285

Page 1

‫پیرۆزبایی جەژنی رەمەزان لە خوێنەرانی سڤیل دەكەین و هەر بەو‬ ‫بۆنەیەشەوە ژمارەی داهاتوو سڤیل لە پشوودا دەبێت و دەرناچێت‬ ‫ساڵی شەشه‌م‬

‫روماڵكردنێكی بێالیەنانە‬

‫ژماره‌ ‪285‬‬

‫شەممە ‪2015/7/11‬‬

‫خاوەن ئیمتیاز‪ :‬ژیروان نوری‬

‫سەرنووسەر‪ :‬مەریوان عومەر‬

‫بەڕێوەبەری هونەری‪ :‬لوقمان رەشیدی‬

‫بەڕێوەبەری كارگێڕی‪ :‬بەهرە حەمەڕەش‬

‫دەستەی نووسەران‪ :‬بیالل سەعید‬

‫پێشەوا محەمەد‬

‫هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی‬

‫‪civilmagzaine‬‬

‫‪Tel: 0750 460 7290‬‬

‫نرخ (‪ )1500‬دینار‬

‫‪Email: mariwan_2014@yahoo.com‬‬

‫سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی‬

‫ژمارەی ریكالم‪07506515797 :‬‬

‫‪www.civilnews.net‬‬

‫چاپ‪ :‬چاپخانەی رۆكسانا ‪07504675264‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪1‬‬


‫سياسەت‬

‫دیمەنەكانی كۆچی نایاسا��یی بەلێشاوی سااڵنی نەوەدەكانمان بیردێنێتەوە‬

‫"مانگانە نزیكەی ‪ 3‬هەزار گەنجی‬ ‫هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن"‬ ‫راوێژ كامەران‬ ‫لە پاش تێپەڕبوونی س����اڵ و نیوێك بەس����ەر‬ ‫قەیرانی دارایدا لەهەرێمی كوردس����تان‪ ،‬خەریكە‬ ‫دیاردەی كۆچكردنی نائاسایی بۆ ئەوروپا لەنێو‬ ‫گەنجاندا بەلێشاو دەستپێدەكاتەوە‪ ،‬بەتایبەتیش‬ ‫لەكاتێك����دا كە ئێس����تا بەش����ێكی زۆر لەگەنجانی‬ ‫هەرێ����م بڕیاری كۆچكردنی����ان داوە و ئەو رێگا‬ ‫س����ەختەیان گرتۆتەب����ەر‪ .‬كۆچكردنەك����ەش ب����ە‬ ‫جۆرێك����ە‪ ،‬خەریك����ە بەهەمان ش����ێوەی س����ااڵنی‬ ‫نەوەدەكان����ی لێدێت����ەوە‪ ،‬ك����ە گەنجان بەلێش����او‬ ‫كۆچیان دەكرد‪.‬‬ ‫رۆژانە لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان بەشێكی زۆر‬

‫"راستە هەرێم ائرامە‪،‬‬ ‫بەاڵم ائرامی و ائسایش‬ ‫بەتەنیا خەڵك‬ ‫ناژیەنێت"‬

‫‪ 2‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫ل����ەو گەنجانە پەیامی جۆراوجۆر باڵودەكەنەوە‪،‬‬ ‫بەش����ێكیان دەڵێ����ن بەهۆی بێ����كاری و نەبوونی‬ ‫خزمەتگ����وزاری و دابیننەكردن����ی ژیانێك����ی‬ ‫شایس����تە‪ ،‬بڕیاریان����داوە واڵت جێبهێڵ����ن‪ ،‬ب����ەاڵم‬ ‫بەش����ێكی دیك����ە لەپەیامەكان لەالی����ەن گەنجانی‬ ‫ك����ورد لەئەوروپ����اوە باڵودەكرێنەوە‪ ،‬ك����ە تێیدا‬ ‫هەندێكی����ان هانی گەنج����ان دەدەن بێنە ئەوروپا‪،‬‬ ‫ئەوان����ی دیك����ەش بەكارێكی باش����ی نازانن‪ ،‬بەو‬ ‫پێی����ەی پێیانوایە ئیش و كار س����ەختە و لێرەش‬ ‫ناتوانن ژیانێكی خۆش دابین بكەن‪.‬‬ ‫لەگ����ەڵ هەم����وو ئەمانەدا ئەوەی ئێس����تا بۆتە‬ ‫راس����تیەك كۆچی بەلێش����اوی گەنجانی هەرێمی‬ ‫كوردس����تانە ب����ۆ دەرەوەی واڵت‪ ،‬بەجۆرێك كە‬ ‫ی‬ ‫بەپێ����ی ئامارێك����ی فیدراس����یۆنی‌ سەرتاس����ەر ‌‬ ‫پەنابەران����ی‌ عێراق‪،‬‬

‫مانگان����ە لەهەرێم����ی كوردس����تانەوە زیاتر لە ‪3‬‬ ‫هەزار گەنج بەرێ����گای قاچاخ هەوڵی كۆچكردن‬ ‫ب����ۆ ئەوروپ����ا دەدەن‪ .‬بەوتەی ئامان����ج عەبدوڵاڵ‬ ‫ی‬ ‫بەرپرسی فیدراسیۆنی‌ سەرتاسەری‌ پەنابەران ‌‬ ‫عێ����راق لەهەرێم‪ ،‬بەهۆی ئەو دۆخ����ە نالەبارەی‬ ‫ئێس����تا گەنجان����ی عێ����راق بەگش����تی و هەرێمی‬ ‫كوردس����تانی بەتایبەت����ی تێدای����ە‪ ،‬وایك����ردووە‬ ‫رێژەیەك����ی بەرچاوی����ان بڕی����اری كۆچك����ردن‬ ‫بدەن‪ ،‬ئامانج عەبدوڵاڵ بە س����ڤیلی گوت "بەهۆی‬ ‫ی عێراق بەگش����تی‌‌و‬ ‫پش����ێوی‌‌و رەوش����ی‌ ئەمنی ‌‬ ‫ی داع����ش و ئ����ەو قەیران����ە داراییەش كە‬ ‫ش����ەڕ ‌‬ ‫بەس����ەر هەرێمی كوردستاندا هاتووە و بێكاریی‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪ ،‬كۆچ����ی گەنجان بەرەو ئەوروپا‬ ‫بەشێوازێكی بەرچاو لەهەڵكشان دایە"‪.‬‬ ‫ئامان����ج عەبدوڵ��ڵ�ا ب����اس ل����ەوەش دەكات‪،‬‬


‫سياسەت‬

‫ك����ە هاواڵتیەك����ی زۆری ك����ورد لەناوچ����ە‬ ‫كوردس����تانیەكانی دەرەوەی هەرێ����م و‬ ‫بەتایبەتیش یەزیدی و كاكەیی بەلێش����او هەوڵی‬ ‫كۆچك����ردن بۆ ئەوروپ����ا دەدەن‪ ،‬ئەو گوتیش����ی‬ ‫ی ئەمن����ی‌ هەرێ����م جێگی����رە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫"راس����تە ب����ار ‌‬ ‫تەنه����ا ئارام����ی‌ هاواڵتی����ان ناژیەنێ����ت‪ ،‬هەم����وو‬ ‫ی‬ ‫ی سیاس���� ‌‬ ‫هاواڵتییەكی����ش پێویس����تی‌ بەئارام���� ‌‬ ‫و ئابووری����ی‌‌ و س����ەقامگیری‌ هەی����ە‪ ،‬بەش����ێك‬ ‫ی كۆچكردنی‌ هاواڵتیانیش پەیوەندی‌ بە‬ ‫لەهۆكار ‌‬ ‫ی رێسا و‬ ‫ی واڵت‌و بەسستەمنەكردن ‌‬ ‫نادادپەروە ‌‬ ‫ق و هەرێمی‌ كوردستانەوە هەیە‪،‬‬ ‫ی عێرا ‌‬ ‫یاساكان ‌‬ ‫ه����اوكات ئەو مەترس����ییە گەورەی����ەی‌ بەردەوام‬ ‫لەس����ەر ناوچەكەم����ان هەیە‪ ،‬ئێم����ەش لەرێگەی‬ ‫ئۆفیس����ەكانی خۆمان����ەوە هەوڵمان����داوە واڵتانی‬ ‫ئەوروپا لەو دۆخە ئاگادار بكەینەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ئاسانكاری بكەن بۆ پەنابەران"‪.‬‬ ‫كۆچی گەنجانی كورد بۆ ئەوروپا لەكاتێكدایە‪،‬‬ ‫ك����ە بەه����ۆی رۆیش����تن لەرێ����گای دەری����اوە ب����ە‬ ‫یەخ����ت و بەلەمی بچ����وك‪ ،‬زۆرج����ار پەنابەران‬ ‫مەترسی گەورە لەس����ەر ژیانیان دروستدەبێت‪.‬‬ ‫لە هەفتەی پێشووش����دا كەش����تیەكی پەنابەران‪،‬‬ ‫كە ل����ە یۆنانەوە ب����ەرەو ئیتاڵیا دەڕۆش����ت‪ ،‬بەر‬ ‫لەگەیش����تن بەو واڵتە ژێرئاو كەوت و بەشێكی‬ ‫زۆر لەپەنابەرەكانی گیانیان لەدەس����تدا‪ ،‬كە تێیدا‬ ‫‪ 12‬كەس����یان خەڵكی هەرێمی كوردستان بوون‪.‬‬ ‫لەئێستاش����دا پەرلەمان����ی كوردس����تان بەوت����ەی‬ ‫خۆیان س����ەرقاڵی ئامادەكردنی راپۆرتن لەسەر‬ ‫هۆكاری كۆچی بەلێشاوی گەنجان و دۆزینەوەی‬ ‫ب����ۆی‪،‬‬ ‫رێگەچارەی����ەك‬

‫بڕیاریش����ە دانیشتنێكی نائاس����ایی لەو بارەیەوە‬ ‫ئەنج����ام بدەن‪  .‬پەرلەمانت����ار "ع����ادل عەزی����ز"‬ ‫ئەندامی لیژنەی الوان لەپەرلەمانی كوردس����تان‬ ‫ئام����اژە ب����ەوە دەدات‪ ،‬ك����ە ئەو دۆخەی ئێس����تا‬ ‫بەس����ەر كوردس����تاندا هات����ووە و ماوەیەك����ی‬ ‫زۆریش����ە درێژەی كێش����اوە‪ ،‬هۆكاری سەرەكی‬ ‫دەركەوتنەوەی دی����اردەی كۆچكردنی گەنجانە‪.‬‬ ‫ئەم پەرلەمانتارە بەسڤیلی گوت "دۆخی شەڕ و‬ ‫نائارامی سیاسی و دیاردەی بێكاری هۆكارێكی‬ ‫س����ەرەكیە بۆ ئ����ەو گەنجانەی دووب����ارە رێگای‬ ‫ئەوروپا دەگرنەبەر‪ ،‬جگەلەوەی نەبوونی ئازادی‬ ‫و جێگایەك����ی گونج����او بۆ گەنجان ت����ا كاتەكانی‬ ‫ژیانیانی تێدا بەس����ەربەرن‪ ،‬هۆكارێكی سەرەكی‬ ‫دیكەیە"‪.‬‬ ‫بەوت����ەی ع����ادل عەزی����ز ناكرێ����ت رێگ����ری‬ ‫لەگەنجان بكرێت تا كۆچ نەكەن‪ ،‬بەاڵم ئەو گوتی‬ ‫"دەبێت دەس����ەاڵتی جێبەجێكار لەجیاتی ئەوەی‬ ‫هەوڵی رێگریكردن لەگەنجان بكات‪ ،‬چارەسەری‬ ‫ئ����ەو هۆكارانە بكات‪ ،‬كە وادەكات گەنجانی ئێمە‬ ‫كۆچ بكەن‪ ،‬بەتایبەتیش بێكاریی و دابیننەكردنی‬ ‫پێویستە سەرەكیەكانی ژیانیان"‪.‬‬ ‫یەكێك لە قاچاخچیە كوردەكانی ئەستەمبوڵ‬ ‫لەپەجێك����ی تایبەت����ی قاچاخچیەكان����دا بەب����ێ‬ ‫ئاش����كراكردنی ناویان لەتۆڕە كۆمەاڵیەتیەكاندا‬ ‫ئام����اژەی ب����ەوە داوە‪ ،‬ك����ە ‪ 10‬س����اڵە كاری‬ ‫قاچاخچیەت����ی دەكات و هی����چ س����اڵێك وەك‬ ‫ئەمس����اڵ نەبووە بۆ ئەو‪ ،‬چونكە لەیەك شوقەدا‬ ‫‪ 350‬كەسی الیە‪ ،‬كە دەیانەوێت بگەنە ئەوروپا‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم بەپێ����ی وت����ەی وەزی����ری ك����ۆچ و‬

‫كۆچبەرانی عێراق‪ ،‬ناتوانرێت رێگا لەكۆچكردنی‬ ‫گەنج����ان ب����ۆ دەرەوە بگیرێ����ت‪ ،‬چونك����ە وەك‬ ‫لەناوەكەی����دا هات����ووە ئەو كۆچكردن����ە قاچاخ و‬ ‫نایاس����اییە‪ ،‬جگەل����ەوە پێش����یوایە ك����ە حكومەت‬ ‫ئەو مافەش����ی نیە‪" .‬د‪.‬دەرب����از محەمەد" وەزیری‬ ‫كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لەبارەی هۆكارەكانی‬ ‫ئەو كۆچەش����ەوە گوتی "هۆكارەكانی كۆچكردن‬ ‫روون و ئاش����كران‪ ،‬ئێس����تا عێ����راق بەدۆخێك����ی‬ ‫نالەباری سیاس����یدا دەڕوات و ش����ەڕی داعش و‬ ‫بێكاری و نەبونی خزمەتگوزاری و بێ موچەیی‬ ‫و چەندی����ن كێش����ەی دیكە بونەت����ە هۆكارێك بۆ‬ ‫ئ����ەوەی گەنج����ان لەدروس����تكردنی ژیانیان لەم‬ ‫هەرێم����ە بێهیوا بب����ن و بڕیاربدەن خاكی خۆیان‬ ‫بەجێبهێڵ����ن‪ ،‬ه����ەر بۆیە چارەس����ەری ئەم دۆخە‬ ‫واڵتێك����ی ئ����ارام و ئاوەدانە‪ ،‬دەبێ����ت بارودۆخ و‬ ‫ژیانێكی خۆش بۆ تاكەكانی كۆمەڵگا بخوڵقێنێت‪،‬‬ ‫بەاڵم لەكاتێكدا حكومەت ناتوانێت ئەو بارودۆخە‬ ‫بخوڵقێنێت‪ ،‬ئەوا مافی ئەوەش����ی نییە سنورەكان‬ ‫دابخرێ����ن و نەهێڵرێ����ت ئەو گەنجان����ە رووبكەنە‬ ‫دەرەوە"‪.‬‬ ‫د‪ .‬دەرباز ئاماژە بەوەش دەكات‪ ،‬كە بەشێكی‬ ‫زۆری ئەو ئاوارانەی لەهەرێمی كوردس����تاندان‪،‬‬ ‫ئێس����تا لەهەوڵی كۆچكردندان ب����ۆ ئەوروپا‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی‪ ،‬بێهیوابوون لەدابینكردنی ژیانێكی خۆش‬ ‫ب����ۆ خۆیان لەنێو هەرێمدا‪ ،‬ئەو گوتیش����ی "بەاڵم‬ ‫پەنابەران لەئەوروپاش توشی قورسیەكی زۆر‬ ‫دەب����ەن بۆ وەرگرتنی ماف����ی پەنابەرێتی‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێس����تا یاس����اكانی ئ����ەو واڵتان����ە گۆڕانكاری����ان‬ ‫بەس����ەردا هات����ووە و خۆی����ان ناتوان����ن چیدیكە‬ ‫پەنابەر وەربگرن"‪.‬‬

‫قاچاخچیەك‪:‬‬ ‫‪ 10‬ساڵە قاچاخچیم‬ ‫وەك ئەمساڵم نەبینیوە‪،‬‬ ‫لە یەك شوقەدا ‪350‬‬ ‫كەسم الیە دەیانەوێت‬ ‫بگەنە ئەوروپا‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪3‬‬


‫سياسەت‬

‫حكومەتی هەرێم و بەرپرسانی پەیوەندیدار تا ئێستاش خەمساردن‬

‫لە چەند مانگی رابروودا هەزاران گەنجی‬ ‫كورد بەرەو ئەوروپا كۆچیان كردووە‬ ‫پێشەوا محەمەد‬

‫دایك���ی فەرمان���ی تەم���ەن ‪ 25‬س���اڵ‪ ،‬ی���ەك‬ ‫هەفتەیە فرمێسك لەچاوەكانی وشك نەبوون‪،‬‬ ‫هەم���وو رۆژێك ‪9‬ی بەیان���ی دەچێتە دەرەوە‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی خۆش���ی بزان���ێ بۆ كوێ دەچێت‪ ،‬تا‬ ‫دەمەوئێوارە ناگەڕێتەوە‪ ،‬دەیەوێت س���ۆراغی‬ ‫كوڕەكەی ب���كات‪ ،‬هەموو رۆژێك برادەرەكانی‬ ‫و بەشێكی زۆر لەخزمەكانی بەسەر دەكاتەوە‬ ‫و ب���ە پاڕان���ەوە و گریان���ەوە پێی���ان دەڵێ���ت‬

‫‪ 4‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫"هەرچیت���ان كردووە فەرمانم ب���ۆ بگەڕێننەوە‪،‬‬ ‫فەرمانی نازدارم بۆ بهێننەوە"‪.‬‬ ‫"فەرم���ان"دوای ئ���ەوەی دەیەوێت بچێت بۆ‬ ‫ئەوروپا‪ ،‬ئەگەرچی هەوڵ و كۆشش���ی زۆری‬ ‫لەگ���ەڵ دەدەن‪ ،‬بەاڵم رەزامەند نابێت و لەگەڵ‬ ‫قاچاخچییەك���ی كورددا رێك دەكەوێت‪ .‬ماوەی‬ ‫‪ 40‬رۆژە فەرمان رۆیش���تووە و هەفتەیەكیشە‬ ‫هی���چ هەواڵێكی نییە‪ ،‬قاچاخچییەكە دیارنەماوە‬ ‫و فەرمانیش چیتر لەدایكە تەمەن ‪ 48‬ساڵەكەی‬ ‫نەپرسیوە‪.‬‬

‫بەپێ���ی ئەو ئام���ارە نافەرمیانەی بەدەس���ت‬ ‫گۆڤاری س���ڤیل كەوتوون‪ ،‬لە ماوەی ‪ 9‬مانگی‬ ‫راب���ردوودا‪ 5 ،‬ه���ەزار و ‪ 700‬گەنج���ی ك���ورد‬ ‫رووی���ان لەئەوروپ���ا ك���ردووە‪ ،‬لەناویش���یاندا‪،‬‬ ‫بەش���ێكیان بوونەت���ە قوربانی‪ ،‬بەاڵم تائێس���تا‬ ‫نازانرێت ئەو قوربانیانە چەندن‪.‬‬ ‫كۆچ���ی بەلێش���اوی ك���وردان‪ ،‬لەتازەتری���ن‬ ‫دەس���تپێكیدا‪ ،‬دەگەڕێت���ەوە ب���ۆ س���ەرهەڵدانی‬ ‫ش���ەڕی داع���ش و ئ���ەو قەیرانە ی���ەك لەدوای‬ ‫یەكان���ەی لەم���اوەی دوو س���اڵی راب���ردوودا‬


‫سياسەت‬

‫سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتیەكانی پەرلەمان‪:‬‬

‫فرۆشتنی نەوت‬ ‫پرۆسەیەكی درێژخایەنە‬ ‫و كاتی دەوێت‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫بارودۆخە پێویستی بە‬ ‫هەنگاوی بەپەلە هەیە‬

‫بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتووە‪.‬‬ ‫لەن���او ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان���دا‪ ،‬گەنج���ان‬ ‫یەكڕاس���ت بەرانب���ەر ی���ەك بەپەیام و پۆس���ت‬ ‫لەگ���ەڵ یەك���ن و جێهێش���تنی كوردس���تان‬ ‫"بەئەركی نیشتیمانی" لەقەڵەم دەدەن‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫كۆچەكە بۆتە لێش���او و خەریكە ببێتە دیاردە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەرپرس���انی كوردستان كەمتەرخەمن و‬ ‫وەاڵمیان بۆ گەنجان پێنییە‪.‬‬ ‫"ئاوات محەمەد" چاالكوانی بواری مەدەنی‪،‬‬ ‫روونیكردەوە‪ ،‬ئەو كۆچە بەلێشاوەی گەنجانی‬ ‫كورد لەئێستا ریشەكەی كۆنترە و تەقینەوەی‬ ‫هەم���وو ئ���ەو ناڕەزایەت���ی و قەیرانانەی���ە‪ ،‬كە‬ ‫بەدرێژای���ی تەمەن���ی گەنج���ەكان ل���ەم واڵتەدا‬ ‫بوونی هەیە‪.‬‬ ‫ئ���ەو گوت���ی "چیت���ر گەنج���ان بڕوای���ان‬ ‫بەقس���ەی باقوبری���ق نەم���اوە و بەرپرس���ان و‬ ‫دەس���ەاڵتدارانی ئ���ەم واڵت���ەش تەنها ش���تێك‬ ‫دەیزان���ن قس���ەی باقوبریق���ە‪ ،‬لەكاتێكدا ماوەی‬ ‫دەیان س���اڵە س���ەروەت و س���امانی ئەم واڵتە‬ ‫بۆخۆی���ان دەبەن و هیچ گرنگییەكیان بە ژیانی‬ ‫خەڵكی نەداوە"‪.‬‬ ‫فەرم���ان كامی���ل‪ ،‬بەش���ی كارگێ���ڕی كاری‬ ‫زانك���ۆی س���لێمانی ت���ەواو ك���ردووە‪ ،‬م���اوەی‬ ‫دوو س���اڵ لەچێش���تخانەیەك كاری ك���ردووە‪،‬‬

‫لەدوا پۆستەكانیش���یدا لەپەیجی خۆی لەتۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی فەیس���بووك‪ ،‬ناڕەزایەت���ی خۆی‬ ‫لەكوردستان و ژیان دەربڕیوە‪.‬‬ ‫ئ���ەو لەپۆس���تێكدا‪ ،‬ك���ە دوو رۆژ پێ���ش‬ ‫س���ەفەرەكەی باڵویكردۆت���ەوە‪ ،‬نوس���ویەتی‬ ‫"م���رۆڤ ب���ڕوات و س���ەرهەڵگرێت باش���ترە‪،‬‬ ‫لەدەریاكان���دا ببێت���ە خۆراكی قرش���ەكان وەك‬ ‫لەوەی لەكوردستاندا قەیرانەكان بتخنكێنن‪ ،‬من‬ ‫دەڕۆم و هەرگیزاوهەرگیز ناگەڕێمەوە"‪.‬‬ ‫ئەم���ە هەر ژیانی فەرم���ان نییە چیرۆكئامێز‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵكو لەپشت هەر یەكێك لەو گەنجانەوە‬ ‫ك���ە كۆچ ب���ەرەو ئەوروپا دەك���ەن‪ ،‬چیرۆكێكی‬ ‫دڵتەزێ���ن هەی���ە‪ ،‬ك���ە ب���ە ب���ڕوای چاالكوانانی‬ ‫مەدەن���ی‪ ،‬دەبێ���ت دەس���ەاڵتدارانی ئ���ەم واڵتە‬ ‫بیبیس���تن‪ ،‬ئەوان پێیانوایە‪ ،‬كۆچی بەلێش���اوی‬ ‫گەنج���ان زەنگێك���ی مەترس���یدارە‪ ،‬ئەگەر بێت‬ ‫و نەبیس���ترێت‪ ،‬كۆمەڵگەی كوردس���تان زیاتر‬ ‫بەرەو قەیران دەبات‪.‬‬ ‫وەك ئ���اوات محەم���ەد ئام���اژەی پێ���دا‪،‬‬ ‫كوردس���تان غەرق���ی قەیران���ە و گەنجانی���ش‬ ‫لەناو قەیرانەكاندان‪ ،‬لەنێوان بوون بە بەش���ێك‬ ‫لەقەیران���ەكان و هەڵهاتن لێ���ی‪ ،‬رێگەی دووەم‬ ‫هەڵدەبژێرن‪ .‬هەروەها گوتیشی "گەنجان بۆیان‬ ‫روونبۆتەوە دەش���یا كوردستان بارودۆخێكی‬ ‫زۆر گونجاو و ئارام و بێ قەیرانی هەبوویایە‬ ‫لەپ���ای ئ���ەو هەم���وو داهات���ەی دەی���ان س���اڵە‬ ‫لەبەردەس���ت ئ���ەم حیزبان���ە دای���ە‪ ،‬بۆی���ە هیچ‬ ‫هیوایەكی���ان نەم���اوە و بەڕادەی���ەك دڵش���كاو‬ ‫بوون‪ ،‬خۆیان دەخەنە بەردەم مەترسیدارترین‬ ‫ئ���ەو رێگایانەی كە دەش���ێت مەرگ���ی خۆیانی‬ ‫بەدوادا بێت"‪.‬‬ ‫بەاڵم ئایا رێگەچارە هەیە؟ ئەمە پرسیارێكە‬ ‫دەبێ���ت الیەن���ە پەیوەندی���دارەكان وەاڵم���ی‬ ‫بدەنەوە‪.‬‬ ‫حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬دوای ئەوەی‬ ‫بێهی���وا ب���وو لەحكومەت���ی بەغ���دا و نەناردنی‬ ‫بودجە‪ ،‬ئێس���تا بڕی���اری داوە خۆی نەوتەكەی‬ ‫خۆی بفرۆش���ێت‪ ،‬بەاڵم ئایا فرۆش���تنی نەوتی‬

‫كوردس���تان‪ ،‬چ���ی بۆ ئەو گەنجان���ە دەكات كە‬ ‫بێهیوا بوون و دەڕۆن بۆ ئەوروپا؟‬ ‫"ش���ێركۆ ج���ەودەت" س���ەرۆكی لیژن���ەی‬ ‫س���امانە سروش���تییەكان لەپەرلەمان���ی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬روونیكردەوە‪ ،‬ئێس���تا هەناردەی‬ ‫نەوتی كوردس���تان زی���ادی كردووە و ئەوەش‬ ‫هەنگاوێكی دڵخۆش���كەرە‪ ،‬ب���ەاڵم بەدڵنیاییەوە‬ ‫كێش���ەی هەیە و ناتوانین هیوای زۆر گەورەی‬ ‫لەس���ەر هەڵبچینی���ن"‪ .‬ئەو دەڵێت "كوردس���تان‬ ‫لەقەیرانێك���ی دارای���ی گەورەدای���ە‪ ،‬ئەم���ەش‬ ‫پێویس���تی بە بودجەیەكی زەبەالح و بەردەوام‬ ‫هەیە تا بتوانرێت ئیش بكرێت و بارودۆخەكان‬ ‫بكەونەوە سەر س���كەی خۆیان‪ ،‬لەكاتێكدا بەم‬ ‫بارودۆخەی ئێستاوە ئەو هیوایە لە ئایندەیەكی‬ ‫نزیكدا نابیندرێت"‪.‬‬ ‫ئام���اژەی ب���ۆ ئ���ەوەش ك���رد‪ ،‬فرۆش���تنی‬ ‫نەوتەكەش‪ ،‬هەر لەساتی هەناردەكردنییەوە تا‬ ‫فرۆشتنی و هێنانەوەی پارەكەی پڕۆسەیەكی‬ ‫درێژخایەنە و چاوەڕوانی پێویس���تە‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫بەبڕوای ئەو بارودۆخی ئێس���تا و بەتایبەتیش‬ ‫دروس���تكردنی هیوای���ەك ك���ە كوردس���تان‬ ‫جێنەهێڵ���ن‪ ،‬پێویس���تی بەهەن���گاوی بەپەل���ە و‬ ‫چارەسەری بەپەلەیە‪.‬‬ ‫لەالیەك���ی تریش���ەوە‪" ،‬دەرب���از محەم���ەد"‬ ‫وەزی���ری ك���ۆچ و كۆچبەران���ی عێ���راق‪،‬‬ ‫رایدەگەیەنێت‪ ،‬چەند مانگێكە كۆچی هاواڵتیانی‬ ‫كوردستان و عێراق بۆ دەرەوەی واڵت رووی‬ ‫لەزیادب���وون كردووە و چەن���د هۆكارێكی ئەو‬ ‫كۆچەش ئاشكرا دەكات‪.‬‬ ‫ئ���ەو پێییوایە‪ ،‬بارودۆخ���ی خراپی عێراق و‬ ‫كوردس���تان بەتایب���ەت دوای دەس���تپێكردنی‬ ‫شەڕی داعش لەناوەڕاس���تی ساڵی رابردوودا‬ ‫ب���ووە هۆی نائارامی و ناس���ەقامگیری ئەمنی‪،‬‬ ‫هەروەه���ا ناڕوون���ی ئاین���دەی سیاس���ی و‬ ‫س���ەرباری هەاڵوس���انی قەیران���ە داراییەكان‪،‬‬ ‫دۆخێك���ی دەروون���ی كۆمەاڵیەت���ی ش���ڵەژاوی‬ ‫الی بەش���ێك لەگەنج���ان دروس���ت ك���ردووە‪.‬‬ ‫دەشڵێت "لەبنەڕەتدا كۆمەڵێك قەیران بەرۆكی‬ ‫خەڵك���ی گرت���ووە‪ ،‬لەس���ەروی هەمویان���ەوە‬ ‫گەندەڵ���ی و بێ���كاری (بەتایب���ەت گەنج���ان) و‬ ‫قەیرانی نیش���تەجێبوون‪ ،‬كێش���ەی تەندروستی‬ ‫و پەروەردەی���ی‪ ،‬ناعەدالەت���ی كۆمەاڵیەت���ی‬ ‫لەدابەش���كردنی دەس���تكەوت و ئیمتیازاتەكان‬ ‫بەسەر هاواڵتیاندا"‪.‬‬ ‫ب���ە ب���ڕوای وەزی���ری ك���ۆچ و كۆچبەرانی‬ ‫عێ���راق‪ ،‬ب���ۆ رێگریكردن لەكۆچ���ی گەنجان بۆ‬ ‫دەرەوەی واڵت‪ ،‬دەبێت چارەس���ەری ریشەیی‬ ‫و هەنووكەی���ی بۆ ئ���ەو قەیرانانەی س���ەرەوە‬ ‫بدۆزرێتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪5‬‬


‫سياسەت‬

‫هاوپشتی و پشتیوانی‬

‫شازاد ئەنوەر‬ ‫* جارێك لەمامۆستا عیزەدین حوسەینی‬ ‫رێب���ەری س���ازمانی خەباتی كوردس���تانی‬ ‫ئێران���م پرس���ی‪ :‬جی���اوازی هاوپش���تی و‬ ‫پشتیوانی چییە؟‬ ‫مامۆس���تای كۆچكرد و ك���ە زوبانزانێكی‬ ‫بەسەلیقە بو گوتی‪ :‬وەك وشە لەنێوەڕوكدا‬ ‫یەك مانان‪ ،‬بەاڵم بەكردار جیاوازن‪ .‬چۆن؟‬ ‫هاوپش���تی واتای پشتمان بەیەك بدەین‪،‬‬ ‫تاكو كەس���مان نەكەوین و مان و نەمانمان‬ ‫بەیەك���ەوە بێ���ت‪ .‬پش���تیوانیش لەنێوەڕۆكدا‬ ‫ئەوە دەگەیەنێ‪ ،‬وەلێ لەعەمەلدا گوزارشتە‬ ‫ل���ەوەی م���ن لەپش���تتم و ناهێڵ���م بك���ەوی‪،‬‬ ‫واتا هاوپش���تت نیم‪ ،‬بەڵك���و دەبمە كاریتەی‬ ‫س���ەقفی تۆ‪ ،‬ه���اوكات گەربێت و لەقس���ەم‬

‫‪ 6‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫(بۆ ئەو گەنجانەی لەنۆژەن واڵت جێدێڵن)‬

‫دەربچی‪ ،‬پش���تت بەردەدەم و تەپڵی سەرت‬ ‫وەعەرزێ دەكەوێ!‬ ‫* دوای بیس���ت ساڵ لەو شیكردنەوەیە‪،‬‬ ‫ئەمڕۆ زیات���ر لەهەركاتێ���ك غایلەی ئەوەم‬ ‫ب���ۆ هات‪ ،‬یادی ئەو دوو وش���ەیە بكەمەوە‪،‬‬ ‫چونكە هاوپشتی پراكتیكی نەماوە‪ ،‬تەنها و‬ ‫تەنها پشتیوانی خۆی بەتاقانەیی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫* رۆژگاری ئەم���ڕۆ توان���ا و بڕوانام���ە‬ ‫و لێهاتووی���ی و ئەزم���وون و زمازانی���ن و‬ ‫ئەندێش���ە هیچیان هاوپش���تیان نییە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫جێ���ی ب���ۆ كراوەت���ەوە پش���تیواندارەكانن‪.‬‬ ‫هەڵبەت مەبەستەكە رەها نییە‪ ،‬بەاڵم رێژەی‬ ‫زۆرین���ە وایە‪ .‬هەن چەندین س���اڵە لەبواری‬ ‫خۆیان ش���ەو دەخەن���ە س���ەر رۆژ‪ ،‬كەچی‬ ‫چونك���ە بێ پش���تیوان و باوان���ن‪ ،‬لەكەناری‬ ‫كەن���ار قوژبنێكی���ان پ���ێ رەوا بین���راوە‪ ،‬نە‬ ‫پۆس���تی مامناوەند و نە گەورە و س���یادی‬ ‫و حزبیی ب���ااڵ‪ ،‬هیچكام لەوان���ە بۆ بێنەواو‬ ‫پش���تیوانەكان لەرس���تەدا نییە‪ .‬تادێ زیاتر‬ ‫بەدوای س���ەرابدا دەچن و واڵت بەلێش���او‬ ‫ج���ێ دەهێڵ���ن‪ ،‬دەنگێكیش بەهانای���ان بەرز‬ ‫نابێتەوە‪.‬‬ ‫* هاوڕێیەك���ەم گوت���ی‪ :‬تاك���ەی وادەبێ‬ ‫گوت���م‪ :‬ئەمە بەو پێودانگەی ش���وێن بۆ بێ‬ ‫پش���تەكان نەماوە‪ ،‬ئابووری���ی زاڵ بەیداخی‬

‫حەماسی و سەروەتی ئەهریمەنی هاڕون و‬ ‫قارون مەگەر چی بۆ كێ هێش���تۆتەوە؟ ئەم‬ ‫وتارە بۆ خواس���تێكی درێ���ژە ئاخۆ دەكرێ‬ ‫تاس���ەر ئەو بیردۆزەیە ی���ەك و یەكمان لێ‬ ‫بكات بەس���ێ و گونجاوە س���ود لەئەزمونی‬ ‫گەل و واڵتانی تر وەرنەگیرێ!‪ .‬لەگۆڕەپانی‬ ‫ئازادی قاهیرەی پایتەختی میس���ڕ س���ەرەتا‬ ‫(‪ )14‬كەس دانیشتن و گوتیان (نا)‪ ،‬سوتانی‬ ‫گەنجێك عەرشی زەینلعابدینی هەژاند‪ ،‬ئیتر‬ ‫چم���ا دەبێ چۆن هاتووە واهی بڕوا؟ رەنگە‬ ‫چەن���د دەیەی���ەك بەه���ۆی ناس���ەقامگیریی‬ ‫تەپوت���ۆز دانەماڵ���درێ‪ ،‬بەس تاس���ەر بڵێی‬ ‫وابمێنێتەوە؟!‬ ‫* سوپاس بۆ بەهەشتی مامۆستا عیزەدین‬ ‫كە بیس���ت ساڵ بەر لەمڕۆ وانەیەكی دادام‪،‬‬ ‫منی���ش ئەو دێرە ش���یعرەی پای���زە خەونی‬ ‫هێمنی شاعیرتان بیردەخەمەوە‪:‬‬ ‫گوتم كەوابێ ئاشنا‬ ‫بەشی ئێمە لەناوچونە‬ ‫گوتی نانا دوور بڕوانە دوور بڕوانە‬ ‫ئاسۆ روونە‪..‬‬ ‫دەبێ پش���تیواندارەكان ئەوە بزانن‪ ،‬ژیان‬ ‫تاهەتایە لەس���ەر جەگ ناوەس���تێ‪ ،‬رۆژێك‬ ‫دێ هاوپش���تەكان جێگ���ەی پش���تیوانەكان‬ ‫دەگرنەوە‪.‬‬


‫سياسەت‬

‫ئێو‌ه ده‌ڕۆن‪ ،‬ئه‌وان ده‌مێننه‌وه‬

‫شوان سدیق‬ ‫هه‌واڵ���ی كۆچ و جێهێش���تنی واڵت لەالیەن‬ ‫گه‌نجانی كوردستان‪ ،‬بۆ هه‌نده‌ران‪ ،‬ميدیاكانی‬ ‫به‌خۆوه‌ س���ەرقاڵ كردووە‪ .‬سەرهەڵدانەوەی‬ ‫ئ���ەم دیاردەی���ە لەكاتێكدایە‪ ،‬كە بۆ دووس���اڵ‬ ‫ده‌ڕوات هەرێ���م رووب���ه‌ڕووی قه‌یران���ی‬ ‫ئابووري���ی بۆ‌ت���ه‌وه‌‪ ،‬بێ���كاری و نه‌بوون���ی‬ ‫موچه‌ی پێویست و دانه‌مه‌زراندنی گه‌نجان و‬ ‫خراپی بازاڕی كار‪ .‬له‌الیه‌كی تریش س���اڵێكه‌‬ ‫هه‌رێمه‌كه‌ له‌شه‌ڕی خه‌الفه‌تی ئیسالمی داعش‬ ‫دایه‌ و قوربانیه‌كی زۆر دراوه‌‪ ،‬نزیكه‌ی ‪1220‬‬ ‫ش���ەهید و زیات���ر ل���ه‌ ‪ 7‬هه‌زار پێش���مه‌رگه‌ی‬ ‫برینداریش هەن‪ .‬هه‌م���وو ئه‌مانه‌ هۆكارن بۆ‬ ‫رۆیشتنی گه‌نجان بۆ ده‌ره‌وه‌ی واڵت‪.‬‬ ‫چه‌ند هۆكارێكی تر هه‌ن بۆ ئەم شەپۆلەی‬ ‫كۆچ���ی گەنج���ان‪ ،‬یه‌ك���ه‌م‪ :‬بێئومێدبوونیانه‌‬ ‫له‌حكوم���ه‌ت و ده‌س���ه‌اڵتدارانی هه‌رێم���ی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬به‌وه‌ی ئه‌وان ناتوانن ژیانێكی‬ ‫شایس���ته‌‌ له‌كۆمه‌ڵگادا بونیاد بنێنن‪ ،‬چونكه‌‬ ‫ئه‌زموون���ی حوكمڕان���ی‬ ‫ك���وردی ب���ه‌‬ ‫هه‌م���و و‬

