پیرۆزبایی جەژنی رەمەزان لە خوێنەرانی سڤیل دەكەین و هەر بەو بۆنەیەشەوە ژمارەی داهاتوو سڤیل لە پشوودا دەبێت و دەرناچێت ساڵی شەشهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
ژماره 285
شەممە 2015/7/11
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.net
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 285
2015/7/11
1
سياسەت
دیمەنەكانی كۆچی نایاسا��یی بەلێشاوی سااڵنی نەوەدەكانمان بیردێنێتەوە
"مانگانە نزیكەی 3هەزار گەنجی هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن" راوێژ كامەران لە پاش تێپەڕبوونی س����اڵ و نیوێك بەس����ەر قەیرانی دارایدا لەهەرێمی كوردس����تان ،خەریكە دیاردەی كۆچكردنی نائاسایی بۆ ئەوروپا لەنێو گەنجاندا بەلێشاو دەستپێدەكاتەوە ،بەتایبەتیش لەكاتێك����دا كە ئێس����تا بەش����ێكی زۆر لەگەنجانی هەرێ����م بڕیاری كۆچكردنی����ان داوە و ئەو رێگا س����ەختەیان گرتۆتەب����ەر .كۆچكردنەك����ەش ب����ە جۆرێك����ە ،خەریك����ە بەهەمان ش����ێوەی س����ااڵنی نەوەدەكان����ی لێدێت����ەوە ،ك����ە گەنجان بەلێش����او كۆچیان دەكرد. رۆژانە لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان بەشێكی زۆر
"راستە هەرێم ائرامە، بەاڵم ائرامی و ائسایش بەتەنیا خەڵك ناژیەنێت"
2ژمار ه 2015/7/11 285
ل����ەو گەنجانە پەیامی جۆراوجۆر باڵودەكەنەوە، بەش����ێكیان دەڵێ����ن بەهۆی بێ����كاری و نەبوونی خزمەتگ����وزاری و دابیننەكردن����ی ژیانێك����ی شایس����تە ،بڕیاریان����داوە واڵت جێبهێڵ����ن ،ب����ەاڵم بەش����ێكی دیك����ە لەپەیامەكان لەالی����ەن گەنجانی ك����ورد لەئەوروپ����اوە باڵودەكرێنەوە ،ك����ە تێیدا هەندێكی����ان هانی گەنج����ان دەدەن بێنە ئەوروپا، ئەوان����ی دیك����ەش بەكارێكی باش����ی نازانن ،بەو پێی����ەی پێیانوایە ئیش و كار س����ەختە و لێرەش ناتوانن ژیانێكی خۆش دابین بكەن. لەگ����ەڵ هەم����وو ئەمانەدا ئەوەی ئێس����تا بۆتە راس����تیەك كۆچی بەلێش����اوی گەنجانی هەرێمی كوردس����تانە ب����ۆ دەرەوەی واڵت ،بەجۆرێك كە ی بەپێ����ی ئامارێك����ی فیدراس����یۆنی سەرتاس����ەر پەنابەران����ی عێراق،
مانگان����ە لەهەرێم����ی كوردس����تانەوە زیاتر لە 3 هەزار گەنج بەرێ����گای قاچاخ هەوڵی كۆچكردن ب����ۆ ئەوروپ����ا دەدەن .بەوتەی ئامان����ج عەبدوڵاڵ ی بەرپرسی فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەران عێ����راق لەهەرێم ،بەهۆی ئەو دۆخ����ە نالەبارەی ئێس����تا گەنجان����ی عێ����راق بەگش����تی و هەرێمی كوردس����تانی بەتایبەت����ی تێدای����ە ،وایك����ردووە رێژەیەك����ی بەرچاوی����ان بڕی����اری كۆچك����ردن بدەن ،ئامانج عەبدوڵاڵ بە س����ڤیلی گوت "بەهۆی ی عێراق بەگش����تیو پش����ێویو رەوش����ی ئەمنی ی داع����ش و ئ����ەو قەیران����ە داراییەش كە ش����ەڕ بەس����ەر هەرێمی كوردستاندا هاتووە و بێكاریی باڵوكردۆتەوە ،كۆچ����ی گەنجان بەرەو ئەوروپا بەشێوازێكی بەرچاو لەهەڵكشان دایە". ئامان����ج عەبدوڵ��ڵ�ا ب����اس ل����ەوەش دەكات،
