬تەنی���ا مەگەر پیاوەكە بیس���ەلمێنێت‬ ‫نەیزانی���وە و نەیتیوانی���وە بزانێت‪ ،‬كە ژنەكە‬ ‫هاوس���ەری هەیە‪.‬ل���ە بڕگ���ەی دووەمیش���دا‬ ‫هەمان س���زا بۆ ئ���ەو پی���اوەش بڕاوەتەوە‪،‬‬ ‫كە لەماڵەكەی خۆیدا زینا لەگەڵ ئافرەتێكدا‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫موق���ەدەم ژیلەم���ۆ دەڵێ���ت "زۆرجاریش‬ ‫ناپاك���ی هاوس���ەری دەخرێتە پاڵ یاس���ای‬ ‫خراپ بەكارهێنان���ی ئامێرەكانی پەیوەندی‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەوەش ه���ەر بەپێی تێگەیش���تن و‬ ‫وەرگرتنی دادوەرە بۆ كەیسەكە"‪.‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫موقەدەم ژیلەمۆ‪:‬‬

‫زۆرجار ناپاك��یی هاوسەر��یی‬ ‫لەرێی مۆبایلەوە‬ ‫دەخرێتە سایەی یاسای‬ ‫خراپ بەكارهێنانی‬ ‫ائمێری پەیوەندی‬ ‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪:‬‬

‫لە رووی كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫هیچ جیاوازییەك لە‬ ‫نێوان خیانەتی واقعی و‬ ‫ئەلی�كترۆنیدا نییە‬ ‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪31‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫بڤە و گەورەبوون‬

‫شەماڵ بۆکانی‬ ‫‪ 32‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫یەک���ەم وش���ە‪ ،‬ب���ۆ‬ ‫هەس���تکردن بەمەترس���ی و‬ ‫ئاگادارکردن���ەوەی من���داڵ‬ ‫وش���ەیی " بڤ���ە "ی���ە‪ .‬یەک���ەم‬ ‫کردەوەی منداڵێش بۆ دەربڕینی‬ ‫ئازار و برس���ێتی گریانە‪ .‬بەپێی‬ ‫تەم���ەن گریان گ���ەورە دەبێت و‬ ‫هەندێكج���ار دەبێت���ە دەربڕینی‬ ‫خۆش���ی و ئ���ازارەکان‪ ،‬واتە‬ ‫گری���ان دەبێت���ە دووب���ەش‪.‬‬ ‫ئەگەرچی گریانی خۆش���ی و‬ ‫ش���ێوە کرداریەک���ەی دەتواندرێ‬ ‫جیابکرێت���ەوە‪ ،‬بەاڵم فرمێس���ک هەر‬ ‫فرمێس���کە و بەرادەی یەک سوێرن‪ ،‬رەنگە‬ ‫بزەیەکی س���ەرلێوی تێکەڵ بەهەنیسکەوە‬ ‫جیایبکات���ەوە‪ .‬ش���ینگێڕیی و زەماوەند‪ ،‬کە‬ ‫هەردووکیان بە دەهۆڵ و زوڕناوە بەڕێوە‬ ‫دەچن‪ ،‬ریتمەکە لێکیان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫واتە گریان بەهەر جۆرێک بێ‪ ،‬بەش���ێک‬ ‫لەدەربڕین���ی ناخ���ە و حاش���ای لێناک���رێ‪.‬‬ ‫بەاڵم " بڤ���ە" رەنگ دەگۆڕێ‪ .‬کاتێك منداڵ‬ ‫تەمەنێک���ی تێپەران���د‪ ،‬بڤ���ە ب���ااڵ دەکات و‬ ‫وامەک���ە جێگەک���ەی دەگرێت���ەوە‪ ،‬چونک���ە‬ ‫وشەی دەس���توریی بڤە جێگەی پرسیاری‬ ‫نەدەهێش���تەوە‪ ،‬ئەویش وەک گوتم وشەی‬ ‫دەستورییەوە‪ ،‬بەاڵم کاتێك منداڵ گەیشتە‬ ‫ئ���ەم بۆچوون���ە هزریی���ەی لێبکۆڵێت���ەوە‪،‬‬ ‫ب���ۆ دەب���ێ بڤە ب���ێ؟ وامەکە خ���ۆی لە بڤە‬

‫لەس���ەرتر دەزان���ێ‪ ،‬لەقۆناغ���ی تێپەرین���ی‬ ‫تەمەن���دا کاتێکی���ش "وامەک���ە" پرس���یاری‬ ‫دێتەس���ەر و مرۆڤ توش���ی خەتای زیاتر‬ ‫دەبێ���ت‪" ،‬وامەک���ە" ناڕاس���تەوخۆ جێ���گای‬ ‫پ���ێ لێ���ژ دەبێ���ت و تەمبێك���ردن و لێ���دان‬ ‫دێنەكایەوە‪.‬‬ ‫بەتێپەڕین���ی تەم���ەن و زەمەنێک���ی ت���ر‪،‬‬ ‫ه���ەردووک ک���رداری تەمبێك���ردن و لێدان‬ ‫تەس���لیمی تەم���ەن دەبن و ئام���ۆژگاری و‬ ‫نەسیحەت دەبنە پاش���خان و لەگەڵ بااڵی‬ ‫مرۆڤ پێناس���ە دەکرێن‪ .‬ئەوکاتەش بااڵی‬ ‫م���رۆڤ بەجۆرێک لەهەڵکش���ان و گەش���ە‬ ‫دەک���ەوێ‪ ،‬هەس���ت دەک���رێ هەڵکش���انی‬ ‫ب���ااڵی جێگ���ەی داوە ب���ە مێش���کی‪ ،‬ئیت���ر‬ ‫هەرس���ێ وش���ەی کرداری وەک "وامەکە"‬ ‫و "نەس���یحەت" و "لێ���دان" خۆی���ان لەدوو‬ ‫وشەی تێکهەڵکێش���ی "وامەکە هەڵەیە" یان‬ ‫تەنی���ا "هەڵەیە"‪ ،‬دەتوێنن���ەوە‪ .‬لەم حاڵەتەدا‬ ‫گریانیش سنورێک دەبەزێنێ و توڕەبوون‬ ‫وەک دژک���ردەوە س���ەرهەڵدەدا‪ ،‬وات���ە‬ ‫عەقاڵنییەت خەریکە بەس���ەر دڵ وهەستدا‬ ‫زاڵ دەبێت ‪.‬‬ ‫ئیت���ر لێ���رەوە م���رۆڤ رەن���گ دەگۆڕێ‬ ‫و دەچێت���ە خانەی بەرژەوەندی���ە کاتیی و‬ ‫درێژخایەنەكانەوە‪ ،‬واتە دەیەوێ بۆ ژیانی‬ ‫خ���ۆی بڕیار بدات‪ .‬کە وش���ەی بڕیار هاتە‬ ‫ئ���اراوە‪ ،‬چەندی���ن ل���ق و پۆپی جی���اوازی‬ ‫لێدەکەوێتەوە‪ .‬وەک بڕیاری هاوسەرگیریی‪،‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫بڕی���اری ش���وێنی ژی���ان‪ ،‬بڕی���اری چ���ۆن‬ ‫ژی���ان‪ ،‬وات���ە ب���ەکام ب���اوەڕەوە دەت���ەوێ‬ ‫داهات���وی بنەماڵەییت دابڕێ���ژی و منداڵت‬ ‫لەداهاتوی کۆمەڵگادا چۆن کەس���ایەتیەکی‬ ‫هەب���ێ‪ .‬کە ئەمەش لەبواری دەرونناس���یدا‬ ‫حاشاهەڵنەگرە‪ ،‬کە بەشێک لەو خەونانەی‬ ‫ب���ۆ دای���ک و ب���اوک نەهاتونەت���ەدی‪ ،‬ب���ۆ‬ ‫داهات���وی منداڵەکانیان���ی دەکەن���ە ئامانج‪.‬‬ ‫ئەم بەش���ەش دەچێت���ە قۆناغێک���ی ترەوە‪،‬‬ ‫وات���ە ب���اوەڕی تایبەت کاریگ���ەری دەبێت‬ ‫لەسەر ئەو رەوتەی پێیدەگوترێ داهاتوو‪.‬‬ ‫ئاخۆ دەتەوێ وەک کەس���ێکی دیندار‪ ،‬یان‬ ‫کەس���ێکی مامناوەندی بیت‪ ،‬وەک زۆربەی‬ ‫خەڵ���ک لەپی���ك و ل���ە ماپیکی���ش دەدەن؟‬ ‫ی���ان ئەوەتا ش���ێوەیەک لەهەڵب���ژاردەکان‬ ‫جیادەکەی���ەوە و دەیکەی���ە س���ەرچاوە و‬ ‫پشت بە بۆچونەکانت دەبەستی و دەتەوێ‬ ‫وەک کەس���ایەتی تایبەت ب���ژی؟ کە دیارە‬ ‫ئەم ش���ێوە بیرکردنەوەیە پیرۆزە‪ ،‬چونکە‬ ‫ت���ۆ لەکۆمەڵگایەک���دا دەژی بەه���ەزاران‬ ‫بۆچونەوە‪ ،‬بەتایبەت دوو قوتبیەتی ئایینی‬ ‫و س���ەردەمیانە‪ ،‬کە بەش���ی ئایینیەکەش���ی‬ ‫چەندین بەشی سەیروسەمەرەی لێبۆتەوە‬ ‫و هەمووشیان خۆیان لەویکە بەسەرووتر‬ ‫دەزان���ن‪ .‬ئەمەش لەحاڵێکدای���ە کە لەدنیای‬ ‫مۆدێرن���ی ئەمڕۆدا‪ ،‬لەسیاس���ەت و ژیانی‬ ‫رۆژانەش���دا تەنگ���ژەی تێدای���ە و تۆ بەبێ‬ ‫هەستکردن لەنێوان ئایدۆلۆژیەکان و یاسا‬ ‫س���ەردەمیانەکاندا دابەش���کراوی‪ ،‬تۆ ئیتر‬ ‫خۆت نی‪ ،‬مرۆڤ کەرەسەیە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەو کەس���انەی ویس���تویانە‬ ‫وەک کەس���ایەتی تایب���ەت بەخۆی���ان ب���ن‪،‬‬ ‫چوارچێوەکان دەشکێنن و یاسا و رێساکان‬ ‫کە ناڕاستەوخۆ دژ بەبەرژەوەندی کاتیی و‬ ‫داهاتوویی نەتەوەن و مرۆڤ دەکەنە دیلی‬ ‫خۆی���ان‪ ،‬هەڵدەوەش���ێننەوە و باوەڕیان بە‬ ‫یاسایەکە‪ ،‬کە ئارامی و سەقامگیری دەداتە‬ ‫کۆمەڵگا‪ ،‬باوەڕیان بەوەی���ە‪ ،‬بەرژەوەندی‬ ‫نەتەوەی���ی لەب���اوەڕی گش���تیدایە و ژیانت‬ ‫دەپارێزێ ‪.‬‬ ‫خاوەن هەڵوێس���تەکانیش دەتوانن وەک‬ ‫ئەرک���ی عەقاڵن���ی و نیش���تیمانی‪ ،‬کۆمەڵگا‬ ‫ل���ە رووداو و رەهەن���دە جی���اوازەکان و‬ ‫خۆشەویستی نیش���تیمان بێسنوورکەن و‬ ‫نەهێڵن دیلوکۆتی هەندێك بەرژەوەندی و‬ ‫گەالڵەداڕێ���ژراوی نەیارانی���ان ببن‪ ،‬واتە با‬ ‫پیک���ەوە بڵێین بۆ بەرژەوەندی نیش���تیمان‪،‬‬ ‫ئێس���تاش بۆ هەندێك الیەن و کەس���ایەتی‬ ‫چەواشەکار دەتوانین بڵێین "بڤەیە"‪.‬‬