‫ره‌نگه‌كانه‌وه‪ ‌،‬س���ه‌لماندی له‌ن���او كۆمه‌ڵگادا‬ ‫ته‌نیا نوخبه‌یه‌ك له‌كه‌سانی ده‌وروپشتی نزیك‬ ‫له‌به‌رپرس و بنه‌ماڵه‌ ده‌ستڕۆیش���تووه‌كان‪،‬‬ ‫له‌داه���ات و س���امانی واڵته‌كه‌ س���وودمه‌ند‬ ‫ده‌ب���ن‪ ،‬باقیه‌ك���ه‌ی ئ���ه‌و ماف���ه‌ی پ���ێ ڕه‌وا‬ ‫نابینرێ���ت‪ .‬بۆی���ه‌ به‌رهه‌مه‌ك���ه‌ی ئه‌وه‌یه‌‪ ،‬كه‌‬ ‫نه‌وه‌یه‌كی نوێ پێگه‌یشتووه‌ ئه‌وانیش وه‌ك‬ ‫نه‌وه‌ی پێش���تر هه‌س���ت به‌و بێدادیه‌ ده‌كه‌ن‬ ‫و نائومێ���د ده‌ب���ن‪ ،‬له‌وه‌ی بۆچ���ی كاته‌كانی‬ ‫ژیانی���ان ل���ه‌م واڵته‌ به‌رنه‌س���ه‌ر؟ ده‌ش���ێ‬ ‫به‌دوای ژیانێكی باشتردا بگه‌ڕێن‪.‬‬ ‫كاره‌س���اته‌‪ ،‬دوای ‪ 20‬س���اڵ ده‌س���ه‌اڵت‬ ‫هێش���تا ئاس���تێكی كەم���ی دادپ���ەروەری لە‬ ‫دابەش���كردنی سەروەت و س���امانی واڵتدا‬ ‫بەدی نەكرێ���ت‪ ،‬هه‌موو حزبه‌كانی ئێس���تا‬ ‫بۆ دابش���ه‌كردنی پۆس���ت و پاره‌و كورسی‬ ‫ملیان لەبەر ملی یەكتر ناوە‪ ،‬كه‌چی له‌ئاست‬ ‫داخوازیه‌كانی گه‌نجان و خه‌ڵكی كوردستان‪،‬‬ ‫سه‌ربه‌رز ناكه‌نه‌وه‌‪.‬‬ ‫گه‌نج����ان و هاواڵتیان����ی كوردس����تان‪ ،‬ب����ۆ‬ ‫كابین����ه‌ی هه‌ش����تی حكومه‌ت����ی هه‌رێ����م وه‌ها‬ ‫پێش����بینیان كرد‪ ،‬ك����ه‌ النیك����ه‌م له‌كابینه‌كانی‬ ‫ت����ر باش����ترو ژیانێكی شایس����ته‌یان بۆ دابین‬ ‫ب‌كات‪ ،‬ب����ه‌اڵم ده‌رك����ه‌وت ئ����ه‌م كابینەی����ە‌ش‬ ‫به‌ه����ۆی قه‌یران����ی دارای����ی و به‌حزبیكردن����ی‬ ‫كۆی جومگه‌كانی حكومڕانی و جیاوازیكردن‬ ‫له‌ نێو هاواڵتیاندا‪ ،‬وه‌اڵمدەرەوەی خواس����تی‬ ‫گەنجان نیە‪.‬‬ ‫هۆكارێكی تری كۆچی گه‌نجان‪ ،‬په‌یوه‌ندی‬ ‫به‌ئازادیه‌كان����ی مرۆڤه‌وه‌ هەی����ە‌ له‌كۆمه‌ڵگادا‪،‬‬ ‫به‌ه����ۆی نه‌بوونی رێوش����وێنی پێویس����ت بۆ‬ ‫دڵنیایی له‌ده‌سته‌به‌ركردنی‬

‫پاراس����تنی م����اف و ئازادی����ه‌كان‪ ،‬گه‌نجان����ی‬ ‫رووبه‌ڕووی س����زایه‌كی سه‌خت كردۆته‌وه‌‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ه����ا ده‌ستخس����تنه‌ كاروب����اری ژیان����ی‬ ‫تایبه‌تی گه‌نجان له‌الی����ه‌ن ناوه‌نده‌ ئاینیەكان‬ ‫و پیاوان����ی ئایینیه‌وه‌ وایك����ردوه‌‪ ،‬مرۆڤ له‌م‬ ‫كۆمه‌ڵگایه‌ك����دا دژایه‌تی بكرێ����ت و نه‌توانێت‬ ‫به‌خواستی ئازادانه‌ی خۆی بژێت‪.‬‬ ‫ب����ەاڵم ناك����رێ ئه‌وه‌ش����مان له‌بی����ر بچێت‪،‬‬ ‫بەش����ێكی كێش����ەی گەنج����ان ل����ەم واڵت����ەدا‬ ‫پەیوەن����دی بەخۆیان����ەوە هەیە‪ ،‬كە تا ئێس����تا‬ ‫نەیانتوانی����وە پ����ەرە ب����ە توان����ا و لێهاتوویی‬ ‫خۆیان لە بوارە جیاوازەكانی كار و زانستدا‬ ‫ب����دەن‪ ،‬تابتوان����ن رووب����ه‌ڕووی ئ����ەم دۆخە‬ ‫ناخۆشە ببنەوە‪ ،‬كە هاتۆتە پێشیان‪.‬‬ ‫له‌پ����اڵ هه‌م����وو ئ����ه‌و خراپ����ه‌كاری و‬ ‫قه‌یرانانه‌ی رووی له‌م هه‌رێمه كردوه‌‪ ،‬ئێستا‬ ‫حزب����ه‌كان س����ه‌رقاڵی پرس����ی ده‌س����توور و‬ ‫ویالیه‌ته‌ی س����ه‌رۆكی هه‌رێم����ن‪ ،‬تا هه‌نووكه‌‬ ‫دیارنیه‌ ئه‌م حزبانه‌ی باس����ی سازان ده‌كه‌ن‪،‬‬ ‫ئه‌وان گه‌یشتونه‌ته‌ س����ازان یاخودنا؟ ئەوان‬ ‫بە س����ازان لەبارەی دەس����تەاڵت و پۆستەوە‬ ‫خەریك����ن و خەڵكیش چاوەڕێی چاكس����ازی‬ ‫لێدەكردن‪.‬‬ ‫پرس����یار ئه‌وه‌ی����ه‪ ،‬ئای����ا ئ����ەم بێباكی����ەی‬ ‫دەسەاڵتداران لەئاس����ت خواستی گەنجان و‬ ‫خەڵكی كوردس����تان بەگشتی‪ ،‬ئەو نائومێدیە‬ ‫قوڵەی����ان ال دروس����ت ن����اكات‪ ،‬كە هەمیش����ە‬ ‫لەب����ارەی ئاین����دەوە رەش����بین ب����ن؟ گومانی‬ ‫تێدانیه‌ ئه‌م دۆخه‌ بێهیوایی دروستكردوه‌‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪7‬‬


‫سياسەت‬

‫شێخ جەعفەر‪:‬‬

‫ئەو قەیرانە سیاسیەی لە كوردستاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك كاریگەری‬ ‫لەسەر پێشمەرگە نەبووە‬ ‫‪ 8‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬


‫سياسەت‬

‫ش����ەڕی هێزەكان����ی پێش����مەرگە لەگ����ەڵ‬ ‫گروپ����ی تیرۆریس����تی داعش����دا بەردەوامی‬ ‫هەی����ە و جارێكی دیكەش داعش لەس����نوری‬ ‫باش����ووری كەركوكەوە هێرش����یان كردەوە‬ ‫سەر پێشمەرگە‪ .‬لەبارەی دواین پێشهاتەكانی‬ ‫جەن����گ و كاریگ����ەری قەیرانە سیاس����یەكان‬ ‫لەس����ەر پێش����مەرگە‪ ،‬ش����ێخ جەعفەر ش����ێخ‬ ‫موستەفا ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‬ ‫و یەكێ����ك لە فەرماندە دیارەكانی هێزەكانی‬ ‫پێش����مەرگە لە س����نوری كەرك����وك وەاڵمی‬ ‫پرسیارەكانی سڤیل دەداتەوە‪.‬‬ ‫راویژ كامەران‬

‫لە ماوەی پێش���ودا هێرش���ەكانی‬ ‫داع���ش زیات���ر لەس���نوری كەرك���وك‬ ‫ئەنجامدەدران‪ ،‬هۆكاری ئەوە چیە؟ بۆچی‬ ‫داع���ش هەوڵەكان���ی خ���ۆی ل���ەو ناوچانە‬ ‫چڕكردۆتەوە؟‬ ‫ش���ێخ جەعف���ەر‪ :‬دی���ارە كەرك���وك‬ ‫ناوچەیەكی گرنگە و بەردەوامیش جێگای‬ ‫گرنگ���ی گروپی تیرۆرس���تی داعش بووە‪،‬‬ ‫وات���ە هەوڵەكانی ئەوان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی‬ ‫ئەو ش���ارە شتێكی نوێ‌ نیە و دەیانەوێت‬ ‫كەركوكیش وەك موسڵ و ئەو ناوچانەی‬ ‫دیك���ەی ژێر دەس���ەاڵتی خۆی���ان لێبكەن‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم بوون���ی هێ���زی پێش���مەرگە ل���ەو‬ ‫ش���ارە وایك���ردووە ئەو خەون���ەی داعش‬ ‫نەیەت���ەدی‪ ،‬چونك���ە لە هێرش���ەكانی ئەم‬ ‫دواییەیان���دا بۆ س���ەر كەرك���وك زۆر بە‬ ‫خەستی تێكشكێندراون و زیاتر لە سەدان‬ ‫كەسیان لیكوژراوە‪.‬‬ ‫هێرش���ەكانی ئ���ەم دوایی���ەی‬ ‫داع���ش لە میحوەری باش���وری كەركوك‬ ‫چۆن بوون‪ ،‬ئایا ئێس���تا مەترس���ی لەسەر‬ ‫كەركوك ماوە؟‬ ‫شێخ جەعفەر‪ :‬دواین هێرشی داعش بۆ‬ ‫سەر كەركوك بە ش���ێوازێكی بەرفراوان‬ ‫ئەنجامدرا و لە ‪ 6‬میحوەرەوە هێرشیانكرد‬ ‫بۆ ئەوی سەنگەرەكان تێكبشكێنن و بێنە‬ ‫شاری كەركوكەوە‪ ،‬بەاڵم هێزی پێشمەرگە‬ ‫توان���ی س���ەرجەم ئ���ەو هێرش���انەیان‬ ‫تێكبش���كێنێت‪ ،‬بەاڵم س���ەبارەت بە بوونی‬ ‫مەترس���ی‪ ،‬داع���ش بۆخ���ۆی هەڕەش���ەیە‬ ‫لەس���ەر كەركوك و هەموو جێگایەكی تر‪،‬‬ ‫بەاڵم تا هێزی پێش���مەرگە لەو ناوچانەدا‬ ‫بێ���ت‪ ،‬ئ���ەوا داع���ش بەهی���چ ش���ێوەیەك‬ ‫ناتوانێت بێتە كەركوكەوە‪ ،‬ئێس���تا دۆخی‬

‫داعش بەرەو خراپی دەڕوات رۆژ بەڕۆژ‬ ‫زیاتر تێكدەشكێندرێن‪.‬‬ ‫ل���ە چەن���د رۆژی راب���ردوودا‬ ‫س���ەرۆكی هەرێ���م مەس���عود بارزان���ی‬ ‫س���ەردانی میحوەرەكان���ی پێش���مەرگەی‬ ‫كرد ل���ە كەركوك‪ ،‬مەبەس���تی س���ەرەكی‬ ‫سەردانەكەی چی بوو؟‬ ‫شێخ جەعفەر‪ :‬جەنابی سەرۆكی هەرێم‬ ‫وەك فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە‬ ‫س���ەردانی كەرك���وك و فەرماندەكان���ی‬ ‫پێش���مەرگەی كرد لەو ناوچانە پێشتریش‬ ‫چەندجارێك���ی دیك���ە س���ەردانی كردووە‪،‬‬ ‫س���ەردانی ئ���ەم دواییەش���ی زیات���ر ب���ۆ‬ ‫س���وپاس و پێزانین���ی خ���ۆی ب���وو ب���ۆ‬ ‫بەرپەرچدان���ەوەی داع���ش و ه���اوكات‬ ‫رێنمایك���ردن و ئام���ۆژگاری زیاتریش���ی‬ ‫دایە فەرماندەكان‪ ،‬هەروەها ویستیش���یان‬ ‫لەنزیكەوە گوێبیستی پێشنیار و داواكاری‬ ‫پێشمەرگە ببن لەسنورەكە‪.‬‬ ‫وەك دەزانی���ن ئێس���تا بەه���ۆی‬ ‫پرسی دەستور و هەڵبژاردنەوەی پۆستی‬ ‫س���ەرۆكی هەرێمەوە قەیرانێكی سیاس���ی‬ ‫لەنێ���وان حزبەكان���ی هەرێم���دا هەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫قەیرانە كاردانەوەی لەسەر سەنگەرەكانی‬ ‫پێشمەرگە نەبووە؟‬ ‫ش���ێخ جەعف���ەر‪ :‬بەهی���چ جۆرێ���ك ئەو‬ ‫قەیرانە سیاس���یەی لەكوردس���تاندا هەیە‬ ‫لەسەر پێش���مەرگە رەنگدانەوەی نەبووە‪،‬‬ ‫چونكە ئێستا هێزی پێشمەرگە یەكگرتووە‬ ‫و هەم���وان لەی���ەك س���ەنگەردا بەرگ���ی‬ ‫دەكەن و بەیەكەوە شەهیدیان داوە‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە ئەو ناكۆكیە سیاس���یانە لە بەرەكانی‬ ‫جەنگ هیچ رەنگدانەوەیەكی نەبووە‪.‬‬ ‫رۆڵ���ی وەزیری پێش���مەرگە لەم‬ ‫پرسەدا چیە و تا چەند دەسەاڵتی هەیە؟‬ ‫ش���ێخ جەعف���ەر‪ :‬بەدڵنیای���ەوە وەزیری‬ ‫پێش���مەرگە بۆخۆی كەسێكی بە ئەزمونە‬ ‫و فەرماندەیەك���ی دێرینی پێشمەرگەش���ە‪،‬‬ ‫دەس���ەاڵتی تەواوەی هەیە ب���ۆ جواڵندنی‬ ‫هێ���ز‪ ،‬ل���ە ش���ەڕەكانی ئ���ەم دواییان���ەی‬ ‫كەركوكیشدا بەردەوام ئامادەیی هەبووە‪،‬‬ ‫راس���تە وەزارەت���ی پێش���مەرگە تائێس���تا‬ ‫بەتەواوەت���ی یەكی نەرگرتۆت���ەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەموو یەكەكان لەوەزارەتی پێش���مەرگە‬ ‫فەرم���ان وەردەگ���رن‪ ،‬ه���ەر لەوێش���ەوە‬ ‫پێداویستیان بۆ دابین دەكرێت‪.‬‬ ‫بۆچی تا ئێستاش زیاتر سەركردە‬ ‫حزبیەكان لە س���نورەكانی جەنگدا بەدیار‬ ‫دەكەون؟‬

‫ش���ێخ جەعفەر‪ :‬لەم دۆخەدا ش���ەڕێكی‬ ‫گ���ەورە رووب���ەڕووی میللەتەكەم���ان‬ ‫بۆت���ەوە‪ ،‬خەڵك هەیە ب���ە خۆبەخش دێتە‬ ‫سەنگەرەكانی پێش���مەرگە و شەڕدەكات‪،‬‬ ‫ئی���دی چ���ۆن دەبێ���ت بەرپرس���انی ئ���ەو‬ ‫حزبان���ە‪ ،‬ك���ە چەندی���ن س���اڵە خەب���ات‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆ بەرگری لە كوردستان نەیەنە‬ ‫سەنگەرەوە؟ وەك وتیشم ئێمە پێویستمان‬ ‫بەوەی���ە ك���ە هێزێكی ت���ەواو یەكگرتووی‬ ‫پێشمەرگە دروس���تبكەین بۆ ئەوەی هیچ‬ ‫هێزێك���ی حزبی نەمێنێت‪ ،‬چونكە مانەوەی‬ ‫ئەو هێزە حزبیانە دەبێتە هۆی مەترس���ی‬ ‫بۆسەر كوردستان‪.‬‬ ‫ب���اس ل���ە مەترس���ی هێزەكان���ی‬ ‫(حەشدی شەعبی) دەكرێت لەپاش داعش‬ ‫ب���ۆ س���ەر كوردس���تان‪ ،‬ئایا ئ���ەو هێزانە‬ ‫مەترسیان هەیە؟‬ ‫شێخ جەعفەر‪ :‬بەدڵنیایەوە هەر هێزێك‬ ‫ك���ە لە دەرەوەی یاس���ا و بە نارێكخراوی‬ ‫دروس���تبكرێت‪ ،‬دوات���ر دەبێتە مەترس���ی‪،‬‬ ‫بەپێ���ی ئ���ەو ئەزمون���ەی ئێم���ەش لەگەڵ‬

‫لەرێی خێڵە‬ ‫عەرەبەكانەوە‬ ‫هەموو هەوڵێكمان بۆ‬ ‫پێشمەرگە دیلەكان‬ ‫داوە‪ ،‬چ بە پارە بێت‬ ‫یان دیل گۆڕینەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم سودی نەبووە‬ ‫عێراق هەمانە‪ ،‬هەر هێزێكی س���ەربازیش‬ ‫ل���ە عێراقدا دروس���ت بێت‪ ،‬دوات���ر دەبێتە‬ ‫هەڕەشە بۆ س���ەر ئێمە‪ ،‬بەاڵم لە ئێستادا‬ ‫ئێم���ە هی���چ تێكەڵب���وون و مامەڵەیەكمان‬ ‫لەگ���ەڵ ئەوان���دا نی���ە‪ ،‬رێگ���ەش نادەی���ن‬ ‫ب���ێ رێكەوتن���ی سیاس���ی پێش���وەخت و‬ ‫ب���ێ ئ���اگاداری س���ەرۆكایەتی هەرێ���م و‬ ‫پەرلەم���ان‪ ،‬هیچ هێزێك بێتە كوردس���تان‪،‬‬ ‫هەر هێزێكیش بێت‪ ،‬ئەوا ئێمە بەدڵنیایەوە‬ ‫رووبەرووی دەبینەوە‪.‬‬ ‫پرسی پێشمەرگە دیلەكان بەكوێ‬ ‫گەیش���تووە؟ ئایا هیچ بەرەوپێش���چونێك‬ ‫هەیە؟‬ ‫ش���ێخ جەعفەر‪ :‬بەداخەوە كە كۆمەڵێك‬ ‫پێش���مەرگە لەدەستی داعش���دان و بەدیل‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪9‬‬


‫سياسەت‬

‫سەنگەرەكانی‬ ‫پێشمەرگە توندوتۆڵن‬ ‫و مەترسی لەسەر‬ ‫كەركوك نیە‬ ‫گی���راون‪ ،‬بەشێكیش���یان ش���ەهیدكراون و‬ ‫بەشێكی زۆریشان تائێستا ماون‪ ،‬ئێمەش‬ ‫لە هەموو الیەكەوە بە وەزارەتی پێشمەرگە‬ ‫و س���ەرۆكی هەرێ���م و پەرلەمانیش���ەوە‬ ‫هەوڵ���ی زۆرمان���داوە ئ���ەو دیالن���ە ئازاد‬ ‫بكرێ���ن‪ ،‬ل���ە زۆر رێ���گای دیك���ەش وەك‬ ‫خێڵە عەرەبەكان هەوڵمانداوە‪ ،‬وتوشمانە‬ ‫ب���ە هەر نرخێكیش بێت ك���ە ئەوان داوای‬ ‫دەكەن‪ ،‬جا پارە بێت یان گۆڕینەوەی دیل‪،‬‬ ‫ئامادەی���ن دانوس���تان بكەین‪ ،‬بەاڵم داعش‬ ‫مەبەستیان نیە ئەوە بكەن‪ .‬ئومێد دەكەین‬ ‫لەو گۆڕانكاریە گەورانەی لەبەردەماندان‪،‬‬

‫‪ 10‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫بەتایبەتی���ش پرس���ی گرتنەوەی موس���ڵ‬ ‫لەپ���اش رەمەزان‪ ،‬هیواداری���ن كە بتوانین‬ ‫ئەوانیش ئازاد بكەین‪.‬‬ ‫هاوكاری هێزەكانی هاوپەیمانان‬ ‫ب���ۆ پێش���مەرگە چۆن���ە؟ ئای���ا تائێس���تا‬ ‫بەردەوامی هەیە؟‬ ‫ش���ێخ جەعف���ەر‪ :‬ل���ە هەم���وو كاتێك���دا‬ ‫هێزەكان���ی هاوپەیمان���ان هاوكارێك���ی‬ ‫باش���ی ئێمەیان كردووە‪ ،‬بەردەوامیش لە‬ ‫ئاسمانەوە پارێزگاریان لە سەنگەرەكانمان‬ ‫كردووە و بۆردومانی داعشیان كردووە‪،‬‬ ‫بۆیە هەماهەنگی باش هەیە‪.‬‬ ‫لە ماوەی رابردوودا قسە لەسەر‬ ‫رێگریكردن���ی بەغدا هەبوو ل���ە گەیاندنی‬ ‫چ���ەك و تەقەمەن���ی ب���ە پێش���مەرگە‪ ،‬ئەو‬ ‫رێگریانە چین؟‬ ‫ش���ێخ جەعف���ەر‪ :‬هی���چ كاتێ���ك بەغ���دا‬ ‫نەیویس���تووە چەك بە پێش���مەرگە بدات‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەوی ئێمەش بەش���ێكین لە عێراق‬ ‫نەمانتوانیوە بە س���ەربەخۆ چەك بكڕین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەردەوامی���ش هەوڵمانداوە چەك و‬ ‫تەقەمەنی پێویس���ت بۆ پێش���مەرگە دابین‬

‫بكەین و پڕچەكیان بكەین‪.‬‬ ‫لەم ماوەیەدا زۆر باس لە كۆچی‬ ‫گەنج���ان دەكرێت بە قاچاخ بۆ ئەوروپا لە‬ ‫كاتێك���دا كە پێش���مەرگە لەس���ەنگەرەكان‬ ‫بەرگ���ری دەكات‪ ،‬ئای���ا ئ���ەو كۆچكردن���ە‬ ‫پێشمەرگەكانیشی نەگرتۆتەوە‪ ،‬پێشمەرگە‬ ‫هەی���ە وازی لەش���ەڕ هێنابێ���ت و كۆچ���ی‬ ‫كردبێت بۆ ئەوروپا؟‬ ‫ش���ێخ جەعف���ەر‪ :‬ئ���ەو پێش���مەرگانەی‬ ‫بەمان���ای وش���ە پێش���مەرگەن و هەڵگری‬ ‫ئەو ناوە پیرۆزەن‪ ،‬هیچیان نەرۆیشتوون‬ ‫و لەس���ەنگەرەكاندا بەرگ���ری ل���ە خاك و‬ ‫نیشتمان دەكەن‪ ،‬چونكە پێشمەرگە هەموو‬ ‫ناخۆشیەك لەپێناو پاراستنی میللەتەكەیدا‬ ‫قبوڵ دەكات‪ ،‬بەاڵم پێشمەرگەش هەبووە‬ ‫شایس���تەی ئ���ەو ناوە نەبووە و س���یفاتی‬ ‫پێش���مەرگایەتی تێ���دا نەب���ووە و وازی‬ ‫هێن���اوە و چۆت���ە ماڵەوە دانیش���تووە‪ ،‬كە‬ ‫رەنگ���ە تێش���یدابێت ب���ە قاچ���اخ چووبێت‬ ‫بۆ ئەوروپ���ا‪ ،‬بەاڵم ئەوەی پێش���مەرگەی‬ ‫راس���تەقینەیە لەس���ەنگەر دای���ە و بۆ هیچ‬ ‫شوێنێكیش ناچن‪.‬‬


‫سياسەت‬

‫بۆشایی نێوان نەوەكان‬

‫بەهرە حەمەڕەش‬ ‫بۆش����ایی و جی����اوازی نێ����وان ن����ەوەكان لە‬ ‫نوێتری����ن پێناس����ەدا بریتیی����ە لە تێگەیش����تنێكی‬ ‫جیاواز و ئاشكرای دەروونی و كۆمەاڵیەتی و‬ ‫فەرهەنگی و جیاوازی واتادار لە بیركردنەوە و‬ ‫زانین‪ ،‬باوەڕداری‪ ،‬وێناكردن‪ ،‬چاوەڕوانییەكان‪،‬‬ ‫لەنێوان دوو نەوەی هاوكات لەیەك كۆمەڵگەدا‪.‬‬ ‫جیاوازی نێوان نەس����لەكان "نەوەكان" كێشەی‬ ‫زۆر كۆمەڵگای����ە‪ ،‬بەتایب����ەت كۆمەڵگەكان����ی‬ ‫رۆژهەاڵت����ی ناوەڕاس����ت‪ .‬ئ����ەوەش بەپێی ئەو‬ ‫فەرهەنگە باوەی لەس����ەر بنەما و تێگەیش����تنی‬ ‫"هەمیشە گەورەكان لەس����ەر حەقن" و حساب‬ ‫نەكردن بۆ رای نەوەی نوێ دروست دەبێت‪.‬‬ ‫بۆش����ایی نێ����وان ن����ەوەكان ب����ۆ یەكەمجار‬ ‫لەس����ااڵنی شەس����تەكان‪ ،‬لەالیەن ش����ارەزایانی‬ ‫ب����واری كۆمەاڵیەتی لەئەمریكا باس����ی لێوەكرا‪،‬‬ ‫كە هەس����تیان بەدروستبوونی بۆشایی لەنێوان‬ ‫نەوەی نوێ و نەوەی كۆن‪ ،‬لەبواری كەلتوری‬ ‫و كۆمەاڵیەتی و ئابووریی و سیاس����یدا دەكرد‪.‬‬ ‫ب����ە بۆچوونی ئەوان بەپێ����ی قۆناغەكان دەبێتە‬ ‫هۆی دروس����تبوونی كاریگەری لەسەر دیگای‬ ‫بەڕێوەبردنی واڵت‪.‬‬ ‫بۆ ئەو مەبەستەش س����ەرەتا لێكۆڵینەوەیان‬ ‫لەس����ەر جی����اوازی كەلت����وری ب����اوك و منداڵ‬ ‫ك����رد‪ ،‬لەئەنجام����دا ئ����ەوە روونبۆوە‪ ،‬ك����ە بەها‬ ‫و گرنگیی����ەكان لەنەوەیەك����ەوە ب����ۆ ئەویت����ر‬ ‫جیاوازن‪ .‬ئەوەش كاریگەری لەس����ەر تەواوی‬ ‫وردەكارییەكانی ژیان دادەنێت‪.‬‬ ‫جیهان����ی ن����ەوەی ن����وێ‪ ،‬پەیوەن����دی پتەوی‬ ‫لەگ����ەڵ رێ����كالم و خۆش����گوزەرانی هەیە‪ ،‬بەو‬ ‫پێیەی كاریگەری لەس����ەر رەوش����ی ئابووریی‬

‫و كۆمەاڵیەت����ی كۆمەڵگ����ە دادەنێت‪ .‬چینی گەنج‬ ‫ب����ەوە رازی نیی����ە كە هەی����ە‪ ،‬بەڵكو ب����ەردەوام‬ ‫لەهەوڵی گەیشتن بەكامڵبوون دایە‪.‬‬ ‫ب����ەرای ش����ارەزایانی ب����واری كۆمەاڵیەت����ی‬ ‫و دەروون����ی‪ ،‬ئەگ����ەر ن����ەوەی ن����وێ وەاڵم����ی‬ ‫باوەڕپێك����راوی ت����ەواوی پرس����یارەكانی‬ ‫دەس����تنەكەوت‪ ،‬ئ����ەوا نەوەیەكی بێ ناس����نامە‬ ‫و سەرلێش����ێواوی ل����ێ دروس����تدەبێت‪ ،‬چونكە‬ ‫گۆڕانكاریی����ە خێ����راكان ب����ەردەوام پرس����یاری‬ ‫نوێتر دروس����تدەكەن‪ ،‬بۆیە دەبێت وەاڵمەكان‪،‬‬ ‫بەزمانی تێگەیشتنی ئەوان بێت‪.‬‬ ‫زۆرب����ەی كات گفتۆگۆی لۆژیك����ی لەنێوان‬ ‫ن����ەوەی كۆن و نوێ����دا روون����ادات‪ ،‬لەئەنجامدا‬ ‫بەش����ێك لەگەنجی بیركۆن و بەشێك لەگەنجی‬ ‫بێباوەڕ و رەتكەرەوی رەشوس����پی دروس����ت‬ ‫دەكات‪ .‬جاری����ش هەی����ە دەگەنە ئاس����تی یەكتر‬ ‫رەتكردنەوە و یەكتر روخاندن‪.‬‬ ‫كاتێك نەوەی كۆن دیگا و بۆچوونی نەوەی‬ ‫نوێ بەهەرزەكارانە و ش����ێوا و وەسفدەكات و‬ ‫هەوڵی خۆسەپاندن و نەفیكردنی بۆچوونەكانی‬ ‫ت����ردەدات‪ ،‬هێزی روخان����دن و گیانی ركابەری‬ ‫نەشیاو دەبەخشێتە بەرامبەر‪ ،‬چونكە بەردەوام‬ ‫نەوەی پێش����وو‪ ،‬دەیەوێ����ت دیگاكان����ی نەوەی‬ ‫ئێس����تا رەتبكەنەوە و بەهەڵچوونی گەنجانەیان‬ ‫لەقەڵەم بدات‪.‬‬ ‫"ئۆسكار وایڵد" نوس����ەری ئیرلەندی‪ ،‬دەڵێت‬ ‫"كاتێ����ك هەمووم����ان هاودی����دگا و باوەڕبی����ن‪،‬‬ ‫ئەوكات هەس����ت دەكەین هەڵەیەك هەیە"‪ .‬واتە‬ ‫نەبوون����ی رای جی����اواز و بۆچوون����ی جی����اواز‬ ‫نیش����انەی بیرنەكردن����ەوە و نەبوونی ملمالنێی‬ ‫فكری و دیدگای جیاوازە‪.‬‬ ‫بۆی����ە ن����ەوەی پێش����تر هەمیش����ە گفتوگ����ۆ‬ ‫رەتدەكەن����ەوە‪ ،‬بەتایب����ەت ئەگ����ەر گفتوگۆیەك‬ ‫لەبەرژەوەن����دی ئەوان����دا نەبێت‪ ،‬ئ����ەوەش ئەو‬ ‫بۆش����اییە گەورەت����ر دەكات‪ ،‬چونك����ە دەبێ����ت‬ ‫نەوەكان لەس����ەر بنەمای تێگەیشتن لەدیدگا و‬ ‫راو بۆچوونی یەكتر‪ ،‬بەپێی كات و سەردەم و‬ ‫قۆناغەكان‪ ،‬مامەڵ����ە لەگەڵ یەكتردا بكەن‪ ،‬نەك‬ ‫لەس����ەر بنەمای گفتوگۆی دیوەخان و لەس����ەر‬ ‫كەلتور و تێگەیش����تنی حەقبوونی هەمیش����ەیی‬ ‫گەورەكان‪.‬‬ ‫جی����ا لەرەتكردنەوە‪ ،‬نەوەی كۆن دەیانەوێت‬

‫هەموو ش����تێك لەچوارچێوە ب����دەن‪ ،‬دەرەوەی‬ ‫ئەو چوارچێوەیە بەمەترسی و لەرێدەرچوون‬ ‫وەسف دەكەن‪ ،‬دەیانەوێ ئیرادە و بژاردەكانی‬ ‫ن����ەوەی ن����وێ لەهی����چ ش����تكێدا قب����وڵ نەكەن‪،‬‬ ‫بەبیانووی پاراس����تنی گەنجەكان لەمەترس����ییە‬ ‫دروستكراو و فوتێكراوەكانی خۆیان‪ ،‬چاودێری‬ ‫و سنوری توند دروستدەكەن‪ ،‬بەمافی خۆیانی‬ ‫دەزانن تانە لەهەمووشتێك بدەن‪ ،‬هەر لەدیگاو‬ ‫بۆچ����وون و تێڕوانینەكان����ەوە ت����ا لەبەركردنی‬ ‫ج����ۆری جلوب����ەرگ و قژ داهێنان و ش����ێوازی‬ ‫ژی����ان و قس����ەكردن‪ ،‬هەموو ئەوان����ەش دەبنە‬ ‫هۆی لێكت����رازان و جیاكردنەوەی رێگاكان‪ ،‬كە‬ ‫دوون����ەوەی جیاواز و ت����ەواو لەیەك دابڕاو لە‬ ‫كۆمەڵگەیەكدا بژین‪.‬‬ ‫لەنوێتری����ن توێژینەوەكانیش����دا هاتووە‪ ،‬كە‬ ‫قەدەغەكردن و رەتكردنەوەی توندی هەرشتێك‬ ‫و زیادەڕۆی����ی لەس����ەپاندنی بۆچوون����ەكان‪،‬‬ ‫ئەنجامی تەواو پێچەوانە بەدەس����تەوە دەدات‪.‬‬ ‫بۆیە دەبێت‪ ،‬لەجیاتی بیركردنەوە لەسڕینەوەی‬ ‫دی����دگا جی����اوازەكان و خۆس����ەپاندن‪ ،‬بی����ر‬ ‫لەپش����تگیریی فكری و دروستكردنی پەیوەندی‬ ‫ب����ەردەوام لەس����ەر بنەم����ای تێگەیش����تن و‬ ‫گواستنەوەی دروستی ئەزمونی نەوەی پێشوو‬ ‫بكرێت����ەوە‪ ،‬لەمامەڵەكردن لەگەڵ نەوەی نوێدا‪.‬‬ ‫هەروەه����ا دەبێ����ت گەورەكان ئ����ەوە قبوڵبكەن‪،‬‬ ‫كە گەنجان پێش����كەوتن و بزاوتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫دروست دەكەن‪.‬‬ ‫گۆڕانكاریی����ەكان ب����ەردەوام و خێ����ران‪،‬‬ ‫نەبوون����ی سس����تەمێك ب����ۆ وەرگرتن����ی ئ����ەو‬ ‫گۆڕانكارییانە و خۆماڵیكردنیان و نابەرابەری‬ ‫لەدەستپێڕاگەیشتنی زانیارییەكان‪ ،‬بۆچوون و‬ ‫بیركردن����ەوەی تەقلید و نەگۆڕ لەبارەی دنیای‬ ‫نوێوە دروست دەكات‪ ،‬چونكە گۆڕانكارییەكان‪،‬‬ ‫هەم����وو ب����وارە جۆراوجۆرەكان����ی ژیانی����ان‬ ‫گرتۆت����ەوە‪ ،‬ه����ەر لەبەرب��ڵ�اوی پەیوەندییەكان‬ ‫و هون����ەر و تەكنەلۆژی����ا و فەلس����ەفەی ژی����ان‬ ‫و ئابووری����ی و كۆمەاڵیەت����ی‪ ،‬ك����ە نەوەی نوێ‬ ‫سودی لێوەردەگرن‪ .‬هەوڵ نەدان بۆ تێگەیشتن‬ ‫لێی����ان بۆش����اییەكە گەورەت����ر دەكات‪ .‬ن����ەوەی‬ ‫نوێ لەس����ەربنەمای تێگەیشتن و پێڕاگەیشتنی‬ ‫گۆڕانكارییەكان و فێربوونی كەلتوری جیاواز‪،‬‬ ‫رۆڵ دیاری دەكەن و پالن دادەنێن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪11‬‬


‫سياسەت‬

‫بەهاری نێچيرڤان‬ ‫‪ 12‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬


‫سياسەت‬

‫حیسام دەسپیش‬ ‫ل���ەم رۆژان���ە ک���ە هەرێ���م خەریک���ی‬ ‫پرسی دەس���تور و سەرۆکایەتی هەرێمی‬ ‫کوردس���تانە‪ ،‬کایە سیاسییەکان زۆر زەق‬ ‫و بەرچاون‪ .‬لەراس���تیدا ‪٢٣‬ی حوزەیران‬ ‫دەرخەری ئەو راستییە بوو‪ ،‬کە سیاسەت‬ ‫ل���ەم رۆژانەدا لەباش���ووری کوردس���تان‬ ‫چەن���دە رووت و بەرچاوە‪ ،‬بەش���ێوەیەک‬

‫کە هێڵبەندییەکان چ ئاڕاستەیەکیان هەیە‪،‬‬ ‫تەماح یان هیوایەتی پارتە سیاس���ییەکان‬ ‫چیە و لەکوێوە دێ؟‬ ‫بەهەرح���اڵ لەک���ەش و هەوایەک���ی‬ ‫ئ���اوادا هەم���وو سیاس���ەتوانێک گەم���ەی‬ ‫پێناکرێ‪ .‬یان باش���تر وایە بڵێین کە لەهەر‬ ‫هەلومەرجێکدا سیاس���ییەک دەتوانێ رۆڵ‬ ‫بگێ���رێ‪ ،‬ی���ان توان���ای رۆڵگێران���ی هەبێ‪.‬‬ ‫ئەمە هەم لەخودی تاکەکانەوە سەرچاوە‬ ‫دەگرێ‪ ،‬هەمیش لەو گوتارەی کە تاک یان‬ ‫بەش���ێک لەتاکەکان باوەڕیان پێیە‪ .‬یەکێک‬ ‫لەو کاراکتەرانەی لەم رۆژانە لەهاتوچۆی‬ ‫سیاسیدایە‪ ،‬نێچیرڤان بارزانییە‪ .‬بۆیە کاتێک‬ ‫نێچیرڤ���ان دەس���ت دەکات ب���ە رۆڵگێران‪،‬‬ ‫پێویستە ئەو پرسیارە لەخۆمان بکەن‪ ،‬کە‬ ‫ئاخۆ نێچیرڤان دەتوان���ێ کاراکتەری ئەم‬ ‫هەلومەرجە بێ؟ ی���ان ئاخۆ هیچ لەگوتار‬ ‫و رەفت���اری نێچیرڤان���دا هەیە ک���ە کلیلی‬ ‫چارەسەری ئەم دۆخەی البێ؟‬ ‫پانتای���ی سیاس���ەت ئ���ەو زەمینەیە‪ ،‬کە‬ ‫چارەنووس���ی زۆر لەگەم���ەکان دی���اری‬