سياسەت
ك����ە هاواڵتیەك����ی زۆری ك����ورد لەناوچ����ە كوردس����تانیەكانی دەرەوەی هەرێ����م و بەتایبەتیش یەزیدی و كاكەیی بەلێش����او هەوڵی كۆچك����ردن بۆ ئەوروپ����ا دەدەن ،ئەو گوتیش����ی ی ئەمن����ی هەرێ����م جێگی����رە ،بەاڵم "راس����تە ب����ار تەنه����ا ئارام����ی هاواڵتی����ان ناژیەنێ����ت ،هەم����وو ی ی سیاس���� هاواڵتییەكی����ش پێویس����تی بەئارام���� و ئابووری����ی و س����ەقامگیری هەی����ە ،بەش����ێك ی كۆچكردنی هاواڵتیانیش پەیوەندی بە لەهۆكار ی رێسا و ی واڵتو بەسستەمنەكردن نادادپەروە ق و هەرێمی كوردستانەوە هەیە، ی عێرا یاساكان ه����اوكات ئەو مەترس����ییە گەورەی����ەی بەردەوام لەس����ەر ناوچەكەم����ان هەیە ،ئێم����ەش لەرێگەی ئۆفیس����ەكانی خۆمان����ەوە هەوڵمان����داوە واڵتانی ئەوروپا لەو دۆخە ئاگادار بكەینەوە ،بۆ ئەوەی ئاسانكاری بكەن بۆ پەنابەران". كۆچی گەنجانی كورد بۆ ئەوروپا لەكاتێكدایە، ك����ە بەه����ۆی رۆیش����تن لەرێ����گای دەری����اوە ب����ە یەخ����ت و بەلەمی بچ����وك ،زۆرج����ار پەنابەران مەترسی گەورە لەس����ەر ژیانیان دروستدەبێت. لە هەفتەی پێشووش����دا كەش����تیەكی پەنابەران، كە ل����ە یۆنانەوە ب����ەرەو ئیتاڵیا دەڕۆش����ت ،بەر لەگەیش����تن بەو واڵتە ژێرئاو كەوت و بەشێكی زۆر لەپەنابەرەكانی گیانیان لەدەس����تدا ،كە تێیدا 12كەس����یان خەڵكی هەرێمی كوردستان بوون. لەئێستاش����دا پەرلەمان����ی كوردس����تان بەوت����ەی خۆیان س����ەرقاڵی ئامادەكردنی راپۆرتن لەسەر هۆكاری كۆچی بەلێشاوی گەنجان و دۆزینەوەی ب����ۆی، رێگەچارەی����ەك
بڕیاریش����ە دانیشتنێكی نائاس����ایی لەو بارەیەوە ئەنج����ام بدەن .پەرلەمانت����ار "ع����ادل عەزی����ز" ئەندامی لیژنەی الوان لەپەرلەمانی كوردس����تان ئام����اژە ب����ەوە دەدات ،ك����ە ئەو دۆخەی ئێس����تا بەس����ەر كوردس����تاندا هات����ووە و ماوەیەك����ی زۆریش����ە درێژەی كێش����اوە ،هۆكاری سەرەكی دەركەوتنەوەی دی����اردەی كۆچكردنی گەنجانە. ئەم پەرلەمانتارە بەسڤیلی گوت "دۆخی شەڕ و نائارامی سیاسی و دیاردەی بێكاری هۆكارێكی س����ەرەكیە بۆ ئ����ەو گەنجانەی دووب����ارە رێگای ئەوروپا دەگرنەبەر ،جگەلەوەی نەبوونی ئازادی و جێگایەك����ی گونج����او بۆ گەنجان ت����ا كاتەكانی ژیانیانی تێدا بەس����ەربەرن ،هۆكارێكی سەرەكی دیكەیە". بەوت����ەی ع����ادل عەزی����ز ناكرێ����ت رێگ����ری لەگەنجان بكرێت تا كۆچ نەكەن ،بەاڵم ئەو گوتی "دەبێت دەس����ەاڵتی جێبەجێكار لەجیاتی ئەوەی هەوڵی رێگریكردن لەگەنجان بكات ،چارەسەری ئ����ەو هۆكارانە بكات ،كە وادەكات گەنجانی ئێمە كۆچ بكەن ،بەتایبەتیش بێكاریی و دابیننەكردنی پێویستە سەرەكیەكانی ژیانیان". یەكێك لە قاچاخچیە كوردەكانی ئەستەمبوڵ لەپەجێك����ی تایبەت����ی قاچاخچیەكان����دا بەب����ێ ئاش����كراكردنی ناویان لەتۆڕە كۆمەاڵیەتیەكاندا ئام����اژەی ب����ەوە داوە ،ك����ە 10س����اڵە كاری قاچاخچیەت����ی دەكات و هی����چ س����اڵێك وەك ئەمس����اڵ نەبووە بۆ ئەو ،چونكە لەیەك شوقەدا 350كەسی الیە ،كە دەیانەوێت بگەنە ئەوروپا. ب����ەاڵم بەپێ����ی وت����ەی وەزی����ری ك����ۆچ و