‫كلتوری تێگەیشتن و‬ ‫پێناسەكردنەوەی چەمكەكان‬

‫بەهرە حەمەڕەش‬ ‫كێش���ەمان زۆرن‪ ،‬هەركاتێكی���ش دێین���ە‬ ‫سەر ش���یكردنەوە و باس���كردنی كێشەیەك‪،‬‬ ‫بەكێشەی بنەڕەتی ناوی دەبەین‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫زۆربەی كێشەكانی ئێمە بنەڕەتین و بناغەی‬ ‫كارەكانمان تۆكمە نین‪.‬‬ ‫هەر لەبەرئەو هۆكارەش���ە‪ ،‬كە زۆر سادە‬ ‫و هەڕەمەكیان���ە‪ ،‬دەكەوین���ە داوی ئەم رێباز‬ ‫و ئ���ەو فك���رە و ف�ڵ�ان ئایدۆلۆژی���ا‪ ،‬دەكرێت‬ ‫پێناس���ەی هەم���وو چەم���ك و رێب���ازەكان‬ ‫بەمیت���ۆدی س���ەردەمی و ب���ە بنچینەیەك���ی‬ ‫تۆكمەی زانستی پێویست پێناسە بكەینەوە‪.‬‬ ‫بەبێ تێگەیش���تنێكی مرۆییانەی گشتگیر و‬ ‫پل���ورال‪ ،‬ناتوانین رەنگ و هێم���ا بدەینە هیچ‬ ‫گروپ و ئایدۆلۆژیایەك‪ .‬ئەوەش لەسەرەتادا‬ ‫بە گەیش���تن ب���ە ماف���ە بنەڕەتییەكانی خودی‬ ‫هاواڵتییانە‪.‬‬ ‫بەه���ۆكاری ئ���ەو باكگراون���دە فك���ری و‬ ‫رێبازە پەرەس���ەندووە ت���ەواو الیەنگیرییەی‬ ‫ئایدۆلۆژیا و فكرەكان‪ ،‬بواری كەم بۆ ش���ەن‬ ‫و كەوكردن���ی بەرنام���ە و ئایدۆلۆژی���اكان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم زەروریەتێكی زۆر سەردەمی و‬ ‫هەنوكەییە كە مرۆڤی كورد‪ ،‬بەر لە هەركارێك‬ ‫بیەوێت پێناسەی چەمكەكان بكاتەوە‪ ،‬كە ئایا‬ ‫ئیس�ل�امییبوون ئەو نەهج و توندڕەوییەیە لە‬ ‫ئێس���تادا گ���روپ و حزب و كەس���ایەتی هەن‬ ‫بەناوی ئیسالمەوە پەیڕەوی دەكەن؟ یانیش‬ ‫لە ئیسالمیش���دا بوار بۆ تێگیشتنی جیاواز و‬ ‫میانڕەوی و پرسیارگەلی جیاواز هەیە؟‬ ‫ئایا چەپ بوون‪ ،‬رەتكردنەوەی هەر بابەت‬ ‫و تێكۆش���انێكی نەتەوەی���ی و نیش���تمانییە‪،‬‬ ‫بەبیان���ووی س���ەروەری مرۆی���ی ب���وون و‬

‫س���ڕینەوەی سنور و جیاوازییە نەتەوەییەكان‪،‬‬ ‫لەن���او نەتەوەیەك���دا ك���ە بەدرێژای���ی مێ���ژوو‬ ‫لەس���ەربنەمای نەتەوەی���ی و كوردب���وون‪،‬‬ ‫دووچاری دڕەندەترین دەسەاڵت بۆتەوە؟‬ ‫دەك���رێ پێناس���ەی موس���وڵمانبوون و‬ ‫ئایینپ���ەروەری و چەپب���وون و گوناه���ـ و‬ ‫ش���ەڕ‪ ،‬بەتێگەیش���تنێكی ف���راوان و فرەڕەهەند‬ ‫ب���ە هاوكاری ئ���ەو چینەی پێیدەڵێ���ن نوخبە و‬ ‫رۆش���نبیر‪ ،‬بخرێت���ەوە بەرچ���اوی هاواڵتییان‪،‬‬ ‫ك���ە رۆژانە بەبیانووی ئایی���ن و مرۆڤپەروری‬ ‫و مافەكان���ی مرۆڤ خەڵك���ی ئێمەی پێ تەڵقین‬ ‫دەدرێت‪.‬‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هاواڵتییانی ئێمە لەوە رۆشنبیرتر‬ ‫ب���ن‪ ،‬كە گ���روپ و تاقمێك بەن���اوی ئایین‪ ،‬یان‬ ‫هەر ئایدۆلۆژیایەكەوە‪ ،‬بەجۆرێك ئاڕاستەیان‬ ‫ب���كات ك���ە كوش���تنی هاوڕەگەزەكانی���ان ب���ە‬ ‫خێ���ر و پاداش���ت و دەستخس���تنی بەهەش���ت‬ ‫بخرێت���ە بەرچاو و نەتەوەكەی���ان‪ ،‬بە بیانووی‬ ‫جۆراوج���ۆر بخرێتە ژێ���ر فەتوای فاڵنە موفتی‬ ‫لە فاڵنە واڵت‪.‬‬ ‫دەكرێ���ت پێناس���ەی ئەخالق و رەوش���ت لە‬ ‫تێگەیشتنە رووكەشی و باوەكەی و پەیوەندی‬ ‫نێوان نێر و مێییەكەوە بخرێتەوەبەر ئەو مانا و‬ ‫تێگەیشتنە قوڵەی گوزارشتی تەواو لەفراوانی‬ ‫چەمكی ئەخالق و رەوشت دەكات ‪.‬‬ ‫دەكرێ���ت‪ ،‬خۆشویس���تن و كلت���وری‬ ‫خۆشەویس���تی و لێبوردەیی جێی ئەو هەموو‬ ‫رق و كین���ە و قێزكردنەوەی���ە بگرێت���ەوە‪ ،‬ك���ە‬ ‫رۆژان���ە لەبەرژەوەن���دی ئ���ەم یان ئ���ەو حزب‬ ‫میزاج و خوڵقی خەڵكی پێدەشێوێنن‪.‬‬ ‫دەرئەنجام���ی پێناس���ەكردنەوەی هەم���وو‬ ‫ئ���ەو چەمكان���ەی‪ ،‬ك���ە ب���ێ رەحمان���ە و بەبێ‬ ‫لەبەرچاوگرتنی ئەو مەترسییانەی لە ئەنجامی‬ ‫ش���ێواندنی جەوهەری ئامانجەكان دەس���تمان‬ ‫كەوت���ووە‪ ،‬لەجیاتی سیاس���ییەكی لەخۆبایی و‬ ‫رۆش���نیرێكی هەڕەمەك���ی و هاواڵتییەكی توند‬ ‫میزاج‪ ،‬كەسانێك پەروەردەبن كە ببنە هەڵگری‬ ‫كلت���وری قبوڵكردنی فرەڕەنگ���ی و فرەدەنگی‪،‬‬ ‫ك���ە لەجیات���ی دەرمارگیری���ی و خۆس���ەپاندن‬ ‫بە كلت���وری گوێگرتن و تێگەیش���تنەوە مامەڵە‬ ‫بكەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪33‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ـ تەندروستی‪ /‬ائ‪ :‬ساڵحی مام عەلی‬

‫زۆرێ�����ك ل��ەئ��اف��رەت��ان ب���ۆ ش����اردن����ەوەی چ���رچ و لۆچی‬ ‫رووخ��س��اری��ان و خ��ۆب��ەدوورگ��رت��ن لەنیشانەكانی پیری‪،‬‬ ‫ج��وان��ك��اری��ی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پەنادەبەنە بەر نەشتەرگەری‬ ‫لەدواین توێژینەوەدا‬ ‫لە بە ر یتا نیا ‪،‬‬ ‫ك���ە لەسەر‬ ‫كۆمەڵێك‬

‫ئافرەتی ‪ 60-40‬ساڵی ئەنجامدراوە‪ ،‬دەركەوتووە خواردنی‬ ‫تەماتە و بەكارهێنانی وەك ماسكی روخسار‪ ،‬دەبێتە هۆی‬ ‫پاراستنی پێست لەنیشانەكانی پیریی‪ .‬هەروەها ناهێڵێت پێست‬ ‫توشی چرچ و لۆچی بێت‪.‬‬ ‫هۆكارەكەشی ئەوەیە‪ ،‬كە تەماتە مادەی "الكۆپین"ی تێدایە‪،‬‬ ‫كە دژی پیربوون و لۆچی پێست كاردەكات و ناهێڵیت‬ ‫لۆچەكان دروستت ببن‪ .‬بەاڵم پێچەوانەكەشی‬ ‫راستە‪ ،‬ئەو كەسانەی تەماتە ناخۆن پێستیان‬ ‫زووتر توشی چرچبوون دەبێت‪.‬‬

‫تەماتە بە گەنجیەتی‬ ‫دەتهێڵێتەوە‬

‫‪ 34‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی‬

‫ئەو پیاوانەی مندڵیان نابێت با قاوە بخۆنەوە گۆشت برژاندن بە خەڵوز مەترسیدارە‬ ‫زانكۆی "تەكس����اس"ی ئەمریكی دوای ئەنجامدانی توێژینەوەیەك‬ ‫لەس����ەر كاریگەریەكانی قاوە‪ ،‬ئاش����كرای كرد‪ ،‬كە پیاوەنەی رۆژانە‬ ‫دوو تا س����ێ كوپ قاوە دەخۆن‪ ،‬توانای سێكس����یان بەهێز دەبێت و‬ ‫ئەگەری منداڵبوونیان زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫بەپێ����ی ئ����ەو توێژینەوەیە ه����ەر پیاوێك بەخواردن����ی ‪ 85‬بۆ ‪170‬‬ ‫مللیگرام قاوە ئەگەری الوازی سێكسی بەرێژەی ‪ %42‬كەمدەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەبەراورد بەو كەسانەی قاوە هەرناخۆنەوە‪ .‬چونكە قاوە رێژەیەكی‬ ‫زۆری م����ادەی كافاینی تێدایە‪ ،‬كە یارمەتی ماس����ولكەكانی ئەندامی‬ ‫نێرین����ە دەدات خاوببنەوە‪ ،‬بەمەش خوێن باش����تر هاتوچۆ دەكات و‬ ‫ئەگەری منداڵبوونیش زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫ه����ەروەك توێژینەوەك����ە ئام����اژەی ب����ەوەش داوە‪ ،‬هەم����وو ئەو‬ ‫خۆراكانەی مادەی كافایینیان تێدایە‪ ،‬هەمان كاریگەرییان هەیە‪.‬‬

‫كۆمەڵ����ەی پزیش����كی ئەڵمان����ی هۆش����داری داوە ل����ەوەی‪ ،‬ه����ەر‬ ‫خواردەمەنی����ەك ب����ە خەڵ����وز ببرژێنرێ����ت ئەگەری تووش����بوون بە‬ ‫نەخۆش����ی ش����ێرپەنجەی لێدەكرێت‪ ،‬ئینجا ئەو خواردنانە چ گۆشت‬ ‫بن‪ ،‬یاخود ماسی‪ ،‬یان سەوزەكان‪.‬‬ ‫زانایان هۆكاری ئەم حاڵەتە بۆ ئەو چەوری و رۆنە دەگێڕنەوە‪،‬‬ ‫ك����ە ل����ە خۆراكەكان����ەوە بەردەبێتەوە س����ەر خەڵوزەك����ە و لەگەڵیدا‬ ‫كارلێ����ك دەكات و دووكەڵەكەی مادەیەكی لێ دروس����ت دەبێـت‪ ،‬كە‬ ‫ئەگەری توشبوون بەنەخۆشی شێرپەنجە زیاد دەكات‪.‬‬ ‫بەاڵم باش����ترین رێگە بۆ گۆش����ت برژاندن بەخەڵ����وز‪ ،‬ئەوەیە كە‬ ‫نزیكەی ‪ 15‬س����م لە نێ����وان قەڵوز و گۆش����تەكەدا هەبێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫ئەو گۆش����تەی دەیبرژێنیت چەوری پێوە نەبێت‪ ،‬تاوەكو ئەو حاڵەتە‬ ‫دروست نەبێت‪.‬‬