‫دەکات‪ .‬وات���ا زەمینەی���ەك هەی���ە ک���ە‬ ‫سیاسەت تێیدا رۆژانە دێتەئاراوە‪ ،‬جا ئەم‬ ‫زەمینەیە لەه���ەر هەلومەرجێکدا هەڵگری‬ ‫تایبەتمەندی خۆیەت���ی‪ .‬هەندێکجار لەگەڵ‬ ‫ئەجێندایەکدا تەبای���ە‪ ،‬هەندێكجاریش هەر‬ ‫چەش���نە ئەجێندایەک رەتدەكاتەوە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫راس���تیش بێ‪ .‬پێوانەی راستی و ناڕاستی‬ ‫تەنه���ا لەوەدایە‪ ،‬کە گوت���ار و کاراکتەری‬ ‫ئەو ئەکتەرانەی دەیانەوێ لەو زەمینەیەدا‬ ‫گەم���ە بکەن‪ ،‬تا چەندە دەتوانێ هاوتەریب‬ ‫و هاوکارب���ێ لەگ���ەڵ ئ���ەو زەمینەی���ەدا؟‬ ‫چونکە هیچ سیاس���ەتێک بەئەنجام ناگات‬ ‫ئەگ���ەر کات و ش���وێن و کاراکت���ەرەکان‬ ‫بەش���ێوەیەکی سیس���تماتیک تەواوکەری‬ ‫یەک نەبن‪.‬‬ ‫وەک بۆچوونێکی س���ەرەتایی دەتوانین‬ ‫ئ���اوا بڵێین‪ ،‬کە گرێی سیاس���ی لەهەرێمی‬ ‫کوردس���تان دەرخ���ەری ئەو راس���تییەیە‪،‬‬ ‫ک���ە ئەجن���دا ی���ان گوت���اری ویس���تراو‬ ‫بەئەنج���ام ن���اگات‪ ،‬ئەگ���ەر زەمینەک���ەی‬ ‫ب���ۆ خ���ۆش نەکراب���ێ‪ .‬وات���ا زەمینەیەكی‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪13‬‬


‫سياسەت‬

‫سیاس���ی لەهەرێ���م هەی���ە درێژک���راوەی‬ ‫کلت���ور و ئەقلییەتێکە‪ ،‬کە رەگی مێژوویی‬ ‫هەی���ە و هێش���تا ئەوەندە توان���ا هەیە‪ ،‬کە‬ ‫زاڵبوونی خۆی بس���ەلمێنی‪ .‬ئەم بەس���تێنە‬ ‫فرەجەمس���ەریی ی���ان بەکوردییەک���ەی‬ ‫فرەکوێخاییە‪ .‬لەمکاتەدا پێدەچێ کە لەناو‬ ‫پارتی دیموکراتی کوردس���تاندا نێچیرڤان‬ ‫بارزان���ی ئەو کەس���ە بێ‪ ،‬کە س���یمایەکی‬ ‫وای سازکردبێ کە لەگەڵ فرەجەمسەری‬ ‫دایە‪ .‬بۆیە ش���وبهاندنی ئ���ەم هەلومەرجە‬ ‫بە "بەهاری نێچیرڤان" لەوەوە سەرچاوە‬ ‫دەگ���رێ‪ ،‬کە بەس���تێنکە هەموو توانایەکی‬ ‫پێدەدا کە تێدا گەمە بکات و لەهەمان کاتدا‬ ‫رچەی سیاس���ی لەهەرێمی کوردستان بە‬ ‫بەهاری نێچیرڤان کرانەوەیەك بەخۆیەوە‬ ‫ببێنێ‪.‬‬ ‫زەمینەی سیاسی هەرێم‬ ‫ئەزموونی ن���ەوەدەكان‪ ،‬دوو ئیدارەیی‪،‬‬ ‫هاوپەیمان���ی س���تراتژییی و کابین���ەی‬ ‫سازانی نیش���تمانی‪ ،‬تەنها رووداوگەلێکی‬ ‫س���ادە نی���ن‪ ،‬بەڵک���و لەناخ���ی کلت���وری‬ ‫سیاس���ی ک���ورد بەگش���تی و بەتایب���ەت‬ ‫باش���ووری کوردس���تانەوە دەدوێن‪ .‬ئەم‬ ‫کلت���ورە پێماندەڵ���ێ‪ ،‬کە لۆژیکی سیاس���ی‬ ‫ک���ورد هەرگیز ب���ەرەو بونیادنان نەبووە‪،‬‬ ‫بەڵک���و ب���ەرەو دابەش���کردن ب���ووە‪ .‬واتا‬ ‫پارتە سیاس���ییەکانی کوردستان لەمڕۆدا‬ ‫و ئیمارەت���ەکان لەڕاب���ردوو ئەوەمان پێ‬ ‫دەڵێ���ن‪ ،‬کە مێ���ژووی ک���ورد لێوانلێوە لە‬ ‫لۆژیک���ی دابەش���کردن و هەرگی���ز بەرەو‬

‫‪ 14‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫ئەقڵیەت���ی بونیادن���ان هەن���گاوی نەن���اوە‪.‬‬ ‫ئەگەری���ش نابێتی یان هەرەس���ی هێناوە‪،‬‬ ‫ی���ان تەمەنی ک���ورت ب���ووە‪ .‬لەبیرەوەری‬ ‫تاک���ی کوردیدا س���نوری زۆر هەیە‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەهەم���ووان زەقتر س���نوری دەس���ەاڵتە‪.‬‬ ‫جا نمونەی دەس���ەاڵتی سیاس���ی دەتوانێ‬ ‫حکومەت���ی هەرێمی کوردس���تان بێ‪ ،‬یان‬ ‫دەس���ەاڵتی س���ەرۆک عەش���یرەتێک ک���ە‬ ‫نمونەیان زۆرە‪ .‬بۆیە کاتێک س���نورەکانی‬

‫لەکەش و هەوایەکی وەك‬ ‫ئێستای كوردستاندا هەموو‬ ‫سیاسەتوانێک گەمەی‬ ‫پێناکرێ‬ ‫دەسەاڵت ئەوەندە پیرۆز و مێژوویی بن‪،‬‬ ‫هەم���وو ئەجێن���دا و گوتارێک ک���ە هەوڵی‬ ‫تێکدان���ی ئەم بابەتە مێژووی���ی و پیرۆزە‬ ‫ب���دات‪ ،‬زۆر زوو دەکەوێت���ە پەراوێزەوە‪.‬‬ ‫لەباش���وور م���ەال مس���تەفا بارزان���ی مانا‬ ‫نابەخش���ێ‪ ،‬چونکە دژ ب���ەو مێژوو و ئەو‬ ‫پیرۆزیی���ە ب���وو‪ .‬واتا بەتەم���ای بونیادنان‬ ‫بوو‪ .‬لەخۆرهەاڵت پێشەوا خەونی هەموو‬ ‫بزاڤی کوردی لەو بەش���ەی کوردس���تاندا‬ ‫نیە‪ ،‬چونک���ە ئەندازی���اری بونیادنان بوو‪.‬‬ ‫لەباک���وور س���یمایەک ل���ە بەالرێداب���ردن‪،‬‬

‫هەی���ە ن���ەک بونیادن���ان‪ ،‬بۆی���ە دواج���ار‬ ‫ئەوانیش بونیادی شتێک نانێن‪ .‬لەرۆژئاوا‬ ‫ملمالنێکی س���ەخت لەنێ���وان بەالرێبردن‬ ‫و دابەش���کردن هەیە‪ ،‬لەوێ���ش بونیادنان‬ ‫دیارە نیە‪.‬‬ ‫لێرەوەی���ە ک���ە دەتوانی���ن وێن���ای‬ ‫هەلومەرجی سیاسی ئەمڕۆی باشووری‬ ‫کوردس���تان بکەی���ن‪ ،‬ک���ە چ���ی دەوێ و‬ ‫ب���ۆ وا گەم���ەکان رووتبوونەت���ەوە؟ ل���ەم‬ ‫کەش���وهەوایەدا س���ازی س���ازان کۆکە و‬ ‫تەنها ژەنیارێکی دەوێ‪.‬‬ ‫بەهاری نێچیرڤان‬ ‫هەندێ���ك لەچاودێ���ران و پیدەچ���ێ‬ ‫کەسانێک لەناو پارتی گریمانەی ئەوەیان‬ ‫كردبێ���ت‪ ،‬ک���ە کۆنگرەی ‪ ١٣‬پارت���ی‪ ،‬پایز‬ ‫ی���ان خەزان���ی نێچیرڤان���ی ب���ەدوادا ب���ێ‪،‬‬ ‫چونک���ە وا هەس���ت دەک���را کارتەکان���ی‬ ‫نێچیرڤ���ان هەموی���ان س���وتابن‪ .‬ب���ەاڵم‬ ‫کاتێ���ک رووداوەکان���ی حەڤدەی ش���وبات‬ ‫هاتنەئاراوە‪ ،‬کاتێک کێش���ەی یەکگرتووی‬ ‫ئیسالمی سەریهەڵدا یان دووبارە بووەوە‪،‬‬ ‫کاتێ���ک کە حەماس���ەت و دروش���مەکانی‬ ‫بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان پانت���ای سیاس���ی‬ ‫هەرێمیان بەخۆیانەوە خەریک کرد بوو و‬ ‫لەدواییدا کاتێک باسی هاتنەئارای کابینەی‬ ‫سازانی نیش���تمانی کەشوهەوای سیاسی‬ ‫تەنییەوە‪ ،‬نێچیرڤان سەریهەڵدایەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫دەکرێ پرسیاری ئەوە بکرێت‪ ،‬کە چی لە‬ ‫نێچیرڤان���دا هەیە‪ ،‬کە لەم قۆناغەدا بتوانێ‬ ‫قسەی بۆ وتن هەبێ؟ چ شتێک وا دەکات‬


‫سياسەت‬

‫هاتنی نێچیرڤان ببێت بە پێویستیەک نەک‬ ‫داخوازی؟‬ ‫ئەگ���ەر مەس���عود بارزان���ی هەڵگ���ری‬ ‫خەونەکانی مەال مەستەفا بێ‪ ،‬یان خۆیان‬ ‫لەو خانەدا پێناس���ە بک���ەن‪ ،‬لەبەرامبەردا‬ ‫نێچیرڤان لەب���واری کاراکتەری کەس���یی‬ ‫خۆی���ەوە‪ ،‬هەروەه���ا ئ���ەو ئەقڵییەت���ەی‬ ‫ب���ۆ سیاس���ەتکردن هەیەتی‪ ،‬ل���ەو خانەدا‬ ‫خۆی پێناس���ە ناکات‪ ،‬ی���ان خۆی لێنادات‪.‬‬ ‫ئەگەر مەس���عود بارزانی وەک سەرۆکی‬ ‫نەتەوەیەک پێناس���ە دەکرێ���ت‪ ،‬نێچیرڤان‬ ‫زۆرت���ر خ���ۆی وەک س���ەرۆکی پارتێکی‬ ‫سیاس���ی دەبینێ‪ .‬بۆیە کلتوری سیاس���ی‬ ‫نێچیرڤان پێ���ش ئەوەی لەمیراتی بارزانی‬ ‫باوك���ەوە نزیک بێ‪ ،‬ل���ە میراتی " تاڵەبانی‬ ‫"ی���ەوە نزیکە‪ .‬ئ���ەم نزیکایەتییە بۆ پاڵدانی‬ ‫ئ���ەم دوو کەس���ایەتیە بەمێ���ژووەوە دێ‪.‬‬ ‫ئ���ەو مێ���ژووەی پێش���تر باس���مان ک���رد‪.‬‬ ‫وات���ا کوردس���تانێکی هاوس���ەنگ‪ ،‬ن���ەک‬ ‫کوردساتنێکی الس���ەنگ‪ .‬تاڵەبانی میراتی‬ ‫خۆی بۆ عێراق گواستەوە‪ .‬بەاڵم نێچیرڤان‬ ‫تاکو ئەم���ڕۆ لەپانتایی پارت���ی یان ئەگەر‬ ‫گەش���بین بین لەپانتای سیاس���ی هەرێمدا‬ ‫ماوەتەوە‪.‬‬ ‫کاتێ���ک دەڵێی���ن نێچیرڤ���ان خۆی وەک‬ ‫س���ەرۆکی پارتێک���ی سیاس���ی پێناس���ە‬ ‫دەکات‪ ،‬مەبەست ئەوەیە کە چارەنووسی‬ ‫سیاسی خۆی بەگەمەی سیاسی بەتایبەت‬ ‫رێکەوتنەوە گرێ دەدات‪ ،‬نەک چارەنووسی‬ ‫نەتەوەیەک‪ .‬بەاڵم ئەم رەفتارە پێویس���تی‬

‫بەگوتارێ���ک هەیە ک���ە پاڵپش���تی لێبکات‪،‬‬ ‫ی���ان ج���ۆری بیرکردنەوەی پێببەخش���ی‪.‬‬ ‫لەم بوارەدا نێچیرڤ���ان موحافیزەکارێکی‬ ‫ئاوێتەب���وو بە لیبراڵیزمە‪ ،‬ک���ە لەپراکتیکدا‬ ‫هەم���وو ش���تێک دەبینێت���ەوە‪ .‬بۆیە کاتێک‬ ‫پراکتی���ک ب���وو بەپێوانە‪ ،‬مێ���ژووی کورد‬ ‫فێ���ری دەکات‪ ،‬ک���ە پراکتیک���ی سیاس���ی‬ ‫لەکوردس���تان چ کاتێک مانەوە دەبەخشێ‬ ‫و چ کاتێ���ک پەراوێزب���وون دێتەکایی���ەوە‪.‬‬

‫ئەزموونەكانی رابردوو‬ ‫پێمان دەڵێن کە لۆژیکی‬ ‫سیاسی کورد هەرگیز‬ ‫بەرەو بونیادنان نەبووە‬ ‫ل���ەم رەهەندەوەی���ە ک���ە مان���اکان لەگەڵ‬ ‫رەفتاری سیاس���ی یەکدەگرنەوە و دەبنە‬ ‫تەواوکەری یەک‪.‬‬ ‫بەگش���تی بەه���اری نێچیرڤ���ان ل���ەدوو‬ ‫قۆناغدا واتای هەیە‪ .‬قۆناغێک کە ئێستایە‬ ‫و وەک راس���تییەک دی���ارە‪ ،‬ک���ە دەتوانێ‬ ‫رۆڵ بگێرێ���ت‪ .‬ئەم قۆناغە دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫ئەو بەستێنە سیاسییەی لەهەرێمدا هەیە‪،‬‬ ‫هەروەها کاراکت���ەر و گوتاری بارزانیش‬ ‫لەم بوارەدا یارمەتی دەدات‪ .‬لەهەمانکاتدا‬ ‫پارت���ە سیاس���ییەکانی کوردس���تانیش‬

‫پێش���انیانداوە‪ ،‬کە بەردەوام دەرگاکانیان‬ ‫ب���ەرەرووی نێچیرڤان���دا کراوەی���ە‪ ،‬ک���ە‬ ‫ئەمەش جێگای لێکدان���ەوەی خۆی هەیە‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم قۆناغ���ی دووەم پەیوەس���تە ب���ەو‬ ‫ئەگەرانەوە‪ ،‬کە لەئاستە جۆراوجۆرەکانی‬ ‫سیاس���ەتدا دێنە ئاراوە‪ .‬لەم بوارەدا تەنها‬ ‫دەوڵەت���ی کوردیی���ە کە دەتوان���ێ پێگە و‬ ‫تواناکانی نێچیرڤان لەم سەردەمە نوێیەدا‬ ‫وەک خ���ۆی ڕابگرێ‪ ،‬ی���ان وێنای هەمان‬ ‫پێگ���ە بکەین کە ئێس���تا لەهەرێ���م و لەناو‬ ‫پارتی���دا هەیەتی‪ .‬بەاڵم ئەگەر س���ەرۆکی‬ ‫هەرێم���ی کوردس���تان نەتوان���ێ دەوڵەتی‬ ‫کوردی رابگەیەنێ‪ ،‬ئێران و ئەمریکا بگەن‬ ‫بەرێکەوت���ن و لەهەمانکات���دا سیاس���ەت‬ ‫لەتورکیا بەهاوس���ەنگی بگات‪ ،‬لەو کاتەدا‬ ‫پێدەچ���ێ ئ���ەو گوت���ارە ک���ە نوێنەرایەتی‬ ‫دەوڵەت���ی ک���وردی دەکات بکەوێت���ە‬ ‫پەراوێزەوە‪ ،‬چونکە لەئاستی نێودەوڵەتیدا‬ ‫ئەمری���کا‪ ،‬ئێ���ران و تورکی���ا و هێزەکانی‬ ‫ناو هەرێ���م لەخانەیەکی ترەوە س���ەیری‬ ‫هەرێمی کوردس���تان دەک���ەن‪ .‬هەروەها‬ ‫س���یمایەکی ت���ر لەپارت���ی و هێزەکانی تر‬ ‫دێتە کایەوە‪ .‬بەهەرحاڵ بەهاری نێچیرڤان‬ ‫لە کورت ماوەدا زۆر لەراستییەوە نزیکە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەدوورمەودادا گرێدراوی کۆمەڵێک‬ ‫هاوکێش���ەیە‪ ،‬کە ئام���اژەکان پێمان دەڵێن‬ ‫دەتوان���ن رووب���دەن‪ .‬جا دەمێنیت���ەوە کە‬ ‫کێ دەتوانێ پێش ئەم پێش���هاتانە بکەوێ‪،‬‬ ‫هاوتەریب بێ لەگەڵیان‪ ،‬یان پێچەوانەیان‬ ‫بکاتەوە؟!‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪15‬‬


‫سياسەت‬

‫د‪ .‬غالب محەمەد‪ ،‬د�كتۆرا لەشیكاری نەوت‪:‬‬

‫ساڵی ‪ 2020‬بۆ دابینكردنی گازوایل پێویستمان‬ ‫بە زیاتر لە ‪ 10‬ملیار دۆالر دەبێت‬ ‫بیالل سەعید‬

‫تائێستا حكومەت ‪ 6‬ملیار‬ ‫دۆالری داوەتە پااڵوگەی‬ ‫بازیان و كەڵەك‪،‬‬ ‫ئەمەش دوو پااڵوگەی‬ ‫مۆدێرنی پێدادەنرا‬ ‫‪ 16‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫بەپێ���ی تازەتری���ن راپۆرت���ی رێكخ���راوی‬ ‫"دۆر ب���ۆ زانی���اری نەوت���ی كوردس���تان"‪ ،‬ك���ە‬ ‫بەناونیش���انی "قەیرانی س���وتەمەنی‪ ،‬چیرۆكی‬ ‫چارەك���ە س���ەدەیەك" باڵوكراوەت���ەوە‪ ،‬ئاماژە‬ ‫ب���ەوە كراوە‪ ،‬ك���ە لەس���اڵی ‪2010‬وە تائێس���تا‬ ‫حكوم���ەت ‪ 6‬ملی���ار دۆالری داوە بەپااڵوگەی‬ ‫بازی���ان و كەڵ���ەك‪ ،‬ئ���ەوەش دوو پااڵوتگ���ەی‬

‫مۆدێرنی پێدادەنرا!‬ ‫ڕاپۆرتەك���ە لەالیەن "د‪.‬غال���ب محمەد عەلی"‬ ‫خ���اوەن بڕوانامەی دكتۆرا لەش���یكاری نەوت‬ ‫و س���ەرۆكی لیژنەی س���امانە سروش���تیەكانی‬ ‫ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیەوە ئامادەكراوە‪،‬‬ ‫تێیدا قسە لەسەر قەیرانی سوتەمەنی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان و چارەسەریەكانیشی دەكات‪.‬‬ ‫لەپێش���ەكی راپۆرتەك���ەدا د‪ .‬غال���ب دەڵێت‬ ‫"ئەگەر وزەی هەرێم وەك چەكێكی شەخس���ی‬


‫سياسەت‬

‫سااڵنە ‪ 4‬ملیار دۆالر‬ ‫بۆ كڕینی گازوایل‬ ‫تەرخان دەكرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بارگرانیەكی زۆری‬ ‫خستۆتە سەر حكومەت‬ ‫و حزبی و بنەماڵەیی بەكارنەهێنرێت‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫شۆرشێك بەرپا بكات‪ ،‬كە مێژوو بەشانازیەوە‬ ‫باسی بكات"‪.‬‬ ‫لەم���اوەی ‪ 10‬س���اڵی راب���ردوو لەهەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان ئەوەی زۆرترین هەواڵی لەس���ەر‬ ‫ب���ووە و بەرگوێمان كەوت���ووە‪ ،‬قەیران بووە‪.‬‬ ‫قەیران���ی بوج���ە و موچەی هەرێ���م و قەیرانی‬ ‫تەندروس���تی و قەیران���ی بێ���كاری ‪..‬هت���د‪.‬‬ ‫هەروەه���ا دەڵێ���ت "راپۆرتەكەم���ان هەوڵێك���ە‬ ‫ب���ۆ ئ���ەوەی بەهاواڵتی���ان بڵێ���ن ئەگ���ەر وزە‬ ‫وەك خ���ۆی لەش���وێنی خۆی���دا بەكاربهێنرێت‪،‬‬ ‫دەكرێت نیعمەتێك بێت بۆ هەموو دانیش���توانی‬ ‫كوردستان"‪.‬‬ ‫لەراپۆرتەكەدا د‪ .‬غالب سەبارەت بەپاالوگە‬ ‫و كاری پااڵوگ���ەكان ئاماژەی ب���ەوە كردووە‪،‬‬ ‫كە پااڵوگە هاوشێوەی كارگەیەكە نەوتی خاو‬ ‫دەپاڵێوێ���ت و پێكهاتەكانی وەك نەوتی س���پی‪،‬‬ ‫بەنزین‪ ،‬دیزڵ‪ ،‬نەوتی ڕەش‪ ...‬هتد)ی لێبەرهەم‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫لەكوردس���تان دوو ج���ۆر پااڵوگ���ە هەی���ە‪:‬‬ ‫پااڵوگ���ەی مۆدێرن‪ ،‬ئ���ەو پااڵوگەیە بەتەكێنكی‬ ‫ن���وێ پێكهاتەكان���ی نەوتی خ���او جیادەكاتەوە‪،‬‬ ‫بەرهەمەكان���ی كوالێتی ب���ەرزە و پێكهاتەكەی‬ ‫باش���ترە و رێژەی���ی زیانەكانیش���ی كەمت���رە‬ ‫لەڕووی مرۆییەوە و كەمتر زیان بەتەندروستی‬ ‫و ژینگ���ە دەگەیەنێ���ت‪ ،‬تەنان���ەت ل���ەرووی‬ ‫ئابووریش���ەوە باش���ترن‪ .‬ئەم جۆرە پااڵوگانە‬ ‫لەجیهانی پێشكەوتوودا بەكار دەهێنرێن‪.‬‬ ‫پااڵوگەی نایاس���ایی‪ ،‬ئەم پااڵوگانە لەساڵی‬ ‫‪1990‬ەوە كاریان پێدەكرێت‪ ،‬بەاڵم پااڵوگەكانی‬ ‫كوردس���تان هەمووی���ان مێژوویەكەی���ان‬ ‫دەگەڕێت���ەوە ب���ۆ س���اڵی ‪ 1930‬تاك���و ‪،1950‬‬ ‫بەوەش دەناسرێنەوە كە بەرهەمەكانیان باش‬ ‫نی���ە‪ .‬ب���ۆ نمونە ئەم ج���ۆرە پااڵوگەی���ە بەنزین‬ ‫بەرهەم ناهێنێت‪ ،‬بەڵكو نەفسا بەرهەم دەهێنیت‪،‬‬ ‫كە دواتر لەرێگەی تێكردنی چەند پێكهاتەیەكی‬ ‫تر وەك ‪ M.M.T‬دەكرێت بەبەنزین و ئۆكتان‬ ‫نەمب���ەری ب���ەرز دەكرێت���ەوە‪ ،‬ك���ە ماددەیەكی‬ ‫مەترس���یدارە و زیانی بۆ تەندروس���تی مرۆڤ‬

‫هەیە و مەترسی شێرپەنجەی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫راپۆرتەك���ە ئام���اژەی ب���ەوە ك���ردووە‪ ،‬كە‬ ‫لەهەرێمی كوردس���تاندا زیاتر لە ‪ 500‬پااڵوگە‬ ‫ه���ەن‪ ،‬ك���ە بەش���ێوە و ژم���ارەی جیا بەس���ەر‬ ‫ناوچەكان���ی هەرێم���ی كوردس���تان و ناوچ���ە‬ ‫دابڕاوەكاندا دابەشبوونە‪ .‬لەسنوری پارێزگایی‬ ‫س���لێمانیش ‪ 26‬پااڵوگ���ەی نایاس���ایی ه���ەن‪،‬‬ ‫ك���ە ماوەی زیات���ر لە ‪ 7‬س���اڵە كاردەكەن‪ .‬ئەو‬ ‫نەوت���ە خاوەش���ی ك���ە بۆی���ان دابینك���راوە‪ ،‬لە‬ ‫چەن���د كۆمپانیایای���ەك و لەحكومەتی هەرێمی‬ ‫وەردەگ���رن‪ ،‬وات���ە حكومەت���ی هەرێ���م خ���ۆی‬ ‫رێگەی پێدوان كاربكەن‪.‬‬ ‫لەبارەی زیانی ئەو پااڵوگانەوە د‪ .‬غالب دەڵێ‬ ‫"ئەوەی لەرووبێت و هەستی پێبكەین پیسكردنی‬ ‫خ���اك و ئ���او هەوای���ە‪ ،‬ك���ە هەم���وو ئەوانەش‬ ‫زیانی گەورەیان بۆ س���ەر تەندروستی مرۆڤ‬ ‫و ژی���ان لەم هەرێمەدا هەیە‪ ،‬ك���ە تاهەنوكەش‬ ‫دەس���ەاڵتی ئەم هەرێمە ئاوڕی لێنەداونەتەوە‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا داهاتەكەش���یان لەبنی بیرێكی‬ ‫قوڵدای���ە‪ ،‬تەنه���ا ل���ەژوورە تاریكەكان���دا نەبێت‬ ‫بەش ناكرێن‪ ،‬بۆیەش هیچ راگەیاندنێك و هیچ‬ ‫هاواڵتیەك نازانێت بڕی داهاتیان چەندە و كێ‬ ‫لێی سودمەندە؟!‬ ‫ژم���ارەی پااڵوگ���ە نایاس���اییەكان بەپێ���ی‬ ‫ناوچەكان‬ ‫‪ .1‬كەرك���وك و ناوچە جیناكۆكەكان‪100:‬‬ ‫پااڵوگە‬ ‫‪ .2‬پارێزگای دهۆك‪ 100 :‬پااڵوگە‬ ‫‪ .3‬پارێزگای هەولێر‪ 100 :‬پااڵوگە‬ ‫‪ .4‬پارێزگای سلێمانی‪ 20 :‬پااڵوگە‬ ‫بەپێ���ی زانیاریەكانی راپۆرتەكە‪ ،‬لەس���نوری‬ ‫هەرێمی كوردس���تاندا س���ێ پااڵوگەی مۆدێرن‬ ‫ه���ەن بەناوی "بازیان و كەڵ���ەك و تاوكێ" كە‬ ‫دوانی���ان لەس���ەردەمی حكومەت���ی عێراقیەوە‬ ‫دروستكراون و بری ‪ 20‬هەزار بەرمیل نەوت‬ ‫لەرۆژێك���دا دەپاڵێ���ون‪ .‬ب���ەاڵم ئێس���تا و دوای‬ ‫گەش���ەپێكردنیان پااڵوگەی بازیان نزیكەی ‪34‬‬ ‫هەزار بەرمیل���ی رۆژانە و پااڵوگەی كەڵەكیش‬ ‫(كار) نزیك���ەی ‪ 80‬هەزار و تاوكێش ‪ 5‬هە زار‬

‫زۆربەی پااڵوگەكانی‬ ‫كوردستان كۆنن و‬ ‫مێژوویەكەیان بۆ‬ ‫سااڵنی ‪1950-1930‬‬ ‫دەگەڕێتەوە‬

‫بەرمی���ل لەرۆژێكدا دەپاڵێ���ون‪ ،‬كە بۆ هەریەك‬ ‫بەرمی���ل ب���ڕی ‪ 17‬دۆالر لەحكومەت���ی هەرێم‬ ‫وەردەگ���رن لەب���ری پااڵوتنەك���ەی‪ .‬هەنوكەش‬ ‫ئ���ەو دوو پااڵوگەیە دراون بەس���ێ كۆمپانیای‬ ‫تایبەت‪ ،‬كە زیاتر سەر و سیمایی حزبیان پێوە‬ ‫دیارە‪ ،‬ئەوان هەڵیدەسوڕێنن‪ .‬حكومەتی هەرێم‬ ‫دەیتوان���ی بە بری كەمتر لە ی���ەك ملیار و نیو‬ ‫دۆالر ئەو دوو پااڵوگەیە نۆژەن بكاتەوە و بیان‬ ‫كات بەو پااڵوگەیەی ئێس���تا هەن‪ ،‬بەاڵم روون‬ ‫نیە ئاخۆ لەكارنەزانی بووە‪ ،‬یان لەفێڵزانی ئەم‬ ‫حكومەتە‪ ،‬كە ئەو دوو پااڵوگەیە دراوە بەو دوو‬ ‫كۆپانیایە و ئێستا حكومەتەكەمان سااڵنە بری‬ ‫ی���ەك ملیار دۆالر دەداتە ئ���ەو دوو كۆمپانیایە‬ ‫بۆ ئەوەی سوتەمەنی بەرهەم بهێنن‪ ،‬ئەو دوو‬ ‫كۆمپانیای���ەش لەس���اڵی ‪2010‬ەوە كاردەكەن‪،‬‬ ‫واتە‪ :‬تا ئەم ساتەوەختە حكومەتی هەرێم بری‬ ‫‪ 6‬ملیار دۆالری داوەتە ئەو دوو كۆمپانیایە‪.‬‬ ‫پااڵوگەكانی هەرێم و ئاستی پااڵوتن‬ ‫‪ .1‬پااڵوگەی بازیان‬ ‫كۆمپانیای كاركەر‪ :‬وزە پتەرلیەم‬ ‫توانای پااڵوتن‪ 34 :‬هەزار بەرمیل‬ ‫توانای داهاتوو‪ 80 :‬هەزار بەرمیل‬ ‫شوین‪ :‬سلێمانی‬ ‫‪ .2‬پااڵوگەی كەڵەك‬ ‫كۆمپانیای كاركەر‪ :‬كار‬ ‫توانای پااڵوتن‪ 80 :‬هەزار بەرمیل‬ ‫توانای داهاتوو‪ 100 :‬هەزار بەرمیل‬ ‫شوێن‪ :‬هەولێر‪ -‬كەڵەك‬ ‫‪ .3‬پااڵوگەی تاوكێ‬ ‫كۆمپانیای كاركەر‪ :‬دی ئێن ئۆ‬ ‫توانای پااڵوتن‪ 5 :‬هەزار بەرمیل‬ ‫توانای داهاتوو‪ 10 :‬هەزار بەرمیل‬ ‫شوێن‪ :‬دهۆك‪ -‬كیڵگەی تاوكێ‬ ‫لەس���اڵی ‪ 2011‬هەرێمی كوردستان رۆژانە‬ ‫پێویستی بە بڕی ‪ 3‬ملیۆن و نیو لیتر هەبووە‪،‬‬ ‫ئێس���تا پێویس���تی بە بڕی ‪7‬ملی���ۆن و نیو لیتر‬ ‫بەنزین هەیە‪ .‬ئەو رێژەیەش بەپێی زۆربوونی‬ ‫ژم���ارەی دانیش���توان و ئۆتۆمبی���ل گۆڕان���ی‬ ‫بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر بەپێ���ی هەم���ان زیادبوون���ی رێ���ژە‬ ‫پێویس���تی هەژم���اری ب���ۆ بكرێ���ت و س���ااڵنە‬ ‫‪%15‬ی رێژەیەی پێویس���تیەكانمان زیاد بكات‪،‬‬ ‫ئ���ەوە ب���ۆ س���اڵی ‪ 2020‬هەرێمی كوردس���تان‬ ‫رۆژانە پێویس���تی بە نزیكەی ‪ 10‬تا ‪ 11‬ملیۆن‬ ‫لیت���ر بەنزی���ن هەی���ە ب���ۆ پێویس���تی ناوخۆ‪ .‬د‪.‬‬ ‫غالب محەم���ەد دەڵێت "ئەگ���ەر پالنی هەرێمی‬ ‫كوردستان و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان‬ ‫ب���ەم ش���ێوەیە بێ���ت‪ ،‬بەهیچ جۆرێ���ك ناتوانین‬ ‫لەئاست پێویستیەكاندا بین و هەمیشە لەقواڵیی‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪17‬‬


‫سياسەت‬

‫ساڵی ‪ 2020‬رۆژانە‬ ‫هەرێم بۆ ناوخۆ پێویستی‬ ‫بە ‪ 11-10‬ملیۆن لیتر‬ ‫بەنزین دەبێت‬

‫سااڵنە پێویستیمان بۆ‬ ‫بەنزین بەرێژەی ‪%15‬‬ ‫زیاد دەكات‬ ‫قەیرانەكاندا دەمێنینەوە"‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم هەرچ���ی تایب���ەت بەگازاویل���ە‬ ‫لەراپۆرتەك���ەی رێكخ���راوی دۆردا هات���ووە‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردس���تان بۆ ئێس���تا پێویس���تی بە‬ ‫ب���ڕی ‪ 9‬ملیۆن لیتر گازاویل���ی رۆژانە هەیە بۆ‬ ‫بەرهەمهێنان���ی كارەب���ا و پێویس���تیەكانی ت���ر‪،‬‬ ‫كە ئ���ەو گازەش بەش���ێكی زۆری لەدەرەوەی‬ ‫هەرێمی كوردس���تان دێت و ه���ەر لیترێكی بە‬ ‫‪ 1200‬دین���اری عێراق���ی دەكڕدرێ���ت‪ ،‬ئەوەش‬ ‫بارگران���ی ئابووریی زۆری خس���تۆتە لەس���ەر‬ ‫هەرێم���ی كوردس���تان‪ ،‬چونك���ە زیات���ر ل���ە ‪4‬‬ ‫ملی���ار دۆالر لەبودجەی س���ااڵنە بۆ ئەو بوارە‬ ‫تەرخانكراوە‪.‬‬ ‫ئەگەر بەهەمان رێژەی بەنزین پێویستیەكان‬ ‫ب���ۆ بەركارهێنانی گاز لەهەرێمی كوردس���تان‬ ‫بەرزبێتەوە‪ ،‬ئەوە بۆ س���اڵی ‪ 2020‬پێویستمان‬ ‫بەزیات���ر ل���ە ‪ 10‬ملیار دۆالر دەبێ���ت بۆ دابین‬ ‫كردنی گازوایل‪ ،‬ئەوكات بارگرانیەكە لەس���ەر‬ ‫شانی حكومەت قورستر دەبێت‪.‬‬ ‫پێویستی رۆژانەی كوردستان بە بەنزین‬ ‫‪ .1‬پارێ���زگای س���لیمانی ‪ 2 :‬ملی���ۆن و ‪500‬‬ ‫هەزار لیتر‬ ‫‪ .2‬پارێ���زگای ده���ۆك‪ :‬یەك ملی���ۆن و ‪700‬‬

‫‪ 18‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫هەزار لیتر‬ ‫‪ .3‬پارێزگای هەولێر‪ :‬سێ ملیۆن لیتر‬ ‫س���ەبارەت ب���ە چۆنییەتی چارەس���ەكردنی‬ ‫قەیرانەك���ە‪ ،‬د‪ .‬غال���ب ئاماژە ب���ەوە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫پێویس���تە چەند پااڵوگەیەكی حكومی دروست‬ ‫بكرێت‪ ،‬چونك���ە لەخاڵی یەكەمدا دەس���تی كار‬ ‫بەشێوەیەكی فراوان دەخاتە بەركار و بێكاری‬ ‫ك���ەم دەكاتەوە و وزەی هەرێمی كوردس���تان‬ ‫بەرەو س���ەربەخۆیی دەبات‪ ،‬حكومەتی هەرێم‬ ‫دەتوانێ���ت كۆنتڕۆڵی وزەی خ���ۆی بكات‪ .‬ئەو‬ ‫شوێنانەی كە پێویستە پااڵوگەیان لێ دروست‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬گەرمی���ان و هەڵەبج���ە و دهۆكن‪ ،‬كە‬ ‫بەنەوت���ی خ���او دەوڵەمەن���دن و ش���وێنەكەیان‬ ‫گونجاوە‪ .‬لەراپۆرتەكەدا هاتووە "پێویستە ئەم‬ ‫كۆمپانی���ا حكومیان���ە نەوتی خاوی���ان بە برێك‬ ‫پ���ارەی زۆر رەمزی پێبدرێت و س���وتەمەنیش‬ ‫بەنرخێك���ی گونجاو بەهاواڵتیان بفرۆش���رێت‪،‬‬ ‫نمونەش���مان ب���ۆ ئێس���تا حكومەت���ی عێراقی���ە‪،‬‬ ‫ك���ە لیت���ری بەنزین بە ‪ 450‬دینار دەفرۆش���ێتە‬ ‫هاواڵتی���ان‪ .‬پێویس���تە موچ���ەی فەرمانبەرانی‬ ‫پااڵوگەكانیش لەپارەی فرۆشتنی سوتەمەنیەكە‬ ‫دابین بكرێت"‪.‬‬ ‫راپۆرتەكە چەند پێشنیارێكی خستۆتەڕوو‪،‬‬ ‫لەوانە‪:‬‬ ‫یەك���ەم‪ :‬پێدان���ی نەوتی خاو ب���ە پااڵوگەكان‬ ‫بەرێژەی ‪ %20‬كەمتر لە نرخی بازاڕ‪ ،‬هەروەها‬ ‫هەموو پااڵوگەیەك گرێبەستێكی لەگەڵ بكرێت‬ ‫كە ماوەی ‪ 25‬س���اڵ بۆخۆی كاربكات‪ ،‬پاشان‬ ‫پااڵوگەك���ە ببێت���ە موڵكی حكومەت���ەی هەرێم‪.‬‬ ‫كڕین���ی بەنزی���ن و گاز و س���وتەمەنیەكانی تر‬ ‫لەو پااڵوگانە بەنرخێكی گونجاو بێت و بدرێت‬