كۆچبەرانی عێراق ،ناتوانرێت رێگا لەكۆچكردنی گەنج����ان ب����ۆ دەرەوە بگیرێ����ت ،چونك����ە وەك لەناوەكەی����دا هات����ووە ئەو كۆچكردن����ە قاچاخ و نایاس����اییە ،جگەل����ەوە پێش����یوایە ك����ە حكومەت ئەو مافەش����ی نیە" .د.دەرب����از محەمەد" وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لەبارەی هۆكارەكانی ئەو كۆچەش����ەوە گوتی "هۆكارەكانی كۆچكردن روون و ئاش����كران ،ئێس����تا عێ����راق بەدۆخێك����ی نالەباری سیاس����یدا دەڕوات و ش����ەڕی داعش و بێكاری و نەبونی خزمەتگوزاری و بێ موچەیی و چەندی����ن كێش����ەی دیكە بونەت����ە هۆكارێك بۆ ئ����ەوەی گەنج����ان لەدروس����تكردنی ژیانیان لەم هەرێم����ە بێهیوا بب����ن و بڕیاربدەن خاكی خۆیان بەجێبهێڵ����ن ،ه����ەر بۆیە چارەس����ەری ئەم دۆخە واڵتێك����ی ئ����ارام و ئاوەدانە ،دەبێ����ت بارودۆخ و ژیانێكی خۆش بۆ تاكەكانی كۆمەڵگا بخوڵقێنێت، بەاڵم لەكاتێكدا حكومەت ناتوانێت ئەو بارودۆخە بخوڵقێنێت ،ئەوا مافی ئەوەش����ی نییە سنورەكان دابخرێ����ن و نەهێڵرێ����ت ئەو گەنجان����ە رووبكەنە دەرەوە". د .دەرباز ئاماژە بەوەش دەكات ،كە بەشێكی زۆری ئەو ئاوارانەی لەهەرێمی كوردس����تاندان، ئێس����تا لەهەوڵی كۆچكردندان ب����ۆ ئەوروپا ،بەو پێیەی ،بێهیوابوون لەدابینكردنی ژیانێكی خۆش ب����ۆ خۆیان لەنێو هەرێمدا ،ئەو گوتیش����ی "بەاڵم پەنابەران لەئەوروپاش توشی قورسیەكی زۆر دەب����ەن بۆ وەرگرتنی ماف����ی پەنابەرێتی ،چونكە ئێس����تا یاس����اكانی ئ����ەو واڵتان����ە گۆڕانكاری����ان بەس����ەردا هات����ووە و خۆی����ان ناتوان����ن چیدیكە پەنابەر وەربگرن".
قاچاخچیەك: 10ساڵە قاچاخچیم وەك ئەمساڵم نەبینیوە، لە یەك شوقەدا 350 كەسم الیە دەیانەوێت بگەنە ئەوروپا
ژمار ه 285
2015/7/11
3
سياسەت
حكومەتی هەرێم و بەرپرسانی پەیوەندیدار تا ئێستاش خەمساردن
لە چەند مانگی رابروودا هەزاران گەنجی كورد بەرەو ئەوروپا كۆچیان كردووە پێشەوا محەمەد
دایك���ی فەرمان���ی تەم���ەن 25س���اڵ ،ی���ەك هەفتەیە فرمێسك لەچاوەكانی وشك نەبوون، هەم���وو رۆژێك 9ی بەیان���ی دەچێتە دەرەوە، بێ ئەوەی خۆش���ی بزان���ێ بۆ كوێ دەچێت ،تا دەمەوئێوارە ناگەڕێتەوە ،دەیەوێت س���ۆراغی كوڕەكەی ب���كات ،هەموو رۆژێك برادەرەكانی و بەشێكی زۆر لەخزمەكانی بەسەر دەكاتەوە و ب���ە پاڕان���ەوە و گریان���ەوە پێی���ان دەڵێ���ت
4ژمار ه 2015/7/11 285
"هەرچیت���ان كردووە فەرمانم ب���ۆ بگەڕێننەوە، فەرمانی نازدارم بۆ بهێننەوە". "فەرم���ان"دوای ئ���ەوەی دەیەوێت بچێت بۆ ئەوروپا ،ئەگەرچی هەوڵ و كۆشش���ی زۆری لەگ���ەڵ دەدەن ،بەاڵم رەزامەند نابێت و لەگەڵ قاچاخچییەك���ی كورددا رێك دەكەوێت .ماوەی 40رۆژە فەرمان رۆیش���تووە و هەفتەیەكیشە هی���چ هەواڵێكی نییە ،قاچاخچییەكە دیارنەماوە و فەرمانیش چیتر لەدایكە تەمەن 48ساڵەكەی نەپرسیوە.