‫مەهێڵن منداڵەكانتان خواردنی سوێر بخۆن‬

‫سوودەكانی تووی سەوز‬ ‫بەپێ����ی توێژینەوەی����ەك ك����ە ل����ە ئەڵمانی����ا ئەنج����ام دراوە‪،‬‬ ‫دەركەوتووە خواردنی تووی س����ەوز مرۆڤ لەنەخۆشیەكانی‬ ‫دڵ و پێس����ت و تێكچ����وون و دەركەوتنی نیش����انەكانی پیریی‬ ‫دەپارێزێت‪.‬‬ ‫هەروەه����ا ت����ووی س����ەوز م����ادەی "میرتیلی����ن"ی تێدایە‪ ،‬كە‬ ‫رەنگە س����ەوزە تۆخەكەی پێدەبەخشێت‪ .‬لەهەمان كاتیشدا وەك‬ ‫دژەهەوكردن ئی����ش دەكات و دەمارەكانی خوێن نەرم دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەمەش توش����ی نەخۆشیەكانی دڵ نابیت‪ .‬لەالیەكی تریشەوە تووی‬ ‫سەوز دەوڵەمەندە بەهەریەك لە ڤیتامینەكانی "سی" و "دی"‪ ،‬كە بۆ‬ ‫زیندەچاالكیەكانی لەش پێویستن‪.‬‬

‫پسپۆران لەنەخۆشخانەی "فالدلفیا"ی مندااڵن لەئەمریكا هۆشداری‬ ‫دەدەنە دایكان و باوكان‪ ،‬كە ئاگاداری منداڵەكانیان بن خوێ‬ ‫و خواردەمەنیە س����وێرەكان زۆر نەخۆن‪ ،‬چونكە دەبێتە‬ ‫هۆی دروس����تبوونی بەردی گورچیلە‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫خ����وێ رێژەیەكی زۆر مادەی كالیس����یۆمی تێدایە و‬ ‫بەردی گورچیلەش لەكالسیۆم دروست دەبێت‪.‬‬ ‫س���ااڵنە ژمارەی ئەو مندااڵنەی توش���ی بەردی‬ ‫گورچیل���ە دەب���ن بەرێ���ژەی ‪ %6‬زی���اد دەكات‪.‬‬ ‫هەروەه���ا هۆكاریك���ی تری دروس���تبوونی بەرد‬ ‫لەمندااڵندا نەخواردنەوەی بڕی ئاوی پێویستە‪،‬‬ ‫چونكە بەپێی ئام���ارەكان ‪%85‬ی مندااڵن ئاوی‬ ‫پێویس���ت ناخۆن���ەوە‪ ،‬بەم���ەش ئەگ���ەری‬ ‫توش���بوونیان بە ب���ەردی گورچیلە زیاتر‬ ‫دەبێت‪ .‬بۆیە دەبێت من���دااڵن لەتەمەنی ‪4‬‬ ‫تا ‪ 8‬ساڵی رۆژانە یەك لیتر ئاو بخۆنەوە‬ ‫و لەتەمەنی ‪ 9‬بۆ ‪ 13‬سالێش یەك لیتر و‬ ‫نی���و ئاو بخۆنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی توش���ی ئەو‬ ‫كێشەیە نەبن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪35‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی‬

‫هۆشیاریی تەندروستیی‬

‫هەفتانە د‪.‬ع لەپزێڕین دەینوسێت‬

‫كێشەی كۆرپەلەی ‪ 8-7‬مانگ‬

‫هۆكارەكانی لەدایكبوونی‬ ‫پێشوەختە‬ ‫بەشی یەكەم‬

‫لە بەش����ی یەكەمی ئەم وت����ارە باس لە‬ ‫هۆكارەكان����ی لەدایكبوون����ی كۆرپ����ە ب����ەر‬ ‫لەوادەی خۆی‪ ،‬واتە بە ناكامی و بەر لە ‪9‬‬ ‫مانگ و ‪ 9‬رۆژ دەكەم‪ .‬بەشی دووەمیشی‬ ‫ل����ە ژم����ارەی داهاتووی س����ڤیل ب����اس لە‬ ‫چارەسەریەكانی ئەم حاڵەتە دەكەم‪.‬‬ ‫زۆر گرنگ����ە ئافرەت كە دووگیان دەبێ‪،‬‬ ‫رۆژی دووگیانەك����ەی بزان����ێ‪ ،‬مەبەس����تم‬ ‫س����وڕی دوامانگی‪ ،‬یاداش����تی بكات‪ .‬تاكو‬ ‫حس����ابی لێ تێكنەچ����ێ‪ .‬دووگیان����ی تەواو‬ ‫(پەروەردەی كۆرپەلە لەناو سكی دایك ‪9‬‬ ‫مانگ و ‪ 9‬رۆژە = ‪ 286‬رۆژی تەواو)‪ .‬لەو‬ ‫رۆژە حیس����اب دەكەین‪ ،‬كە دواین سوڕی‬ ‫مانگان����ەی ب����ووە‪ .‬ب����ەاڵم چەن����د ئافرەتێك‬ ‫ه����ەن ‪ 2‬مانگ جارێك‪ ،‬یاخود س����ێ مانگ‬ ‫ی����ان ‪ 6‬هەفت����ە جارێك خوێنڕێ����ژی هەیە‪.‬‬ ‫ئ����ەو ئافرەتانە دەبێ دەستنیش����ان بكرێن‪.‬‬ ‫ه����ەر كۆرپەلەی����ەك لەن����او روحمی دایكی‬ ‫پ����ەروەردە ب����وو و ب����ە ‪ 286‬رۆژ لەدایك‬ ‫بێ����ت‪ ،‬كێش����ەی ناب����ێ‪ ،‬ئەگ����ەر كەمتر بوو‬ ‫كێش����ەی هەناس����ە وەرگرتن����ی دەبێ‪ .‬خۆ‬ ‫ئەگەر كەمتریش بوو‪ ،‬بۆ نمونە ‪ 36‬هەفتە‬ ‫= ‪ 260‬رۆژ‪ ،‬كێش����ەی دیكەش����ی دێت����ە‬ ‫س����ەری‪ ،‬وەك خواردن و پل����ەی گەرمای‬ ‫لەشی و میزكردن و ‪ ..‬هتد‪.‬‬ ‫ئەگ����ەر كۆرپەل����ە ل����ەو رادەی����ە كەمت����ر‬ ‫ب����وو‪ ،‬بەخێوكردنی����ان بۆ دایك س����ەختە‪،‬‬ ‫هاوكاری پزیشكی لێزان و نەخۆشخانەی‬ ‫باش����ی پێویس����تە‪ .‬ئەگەر بە ‪ 32-28‬هەفتە‬ ‫لەدایكبوو‪ ،‬پەروەردەیان لەس����ەر دایك و‬ ‫دەوڵ����ەت زۆر س����ەخت دەبێت‪ ،‬پزیش����كی‬ ‫تایبەت����ی دەوێ‪ ،‬لەگ����ەڵ بەش����ی تایبەت����ی‬ ‫(منداڵ����ە بچوك����ەكان لەن����او ش����وێنی زۆر‬

‫‪ 36‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫پ����اك و بێگەرد و بێ میكڕۆب)‪ .‬پەرس����تار‬ ‫و پزیش����كی لێزانی دەوێ‪ ،‬لەگەڵ باوەشی‬ ‫گەرم و نەرمی دایكی‪ .‬لە لێكۆڵینەوەیەكی‬ ‫ئەمریك����ی و بەریتان����ی و س����كوتلەندیدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬باش����ترین ئامێری گەرمكردنەوە‬ ‫پێستی دایكە‪ ،‬كە لەباوەشی خۆی گەرمی‬ ‫بكاتەوە و ش����یری پێب����دات‪ ،‬تاكو بەرگری‬ ‫لەش����ی كۆرپە باش بێت و میكڕۆب كاری‬ ‫تێنەكات‪ ،‬چونكە ج����ارێ بچوكە‪ ،‬بەرگری‬ ‫سروشتی خۆی دروست نەبووە‪.‬‬ ‫ل����ە بەدواداچوونێكی بەریتانی و(‪)WHO‬‬ ‫لەس����اڵی ‪2013‬دا هاتووە‪ ،‬لەجیهان سااڵنە‬ ‫‪ 15‬ملی����ۆن كۆرپەلەی ناكام لەدایك دەبن‪،‬‬ ‫ك����ە دەكات����ە ‪%18‬ی هەم����وو لەدایكبووانی‬ ‫جیهان‪ .‬لەس����اڵی ‪ 1990‬ت����ا ‪ 2010‬رێژەی‬ ‫لەدایكبووانی پێشوەختە زۆر بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مردنیان بەهۆی چارەسەر كەمتر بووە‪.‬‬ ‫ئایا چارەسەر هەیە؟‬ ‫لە تەمەن����ی ‪ 23‬هەفتە هەمووی دەمرن‪.‬‬ ‫لە تەمەنی ‪ 24‬هەفتە ‪ %15‬بەچارەسەرەوە‬ ‫دەژی����ن‪ .‬ل����ە تەمەن����ی ‪ 25‬هەفت����ە ‪%55‬‬ ‫بەچارەسەرەوە دەژین‪ .‬بەاڵم چارەسەری‬ ‫ئ����ەو كۆرپان����ە زۆر درێژخایەن����ە‪ ،‬زۆر‬ ‫گرانبەهایە‪ ،‬هەروەها پێویستی بە پزیشك‬ ‫و پەرس����تاری لێزان و بەدیقەت هەیە‪ ،‬كە‬ ‫هاوكاری دایكی بكەن‪.‬‬ ‫هۆكارەكانی چییە؟‬ ‫‪ .1‬رێژەیەك����ی ك����ەم لەژن����ان ش����كڵی‬ ‫روحمی����ان وەك خی����ار وای����ە‪ ،‬تاكو ‪ 2‬تا ‪3‬‬ ‫من����داڵ كۆرپەلە زۆر بەخێو ناكات و پێش‬ ‫وەخت دەبێ‪ ،‬پاشان باشتر پەرروەردەی‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫‪ .2‬رێژەیەكی كەم شێوی روحمی وەك‬