‫بەنزینخان���ە بازرگانیەكان‪ ،‬بۆ ئەوی نرخەكەی‬ ‫زۆر جی���اواز نەبێت لەگ���ەڵ نرخی حكومیدا و‬ ‫قورس���ایی لەسەر ش���انی هیچ الیەك دروست‬ ‫نەبێت‪ .‬هەموو كارمەندەكانیشیان خۆماڵی بن‪،‬‬ ‫هەم بۆ ش���ارەزابوونی دەستی كاری خۆماڵی‬ ‫و هەم بۆ كەمكردنەوەی رێژەی بێكاریش‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬هەروەها پێویستە پااڵوگەكان خول‬ ‫ب���ۆ كارمەن���دەكان بكەنەوە بۆ زیاتر ش���ارەزا‬ ‫بوونیان‪ ،‬كوالێتی ئەو س���وتەمەنیەی بەرهەمی‬ ‫دێن���ن لەژێرچاودێ���ری حكومەت و كەس���انی‬ ‫پسپۆردا بێت‪ .‬ئەگەر توانای بەرهەمهێنانیشیان‬ ‫لەپێویستی ناوخۆ زیاتر بوو‪ ،‬بتوانن هەناردەی‬ ‫دەرەوەی بكەن‪.‬‬ ‫س���ێیەم‪ :‬كەمكردنەوە و گۆڕینی سیستەمی‬ ‫سوتەمەنی ئۆتۆمبێل‪ :‬پێویستە حكومەتی هەرێم‬ ‫چاودێری هەبێت لەسەر رێژەی هاتنەناوەوەی‬ ‫ئۆتۆمبێل بۆ هەرێمی كوردس���تان‪ ،‬نابێت هەر‬ ‫بازرگانێ���ك كە ب���ۆی لوا بەخواس���تی خۆی و‬ ‫بەب���ێ رێنمایی ئۆتۆمبێل هاوردە بكات‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم���ە كاریگ���ەری خراپی لەس���ەر رێگاوبان و‬ ‫باری ژیان و پیسكردنی ژینگە دەبێت‪.‬‬ ‫پێویس���تە هەر ئۆتۆمبێلێكیش كە دەهێنرێتە‬ ‫هەرێم���ەوە‪ ،‬لەب���ری ئ���ەو ئۆتۆمبێلێ���ك لەن���او‬ ‫ببرێت‪ .‬پێویس���تە هەرێمی كوردس���تان یاسای‬ ‫هەبێ���ت و رێگەچارەی���ەك بدۆزێت���ەوە ب���ۆ‬ ‫سیستەمی غازی سروشتی‪ ،‬پااڵوگەی تایبەتی‬ ‫هەبێ���ت ب���ۆ بەرهەمهێنان���ی غ���از‪ .‬ب���ۆ نمون���ە‬ ‫پێویستە ئۆتۆمبێلی پاس و تەكسی سیتسەمی‬ ‫س���وتەمەنیان غازی سروش���تی بێ���ت‪ ،‬هەم بۆ‬ ‫ژینگە باش���ترە و هەمیش بەكارهێنانی بەنزین‬ ‫كەمتر دەكاتەوە‪.‬‬ ‫پێویس���تە بەرهەمهێانی كارەبا لەگازوایلەوە‬ ‫بگۆڕی���ن بۆ گازی سروش���تی‪ ،‬لەبەر هەرزانی‬ ‫ئ���ەو س���وتەمنیە و پاراس���تی ژینگ���ە‪ .‬ئەمان���ە‬ ‫هەمووی���ان پێویس���تی هەنوكەین ب���ۆ هەرێمی‬ ‫كورس���تان‪ .‬ئ���ەوەی روون���ە‪ ،‬كوردس���تان‬ ‫هەرێمێكی دەوڵەمەندە بەگازی سروشتی‪ ،‬بۆیە‬ ‫رێگەیەك���ی گونجاوە بۆ هەرێمی كوردس���تان‪.‬‬ ‫ئەگ���ەر گازوای���ل بگۆرین بەگازی سروش���تی‪،‬‬ ‫ئ���ەوە نی���وەی پێویس���تیەكانمان ب���ۆ گازوایل‬ ‫كەمدەبێت���ەوە و دووریش���مان دەخات���ەوە ل���ە‬ ‫قەیران‪.‬‬


‫سياسەت‬

‫"ئەو هەواڵەی ئەمڕۆ بە پارە دەیکڕیت‪،‬‬ ‫سبەی بە خۆڕایی دەستت دەکەێت"‬

‫نوری بێخاڵی‬

‫بیس���ت س���اڵ پێ���ش ئێس���تا‪ ،‬ژن���ە‬ ‫پەرلەمانت���اری کورد (لەیال زانا)‪ ،‬ریس���کی‬ ‫ب���ە ژیانی خ���ۆی کرد و لەن���او پەرلەمانی‬ ‫تورکیا‪ ،‬سوێندی یاسایی بە زمانی کوردی‬ ‫خوارد‪ ،‬باجەکەیش���ی (‪ )١٠‬دەس���اڵ س���اڵ‬ ‫زیندانیکردن بوو!‬ ‫کەچ���ی ل���ەدوا هەڵبژاردن���ی ئەمجارەی‬ ‫تورکی���ا‪ ،‬کە "کوچک لە ئاگر گەرمتر"‪ ،‬لێرە‬ ‫هێڵ���ی نەتەوەی���ی و نیش���تمانی هەدەپەیان‬ ‫پ���ێ دەفرۆش���تینەوە‪ ،‬بێئ���اگا ل���ەوەی ئەو‬ ‫حزب���ە (ک���ە ماف���ی خۆیەت���ی چ���ۆن و ب���ە‬ ‫گوێرەی پێدراوەکانی تورکیا و هاوکێش���ە‬ ‫سیاس���ییەکان‪ ،‬هێڵە ستراتیژییەکانی کاری‬ ‫سیاسیی خۆی دابڕێژێت)‪ ،‬ئیتر لە زاکیرەیدا‬ ‫ش���تێک نەم���اوە بەن���اوی (کوردس���تانێکی‬ ‫یەکگرت���وو و ئازاد و دیموک���رات!)‪ ،‬بەڵکو‬ ‫بەتورکیاییکردن���ەوەی دۆزی نەتەوەیی و‬ ‫نیش���تمانی و بەرخوردب���وون لە مافەکانی‬

‫هاواڵتیبوون���ی تورکیای���ی‪ ،‬ئامان���ج و‬ ‫ستراتیژی تیکۆشانەکەی بوو!‬ ‫خۆش���بەختانە هادەپە توانی بەربەستی‬ ‫‪ ٪١٠‬تێپەڕێن���ێ‪ ،‬ئەمەش (وەک لە وتارێكی‬ ‫پێش���ووتری س���ڤیل‪ ،‬ئام���اژەم پێکردبوو)‪،‬‬ ‫دەس���کەوتێکی ب���اش ب���وو بە ئاڕاس���تەی‬ ‫گوڕپێدان���ی پرس���ی چارەس���ەری ئاش���تی‬ ‫و دیموکراس���ییانەی ک���ورد ل���ە تورکی���ا‪،‬‬ ‫ب���ەاڵم ئ���ەوەی ب���ۆ (ئێم���ە ن���ا)‪ ،‬بەڵک���و بۆ‬ ‫(ئ���ەو کوچکان���ەی ئێ���رە‪ ،‬ک���ە ل���ە ئاگرەکە‬ ‫گەرمت���ر ب���وون) دەب���وو جێی پرس���یار و‬ ‫بەخۆداچوون���ەوە ب���ووا ئەوەی���ە‪ ،‬کە ئاخر‬ ‫ب���ۆ پەرلەمانت���ارە کوردەکان���ی ه���ەدەپ‪،‬‬ ‫بەو هەموو قورس���ایی رێ���ژە و ژمارەیان‬ ‫و ئەو نیمچە کرانەوە سیاس���ییەی ئێس���تا‬ ‫ل���ەو واڵت���ەدا ب���ە رووی ک���ورددا هەی���ە‪،‬‬ ‫ب���ەراورد بەو س���ەردەمەی (لەیال زانا)‪ ،‬کە‬ ‫بەپشتیوانی ئەو ژمارە کەمەی هەڤاڵەکانی‬ ‫لەن���او پەرلەمان و ئ���ەو توندییەی ئەوکات‬ ‫ل���ە سیاس���ەتی تورکی���ادا هەب���وو‪ ،‬بوێری‬ ‫ئەوەیان نەکرد بە کوردی سوێند بخۆن و‬ ‫بەوە ڕازی بوون‪ ،‬یەکێکیان کە تورکیش���ی‬ ‫نەدەزانی‪ ،‬بەزۆر بە تورکی س���وێندەکەی‬ ‫پێبخۆن؟!‬ ‫بەڕاست ئەو کوچکانە دەزانن ناوەڕۆکی‬ ‫سوێندی یاسایی تورکیا‪ ،‬کە پەرلەمانتاران‬ ‫دەیخۆن‪ ،‬چییە؟‬ ‫ئەی ئەگەر بزانن س���وێندەکەی تورکیا‪،‬‬ ‫ک���ە پەرلەمانت���ارە کوردەکانی ه���ادەپ بە‬ ‫ک���وردی خوێندیان���ەوە دەڵێ "ل���ە بەردەم‬ ‫نەتەوەی مەزنی تورکدا‪ ،‬لەس���ەر شەرەف‬

‫و ناموسم سوێند دەخۆم‪ ،‬کە سەربەخۆیی‬ ‫دەوڵ���ەت و یەکێتی���ی نیش���تیمان و گ���ەل‪،‬‬ ‫لەگەڵ سەروەریی بێمەرجی گەل بپارێزم‪.‬‬ ‫پابەند بم بە سەروەریی دەستوور و یاسا‪،‬‬ ‫بە دیموکراس���ی و بنەما و شۆڕش���ەکانی‬ ‫ئەتات���ورک و سیس���تەمی کۆم���اری و‬ ‫عەلمانیی���ەت‪ .‬دوور نەکەوم���ەوە لە بەڵێنی‬ ‫بەدیهێنان���ی ئارام���ی و خۆش���گوزەرانی‬ ‫بۆ گ���ەل و س���وودمەندبوونیان لە ماف و‬ ‫ئازادییەکانی مرۆڤ‪ ،‬لە چوارچێوەی یاسا‬ ‫و پێکەوەژیان"‪ .‬ئاخۆ ئەو برادەرانەی الی‬ ‫خۆمان هەس���ت بە کەمێ���ک تەریقبوونەوە‬ ‫ناک���ەن‪ ،‬ک���ە ئ���ەو هەم���وو رێگەی���ان ب���ۆ‬ ‫هاوخەبات���ی کوردایەت���ی ب���ڕی‪ ،‬تەنی���ا بۆ‬ ‫ئ���ەوەی ب���اوەڕ ب���ە دەنگ���دەر و هاواڵت���ی‬ ‫ک���وردی باک���وور بێن���ن‪ ،‬دەن���گ بدەن���ە‬ ‫نوێنەرەکانی���ان‪ ،‬تاکو لە رێگای ئەوانەوە و‬ ‫لەبەردەم نەتەوەی مەزنی تورکدا‪ ،‬سوێند‬ ‫بە ش���ەرەف و ناموسی خۆیان بخۆن‪ ،‬کە‬ ‫بەبێ چەندوچوون و پێش���مەرج‪ ،‬پابەندی‬ ‫پاراس���تنی یەکپارچەی���ی و س���ەربەخۆیی‬ ‫و س���ەروەری خاکی تورکی���ا و بنەماکانی‬ ‫شۆڕشی ئەتاتورک دەبن؟‬ ‫دەی بەهەرح���اڵ‪ ،‬ئ���ەوە تەنی���ا ب���ۆ‬ ‫بیرخس���تنەوەی ئ���ەو برادەران���ەی ئێ���رە‬ ‫ب���وو‪ ،‬کە بە ئاگای���ی‪ ،‬یان نائاگای���ی‪ ،‬پێیان‬ ‫زانیبێت‪ ،‬یان نا‪ ،‬بوونە بەشێک لە پڕۆژەی‬ ‫ب���ە تورکیاییکردن���ەوەی دۆزی ک���ورد و‬ ‫کوردس���تان‪ ،‬بۆ ئەوەش ب���وو پێیان بڵێین‪:‬‬ ‫ئ���ەوەی ئێوە کە ت���ازە دەچ���وون‪ ،‬خەڵکی‬ ‫دیکە دەمێکە لەوسەری گەڕاوەتەوە!‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪19‬‬


‫سياسەت‬

‫رۆژئاوای كوردستان‬ ‫ناكۆكییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا‬ ‫دەتەقێنێتەوە‬ ‫توركیا رایگەیاندووە ئەم سیاسەتەی‬ ‫ئەمریكا زەمینەسازییەكە بۆ ئەوەی‬ ‫كورد لەباكووری سوریا دەوڵەتێكی‬ ‫كوردی دابمەزرێنن‬ ‫ئەمریكا لە ستراتیژی گرتنەوەی‬ ‫گرێ سپیدا بەتەواوەتی پشتیوانی‬ ‫لە "ی‪.‬پ‪.‬گ" كردووە تاكو دەروازە‬ ‫سنورییەكانی توركیا دابخات‬ ‫توركیا چەند ساڵێكە بۆتە ئەندامێكی‬ ‫دوودڵ لە ناو هاوپەیمانیەتی‬ ‫دژەتیرۆری خۆرائوادا‬

‫‪ 20‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬


‫سياسەت‬

‫بەشی سیاسەت‬

‫ئەوە چەن���د رۆژێك���ە گفتوگ���ۆكان لەنێوان‬ ‫توركیا و ئەمریكا لەبارەی مەسەلەكانی كورد‬ ‫و داع���ش لە س���وریا دەس���یپێكردوە‪ .‬ئەمریكا‬ ‫رایگەیاندوە‪ ،‬دەیانەوێ توركیای هاوپەیمانیان‬ ‫بەوە رازیبكەن‪ ،‬كە كوردەكان هێزێكی تۆكمەن‬ ‫ب���ۆ راونان���ی داع���ش و دەیان���ەوێ توركەكان‬ ‫رازیبكەن پشتیوانی لە كوردەكان بكەن و لەوە‬ ‫زیاتر كێش���ەیان بۆ نەنێنەوە‪ .‬ئەمە لەكاتێكدایە‬ ‫تورك���ەكان چەن���دن جارێ���ك داوای���ان ل���ە‬ ‫ئەمریكاییەكان كردوە پ‪.‬ی‪.‬د–ی‪.‬پ‪.‬گ بەهێزی‬ ‫تیرۆریس���ت ناوزەدبك���ەن و چیتر پش���تیوانی‬ ‫ئاسمانیان لێنەكەن‪ .‬هەروەها توركەكان گلەیی‬ ‫ئەوەی���ان لە واش���نتۆن هەیە‪ ،‬ك���ە هیچ بەتەنگ‬ ‫مەس���ەلەی رژێمی بەش���ار ئەس���ەدەوە نییە و‬ ‫دەیەوێ بیهێڵێتەوە‪ .‬لەبەر ئەم كۆمەڵە‬ ‫پرس���ە‪ ،‬كێش���ەكان لەنێ���وان‬ ‫هەردوو واڵت���ی هاوپەیماندا‬ ‫روو لەكشانە‪.‬‬ ‫پێش چەند رۆژێكیش‬ ‫ژ ە نە ر ا ڵ���ی‬

‫خانەش���ین "ج���ۆن ئالی���ن" ك���ە ب���اراك ئۆباما‬ ‫رایسپاردوە هاوپەیمانی لەدژی داعش رێبكخات‪،‬‬ ‫س���ەردانی ئەنك���ەرەی ك���ردووە و س���ەبارەت‬ ‫بەم پرس���انە لەگەڵ توركەكان كۆبۆتەوە‪ .‬لەم‬ ‫كۆبونەوان���ەدا جۆن ئالی���ن بەفەرمی داوای لە‬ ‫تورك���ەكان ك���ردووە تا پێیاندەكرێ كێش���ە بۆ‬ ‫كوردەكان���ی س���وریا نەنێنەوە و پش���تیوانیان‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە ئەوان بەو قەناعەتە گەیشتوون‪،‬‬ ‫یەكێ���ك لەو هێزە كارایانەی دەتوانێ ریش���ەی‬ ‫داع���ش لەخاك هەڵكێش���ێ كوردەكان���ن‪ .‬بەاڵم‬ ‫بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست سڤیل كەوتوون‪،‬‬ ‫كۆبونەوەكانی نێوان ژەنەراڵ جۆن ئالین لەگەڵ‬ ‫هاوت���ا توركەكان���ی س���ەركەوتنێكی ئەوت���ۆی‬ ‫بەدەس���ت نەهێناوە‪ .‬بۆی���ە بەمجۆرە بڕوا ئەوە‬ ‫كێش���ەكە بە هەڵواسراوی دەمێنێـتەوە‪ .‬ئەمەش‬ ‫دەبێتەه���ۆی ئ���ەوەی تورك���ەكان بەجی���اواز‬ ‫س���تراتیژییەكانی خۆیان لە سوریا پیادەبكەن‪.‬‬ ‫لێرە پرسیارێك دێتەپێشەوە‪ ،‬ئایا ئەم دووفاقییە‬ ‫چ زیانێكی بۆ كورد دەبێت؟‬ ‫دووفاق���ی‪ :‬دوو سیاس���ەتی‬ ‫جیاواز‬ ‫لەوەت���ی هاوكێش���ەی‬

‫هێ���زەكان لەگرتن���ەوەی گردەس���پی گ���ۆڕاوە‪،‬‬ ‫لەوەت���ی هێ���زە كوردس���تانییەكان توانیویان���ە‬ ‫ه���ەردوو كانتۆنی كۆبان���ی و جەزیرە بكەنەوە‬ ‫بەی���ەك‪ ،‬توركیا ئەمەی بەهەڕەش���ە بۆ س���ەر‬ ‫ئاسایش���ی نەتەوەیی خ���ۆی لێكداوەتەوە‪ .‬بۆیە‬ ‫رەجەب تەیب ئەردۆغان بە دەنگێكی بەرزەوە‬ ‫رایگەیاند‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك ناهێڵین لەباكووری‬ ‫س���وریا دەوڵەتێك���ی ك���وردی دابمەزرێ���ت‪.‬‬ ‫هەروەه���ا دەزگای ئاسایش���ی نەتەوەی���ی ئەو‬ ‫واڵت���ە‪ ،‬ل���ە بەڵگەنامەكانی خۆیدا ئەم پرس���ەی‬ ‫بەهەڕەش���ەی ش���ێلگیر ب���ۆ س���ەر پایەكان���ی‬ ‫ئاسایشی دەوڵەت لەو واڵتە لەقەڵەم دەدات‪.‬‬ ‫دەوڵەتی توركیا ئەوە ماوەی چەند س���اڵێكە‬ ‫بۆت���ە ئەندامێك���ی دوودڵ لەن���او هاوپەیمان���ی‬ ‫دژەتی���رۆری خۆرئ���اوا‪ .‬هۆیەكەیش���ی ئەوەیە‬ ‫دووفاقییەك لەنێوان سیاس���ەتی سوریایی ئەم‬ ‫واڵتە لەگەڵ سیاس���ەتی س���وریایی ئەمریكادا‬ ‫هاتۆتەكای���ەوە‪ .‬توركی���ا چەند س���اڵێكە هەموو‬ ‫تواناكانی خۆی لەسەر ئەوە خستۆتەگەڕ‪،‬‬ ‫تاكو رژێمی بەش���ار ئەس���ەد بڕوخێنێت‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئەمریكا ل���ەدوای ئەوەی داعش‬ ‫دەركەوت���ووە‪ ،‬چیت���ر ئەو سیاس���ەتە‬ ‫پەیڕەو ناكات و پتر دەیەوێ كۆتایی‬ ‫بەداعش بهێنێت‪.‬‬

‫لە ئەگەری دروستبوونی‬ ‫كیانێكی كوردی لە‬ ‫خۆرائوادا توركیا‬ ‫سێ زیانی گەورەی‬ ‫ستراتیژی بەردەكەوێت‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪21‬‬


‫سياسەت‬

‫هەروەه���ا ئەمری���كا و هاوپەیمانەكان���ی‬ ‫ب���ەردەوام ئەو گومانەی���ان لەئەنكەرە هەبووە‬ ‫و هەی���ە‪ ،‬ك���ە پش���تیوانی لەداع���ش و گروپ���ە‬ ‫س���ەلەفییە جیهادییەكان���ی ن���او س���وریا وەك‬ ‫ب���ەرەی نوس���رە و ئەح���راری ش���ام دەكات‪.‬‬ ‫خۆرئاوایی���ەكان لەرێ���ی دەزگا هەواڵگرییەكان‬ ‫و ناوەن���دە میدیاییەكانیان���ەوە كۆمەڵێ���ك‬ ‫بەڵگەیان ئاش���كراكردووە‪ ،‬كە توركیا لەرووی‬ ‫چەكوچۆڵ���ەوە پش���تیوانی لەداع���ش و بەرەی‬ ‫نوسرە كردووە‪ .‬خۆرئاواییەكان ئاماژە بەوەش‬ ‫دەكەن‪ ،‬كە ئەنكەرە س���نورەكانی خۆی بەرەو‬ ‫چوونەن���اوەوەی جیهادیی���ەكان ئاوەاڵكردووە‬ ‫و لەرێ���ی ئەو س���نورانەوە بەهەزاران جیهادی‬ ‫رووی���ان لە داع���ش ك���ردووە‪ .‬بۆی���ە ئەمریكا‬ ‫لەستراتیژی گرتنەوەی گردەسپیدا بەتەواوەتی‬ ‫پش���تیوانی ل���ە "ی‪.‬پ‪.‬گ" ك���ردوە ب���ۆ ئ���ەوەی‬ ‫دەروازە س���نورییەكانی ب���ەروودا دابخ���ات‪.‬‬ ‫ئێس���تا توركیا بەپێچەوانەوە لەم سیاس���ەتەی‬ ‫ئەمری���كا نیگەران���ە‪ .‬بۆیە توركی���ا نزیك بە ‪20‬‬ ‫ه���ەزار هێزی س���ەربازی میكانیزەی لەس���ەر‬ ‫سنورەكانی كلس‪-‬جەرابلۆس كۆكردۆتەوە‪.‬‬ ‫توركی���ا رایگەیان���دووە ئ���ەم سیاس���ەتەی‬ ‫ئەمریكا زەمینەسازییەكە بۆ ئەوەی كوردەكان‬ ‫لەباك���ووری س���وریا دەوڵەتێك���ی ك���وردی‬ ‫دابمەزرێنن‪ .‬بەمجۆرە توركیا بەدروستبوونی‬ ‫ئەم دەوڵەتە سێ زیانی ستراتیژی‬ ‫گ���ەورەی پێ���دەگات‪ :‬یەك���ەم‪،‬‬ ‫ل���ەدوای هەرێمی كوردس���تان‬ ‫باش���ووری‬ ‫س���نوورەكانی‬ ‫خۆرهەاڵتی ئ���ەو واڵتە بەكەمەربەندێكی‬ ‫ك���وردی گەمارۆدەدرێ���ت‪ ،‬دووەم‪ ،‬چیت���ر‬ ‫س���نووری هاوبەش لەنێوان توركیا و جیهانی‬ ‫عە ر ە بی���د ا نامێنێـ���ت‪ .‬س���ێیەم‪،‬‬

‫‪ 22‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫دەوڵەتێك���ی ك���وردی لەالی���ەن "ك‪.‬ج‪.‬ك"وە‬ ‫دادەمەزرێت‪ .‬ئەم دەوڵەتە تا گەورە ببێ ئەوەند‬ ‫زیاتر زیان بە بەرژەوەندییە س���تراتیژییەكانی‬ ‫توركیا دەگەیەنێت‪ .‬چونكە ئەو دەوڵەتە لەالیەن‬ ‫گروپێك���ەوە دادەمەزرێ‪ ،‬كەوا ئۆپۆزیس���یۆنی‬ ‫س���ەرەكی كوردی ئەو واڵتەی���ە و بەمدواییانە‬ ‫لەهەڵبژاردنە پەرلەمانییەكاندا نزیكەی ش���ەش‬ ‫ملی���ۆن و نی���و دەنگی بەدەس���تهێناوە‪ ،‬كە ‪%90‬‬ ‫دەنگ���ی كوردەكان���ە‪ .‬ئ���ەم دۆخ���ەش توركی���ا‬ ‫تۆقاندووە‪.‬‬ ‫ئێستا ژەنەراڵ جۆن ئالین بەتەمایە كۆتایی‬

‫توركیا كەوتۆتەخۆ و‬ ‫دەیەوێ بەشێوەیەكی‬ ‫سەربەخۆتر و ‪ 180‬پلە‬ ‫پێچەوانەی ئەمریكا‬ ‫سیاسەتە سوریاییەكانی‬ ‫پیادە بكات‬ ‫ب���ەم ناكۆكییە بهێنێ���ت‪ .‬ب���ەاڵم ئەمریكاییەكان‬ ‫سورن لەسەر ئەوەی پش���تیوانی لە "ی‪.‬پ‪.‬گ"‬ ‫بك���ەن‪ ،‬ئ���ەوان پێیانوای���ە تەنه���ا ئ���ەم هێ���زە‬ ‫عەلمانیی���ە دەتوانێ ببێتە پایە ب���ۆ پێكەوەنانی‬ ‫هێزێك���ی عەلمان���ی و دیموك���رات‪،‬‬ ‫ك���ە جێی ئەس���ەد و گروپە‬ ‫س���ە لە فییە كا ن‬ ‫بگرێت���ەوە‪.‬‬

‫ئاش���تۆن كارت���ر وەزی���ری ئەمریكای���ی‬ ‫رایگەیان���دووە "ك���وردەكان باش���ترین هێ���زی‬ ‫تۆكم���ەن‪ ،‬ك���ە دەتوانن ریش���ەی داع���ش لەبن‬ ‫هەڵبكەنن"‪ .‬سەرباری ئەم گفتوگۆیانە ژەنەراڵە‬ ‫ئەمریكاییەك���ە نەیتوانیوە هاوت���ا توركییەكانی‬ ‫بەوە رازیبكات‪ ،‬كۆتایی بەهەڕەشەی سەربازی‬ ‫بۆ سەر هێزە كوردییەكان بهێنن و هاوكارییان‬ ‫بك���ەن‪ .‬ئێس���تا تورك���ەكان بەش���ێرگیرییەوە‬ ‫كەوتونەت���ە خۆیان و دەیانەوێ بەش���ێوەیەكی‬ ‫سەربەخۆتر سیاس���ەتە سوریاییەكانی خۆیان‬ ‫پیادەبكەن‪.‬‬ ‫توركیا‪ :‬سیاس���ەتی سوریایی پێچەوانە و‬ ‫هەرێمی توركمان‪-‬نشین!‬ ‫ئێس���تا توركی���ا ‪ 180‬پل���ە بەپێچەوان���ەی‬ ‫ئەمری���كاوە سیاس���ەتی س���وریایی خ���ۆی‬ ‫پێش���دەخات‪ .‬س���ڤیل كۆمەڵێ���ك بەڵگەنام���ەی‬ ‫دەس���كەوتووە‪ ،‬كە ئاماژە بەوە دەكەن توركیا‬ ‫لەس���ێ رێگەوە دەیەوێ خۆی بۆ ناو س���وریا‬ ‫شۆڕبكاتەوە‪ .‬ئەم سێ رێگەیەش بریتین لە‪:‬‬ ‫یەك���ەم‪ ،‬كۆكردن���ەوە و مۆڵدان���ی هێزێك���ی‬ ‫س���ەربازی زۆر لەس���ەر س���نورەكانی توركیا‬ ‫و خۆرئاوای كوردس���تان‪ .‬بەتەنه���ا ‪ 20‬هەزار‬ ‫سەربازیان ئێس���تا لەناوچەی سنوری كلس–‬ ‫جەرابل���ۆس مۆڵداوە‪ .‬بەپێ���ی زانیارییە توركیا‬ ‫‪ 1000‬تان���ك و تۆپ���ی بۆ ئ���ەم ئۆپەراس���یۆنە‬ ‫ئامادەك���ردوە‪ .‬هەروەه���ا توركی���ا لەس���ەر‬ ‫س���نورەكانی گردەسپی‪ ،‬قامیش���لۆ و دێركیش‬ ‫جوڵەی بەهێزەكانی كردووە‪.‬‬ ‫هێزەكان���ی‬ ‫تۆكمەكردن���ی‬ ‫دووەم‪،‬‬ ‫ئۆپۆزس���یۆنی ئیس�ل�امی ب���ۆ ئ���ەوەی بەپەل���ە‬ ‫پەالماری حەلەب بدەن‪ .‬دوای بەهێزبوونی‬


‫سياسەت‬

‫ئ���ەم هێ���زە لەحەل���ەب‪ ،‬ئ���ەوە دەتوان���ن لەالی‬ ‫خۆرئ���اواوە پەالماری عەفری���ن بدەن و لەالی‬ ‫خۆرهەاڵتیش���ەوە پەالم���اری كۆبان���ی ب���دەن‪،‬‬ ‫بەمج���ۆرە ه���ەر لەئێس���تاوە توركی���ا لەبات���ی‬ ‫داعش لەدژی كورد س���ەرمایەگوزاری لەسەر‬ ‫هێزەكان���ی ئۆپۆزیس���ۆن دەكات‪ ،‬كە بەمدواییە‬ ‫بەن���اوی "ئەنس���اری ش���ەریعە" ل���ە ‪ 20‬گروپی‬ ‫چەك���داری ئیس�ل�امی پێكهات���ووە و لەحەلەب‬ ‫دەستیان بەهێرش كردووە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ ،‬توركیا دەیەوێ بەدیلێكی توركمانی‬ ‫پێكبهێنێت‪ .‬دەیەوێ ناوچەیەك بەدرێژایی ‪200‬‬ ‫كیلۆمەت���ر ل���ە ئەع���زاز و جەرابلۆس���ەوە تاكو‬ ‫كۆبان���ی ب���ۆ توركمانەكانی س���وریا دروس���ت‬ ‫بكات‪ .‬بۆ ئەمەش هەر ئێس���تا دەس���تیان بەوە‬ ‫كردووە‪ ،‬كە س���وپایەك بۆ توركمانەكانی ئەو‬ ‫واڵتە دابمەزرێنن‪ .‬بۆ ئەم سیاسەتەیش توركیا‬ ‫لەگەڵ توركمانەكانی الزقیە‪ ،‬دەرعا‪ ،‬س���وەیدا‪،‬‬ ‫شام و جەبەل توركمان و ئەعزاز و جەرابلۆس‬ ‫كەوتونەت���ە گفتوگ���ۆ ب���ۆ ئ���ەوەی هەم���ووان‬ ‫هانب���دەن لەناوچەكان���ی خۆی���ان كۆچبكەن و‬ ‫روو لەناوچەكان���ی جەرابلۆس و ئەعزاز بكەن‬ ‫و ل���ەو ناوچەی���ەدا كۆببنەوە و بە پش���تیوانی‬ ‫س���وپای توركمان و بەپاڵپش���تی سوپای‬ ‫تورك ل���ەوێ هەرێمێكی ئارامیان‬ ‫ب���ۆ پێكەوەبنێ���ن‪ .‬بەمج���ۆرە‬ ‫ئ���ەم هەرێم���ە توركمانیی���ە‬ ‫هەردوو هەرێمی عەفرین‬ ‫و كۆبانی–جزی���رە لەیەك‬ ‫دادەبڕێت‪.‬‬ ‫تائێس���تا‬ ‫ئ���ەوەی‬

‫بەشێوەی ئاشكرا راگەیەنراوە‪ ،‬بریتییە لەوەی‬ ‫توركیا دەیەوێ لەس���ەر س���نوری جەرابلۆس‬ ‫هێزە كۆبكاتەوە بۆ ئەوەی نەهێلێ "پ‪.‬ی‪.‬د" بۆ‬ ‫ئەمبەری فورات بپەڕێتەوە‪ .‬باشە توركیا بۆچی‬ ‫حەساسیەتی بەرامبەر فورات هەیە؟ هۆیەكەی‬ ‫ئەوەی���ە پێش بەیەكگرتن���ی كانتۆنی عەفرین و‬ ‫هەردوو كانتۆنی یەكگرتووی كۆبانی و جزیرە‬ ‫بگرێـت‪ .‬چونكە توركەكان نایش���ارنەوە ئەوان‬ ‫ل���ەوە دەترس���ن ئەمری���كا بیەوێ س���تراتیژی‬ ‫یەكخستنی ئەم سێ كانتۆنەی هەبێت و دواتر‬ ‫بەس���ەر باكووری ئیدلبدا لەناوچەكانی جەبەل‬

‫توركیا رایگەیاندووە‪،‬‬ ‫كە چیتر نایەوێ هەڵەی‬ ‫سااڵنی نەوەدەكان‬ ‫بەرامبەر هەرێمی‬ ‫كوردستان دووبارە‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬كە سەرەنجام‬ ‫كیانێكی كوردی لێ‬ ‫پەیدابوو‬ ‫ئەكراد و لەوێش���ەوە بۆ دواهەم ش���ارۆچكەی‬ ‫ئەرمەننش���ینی س���ەر دەریای سپی ناوەڕاست‬ ‫ئەم هێڵە كوردییە درێژبكاتەوە‪ .‬بەمجۆرە كورد‬ ‫لەخانەقینەوە تاكو دەریای س���پی ناوەڕاس���تی‬

‫دەسدەكەوێت‪.‬‬ ‫تورك���ەكان گومانی ئەوەی���ان هەیە ئەمریكا‬ ‫بی���ەوێ س���ەرچاوەكانی نەوت���ی هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان و هەرێم���ی جزی���رە لەخۆرئاوای‬ ‫كوردس���تان بەس���ەر ئەم هێڵ���ە كوردییەدا بۆ‬ ‫دەریای سپی ناوەراست بگوێزێتەوە‪ .‬بەمجۆرە‬ ‫ئ���ەم سیاس���ەتە زیانێك���ی س���تراتیژی یەكجار‬ ‫كاریگ���ەر لەبەرژەوەندیی���ە س���تراتیژییەكانی‬ ‫توركی���ا دەوەش���ێنێت‪ .‬بۆی���ە دەیان���ەوێ ت���ا‬ ‫پێیاندەك���رێ بەرپەرچ���ی ئ���ەم سیاس���ەتە‬ ‫ئەمریكاییە بدەنەوە‪ .‬هەرچەند ئەم ستراتیژییە‬ ‫ئەگ���ەری ئ���ەوەی لێدەك���رێ پەیوەندییەكان���ی‬ ‫ئەنك���ەرە – واش���نتۆن بەیەكج���اری رابگ���رێ‪،‬‬ ‫بەاڵم توركەكان لەدواهەم كۆبونەوەی دەزگای‬ ‫ئاسایشی نەتەوەیی خۆیاندا بڕیاریانداوە‪ ،‬ئەم‬ ‫سیاسەتە هەنگاو بە هەنگاو پیادەبكەن‪ .‬ئەوان‬ ‫رایانگەیان���دووە چیت���ر نایانەوێ ئ���ەو هەڵەیە‬ ‫دووب���ارە بكەنەوە‪ ،‬كە لەس���ااڵنی ن���ەوەدەكان‬ ‫بەرامب���ەر بەهەرێم���ی كوردس���تان كردیان و‬ ‫سەرەنجام كیانێكی كوردی لێ پەیدابوو‪.‬‬ ‫توركی���ا هێش���تا خۆی ل���ە فۆبی���ای كوردی‬ ‫رزگار نەك���ردوە‪ ،‬لەگ���ەڵ ئەمەش���دا ئامادەی���ە‬ ‫پش���تیوانی لە گروپ���ە س���ەلەفییە جیهادییەكان‬ ‫بكات‪ ،‬بەمەرجێك لەڕووی كورددا بوەستنەوە‪.‬‬ ‫ئەم���ەش سیاس���ەتێكە ك���ە ئەمری���كا بەهی���چ‬ ‫شێوەیەك قبوڵی ناكات‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪23‬‬


‫سياسەت‬

‫كۆتایی سەفەر و گیرسانەوە لە كەرەج‬

‫‪7‬‬

‫یاداشتهكانی روژانی ائواره��یی‬ ‫له ئیران‬ ‫‪7‬‬

‫(‪)3‬‬

‫محەمەد مەال قادر‬ ‫ژم����ارەی رابروو باس����م لە دەس����پێكی‬ ‫س����ەفەرەكەمانم ك����رد‪ ،‬ل����ە مەهاب����ادەوە‬ ‫ب����ۆ ك����ەرەج‪ .‬كاروان����ی ئۆتۆمبێلەكانم����ان‬ ‫بەڕێكەوتبوون‪ ،‬لە دووسێ شوێن كەمێك‬ ‫رایان دەگ����رت‪ ،‬ئەویش چۆڵەوانی نەك لە‬ ‫ئاوەدانی‪ ،‬نەیاندەویس����ت خەڵك بمانبینێ‪،‬‬ ‫هەموو فەرمانەكەش لەدەستی ئەفسەرێكی‬ ‫ژاندارم����ەوە بوو بە پلەی س����ەرهەنگ یان‬ ‫سەرگورد‪.‬‬ ‫ت����ا بەیان����ی دەوروب����ەری كاتژمێ����ر ‪5‬‬ ‫گەیش����تینە عەزیمی����ە‪ .‬ل����ەوێ ه����ەر ماڵێك‬ ‫چ����ووە ئەو خانووەی ب����ۆی دیاریكرابوو‪.‬‬ ‫خانووی من و كاك خوڕش����ید لەتەنیشت‬ ‫یەك����دی بوو‪ .‬كاك عەلی عەبدوڵاڵ لەرێزی‬ ‫خانووەكانی ئێمە بوو‪ ،‬فەلەكەدین كاكەیی‬ ‫و كاك عەبدوڵاڵ ئاغای پش����دەری و كاك‬ ‫مەحمود عەزیز بەگ ل����ەوێ بوون لەگەڵ‬ ‫س����ێ ماڵی جافەكانی ناوچ����ەی كەالر‪ ،‬كە‬ ‫پێش����تر ل����ە ‪ 1958‬ل����ە دژی شۆڕش����ی ‪14‬‬ ‫تەمم����وز رای����ان كردب����ۆوە ئێ����ران‪ ،‬ی����ەك‬ ‫لەوان ماڵی س����ەردار جاف بوو‪ .‬هەروەها‬ ‫مس����تەفا بەگی جافیش ل����ەوێ بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەسەر حس����ابی شۆڕش بوو‪ ،‬چونكە ئەو‬ ‫لەگ����ەڵ ئەوان رای نەكردبوو‪ ،‬نەچووبووە‬ ‫ئێران‪ .‬مس����تەفا ب����ەگ مرۆڤێكی زۆر چاك‬ ‫ببوو‪ ،‬ئەندامی ئەنجومەنی س����ەركردایەتی‬ ‫شۆڕش����ی ئەیل����ول ب����وو‪ ،‬ئەوكات����ەی من‬

‫‪2015/7/11‬‬ ‫‪2015/7/4 284‬‬ ‫‪ 24‬ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫بەرپرس����ی لق����ی ‪ 3‬بووم‪ ،‬ئەو بەرپرس����ی‬ ‫لیژن����ەی ناوچەی كفری بوو‪ ،‬پەیوەندیمان‬ ‫زۆر خ����ۆش ب����وو‪ ،‬بەراس����تی مرۆڤێك����ی‬ ‫هەڵكەوتوو بوو‪.‬‬ ‫بەو شێوەیە ‪ 103‬ماڵ لەسەركردەكانی‬ ‫شۆڕش و هەندێك كەسایەتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫و هەندێ����ك فەرمان����دەی هێ����ز و كادیرانی‬ ‫پێش����كەوتووی پارتی و پێش����مەرگە لەوێ‬ ‫بوون‪.‬‬ ‫خان����ووەكان بەگش����تی خ����ۆش ب����وون‪،‬‬ ‫جێگاكەش ب����ۆ ئێمە خۆش بوو‪ ،‬چونكە لە‬ ‫یەك گەڕەك بووین‪ ،‬لەپاڵ چیای ئەلبورز‬ ‫بووین‪ .‬جگەلە ئێمەش لە رێزی بەرامبەری‬ ‫خانووەكان����ی ئێمە ماڵ����ە ئێرانی لێ بوون‪،‬‬ ‫ل����ە هەمان گەڕەك بوون‪ ،‬خانووی خۆیان‬ ‫بوو و لە هەم����ان كۆمپانیای خانووەكانی‬ ‫ئێمە كڕیبوویان‪ .‬بەاڵم ئەو دراوسێیانە بۆ‬ ‫ئێمە هیچ زیان و كێش����ە وگرفتیان نەبوو‪،‬‬ ‫هەرچەن����دە كەم تێك����ەاڵوی ئێمە دەبوون‪،‬‬ ‫وەك بڵێیت راسپێردرابوون‪.‬‬ ‫ئینجا پاش گەیشتنمان و خۆڕێكخستنمان‪،‬‬ ‫ئەو ‪ 30‬ماڵە بەیەكەوە گەیش����تین‪ .‬رۆژێك‬ ‫خوالێیخۆش����بێت ش����ێخ محەم����ەد بارزانی‬ ‫و هەمیش����ە زیندو و ئیدری����س بارزانی و‬ ‫بەڕێز مەسعود بارزانی هەرسێكیان وەك‬ ‫رێزلێنانێ����ك س����ەردانی ماڵەكانی����ان كرد‪.‬‬ ‫خەڵكەك����ە زۆر پێ����ی دڵخۆش ب����وو‪ ،‬بەاڵم‬