بەپێ���ی ئەو ئام���ارە نافەرمیانەی بەدەس���ت گۆڤاری س���ڤیل كەوتوون ،لە ماوەی 9مانگی راب���ردوودا 5 ،ه���ەزار و 700گەنج���ی ك���ورد رووی���ان لەئەوروپ���ا ك���ردووە ،لەناویش���یاندا، بەش���ێكیان بوونەت���ە قوربانی ،بەاڵم تائێس���تا نازانرێت ئەو قوربانیانە چەندن. كۆچ���ی بەلێش���اوی ك���وردان ،لەتازەتری���ن دەس���تپێكیدا ،دەگەڕێت���ەوە ب���ۆ س���ەرهەڵدانی ش���ەڕی داع���ش و ئ���ەو قەیرانە ی���ەك لەدوای یەكان���ەی لەم���اوەی دوو س���اڵی راب���ردوودا
سياسەت
سەرۆكی لیژنەی سامانە سروشتیەكانی پەرلەمان:
فرۆشتنی نەوت پرۆسەیەكی درێژخایەنە و كاتی دەوێت ،بەاڵم ئەم بارودۆخە پێویستی بە هەنگاوی بەپەلە هەیە
بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتووە. لەن���او ت���ۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان���دا ،گەنج���ان یەكڕاس���ت بەرانب���ەر ی���ەك بەپەیام و پۆس���ت لەگ���ەڵ یەك���ن و جێهێش���تنی كوردس���تان "بەئەركی نیشتیمانی" لەقەڵەم دەدەن ،لەكاتێكدا كۆچەكە بۆتە لێش���او و خەریكە ببێتە دیاردە، بەاڵم بەرپرس���انی كوردستان كەمتەرخەمن و وەاڵمیان بۆ گەنجان پێنییە. "ئاوات محەمەد" چاالكوانی بواری مەدەنی، روونیكردەوە ،ئەو كۆچە بەلێشاوەی گەنجانی كورد لەئێستا ریشەكەی كۆنترە و تەقینەوەی هەم���وو ئ���ەو ناڕەزایەت���ی و قەیرانانەی���ە ،كە بەدرێژای���ی تەمەن���ی گەنج���ەكان ل���ەم واڵتەدا بوونی هەیە. ئ���ەو گوت���ی "چیت���ر گەنج���ان بڕوای���ان بەقس���ەی باقوبری���ق نەم���اوە و بەرپرس���ان و دەس���ەاڵتدارانی ئ���ەم واڵت���ەش تەنها ش���تێك دەیزان���ن قس���ەی باقوبریق���ە ،لەكاتێكدا ماوەی دەیان س���اڵە س���ەروەت و س���امانی ئەم واڵتە بۆخۆی���ان دەبەن و هیچ گرنگییەكیان بە ژیانی خەڵكی نەداوە". فەرم���ان كامی���ل ،بەش���ی كارگێ���ڕی كاری زانك���ۆی س���لێمانی ت���ەواو ك���ردووە ،م���اوەی دوو س���اڵ لەچێش���تخانەیەك كاری ك���ردووە،
لەدوا پۆستەكانیش���یدا لەپەیجی خۆی لەتۆڕی كۆمەاڵیەت���ی فەیس���بووك ،ناڕەزایەت���ی خۆی لەكوردستان و ژیان دەربڕیوە. ئ���ەو لەپۆس���تێكدا ،ك���ە دوو رۆژ پێ���ش س���ەفەرەكەی باڵویكردۆت���ەوە ،نوس���ویەتی "م���رۆڤ ب���ڕوات و س���ەرهەڵگرێت باش���ترە، لەدەریاكان���دا ببێت���ە خۆراكی قرش���ەكان وەك لەوەی لەكوردستاندا قەیرانەكان بتخنكێنن ،من دەڕۆم و هەرگیزاوهەرگیز ناگەڕێمەوە". ئەم���ە هەر ژیانی فەرم���ان نییە چیرۆكئامێز بێت ،بەڵكو لەپشت هەر یەكێك لەو گەنجانەوە ك���ە كۆچ ب���ەرەو ئەوروپا دەك���ەن ،چیرۆكێكی دڵتەزێ���ن هەی���ە ،ك���ە ب���ە ب���ڕوای چاالكوانانی مەدەن���ی ،دەبێ���ت دەس���ەاڵتدارانی ئ���ەم واڵتە بیبیس���تن ،ئەوان پێیانوایە ،كۆچی بەلێش���اوی گەنج���ان زەنگێك���ی مەترس���یدارە ،ئەگەر بێت و نەبیس���ترێت ،كۆمەڵگەی كوردس���تان زیاتر بەرەو قەیران دەبات. وەك ئ���اوات محەم���ەد ئام���اژەی پێ���دا، كوردس���تان غەرق���ی قەیران���ە و گەنجانی���ش لەناو قەیرانەكاندان ،لەنێوان بوون بە بەش���ێك لەقەیران���ەكان و هەڵهاتن لێ���ی ،رێگەی دووەم هەڵدەبژێرن .