‫قۆچە‪ ،‬دووالیە‪.‬‬ ‫‪ .3‬رێژیەكی����ان مل����ی روحمیان كورتە و‬ ‫زوودەكرێتەوە‪.‬‬ ‫‪ .4‬دەس����تێوەردانی روح����م‪ ،‬بەكورت����اج‬ ‫و ك����ەوی دەبێت����ە ه����ۆكاری تێكچوون����ی‬ ‫خانەكانی ملی روح����م‪ ،‬كە وەك دیوارێكە‬ ‫رێ لە میكرۆب دەگرێت سەربكەوێتە ناو‬ ‫رەح����م‪ ،‬كەواتە لێ����رەدا هۆكارەكە چڵك و‬ ‫میكڕۆباتە‪.‬‬ ‫‪ .5‬ماندووبوون����ی بێ ئەندازە‪ ،‬رۆژی ‪8‬‬ ‫كاتژمێر یان زیاتر لەس����ەر پێ بوەستێت‪،‬‬ ‫دەبێت����ە هۆك����رای گرژبوونی ماس����ولكەی‬ ‫روحم و كۆرپەلەكە فڕێدەداتە خوارەوە‪.‬‬ ‫‪ .6‬حاڵ����ەت دەروون����ی ئافرەتەك����ە زۆر‬ ‫گرنگ����ە‪ ،‬ژیان����ی س����ەخت و توندوتیژی و‬ ‫لێدان و ‪...‬هتد‪.‬‬ ‫‪ .7‬كەم����ی ئاس����ن و ڤیتامین ‪ C‬و فۆلیك‬ ‫ئەس����ید و چەوری����ەكان‪ ،‬دەبن����ە ه����ۆی‬ ‫سستبوونی وێالشی منداڵەكە‪ ،‬خوێنی باش‬ ‫بۆ ناچێ‪ ،‬جار هەیە خوێنڕێژی دروس����ت‬ ‫دەبێ����ت و وێالش����ەكە لەدی����واری روح����م‬ ‫دەترازێ و دەبێتە ه����ۆكاری لەدایكبوونی‬ ‫پێشوەختە‪.‬‬ ‫‪ .8‬چەن����د دەرمانێ����ك ه����ەن ئەگ����ەر‬ ‫بەئەندازەیەك����ی زۆر بدرێن����ە نەخۆش����ی‬ ‫دووگی����ان ب����ۆ هەوك����ردن یان ئ����ازار یان‬ ‫جومگەئێشان وەك (‪)Corticosteroid‬‬ ‫‪ .9‬رووداوی ئۆتۆمبێ����ل زۆر ب����ووە‪،‬‬ ‫ئافرەت����ی دووگی����ان زۆر هاتوچ����ۆ ب����كات‬ ‫بە ئۆتۆمبێل‪ ،‬رێگاكەش����ی س����ەخت بێت و‬ ‫ژینگەك����ەش پی����س بێت‪ ،‬دەبێت����ە هۆكاری‬ ‫گرژبوون����ی روح����م و لەدایكبوون����ی‬ ‫پێشوەختە‪.‬‬ ‫‪ .10‬دەس����تێوەردانی پزیش����كی ن����ەزان‬ ‫و ب����ێ رەح����م و ب����ێ پرەنس����یپ‪ ،‬تەنی����ا‬ ‫لەپێن����او پارەوەرگرتن‪ .‬پێش����وەختە خۆی‬ ‫نەش����تەرگەری س����یزیریانی ب����ۆ دەكات‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی نەخۆش����ەكە لەدەس����تی نەڕوا‪،‬‬ ‫دەیترسێنێ و پێیدەڵێ‪ :‬منداڵەكەت بچوكە‪،‬‬ ‫س����ەراوبنە كەیفی خۆتە‪ .‬ی����ان منداڵەكەت‬ ‫دەمرێ‪ ،‬یان هەردووكتان!!‬ ‫لە راس����تی ئ����ەوە ش����ەرمەزارییە‪ ،‬نەك‬ ‫هەر بۆ پزیش����كان‪ ،‬بەڵك����و بۆ پەروەردەی‬ ‫تەندروستی وەزارەت و حكومەت‪ ،‬چونكە‬ ‫كێشەكە هەر دایكەكە نییە‪ ،‬كە نەشتەرگەری‬ ‫بۆ دەكرێ‪ ،‬بەڵكو كۆرپەلەكەیە‪.‬‬ ‫لەژم����ارەی داهات����وو‪ ،‬وات����ە ل����ە‬ ‫بەش����ی دووەم����ی ئ����ەم وت����ارە ب����اس ل����ە‬ ‫چارەسەریەكانی ئەم حاڵەتە دەكەم‪.‬‬


‫ه ــون ــەری‬ ‫سەرپەرشتیار‪ :‬زانا دڵشاد دزەیی‬

‫ژاڵە تەمەنی بووە ‪ 30‬ساڵ‬ ‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪37‬‬


‫هونەری‬

‫مریەم‪:‬‬

‫‪ 2013‬ئەلبومێكم بۆ گەنجە عاشقەكانی‬ ‫كوردستان نارد بەاڵم نەگەیشتە دەستیان‬ ‫لە هاوسەرەكەم جیابوومەوە و ‪ 23‬ساڵە كوڕەكەمم نەبینیوە‬ ‫ئەو شیعرەی لە ئەوروپا بەدوایدا دەگەڕام لە كوردستان دەستم كەوت‬ ‫لە هەموو شتێك سەركەوتوو بووم تەنیا عەشق نەبێت‬ ‫مەریەم خانمێكی گۆرانیبێژی رۆژهەاڵتە‪ ،‬ئەو خەڵكی ش���اری‬ ‫س���نەیە‪ .‬س���ەرەتای دەركەوتنی لەنێ���و هون���ەردا بەگۆرانییەكی‬ ‫هونەرمەند حەس���ەن زیرەك بوو‪ ،‬دوای بەشداریكردنی لەچەند‬

‫ئەحمەد تاریق‬

‫كۆتا بەرهەمت كەی باڵوكردەوە؟‬ ‫مەری���ەم‪ :‬دوای���ن بەرهەم���م بەن���اوی "دڵە‬ ‫رێ���زان"ە‪ ،‬كە ب���ۆ منداڵە ش���ەهیدەكانم تۆمار‬ ‫ك���رد‪ ،‬هەروەه���ا س���اڵی ‪ 2013‬ئەلبوم���ی‬ ‫"ئاوازی دڵ"م باڵوكردەوە‪ ،‬ئیستاش خەریكم‬ ‫گۆرانیی���ەك ب���ۆ منداڵ���ە ش���ەهیدەكان تۆمار‬ ‫دەك���ەم‪ ،‬چونكە خۆش���م كوڕێك���م هەیە ئەوە‬ ‫‪ 24‬س���اڵە گوێی لەالیەالی���ەی دایكی نەبووە‪،‬‬ ‫بۆی���ە حەزم كرد گۆرانییەكی ئ���اوا بۆ منداڵە‬ ‫ش���ەهیدەكان تۆماربك���ەم و ئ���ەو گۆرانیی���ە‬ ‫پێش���كەش دەكەم بەهەموو منداڵە بێنازەكان‪،‬‬ ‫هەروەها گۆرانییەكیش���م ئامادەیە بۆ برایانی‬ ‫پێشمەرگە‪.‬‬ ‫بۆچی منداڵەكەت بێنازە؟‬ ‫مەری���ەم‪ :‬ی���ەك س���ااڵن ب���وو نەمبینیووە‬ ‫تائێس���تا‪ ،‬ك���ە تەمەن���ی ‪ 24‬س���اڵە‪ ،‬رۆژی‬ ‫لەدایكبوون���ی ب���وو‪ ،‬لەگ���ەڵ هاوس���ەرەكەم‬ ‫نەمانتوانی بەیەكەوە بژین‪ ،‬بۆیە لەكوڕەكەشم‬

‫‪ 38‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫فیس���تیڤاڵێكی موزی���ك و گۆرانی لەرۆژهەاڵت‪ ،‬ئ���ەو گۆرانیبێژە‬ ‫زیاتر ناسرا‪ .‬ئێستا مەریەم لەهەولێرە و سڤیل ئەم چاوپێكەوتنەی‬ ‫لەگەڵ ئەنجامدا‪.‬‬

‫دووركەوتمەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەس���تە لەكوردستانی كە‬ ‫بەیەكجاری بمێنیتەوە؟‬ ‫مەری���ەم‪ :‬زۆر حەزدەك���ەم بەیەكج���اری‬ ‫لەكوردس���تان بمێنمەوە‪ ،‬چونكە كوردس���تان‬ ‫ماڵ���ی خۆم���ە و واڵتی خۆمە‪ ،‬م���ن لەدەرەوە‬ ‫مامۆس���تام‪ ،‬زۆر حەزدەكەم بۆم برەخسێت‬ ‫و بێمەوە كوردس���تان تاكو باوەشی خۆم بۆ‬ ‫هەموو مندااڵنی كوردستان بكەمەوە‪.‬‬ ‫كوردستان چۆن دەبینیت؟‬ ‫مەری���ەم‪ :‬م���ن ئێس���تا زۆر دڵخۆش���م‬ ‫كوردس���تان ئ���اوا بەجوان���ی دەبین���م هەموو‬ ‫شتێك لەجێگای خۆیەتی‪ ،‬بەاڵم زۆر دڵتەنگم‬ ‫بەوەی ئەو بیناس���ازیانە هەموو بە سەقەتی‬ ‫دروس���تكراون‪ ،‬حەز دەكەم كوردستان چەند‬ ‫جوانە جوانتر بێت و خۆش���تر بێت و دیمەنی‬ ‫جوانتر ببینن‪ ،‬لێرە بەهەش���ت دروست كراوە‬ ‫بۆچ���ی تێكی���دەدەن! هاتووچ���ۆی ئۆتۆمبێ���ل‬ ‫هەڵەیە و دروستكردنی شەقامەكان سەقەتە‪،‬‬ ‫باش���ە ئ���ەو كوردس���تانە خۆش���ە ب���ۆ ئاوای‬

‫لێبكرێت‪ ،‬ئەوە س���ێ هەفتەیە لەكوردستانم و‬ ‫بۆ كوردستان گریاوم‪.‬‬ ‫ئ���ەی هون���ەر لە كوردس���تان چۆن‬ ‫دەبینی؟‬ ‫مەری���ەم‪ :‬من لەناو هون���ەر گەورە بوومە‪،‬‬ ‫لێرە بتەوێت ئاوازدانەرێك یاخود ش���اعیرێك‬ ‫بدۆزیت���ەوە‪ ،‬زۆر بەئاس���انی دەیدۆزیتەوە و‬ ‫كاری لەگەڵ دەكەیت‪ ،‬بەاڵم لەئەوروپا وانییە‪،‬‬ ‫زۆر بەزەحم���ەت دەس���تت دەكەوێ���ت‪ .‬م���ن‬ ‫لەئەوروپا چەند بەدوای ش���یعرێكدا دەگەڕام‬ ‫ب���اس لە ناخی م���ن بكات‪ ،‬دەس���تم نەكەوت‪.‬‬ ‫حەزەكەم لێرە بەدواوە لەگەڵ مامۆس���تاكانی‬ ‫هون���ەر كاری هونەری لەكوردس���تان بكەم‪،‬‬ ‫بەاڵم بە سینگل نەك ئەلبووم‪.‬‬ ‫بۆچی بە ئەلبوم ناكەیت؟‬ ‫مەری���ەم‪ :‬ئ���ەو ئەلبووم���ەی ل���ە ‪2013‬‬ ‫باڵومك���ردەوە‪ ،‬گوت���م تەنیا دەمەوێ���ت بگاتە‬ ‫گوێگرانی كورد و بۆ كوردستانی بنێرن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەن���دە پارەم خەرج ك���رد كەچی بۆ گەنجە‬ ‫عاشقەكان نەگەیشتە كوردستان‪ ،‬لەبەرئەوەی‬


‫هونەری‬

‫هەم���ووی باس لەعەش���ق و خۆشەویس���تی‬ ‫دەكات‪ .‬دوات���ر من پارەیەكی زۆر لە ئەلبووم‬ ‫سەرف دەكەم و بۆم ناگەڕێتەوە و هەمووی‬ ‫لەسەر گیرفانی خۆمە‪.‬‬ ‫گۆرانی بۆ كێ دەلێیت؟‬ ‫مەریەم‪ :‬بۆ دڵی خۆم و بۆ ئەو عەش���قەی‬ ‫خۆم دەڵێم‪.‬‬ ‫دەتوان����ی باس����ی ئ����ەو عەش����قە‬ ‫بكەیت؟‬ ‫مەری����ەم‪ :‬هەت����ا هەتای����ە لەدڵ����م دای����ە‪،‬‬ ‫هەرچەندە لەدونیادا نەماوە‪ ،‬بەاڵم ئەوەندەم‬ ‫ئ����ەو خ����ۆش دەوێت‪ ،‬لەس����ایەی ئ����ەو دار و‬ ‫بەردم هەموو خەڵكیشم خۆش دەوێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەكوردستانیش����م چەن����د گۆرانییەك����م هەیە‬ ‫دەمەوێ����ت ب����ەو عاش����قانەی بگەیێن����م‪ ،‬كە لە‬ ‫خۆشەویستەكەیان دوورن‪.‬‬ ‫ئ����ەو ح����ەزەی لەهون����ەردا هەت����ە‬ ‫هاتۆتە دی؟‬ ‫مەری����ەم‪ :‬م����ن هی����چ كەس����ێكیش گوێ����م‬ ‫لێنەگرێ����ت ئ����ەوا ح����ەز و ئ����ارەزووی خۆمە‬