‫بەراستی ئەو رۆژگارە زۆر ناخۆش بوو‪،‬‬ ‫لەالیەك هەندێك لە ئاوارەكان بۆ ش����وێنی‬ ‫زۆر دوور و ناخۆش رۆیش����تبوون‪ ،‬وەك‬ ‫بلوجس����تان و كەرم����ان و ‪....‬هتد‪ ،‬هەندێك‬ ‫ل����ە ئ����اوارەكان لە خزم و كەس����ی خۆیان‬ ‫دوورخرابوونەوە‪ ،‬هەریەكەیان بۆ شارێك‬ ‫نێردراب����وون و پێكەوە نەب����وون‪ ،‬ئەمەش‬ ‫زۆر ناخۆش بوو‪.‬‬ ‫ئێم����ە لەوان����ەی ل����ە ش����ۆڕش بەرپرس‬ ‫بووی����ن‪ ،‬كاك عەل����ی عەبدوڵ��ڵ�ا و كاك‬ ‫خوڕش����ید ش����ێرە و من و چەند كەسی تر‬ ‫دراوس����ێ بووین‪ ،‬هەرچەن����د رۆژ جارێك‬ ‫دەچووین����ە ماڵ����ی بارزان����ی نەم����ر‪ ،‬كاك‬ ‫ئیدریس و كاك مەسعودیش لەوێ بوون‪،‬‬ ‫ئێمەش ماوەیەك دەماینەوە‪.‬‬ ‫رۆژان����ە ل����ە ماڵ����ی بارزان����ی خەڵ����ك‬ ‫هاتوچۆی دەكرد و كێشە و گیروگرفتیان‬ ‫هەب����وو‪ .‬حكومەت����ی ئێرانی����ش زۆر پێ����ی‬ ‫ناخۆش بوو ئەو هەموو خەڵكە هاتوچۆی‬ ‫دەكات‪ ،‬بارزانیش دوو س����ێ س����اڵ پێشتر‬ ‫توشی نەخۆش����ی هاتبوو‪ ،‬زۆربەی خەڵك‬ ‫دەیزانی‪ ،‬چەند جارێك س����ەفەری ئێران و‬ ‫ئەمری����كای دەك����رد بۆ چارەس����ەری‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوكات گومانی شێرپەنجەی لێدەكرا‪.‬‬ ‫لە ژمارەی داهاتوو‪ ،‬بەس لە سەفەرەكەی‬ ‫بارزانی بۆ ئەمریكا و ساتەوەختی بەر لە‬ ‫سەفەرەكەی دەكەم‪.‬‬


‫كۆمەاڵیەتی‬

‫تێچووی سااڵنەی ئەو سیستەمە‬ ‫بیمەییەی بۆهەرێم پێشنیار كراوە‬ ‫‪ 2‬ترلیۆن و ‪ 920‬ملیار دینارە‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪25‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫تریفە حامد‪ ،‬توێژەری كۆمەڵناسی لە سەنتەری توێژینەوەی پەرلەمانی كوردستان‪:‬‬

‫تێچووی سااڵنەی ئەو سیستەمە‬ ‫بیمەییەی بۆهەرێم پێشنیار كراوە‬ ‫‪ 2‬ترلیۆن و ‪ 920‬ملیار دینارە‬ ‫‪ 26‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫بیالل سەعید‬ ‫توێژەرێ���ك لەس���ەنتەری توێژین���ەوەی‬ ‫لەرێگ���ەی‬ ‫كوردس���تان‬ ‫پەرلەمان���ی‬ ‫تویژێنەوەیەكەوە‪ ،‬هەڵە و كەموكورتییەكانی‬ ‫پرۆس���ەی بیمەی كۆمەاڵیەتی لەكوردستان‬ ‫ئاش���كراكردووە و پێش���نیازی دەركردن���ی‬ ‫یاس���ایەكی گش���تیگری تایب���ەت بەبیم���ە و‬ ‫هاوكاری بۆ ئەو گروپ و توێژانە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫كەمتوان���ا و كەمدەرامەتن و ناتوانن بژێوی‬ ‫ژیان���ی خۆی���ان دابین بكەن ‪ .‬دەش���ڵێ "ئەم‬ ‫یاسا گشتگیرە چارەس���ەری پەرشوباڵوی‬ ‫لەپێدان���ی ئ���ەو كۆم���ەك و هاوكارییان���ەی‬ ‫ئێستا هەیە‪ ،‬دەكات"‪.‬‬ ‫س���ەنتەری توێژین���ەوەی پەرلەمان���ی‬ ‫دەزگای‬ ‫بەه���اوكاری‬ ‫كوردس���تان‬ ‫"وێستمنس���تەر ب���ۆ دیموكرات���ی_ بەریتانی‬ ‫‪ ،"WFD‬توێژینەوەیەك���ی دەرب���ارەی بیمەی‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی لەهەرێم���ی كوردس���تان‬ ‫ئامادەك���ردووە بەناونیش���انی "هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان بەئاڕاس���تەی كۆمەڵگایەك���ی‬ ‫خۆشگوزەران"‪.‬‬ ‫توێژینەوەك���ە لەالی���ەن "تریف���ە حام���د‬ ‫س���ۆفی" توێ���ژەر و خ���اوەن بروانام���ەی‬ ‫ماستەر لەكۆمەڵناسی ئامادەكراوە‪ .‬توێژەر‬ ‫لەچاوپێكەوتنێك���ی گۆڤ���اری (س���ڤیل)دەڵی‬ ‫"ب���ۆ بەدیهێنانی هەرێمێكی خۆش���گوزەران‬ ‫و پەرەپێدان���ی كۆمەڵگایەك���ی مەدەن���ی و‬ ‫دادپەروان���ە‪ ،‬هەروەه���ا ژیانێكی شایس���تە‬ ‫بەتاكەكان���ی كۆمەڵگا‪ ،‬هەرێمی كوردس���تان‬ ‫پێویستی بەسیستەمێكی بیمەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەیە"‪.‬‬ ‫س���ەرچاوەی س���ەرەكی توێژینەوەك���ە‬ ‫بریتیە لەیاسا و پرۆژە یاساكانی پەرلەمان‬ ‫دەرب���ارەی بیم���ە و ه���اوكاری‪ ،‬كە لەخولی‬ ‫چوارەم و خولەكانی تر دەرچوون‪ ،‬لەهەمان‬ ‫كاتدا س���وود وەرگی���راوە لەرێنمایی و داتا‬ ‫و ئامارەكانی س���ەر بەوەزارەتی پالندانان‪،‬‬ ‫وەزارەت���ی كاروكاروب���اری كۆمەاڵیەت���ی‪،‬‬ ‫وەزارەت���ی دارای���ی و دەس���تەی ئام���ار‪،‬‬ ‫هەروەه���ا بڕی���ار و فەرمان���ی ئەنجومەن���ی‬ ‫وەزیران‪.‬‬ ‫مێژووی بیمەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەناوەرۆك���ی توێژینەوەك���ە ئاماژە بەوە‬ ‫ك���راوە‪ ،‬زۆرێك لەواڵتان���ی جیهان جۆرێك‬ ‫لەبیمەی كۆمەاڵیەتیان هەیە بۆ دابینكردنی‬ ‫خۆش���گوزەرانی بۆ تاكەكان���ی كۆمەڵگا‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە بەریتانیا لەس���اڵی ‪ 1948‬سیس���تەمی‬ ‫دڵنیایی كۆمەاڵیەتی گشتی پەیڕەو كردووە‪.‬‬

‫ئەمەریكا لەنێوان س���ااڵنی ‪ 1935‬بۆ ‪1938‬‬ ‫پرۆگرامێك���ی پەیڕەوك���رد ب���ۆ داڕش���تنی‬ ‫چەندین یاس���ای كۆمەاڵیەتی بەمەبەس���تی‬ ‫بەدیهێنان���ی دادپ���ەروەری كۆمەاڵیەت���ی و‬ ‫خۆشگوزەرانی لەكۆمەڵگادا‪.‬‬ ‫واڵتان���ی ئەس���كەندەنافیش جۆرێك���ی‬ ‫گش���تگیریی دڵنیای���ی كۆمەاڵیەت���ی پەیڕەو‬ ‫دەك���ەن‪ .‬واڵتان���ی خ���اوەن نەوتی���ش‪ ،‬وەك‬ ‫س���عودیە‪ ،‬كوێت‪ ،‬قەتەر‪ ،‬عەمان و ئیماراتی‬ ‫عەرەب���ی‪ ،‬ئەمانیش چونەت���ە ریزی واڵتانی‬ ‫خۆش���گوزارەنەوە‪ ،‬بەاڵم خۆش���گوزەرانی‬ ‫ئەم واڵتانە س���نوردارە‪ ،‬بەو ماناییەی تەنها‬ ‫ئەو كەس���انە سوودمەند دەبن لەسیستەمی‬ ‫خۆش���گوزەرانی‪ ،‬كە هەڵگری رەگەزنامەی‬ ‫ئەو واڵتەن‪.‬‬ ‫كوردستان و بیمەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫ل���ەم س���ااڵنەی دواییدا چەندین یاس���ا و‬ ‫پ���رۆژە یاس���ایەك دەرچوون بەمەبەس���تی‬ ‫ه���اوكاری و دابینكردن���ی داهاتێكی مانگانە‬ ‫بۆ ئەو كەسانەی هەژار و خاوەن پێویستی‬

‫پڕۆژە یاسایەكی‬ ‫‪ 31‬مادە��یی بۆ‬ ‫چاودێری و هاریكاری‬ ‫كۆمەاڵیەتی پێشنیار‬ ‫كراوە‬ ‫تایب���ەت و نەخۆش���ن‪ ،‬هەروەه���ا هاوكاری‬ ‫تایبەت بەبێوەژن و ژنی ماڵ و خوێندكار‪...‬‬ ‫هت���د‪ ،‬ب���ەاڵم ئام���ادەكاری توێژینەوەك���ە‬ ‫پێیوای���ە ئ���ەم هاوكاریان���ە بەش���ێوەیەكی‬ ‫سیس���تەماتیكی داب���ەش نەك���راون‪ ،‬بەڵك���و‬ ‫تاڕادەیەكی زۆر بەش���ێوەیەكی هەرەمەكی‬ ‫ب���ووە و نایەكس���انیەكی زۆری تێدایە‪ ،‬واتە‬ ‫هەموو ئەوانەی پێویستە بیمە بیانگرێتەوە‪،‬‬ ‫نەیگرتوونەت���ەوە‪ .‬بەش���ێكی تری هاوكاری‬ ‫ك���ە دەدرێت���ە هاواڵتی���ان لەالی���ەن پارت���ە‬ ‫سیاسیەكانەوە پێشكەش دەكرێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫لەس���ەر بنەمای س���ۆزداریی ب���ووە بۆ ئەو‬ ‫پارتە‪.‬‬ ‫توێ���ژەر س���ەبارەت بەهۆكارەكان���ی‬ ‫پێویستی كوردستان بەیاسایەكی تایبەت بە‬ ‫بیمە ئاماژە ب���ەوە دەكات "ئەگەر بمانەوێت‬ ‫هەم���وو ئ���ەو هاوكاریان���ەی لەهەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان دەدرێتە هاواڵتیان‪ ،‬چ لەالیەن‬ ‫كەرت���ی حكوم���ی ی���ا پارتەكان���ەوە بێ���ت‪،‬‬

‫بەشێوەیەكی باشتر دووبارە رێكبخرێتەوە‪،‬‬ ‫پێویستمان بەسیستەمێكی بیمەیی هەیە"‪.‬‬ ‫هۆكارێك���ی تر كە وادەكات پێویس���تمان‬ ‫بەسیستەمی بیمەیی هەبێت بریتیە لەبوونی‬ ‫"بێ���كاری ش���اراوە" لەنێ���و دامودەزگاكانی‬ ‫حكومەتدا‪ ،‬مەبەس���ت ئەوەیە كە ڕێژەیەكی‬ ‫زۆری فەرمانب���ەر دام���ەزراون‪ ،‬ك���ە زۆر‬ ‫زیات���رن لەرێ���ژەی پێویس���ت‪ .‬ئامان���ج‬ ‫لەدامەزراندن���ی ئ���ەو رێ���ژە زۆرە تەنها بۆ‬ ‫جێكردنەوەی كەس���انی زیات���رە‪ ،‬واتە تەنها‬ ‫ب���ۆ دابینكردن���ی بژێ���وی ژیان���ی مانگانەیە‬ ‫ب���ۆ ئ���ەو كەس���انە‪ .‬ئەم���ەش لەالیەك���ەوە‬ ‫دەبێتەه���ۆی دروس���تبوونی هەڵئاوس���ان‬ ‫لەرێ���ژەی فەرمانب���ەران‪ ،‬لەالیەك���ی ترەوە‬ ‫دەبێتەه���ۆی دروس���تبوونی بیرۆكراتیەكی‬ ‫ناپێویست لەدامودەزگاكاندا‪ ،‬بەاڵم بەبوونی‬ ‫سیس���تەمی بیمەی كۆمەاڵیەت���ی دەتوانرێ‬ ‫بژێ���وی ژیان بۆ ئەو كەس���انە دابینبكری و‬ ‫رێگریش لەبێكاری شاراوە بكرێت‪.‬‬ ‫هەر لەبارەی هۆكارەكانی پێویستبوونی‬ ‫بیمەی بێكاری‪ ،‬راپۆرتەكە نمونە بە توێژی‬ ‫خوێندكاران دەهێنێتەوە‪ ،‬كە سااڵنە چەندین‬ ‫خوێندكار قۆناغ���ی ئامادەیی تەواو دەكەن‪،‬‬ ‫بێ ئەوەی لەهیچكام لەزانكۆ و پەیمانگاكان‬ ‫وەربگیرێ���ن‪ ،‬ی���ان بتوان���ن كارێكی���ان‬ ‫دەستكەوێت‪ .‬چەندین خوێندكاری تر هەن‪،‬‬ ‫ك���ە دەرچووی پەیمانگا و زانكۆكانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نە دامەزراون نە ئیشێكیان لەبازاری كاردا‬ ‫دەس���تدەكەوێت‪ .‬چەندی���ن كەس���ی تری���ش‬ ‫لەبەر هەر هۆكارێك بێت‪ ،‬خوێندنیان تەواو‬ ‫نەك���ردووە و هیچ داهاتێكی مانگانەش���یان‬ ‫نی���ە‪ .‬چەندین هاواڵتی بێك���ەس ماونەتەوە‪،‬‬ ‫ج���ا چ منداڵی بێ دایك و باوك بن‪ ،‬یان پیر‬ ‫و پەككەوتەكان كە كەس���یان نیە بەخێویان‬ ‫بكات‪ .‬ژن هەیە تەاڵقی وەرگرتووە و خۆی‬ ‫و منداڵەكەی بێ داهات ماونەتەوە‪ .‬چەندین‬ ‫نمون���ەی تریش ه���ەن‪ ،‬كە بەڵگەن لەس���ەر‬ ‫پێویستی سیستەمی بیمەی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫چ مۆدێلێ���ك ب���ۆ هەرێمی كوردس���تان‬ ‫گونجاوە؟‬ ‫لەناوەرۆك���ی توێژینەوەكە باس لەس���ێ‬ ‫جۆری مۆدێل لەجیهان تایبەت بەچۆنییەتی‬ ‫دابەش���كردنەوەی داهاتی دەس���تكەوتەكان‬ ‫لەكۆمەڵ���گا بەس���ەر تاك���ەكان ك���راوە‪ ،‬ك���ە‬ ‫لەئەنجام���دا دادپ���ەروەری كۆمەاڵیەت���ی‬ ‫بەدیدێت‪ ،‬ئەوانیش‪ :‬مۆدێلی لیبراڵ‪ ،‬مۆدێلی‬ ‫كۆنزێرڤاتیڤ و مۆدێلی ئەسكەندەنافی‪.‬‬ ‫بەاڵم كام مۆدێلە بۆ كوردس���تان باشە؟‬ ‫ئام���ادەكاری تویژێنەوەك���ە بە(س���ڤیل)ی‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪27‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫راگەیاند "دەك���رێ تێكەلێك لەم مۆدێاڵنەی‬ ‫س���ەرەوە گونجاو بێت‪ .‬ئەویش لەبەرچەند‬ ‫هۆكارێ���ك‪ :‬لەالیەك سیس���تەمی باج هەرێم‬ ‫س���نوردارە و باج لەس���ەر داهات���ی هەموو‬ ‫كەس���ێك نیی���ە‪ ،‬داهات���ی گش���تی دەوڵ���ەت‬ ‫تارادەیەك���ی بەرفراوان پش���ت دەبەس���تێت‬ ‫بەداهاتی فرۆش���تنی نەوت ن���ەك باج‪ ،‬بۆیە‬ ‫م���ەودای بیمەیی لەهەرێمی كوردس���تان و‬ ‫لەئێستادا دەكرێت سنورداربێت‪ ،‬واتە تەنها‬ ‫فۆك���وس بخرێت���ە س���ەر كەمدەرامەتەكان‬ ‫و ه���ەژاران نەك هەم���وو هاواڵتیان‪ ،‬وەك‬ ‫ئەوەی لەمۆدیلی لیبراڵ پەیڕەو دەكرێ"‪.‬‬ ‫ئەو توێ���ژەرە ئام���اژە ب���ەوەش دەكات‪،‬‬ ‫ئەگ���ەر بمانەوێ���ت دووب���ارە داه���ات و‬ ‫دەس���تكەوتەكان بەش���ێوەیەكی ت���ەواو‬ ‫یەكسان لەنێوان چین و تۆێژەكانی كۆمەڵگا‬ ‫دابەش بكرێتەوە‪ ،‬ئەوا دەكرێت هاوشێوەی‬ ‫سیس���تەمی ئەس���كاندەنافی پەیڕەو بكرێت‪،‬‬ ‫چونكە سیس���تەمێكی گش���تگیریی باج نیە و‬ ‫داهاتی دەوڵەت پش���ت بەپارەی فرۆش���تنی‬ ‫نەوت دەبەس���تێ‪ ،‬كە سامانێكی سروشتییە‬ ‫دەك���رێ هەم���وو هاواڵتیانی ئ���ەم هەرێمە‬ ‫تێی���دا س���ودمەند ب���ن‪ .‬ب���ەاڵم سیس���تەمی‬

‫ئەو پڕۆژە یاسایە‬ ‫چارەسەری ئەو هاوكاریە‬ ‫پەرشوباڵوانە دەكات‪ ،‬كە‬ ‫ئێستا دەدرێنە هاواڵتیان‬ ‫ئەسكەندەنافی ئاسان نیە و پێیوایە پێویستە‬ ‫لەئێس���تادا سیس���تەمی بیمەی���ی هەرێم���ی‬ ‫كوردس���تان لەگەڵ رەوش���ی دارایی هەرێم‬ ‫بگونجێندرێت‪.‬‬ ‫ئامانج���ی سیس���تەمی بیم���ەی‬ ‫ئەسكەندەنافی چیە؟‬ ‫یەكێك لەئامانجەكانی سیس���تەمی بیمەی‬ ‫ئەس���كەندەنافی‪ ،‬جگەل���ە دادپەروەری���ی‪،‬‬ ‫بریتی���ە لەبەدیهێنان���ی هاوس���ۆزی لەنێوان‬ ‫چی���ن و توێژەكانی كۆمەڵگا‪ ،‬بەواتایەكی تر‬ ‫لەبەرئ���ەوەی سیس���تەمەكەیان تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر لەس���ەر بنەمای ئەو باجانە دروس���ت‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬كە دەكەوێتە س���ەر داهاتی هەموو‬ ‫كەس���ێك‪ ،‬بەرێژەیەك���ی زۆری���ش ئەوانەی‬ ‫داهاتی���ان ب���ەرزە‪ ،‬لەپێن���او رێگرێك���ردن‬ ‫لەدروس���تبوونی ناكۆك���ی لەنێ���وان چین���ی‬ ‫هەژار و دەوڵەمەن���د لەكۆمەڵگادا‪ ،‬دەوڵەت‬

‫‪ 28‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫هەستاوە بەدابەشكردنی بیمە بۆ سەر دوو‬ ‫بەش‪:‬‬ ‫بیمەی گش���تی‪ :‬بریتیە لەو هاوكاریەی‬ ‫بەیەكس���انی دەدەرێت���ە هەم���وو چی���ن و‬ ‫توێژەكان���ی كۆمەڵ���گا‪ ،‬وەك ه���اوكاری‬ ‫مانگان���ە ب���ۆ منداڵ���ی خ���وار تەم���ەن ‪18‬‬ ‫س���اڵی‪ .‬یەكێ���ك لەئامانجەكان���ی بیم���ەی‬ ‫گش���تی بریتی���ە لەگەڕاندن���ەوەی بڕێ���ك‬ ‫ل���ەو پارەی���ەی دەوڵەمەن���دەكان دەی���دەن‬ ‫بەدەوڵ���ەت لەش���ێوەی باج‪ ،‬ب���ۆ رازیكردنی‬ ‫دەوڵەمەندەكان لەكۆمەڵگادا‪ ،‬تاكو هەس���ت‬ ‫ب���ەوە نەكەن كە دەوڵ���ەت باجێكی زۆریان‬ ‫لێدەستێنێت بێ ئەوەی خۆیان سودمەندبن‪.‬‬ ‫وات���ە لە بیمەی گش���تیدا هەم���وو هاواڵتیان‬ ‫بەجۆرێك لەبیمەی كۆمەاڵیەتی س���ودمەند‬ ‫دەب���ن و بەش���ێك لەو پارەیەی بەش���ێوەی‬ ‫ب���اج دەیدەنە حكومەت‪ ،‬بەیەكس���انی بۆیان‬ ‫دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫بیم���ەی تایب���ەت‪ :‬ئ���ەو هاوكاریەیە كە‬ ‫بەپێ���ی داهاتی كەس���ەكان دابەش دەكرێت‪،‬‬ ‫واتە ئەگەر هاواڵتی داهاتی مانگانەی بەشی‬ ‫بژێ���وی نەكات‪ ،‬یان داهاتی نەبێت‪ ،‬دەوڵەت‬ ‫لەس���ەریەتی ئ���ەو كەس���ە بژیەنێ���ت‪ ،‬وەك‬ ‫ه���اوكاری ب���ۆ كرێی خانوو‪ ،‬ه���اوكاری بۆ‬ ‫خێزانی خاوەن منداڵ‪ ،‬یان كەمدەرامەت‪.‬‬ ‫لەپەرلەم���ان چەندی���ن پرۆژە یاس���ای‬ ‫تایب���ەت بە بیم���ە و ه���اوكاری كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەیە‬ ‫لەپەرلەمان���ی كوردس���تان چەن���د پرۆژە‬ ‫یاس���ایەك لەبەردەس���ت دایە بەمەبەس���تی‬ ‫دابینكردنی بیمە و هاوكاری كۆمەاڵیەتی بۆ‬ ‫هاواڵتیان‪ .‬پرۆژەكان دەكرێ لەسەر بنەمای‬ ‫دیاریكردن���ی گروپ���ی ئامانجی پ���رۆژەكان‬ ‫پۆڵی���ن بكرێن‪ ،‬بۆ نمونە‪ :‬گروپی ژن‪ ،‬منداڵ‪،‬‬ ‫بەس���ااڵچوان‪ ،‬خاوەن پێداویستی تایبەت و‬ ‫كورتەب���ااڵكان و دڵنیایی كۆمەاڵیەتی‪ .‬بەاڵم‬ ‫"پ���رۆژە یاس���ای چاودێ���ری و هاری���كاری‬ ‫كۆمەاڵیەت���ی" ك���ە پرۆژەیەك���ی كۆكراوەی‬ ‫پرۆژەكانی دیكەی���ە‪ ،‬پێكهاتووە لە ‪ 31‬مادە‬ ‫و ئامانج���ی دابینكردن���ی یارمەت���ی دارایی‬ ‫مانگانەیە بۆ هەردوو رەگەز‪ ،‬بەمەبەس���تی‬ ‫نەهێشتنی نەداریی و هەژاریی لەكۆمەڵگادا‪،‬‬ ‫هەروەه���ا دابینكردن���ی بیم���ەی بێ���كاری و‬ ‫تەندروستی بۆ هاواڵتیان‪ ،‬بەكورتی ئاماجی‬ ‫رێكخستنەوەی ئەو مووچە و هاوكاریانەیە‪،‬‬ ‫كە ئێستا دەدرێن‪.‬‬ ‫لەپ���ڕۆژە یاس���اكەدا هات���ووە‪ ،‬ه���ەر‬ ‫هاواڵتیەك ك���ە بێكار بێت‪ ،‬مافی داواكردنی‬ ‫ه���اوكاری مانگان���ەی هەی���ە ت���ا ئەوكاتەی‬

‫ئەو هاوكاریە‬ ‫كۆمەاڵیەتیانەی ئێستا‬ ‫بەشێوەی هەڕەمەكی‬ ‫دابەش دەكرێن و‬ ‫نایەكسانیەكی زۆری‬ ‫تێدایە‬ ‫دەكەوێت���ە س���ەر كار‪ ،‬ئەم���ەش لەڕێ���گای‬ ‫خۆتۆمارك���ردن ل���ەدەزگای چاودێ���ری و‬ ‫هاری���كاری كۆمەاڵیەت���ی‪ ،‬كە لەوێ���دا مافی‬ ‫بیم���ەی تەندروس���تیان هەیە‪ ،‬وات���ە مافیان‬ ‫هەی���ە داوای قەرەب���ووی دارای���ی بك���ەن‬ ‫ب���ۆ تێچوونەكان���ی چارەس���ەركردنیان‪،‬‬ ‫چارەس���ەركردن‬ ‫ك���ە‬ ‫بەمەرجێ���ك‬ ‫لەناوەندەكان���ی س���ەر بەحكوم���ەت بێ���ت‪.‬‬ ‫ل���ەرووی نیشتەجێبوونیش���ەوە هەم���وو‬ ‫هاواڵتیان���ی كەمدەرام���ەت دەتوانێت داوای‬ ‫بەركەوتەكانی بەكرێگرتنی نیش���تەجێبوون‬ ‫بك���ەن‪ ،‬ل���ەڕووی پ���ەروەردە و خوێندنەوە‬ ‫لەس���ەر حكومەت پێویس���تە هاوكاری ئەو‬ ‫خێزانان���ە ب���كات‪ ،‬ك���ە ب���اری گوزەرانی���ان‬ ‫س���ەختە‪ ،‬ئەم���ەش لەرێگ���ەی خەرجكردنی‬ ‫دەرماڵەیەكی مانگانە بۆیان‪.‬‬ ‫رەوشی ئێستای بیمەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەتوێژینەوەكەدا چەندین داتا و زانیاری‬ ‫خراونەتەڕوو‪ .‬بەاڵم لەبەرئەوەی لەئەنجامی‬ ‫ناكۆكییەكان���ی هەرێ���م و بەغ���دا بودج���ەی‬ ‫‪ 2014‬دیارینەك���راو رەوان���ەی پەرلەمان���ی‬ ‫كوردس���تان نەك���راوە‪ ،‬بۆی���ە توێژینەوەكە‬ ‫پشتی بە بودجەی س���اڵی ‪ 2013‬بەستووە‪،‬‬ ‫كە بریتی بووە لە ‪ 15‬تریلیۆن و ‪ 257‬ملیار‬ ‫و ‪ 849‬ملیۆن دینار‪ .‬لەمەش���دا بڕی پارەی‬ ‫تەرخانك���راو بۆ بیم���ە و هاوكارییەكان بۆ‬ ‫وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كە‬ ‫الیەنی تایبەتمەندە بەپرۆسەی بیمەوە‪418 ،‬‬ ‫ملیار و ‪ 200‬ملیۆن دینار بووە‪.‬‬ ‫هەرچ���ی رێ���ژەی بێ���كاری و ژم���ارەی‬ ‫دانیشتوانە‪ ،‬لەبەرئەوەی داتای نوێ لەالیەن‬ ‫حكومەتەوە باڵونەكراوەتەوە‪ ،‬توێژینەوەكە‬ ‫پشتی بەداتاكانی ساڵی ‪ 2012‬بەستووە‪ ،‬كە‬ ‫لەالیەن رێكخ���راوی ‪ UNDP‬ئامادەكراوە و‬ ‫ژمارەی دانیشتوانی كوردستان بە ‪ 5‬ملیۆن‬ ‫و ‪ 432‬ه���ەزار كەس لەقەڵەم داوە‪ ،‬ژمارەی‬ ‫خێزانەكانیش بریتی بووە لە یەك ملیۆن و‬ ‫‪ 131‬هەزار و ‪ 700‬خێزان‪.‬‬ ‫دەرب���ارەی رێ���ژەی بێكاری���ش‪ ،‬ئ���ەوا‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫ه���ەر بەپێ���ی دەس���تەی ئام���اری هەرێ���م‬ ‫ئەنجامەكانی رووپێوی هێزی كار بۆ ساڵی‬ ‫‪ 2012‬بەكارهێن���راوە‪ ،‬كە ئ���ەوكات رێژەی‬ ‫بێ���كاری بریتیب���ووە ل���ە ‪%7.9‬ی ئەوان���ەی‬ ‫بەهێ���زی كار هەژماردەكرێن‪ ،‬كە بریتین لە‬ ‫هاواڵتیانی هەرێم كە تەمەنیان لەسەرووی‬ ‫‪ 15‬تا ‪ 63‬س���اڵی دای���ە و ژمارەیان دەگاتە‬ ‫ملیۆنێ���ك و ‪ 197‬هەزار و ‪ 701‬كەس‪ .‬واتە‬ ‫لەس���اڵی ‪ 2012‬ل���ەو ژمارەی���ە ‪ 96‬ه���ەزار‬ ‫و ‪ 539‬ك���ەس بێ���كار بوونە‪ .‬لەن���او گروپی‬ ‫بێكارانی���ش ژم���ارەی ژن���ان زۆر زیات���رە‬ ‫وەك لەپی���اوان‪ .‬دەرب���ارەی گروپ���ی ژنان‬ ‫ئەوا تەنه���ا ‪%12.2‬ی ژن بەش���داری فیعلی‬ ‫لەچاالكییە ئابوورییەكان و لەبازاری كاردا‬ ‫دەك���ەن‪ ،‬وات���ە ‪%87.7‬ی ژنان ل���ەدەرەوەی‬ ‫ب���ازاڕی كارن لەهەرێم���ی كوردس���تان‪.‬‬ ‫رێژەی بەش���داریكردنی پیاوانیش لەبازاڕی‬ ‫كاردا بریتیب���ووە ل���ە ‪ ،%65.8‬واتە ‪%34.2‬ی‬ ‫پیاوان بەش���دارنەبوونە لەهێزی كاردا‪ .‬لەو‬ ‫رێژەش���دا ‪ 625‬هەزار كارمەن���دی حكومی‬ ‫بووە و ‪ 195‬هەزار كارمەندی حیزبی بووە‪،‬‬ ‫كە لەوەزارەتی دارایی مووچە وەردەگرن‪،‬‬ ‫هاوكات نزیكەی ‪ 20‬هەزار كەس هاوكاری‬ ‫مانگانە لەحیزبەكانەوە وەردەگرن‪.‬‬ ‫رێژەی س���وودمەندان لەوەزارەتی كار‬ ‫و كاروباری كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەكاتی ئێس���تادا لەهەرێمی كوردس���تان‬ ‫ت���ۆڕی پاراس���تنی كۆمەاڵیەت���ی هەی���ە‪ ،‬كە‬ ‫هەری���ەك لەتۆڕی چاودێ���ری كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫س���وودمەندانی كەمئەندام���ان (خ���اوەن‬ ‫پیداویس���تی تایب���ەت)‪ ،‬بیم���ەی بێ���كاری‪،‬‬ ‫گەشەپێدانی كۆمەاڵیەتی دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫بەرێوەبەرایەت���ی گش���تی چاودێ���ری‬ ‫و گەش���ەپێجدانی كۆمەاڵیەت���ی ك���ە س���ەر‬ ‫بەوەزارەت���ی كاروكاروب���اری كۆمەاڵیەتیە‪،‬‬ ‫بیمە و هاوكاری مانگانە (لەژێر ناوی تۆڕی‬ ‫پاراس���تنی كۆمەاڵیەتی) بۆ هەندێك گروپ‬ ‫لەدانیش���توانی هەرێم���ی كوردس���تان دابین‬ ‫دەكات‪ ،‬ك���ە ئەمان���ە دەگرێت���ەوە‪ :‬بێ���وەژن‪،‬‬ ‫جێهێش���تراو‪ ،‬قوتاب���ی خێزاندار‪ ،‬بێ دایك و‬

‫لە بودجەی ساڵی پاردا‬ ‫تەنیا ‪ 418‬ملیار و ‪200‬‬ ‫ملیۆن دینار بۆ هاوكارییە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان تەرخان‬ ‫كراوە‬

‫باوك‪ ،‬بەسااڵچوو‪ ،‬نەخۆشیەكان‪ ،‬بەندكراو‪،‬‬ ‫گەورە كچ‪ ،‬ون بوو‪ ،‬هەژاروبێكار‪ .‬بڕی ئەو‬ ‫هاوكاری���ەی پێیان دەدرێ���ت بریتیە لە ‪150‬‬ ‫هەزار دینار‪.‬‬ ‫بەپێ���ی خش���تەیەك ك���ە لەتوێژینەوەك���ە‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬كۆی گش���تی س���ودمەندان‬ ‫لەتۆری چاودێری و پاراستنی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بریتی���ە لە ‪ 222‬ه���ەزار و ‪ 567‬كەس‪ ،‬بەاڵم‬ ‫رێژەی سودمەندانی چاودێری كۆمەاڵیەتی‬ ‫تا مانگی ‪12‬ی س���اڵی رابردوو بریتی بووە‬ ‫لە ‪ 214‬هەزار و ‪ 78‬كەس‪ ،‬كە بەم شێوەیە‬ ‫ب���ووە‪ :‬چاودێ���ری خێزان ‪ 84‬ه���ەزار و ‪45‬‬ ‫كەس‪ ،‬خاوەن پێداویستی تایبەت ‪ 11‬هەزار‬ ‫و ‪ 91‬كەس‪ ،‬بیمەی بێكاری بۆ دەرچووانی‬ ‫زانك���ۆ و پەیمان���گاكان ‪ 19‬ه���ەزار و ‪123‬‬ ‫كەس‪.‬‬ ‫خەماڵندن���ی دارای���ی ب���ۆ پ���رۆژەی‬ ‫چاودێری و هاریكاری كۆمەاڵیەتی‬ ‫لەتوێژینەوەك���ە تێچوویەكی س���ەرەتایی‬ ‫ب���ۆ جێبەجێكردن���ی سیس���تەمی چاودێری‬

‫‪ 625‬هەزار فەرمانبەری‬ ‫حكومی و ‪ 195‬هەزار‬ ‫كارمەندی حزبی لە‬ ‫وەزارەتی دارا��یی موچە‬ ‫وەردەگرن‬ ‫و هاری���كاری كۆمەاڵیەت���ی خراوەت���ەڕوو‪،‬‬ ‫س���ەرەڕای بڕی تەرخانك���راوی بودجە بۆ‬ ‫ت���ۆڕی كۆمەاڵیەت���ی‪ ،‬ك���ە وەك ه���اوكاری‬ ‫دەدرێتە هاواڵتیان‪.‬‬ ‫تویژینەوەك���ە ئام���اژەی س���ەرجەمی‬ ‫بەتێچ���ووی س���ااڵنەی هەم���وو گروپ���ە‬ ‫سودمەندبووەكان كردووە‪ ،‬كە بەشێوەیەكی‬ ‫س���ااڵنە دەكات���ە ‪ 2‬ترلی���ۆن و ‪ 919‬ملیار و‬ ‫‪ 906‬ملی���ۆن و ‪ 790‬ه���ەزار دینار (نزیكەی‬ ‫دوو ملیار و ‪ 383‬ملیۆن دۆالری س���ااڵنە)‪،‬‬ ‫ئەمە كۆی گش���تیە بەو بودجەیەش���ەوە‪ ،‬كە‬ ‫س���ااڵنە بۆ چاودێری كۆمەاڵیەتی تەرخان‬ ‫دەكرێ���ت و بڕەك���ەی ‪ 418‬ملی���ار و ‪200‬‬ ‫ملیۆن دینارە‪.‬‬ ‫تریف���ە حام���د دەڵێ���ت "ئەگ���ەر بمانەوێت‬ ‫سیس���تەمی بیم���ەی كۆمەاڵیەت���ی هەبێ���ت‬ ‫و ش���یاوی جێبەجێك���ردن بێ���ت بۆ ئێس���تا‪،‬‬ ‫دەبێ���ت واقیعان���ە بیربكەین���ەوە‪ ،‬بەواتایەك‬ ‫دیك���ە حكوم���ەت لەكاتی ئێس���تادا دەكرێت‬

‫لە ئێستادا ‪ 222‬هەزار‬ ‫و ‪ 567‬كەس لەتۆری‬ ‫چاودێری و پاراستنی‬ ‫كۆمەاڵیەتی سودمەندن‬ ‫ه���اوكاری و بیم���ە ب���ەو هاواڵتیان���ە بدات‪،‬‬ ‫ك���ە كەمدەرامەت���ن و بێ���كارن و هی���چ‬ ‫داهاتێكی���ان نی���ە‪ ،‬ب���ەاڵم بۆ قۆناغ���ی دواتر‬ ‫دەكرێ���ت م���ەودای سیس���تەمەكە فراوانتر‬ ‫بكرێ���ت و هەموو هاواڵتی���ان بگرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە حكومەت بتوانێ���ت داهاتێكی مانگانە‬ ‫بەیەكسانی بۆ هەموو منداڵێك دابین بكات‪،‬‬ ‫بێ رەچاوكردنی داهاتی خێزانەكانیان‪.‬‬ ‫‪ 8‬راسپاردە بۆ بیمەی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بەش���ی كۆتای���ی توێژینەوەك���ە تایبەت���ە‬ ‫بەراس���پاردەكان‪ ،‬كە خۆی لەهەش���ت خاڵ‬ ‫دەبینتەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬دەركردنی یاس���ایەكی گشتگیر بەبیمە‬ ‫و هاوكاری‪.‬‬ ‫‪ .2‬لەیاس���ا گش���تییەكان پێویس���ت ناكات‬ ‫ب���ری داهات���ی مانگانە ی���ان ئیمتی���ازات بۆ‬ ‫ه���ەر گروپێ���ك دی���اری بكرێ���ت‪ ،‬بەڵك���و‬ ‫دیاریكردنەك���ە لەئەس���تۆی وەزارەت���ی‬ ‫كاروباری كۆمەاڵیەتیدا دەبێت‪.‬‬ ‫‪ .3‬بیمە و هاوكارییەكان لەس���ەر بنەمای‬ ‫داهات���ی مانگانەی تاك ب���ێ لەچوارچێوەی‬ ‫خێزان‪ ،‬نەك لەسەر بنەمای رەگەز‪.‬‬ ‫‪ .4‬میكانیزمێ���ك بگیرێتەب���ەر‪ ،‬بۆ رێگرتن‬ ‫لەخراپ س���ودوەرگرتن لەیاس���ا گشتیەكیە‬ ‫چاودێری و هاریكاری كۆمەاڵیەتی و نەبێتە‬ ‫هۆی دروستبوونی كۆمەڵگایەكی تەمبەڵ‪.‬‬ ‫‪ .5‬یاس���ا گش���تییەكە دەبێ���ت توان���ای‬ ‫جێبەجێكردن���ی هەبێ���ت‪ ،‬وات���ە دەك���رێ‬ ‫سەرچاوەكانی جێبەجێكردنی هەبێت‪.‬‬ ‫‪ .6‬ئەگەر لەكاتی ئێستا لەتوانای حكومەتدا‬ ‫نەبوو س���ەرچاوەی دارایی پێویست دابین‬ ‫بكات‪ ،‬دەكرێت لەقۆناغی یەكەم ئەولەویەت‬ ‫ب���ەو گروپان���ە بدرێ���ت‪ ،‬ك���ە بیدەرامەت یا‬ ‫كەمدەرامەتن‪.‬‬ ‫‪ .7‬یەكخس���تنەوەی هەم���وو ئ���ەو‬ ‫هاوكارییان���ەی لەالی���ەن حكوم���ەت و‬ ‫حزبەكانەوە دەدرێت‪.‬‬ ‫‪ .8‬ه���ەر بڕیارێ���ك دەرب���ارەی هاوكاری‬ ‫و بیم���ەی تاك دەدەرێت‪ ،‬دەكرێت لەس���ەر‬ ‫داوای تاكەك���ەوە قابیل���ی هەمواركردن���ەوە‬ ‫بێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪29‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫پەیوەندی خۆشەویستی دەبێتەوە بە هاوڕێیەتی؟‬