هەروەها گوتیشی "گەنجان بۆیان روونبۆتەوە دەش���یا كوردستان بارودۆخێكی زۆر گونجاو و ئارام و بێ قەیرانی هەبوویایە لەپ���ای ئ���ەو هەم���وو داهات���ەی دەی���ان س���اڵە لەبەردەس���ت ئ���ەم حیزبان���ە دای���ە ،بۆی���ە هیچ هیوایەكی���ان نەم���اوە و بەڕادەی���ەك دڵش���كاو بوون ،خۆیان دەخەنە بەردەم مەترسیدارترین ئ���ەو رێگایانەی كە دەش���ێت مەرگ���ی خۆیانی بەدوادا بێت". بەاڵم ئایا رێگەچارە هەیە؟ ئەمە پرسیارێكە دەبێ���ت الیەن���ە پەیوەندی���دارەكان وەاڵم���ی بدەنەوە. حكومەتی هەرێمی كوردستان ،دوای ئەوەی بێهی���وا ب���وو لەحكومەت���ی بەغ���دا و نەناردنی بودجە ،ئێس���تا بڕی���اری داوە خۆی نەوتەكەی خۆی بفرۆش���ێت ،بەاڵم ئایا فرۆش���تنی نەوتی
كوردس���تان ،چ���ی بۆ ئەو گەنجان���ە دەكات كە بێهیوا بوون و دەڕۆن بۆ ئەوروپا؟ "ش���ێركۆ ج���ەودەت" س���ەرۆكی لیژن���ەی س���امانە سروش���تییەكان لەپەرلەمان���ی كوردس���تان ،روونیكردەوە ،ئێس���تا هەناردەی نەوتی كوردس���تان زی���ادی كردووە و ئەوەش هەنگاوێكی دڵخۆش���كەرە ،ب���ەاڵم بەدڵنیاییەوە كێش���ەی هەیە و ناتوانین هیوای زۆر گەورەی لەس���ەر هەڵبچینی���ن" .ئەو دەڵێت "كوردس���تان لەقەیرانێك���ی دارای���ی گەورەدای���ە ،ئەم���ەش پێویس���تی بە بودجەیەكی زەبەالح و بەردەوام هەیە تا بتوانرێت ئیش بكرێت و بارودۆخەكان بكەونەوە سەر س���كەی خۆیان ،لەكاتێكدا بەم بارودۆخەی ئێستاوە ئەو هیوایە لە ئایندەیەكی نزیكدا نابیندرێت". ئام���اژەی ب���ۆ ئ���ەوەش ك���رد ،فرۆش���تنی نەوتەكەش ،هەر لەساتی هەناردەكردنییەوە تا فرۆشتنی و هێنانەوەی پارەكەی پڕۆسەیەكی درێژخایەنە و چاوەڕوانی پێویس���تە ،لەكاتێكدا بەبڕوای ئەو بارودۆخی ئێس���تا و بەتایبەتیش دروس���تكردنی هیوای���ەك ك���ە كوردس���تان جێنەهێڵ���ن ،پێویس���تی بەهەن���گاوی بەپەل���ە و چارەسەری بەپەلەیە. لەالیەك���ی تریش���ەوە" ،دەرب���از محەم���ەد" وەزی���ری ك���ۆچ و كۆچبەران���ی عێ���راق، رایدەگەیەنێت ،چەند مانگێكە كۆچی هاواڵتیانی كوردستان و عێراق بۆ دەرەوەی واڵت رووی لەزیادب���وون كردووە و چەن���د هۆكارێكی ئەو كۆچەش ئاشكرا دەكات. ئ���ەو پێییوایە ،بارودۆخ���ی خراپی عێراق و كوردس���تان بەتایب���ەت دوای دەس���تپێكردنی شەڕی داعش لەناوەڕاس���تی ساڵی رابردوودا ب���ووە هۆی نائارامی و ناس���ەقامگیری ئەمنی، هەروەه���ا ناڕوون���ی ئاین���دەی سیاس���ی و س���ەرباری هەاڵوس���انی قەیران���ە داراییەكان، دۆخێك���ی دەروون���ی كۆمەاڵیەت���ی ش���ڵەژاوی الی بەش���ێك لەگەنج���ان دروس���ت ك���ردووە. دەشڵێت "لەبنەڕەتدا كۆمەڵێك قەیران بەرۆكی خەڵك���ی گرت���ووە ،لەس���ەروی هەمویان���ەوە گەندەڵ���ی و بێ���كاری (بەتایب���ەت گەنج���ان) و قەیرانی نیش���تەجێبوون ،كێش���ەی تەندروستی و پەروەردەی���ی ،ناعەدالەت���ی كۆمەاڵیەت���ی لەدابەش���كردنی دەس���تكەوت و ئیمتیازاتەكان بەسەر هاواڵتیاندا". ب���ە ب���ڕوای وەزی���ری ك���ۆچ و كۆچبەرانی عێ���راق ،ب���ۆ رێگریكردن لەكۆچ���ی گەنجان بۆ دەرەوەی واڵت ،دەبێت چارەس���ەری ریشەیی و هەنووكەی���ی بۆ ئ���ەو قەیرانانەی س���ەرەوە بدۆزرێتەوە.