‫پێشكەش����ی خەڵكی دەك����ەم‪ ،‬بۆیە حەزم كرد‬ ‫خەڵكی����ش لەگەڵ ئەو حەز و ئارەزووەی من‬ ‫بەش����دار بێت‪ ،‬یەك س����ۆز و خۆشەویس����تی‬ ‫هەی����ە دەمەوێت لەرێ����ی هون����ەرەوە بۆ ئەم‬ ‫خەڵكەی باس بكەم‪.‬‬ ‫هیچ كارێكت كردووە لێی پەشیمان‬ ‫بیت؟‬ ‫مەری����ەم‪ :‬بەڵ����ێ ئەگەر دەمزانی لەعیش����ق‬ ‫شكس����ت دێنم قەت عیش����قم نەدەكرد‪ ،‬چاوم‬ ‫لێدەبەس����ت‪ .‬لەهەموو بوارێك س����ەركەوتوو‬ ‫بووم تەنیا لەعیش����ق س����ەركەوتوو نەبووم‪،‬‬ ‫دڵمی تەواو بریندار ك����ردووە‪ ،‬بەاڵم تاوەكو‬ ‫تەمەن����م م����اوە ئەو برینەم خ����ۆش دەوێت و‬ ‫دوو كوڕی جوانم لەو عەشقە هەیە‪.‬‬ ‫هیچ ش����تێكت هەیە تاوەكو باس����ی‬ ‫بكەیت؟‬ ‫مەریەم‪ :‬بەڵێ هیوادارم كوردس����تان چەند‬ ‫بەرەوپێش����چووە‪ ،‬زیات����ر ل����ەوە بەرەوپێ����ش‬ ‫بچێ����ت‪ ،‬هەمووم����ان كوردس����تانمان خ����ۆش‬ ‫بووێت و دەست لەناو دەستی یەكتر بنێین و‬

‫دوژمنانم����ان كوێر بكەین و خیانەت لەیەكتر‬ ‫نەكەی����ن‪ .‬هەمووم����ان كوردس����تان بپارێزین‬ ‫و جوانت����ری بكەی����ن‪ ،‬عاش����قان یەكتربریندار‬ ‫نەكەن خۆشەویستی زۆر گەورە و پیرۆزە‪.‬‬ ‫خۆشەویستی ئێستا چۆن دەبینی؟‬ ‫مەری����ەم‪ :‬خۆشەویس����تی ئێس����تا بۆت����ە‬ ‫س����ەروەت و س����امان‪ ،‬ج����ارێ هی����چ نەبووە‬ ‫دەیەوێت بزانێت ئەو كەسەی خۆشی دەوێت‬ ‫چی هەیە و چی نییە! لەخۆشەویستیدا دەبێت‬ ‫دڵ دەوڵەمەن����د بێت نەك ماڵ و س����ەروەت‪،‬‬ ‫داوا لەو كەس����انە دەكەم‪ ،‬ئەوانەی كچێكیان‬ ‫هەی����ە دەیەناوێ����ت بیدەن بەش����وو‪ ،‬با بەدڵی‬ ‫خۆی شوو بكات ئەو كەسەی خۆشی دەوێت‬ ‫هەڵیبژێرێت‪ ،‬بە خۆشەویس����تی بێت نانیشی‬ ‫نەبێت بەیەكتر دەژیت‪ ،‬خۆم بەسەرمهاتووە‪،‬‬ ‫باوەڕ بكەن ئەوەندەم خۆش دەویست‪ ،‬جاری‬ ‫واهەبوو هیچ نەب����ووە بیخۆین بەچەند رۆژ‪،‬‬ ‫بەاڵم چونكە یەكترمان خۆشدەویس����ت هیچ‬ ‫هەستم بە برسیەتی نەدەكرد‪ ،‬هەردووكمان‬ ‫وابووین‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪39‬‬


‫هونەری‬

‫بەشێكی زۆری‬ ‫گۆرانییەكانم لەالیەن‬ ‫بەرهەمهێنەرە‬ ‫بەناوبانگەكانی‬ ‫جیهانەوە دانراون‬ ‫هیودارم لەرێگەی‬ ‫هونەرەكەمەوە بتوانم‬ ‫هاوكاری مندااڵنی‬ ‫شەنگاڵ و كۆبانێ و‬ ‫قوربانیانی ئەم شەڕەی‬ ‫كوردستان بكەم‬ ‫گۆرانییەكانم لەالیەن‬ ‫هونەرمەندانی ئەڵمانیا‬ ‫و چین و روسیا و‬ ‫سویدەوە دەگوترێنەوە‬ ‫زانا دڵشاد دزەیی‬

‫‪ 40‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬


‫هونەری‬

‫دارین زانیار‪ ،‬گۆرانیبێژە كوردە جیهانییەكە بۆ سڤیل‪:‬‬

‫ساڵی ‪ 2013‬زۆرترین منداڵ لە سوید‬ ‫بە ناوی منەوە ناونراون‬ ‫"داری���ن زانی���ار"‪ ،‬ك���وڕە كوردەك���ە‪ ،‬بۆت���ە‬ ‫هونەرمەندێكی بەناوبانگ���ی جیهان‪ ،‬رۆژ دوای‬ ‫رۆژ ئاس���تی جەم���اوەر و كارە هونەرییەكان���ی‬ ‫زیات���ر پ���ەرە دەس���ەنێت‪ ،‬ئ���ەو لەواڵتی س���وید‬ ‫لەپێش���بڕكێی پرۆگرامی (ئای���دۆل) دەركەوت و‬ ‫بووە جێ���ی بایەخ���ی بەرهەمهێنەرانی جیهانی‪،‬‬ ‫كاتێ���ك بینی���ان خ���اوەن توانایەك���ی زۆرە‬ ‫لەگوتن���ەوەی گۆران���ی ئینگلی���زی‪ ،‬هەروەه���ا‬ ‫شیكپۆشە و روخساریشی گونجاوە‪.‬‬ ‫داری���ن وەاڵمی چەند پرس���یارێكی (س���ڤیل)‬ ‫دەدات���ەوە و رایگەیان���د‪ ،‬ئ���ەو ح���ەزدەكات‬ ‫لەراگەیاندن���ی ك���وردی چاوپێكەوت���ن بكرێت و‬ ‫هەواڵەكانی باڵوبكرێن���ەوە‪ ،‬چونكە وەكو خۆی‬ ‫دەڵێت "بیستوومە گوتراوە من كوردم و گرنگی‬ ‫بەباب���ەت و مەس���ەلەی ك���وردی ن���ادەم‪ ،‬ئەوە‬ ‫پەیوەن���دی ب���ەوە هەیە‪ ،‬كە من لەواڵتی س���وید‬ ‫لەدایكبوومە و تەنیا یەكجار كوردستانم بینیووە‪،‬‬ ‫گۆرانییەكان���م بەزمان���ی س���ویدی و ئینگلیزین‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا دایك و باوك���م پەیوەندییەكن‬ ‫لەنێوان من و كوردستاندا‪ ،‬چونكە ئەوان زۆرتر‬ ‫لەمن دەگەڕێنەوە كوردستان و لەوانەوە هەموو‬ ‫شتێك دەزانم"‪.‬‬ ‫هەروەه���ا داری���ن ئام���اژەی ب���ۆ ئەوەك���رد‪،‬‬ ‫ك���ە بەنی���ازە ئام���ادەكاری بكات لەكوردس���تان‬ ‫كۆنس���ێرتی گەورەی جەماوەریی س���از بكات‪.‬‬ ‫"ئەگ���ەر هەم���وو كارەكان ب���ە باش���ی جێبەجێ‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬بیرم ل���ەوە كردۆتەوە لەكوردس���تانی‬ ‫دای���ك و لەهەڵەبج���ە كۆنس���ێرتی خ���ۆم س���از‬ ‫بك���ەم و لەنزیك���ەوە چاوم بەجەم���اوەری خۆم‬ ‫بكەوێ���ت‪ ،‬كاتێ���ك لەرێگەی دای���ك و باوكمەوە‬ ‫ئەوەم زانی كە لەكوردس���تان هەواداری زۆرم‬ ‫هەی���ە‪ ،‬حەزمكرد كۆنس���ێرتێك لە كوردس���تان‬ ‫ئەنجام ب���دەم‪ .‬جگەلەوەش زۆر كورد لەرێگەی‬ ‫تویت���ەر و فەیسبووكیش���ەوە پەیوەندی���م پێوە‬

‫دەكەن و خۆشەویستی خۆیان بۆم دەردەبڕن‪،‬‬ ‫هەندێكیش���یان داوا دەكەن بێمە كوردس���تان و‬ ‫لێی���ان نزیك بكەومەوە‪ ،‬ئەوەش زۆر دڵخۆش���م‬ ‫دەكات‪ ،‬كە دەبینم وێنەی من لەپرۆفایلی خۆیان‬ ‫داناوە‪ ،‬دەزانم ئەوە لەخۆشەویس���تیانە بۆمن"‪.‬‬ ‫دارین گوتیشی "حەزدەكەم باسی ئەوەش بكەم‪،‬‬ ‫كە لەكۆنس���ێرتەكانی ئەوروپام كوردێكی زۆر‬ ‫ئام���ادەی دەبن و لەنزیك���ەوە دەیانبینم‪ ،‬هەموو‬ ‫ئەوان���ە وایان لەمن كرد بیر ل���ەوە بكەمەوە بۆ‬ ‫كوردس���تان كۆنس���ێرت بك���ەم‪ ،‬یانی���ش كلیپێك‬ ‫لەوێ بكەم"‪.‬‬ ‫دارین ن���ەك خۆشەویس���تی كوردانە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئ���ەو لەس���وید وەك���و ئەس���تێرەیەكی خۆی���ان‬ ‫س���ەیری دەكەن و لەبەر ئەم خۆشەویستییەش‬ ‫زۆربەی دایك و باوكان منداڵەكانیان ناو دەنێن‬ ‫دارین‪ .‬وەكو ئەو گوتی "ناونانی مندااڵنی سوید‬ ‫بەن���اوی دارین زی���ادی كردووە‪ ،‬س���اڵی ‪2013‬‬ ‫زۆرتری���ن من���داڵ ناویان لێنرا داری���ن‪ ،‬ئەوەش‬ ‫زۆر هاندەرێك���ی گەورە بوو ب���ۆ من‪ ،‬كە زیاتر‬ ‫خ���ۆم ماندوو بك���ەم و س���ەركەوتنی گەورەتر‬ ‫بەدەستبێنم و پێشكەشی ئەوانی بكەم"‪.‬‬ ‫هەروەه���ا دارین ئاماژەی بۆ ئ���ەوەش كرد‪،‬‬ ‫ك���ە ئەو لە منداڵیەوە حەزی لەگۆرانی ئینگلیزی‬ ‫بووە‪ ،‬بەتایبەت سەرس���امی مایكڵ جاكس���ن و‬ ‫ویس���تنی هیس���تۆن ب���ووە و هەوڵی���ش دەدات‬ ‫تادەگات���ە هەم���ان ئاس���ت و زۆریش گەش���بینە‬ ‫بەداهاتووی خۆی‪ ،‬چونكە ئەو دەڵێت "بەشێكی‬ ‫زۆری گۆرانییەكان���م لەالی���ەن بەرهەمهێن���ەرە‬ ‫بەناوبانگەكان���ی جیهانەوە دانراون‪ ،‬لەگەڵ زۆر‬ ‫لەگۆرانیبێژە بەناوبانگەكانی سوید و ئەمەریكا‬ ‫بەهاوبەش���ی گۆرانیم گوت���ووە و گۆرانییەكانم‬ ‫لەالیەن گۆرانیبێژانی دیكەشەوە گوتراونەتەوە‪،‬‬ ‫لەئەڵمانی���ا‪ ،‬روس���یا‪ ،‬چی���ن‪ ،‬ك���ە لەمیان���ەی‬ ‫كاری هونەریم���دا چەندەه���ا خەاڵت���ی ب���ەرزم‬