‫چیرۆكی ئەو كچ و كوڕانەی پەیوەندی‬ ‫خۆشەویستییان كردۆتەوە بە هاوڕێیەتی‬ ‫بەشی كۆمەاڵیەتی‬ ‫"ح���ەوت س���اڵ پەیوەن���دی خۆشەویس���تیمان‬ ‫هەبوو‪ ،‬ئەو رۆژەی بەس���ەردان دەهاتنە ماڵمان‬ ‫جەژنم���ان ب���وو‪ ،‬بۆ س���ەردانی خزمانی���ش تەنیا‬ ‫هاتووچ���ۆی ئەوان���م دەكرد‪ ،‬ئێس���تا ه���ەردووال‬ ‫لەرێی خۆمانین و قس���مەت نەبوو بەیەك بگەین‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێس���تاش بەبینینی یەكتر دڵمان خۆش���ە و‬

‫‪ 30‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫ج���ۆرە تێڕوانینێك���ی تایبەتمان ب���ۆ یەكتر هەیە"‪.‬‬ ‫ئەمە قس���ەی "هەرێم عیس���ا"ی تەمەن ‪ 32‬ساڵە‪،‬‬ ‫ك���ە ماوەی حەوت س���اڵ لەگ���ەڵ كچێكی خزمی‬ ‫پەیوەندی هەبووە و دواتر بۆ یەكتر نەبوونە‪.‬‬ ‫كۆنە خۆشەویس���ت و عاش���قەكان‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لەنێو خزم و ناس���یاوەكاندا‪ ،‬ك���ە ئەگەری یەكتر‬ ‫بینینەوەی���ان زۆرە‪ ،‬تێڕوانی���ن و س���ەرنجدانی‬ ‫تایبەتی���ان هەیە‪ ،‬هەیانە بە بینینی یەكتر دنیایەك‬

‫یادگاری���ان دێت���ەوە بەرچاو‪ ،‬هەش���یانە دڵتەنگن‬ ‫ب���ەو رابردووی���ەی هەیان���ە و زۆرج���ار بەهۆی‬ ‫بینینەوەی یەكتر تووشی كێشە دەبن‪ .‬توێژەرێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی���ش ئام���اژە ب���ۆ ئ���ەوە دەكات‪ ،‬گرفت‬ ‫لەوەدا دانییە ئەمانە بەردەوام لەبەرچاوی یەكتر‬ ‫بن‪ ،‬بەڵكو گرفت ئەوەیە دوای هاوس���ەرگیرییان‬ ‫ك���ە هەر یەكە لەگەڵ كەس���ێكی دیك���ە دەیكات و‬ ‫ژیان���ی تایبەت���ی خۆی هەی���ە‪ ،‬ب���ەردوام لەبیری‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی‬

‫توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی‪:‬‬ ‫كێشە ئەوە نیە كۆنە یار‬ ‫و خۆشەویستەكان هەردەم‬ ‫لەبەر چاوی یە�كتر بن‪،‬‬ ‫گرفت ئەوەیە هەردەم‬ ‫لەدڵ و خەیاڵی یە�كتر‬ ‫بن‬

‫یەكتردا بن و رابردوو بیانباتەوە‪.‬‬ ‫هەرێ���م باس لەوە دەكات‪ ،‬ك���ە هەر لەتەمەنی‬ ‫هەرزەكاریی���ەوە پەیوەن���دی خۆشەویس���تی‬ ‫لەگ���ەڵ كچێك���ی خزمی���ان دروس���ت دەبێ���ت و‬ ‫ب���ەردەوام بەیەكەوە گفتوگۆ دەكەن‪ ،‬س���ەرباری‬ ‫ئ���ەو هاموۆش���یەی لەنێ���وان خێزانەكانیان���دا‬ ‫هەب���ووە‪ ،‬بەنهێنیش یەكتری���ان بینیوە‪ .‬ئەو دەڵێ‬ ‫"خۆشەویس���تییەكی رۆمانس���یانە لەنێوانمان���دا‬ ‫هەب���وو‪ ،‬یەكترم���ان لەب���اوەش دەك���رد‪ ،‬بەڵێن���ی‬ ‫بۆیەكتربوونم���ان داب���وو ئەگەر بەه���ەر نرخێك‬ ‫بێ���ت‪ ،‬بەاڵم قس���مەت نەب���وو‪ ،‬بەتایب���ەت بەهۆی‬ ‫باوك���ی كچ���ەوە"‪ .‬بۆیە بە بڕیاری ه���ەردووال و‬ ‫واز لەیەكتر دەهێنن‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش���دا ئەو كوڕە‬ ‫دانی پێدادەنێت‪ ،‬كە لەدڵەوە هەر پەرۆشی یەكتر‬ ‫بوونە‪.‬‬ ‫دوای ئ���ەوەی هەردووكی���ان هاوس���ەرگیریی‬ ‫دەكەن‪ ،‬ئێستا دوو خێزانن و هاتوچۆ لەنێوانیان‬ ‫هەیە‪ ،‬ب���ەاڵم وەك ئاماژەی ب���ۆ دەكات‪ ،‬كە هەر‬ ‫جارێكی یەكتر دەبینن‪ ،‬دنیایەك خەیاڵ لەمێشكیان‬ ‫دروست دەبێت و دەڵێت "هەرچەندە هیچ شتێك‬ ‫لەنێوانمان نەماوە‪ ،‬بەاڵم بۆ نمونە كە قس���ەیەك‬ ‫دەكەین‪ ،‬یادگارییەكمان بیردێتەوە و یەكسەر بێ‬ ‫ویس���تی خۆمان تەماشای چاوی یەكتر دەكەین‪،‬‬ ‫چونكە حەوت س���اڵ گفتوگۆ لەنێوانماندا هەبوو‪،‬‬

‫هەرچەندە هەردووالشمان هاوڕا بووین‪ ،‬لەسەر‬ ‫ئەوەی كە بۆ یەكتر نابین"‪.‬‬ ‫"پێش���ەوا حەكیم���ی" چ���وار س���اڵ پەیوەندی‬ ‫خۆشەویس���تی لەگ���ەڵ كچێك���ی ناس���یاویان‬ ‫دەبێ���ت‪ ،‬ك���ە لەهەمانكاتیش���دا لەی���ەك فەرمانگە‬ ‫دەوام دەك���ەن‪ ،‬ب���ەاڵم دوای ئ���ەوەی ه���ەردوو‬ ‫خانەوادەك���ە ب���ە پەیوەندییەك���ە دەزانن و رازی‬ ‫ناب���ن هاوس���ەرگیری بك���ەن‪ ،‬بەناچاری دەس���ت‬ ‫لێكب���ەردەدەن‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش كە هیچ لەنێوانیان‬ ‫نامینێت و هەردووال دەچنە رێگەی خۆیان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وەك دەڵێت "هەردەم هەس���تەكی جیاوازمان بۆ‬ ‫یەكت���ر هەیە‪ ،‬هەس���ت بەگرفتی یەكت���ر دەكەین‪،‬‬ ‫لەچاوی یەكتر ش���ت دەخوێنینەوە‪ ،‬بەاڵم ئێس���تا‬ ‫وەك هاوڕێی���ن نەك خۆشەویس���ت‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫گوتراوە هاوڕێیەتی دەبێتە خۆشەویستی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆشەویس���تی نابێتە هاوڕێیەتی‪ ،‬كەچی ئێس���تا‬ ‫بەناچاری هاوڕێین"‪.‬‬ ‫پێش���ەوا زیاتر لەب���ارەی پەیوەندی ئێس���تای‬ ‫لەگەڵ ئ���ەو كچەیەی تەمەنێك خۆشیویس���تووە‬ ‫دەڵێ "زۆر گرفتم هەبووە بۆ ئەوم باس���كردووە‪،‬‬ ‫چونك���ە هاوڕێی خێزانەكەمە و دەتوانێ قس���ەی‬ ‫لەگ���ەڵ ب���كات‪ ،‬زۆر گرفتیش���ی هەب���ووە‪ ،‬وەك‬ ‫هاوڕێی���ەك رێگ���ەم ب���ۆ دان���اوە و چارەس���ەرم‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬هەردەمی���ش هەوڵم���داوە هاوس���ەر‬ ‫و منداڵەكان���ی خ���ۆش بووێ���ت‪ ،‬لەگ���ەڵ ئەوەش‬ ‫نایش���ارمەوە‪ ،‬ك���ە ئ���ەو هەس���تەی ب���ۆ یەكتری‬ ‫هەمان���ە‪ ،‬جیاوازە و نازانم چۆن وەس���فی بكەم‪.‬‬ ‫خەمخ���ۆری یەكتری���ن ب���ۆ ئ���ەوەی ه���ەردووال‬ ‫بەخۆش���ی بژین‪ .‬م���ن زۆرج���ار دەكەومەوە ناو‬ ‫یادگاریی���ەكان و خەمێكی قوڵیش دەمبات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫نەمهێش���تووە كاریگەری لەس���ەر ژیانی ئێستام‬ ‫هەبی���ت و لە خۆشەویس���تی خێزان و منداڵەكانم‬ ‫كەم بكاتەوە"‪.‬‬ ‫كاریگ���ەری ئ���ەم حاڵەت���ە لەس���ەر كچانی���ش‬ ‫بەهەمان ش���ێوە‪ ،‬ئەوانەی بەردەوام كۆنە یاریان‬ ‫دەبیننەوە و لەبەرچاویانن‪ .‬ئافرەتێكی مامۆستای‬

‫زانك���ۆ‪ ،‬باس لەوە دەكات‪ ،‬كە لەقۆناغی خوێندنی‬ ‫ماس���تەرەوە لەكۆلێ���ژ پەیوەندی خۆشەویس���تی‬ ‫لەگەڵ كوڕێك���ی هاوقۆناغێكی دەبەس���تێت و بە‬ ‫نیازی هاوس���ەرگیریی دەبن‪ ،‬بەاڵم وەك باس���ی‬ ‫دەكات كەلت���وری كۆمەاڵیەتی رێگر بووە لەوەی‬ ‫بەیەكت���ر بگ���ەن‪ ،‬بنەماڵ���ەی كوڕەك���ە قبوڵی���ان‬ ‫نەكردووە كوڕەكەی���ان لەگەڵ كچێكی دەرەوەی‬ ‫بازن���ەی خزمەكان���ی خۆی���ان هاوس���ەرگیریی‬ ‫بكات‪ .‬بەاڵم ئێس���تاش بەیەك���ەوە لەهەمان كۆلێژ‬ ‫مامۆس���تان و قوتاب���ی دكت���ۆران‪ .‬ئ���ەو ئافرەتە‬ ‫دەڵ���ی "زۆرج���ار وەك ج���اران دەرچوونم���ان‬ ‫ب���ۆ كتێبخان���ەكان هەیە‪ ،‬بەاڵم هەس���تی ئەوكات‬ ‫جیابوو‪ ،‬هی ئێستاش جیایە‪ ،‬من دوو منداڵم هەیە‬ ‫و ئەویش س���ێ منداڵی هەی���ە‪ ،‬هەر الیە و ژیانی‬ ‫تایبەتی خۆی هەیە‪ ،‬بۆیە رێزێكی تەواو لەژیانی‬ ‫یەكتر و لەبەها خێزانیەكانی خۆمان دەگرێن‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەی ش���تێك لەنێوانمان دروس���ت بێت‪ ،‬رەنگە‬ ‫تارادەی���ەك ئ���ەوە مەحاڵیش بێت‪ ،‬ب���ەاڵم دەبێت‬ ‫هەوڵی بۆ بدرێت"‪.‬‬ ‫ئەو مامۆس���تایەی زانكۆ نكۆڵ���ی لەوە ناكات‪،‬‬ ‫ك���ە م���رۆڤ ناتوان���ێ لەدەس���ت راب���ردوو و‬ ‫یادگارییەكان���ی رابكات‪ ،‬بەاڵم وەك خۆی دەڵێت‬ ‫"ئەگەر هەر بەهەوای رابردووەوە بژیت‪ ،‬ئێستا و‬ ‫داهاتووشت دەمرێت‪ ،‬راستە هەندێك بیرەوەری‬ ‫هەیە و لەبیرناكرێن‪ ،‬بەاڵم مرۆڤ دەبێت رێز لە‬ ‫ژیانی ئێستای بگرێت و خۆی لەگەڵ ئەو واقیعە‬ ‫بگونجێنێ كە هەیە"‪.‬‬ ‫"بەختی���ار جەوه���ەر" توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫ئام���اژە بۆ ئەوە دەكات‪ ،‬كە ئەگەر ئەو كەس���انە‬ ‫بەش���ێوەیەكی ئەقاڵن���ی بی���ر لەژیانی ئێس���تایان‬ ‫بكەن���ەوە‪ ،‬ئ���ەوە ئاس���اییە و دەتوانن بەخۆش���ی‬ ‫بژی���ن و بەردەوامی���ش یەكت���ر ببین���ن‪ ،‬ئەم���ە‬ ‫كاریگ���ەری نابێ���ت لەس���ەریان‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگ���ەر‬ ‫هەردەم بیر لەرابردوو بكەنەوە‪ ،‬ئەوا كاریگەری‬ ‫نەرێنی لەسەر ژیانیان دروست دەكات و ژیانی‬ ‫ئێستاشیان خۆش نابێت‪.‬‬ ‫ئەو توێژەرە ئامۆژگاری ئەو كەسانە دەكات‪،‬‬ ‫ك���ە ژیان���ی رابردووی���ان و پەیوەن���دی كۆنی���ان‬ ‫نەكەن���ە پێوەر لەگەڵ ئەو ژیانەی ئێس���تا هەیانە‬ ‫"وا بیرنەكەن���ەوە ك���ە كۆن���ە یارەكانیان باش���تر‬ ‫بوون‪ ،‬یان قسە خۆشتر بوون‪ ،‬چونكە پەیوەندی‬ ‫خۆشەویس���تی حاڵەتێك���ی رۆمانس���یە و دوورە‬ ‫لەواقیع‪ ،‬بەاڵم لەژیانی هاوس���ەرگیریی زۆرجار‬ ‫واقی���ع زاڵت���رە و بڕی���ار لەس���ەر ژی���ان دەدات‪،‬‬ ‫لەوانەیە ئەو كەس���ە هەس���ت نەكات و هەر بەو‬ ‫خەیاڵ���ە بژیەت‪ ،‬ك���ە لەراب���ردوو بنیویەتی‪ ،‬بۆیە‬ ‫كارەس���ات و گرف���ت ئەوە نیی���ە‪ ،‬ئەوانە هەردەم‬ ‫لەبەرچ���اوی یەكت���ر بن‪ ،‬گرف���ت ئەوەیە هەردەم‬ ‫لەدڵ و خەیاڵی یەكتر بن"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪31‬‬


‫كـۆمـەاڵیەتی ـ تەندروستی‪ /‬ائ‪ :‬ساڵحی مام عەلی‬

‫بۆ خواردنی خورما لە بەربانگدا باشە؟ تەرازوویەك بكڕە و كێشت دابەزێنە‬ ‫توێژەرە ئەمریكیەكان س���ودی خورمایان دەسنیش���ان كردووە‪،‬‬ ‫بەتایبەت لە رەمەزاندا‪ ،‬كە بریتین لە‪:‬‬ ‫‪ .1‬هەس���تكردن برس���یەتی ناهێڵێت‪ .2 .‬گەدەئ���ارام دەكاتەوە‪.3 .‬‬ ‫بەئاس���ان هەرس دەبێت و خێ���را هەڵدەمژرێت‪ .4 .‬رێژەی چەوری‬ ‫و كۆلیس���ترۆل لەخوێن���دا دادەبەزێنێت‪ .5 .‬مرۆڤ لەتوش���بوون بە‬ ‫جەڵتەی مێشك و دڵ دەپارێزێت‪ .6 .‬هەردوو ڤیتامینی ‪ A،B‬تێدایە‪.‬‬ ‫‪ .7‬باش���تر وایە لە ‪ 3‬دەنك زیاتر نەخورێت‪ ،‬چونكە رێژەی ش���ەكر‬ ‫تێیدا زۆر بەرزە‪ ،‬بەتایبەت بۆ ئەو كەس���انەی نەخۆش���ی شەكریان‬ ‫هەیە‪ ،‬پێویستە ئاگاداربن و زێدەڕۆیی لەخواردنی خورمادا نەكەن‪،‬‬ ‫چونكە هەرگیز ئەو بیرۆكەیە راس���ت نیە‪ ،‬كە پێیوایە خورما شەكر‬ ‫بەرز ناكاتەوە‪.‬‬

‫توێژەرە ئەمریكیەكان رایانگەیاندووە‪ ،‬ئەو كەسانەی رجیم دەكەن‬ ‫و دەیانەوێ كێشیان دابەزێنن‪ ،‬پێویستە تەرازوویەك بكڕن و رۆژانە‬ ‫خۆیان بكێشن و تۆماری بكەن‪ ،‬تاوەكو بزانن كێشی لەشیان بە چ‬ ‫رێژەیەك روو لە دابەزینە‪ ،‬یان وەك خۆی ماوەتەوە‪.‬‬ ‫توێژەرەوەكان لەزانكۆی "كورنیل" لەنیۆیۆرك لە توێژینەوەكەیاندا‬ ‫بۆیان دەرك��ەوت��ووە‪ ،‬ئەو كەسانەی رۆژان��ە خۆیان دەكێشن و‬ ‫بەوردی چاودێری كێشی لەشیان دەكەن‪ ،‬توانای خۆالوازكردنیان‬ ‫زۆرت��رە و زیاتر ب��ەرەو دابەزین دەچ��ن‪ ،‬چونكە ئەو خۆكێشانە‬ ‫نان زۆر نەخۆن و ئاگاداری‬ ‫وادەك��ات بیریان بێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫هانیان دەدات وەرزش‬ ‫خ��ۆی��ان ب��ك��ەن‪ ،‬هەروەها‬ ‫كەمبكەنەوە‪.‬‬ ‫بكەن و بڕی خواردنیان‬

‫زیانەكانی پەتاتەی سوركراوە‬

‫خەمۆكی توشی مندااڵنیش دەبێت‬

‫پس����پۆران لە زانكۆی "دیوك"ی ئەمریكی رایانگەیاند‪ ،‬پەتاتەی‬ ‫س����وركراوە بۆ تەندروستی باش نیە و مرۆڤ توشی قەڵەوی و‬ ‫نەخۆشی دڵ و بەرزبوونەوەی چەوری دەكات‪.‬‬ ‫هۆكارەكەش����ی ئەوەی����ە س����وركردنەوەی پەتات����ە لەناورۆن����ی‬ ‫قرچ����او مادەیەك پیكدەهێنێ كە پێ����ی دەوترێت "ئەكریالمید"‪ .‬ئەو‬ ‫مادەیە مرۆڤ توش����ی شێرپەنجە دەكات‪ .‬جگەلەوەی پەتاتە رۆن‬ ‫هەڵدەمژێت و قەڵەوی دروست دەكات‪ .‬هەروەها رێژەیەكی زۆر‬ ‫خوێ هەڵدەمژێت‪ ،‬كە توشی نەخۆشی گورچیلە و بەرزبوونەوەی‬ ‫فش����اری خوێنت دەكات‪ .‬باش����ترین رێگ����ەش بۆخواردنی پەتاتە‬ ‫كواڵندنیەت����ی‪ ،‬س����ەربارەی ئ����ەوەی بەتوێكڵەوە بخورێت باش����ە‪،‬‬ ‫چونكە زۆربەی ڤیتامینەكان لە توێكڵەكەی دایە‪.‬‬

‫پزیش���كان و پس���پۆران ل���ە زانكۆی "واش���نتۆن" پ���اش تاقیكردنەوە و‬ ‫توێژینەوە لەس���ەر ‪ 500‬منداڵ‪ ،‬كە تەمەنیان لەنێوان ‪ 9‬تا ‪ 16‬س���اڵدا بوو‪،‬‬ ‫بۆی���ان دەركەوت ‪% 8-3‬ی مندااڵن توش���ی نەخۆش���ی خەمۆكی دەبن و‬ ‫‪%22‬یش لەوانە لەتەمەنی هەرزەكاریدا توشی دەبن‪..‬‬ ‫بەپێ����ی ئ����ەو توێژینەوەی����ە‪ ،‬ئەو كەس����انەی لەمنداڵیدا توش����ی نەخۆش����ی‬ ‫خەمۆكی دەبن‪ ،‬لەگەورەییدا ئەگەری توش����بوونیان بەنەخۆش����یەكانی دڵ و‬ ‫قەڵەوی و هەروەها جگەرەكێش����ان هەیە‪ .‬هەروەوكو دیاریكراوە ‪%22‬ی ئەو‬ ‫مندااڵنەی خەمۆكیان هەبووە توش����ی قەڵەوی بوونە‪ .‬هەروەها سێیەكی ئەو‬ ‫مندااڵنە فیری جگەرە كێشان بوونە‪ ،‬پێشتر خەمۆكیان هەبووە‪ .‬لەنیشانەكانی‬ ‫خەمۆكیش بریتین لە توڕەیی بەردەوام و دڵتەنگی بەردەوام و نان نەخواردن‬ ‫و تێكەاڵونەبوون لەگەڵ مندااڵنی تر و یاری نەكردن لەگەڵیان‪.‬‬

‫‪ 32‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی‬

‫مەرجی بەڕۆژوبوونی ئافرەتی دووگیان‬

‫پزیشكانی پسپۆر ل��ە نەخۆشیەكانی ئافرەتان‬ ‫و م��ن��داڵ��ب��وون ج��ەخ��ت ل��ەس��ەر ئ���ەوە دەكەنەوە‪،‬‬ ‫ك��ە ئ��اف��رەت��ان��ی دووگ���ی���ان ل��ە ق��ۆن��اغ��ی��ك��ی زۆر‬ ‫هەستیار دایە و پێویستە پێش ئەوەی بڕیاری‬ ‫بەرۆژووبوون بدات‪ ،‬پرس بەپزیشكی پسپۆر‬ ‫بكات و بەردەوام لە گەڵ پزیشكەكەی لە راوێژ‬ ‫دابێت‪ ،‬ئەگەر پزیشكەكە بریاری دا‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫بەرۆژوو بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم بەشێوەیكی گشتی لەرووی زانستی‬ ‫پزیشكیەوە ئافرەتانی دووگیان ناتوانن بەرۆژو‬ ‫بن‪ ،‬چونكە كاریگەری دەبێت لەسەر منداڵەكە‬ ‫و ئەگەری لەبارچوونی هەیە‪ .‬هەروەها گەشەی‬ ‫م��ن��داڵ دوادەخ����ات و زۆرج��اری��ش دەبێتە هۆی‬ ‫لەدایكبوونی پێشوەختە‪.‬‬ ‫سەرەڕای ئەمانە‪ ،‬ئەگەر ئافرەتی دووگیان بڕیاری‬ ‫بەڕۆژوبوونی دا‪ ،‬پێویستە زۆر پشو بدات و ئێواران‬ ‫تاكو كاتی پارشێو زیاتر لە ‪ 2‬لیتر ئاو و شلەمەنی‬ ‫بخواتەوە‪ ،‬جگە لە خواردنی میوە و سەوزەكان و‬ ‫خواردنە پڕ لە پڕۆتینەكان‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪33‬‬


‫كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی‬

‫هۆشیاریی تەندروستیی‬

‫هەفتانە د‪.‬ع لەپزێڕین دەینوسێت‬

‫كێشەی كۆرپەلەی ‪ 8-7‬مانگ‬

‫چارەسەریەكانی لەدایكبوونی پێشوەختە‬ ‫بەشی دووەم و كۆتایی‬

‫هەفت���ەی راب���ردوو باس���م ل���ە كێش���ەی‬ ‫لەدایكبوونی كۆرپە بەر لەوادەی خۆی‪ ،‬واتە‬ ‫بە ناكامی و بەر لە ‪ 9‬مانگ و ‪ 9‬رۆژ كرد‪ ،‬لە‬ ‫بەشی دووەم و تەواوكەری وتارەكەمدا باس‬ ‫لە چارەسەریەكانی ئەو كێشەیە دەكەم‪.‬‬ ‫كۆرپەلە لەناو س���كی دایكدا لە ‪24‬دا هەفتە‬ ‫هەم���وو كۆئەندامەكانی بۆ دروس���ت دەبێت‪،‬‬ ‫تەنی���ا س���یەكان نەب���ێ‪ .‬ئەوی���ش هەواگۆڕی‬ ‫دەكات و ئۆكسجین بەژیان دەبەخشێ‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەوە نەبوو‪ ،‬ژیان لەچركەیەك رادەوەستێ‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ لەدایكبوونی كۆرپەلە‪ ،‬كە س���ەری‬ ‫هات���ە دەرەوە‪ ،‬ئەگەر بەسروش���تی بێت یان‬ ‫نەش���تەرگەری‪ ،‬دەب���ێ دەم���ی بس���ڕێتەوە‪،‬‬ ‫ئاوەك���ەی ن���او دەم���ی بەئامێ���ر بم���ژرێ‪،‬‬ ‫تاوەكو لەگەڵ هەناس���ەی یەكەمی���دا نەچێتە‬ ‫ن���او س���ییەكانی‪ ،‬خۆت���ان بیربێت���ە و كە ئاو‬ ‫دەخۆنەوە‪ ،‬ئەگەر ‪ 3-2‬دڵۆپە بچێتە بۆڕیەی‬ ‫هەوا چیتان لێدێت؟‬ ‫ئەگ���ەر كۆرپەل���ە ل���ە ‪ 38‬هەفت���ە كەمت���ر‬ ‫بوو‪ ،‬هەواك���ە دەچێتە ناوس���ییەكانی‪ ،‬كاتێك‬ ‫ب���ۆ ڕ ی‬ ‫دێت���ە دەرێ‪،‬‬

‫‪ 34‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫س���ییەكانی بەیەك���ەوە دەنوس���ێن‪ ،‬چونك���ە‬ ‫ل���ەو تەمەن���دا م���ادەی (‪)Surfactant‬ی كەمە‪،‬‬ ‫ب���ۆڕی هەناس���ەی بەیەك���ەوە دەنوس���ێ و‬ ‫هەناس���ەی تەن���گ دەب���ێ‪ ،‬دووب���ارە ه���ەوا‬ ‫ناچێت���ە ژوورەوە‪ ،‬دڵ���ی زۆر خێ���را لێ���دەدا‪،‬‬ ‫سەرس���نگی مش���ەوەش دەب���ێ و زۆر خێرا‬ ‫هەناس���ەی ناڕێك هەڵدەكێش���ێ‪ ،‬بێ س���ودە‬ ‫چونكە گۆڕانی ئۆكس���جین نییە‪ ،‬رەنگی شین‬ ‫دەبێ‪ ،‬ئادەمیزادیش كە هەناسیەی باش نەبێ‬ ‫ناتوانێ هیچ بخوات‪ ،‬لەبەرئەوە دەبێ كۆرپەلە‬ ‫لە نەخۆشخانەی تایبەت بە دەرمانی تایبەت‬ ‫ب���ە دەس���تی پزیش���كی تایبەت چارەس���ەری‬ ‫ب���ۆ بكرێ‪ ،‬بۆ ماوەیەكی باش تاكو كێش���ەی‬ ‫وش���كبوون و هەوكردن و مێش���ك زامداری‬ ‫ت���وش نەب���ێ‪ ،‬چونك���ە ئ���ەو كۆرپەالن���ەی لە‬ ‫خوارووی ‪ 38‬هەفت���ە لە دایك دەبن‪ ،‬رێژەی‬ ‫ش���ەلەل دەماغ و گوێچكەیان لەگەڵ بچوكی‬ ‫لەش���یان زۆرە‪ ،‬هەتاك���و لەم���ردن رزگاریان‬ ‫دەبێ‪.‬‬ ‫بۆ ئ���ەوەی ئافرەتان خۆیان لەو كێش���ەیە‬ ‫بپارێ���زن‪ ،‬پێویس���تە رەچ���اوی ئ���ەو چەن���د‬ ‫هەنگاوەی خوارەوە بكەن‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئەگەر نەخۆش���ەكە ش���ەكرە و فشاری‬ ‫خوێن���ی هەب���وو‪ ،‬ج���وان چارەس���ەر‬ ‫بك���رێ‪ ،‬ب���ە پێ���وەری رێكخ���راوی‬ ‫تەندروستی جیهانی ئەو ئافرەتە تاكو‬ ‫دووگیانیەكەی دەگاتە ‪ 39‬هەفتە نابێ‬

‫ئەو دەستكاری بكرێ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئەگ���ەر دووگیانیەك���ە دوو كۆرپ���ە یان‬ ‫زیاتر بوو‪ ،‬لە نەخۆشخانە پەروەردە دەكرێ‪،‬‬ ‫چونكە س���كی دای���ك باش���ترین داینگەیە بۆ‬ ‫كۆرپەلە‪.‬‬ ‫‪ .3‬قەدەغەی���ە لە حاڵەت���ی چاندن و منداڵی‬ ‫بل���وری لە یەك كۆرپەل���ە زیاتر لەناو روحم‬ ‫دابندرێ‪ ،‬نەوەك وەكو واڵتە دواكەوتووەكان‬ ‫‪ 3‬تا ‪ 4‬خانە بێت‪.‬‬ ‫‪ .4‬ه���ەر نەخۆش���خانەیەك منداڵبوونی لێ‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬پێویس���تە دەرمانی پێویستی‬ ‫هەبێ لەگەڵ پزیشكی لێزان‪ ،‬بۆ ئەوەی ئەگەر‬ ‫ئافرەتەكە منداڵبوونی پێش���وەختەی هەبوو‪،‬‬ ‫تاكو ‪ 48‬كاتژمێر بتوانێ ئازاری رابگرێ‪.‬‬ ‫تاك���و دەگات���ە ش���وێنی بەش���ی منداڵ���ی‬ ‫بچووكی���ان هەب���ێ لەگ���ەڵ خزمەتگ���وزاری‬ ‫تایبەت‪ ،‬كە ئەویش دەبێ دەوڵەتی بێت‪ ،‬ئەگینا‬ ‫لە (تایبەت) كەس���ی هەژار ئ���ەو ئەركەی پێ‬ ‫جێبەجێ نابێ‪ .‬ئاشكراشە بەشی زۆریان كە‬ ‫تووشی ئەو حاڵەتانە دەبن لەو بابەتانەیە‪.‬‬ ‫لە دواییدا هاوار دەكەمە پزیشكان‪ ،‬روحم‬ ‫ب���ە نەخۆش بكەن‪ ،‬هەتاكو خوا رەحمیان پێ‬ ‫بكات و ل���ەو رۆژە پیرۆزان���ەی رەمەزان لە‬ ‫گوناهەكانت���ان خۆش بێت‪ ،‬دەب���ا هەموومان‬ ‫بە یەك���ەوە كاربكەین بە دڵی پاك بۆ ئەوەی‬ ‫كۆمەڵگایەكی تەندروستمان هەبێت‪.‬‬ ‫ئافرەتی تەندروس���ت‪ ،‬منداڵی تەندروست‪،‬‬ ‫كۆمەڵگایەك���ی تەندروس���تی و‬ ‫پێشكەوتوو‪.‬‬


‫ه ــون ــەری‬ ‫سەرپەرشتیار‪ :‬زانا دڵشاد دزەیی‬

‫لەیال مەجیدی‪:‬‬

‫لەپێناو خزمەتكردنی هونەردا الریم لەوە‬ ‫نیە رۆڵی وروژێنەریش ببینم‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪35‬‬


‫هونەری‬

‫دەرهێنەرێك ‪ 10‬هەزار دیناری سویسری‬ ‫پێدام‪ ،‬كە ‪ 10‬دینار لە ماڵەكەمدا نەبوو‪،‬‬ ‫بەاڵم بە رۆڵەكەی رازی نەبووم و نەمكرد‬ ‫تاری����ق ئاكرەی����ی رووخس����ارێكی ئاش����نایە ب����ە بینەری ك����وردی‪ ،‬ئەو‬ ‫س����ااڵنێكی درێ����ژە ل����ە ب����واری نواندن‪ ،‬چ ش����انۆ بێت‪ ،‬ی����ان دراما یاخود‬ ‫سینەما‪ ،‬رۆڵ دەگێڕێت‪ .‬لەم دیمانەیەی سڤیلدا دەردەدڵی خۆی دەكات و‬ ‫باس لە كێشەی شانۆ و هونەر بە گشتی دەكات‬ ‫زانا دڵشاد دزەیی‬

‫تاریق ائكرە��یی‪:‬‬

‫لەهەولێر بەهۆی‬ ‫شارچیەتیەوە غەدری‬ ‫زۆرم لێكراوە‬ ‫دووركەوتنەم لە پەیمانگای هونەرە‬ ‫جوانەكان دووركەوتنەوە بوو لە سەرئێشە‬ ‫هەست دەكەم سوێند خوراوە كە نەهێڵن لە‬ ‫هەولێر شانۆ پێشكەوێت‬ ‫‪ 36‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬


‫هونەری‬

‫س���ااڵنی پێشوو لە دراما و شانۆ‬ ‫و س���ینەمادا چ���االك ب���ووی‪ ،‬ب���ەاڵم چەند‬ ‫ساڵێكە بێ بەرهەمی؟‬ ‫تاری���ق ئاكرەیی‪ :‬وایە‪ ،‬ب���ەاڵم لەم چوار‬ ‫پێنج س���اڵەی رابردوودا دەمارێكی لەش���م‬ ‫گیرا و نەشتەرگەریم ئەنجامدا‪ ،‬ئەوە وایكرد‬ ‫س���اڵێك بەچارەسەری خەریك بووم‪ ،‬هەر‬ ‫دوای ئەوە لەئیش���ێكی مامۆس���تا س���ەباح‬ ‫عەبدولڕەحم���ان بەش���داریم ك���رد و رۆڵی‬ ‫س���ەرەكیم هەبوو‪ ،‬هەروەها بەش���داریمان‬ ‫لەفیستیڤاڵی باتمان كرد لەتوركیا‪ ،‬لەهەمان‬ ‫س���اڵدا لەدرام���ای خەج و س���یامەند رۆڵی‬ ‫سەرەكیم وەرگرت بەرۆڵی باوكی (خەج)‪،‬‬ ‫كە تائێستا پەخش نەكراوە‪ ،‬ئەویش راگیرا‬ ‫و دەس���ت پێكرای���ەوە‪ .‬هەروەه���ا لەمانگی‬ ‫چواردا لەكارێكی س���ینەمایی خۆبەخشانە‬ ‫بەش���داریم كرد‪ ،‬فیلمێكی دیكۆمێنتی درێژ‬

‫بوو‪ ،‬بەپ���ارەی خۆم كردم بەناوی "جەژن‬ ‫ناكەی���ن"‪ .‬چیرۆك���ی خێزانێك���ی ئێزدیی���ە‬ ‫ل���ەرۆژی ‪ 2014/8/3‬ك���ە داعش هێرش���ی‬ ‫ك���ردە س���ەر ش���ەنگاڵ و بوون���ە یەكێ���ك‬ ‫لەقوربانیەكان‪.‬‬ ‫دووركەوتن���ەوەت لەس���ەندیكای‬ ‫هونەرمەن���دان و لەپەیمان���گای هون���ەرە‬ ‫جوان���ەكان‪ ،‬ك���ە ‪ 27‬س���اڵ وان���ەت تێ���دا‬ ‫گوتۆت���ەوە‪ ،‬دووركەوتنەوەتە لەهونەر یان‬ ‫لەكێشە‪ ،‬یانی لەملمالنێی حیزبی؟‬ ‫تاری���ق ئاكرەی���ی‪ :‬دووركەوتنەوەی���ە‬ ‫لەسەرئێش���ە‪ ،‬م���ن ‪ 27‬س���اڵ لەپەیمانگای‬ ‫هونەرە جوانەكان مامۆس���تا بووم‪ ،‬ئەگەر‬ ‫فش���ارێكی زۆر قورس و ناخۆش نەبوایە‬ ‫لەس���ەرم بەجێمنەدەهێش���ت‪ ،‬كەس���ێك‬ ‫‪ 27‬س���اڵ وان���ەی لەش���وێنێك گوتبێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو س���ێ س���اڵەی كە ماوە بۆچی بەجێی‬ ‫بهێڵێ���ت؟ ب���ەاڵم پێمخۆش���ە ئام���اژە ب���ۆ‬ ‫ئ���ەوە بك���ەم‪ ،‬ك���ە پەیمان���گای هون���ەرە‬ ‫جوان���ەكان وەكو ج���اران نەماوە بەهەموو‬