ژمار ه 285
2015/7/11
5
سياسەت
هاوپشتی و پشتیوانی
شازاد ئەنوەر * جارێك لەمامۆستا عیزەدین حوسەینی رێب���ەری س���ازمانی خەباتی كوردس���تانی ئێران���م پرس���ی :جی���اوازی هاوپش���تی و پشتیوانی چییە؟ مامۆس���تای كۆچكرد و ك���ە زوبانزانێكی بەسەلیقە بو گوتی :وەك وشە لەنێوەڕوكدا یەك مانان ،بەاڵم بەكردار جیاوازن .چۆن؟ هاوپش���تی واتای پشتمان بەیەك بدەین، تاكو كەس���مان نەكەوین و مان و نەمانمان بەیەك���ەوە بێ���ت .پش���تیوانیش لەنێوەڕۆكدا ئەوە دەگەیەنێ ،وەلێ لەعەمەلدا گوزارشتە ل���ەوەی م���ن لەپش���تتم و ناهێڵ���م بك���ەوی، واتا هاوپش���تت نیم ،بەڵك���و دەبمە كاریتەی س���ەقفی تۆ ،ه���اوكات گەربێت و لەقس���ەم
6ژمار ه 2015/7/11 285
(بۆ ئەو گەنجانەی لەنۆژەن واڵت جێدێڵن)
دەربچی ،پش���تت بەردەدەم و تەپڵی سەرت وەعەرزێ دەكەوێ! * دوای بیس���ت ساڵ لەو شیكردنەوەیە، ئەمڕۆ زیات���ر لەهەركاتێ���ك غایلەی ئەوەم ب���ۆ هات ،یادی ئەو دوو وش���ەیە بكەمەوە، چونكە هاوپشتی پراكتیكی نەماوە ،تەنها و تەنها پشتیوانی خۆی بەتاقانەیی ماوەتەوە. * رۆژگاری ئەم���ڕۆ توان���ا و بڕوانام���ە و لێهاتووی���ی و ئەزم���وون و زمازانی���ن و ئەندێش���ە هیچیان هاوپش���تیان نییە ،ئەوەی جێ���ی ب���ۆ كراوەت���ەوە پش���تیواندارەكانن. هەڵبەت مەبەستەكە رەها نییە ،بەاڵم رێژەی زۆرین���ە وایە .هەن چەندین س���اڵە لەبواری خۆیان ش���ەو دەخەن���ە س���ەر رۆژ ،كەچی چونك���ە بێ پش���تیوان و باوان���ن ،لەكەناری كەن���ار قوژبنێكی���ان پ���ێ رەوا بین���راوە ،نە پۆس���تی مامناوەند و نە گەورە و س���یادی و حزبیی ب���ااڵ ،هیچكام لەوان���ە بۆ بێنەواو پش���تیوانەكان لەرس���تەدا نییە .تادێ زیاتر بەدوای س���ەرابدا دەچن و واڵت بەلێش���او ج���ێ دەهێڵ���ن ،دەنگێكیش بەهانای���ان بەرز نابێتەوە. * هاوڕێیەك���ەم گوت���ی :تاك���ەی وادەبێ گوت���م :ئەمە بەو پێودانگەی ش���وێن بۆ بێ پش���تەكان نەماوە ،ئابووری���ی زاڵ بەیداخی
حەماسی و سەروەتی ئەهریمەنی هاڕون و قارون مەگەر چی بۆ كێ هێش���تۆتەوە؟ ئەم وتارە بۆ خواس���تێكی درێ���ژە ئاخۆ دەكرێ تاس���ەر ئەو بیردۆزەیە ی���ەك و یەكمان لێ بكات بەس���ێ و گونجاوە س���ود لەئەزمونی گەل و واڵتانی تر وەرنەگیرێ! .لەگۆڕەپانی ئازادی قاهیرەی پایتەختی میس���ڕ س���ەرەتا ( )14كەس دانیشتن و گوتیان (نا) ،سوتانی گەنجێك عەرشی زەینلعابدینی هەژاند ،ئیتر چم���ا دەبێ چۆن هاتووە واهی بڕوا؟ رەنگە چەن���د دەیەی���ەك بەه���ۆی ناس���ەقامگیریی تەپوت���ۆز دانەماڵ���درێ ،بەس تاس���ەر بڵێی وابمێنێتەوە؟! * سوپاس بۆ بەهەشتی مامۆستا عیزەدین كە بیس���ت ساڵ بەر لەمڕۆ وانەیەكی دادام، منی���ش ئەو دێرە ش���یعرەی پای���زە خەونی هێمنی شاعیرتان بیردەخەمەوە: گوتم كەوابێ ئاشنا بەشی ئێمە لەناوچونە گوتی نانا دوور بڕوانە دوور بڕوانە ئاسۆ روونە.. دەبێ پش���تیواندارەكان ئەوە بزانن ،ژیان تاهەتایە لەس���ەر جەگ ناوەس���تێ ،رۆژێك دێ هاوپش���تەكان جێگ���ەی پش���تیوانەكان دەگرنەوە.