‫چەن���د‬ ‫بەدەس���تهێناوە‪،‬‬ ‫جارێكیش بەش���دارییم لەڤیس���تیڤاڵی هاوكاری‬ ‫بۆ مندااڵن���ی هەژار كردووە‪ ،‬هیودارم لەرێگەی‬ ‫هونەرەكەمەوە بتوان���م زیاتر هاوكاری هەموو‬ ‫منداڵە هەژارەكانی كوردس���تان بكەم‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫مندااڵنی شەنگاڵ و كۆبانێ و هەموو منداڵەكانی‬ ‫قوربانی ئەم شەڕەی كوردستان"‪.‬‬ ‫دارین ك���وڕە لەس���اڵی ‪ 1987‬لەس���تۆكهۆلم‬ ‫لەدایكبووە و دایك و باوكی خەڵكی هەڵەبجەن‪.‬‬ ‫لەس���اڵی ‪ 2004‬بەچەن���د گۆرانییەك���ی ئینگلیزی‬ ‫بەش���داری لەپڕۆگرامی پێشبڕكێی (‪ )ldol‬كرد‪،‬‬ ‫لەوێوە ناوبانگی دەركرد و لەالیەن بەرمهێنەرە‬ ‫جیهانییەكانەوە چەندی���ن گۆرانی بۆ ئامادەكرا‪،‬‬ ‫كە ئێستا خاوەن پێنج ئەلبووم و ‪ 14‬كلیپە‪.‬‬ ‫پرۆژەیەك���ی خۆیش���ی بۆ (س���ڤیل) ئاش���كرا‬ ‫كرد و رایگەیاند‪ ،‬كە گۆرانی و كلیپێك لەس���ەر‬ ‫كوردستان ئامادە دەكات وەك پەیامێك بۆ واڵتی‬ ‫خۆرئاوا‪ ،‬تاكو زیاتر پش���تگیری لەكوردس���تان‬ ‫و خەڵكەك���ەی بكەن‪ .‬بەاڵم ئام���اژەی بە وادەی‬ ‫باڵوبوون���ەوەی كلیپەكەی نەك���رد و تەنیا وتی‬ ‫"لەئێس���تادا كاری لەس���ەر دەكەین و بیرۆكە و‬ ‫گۆرانییەكە دەنوسینەوە"‪.‬‬ ‫داری���ن ب���ۆ یەكەمج���ار لەدەنگ���ی "س���مكۆ‬ ‫عەزی���ز"ەوە گوێی لەگۆرانی كوردی ش���ێوازی‬ ‫ه���ۆرە بووە و زۆریش حەز بەموزیكی كوردی‬ ‫دەكات‪ ،‬بەاڵم پێیوای���ە ئەو زیاتر دەتوانێ لەناو‬ ‫گۆرانی ئینگلیزیدا توانای هونەری خۆی نیشان‬ ‫ب���دات‪ ،‬كە تێیدا ئاس���تێكی زۆر باش���ی بڕیووە‪.‬‬ ‫گوتیش���ی "دەنگ و كاری من لەگەڵ مۆس���یقا و‬ ‫ئاوازەكانم���دا زیاتر لەگەڵ موزیكی س���ویدی و‬ ‫ئینگلیزیدا رێكدەكەوێت"‪.‬‬ ‫داری���ن لەس���وید بۆت���ە دیاردەیەك���ی ن���وێ‬ ‫لەن���او گۆرانی و موزیك���ی ئینگلیزیدا و زۆر لە‬ ‫بەرهەمهێن���ەرە جیهانییەكان���ی ب���واری گۆرانی‬ ‫كاری بۆ دەكەن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪41‬‬


‫هونەری‬

‫هێرۆ بەیەكجاری‬ ‫كوردستانی جێهێشت‬ ‫پشتیوان‬ ‫كچ���ە ئەكتەری بواری س���ینەما و‬ ‫پێشكەش���كاری بەرنامەی زاگرۆس‬ ‫س���ینەما بە یەكجاری كوردستانی‬ ‫جێهێشت‪.‬‬ ‫"هێ���رۆ حەس���ەنزادە" ك���ە‬ ‫لەیەكەم فیلمی سینەمایی خۆیدا‬ ‫گ���ەورەی‬ ‫دەنگدانەوەیەك���ی‬ ‫میدیای���ی دروس���تكرد‪ ،‬بەه���ۆی‬ ‫گرتەیەكی رۆمانسی ناو فیلمەكە‪،‬‬ ‫دواج���ار ئ���ەو بڕی���اری خۆیدا‪،‬‬ ‫ك���ە بریت���ی ب���وو لەفرۆش���تنی‬ ‫ماڵەكەی لەهەولێر و جێهێشتنی‬ ‫كوردس���تان ب���ۆ یەكج���اری و‬ ‫رووی ك���ردە هەن���دەران‪ .‬بەاڵم‬ ‫تائێس���تا دی���ار نییە ل���ەكام واڵت‬ ‫نیشتەجێ دەبێت‪.‬‬ ‫هێرۆ لە لێدوانێكیدا بۆ (س���ڤیل)‬ ‫هۆكاری جێهێش���تنی كوردستانی‬ ‫باس كرد و راگەیاند "ئەو بڕیارەی‬ ‫م���ن پەیوەن���دی بەنەبوونی كاری‬ ‫هونەری و ئەو دابڕانە گەورەیەوە‬ ‫هەیە‪ ،‬كە لەنێوەندە هونەرییەكەی‬ ‫كوردستاندا هەیە‪ ،‬چونكە ژیان بۆ‬ ‫هونەرمەندی ئافرەت لەكوردستان‬ ‫قورسە"‪.‬‬

‫‪ 42‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬


‫هونەری‬

‫سەندیكای هونەرمەندان رادیۆ و تەلەفزیۆن دەكاتەوە‬ ‫سڤیل‪:‬‬ ‫س���ەندیكای هونەرمەندان���ی كوردس���تان بەنی���ازە رادی���ۆ و‬ ‫تەلەفزیۆنێك���ی تایبەت بەهونەرمەندان بكاتەوە‪ ،‬كە تێیدا تەواوی‬ ‫كارئاسانی و هاوكاری بۆ هونەرمەندان بكرێت‪.‬‬ ‫لەوبارەیەوە "هیوا سوعاد" سەرۆكی لقی هەولێری سەندیكای‬ ‫هونەرمەندان����ی كوردس����تان بەس����ڤیلی راگەیان����د "پرۆژەیەك����ی‬ ‫لەمج����ۆرە هەیە ب����ۆ دامەزراندنی رادی����ۆ و تەلەفزیۆنێكی تایبەت‬ ‫بەچاالكیە هونەرییەكانی تەواوی شارەكانی كوردستان‪ .‬مەبەستی‬ ‫س����ەرەكیش ل����ەو كارە پەخش����كردن و باڵوك����ردەوەی بەرهەمی‬

‫رەس����ەن و دانس����قەی كوردیی����ە‪ ،‬بەتایبەت لەبواری مۆس����یقا و‬ ‫گۆرانی����دا‪ ،‬هەوڵدەدرێت لەم ئێزەگ����ە و تەلەفزیۆنەدا رێكالمی بێ‬ ‫بەرامبەر بۆ چاالكی و كارەكانی هونەرمەندان بكرێت"‪.‬‬ ‫هیوا س���وعاد زیاتر لەبارەی ئەم بیرۆكەیەوە گوتی "تائێس���تا‬ ‫هیچ كەناڵێك وەكو پێویست كاریان بۆ هونەرمەندان نەكردووە و‬ ‫لەرێزی هونەرمەندان دێننە خوارەوە‪ ،‬تاكارێك بۆ هونەرمەندێك‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬ئەم�ل�او و ئەوالی پێدەك���ەن‪ ،‬ئێم���ە دەمانەوێت لێرەوە‬ ‫رێزی هونەرمەندان بگێڕینەوە و كەناڵی تایبەت بەخۆمان هەبێ‪،‬‬ ‫مەبەستیش تەنیا خزمەتكردنە"‪.‬‬

‫بە ‪ 14‬رۆژ و ‪ 1200‬دیناری سویسری بەرهەمهاتووە‬

‫ژاڵە تەمەنی بووە ‪ 30‬ساڵ‬ ‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫س���ی س���اڵ تێدەپەڕێ���ت بەس���ەر تەمەنی زنجی���رە درامای‬ ‫ژاڵ���ە‪ ،‬كە یەكەم زنجی���رە درامای كوردییە و تەنیا بە ‪ 14‬رۆژ‬ ‫وێنەگرتن و بڕی تێچووی ‪ 1200‬دیناری سویس���ری بەرهەم‬ ‫هاتووە‪.‬‬ ‫دەرهێنەری درامای ژاڵە "ناس���ر حەسەن" لە لێدوانێكیدا بۆ‬ ‫(س���ڤیل) پیرۆزبایی ‪ 30‬ساڵەی لەستافی ژاڵە كرد و ئاماژەی‬ ‫بۆ ئەوەشكرد‪ ،‬كە "درامای ژاڵە بۆتە مێژووێك لەناو هونەری‬ ‫كوردی و پێویس���تە باسی ئەم مێژووە بكرێ‪ ،‬ئەگەر هی هەر‬

‫كەس و هونەرمەندێك بێت‪ ،‬نەك تەنیا هی من"‪.‬‬ ‫دەرهێنەری ژاڵە ئەوەشی ئاشكرا كرد‪ ،‬كە "ژاڵە لەسلێمانی‬ ‫لەگون���دی ژاڵە بە ‪ 14‬رۆژ تەواوك���راوە و ئەوكات حكومەتی‬ ‫بەغدا وەكو پاداش���ت تەنی���ا ‪ 1200‬دیناری پێداین بۆ یارمەتی‬ ‫هونەرمەندەكان"‪ .‬ناسر حەسەن ئەوەش دەڵێت "لەساڵی ‪1985‬‬ ‫دراماك���ەم ئام���ادەی نمایش���كردن بوو‪ ،‬بەاڵم س���اڵێك راگیرا‪،‬‬ ‫بۆ س���اڵی دواتر هەندێ���ك دیمەنیان ل���ێ الدرا‪ ،‬وەكو چەك و‬ ‫هەندێ���ك حیوار‪ ،‬ئینجا قبوڵكرا باڵوبكرێتەوە‪ .‬زس���تانی ‪1986‬‬ ‫لەمانگی رەمەزان لە تەلەفزیۆنی كەركوك پەخشكرا"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪43‬‬


‫رەنــگاوڕەنـ ــگ‬

‫شابانی‪ ..‬ئەو گۆرێال قۆزەی سەرنجی‬ ‫ئافرەتانی راكێشاوە‬ ‫ریتا دیاریەكی‬ ‫گرانبەها بە دایك و‬ ‫باوكی دەبەخشێت‬ ‫خانمە گۆرانیبێژی الوی بەریتانی‬ ‫"ریتا ئ����ۆرا" دیاریەك����ی بەبەهای‬ ‫دوو ملی����ۆن دۆالر پێش����كەش بە‬ ‫دایك و باوكی كرد‪.‬‬ ‫ماڵپ����ەڕی "كۆنتاك����ت میوزی����ك"‬ ‫ئاشكرای كردووە‪ ،‬كە ریتای تەمەن‬ ‫‪ 24‬س����ااڵن ڤیالیەكی گ����ەورەی لە‬ ‫ش����اری لەندەن بە بەهای ‪ 1.3‬ملیۆن‬ ‫جونەی ئیستەرلینی (‪ 2‬ملیۆن دۆالر)‬ ‫كڕیوە و بڕیاریشی داوە وەك دیاریی‬ ‫پێشكەش بە دایك و باوكی بكات‪.‬‬ ‫لەوب����ارەوە ریت����ا دەڵێ "ئ����ەوان لە من‬ ‫زیاتر پێویس����تیان ب����ەو خانووە هەبوو‪،‬‬ ‫من زۆر دەگەڕێم و ناتوانم لە شوێنێكی‬ ‫دیاریكراودا بەردەوام بگیرسێمەوە"‪.‬‬