‫بەشەكانیەوە‪ ،‬بەداخەوە دەستێوەردانێكی‬ ‫زۆر خراپ و پیس���ی تێدایە‪ ،‬كە پەیمانگای‬ ‫وێرانك���رد و ق���ەت ناگەڕێت���ەوە ج���اری‬ ‫ج���اران‪ .‬بەاڵم لەس���ەندیكای هونەرمەندان‬ ‫دوورنەكەوتوومەتەوە‪.‬‬ ‫چ���ی دەڵێی ئ���ەو هونەرمەندانەی‬ ‫لەدوای ت���ۆ لەهەولێر دەركەوتن و لەپلەی‬ ‫وەزیفی و ئیمتیازات پێش تۆ كەوتنەوە؟‬ ‫تاری���ق ئاكرەی���ی‪ :‬ئ���ەوە دژایەتیكردنە‪،‬‬ ‫كۆمەڵێ���ك بۆچوون هەیە‪ ،‬س���ەركردایەتی‬ ‫حیزبەكان بەرپرس���ن لەم مەسەلەیە‪ ،‬لێرە‬ ‫بەهەندێك شت هونەرمەند هەڵدەسەنگێنرێت‬ ‫و بۆ ئەم شوێنانە دەستنیشان دەكرێ‪ ،‬كە‬ ‫من هەرگیز الم پەس���ەند نیی���ە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫بچ���م ب���ۆ بەرپرس���ێك ماس���تاو بك���ەم و‬ ‫بەدڵ و كەیفی ئەو قس���ە بك���ەم! هەروەها‬ ‫جگەل���ەوەش برادەران���ی هەولێر وادەزانن‬ ‫هەولێر تەنیا بۆ ئەم كەسانەیە كە لەهەولێر‬ ‫لەدایكبوون���ە و نابێت كەس���ێكی دیكە لێرە‬ ‫هی���چ پۆس���ت و ئیمتیازاتێ���ك وەرگرێ���ت!‬ ‫بەو بیركردن���ەوە هەڵەیە من رووبەرووی‬ ‫دژایەتیكردنێك���ی زۆر ج���دی بووم���ەوە‪،‬‬ ‫بۆ نموونە س���ێ جار دەستنیش���انكرام بۆ‬ ‫بەڕێوەبەری پەیمانگای هونەرە جوانەكان‪،‬‬ ‫س���ێ جار دەستنیشانكرام بۆ بەڕێوەبەری‬ ‫س���ینەما و جارێكی���ش دەس���تنیانكرام ب���ۆ‬ ‫بەڕێوەبەری ش���انۆ‪ ،‬س���ەرەڕای ئەوانەش‬ ‫جارێ���ك دەستنیش���انكرام ب���ۆ پۆس���تێكی‬ ‫دوور ب���وو لەبواری هون���ەری‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫دژایەتیكردان���ەی بۆ من هەی���ە وایكردووە‬ ‫هی���چ لەوان���ەی ك���ە باس���م ك���رد نەكرێن‪،‬‬ ‫ئ���ەو ش���ەوەی ك���ە بەیانییەك���ەی دەب���وو‬ ‫م���ن پۆس���تەكە وەرگ���رم‪ ،‬لەس���ەر مێزی‬ ‫خواردنەوە یان لەس���ەر مێزی داوەتكردن‬ ‫ش���تەكان دەگۆڕا و كەس���ێكی تر دادەنرا‪،‬‬ ‫ب���اوەڕ بكەن ج���اری واهەبووە كەس���ێكی‬ ‫غەیری حیزبی دانراوە گوتیانە لەبەرئەوەی‬ ‫ك���وڕی هەولێ���رە‪ ،‬تاری���ق ك���وڕی هەولێر‬ ‫نییە! بەداخەوە لەهەولێر ش���ارچیەتی زاڵە‬ ‫ب���ووە بەس���ەر توان���ای كەس���ەكان و ئەو‬ ‫ش���ارچیەتی غەدری زۆری لێ���م كردووە‪،‬‬ ‫ئەوە وایكردووە نەهڵێن كەسی شارەزا و‬ ‫شیاو دەركەوێت‪.‬‬ ‫لەئێستادا شانۆ و دراما و سینەما‬ ‫كامیایان لەپێش كامیانە؟‬ ‫تاریق ئاكرەیی‪ :‬ئێستا هەموو بوارەكان‬ ‫دواكەوتوون‪ ،‬ش���انۆ لەم شارەدا نەماوە و‬ ‫ناشمێنێت‪ ،‬رۆژێكیان رەخنەگری شانۆیی‬ ‫بەڕێز موحسین محەمەد قسەیەكی كرد و‬

‫گوتی "ئەو ش���ارە ئەكتەر و ش���انۆیی تێدا‬ ‫نامێنێ���ت"‪ ،‬بەهۆیەوە لەالیەن ش���انۆكارانی‬ ‫هەولێرەوە رووبەرووی قس���ەی ناش���رین‬ ‫و رەخنەیەك���ی زۆر بووی���ەوە‪ ،‬ب���ەاڵم وا‬ ‫قس���ەكەی ئەو رۆژ ب���ەرۆژ دێتەجێ‪ ،‬ئەو‬ ‫خەڵكەی كە رێبەرایەتی رۆش���نبیریی ئەو‬ ‫واڵت���ە دەك���ەن‪ ،‬نەیانهێش���ت ش���انۆی تێدا‬ ‫بمێنێت‪ ،‬شانۆ هەر ئەوە نییە ساڵی جارێك‬ ‫شانۆگەریەك لەپارك یا لەشوێنێكی گشتیدا‬ ‫بكرێ���ت‪ ،‬تەنیا بۆ ئەوەی بەخەڵك بڵێی لەم‬ ‫ش���ارەدا ش���انۆ هەیە‪ ،‬من پێم سەیرە لەم‬ ‫شارە ش���اتۆ بۆ وای لێهاتووە‪ ،‬تەنانەت وا‬ ‫هەست دەكەم س���وێند خوراوە كە نەهڵێن‬ ‫لەم شارە شانۆ پێشكەوێت‪.‬‬ ‫مەبەس���تت هەولێ���رە ی���ان‬ ‫سلێمانی؟‬ ‫تاریق ئاكرەیی‪ :‬نەخێر س���لێمانی كاری‬ ‫خۆی دەكات‪ ،‬دهۆكیش كاری خۆی دەكات‬ ‫و فیلم دەكەن و ش���انۆ دەكەن و بەرهەمی‬ ‫باش���یان هەیە‪ ،‬بەاڵم من پێموایە خەڵكانێك‬ ‫بوونەتە داردەست بۆ خەڵكانێكی دیكە‪ ،‬كە‬ ‫نەهێڵن لەم شارەدا ئیش بكرێت‪.‬‬ ‫ئامادەی هەموو رۆڵێك ببینی؟‬ ‫تاری���ق ئاكرەی���ی‪ :‬نەخێ���ر‪ ،‬لەس���ەر ئەو‬ ‫پرس���یارە باش���تێكت ب���ۆ باس بك���ەم‪ ،‬كە‬ ‫زۆر لەهونەرمەندان���ی بەڕێوەبەرایەت���ی‬ ‫ش���انۆ و لەمال و ئەمال شایەدن‪ ،‬رۆژێكیان‬ ‫برادەرێ���ك ب���ۆ رۆڵێك ‪ 10‬ه���ەزار دیناری‬ ‫سویس���ری بۆدانام‪ ،‬ك���ە ‪ 10‬دینارم لەماڵ‬ ‫نەب���وو‪ ،‬گوت���ی ئەو رۆڵ���ەم ب���ۆ ببینە‪ ،‬كە‬ ‫رۆڵەك���ەم خوێن���دەوە بەدڵم نەب���وو گوتم‬ ‫"نایكەم" س���ەرەتا هەزار دین���اری بۆم دانا‬ ‫بوو‪ ،‬كە زانی نایكەم بۆیكردم بە ‪ 10‬هەزار‬ ‫دینار‪ ،‬ب���ەاڵم من ه���ەر رازی نەبووم‪ ،‬من‬ ‫یەك شتم هەیە‪ ،‬زۆر رێزی رۆڵەكەی خۆم‬ ‫دەگ���رم و رێز لەو رۆاڵنەش���م دەگرم‪ ،‬كە‬ ‫پێش���تر بینیومن‪ .‬ساڵی ‪ 1998‬گوتومە "من‬ ‫وەك���و یاریزانی تۆپی پێ وام‪ ،‬ئەگەر زانیم‬ ‫گۆل���م پێناكرێت و ناتوانم ناو یاریگا یاری‬ ‫بكەم‪ ،‬رێزی خۆم دەگرم و داوای لێیوردن‬ ‫دەكەم‪.‬‬ ‫ژیانی رۆژانەت چۆنە؟‬ ‫تاریق ئاكرەیی‪ :‬بەنیان دەوامی وەزارەتی‬ ‫رۆش���نبیرییم هەیە لەبەشی پەیوەندیەكان‪،‬‬ ‫ئێواران دەڕۆم بۆ سەندیكای هونەرمەندان‬ ‫بۆ بینینی هونەرمەندان‪ .‬ئەگەر گفتوگۆیەكی‬ ‫هون���ەری هەبێت دەیكەی���ن‪ ،‬دوای ئەوەش‬ ‫دەچ���م بۆ ب���ازاڕ و چایخان���ەی مەچكۆ و‬ ‫برادەران دەبینم‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪37‬‬


‫هونەری‬

‫لەیال مەجیدی لەرۆژهەاڵتی كوردستان لەشاری‬ ‫سنە لەدایكبووە و لەوێش كۆلێژی هونەری بەشی‬ ‫شێوەكاری خوێندووە‪ ،‬چەندین كاری شێوەكاری‬ ‫هەیە و بەشداری چەندین پێشانگای لەشارەكانی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردس����تان و تاراندا كردووە‪ .‬لەپاڵ‬ ‫ئەمەش����دا وەك ئەكتەرێ����ك لەچەند فیلمێكدا رۆڵی‬ ‫بینیوە‪ .‬ئێس����تا ئەو زیاتر لە دوو س����اڵە لەهەولێر‬ ‫نیش����تەجێیە‪ ،‬لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ (سڤیل)دا‬ ‫باس لە كارە هونەریەكانی و ئاوات و بیرۆكەكانی‬ ‫خۆی دەكات‪.‬‬

‫لەیال مەجیدی‪:‬‬

‫لەپێناو خزمەتكردنی هونەردا الریم لەوە‬ ‫نیە رۆڵی وروژێنەریش ببینم‬ ‫ژیروان نوری‬ ‫كچان���ی رۆژه���ەاڵت لەكۆمەڵگایەك���ی‬ ‫داخ���راودا ژی���اون‪ ،‬ب���ەاڵم جۆرێ���ك لەبوێری���ان‬ ‫تێدایە‪ ،‬هەس���ت دەكەی تۆش هەمان بوێریت تێدا‬ ‫هەبێت؟‬ ‫لەیال مەجیدی‪ :‬لەهەموو كۆمەڵگایەكدا جۆرێك‬ ‫لەبوێری لەخەڵكە رۆشنبیرەكەیدا هەیە‪ .‬سەبارەت‬ ‫بە رۆژهەاڵتیش ئەو قس���ەیە تەواو راس���ت نییە‪،‬‬ ‫ك���ە كۆمەڵگایەكی داخراو بێت‪ ،‬بگرە زۆر ش���تی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردس���تان ه���اوكار و پاڵنەربوونە‬ ‫بۆ كرانەوە و بوێری‪ .‬رۆژهەاڵت و كوردس���تان‬ ‫لەژێ���ر كاریگ���ەری كەلت���وری فارس���ییە‪ ،‬ئ���ەو‬ ‫كەلت���ورەش بەراورد ناكرێ بەكەلتوری عەرەبی‬ ‫كە كاریگەری لەسەر باشووری كوردستان هەیە‪،‬‬ ‫بەداخەوە كە وا دەڵێم‪ ،‬چونكە ئێمەی كورد تەنیا‬ ‫خاكمان داگیر و دابەش���نەكراوە‪ ،‬بگرە مێژوو و‬

‫‪ 38‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫كەلت���ور و هونەریش���مان پارچە پارچ���ە كراوە‪،‬‬ ‫ئێران مێژوویەكی زۆر رەسەنی لەبواری ئەدەب‬ ‫و هون���ەردا هەیە‪ ،‬ئەو مێژووە بەش���ێك بووە لە‬ ‫پەروەردەی نەوەكانی و لەقۆناغەكانی خوێندندا‬ ‫خوێندراوە‪ .‬زۆر جاریش گوتوومە هونەر لەوێ‬ ‫ح���ەز و ئ���ارەزووە‪ ،‬م���ن وەك هونەرمەندێ���ك‬ ‫بەحەز و ئ���ارەزووی چوومەتە ن���او ئەو بوارە‪،‬‬ ‫بۆیە خۆشم وەك ئەكتەرێك دۆزیەوە‪.‬‬ ‫تۆ لەزۆر بواری هونەریدا كاردەكەی‬ ‫مۆس����یقا و گۆرانی و ش����انۆ س����ینەما و رێكالم‪،‬‬ ‫كامیانت زیاتر بەدڵە؟‬ ‫لەی��ل�ا مەجی����دی‪ :‬من بەح����ەز و ئ����ارەزووی‬ ‫خ����ۆم چوومەت����ە ب����واری هون����ەری‪ ،‬س����ەرەتا‬ ‫لەب����واری ش����ێوەكاری كارم ك����ردووە‪ ،‬كۆلێژی‬ ‫هونەر بەش����ی شێوەكاریش����م ت����ەواو كردووە‪،‬‬ ‫ب����ەاڵم زیاتر ئێس����تا لەبواری ش����انۆ و س����ینەما‬ ‫كار دەكەم‪ ،‬لەگەڵ ئەوەش����دا بوارەكانی تریشم‬

‫پێش����تگوێ نەخس����تووە‪ ،‬ج����ار ج����ار ئاوڕێ����ك‬ ‫لەكاری ش����ێوەكار دەدەم����ەوە و زۆریش حەزم‬ ‫لەمۆس����یقایە‪ ،‬ئەو حەزەم واملێدەكات جار جار‬ ‫لەگ����ەڵ هونەرمەن����دان لەبواری كلی����پ و نواندن‬ ‫بك����ەم‪ .‬دواین كاریش����م لەو بوارەدا بەش����داری‬ ‫كلیپێكە لەگ����ەڵ هونەرمەن����دان "دەالل زاخۆیی"‪،‬‬ ‫بەس نایش����ارمەوە لەهەموو ئ����ەو بوارانە زیاتر‬ ‫ح����ەزم لەس����ینەمایە‪ ،‬چونك����ە پێموای����ە لەبواری‬ ‫سینەما دەتوانم ناوبانگ دەربكەم و ئەو بوارەی‬ ‫هونەر زیاتر لەكوردس����تان بینەری هەیە‪ ،‬منیش‬ ‫كارەكانم بۆ بینەرانە‪.‬‬ ‫س����ەرەرای ئ����ەوەی ماوەیەكی زۆرە‬ ‫لەكوردس����تانی‪ ،‬ب����ەاڵم كاری هونەری����ت كەم����ە‪،‬‬ ‫هۆیەكەی چییە؟‬ ‫لەی��ل�ا مەجی����دی‪ :‬ئەوەی����ان راس����تە‪،‬‬ ‫س����اڵێكە لەكوردس����تان كاری هون����ەری زۆر‬ ‫س����نوورداركراوە‪ ،‬ئەوەش����یان لەژێر كاریگەری‬


‫هونەری‬

‫حەزدەكەم لە كارێكی‬ ‫هونەریدا رۆڵی كچە‬ ‫ئێزیدیەك ببینم‪،‬‬ ‫كە چۆن بۆتە قوربانی‬ ‫عەقڵیەتی تاریك��یی!‬

‫ئەو بارودۆخە سیاس����ی و ئابووریەی هەرێمی‬ ‫كوردستانی گرتۆتەوە‪ ،‬بەس ئەوەیان بەو مانایە‬ ‫نایەت كە كارناكرێت‪ ،‬من حەزم لەهەموو كارێك‬ ‫نییە و تائێس����تا چەندین كاریشم رەتكردۆتەوە‪،‬‬ ‫ك����ە ناوەرۆك����ی كارەك����ە و كەس����ەكانم ب����ەدڵ‬ ‫نەبووە‪ .‬هیچكات نەمویس����تووە هونەر لەپەیامە‬ ‫پیرۆزەك����ەی خۆی البدات‪ ،‬بۆیە هەمیش����ە بەپیر‬ ‫كاری جدی����ەوە دەچ����م‪ .‬ه����ەر ل����ەو دوو مانگەدا‬ ‫لەدوو كاری س����ینەمایی رۆڵ����م بینیووە‪ ،‬وێرای‬ ‫بەش����داریكردنم لەچەندی����ن كلی����پ و چەندی����ن‬ ‫كارێكی رێكالم‪.‬‬ ‫حەز دەكەیت لەچ فیلمێكی س����ینەمایی‬ ‫رۆڵ بگێریت؟‬ ‫لەیال مەجیدی‪ :‬بیرۆكەی زۆرم لەمێش����كدایە‬ ‫لەب����واری فیل����م كاری لەس����ەر بك����ەم‪ ،‬زۆرجار‬ ‫ئ����ەو بیرۆكان����ەم لەگ����ەڵ دەرهێن����ەرەكان و‬ ‫س����ینەماكاران باس كردووە‪ .‬حەزدەكەم بتوانم‬ ‫لەكارێك����ی مێژوویی گرن����گ رۆڵ ببینم‪ ،‬چونكی‬ ‫كاریگ����ەی فیلم����ە مێژوویەكان����م لەس����ەرە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەرچی رۆڵێك یان هەر كارێكی س����ینەمایی كە‬ ‫ناوەڕۆكەك����ەی بەدڵم بووبێت رەتمنەكردۆتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها زۆر حەزدەكەم لەكارێكی جدیدا رۆڵی‬ ‫كچ����ە ئێزیدی����ەك ببینم‪ ،‬كە چۆن بۆت����ە قوربانی‬ ‫عەقڵیەتی تاریكیی!‬ ‫رۆڵی ئاف����رەت لەس����ینەمای كوردیدا‬ ‫چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟‬ ‫لەی��ل�ا مەجی����دی‪ :‬رۆڵ����ی ئاف����رەت لەب����واری‬ ‫س����ینەمای ك����وردی الوازە‪ .‬ئەوەی����ان بەش����ێكی‬ ‫دەگەڕێت����ەوە بۆ ئەوەی هونەری س����ینەما لەناو‬ ‫ك����ورد ت����ازە خەریك����ە دەكەوێت����ە س����ەرپێ‪ ،‬كە‬ ‫ئێس����تاش توشی قەیران بووە‪ .‬جگەلەوەش ئێمە‬ ‫لەكۆمەڵگای رۆژهەاڵتیدا كاردەكەین‪ ،‬بەداخەوە‬ ‫كە هێش����تا ئافرەتی ك����ورد لەم ب����وارەدا لەپاش‬ ‫ئافرەتان����ی نەتەوەكانی ترەوە دێت‪ .‬كێش����ەیەكی‬

‫رۆژهەاڵت لەژێر‬ ‫كاریگەری كەلتوری‬ ‫فارسی دایە‪ ،‬كە‬ ‫لەگەڵ كەلتوری‬ ‫عەرەبی بەراورد‬ ‫ناكرێت‬ ‫تری����ش ئەوەی����ە‪ ،‬دەرهێنەرەكانم����ان و ئ����ەو‬ ‫كۆمپانیایان����ەی لەبواری فلیمس����ازی كاردەكەن‬ ‫زیاتر پش����ت بەكچی بێگانە دەبەستن نەك كچی‬ ‫ك����ورد‪ ،‬نموون����ەش زۆرە و حەزناك����ەم ن����اوی‬ ‫كەسیان بێنم‪.‬‬ ‫ئەگ����ەر هاتوو لە فیلمێكدا داوات لێكرا‬ ‫دیمەنی وروژێنەر ببینی ئامادەی بكەی؟‬ ‫لەی��ل�ا مەجیدی‪ :‬م����ن هونەرمەندم ئێس����تاش‬ ‫لەبواری هونەری نواندن كاردەكەم‪ ،‬بۆیە ئەگەر‬ ‫بەح����ەز و ئ����ارەزووی خ����ۆم بێت هی����چ رۆڵێك‬ ‫رەتناكەمەوە‪ ،‬هەوڵیشم داوە وابم‪ .‬من كە دەچمە‬ ‫س����ەر تەختی ش����انۆ‪ ،‬یان لەفیلمێك رۆڵ دەبینم‪،‬‬ ‫تەواو لەكەسایەتی خۆم دادەماڵدرێم و ئاوێتەی‬ ‫ناو رۆڵەكەم دەبم‪ ،‬بۆیە الی خۆم هیچ رێگریەك‬ ‫نابینم‪ ،‬ئەویش لەپێن����او خزمەتكردن بەهونەر و‬ ‫ئەو حەز و ئارەزووەی من هەمە‪.‬‬ ‫تەنی����ا بوێری ب����ۆ ئافرەتی هونەرمەند‬ ‫پێویستە‪ ،‬یاخود توانای هونەرییش؟‬ ‫لەیال مەجیدی‪ :‬ب����ۆ كۆمەڵگای داخراوی ئێمە‬ ‫بوێ����ری زۆر پێویس����تە‪ ،‬بەس هەموو ش����تێكیش‬ ‫نییە‪ ،‬زۆرجار ئافرەت����ی بوێرمان بینیووە‪ ،‬بەس‬ ‫بەرهەمەك����ەی كرچ����وكاڵ ب����ووە‪ ،‬بۆی����ە توانای‬

‫بۆ كۆمەڵگای داخراوی‬ ‫ئێمە بوێری زۆر‬ ‫پێویستە‪ ،‬بەس هەموو‬ ‫شتێكیش نییە‬ ‫هونەری زۆر پێویستە لەپال بوێریەكە‪.‬‬ ‫پێت باشە مێردەكەت پۆشتە و جوان‬ ‫بێت یان زیرەك؟‬ ‫لەی��ل�ا مەجی����دی‪( :‬بەپێكەنینەوە) لەكەس����ێكی‬ ‫نەوسنیان پرسی خورمات پێخۆشە یان مێووژ؟‬ ‫گووت����ی خورم����ژ‪ ،‬منیش حەزم لێی����ە مێردەكەم‬ ‫جگەلە پۆش����تەیی‪ ،‬كەس����ێكی ناودار و سەنگین‬ ‫بێ����ت و جوان بێ����ت‪ ،‬بەس لەس����ەرووی هەموو‬ ‫ئەمان����ەوە‪ ،‬كەس����ێكی رۆش����نبیر بێ����ت و لەكارە‬ ‫هونەریەكان پێشتیوانیم لێبكات‪.‬‬ ‫بەنیازی چ كارێكی نوێت؟‬ ‫لەی��ل�ا مەجیدی‪ :‬ئێس����تا خەریك����ی وێنەگرتنی‬ ‫فیلمێكی س����ینەمایین بەناوی "مێژووی شمشێر"‪،‬‬ ‫كارەكە لەدەرهێنانی هونەرمەندی بەتوانا "فوئاد‬ ‫جەالل"ە‪ ،‬لەو چەند رۆژەدا تەواو دەبێت‪ ،‬كارەكە‬ ‫بۆ بەشداریكردن لەپێشبركێیەكی جیهانی ئامادە‬ ‫دەكرێت‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪39‬‬


‫هونەری‬

‫حەمە دەمبڵ بەرامبەر داعش دەوەستێت‬ ‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫ئەكتەری كۆمیدی "حەمە دەمبڵ" ڤیدیۆیەكی خۆی باڵوكردەوە‪،‬‬ ‫كە بە ئاربێجی نیشانەی لە داعش گرتووە و دەیتەقێنێت‪.‬‬ ‫حەم���ە دەمب���ل ڤیدیۆیەك���ی خ���ۆی لەپەیج���ی تایبەت���ی خۆی‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪ ،‬كە لەگەڵ چەند كەس���ێك نزیك لەخۆی ئاربێجی‬ ‫پێی���ە و نیش���انی گ���ردووە و دەڵێت "ئەها ئەوە داعش���ە‪ ،‬ئێس���تا‬ ‫چ���ۆن لێی دەدەم"‪ .‬ل���ەم پارچە ڤیدیۆیە حەمە دەمبڵ چوار گوللە‬ ‫دەتەقێنێت و دەڵێت "هەموویانم گوشت"‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم دیارنیی���ە ئەو ش���وێنە كوێیە‪ ،‬كە حەم���ە دەمبل لەوێوە‬ ‫نیشانەی لە داعش گرتووە؟!‬

‫بورهان موفتیزادە‪:‬‬

‫ئاوازەكانم بەشی‬ ‫هەموو هونەرمەندان دەكات‬ ‫سڤیل‪:‬‬ ‫ئاوازدانەر "بورهان موفیتزادە" ئەوەی ئاش���كرا كرد‪ ،‬كە بایی‬ ‫ئەوەندە ئاوازی داناوە كە بەشی هەموو هونەرمەندان دەكات‪.‬‬ ‫بوره���ان موفیت���زادە‪ ،‬ئاوازدانەرێك���ی بەناوبانگ���ی ك���وردە و‬ ‫ئ���اوازی بۆ زۆرب���ەی هونەرمەندانی كورد دان���اوە بەتایبەت بۆ‬ ‫خانمان‪ ،‬كە زۆریش���ان لەرێ���ی ئاوازەكانی ئ���ەوەوە ناوبانگیان‬ ‫دەرك���ردووە‪ .‬موفتیزادە بە (س���ڤیل)ـی راگەیاند‪ ،‬ئ���ەو جگە لەو‬ ‫ئاوازانەی تائێس���تا لەالیەن هونەرمەندان���ەوە كراون بەگۆرانی‪،‬‬ ‫زۆر لەوە زیاتری الیە كە نەكراون بەگۆرانی‪.‬‬ ‫موفتی���زادە گوت���ی "ه���ەر هونەرمەندێ���ك داوای ئ���اوازی لێم‬ ‫كردبێ���ت نەمتوانی���ووە رەتیبكەم���ەوە‪ ،‬بەپێ���ی توان���ا و دەنگ���ی‬ ‫خۆی ئاوازەكەم بۆ داناوە‪ ،‬هەمیش���ە وابووم ئەمەم س���ەرەتا بە‬ ‫خزمەتكردن���ی هونەری كوردی زانیوە‪ ،‬دوات���ر خزمەتكردنە بە‬ ‫خۆم و هونەرمەندەكەش‪ ،‬نەوەك ئاواز بۆ پارە دابنێم‪ .‬لەبەرئەوە‬ ‫هەمیش���ە خەریكی دانانی ئاوازم و ئێس���تا بایی ئەوەندە ئاوازم‬ ‫هەیە‪ ،‬كە بەشی هەموو هونەرمەندێك دەكات"‪.‬‬

‫‪ 40‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫حەمید گۆرانی بۆ ژیان دەڵێت‬ ‫سڤیل‪:‬‬ ‫گۆرانیبێژی الو "حەمید عوسمان" گۆرانییە نوێیەكەی ئاشكرا‬ ‫ك���رد بەن���اوی "بۆ ژی���ان" ك���ە وەكو خ���ۆی دەڵ���ێ گۆرانییەكی‬ ‫مرۆڤایەتییە‪.‬‬ ‫ئاریوس حەمە سەعید كە ئاوازدانەری گۆرانییەكەیە راگەیاند‪،‬‬ ‫"گۆرانییە نوێیەكەی حەمید بەناوی (بۆ ژیان)ـە‪ ،‬لە تێكستی حەمە‬ ‫س���ەعید ئیبراهیم و ئاواز و دابەش���كردن و تۆماركردنی خۆمە"‪.‬‬ ‫گوتیش���ی "گۆرانییەكە كارێك���ی مرۆڤایەتییە ب���اس لەرێزگرتنی‬ ‫مرۆڤ���ەكان دەكات لەنێوان یەكتریدا‪ ،‬وەكو ئەو پێكەوەژیانەی لە‬ ‫كوردستاندا هەیە"‪.‬‬ ‫ئاماژەی بۆ ئەوەش���كرد كە گۆرانییەك���ە لەالیەن بڕیار فەتاح‬ ‫كاری دەرهێنانی بۆ دەكرێت‪.‬‬


‫هونەری‬

‫ئەمجارە لۆرین بۆ راپۆرتی رۆژنامەوانی‬ ‫دەگەڕێتەوە كوردستان‬ ‫سڤیل‪ :‬زانا دزەیی‬ ‫خانم���ە گۆرانیبێژ لۆرین بەرزنجی بە(س���ڤیل)ی راگەیاند‪ ،‬كە‬ ‫دوای جەژن���ی رەم���ەزان بەمەبەس���تی ئامادەكردن���ی راپۆرتێك‬ ‫لەبارەی بارودۆخی كوردستان دەگەڕێتەوە كوردستان‪.‬‬ ‫لۆرین بەرزنجی جگە لەگۆرانیگوتن‪ ،‬پەیامنێر و پێشكەشكارە‬ ‫لەرادیۆی س���وید‪ ،‬لە لێدوانێكیدا بۆ (سڤیل) راگەیاند "بەنیازبووم‬ ‫گۆرانییەك بۆ كوردس���تان و ش���ەهیدان ئامادە بكەم‪ ،‬بەاڵم كە‬ ‫سەیرم كرد زۆر گۆرانی لەوبارەیەوە گوترا‪ ،‬هەستمكرد هەر‬ ‫ش���تێك بكەم زیادەرۆییە‪ ،‬بۆیە دەستم لەم كارە هەڵگرت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەنیازم لەدوای جەژن بگەڕێمەوە كوردستان"‪.‬‬ ‫لۆرین لەبارەی س���ەردانەكەی گوتی "من جگەلەوەی‬ ‫هونەرمەن���دم‪ ،‬رۆژنامەنووس���م و كارەك���ەی خ���ۆم‬ ‫خۆشدەوێت و وەكو پیشە وەرمگرتووە‪ ،‬وەكو دەزانن‬ ‫زۆر دەمێك���ە م���ن لەرادیۆی س���وید كاردەك���ەم‪ ،‬لەم‬ ‫سەردانەم راپۆرتێك لەس���ەر بارودۆخی كوردستان‬ ‫و س���ەركەوتنەكانی پێش���مەركە ئام���ادە دەك���ەم‪،‬‬ ‫هەروەها راپۆرت لەسەر كێشە كۆمەاڵتییەكانی‬ ‫كوردستان ئامادە دەكەم"‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪41‬‬


‫رەنــگاوڕەنـ ــگ‬

‫خواردنەوە گازییەكان سااڵنە ‪ 184‬هەزار‬ ‫كەس دەكوژن‬ ‫بەپێی دواین لێكۆڵینەوەی پزیش���كی‪ ،‬كە لە گۆڤاری "سیركولیش���ن"ی‬ ‫ئەمریكیدا باڵوكراوەتەوە‪ ،‬س���ااڵنە خواردنەوە گازییەكان ‪ 184‬هەزار‬ ‫كەس لە جیهاندا دەكوژن‪.‬‬ ‫توێژینەوەك���ە لەب���ارەی كاریگەرییەكانی ئەم خواردن���ەوە گازیانەوە‬ ‫بووە‪ ،‬كە مرۆڤ توشی شەكرە و نەخۆشیەكانی دڵ و خوێنەبەرەكان‬ ‫و تەنان���ەت ش���ێرپەنجەش دەكات‪ ،‬لەئەگەری بەردەوامبوون لەس���ەر‬ ‫خواردنەوەی‪.‬‬ ‫ل���ەم ‪ 184‬هەزار كەس���ەی توێژینەوەكە ئاماژەی پێ���داوە‪ ،‬كە بەهۆی‬ ‫خواردن���ەوە گازیەكان���ەوە س���ااڵنە دەم���رن‪ ،‬نزیك���ەی ‪ 133‬هەزاریان‬ ‫بەه���ۆی دووچارب���وون بەش���ەكرەوە دەم���رن‪ 45 ،‬ه���ەزاری تری���ش‬ ‫بەهۆكارە جۆربەجۆرەكانی دیكە‪.‬‬

‫جبەخانەیەكی گەورە لەماڵی پیرە‬ ‫پیاوێكدا دەدۆزرێتەوە‬ ‫پۆلیس���ی ئەڵمانی لە ماڵی پیرە پیاوێكی ‪ 70‬س���اڵەدا دەستیان بەسەر‬ ‫جبەخانەیەكی گەورە و سەرسوڕهێنەردا گرت‪.‬‬ ‫ئەو پیاوە ئەڵمانیە لە ماڵەكەی خۆیدا لە ناوچەی "هیكیندۆرف" تانكێكی‬ ‫جۆری "پانتەر" (كە كێش���ەكەی ‪ 45‬تۆنە و ساڵی ‪ 1943‬دروستكراوە)‬ ‫و موش���ەكی دژەفڕۆكەی حەش���ار دابوو‪ ،‬كە هی س���ەردەمی جەنگی‬ ‫جیهانی دووەم بوون‪ .‬هێش���تا پۆلیس���ی ئەڵمانی دڵنیا نیە لەوەی ئەم‬ ‫تانك���ە كاتی خۆی لەجەنگدا كاری پێكراوە یاخود نا‪ ،‬بەاڵم پیرە پیاوە‬ ‫ئەڵمانیەكە بە تۆمەتی پێش���ێلكردنی یاسای چەك دەستگیر كرا‪.‬‬ ‫شارەوانی‬ ‫س���ەرۆكی‬ ‫هەرچ���ی‬ ‫پیاوە كرد‬ ‫ش���ارۆچكەكەیە بەرگ���ری ل���ەو پیرە‬ ‫س���ا ڵی‬ ‫و رایگەیان���د‪ ،‬كە "ئەو‬ ‫‪1 9 7 8‬‬ ‫تانك���ەی‬ ‫ئ���ەو‬ ‫نمایش���كردووە و خ���ۆی لێیخوڕی���وە‪.‬‬ ‫جگەل���ەوەش ئەمە ئارەزوویەك���ی تایبەتە‪،‬‬ ‫هەندێك كەس حەز بە شەمەندەفەری‬ ‫هەڵمیی و هەندێكی دیكەش حەز‬ ‫بە تانك دەكەن"!!‬

‫‪ 42‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫خۆی بە هەژاری سەری نایەوە‬ ‫تابلۆكەشی بە ‪ 300‬ملیۆن دۆالر فرۆشرا‬ ‫"كەی ش���و دەكەی؟" ن���اوی تابلۆیەكی نیگاركێش���ی فەرەنس���ی "پۆل‬ ‫گۆگان"ە‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1892‬كێشاویەتی و وێنەی دوو ئافرەتی دوورگەی‬ ‫"تاهیتی" س���ەر بە فەرەنس���ایە‪ ،‬یەكێكە لە تابلۆ ه���ەرە نایابەكانی ئەم‬ ‫نیگاركێش���ە و ماوەی ‪ 50‬س���اڵە لە مۆزەخانەی "كۆنس���ت"ی ش���اری‬ ‫بازلی سویسرا نمایش دەكرێت‪.‬‬ ‫رۆژنام���ەی "نیوی���ۆرك تایم���ز"ی ئەمریك���ی ب�ڵ�اوی كردۆت���ەوە‪ ،‬كە‬ ‫س���ەرمایەدارێكی قەتەری بە ب���ڕی ‪ 300‬ملیۆن دۆالری ئەم تابلۆیەی‬ ‫كڕیوە‪ ،‬بەمەش دەبێتە گرانبەهاترین تابلۆی هونەری لە مێژوودا‪.‬‬ ‫هەرچەن���دە نیگاركێش���ی فەرەنس���ی "گ���ۆگان" زۆر ب���ە ه���ەژاری و‬ ‫كولەمەرگ���ی ژی���اوە و بە س���ەختی بژێوی رۆژان���ەی دابین كردووە‪،‬‬ ‫كاتێكی���ش ل���ە تەمەنی ‪ 54‬س���اڵیدا كوچی دوایی ك���رد‪ ،‬موفلیس بووە‬ ‫و تەنان���ەت یەك فرەنكیش���ی ل���ەدوا بەجێنەماوە‪ ،‬كەچ���ی دوای زیاتر‬ ‫ل���ە س���ەدەیەك تابلۆك���ەی دەبێت���ە گرانبەهاتری���ن تابل���ۆ لەمێ���ژووی‬ ‫مرۆڤایەتیدا!‬


‫رەنــگاوڕەنـ ــگ‬

‫لە ساڵێكدا بە‬ ‫‪ 150‬كۆنسێرت‬ ‫‪ 135‬ملیۆن دۆالری‬ ‫بەدەستهێناوە‬ ‫بەگوێ���رەی ئ���ەو ریزبەندی���ە‬ ‫س���ااڵنەییەی گۆڤ���اری "فۆربز"ی‬ ‫ئەمریك���ی ب���ۆ پڕداهاتتری���ن‬ ‫هونەرمەندان ب�ڵ�اوی دەكاتەوە‪،‬‬ ‫خانم���ە گۆرانیبێ���ژی ئەمریك���ی‬ ‫"كایت���ی پێ���ری" ل���ە س���ەرووی‬ ‫لیس���تی ئ���ەو هونەرمەندانەوە‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫كاتیی پێری تەمەن ‪ 30‬س���اڵ‪،‬‬ ‫كە ل���ە ماڵپ���ەڕی كۆمەاڵیەتی‬ ‫تویتەریشدا زیاتر لە ‪ 71‬ملیۆن‬ ‫هەواداری هەی���ە‪ ،‬لە ماوەی‬ ‫س���اڵی راب���ردوودا نزیكەی‬ ‫‪ 150‬ئاهەنگی گۆرانیگوتنی‬ ‫لەسەرتاس���ەری جیهان���دا‬ ‫سازكردووە و ‪ 135‬ملیۆن‬ ‫دۆالریشی بەدەستهێناوە‪.‬‬ ‫ه���ەر بەپێ���ی ئ���ەو‬ ‫ریزبەندی���ەی فۆرب���ز‪،‬‬ ‫"گارت بروك���س" بە ‪90‬‬ ‫ملی���ۆن دۆالر ل���ە پلەی‬ ‫دووەم و "تایل���ۆر‬ ‫سویفت" بە ‪ 80‬ملیۆن‬ ‫دۆالر لە پلەی سێیەم‬ ‫دێن‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪43‬‬