سياسەت
ئێوه دهڕۆن ،ئهوان دهمێننهوه
شوان سدیق ههواڵ���ی كۆچ و جێهێش���تنی واڵت لەالیەن گهنجانی كوردستان ،بۆ ههندهران ،ميدیاكانی بهخۆوه س���ەرقاڵ كردووە .سەرهەڵدانەوەی ئ���ەم دیاردەی���ە لەكاتێكدایە ،كە بۆ دووس���اڵ دهڕوات هەرێ���م رووب���هڕووی قهیران���ی ئابووري���ی بۆت���هوه ،بێ���كاری و نهبوون���ی موچهی پێویست و دانهمهزراندنی گهنجان و خراپی بازاڕی كار .لهالیهكی تریش س���اڵێكه ههرێمهكه لهشهڕی خهالفهتی ئیسالمی داعش دایه و قوربانیهكی زۆر دراوه ،نزیكهی 1220 ش���ەهید و زیات���ر ل���ه 7ههزار پێش���مهرگهی برینداریش هەن .ههم���وو ئهمانه هۆكارن بۆ رۆیشتنی گهنجان بۆ دهرهوهی واڵت. چهند هۆكارێكی تر ههن بۆ ئەم شەپۆلەی كۆچ���ی گەنج���ان ،یهك���هم :بێئومێدبوونیانه لهحكوم���هت و دهس���هاڵتدارانی ههرێم���ی كوردس���تان ،بهوهی ئهوان ناتوانن ژیانێكی شایس���ته لهكۆمهڵگادا بونیاد بنێنن ،چونكه ئهزموون���ی حوكمڕان���ی ك���وردی ب���ه ههم���و و
رهنگهكانهوه ،س���هلماندی لهن���او كۆمهڵگادا تهنیا نوخبهیهك لهكهسانی دهوروپشتی نزیك لهبهرپرس و بنهماڵه دهستڕۆیش���تووهكان، لهداه���ات و س���امانی واڵتهكه س���وودمهند دهب���ن ،باقیهك���هی ئ���هو ماف���هی پ���ێ ڕهوا نابینرێ���ت .بۆی���ه بهرههمهك���هی ئهوهیه ،كه نهوهیهكی نوێ پێگهیشتووه ئهوانیش وهك نهوهی پێش���تر ههس���ت بهو بێدادیه دهكهن و نائومێ���د دهب���ن ،لهوهی بۆچ���ی كاتهكانی ژیانی���ان ل���هم واڵته بهرنهس���هر؟ دهش���ێ بهدوای ژیانێكی باشتردا بگهڕێن. كارهس���اته ،دوای 20س���اڵ دهس���هاڵت هێش���تا ئاس���تێكی كەم���ی دادپ���ەروەری لە دابەش���كردنی سەروەت و س���امانی واڵتدا بەدی نەكرێ���ت ،ههموو حزبهكانی ئێس���تا بۆ دابش���هكردنی پۆس���ت و پارهو كورسی ملیان لەبەر ملی یەكتر ناوە ،كهچی لهئاست داخوازیهكانی گهنجان و خهڵكی كوردستان، سهربهرز ناكهنهوه. گهنج����ان و هاواڵتیان����ی كوردس����تان ،ب����ۆ كابین����هی ههش����تی حكومهت����ی ههرێ����م وهها پێش����بینیان كرد ،ك����ه النیك����هم لهكابینهكانی ت����ر باش����ترو ژیانێكی شایس����تهیان بۆ دابین بكات ،ب����هاڵم دهرك����هوت ئ����هم كابینەی����ەش بهه����ۆی قهیران����ی دارای����ی و بهحزبیكردن����ی كۆی جومگهكانی حكومڕانی و جیاوازیكردن له نێو هاواڵتیاندا ،وهاڵمدەرەوەی خواس����تی گەنجان نیە. هۆكارێكی تری كۆچی گهنجان ،پهیوهندی بهئازادیهكان����ی مرۆڤهوه هەی����ە لهكۆمهڵگادا، بهه����ۆی نهبوونی رێوش����وێنی پێویس����ت بۆ دڵنیایی لهدهستهبهركردنی
پاراس����تنی م����اف و ئازادی����هكان ،گهنجان����ی رووبهڕووی س����زایهكی سهخت كردۆتهوه، ههروهه����ا دهستخس����تنه كاروب����اری ژیان����ی تایبهتی گهنجان لهالی����هن ناوهنده ئاینیەكان و پیاوان����ی ئایینیهوه وایك����ردوه ،مرۆڤ لهم كۆمهڵگایهك����دا دژایهتی بكرێ����ت و نهتوانێت بهخواستی ئازادانهی خۆی بژێت. ب����ەاڵم ناك����رێ ئهوهش����مان لهبی����ر بچێت، بەش����ێكی كێش����ەی گەنج����ان ل����ەم واڵت����ەدا پەیوەن����دی بەخۆیان����ەوە هەیە ،كە تا ئێس����تا نەیانتوانی����وە پ����ەرە ب����ە توان����ا و لێهاتوویی خۆیان لە بوارە جیاوازەكانی كار و زانستدا ب����دەن ،تابتوان����ن رووب����هڕووی ئ����ەم دۆخە ناخۆشە ببنەوە ،كە هاتۆتە پێشیان. لهپ����اڵ ههم����وو ئ����هو خراپ����هكاری و قهیرانانهی رووی لهم ههرێمه كردوه ،ئێستا حزب����هكان س����هرقاڵی پرس����ی دهس����توور و ویالیهتهی س����هرۆكی ههرێم����ن ،تا ههنووكه دیارنیه ئهم حزبانهی باس����ی سازان دهكهن، ئهوان گهیشتونهته س����ازان یاخودنا؟ ئەوان بە س����ازان لەبارەی دەس����تەاڵت و پۆستەوە خەریك����ن و خەڵكیش چاوەڕێی چاكس����ازی لێدەكردن. پرس����یار ئهوهی����ه ،ئای����ا ئ����ەم بێباكی����ەی دەسەاڵتداران لەئاس����ت خواستی گەنجان و خەڵكی كوردس����تان بەگشتی ،ئەو نائومێدیە قوڵەی����ان ال دروس����ت ن����اكات ،كە هەمیش����ە لەب����ارەی ئاین����دەوە رەش����بین ب����ن؟ گومانی تێدانیه ئهم دۆخه بێهیوایی دروستكردوه.