‫‪ 44‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫"ش���ابانی" ن���اوی گۆرێالیەك���ی یابان���ی تەم���ەن ‪ 18‬س���ااڵنە‪ .‬بەه���ۆی‬ ‫باڵوبوون���ەوەی وێنەكەی لەنێو ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان���دا‪ ،‬ناوبانگێكی‬ ‫جیهانی پەیداكردووە و زۆر لە ئافرەتان سەرسامی خۆیان بە شابانی‬ ‫نیشانداوە‪.‬‬ ‫ش���ابانی لە باخچەیەكی ئاژەاڵن لە یابان دەژی‪ ،‬بەهۆی رووخسار و‬ ‫جەستە و ماسولكە بەهێزەكانیەوە‪ ،‬هەروەها مامەڵەی دۆستانەی لەگەڵ‬ ‫گەشتیاران و بەتایبەت ئافرەتاندا‪ ،‬كە زوو لەگەڵیاندا خۆی دەگونجێنێ‬ ‫و ب���ە جۆرەها ش���ێوە دەوەس���تێ تاكو وێنەی بگرن‪ ،‬س���ەرنجی زۆر‬ ‫لە ئافرەتانی راكێش���اوە و بە "گۆرێال قۆزەكە" ناوبانگی دەركردووە‪.‬‬ ‫شابانی بۆتە هۆی زیادبوونی بەردەوامی رێژەی سەردانیكەرانی ئەو‬ ‫باخچەیە‪ ،‬بەتایبەت رێژەی ئافرەتان‪ ،‬كە بە ئاشكرا سەرسامی خۆیان‬ ‫بە جەستە و مامەڵەی ئەم گۆرێالیە دەردەبڕن‪.‬‬

‫مشك خەون بەچیەوە دەبینێ؟‬ ‫هی���چ كات بی���رت بۆ ئەوە چووە مش���ك خ���ەون ببینێت؟ خ���ۆ ئەگەر‬ ‫بش���یبینێت‪ ،‬دەبێ خەون بە چ شتێكەوە ببینێت؟ زانایان توێژینەوەیان‬ ‫لەبارەی سروشتی خەوی مشكەوە كردووە و وەاڵمی ئەو پرسیارەیان‬ ‫داوەتەوە‪.‬‬ ‫بەگوێ���رەی ئەم توێژینەوەیە كە لە لەندەن ئەنجامدراوە‪ ،‬دەركەوتووە‬ ‫مش���ك خەون دەبینێ���ت‪ ،‬هەموو خەونەكەش���ی لەب���ارەی خواردن و‬ ‫چۆنیەتی دەستگەیش���تنیەتی پێی‪ .‬پسپۆران لە توێژینەوەكەیاندا بڕێك‬ ‫خواردنیان لەشوێنێكی سەخت داناوە و چەند مشكێكیشان هێناوە‪ ،‬كە‬ ‫ل���ەدوورەوە خواردنەكە ببینن و بۆن���ی بكەن‪ ،‬بەاڵم بەرلەوەی بەرەو‬ ‫خواردنەكە بچن‪ ،‬مشكەكانیان گرتووە و لە شوێنێكی دیكە دایانناون‪.‬‬ ‫لەكاتی خەوتنی مش���كەكاندا زانایان پش���كنینیان بۆ مێشكی مشكەكان‬ ‫كردووە و بۆیان دەركەوتووە‪ ،‬كە چاالكی دەمارە خانەكانی مێش���كی‬ ‫مش���ك لەكات���ی بینین و چ���وون ب���ەرەو خواردنەك���ە‪ ،‬هاوتایە لەگەڵ‬ ‫مێش���كیان لەكاتی خەوتنیاندا‪،‬‬ ‫چاالك���ی هەم���ان دەم���ارە خان���ەی‬ ‫ئەم���ەش دەریدەخ���ات‪ ،‬كە‬ ‫تەنان���ەت لەكات���ی خەوتن‬ ‫و پشوودانیشیاندا بیریان‬ ‫ه���ەر الی خواردنەك���ە‬ ‫چۆنیەت���ی‬ ‫و‬ ‫پێگەیشتنیەتی‪.‬‬


‫رەنــگاوڕەنـ ــگ‬

‫پریكانا‬ ‫لە تویتەر ركابەری نیە‬ ‫خانمە ئەكتەری بۆلی���ود "پریكانا چۆبرە" بە‬ ‫‪ 10‬ملی���ۆن هەوادار لە ت���ۆڕی كۆمەاڵیەتی‬ ‫تویتەر‪ ،‬ژمارەی پێوانەیی ش���كاند و ئێستا‬ ‫لەس���ەرووی هونەرمەندانی هیندستانەوە‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫پریكانای تەمەن ‪ 32‬س���اڵ خۆش���حاڵی‬ ‫خۆی بە گەیشتنی ژمارەی هەوادارانی‬ ‫ل���ە تویت���ەر ب���ە ‪ 10‬ملی���ۆن نیش���اندا‪،‬‬ ‫ك���ە یەك���ەم ج���ارە هەواداران���ی‬ ‫ئەس���تێرەیەكی بۆلیود ل���ە تویتەردا‬ ‫بگات���ە ئ���ەو ژمارەی���ە‪ ،‬گوتیش���ی‬ ‫"بێگوم���ان م���ن بەختەوەرتری���ن‬ ‫ئەس���تێرەی بۆلی���ودم‪ ،‬چونك���ە ئەم‬ ‫ژم���ارە پێوانەیی���ەم ل���ە هەواداران���م‬ ‫هەیە"‪.‬‬ ‫پێشتریش ژمارەی هەوادارانی "ئەمیتاب‬ ‫باچاچان" لە فەیس���بووك گەیش���تبوو بە ‪20‬‬ ‫ملی���ۆن و ه���ی "ش���ارۆخان"یش ل���ە تویت���ەر‬ ‫گەیشتبوو بە ‪ 8‬ملیۆن هەوادار‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪45‬‬


‫هاوێنە‬

‫‪10‬‬

‫لە هەرە سەیر و‬ ‫سەمەرەترین یاساكان‬ ‫لە جیهاندا‬

‫ئاالن عومەر‬

‫هەموومان دەزانین بۆ بەڕێوەچوونی هەر‬ ‫سیستەمێك‪ ،‬پێویستە یاسا دابڕێژرێت‪ ،‬هەندێك یاسا‬ ‫هەیە پێمان باش���ە‪ ،‬هەندێكی ت���ر هەیە پێدەچی بێزاركەر‬ ‫ب���ن‪ ،‬هەندێ���ك یاس���ای س���ەیریش لەجیهاندا ه���ەن‪ ،‬ئەو‬ ‫هەس���تەمان ال دروس���ت دەكەن‪ ،‬كە تەنیا بۆ مەبەس���تی‬ ‫سزادانی خەڵك دانراون‪.‬‬ ‫س���ەختە باوەڕ بەوە بكەین‪ ،‬ل���ە رۆژگاری ئەمڕۆماندا‪،‬‬ ‫كە م���رۆڤ لە هەم���وو بوارەكاندا پێش���كەوتنی گەورەی‬ ‫بەخۆیەوە بینیوە‪ ،‬هێش���تا یاس���ای لەم ش���ێوەیە هەبێت‪،‬‬ ‫ك���ە هەندێكیان گاڵتەئامێز و هەندێكی دیكەیان س���ادە و‬ ‫سەیروسەمەرەن‪.‬‬ ‫لێرەدا باس لە ‪ 10‬لە هەرە س���ەیر و س���ەمەرەترین‬ ‫یاساكان لە شوێنە جیاوازەكانی جیهاندا دەكەین‪.‬‬

‫‪ .2‬كتێبی پی���رۆز لەماڵەوە‬ ‫بە جێبهێڵە‬ ‫‪ .1‬پێدانی خۆراك بە كۆتر قەدەغەیە‬ ‫ل���ە دوورگەكان���ی مالدیف‪ ،‬گەر‬ ‫گ���ەر تۆ لەو جۆرە كەس���انەی‪ ،‬كە حەز بە‬ ‫ویس���تت لە كاتی چوونت بۆ كەنارێك یان‬ ‫چاودێریكردنی كۆتر و باڵندە بە گش���تی دەكەی‬ ‫باخچەیەك���ی نزی���ك ل���ە ماڵەكەت و كتێب���ی پیرۆز‬ ‫و حەزدەك���ەی بەردەوام دان و خۆراكیان پێبدەی‪،‬‬ ‫(ئینجی���ل) ب���ۆ خوێندنەوە ببەی‪ ،‬باش���ترە واز ل���ەم بیرۆكەیە‬ ‫ئەوا تۆ بۆ سانفرانسیس���كۆ دەست نادەی‪ ،‬چونكە‬ ‫بهێنی‪ ،‬چونكە ئەمە پێشێلكردنی یاسایە‪ .‬لە ماڵدیف یاسایەكی‬ ‫ل���ەوێ پێدان���ی خۆراك ب���ە كۆتر بە س���ەرپێچی‬ ‫روون هەی���ە و دەڵێ دەبێ كتێبی پی���رۆز لە ماڵ بەجێبهێڵی‬ ‫لەقەڵ���ەم دەدرێ���ت و كاری وا بك���ەی‪،‬‬ ‫و بۆ س���ەردانی دەرەوەت لەگەڵ خ���ۆت نەیهێنێ‪ .‬بۆیە لە‬ ‫ئەوا یاس���ات پێش���ێل ك���ردووە و‬ ‫دوورگ���ەی مالدیف ئ���ەو مەس���یحیانەی دەیانەوێ بە‬ ‫رێ���ككاری یاس���اییت بەرامبەر‬ ‫خوێندن���ەوەی كتێبی پی���رۆز تینویەت���ی روحیان‬ ‫دەگیرێتەبەر‪.‬‬ ‫بشكێنن‪ ،‬دەبێ ئەو كارە لەماڵەوە‬ ‫ئەنجام بدەن‪.‬‬ ‫قەدەغەی���ە‬ ‫‪.4‬‬ ‫ئافرەت ئۆتۆمبێل لێبخوڕێت‬ ‫ل���ە س���عودیە‪ ،‬نایاس���اییە گ���ەر ئاف���رەت‬ ‫س���ەیارە لێبخوڕێت‪ ،‬گەرچی سیستەمی هاتوچۆی‬ ‫س���عودی باس لەو قەدەغەكردنە ن���اكات‪ ،‬بەاڵم مۆڵەتی‬ ‫شۆفێری تەنیا بۆ پیاوە‪.‬‬ ‫‪ .3‬هی���چ ب���ێ باوەڕێ���ك لە‬ ‫لە س���اڵی ‪ 1957‬ریاز قەدەغەكردنی لێخوڕینی ئۆتۆمبێلی‬ ‫وەزیفەی گشتیدا قبوڵ ناكرێت‬ ‫ئافرەتی راگەیاند‪ .‬ل���ە دیارترین هەڵمەتەكانی دژایەتی ئەو‬ ‫لە حەوت ویالیەتی ئەمریكا‪ ،‬بەگوێرەی‬ ‫بڕی���ارە‪ ،‬س���اڵی ‪ 1990‬لە كات���ی جەنگی كەن���داو بوو‪ ،‬لەو‬ ‫دەس���توور قەدەغەك���راوە لەس���ەر ب���ێ‬ ‫هەڵمەتەدا ‪ 17‬ئۆتۆمبێل بەش���داریان كرد‪ ،‬كە ‪ 47‬ئافرەتی‬ ‫باوەڕان پۆستی وەزیفەی گشتی (حكومی)‬ ‫تێداب���وو‪ .‬كارەك���ە بەدەس���تگیركردنی ئافرەت���ەكان و‬ ‫وەربگ���رن‪ .‬ل���ەو ویالیەتان���ەدا بڕوابوون‬ ‫قەدەغەكردنی گەشتكردنیان و دەركردنیان لە كارەكانیان‬ ‫بەخوا گرنگە بۆ ئەو كەس���ەی دەیەوێ‬ ‫كۆتایی پێهات‪ ،‬س���ەرەڕای دەس���تگیركردنی مێرد و‬ ‫لەوەزیفەیەك���ی حكومیدا خزمەت‬ ‫باوكیان ب���ە تۆمەت���ی ئ���ەوەی (نەیانتوانییوە‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫ئافرەتەكانیان كۆنتڕۆڵ بكەن)!‬