‫هاوێنە‬

‫ئااڵی كوردستان لە مێژوو و‬ ‫لە شیعری كوردیدا‬ ‫شەیما حەمەڕەشید‬ ‫ئااڵ واته‌ هێما و ناس���نامەی نه‌ته‌وه‌ و ده‌وڵه‌ت و هه‌رێم و حزب و‬ ‫گروپه‌كان‪ ،‬به‌درێژایی مێژوو ئااڵ هه‌بووه‌ و وه‌ك شانازییه‌ك وێنا و‬ ‫به‌رجه‌س���ته‌ كراوه‌‪ .‬كورد هه‌م له‌مێژووی سیاس���یی‪ ،‬هه‌م له‌مێژووی‬ ‫كلت���ووری و ئه‌ده‌ب���ی خۆی���دا به‌ش���انازییه‌وه‌ له‌ئااڵی روانی���وه‌ و به‌‬ ‫به‌شێك له‌بوون و پیرۆزی خۆی زانیوە‪.‬‬ ‫زاراوەی ئااڵ‬ ‫ئااڵ‪ ،‬وش���ەیەکی کوردیی���ە و لەدووبرگە (ئا) ‪(+‬اڵ) پێكدێت‪ ،‬عەرەب‬ ‫لەبەرامبەر ئەم وش���ەیەدا (علم‪ ،‬رایة‪ ،‬بی���رق) و ئیگلیزەکانیش(‪)Flag‬‬ ‫بەکاردەهێن���ن‪ .‬لەکۆندا کورد (بەیداغ‪ ،‬بەیداخ‪ ،‬ئااڵیی‪ ،‬بەندێر‪ ،‬بەیرەق‪،‬‬ ‫بی���رەق‪ ،‬ئالە)ی پێگوتوە‪ ،‬بەاڵم دوات���ر‪ ،‬بەتایبەتی لەگەڵ فراوانبوونی‬ ‫رۆشنبیریی کوردیدا هەر(ئااڵ)ی بەکارهێناوە‪ .‬لەباکووری کوردستان‬ ‫تائێستاش (بەیداخ) و(پەرچەم) و(ئااڵ) بەكاردێت‪ ،‬بەاڵم بەگشتی کورد‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەبواری نوسین و رۆشنبیرییدا پتر ئااڵ بەكاردەهێنێت‪.‬‬ ‫پێناسەی ئااڵ‬ ‫ئ���ااڵ بریتیی���ە لەو هێم���ا و نیش���انەیەی كە دەوڵەت‪ ،‬گ���ەل‪ ،‬حیزب‪،‬‬ ‫گروپ‪ ...،‬هتد لەیەکتر جیادەکاتەوە‪ ،‬ئەوەش لەسەر پارچە قوماشێك‬ ‫دەنەخش���ێنرێت‪ ،‬س���ەردەمی زوو ئااڵکان پتر رەش و س���پی بوون‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێس���تا رەنگاورەنگن و تادێش ئااڵ س���انا و روونتر دروس���ت‬ ‫دەکرێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬فەرهاد پیرباڵ لەکتێبی (ئااڵی کوردس���تان)دا ئاوا پێناسەی ئااڵ‬ ‫دەکات‪" :‬ئااڵ زۆربەی جار لەپەڕۆك دروستكراوە‪ ،‬بۆ خۆجیاکردنەوە‬ ‫و پێش���اندانی هێ���زی گروپێك یان تایبەتمەندی���ی نەتەوەیەك لەکاتی‬ ‫جەنگ و ملمالنێ و بۆنە نشتیمانیەکاندا هەڵکراوە‪ ،‬بۆ ئەوەی خۆیانی‬ ‫پ���ێ لەبەرامب���ەر گروپ���ی دژ جودابکەنەوە و لەمەیدان���ی جەنگدا یان‬ ‫لەسنووری دەسەاڵتی خۆیاندا بناسرێتەوە"‪.‬‬ ‫ئ���ااڵ‪ ،‬ج���ا هى واڵت بێ‪ ،‬ی���ان حیزب و دەس���تە و گروپێك‪ ،‬جگەلە‬ ‫تایبەتمەندیی و خۆجیاکردنەوە‪ ،‬بڕوا و تێگەیش���نی واڵت‪ ،‬یان حیزب‬ ‫و گروپ���ی تێ���دا رەنگداوەتەوە‪ .‬ب���ۆ نموونە‪ :‬واڵتێكی ئیس�ل�امی‪ ،‬یان‬ ‫حیزبێکی ئیس�ل�امی‪ ،‬دروش���م یان هێمایەکی ئایینی ئیس�ل�ام دەخاتە‬ ‫نێو ئااڵکەیەوە‪ ،‬بەپێچەوانەکەش���ی راستە‪ ،‬واڵت یان حیزبێکی چەپ‬ ‫دروش���م یان هێمایەکی بیروب���اوەڕی چەپگەرایی دەخاتە نێو‬ ‫ئااڵکەی���ەوە‪ .‬دەک���رێ واڵتێک���ی وەك کۆم���اری ئیس�ل�امی‬ ‫ئێ���ران‪ ،‬یان س���عودیە ب���ۆ نموونەی یەک���ەم و واڵتێکی‬

‫‪ 44‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬


‫هاوێنە‬

‫وەك روس���یا‪ ،‬یان حیزبی شیوعی کوردس���تان بۆ نموونەی دووەم‬ ‫بهێنینەوە‪.‬‬

‫تادێ���ت بەکارهێنان���ی ئ���ااڵ فراوانتر دەبێت‪ ،‬ئێس���تا هەم���وو یانە و‬ ‫سەندیکا و تەنانەت تیپێکی وەرزشیش ئااڵی تایبەت بەخۆیان هەیە‪،‬‬ ‫ئەمەش مانای ئەوەیە ئااڵ بۆتە بەش���ێك لەژیانی کەرت و توێژەکانی‬ ‫کۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئ���ااڵ قەب���ارەی جیاجی���ای هەیە‪ ،‬ه���ەر قەبارەیەك بۆ مەبەس���تێك‬ ‫بەکاردێ���ت‪ ،‬دەکرێ بەگش���تی قەبارەکانی ئاوا پۆلی���ن بکەین‪ :‬یەكەم‪:‬‬ ‫ئ���ااڵی فەرمی‪ ،‬کە لەس���ەر دامودەزگا فەرمیەكان���ی واڵت دادەنرێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئااڵی سەرمێز‪ .‬سێیەم‪ :‬ئااڵی بەرسینگ(یەخە)‪.‬‬ ‫لەزۆربەی واڵتانی دنیا ئەم جۆرە قەبارانە بەبڕیاڕ و یاسا رێکخراون‪،‬‬ ‫تەنانەت لەهەندێك واڵتدا جۆری قوماشەکەش دەستنیشان دەکرێت‪،‬‬ ‫سەبارەت بەئااڵی رەس���می کە لەدامودەزگا رەسمییەکان دادەنرێت‪،‬‬ ‫پێویس���تە (‪ 80 x 120‬ی���ان ‪ 225 x 150‬س���م بێت‪ ،‬یاخ���ود پانیەكەی‬ ‫س���ێیەکی درێژیەکەی���ەی بێت)‪ ،‬لەکورس���تان ئااڵ جۆرەه���ا قەبارەی‬ ‫هەیە و بەهەمووجۆرە قوماش���ێك و تەنانەت لەمافووریش دروست‬ ‫دەکرێت‪ ،‬کە ئەمەش بۆخۆی لەالیەك کەمتەرخەمی حکومەتی هەرێم‬ ‫نیش���ان دەدات لەرێکنەخستنی و لەالیەکی تریش���ەوە خۆشەویستی‬ ‫کوردس���تانیان نیش���ان دەدات لەوەی‪ ،‬کە بەهەموو قەبارە و جۆرێك‬ ‫دەیانەوێت ئااڵی کوردستان بەرز و باڵوبکەنەوە‪.‬‬ ‫ئااڵ لە مێژوودا‬ ‫گەڕانەوە بۆ یەکەم دروس���تکردن‪ ،‬یان بەکارهێنانی ئااڵ لەمێژوودا‬ ‫کارێکی ئاسان نییە‪ ،‬سەرچاوەکان بیروڕای جیاوازیان هەیە‪( ،‬رەنگە‬ ‫میسرییە کۆنەکان سەرەتا ئااڵیان بەکار هێنابێت)‪.‬‬ ‫"د‪ .‬ئ���ازاد عوبێ���د" بەس���وود وەرگرت���ن لەچەن���د س���ەرچاوەیەك‪،‬‬ ‫لەباس���یکدا بەناوی (مێژووی ئااڵی کوردس���تان) ک���ە لەژمارەی(‪)٢٣‬‬ ‫ی س���اڵی (‪)٢٠١٢‬ی گۆڤاری ئەکادیمیای کوردستان باڵوکراوەتەوە‪،‬‬ ‫س���ەرەتا میژووییەکانی ئااڵی روونکردۆتەوە‪ ،‬کە دەکرێ لێرەدا بەم‬ ‫چەشنە پوختی بکەینەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬لولویی���ەکان لەنيوەی دووەمی هەزارەی س���ێیەمی پێش زایین‬ ‫بەکاریان هێناوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئێرانییەکان سەرەتای بەکارهێنانی ئااڵیان بۆخۆیان دەگەڕێننەوە‬ ‫بۆ ئاس���نگەرێک بەناوی(کاوەگ) کە جلی چەرمینی خۆی بەس���ەری‬ ‫نێ���زەوە کردووە و پێیناوەتە مەیدانی ش���ۆڕش و (دەهاك‪ -‬زوحاك)‬ ‫ی س���ەرەونخون ک���رد و(فەرەیدون)ی لەش���وێنی دان���ا‪ .‬لەودەمەوە‬ ‫چەرمینی کاوگی ئاس���نگەر بوو بەئااڵی سوڵتانەکانی ئێران و ناویان‬ ‫نا (درەفشی کایان‪ -‬ئااڵی کاوەیی)‪.‬‬ ‫‪ .3‬لەشارس���تانیەتی دوو ئاوان (میزۆپۆتامیا) و واڵتی شامیش���دا‪،‬‬ ‫ئااڵی لەو شێوەیە هەبووە‪.‬‬ ‫‪ .4‬رۆمانیی���ەکان ش���ەش ج���ۆری ئااڵی���ان ب���ۆ هێزە وش���کانی و‬ ‫دەریاییەکان بەکارهێناوە‪.‬‬ ‫‪ .5‬بەریتانییەکان لەس���اڵی ‪١٤٨٥‬ز ئااڵیان بەکارهێناوە‪ ،‬فەرنسی و‬ ‫ئەڵمانیەکانیش دواتر ئااڵیان بەکارهێناوە‪.‬‬ ‫‪ .6‬عەرەب���ەکان لەس���ەردەمی جاهلیەت���دا ئ���ااڵی جۆراوجۆری���ان‬ ‫هەبووە‪ ،‬لەکاتی شەڕدا بەسەری رمەکانیانەوە دەکرد‪.‬‬ ‫‪ .7‬لەس���ەردەمی ئیسالمیش���دا ئ���ااڵ بایەخێک���ی پت���ری پێ���دراوە‪،‬‬ ‫پێغەمبەر(د‪.‬خ) بۆ خۆی ئااڵی بۆ پێشەواکانی شەڕ دەبەست‪ ،‬خۆشی‬ ‫ئااڵی سپی بەکاردەهێنا‪.‬‬ ‫‪ .8‬ئەمەوییەکان رەنگی سەوزیان بۆ ئااڵ بەکاردەهێنا‪.‬‬

‫‪ .9‬عەباس���ییەکان رەنگی رەش���یان بەکاردەهێنا‪ ،‬لەنێویشدا بەسپی‬ ‫ناوی خەلیفەیان دەنوسی‪.‬‬ ‫‪ .10‬فاتمیەکان دروشمی تایبەت بەمەلیکیان بەکاردەهێنا‪ ،‬لەوانەش‬ ‫تاج و شیش���ەی ئاس���ن و چەتر و ئااڵ‪ ،‬لەسەریان نوسرابوو(نصرمن‬ ‫اللە و فتح قریب)‪.‬‬ ‫‪ .11‬لەدەوڵەت���ی ئەیوبیش���دا‪ ،‬ئ���ااڵ لەئاوریش���می زەردی بەزێ���ڕ‬ ‫نەخشێنراو دروستكراوە و نازناوی سوڵتانی لەسەربووە‪ ،‬بەاڵم ئااڵی‬ ‫س���ەاڵحەدینی ئەیوبی (‪١١٩٣-١١٣٨‬ز) زەرد بووە‪ ،‬لەناوەڕاستەکەیدا‬ ‫وێنەی (هەڵۆ)ی تێدابووە‪.‬‬ ‫‪ .12‬لەس���ەدەکانی ناوەڕاس���تدا ئااڵ زۆربەفراوان���ی بەکارهاتووە‪،‬‬ ‫لەهەمووی���ان کۆنتر ئااڵی س���ووری دانیمارکییە کە خاچێکی س���پی‬ ‫پێوەیە و هەتا ئەمڕۆکەش هەر بەکاردێ‪.‬‬ ‫‪ .13‬لەس���اڵی ‪ ١٧٧٦‬لەواڵت���ە یەکگرتووەکان���ی ئەمەری���کا‪ ،‬لەالیەن‬ ‫یەکەمی���ن س���ەرۆك (ج���ۆرج واش���نتۆن) یەکەمین ئااڵى ئ���ەو واڵتە‬ ‫لەشاری(کیمبردج) هەڵدرا‪.‬‬ ‫‪ .14‬عوسمانییەکان لەسەرەتایی دامەزراندنی دەواڵتەکەیاندا ئااڵی‬ ‫سپیان بەکارهێناوە‪ ،‬دواتر بوو بەسەوز و دواتریش سوور‪.‬‬ ‫‪ .15‬لەمیسریش���دا(‪ )١٠‬جار ئ���ااڵ گۆڕاوە و(‪ )٧‬ئ���ااڵی جۆراوجۆر‬ ‫هەبووە‪ ،‬کە سەرەتا لەنێو سوپادا بەکارهێندراوە‪.‬‬ ‫‪ .16‬سەبارەت بەعێراق‪ ،‬بەپێی یاسای ژمارە (‪)٢٥‬ی ساڵی (‪،)١٩٣١‬‬ ‫دروشمی دەوڵەتی عێراق هێمای هەردوو نەتەوەی عەرەب و کوردی‬ ‫تێدای���ە‪ ،‬کە خۆی لەدوو ئەس���تێرە بەرجەس���تە دەکات‪ ،‬دواتر بەپێی‬ ‫قۆناغەکان گۆڕانی بەس���ەردا هاتووە و ئێس���تا ئااڵکە ئەس���تیرەکانی‬ ‫تێدانەماوە و (اللەاکبر)ی بۆ زیادکراوە‪.‬‬ ‫ئااڵ لەمێژووی کوردستاندا‪:‬‬ ‫بەر لەهەر قسەیەك دەبێ بگەڕێینەوە بۆ ئەو ویستگە مێژووییەی‬ ‫کە ئێرانییەکان تیایدا باس لە(درەفشتی کاویان‪-‬ئااڵی کاوەیی) دەکەن‪.‬‬ ‫لێرەدا دەپرسین‪ :‬تۆبلێی ئااڵی کاوەیی یەكەمین ئااڵی کوردان نەبێ؟‬ ‫بۆ وەاڵمی ئەم پرس���یارە دەکرێ (شانامەی فیردەوسی) وەكو بەڵگە‬ ‫بهێنینەوە‪ ،‬كە تێیدا ش���اعیری ئێرانى(فیردەوس���ی) كاوەی ئاسنگەری‬ ‫بەكورد لەقەڵەم داوە و باسی كورد و ئااڵی كاوەییشی كردووە‪.‬‬ ‫بۆ پتر س���ەڵماندنی ئەم بۆچوونە دەکرێ ش���یعرێكی "ئەسیری" بە‬ ‫بەڵگە بهێنینەوە کە باس لە(درەفشی کاویان) دەکات‪ ،‬کە ناوناونیشانی‬ ‫شیعرەکەش���ی "هەڵک���ە بەیداخ���ی درەفش���ی کاویی���ان"ە و لەکۆتایی‬ ‫س���ییەکانی سەدەی بیس���تەم نوس���ویەتی‪ .‬بەپێی ئەو بەڵگانە دەکرێ‬ ‫بڵێین‪ ،‬یەکەمین بیرۆکە و یەکەمین دروس���تکردن و بەکارهێنانی ئااڵ‬ ‫لەمێ���ژووی کورد بۆ کاوەی ئاس���نگەر دەگەڕێت���ەوە‪ ،‬کە ئەو کاتەی‬ ‫بەسەر زوحاکی زۆرداردا سەرکەوتووە‪ ،‬جلوبەرگی چەرمینی خۆی‬ ‫دڕیوە و کردوویەتی بەئااڵ‪ ،‬وەك هێمایەك بۆ س���ەرکەوتن بەس���ەر‬ ‫زوڵم و ستەم و زۆرداریدا‪.‬‬ ‫دەك���رێ مێ���ژووی ئ���ااڵی كوردس���تان لەس���ەردەمی نوێدا بەم‬ ‫شێوەیە پۆلێن بكەین‪:‬‬ ‫‪ .1‬ئ���ااڵی راپەڕین���ی بەتلی���س لەس���اڵی ‪ ١٩١٤‬لەقوماش���ێکی زێ���ڕ‬ ‫دروستکرابوو‪ ،‬بەئایەتی قورئان رازێندرابۆوە‪.‬‬ ‫‪ .2‬ئااڵی شۆڕشی قۆچگیری لەسااڵنی ‪ ١٩٢١-١٩١٩‬لەسەر بنکەی‬ ‫پۆلیسی ناوەڕاستی ئۆمراینە بەرزکرایەوە‪.‬‬ ‫‪ .3‬ئااڵی سەردەمی شێخ مەحموودی حەفید یەکەمجار لەساڵی‪١٩١٩‬‬ ‫لەس���ەر بینایەی فەرمانگەی ئەفس���ەری سیاس���ی بەریتانیادا هەڵکرا‪،‬‬ ‫ئااڵکەش مانگێکی سوور و زەمینەکی سەوزی هەبوو‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪45‬‬


‫هاوێنە‬

‫‪ .4‬ئااڵی سەردەمی راپەڕینی سمکۆ لەسااڵنی ‪ ،١٩٣ -١٨٩٥‬بریتی‬ ‫بوو لەدوو ئامێری ش���اخاوی کە بەش���ێوەی خ���اچ لەیەکیان داوە و‬ ‫لەسەری نوسرابوو (کوردستانی ئازاد)‪ ،‬لەساڵی ‪ 1922‬هەڵكرا‪.‬‬ ‫‪ .5‬ئااڵی س���ەردەمی شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لەساڵی ‪١٩٢٥‬‬ ‫رەنگی سەوز بووە و رۆژێکی پڕشنگداری لەناوەڕاستدا بووە‪.‬‬ ‫‪ .6‬ئااڵ لەکوردس���تانی س���وور لەیەکێتی س���ۆڤیەت لەبیس���تەکانی‬ ‫س���ەدەی بیس���تەم لەئەرمینیا هەڵکراوە‪ ،‬بەاڵم باسی شێوەی ئااڵکەی‬ ‫نەکراوە‪.‬‬ ‫‪ .7‬ئااڵی کوردس���تان لەرۆژگاری کۆمەڵەی خۆیبووندا لەس���ااڵنی‬ ‫‪ ١٩٣٢ -١٩٢٧‬س���ێ رەنگی هەبووە‪ ،‬س���وور و زەرد و سەوز‪ ،‬لەنێو‬ ‫رەنگە زەردەکەیدا وێنەی رۆژ هەبووە‪.‬‬ ‫‪ .8‬ئ���ااڵی کوردس���تان لەس���ەردەمی حزب���ی هی���وا کە لەس���ااڵنی‬ ‫س���ییەکانی س���ەدەی بیس���تەم دامەزراوە‪ ،‬بایەخێکی زۆری پێدراوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەندامانی حزب دەبوا س���وێند بەقورئان و خەنجەر و ئااڵی‬ ‫کوردستان بخۆن!‬ ‫‪ .9‬ئ���ااڵی کورس���تان لەس���ەردەمی حزبی ئازادی کوردس���تان کە‬ ‫لەساڵی ‪ ١٩٣٨‬دامەزراوە‪ ،‬شێوەکەی بریتی بووە لەدوو خەنجەری‬ ‫راست و چەپ‪ ،‬سێ ئەستێرە لەسەر تەختێکی سەوز‪.‬‬ ‫‪ .10‬ئ���ااڵی کوردس���تان لەس���ەردەمی کۆم���اری کوردس���تان ک���ە‬ ‫ل���ە ‪ ١٩٤٦/١/٢٢‬دام���ەزراوە‪ ،‬ل���ە ناوەندی���دا دوو گوڵەگەن���م هەبوو‪،‬‬ ‫ک���ە قوماش���ێکی س���وور و باریک���ی ل���ەدەوردا ئ���ااڵوە‪ ،‬لەناوەن���دی‬ ‫گووڵەگەنمەکەدا تیش���کی هەتاوەکە نووکی قەڵەمێکی لێدەرکەوتووە‬ ‫و رەنگەکەش���ی س���وور و سپی و س���ەوز بووە‪ ،‬بەاڵم پێدەچێت ئەم‬ ‫ئااڵی���ە پتر هێمای حزبی دیموکراتی کوردس���تانی ئێرانی پێوەبێت و‬ ‫دواتر دەسکاری کرابێت‪ ،‬چونکە ئەو ئااڵیەی لە ‪ ١٩٤٦/١٢/١٦‬پێشەوا‬ ‫قازی موحەممەد بەمەال مس���تەفای بارزانی دا‪ ،‬ئەو ئااڵیەیە کە ئێستا‬ ‫لەکوردستان بەکاردێت‪.‬‬ ‫‪ .11‬ئ���ااڵی کوردس���تان لەئێس���تادا‪ ،‬ئ���ەم ئااڵی���ە س���ەرچاوەکەی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ (کۆمەڵەی تەشکیالتی ئیجتیماعی)‪ ،‬ئێستا لەپەرلەمانی‬ ‫کوردس���تان بەپێی بڕیاری ژمارە (‪)٢٦‬ی ‪ ١٩٩٩/١١/١١‬کە لەیاس���ای‬ ‫ژمارە(‪)١٤‬ی س���اڵی ‪ ١٩٩١‬س���ەرچاوەی گرتووە‪ ،‬ش���ێوازی ئااڵکە و‬ ‫پێوانەکان و شیوازی هەڵدانی دیاریکراوە‪.‬‬ ‫ئااڵی كوردستان لە شیعری كۆنی كوردیدا‪:‬‬ ‫شاعیرانی كورد لەكۆنەوە خاوەن هەستێكی بەرز و ناخێكی قووڵ‬ ‫بوونە سەبارەت بەخاك و نەتەوە و نیشتیمان‪ ،‬ئااڵ یەكێكە لەو هێما‬ ‫نەتەوەییانەی كورد كە ش���اعیرانى كورد بایەخێكی فراوانیان پێداوە‬ ‫و لەروانگەی جیاوازەوە لە ش���یعرەكانیاندا بەرجەس���تەیان كردووە‪.‬‬ ‫لێ���رەدا ب���ە كورت���ی و چەن���د نمونەیەكی بەیت���ی ش���یعری ئاماژەی‬ ‫پێدەدەین‪:‬‬ ‫عەلی هەریری (‪:)1600 – 1530‬‬ ‫س���ەبیدی ح���ەق ن���ەزەر ڤێ���را‬ ‫د ئیقلیم���ان عەل���ەم گی���را‬ ‫ئەحمەدی خانی (‪:1707 –1650‬‬ ‫م���ن دی عەلەما كەالمێ مەوزون‬ ‫عال���ی بك���را ل بان���ی گ���ەردوون‬ ‫مەالی جزیری (‪:)1640- 1567‬‬ ‫رایەت���ا فەتحی بە نەس���را (لم یرل) مەنش���وور بوو‬ ‫شەهس���واری فەردێ س���وبحانی عەلەمدارێ تەبی‬ ‫كوردی (مستەفا بەگی كوردی ‪)1849 – 1809‬‬

‫‪ 46‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫دڵ بوو؟ بردی ‪ ،‬عەقڵ ودین و ئابڕوو بوو ؟ لێی سەندم‬ ‫بۆیە‪ ،‬نابووت‪ ،‬تەپڵی‪ ،‬تەپڵی سەر‪ ،‬لە دەس ئااڵ دەكا‬ ‫خانای قوبادی (‪:)1778 – 1704‬‬ ‫مەه���دی ل���ە مەككەی���ێ دەردێ‬ ‫ئ���ااڵی تەبیب���ی ل���ە ب���ۆدێ‬ ‫نالی (‪:)1855 – 1797‬‬ ‫وا چاك���ە خەیاڵ���ت لەگ���ەڵ ئەس���راری هوداب���ێ‬ ‫نەك بەحس���ی س���روور و عەلەمی بادی هەوا بێ‬ ‫حاجی قادری كوێی (‪:)1897- 1815‬‬ ‫بەش���یر و خامە دەوڵەت پایەدارە‬ ‫ئەم���ن خامەم هەیە ش���یر نادیارە‬ ‫نە بەیداغی هەیە نە تەپڵ و كورسی‬ ‫ئەمەندەی پێ كرا بێ چارەنووسی‬ ‫ئااڵ لە شیعری نوێی کوردیدا‪:‬‬ ‫ئااڵ لە ش���عیری نوێی كوردیدا وەك پەیڤ و زاراوە‪ ،‬وەك چەمك‬ ‫و تێروانی���ن‪ ،‬وەك مان���ا و دەاللەتی فراوانتر و قووڵتر و گش���تگیرتر‬ ‫بەکارهات���ووە‪ ،‬هۆکارەکەیش���ی هۆش���یاریی سیاس���ی و روناکبیری‬ ‫و کۆمەاڵیەت���ی ئەو قۆناغ���ە مێژووییەیە‪ ،‬کە ش���یعری نوێی کوردی‬ ‫تی���ادا س���ەریهەڵداوە‪ .‬لێرەش تەنیا چەند نمونەیەكی دیاری ش���یعری‬ ‫دەهێنینەوە‪:‬‬ ‫ش���ێخ نوری شێخ ساڵح (‪ )١٩٥٨ -١٨٩٦‬لەشیعری (شیوەنی شێخ‬ ‫مەحموودی سەرۆك)دا دەڵێ‪:‬‬ ‫هەزاران روحی جۆشانی وەتەن خواهانی کوردستان‬ ‫لەسەر تابووتەکەی وەستاوە بۆ تەشیعی جوثمانی‬ ‫بەسەر س���ەیارەوە بەیداخی رەش ئەشنێتەوە دایم‬ ‫جل���ی ڕەش بۆتە مۆدە بۆهەموو خەڵقی س���لێمانی‬ ‫کانی (‪:)١٩٧٥ -١٧٩٧‬‬ ‫بەش���ەر ئیلال بە کۆش���ش بەرز ئەکا بەیداغ و رەمزی خۆی‬ ‫موحەقق���ەق تەمبەڵ���ی و سس���تی پەش���یمانی لەگ���ەڵ دای���ە‬ ‫قانی���ع (‪ ،)١٩٦٥ -١٨٩٩‬لەس���الی ‪ ١٩٤٦‬و لەکاتی هەڵکردنی ئااڵی‬ ‫کۆم���اری کوردس���تان‪ ،‬نامە ش���یعرێك دەهۆنێت���ەوە و بۆ(بێکەس)ی‬ ‫شاعیری دەنێرێت‪ ،‬کە تیایدا دەڵێت‪:‬‬ ‫هەڵک���را‬ ‫ئەلحەمدول�ل�ا ئ���ااڵ‬ ‫م���اوەی ئەهل���ی دڵ ئەمڕۆکە درا‬ ‫هەرکەس لەهەرال وڕ و سەرسامە‬ ‫راکا ئ���ەم ئ���ااڵ ک���ۆگای مەرام���ە‬ ‫جگەر خوێن (‪:)١٩٨٤ -١٩٠٣‬‬ ‫وەرە خوشکێ تو زوو ڕابە دشەڕدا رەنگێ شێرابە‬ ‫بەری ئااڵ مەیە رەنگن ل س���ەر شاخان تە هلدا بی‬ ‫لەب���ەراوردی ش���یعری ك���ۆن و نوێ���ی كوردیدا س���ەبارەت بەئااڵ‪،‬‬ ‫بۆمان رووندەبێتەوە‪ ،‬كە لەش���یعری کۆنی کوردیدا پتر هاوواتاکانی‬ ‫وەك(بەی���رەق) و (عەلەم) و(رایەت) بەکارهاتووە‪ ،‬کەچی لەش���یعری‬ ‫نوێ���دا زاراوەی (ئااڵ) زۆرترە‪ .‬لەش���یعری کۆندا پت���ر لە روانگەیەکی‬ ‫لیریکی���ەوە ئااڵ و هاوواتاکانی بەکارهاتووە‪ ،‬کەچی لەش���یعری نوێی‬ ‫کوردیدا روانگەکە سیاسیانەوەیە‪.‬‬ ‫ئااڵی کوردستان لە شیعری هاوچەرخی کوردیدا‪:‬‬ ‫ش���یعری هاوچەرخ���ی ک���وردی دەرهاویش���تەی قۆناغێک���ی نوێی‬ ‫هاوچەرخانەی ئەوتۆیە کە س���ەرجەم بابەتە سیاس���ی و کۆمەاڵیەتی‬ ‫ورۆش���نبیرییەکان لەخۆی���دا بەرجەس���تە دەکات‪ ،‬بەڕادەیەك دەکرێ‬


‫هاوێنە‬

‫بڵیی���ن ش���یعری هاوچەرخ���ی کوردی ئاوێن���ەی روون���ی کۆمەڵگەی‬ ‫هاوچەرخی کوردییە‪.‬‬

‫ش���یعری هاوچەری کوردی لێوڕێ���ژە لەبەکارهێنان و ناوهێنان و‬ ‫بەرز و پیرۆز تەماشاکردنی ئااڵ‪ ،‬لەسۆز و خۆشەویستی و گریان بۆ‬ ‫ئااڵ‪ ،‬بۆیە ئەگەر لەنێو ش���یعری هەر شاعیرێکی هاوچەرخی کوردیدا‬ ‫گوزەر بكەین‪ ،‬ئااڵ و مانا و داللەتە فرەرەهەندەکانی دەبینین‪ .‬لێرەشدا‬ ‫تەنیا چەند نمونەیەك بە كورتی ئاماژە پێدەدەین‪:‬‬ ‫دڵداری ش���اعیر (‪ )1948- 1918‬كه‌ خاوه‌نی س���روودی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫(ئه‌ی ڕه‌قیب)ه‌ و هه‌ر له‌نێو ئه‌و سرووده‌دا باس له‌ ئااڵی كوردستان)‬ ‫ده‌كات و ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ك���ه‌س نه‌ڵ���ێ ك���ورد م���ردووه‌ ك���ورد زین���دووه‌‬ ‫ئااڵكه‌م���ان‬ ‫نان���ه‌وێ‬ ‫ق���ه‌ت‬ ‫زین���دووه‌‬ ‫سه‌ید كامیلی ئیمامی ئاوات (‪ )1989 – 1903‬له‌ شیعرێكدا بەناوی‬ ‫(ئااڵ) دەڵێ‪:‬‬ ‫ل���ه‌و پارچه‌ س���ێ ڕه‌نگ���ه‌ی وه‌ك باڵ���ی هومای ئااڵ‬ ‫هه‌ودایه‌ك���ی ل���ێ ب���ووه‌‪ ،‬ف���ه‌وری ل���ه‌ مل���م ئ���ااڵ‬ ‫ته‌عریف���ی نیی���ه‌ ئ���ااڵ‪ ،‬ئااڵیه‌ك���ی ڕه‌نگین���ه‌‬ ‫س���وور و س���پی و س���ه‌وزه‌‪ ،‬ڕۆح حازره‌ به‌سه‌ودا‬ ‫كام���ه‌ران موك���ری (‪ )1986 – 1929‬له‌ ش���یعرێكیدا ب���ه‌ نێوی (بۆ‬ ‫قازی محه‌مه‌د) دوای لەس���ێدارەدانی پێش���ەوا به‌ حوزنێكی قووڵه‌وه‌‬ ‫له‌و كاره‌ساته‌ ده‌دوێت‪ ،‬ئاوا باس له‌(ئااڵ) و گه‌وره‌یی (ئااڵ) ده‌كات‪:‬‬ ‫ئ���ااڵی ك���ورد ل���ه‌ دڵ و چ���اوا‬ ‫ل���ه‌ ك���ه‌ژا جۆگ���ه‌ی خوێن���اوا‬ ‫ب���ۆ ئ���ه‌م گه‌له‌ی ه���ی ت���ۆ و منه‌‬ ‫وورده‌ وورده‌ كه‌وت���ه‌ ش���نه‌‬ ‫عه‌بدوڵاڵ په‌ش���ێو له‌ (دوازده‌ وانه‌ بۆ من���دااڵن)دا‪ ،‬وانه‌ی یازده‌می‬ ‫تایبه‌ت كردووه‌ به‌ئااڵ و ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫مناڵه‌كان!‬ ‫ئه‌ی بێالنه‌ ژینتاڵه‌كان‪،‬‬ ‫شه‌و له‌ خه‌وما ڕێبوارێك بووم‬ ‫بۆ باره‌گای (یوتان) ده‌چووم‬ ‫كه‌ ده‌روازه‌كه‌ی قووتی دام‬

‫ڕه‌شم بینی ـ ئااڵی هه‌بوو‪،‬‬ ‫سپیم بینی ـ ئااڵی هه‌بوو‪،‬‬ ‫هه‌رچیم بینی ـ ئااڵی هه‌بوو‪،‬‬ ‫قیژاندییان‪:‬‬ ‫"ئه‌ی بێ واڵت‪ ،‬بۆ ده‌ره‌وه‌!‬ ‫ئه‌ی بێ ئااڵ‪ ،‬بۆ ده‌ره‌وه‌!"‬ ‫منیش گوتم‪:‬‬ ‫"مه‌قیژێنن!‬ ‫كه‌ ده‌چمه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌م چیرۆكه‌ بۆ مندااڵن ده‌گێڕمه‌وه‌!‬ ‫كه‌مال ره‌مه‌زان ئاكره‌یی له‌ شیعری (ئااڵیێ من)دا ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ئاالیێ من‬ ‫ئەز و تۆ و‪..‬‬ ‫هەمی بوهارڤانێن دل چییا‬ ‫شڤانێن خەون و هیڤییا‬ ‫مه‌هاباد قه‌ره‌داغی له‌شیعری (عه‌شقی ئاگر) ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫ئه‌و شه‌وه‌ی ئه‌ڵقه‌ ناسكه‌ شیعرییه‌كه‌م‬ ‫شه‌هیدێ ده‌یكاته‌ په‌نجه‌م‬ ‫منیش ده‌سماڵه‌ شینه‌كه‌م ده‌كه‌مه‌وه‌ و‬ ‫كوردستانم‬ ‫وه‌ك جلی سووری بوكێنی له‌به‌ر ده‌كه‌م‬ ‫ئااڵكه‌شی وه‌كو تارا له‌سه‌ر ده‌كه‌م‬ ‫نه‌به‌ز ئه‌حمه‌د بچكۆڵ له‌شیعری (پێشمه‌رگه‌)دا‪:‬‬ ‫كه‌ له‌ سه‌نگه‌ره‌كه‌م دێمه‌وه‌‬ ‫بیری گه‌ڕانه‌وه‌ و هه‌ڤااڵنم ده‌كه‌م‬ ‫باوه‌شێكی گه‌رم گه‌رم‬ ‫به‌ منداڵه‌ چاو گه‌شه‌كه‌مدا ده‌كه‌م‬ ‫وه‌ك ئااڵ و خاكی كوردستان‬ ‫له‌سه‌ر سه‌رما به‌رز به‌رز ڕایده‌گرم‬ ‫ئەمانەی باس���كران مش���تێكن لە خ���ەرواری بەرهەمی ش���اعیرانی‬ ‫كورد‪ ،‬كە لەتێیاندا ئااڵی كوردس���تانیان ب���ەرز و پیرۆز راگرتووە و‬ ‫شیعری ناسكیان بۆ هۆنیوەتەوە‪.‬‬

‫ژمار ‌ه ‪285‬‬

‫‪2015/7/11‬‬

‫‪47‬‬


‫شەموان‬

‫سەرۆكی تەشریفات و‬ ‫نوری قالە!‬

‫پشتیوان عەبدوڵاڵ‬

‫‪ 48‬ژمار ‌ه ‪2015/7/11 285‬‬

‫بێ���ژەری كەناڵەك���ە ب���ە ئەس���پایی ل���ە‬ ‫هاواڵتیەكە نزیك بۆوە و لێی پرسی‪ :‬خارە‬ ‫رات چییە س���ەرۆكی هەرێم تەش���ریفاتی‬ ‫بێت؟‬ ‫لەوەاڵمدا خارە گوتی‪ :‬كەس���ی خارەی‬ ‫كو دەبی سەرۆك هەر خەریكی تێكۆشین‬ ‫و تەشریف خواردن بێت‪ ،‬كاری سەرۆك‬ ‫بە خێوكردنی رۆڵەكانیەتی و پەیداكردنی‬ ‫رزق و لوقمەی نان���ە بۆخۆیان‪ .‬كو دەبی‬ ‫ئەو تەش���ریف بخ���وات و پەرلەمانتاریش‬ ‫كەب���اب بخ���وات و خەڵكی���ش لە برس���ان‬ ‫قوڕەی سكیان بێت‪.‬‬ ‫بێژەرەكە گوتی‪ :‬بەاڵم خارە مەبەس���ت‬ ‫لە تەش���ریفاتی‪ ،‬تەش���ریب خ���واردن نییە‪،‬‬ ‫بەڵك���و تەش���ریفات وات���ە س���ەرۆك تەنیا‬ ‫پێش���وازی ل���ە وەف���د و میوان���ی بیانی و‬ ‫دەرەوە دەكات‪.‬‬ ‫خ���ارە‪ :‬وادەزان���ی خارە غەش���یمە‪ ،‬من‬ ‫س���ەد بەق���ەد ئێوە ل���ە سیاس���ەت دەگەم‬ ‫و سیاس���یمە‪ ،‬كەس���ی خارەی پێش���وازی‬ ‫لەوەف���د و می���وان وات���ە دوای دەیانبات���ە‬ ‫مەتعەم و تەشریف دەخۆن‪.‬‬ ‫بێژەرەكە‪ :‬باش خارە پرس���یارێكی تر‪،‬‬ ‫پێت باشە سەرۆكی هەرێم دەسەاڵتەكانی‬ ‫دیاری بكرێت و كەم بكرێتەوە‪.‬‬ ‫خ���ارە‪ :‬كەس���ی خ���ارەی ك���و دەب���ی‬ ‫سەرۆك بێ دەس���ەاڵت بێت و منداروتار‬ ‫لێپرس���ینەوەی لەگ���ەڵ بك���ەن‪ ،‬بەخوا لەو‬

‫واڵتەی ئێمە گەورە و گچكایەتی نەمایە و‬ ‫پڕ دەدەنە سەرۆكیش‪ .‬سەرۆك یانی بابی‬ ‫گەورە و قسەی لەسەر هەمووانە‪.‬‬ ‫بێژەرەك���ە‪ :‬باش���ە خ���ارە پێ���ت باش���ە‬ ‫سەرۆك لە پەرلەمان هەڵبژێردریت‪.‬‬ ‫خ���ارە‪ :‬هەئه���ووو‪ ،‬كاكە ك���و وا دەبی‪،‬‬ ‫دەڵێی ئەنگۆ عاقڵتان لەدەستدایە‪ ،‬یان هیچ‬ ‫نازان���ن‪ ،‬س���ەد كەس س���ەرۆك هەڵبژێرن‬ ‫باشترە یان ملیۆنەك‪ ،‬وانیە؟‬ ‫بێژەر‪ :‬باشە دواوتەت خارە؟‬ ‫خ���ارە‪ :‬كەس���ی خ���ارەی پێم باش���ە نە‬ ‫س���ەرۆك تەش���ریف خۆر بێت نە ئەوانی‬ ‫تری���ش كەب���اب خۆر‪ ،‬خەڵكیش س���ەرۆك‬ ‫هەڵبژێرن نەك س���ەد كەس‪ ،‬س���ەرۆكیش‬ ‫بێ دەس���ەاڵت نەبێ و وەك���ی قالە نوری‬ ‫مالیكی‪.‬‬ ‫بێژەرەكە‪ :‬قالە نوری مالیكی كێیە؟‬ ‫خارە‪ :‬نوری مالیكی‬ ‫بێژەرەكە‪ :‬جا بۆ قالە؟‬ ‫خارە‪ :‬ئاخر دەركەوت ناوی قالەیە‪.‬‬ ‫بێژەر‪ :‬چۆنت زانی خارە؟‬ ‫خ���ارە‪ :‬زانی���م‪ ،‬ب���ەو ش���ەرتەی هەموو‬ ‫رۆژی لە كەناڵی جەزیرە دەڵێ قالە نوری‬ ‫مالیكی‪ ،‬ئێس���تا كەس���ی خ���ارەی واز لەو‬ ‫شتانە بێنە‪ ،‬سەرۆكی تەشریفات و نوری‬ ‫قالە‪ ،‬موهی���م جێژنەی راتبە راتبە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫تریش هەمووی فشەیە‪.‬‬ ‫هەر لە ئێستاوە جەژنتان پیرۆز بێت‪.‬‬


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.