‫‪ 46‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬


‫هاوێنە‬

‫‪ .5‬نا بۆ سمێڵ‬ ‫ل���ە ویالیەت���ی "ئای���وا"ی ئەمریك���ی‬ ‫ماچكردنی ئافرەت لە ش���وێنێكی گش���تیدا و‬ ‫لەالیەن پیاوێكەوە كە س���مێڵی هەبێت‪ ،‬بە تاوان‬ ‫لەقەڵ���ەم دەدرێت‪ .‬بۆیە ئەو كەس���ەی بیەوێ لەو‬ ‫ویالیەتە و لەدەرەوەی ماڵدا ئافرەتێك ماچ بكات‪،‬‬ ‫تەنان���ەت گەر هاوس���ەری خۆش���ی بێ���ت‪ ،‬دەبێ‬ ‫یان س���مێڵی پاك بتاشێت‪ ،‬یان لە ماڵەوە ئەو‬ ‫كارە بكات‪ .‬یان گەر ئەو یاس���ایە پێشێل‬ ‫بكات‪ ،‬دەس���تگیر دەكرێت و سزا‬ ‫دەدرێت‪.‬‬

‫‪ .7‬بزەكردنی بەزۆر‬ ‫لە شاری "میالن"ی ئیتاڵیا پێویستە‬ ‫هاواڵتیان لە هەموو كاتێكدا زەردەخەنەیان‬ ‫هەبێ���ت‪ ،‬ئەگ���ەر ن���ا رووب���ەرووی س���زای‬ ‫پێبژاردن (غەرامە) دەبنەوە‪ .‬بۆیە بەپێی یاسا‬ ‫دەبێ هەموو كەس���ێك لە هەموو شوێنێكی‬ ‫گش���تیدا بزەیەك لەسەر لێوی بێت‪ ،‬تەنیا‬ ‫مەگ���ەر لە مەراس���یمی پرس���ە یان‬ ‫سەردانی نەخۆشێكدا بێت!‬

‫‪ .9‬رۆژی لە دایكبوونی‬ ‫خێزانەكەت لەبیر نەچێ‬ ‫لە واڵت���ی "دوورگەكانی س���اموا" بەپێی‬ ‫یاس���ا هەموو پیاوێ���ك پابەندە ب���ەوەی رۆژی‬ ‫لەدایكبوونی هاوسەرەكەی خۆی بزانێت‪ ،‬ئەگەرنا‬ ‫ب���ە س���ەرپێچیكار لەقەڵەم دەدرێ و س���زا دەدرێت‪.‬‬ ‫بۆی���ە لەوێ���دا گرنگ���ە پی���اوان رۆژی لەدایكبوون���ی‬ ‫ژنەكانی���ان لەبیر نەكەن‪ ،‬چونكە س���ەرپێچیكردنی‬ ‫ئەم یاسایە و شكاندنی دڵی هاوسەرەكانیشان‬ ‫لە هەمان كاتدا‪ ،‬هەڵوێستێكی ئاسان نابێت‬ ‫بۆیان!‬

‫‪.6‬چەكە رێگەپێدراوەكان‬ ‫ل���ە ویالیەت���ی "كنتاك���ی" ئەمریك���ی‬ ‫قەدەغەیە هەر كەس���ێك چەكێكی پێبێت لە‬ ‫‪ 6‬پ���ێ گەورەتر بێت‪ ،‬بیش���ارێتەوە‪ .‬واتە گەر‬ ‫گەش���تیارێك‪ ،‬یان پیاوكوژێك سەردانی ئەم‬ ‫ویالیەت���ە بكات‪ ،‬هی���چ كێش���ەیەكی نابێت‬ ‫گەر چەكێكی ش���اراوەی پێبێت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫چەكەك���ەی ل���ە ‪ 1.8‬مەتر درێژتر‬ ‫نەبێت!‬

‫‪ .8‬دوای رۆژئاواب���وون‬ ‫گۆرانیگوتن قەدەغەیە‬ ‫ل���ە "هۆنۆلۆ‪-‬ه���اوای" گۆرانیگوت���ن‬ ‫بەدەنگ���ی بەرز و لەدوای خۆرئاوابوون بە‬ ‫تاوان لەقەڵەم دەدرێت‪ ،‬بۆیە پێویستە لەسەر‬ ‫ئەو گۆرانیبێژانەی دەیانەوێ پرۆڤە بكەن‪ ،‬لە‬ ‫رۆژدا ئ���ەم كارە بكەن‪ ،‬ئەگەرنا لەش���ەودا‬ ‫بیكەن‪ ،‬بە تۆمەتی پێش���ێلكردنی یاسا‬ ‫رووبەڕووی سزا دەبنەوە!‬

‫‪ .10‬گ���ەر كارەباچ���ی نیت‬ ‫دەسكاری هیچ گڵۆپێك مەكە‬ ‫لەویالیەت���ی "فیكتۆری���ا" ل���ە ئیس���پانیا‪،‬‬ ‫هەركەس���ێك گڵۆپێكی س���وتاو بە یەكێكی تازە‬ ‫بگۆڕێت و كارەباچیش نەبێت و مۆڵەتی كاركردنی‬ ‫نەبێ���ت‪ ،‬س���زا دەدرێت‪ .‬بۆی���ە دەبێ زۆر ئ���اگادار‬ ‫بی���ت لەیەك كات���دا خۆت رووبەڕووی مەترس���ی‬ ‫دەستكاریكردنی كارەبا و پێشێلكردنی یاساش‬ ‫نەكەیەوە‪ .‬یان دەبێ مۆڵەت وەربگری‪ ،‬یان‬ ‫باش���ترە كارەباچی���ەك بانگ بكەی و‬ ‫گڵۆپەكەت بۆ بگۆڕێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪284‬‬

‫‪2015/7/4‬‬

‫‪47‬‬


‫شەموان‬

‫حندرحۆپ و سیاسەت‬

‫پشتیوان عەبدوڵاڵ‬

‫‪ 48‬ژمار ‌ه ‪2015/7/4 284‬‬

‫خۆش����ی حندرح����ۆپ لەوەدای����ە جارێك‬ ‫لەس����ەرەوەی جارێك����ی ت����ر لە خ����وارەوە‪،‬‬ ‫وەك ژی����ان وایە‪ ،‬بەردەوام لە گۆڕان دایە‪.‬‬ ‫هەمیش����ە لەس����ەروە نابی و هەمیشەش لە‬ ‫خ����واراوە ناب����ی‪ .‬كاتێك لەس����ەرەوەی زۆر‬ ‫دڵخۆش����یت‪ ،‬كاتێكیش دێیتە خوارەوە هەر‬ ‫دڵخۆش����ی‪ ،‬چونك����ە دەزانی����ت جارێك����ی تر‬ ‫دەچیتە س����ەرەوە و ژیان ل����ە (حندرحۆپ)‬ ‫دایە و بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت‪.‬‬ ‫وەلێ قورب����ان لەو واڵتی ئێمەدا ئەمەش‬ ‫وانی����ە‪ ،‬مەس����ئول و سیاس����یەكان هەردەم‬ ‫ل����ە حندرحۆپ����ی سیاس����ەت و ژیان����دا هەر‬ ‫لەس����ەروەن و نایەنە خواروە‪ ،‬یاخود هیچ‬ ‫كاتێ����ك مەبەس����تیان نییە بێنە خ����واروە‪ ،‬تا‬ ‫چێژ لە دووبارە س����ەركەوتن وەربگرنەوە‪.‬‬ ‫ئ����ەم حاڵەت����ەش رێ����ك وەك دەرس و‬ ‫شەرحەكەی مامۆستای دەرونزانی وابوو‪،‬‬ ‫كە بەم شێوەیە دەرسی بە قوتابیان دەدا‪:‬‬ ‫مامۆس����تا‪ :‬دەرس����ی ئەمڕۆمان لەس����ەر‬ ‫س����ادیی و (مازۆخی)ی����ە‪ ،‬ك����ە دوو ج����ۆر‬ ‫حاڵەت����ی دەروونیی����ە و دووچ����اری مرۆڤ‬ ‫دەبێتەوە‪ .‬سادییەت مرۆڤ دەكات بەسادیی‬ ‫و مازۆخیەتیش (ماسۆش����یەت) دەیكات بە‬ ‫مازۆخی‪ .‬س����ادیی ئ����ەو ك����ەس و مرۆڤانە‬ ‫دەگرێت����ەوە‪ ،‬كە دیكتات����ۆرن و حەزدەكەن‬ ‫خەڵك بچەوسێننەوە و چێژ لە چەوسانەوە‬ ‫وەردەگرن‪ .‬مازۆخیش ئەو كەس����انەن‪ ،‬كە‬ ‫حەز دەكەن بچەوس����ێندرێنەوە‪ ،‬چێژ لەوە‬ ‫وەردەگ����رن ئازار بدرێن و بچەوس����ێنەوە‪.‬‬ ‫ئەم����ە دوو حاڵەت����ی دی����اری دەروون����ی‬ ‫مرۆڤەكان����ن‪ ،‬ئێس����تاش با ه����ەر قوتابیەك‬

‫نمونەی����ەك ب����ۆ ئ����ەو دوو ج����ۆرە حاڵەت����ە‬ ‫بهێننەوە‪.‬‬ ‫قوتابیەك‪ :‬مامۆس����تا سادیی وەك باوكم‬ ‫وای����ە ح����ەز دەكات ب����ەردەوام دایكم ئازار‬ ‫بدات و بیچەوس����ێنێتەوە‪ ،‬چونكە دڵی بەوە‬ ‫دادەكەوێ����ت و كەیف����ی پێدێ����ت‪ .‬دایكیش����م‬ ‫مازۆخی����ە تا باوك����م تێر و پڕ لێ����ی نەدات‬ ‫دڵ����ی داناكەوێ����ت و ئیس����راحەت ن����اكات‪.‬‬ ‫بەمج����ۆرە هەردوو كیان ب����ەو جۆرە ژیان‬ ‫دەبەنەسەر‪.‬‬ ‫قوتابیەك����ی ت����ر‪ :‬مامۆس����تا س����ادیی‬ ‫دیكاتۆرەكان����ی جیهان����ن‪ ،‬ك����ە ب����ەردەوام‬ ‫میللەتی����ان چەوس����اندۆتەوە‪ ،‬میللەتی����ش‬ ‫مازۆخی����ن‪ ،‬ك����ە ب����ەردەوام چێژی����ان ل����ەو‬ ‫چەوساندنەوە و ئازاردانە وەرگرتووە‪.‬‬ ‫رێك قسەی ئەو قوتابیەی دووەم راستە‪،‬‬ ‫حكومەتەك����ەی ئێمە س����ادییە و حەزدەكات‬ ‫ئ����ازاری خەڵك و میللەت ب����دات‪ .‬میللەتیش‬ ‫شانس����ی ئ����ەو‪ ،‬هێن����دە مازۆخی����ە‪ ،‬چێژ لە‬ ‫ئ����ازاردان و چەوس����اندنەوەی ب����ەردەوام‬ ‫وەردەگرێ����ت‪ .‬بۆی����ە ب����اش رێككەوتوون و‬ ‫دەگونجێن‪.‬‬ ‫ه����ەر ب����ۆ نمون����ە وەزی����ری س����امانە‬ ‫سروش����تییەكان و وەزی����ری دارای����ی و‬ ‫ئابووریی حەز دەكەن خەڵك ئازار بدەن و‬ ‫چێژیشی لێوەردەگرن‪ .‬یەكەمیان بە قەیرانی‬ ‫بەردەوام����ی س����وتەمەنی و دووەمی����ان بە‬ ‫دابەش����كردنی كیسەڵئاسای مووچە بەسەر‬ ‫فەرمانبەراندا‪.‬‬ ‫بۆیە سیاس����یەكان وەك حندرحۆپ هەر‬ ‫لەسەرەوەن و خەڵكیش هەر لەخوارەوەن‪.‬‬


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.