ژمار ه 285
2015/7/11
7
سياسەت
شێخ جەعفەر:
ئەو قەیرانە سیاسیەی لە كوردستاندا هەیە ،بەهیچ شێوەیەك كاریگەری لەسەر پێشمەرگە نەبووە 8ژمار ه 2015/7/11 285
سياسەت
ش����ەڕی هێزەكان����ی پێش����مەرگە لەگ����ەڵ گروپ����ی تیرۆریس����تی داعش����دا بەردەوامی هەی����ە و جارێكی دیكەش داعش لەس����نوری باش����ووری كەركوكەوە هێرش����یان كردەوە سەر پێشمەرگە .لەبارەی دواین پێشهاتەكانی جەن����گ و كاریگ����ەری قەیرانە سیاس����یەكان لەس����ەر پێش����مەرگە ،ش����ێخ جەعفەر ش����ێخ موستەفا ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی و یەكێ����ك لە فەرماندە دیارەكانی هێزەكانی پێش����مەرگە لە س����نوری كەرك����وك وەاڵمی پرسیارەكانی سڤیل دەداتەوە. راویژ كامەران
لە ماوەی پێش���ودا هێرش���ەكانی داع���ش زیات���ر لەس���نوری كەرك���وك ئەنجامدەدران ،هۆكاری ئەوە چیە؟ بۆچی داع���ش هەوڵەكان���ی خ���ۆی ل���ەو ناوچانە چڕكردۆتەوە؟ ش���ێخ جەعف���ەر :دی���ارە كەرك���وك ناوچەیەكی گرنگە و بەردەوامیش جێگای گرنگ���ی گروپی تیرۆرس���تی داعش بووە، وات���ە هەوڵەكانی ئەوان بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو ش���ارە شتێكی نوێ نیە و دەیانەوێت كەركوكیش وەك موسڵ و ئەو ناوچانەی دیك���ەی ژێر دەس���ەاڵتی خۆی���ان لێبكەن، ب���ەاڵم بوون���ی هێ���زی پێش���مەرگە ل���ەو ش���ارە وایك���ردووە ئەو خەون���ەی داعش نەیەت���ەدی ،چونك���ە لە هێرش���ەكانی ئەم دواییەیان���دا بۆ س���ەر كەرك���وك زۆر بە خەستی تێكشكێندراون و زیاتر لە سەدان كەسیان لیكوژراوە. هێرش���ەكانی ئ���ەم دوایی���ەی داع���ش لە میحوەری باش���وری كەركوك چۆن بوون ،ئایا ئێس���تا مەترس���ی لەسەر كەركوك ماوە؟ شێخ جەعفەر :دواین هێرشی داعش بۆ سەر كەركوك بە ش���ێوازێكی بەرفراوان ئەنجامدرا و لە 6میحوەرەوە هێرشیانكرد بۆ ئەوی سەنگەرەكان تێكبشكێنن و بێنە شاری كەركوكەوە ،بەاڵم هێزی پێشمەرگە توان���ی س���ەرجەم ئ���ەو هێرش���انەیان تێكبش���كێنێت ،بەاڵم س���ەبارەت بە بوونی مەترس���ی ،داع���ش بۆخ���ۆی هەڕەش���ەیە لەس���ەر كەركوك و هەموو جێگایەكی تر، بەاڵم تا هێزی پێش���مەرگە لەو ناوچانەدا بێ���ت ،ئ���ەوا داع���ش بەهی���چ ش���ێوەیەك ناتوانێت بێتە كەركوكەوە ،ئێس���تا دۆخی
داعش بەرەو خراپی دەڕوات رۆژ بەڕۆژ زیاتر تێكدەشكێندرێن. ل���ە چەن���د رۆژی راب���ردوودا س���ەرۆكی هەرێ���م مەس���عود بارزان���ی س���ەردانی میحوەرەكان���ی پێش���مەرگەی كرد ل���ە كەركوك ،مەبەس���تی س���ەرەكی سەردانەكەی چی بوو؟ شێخ جەعفەر :جەنابی سەرۆكی هەرێم وەك فەرماندەی گشتی هێزی پێشمەرگە س���ەردانی كەرك���وك و فەرماندەكان���ی پێش���مەرگەی كرد لەو ناوچانە پێشتریش چەندجارێك���ی دیك���ە س���ەردانی كردووە، س���ەردانی ئ���ەم دواییەش���ی زیات���ر ب���ۆ س���وپاس و پێزانین���ی خ���ۆی ب���وو ب���ۆ بەرپەرچدان���ەوەی داع���ش و ه���اوكات رێنمایك���ردن و ئام���ۆژگاری زیاتریش���ی دایە فەرماندەكان ،هەروەها ویستیش���یان لەنزیكەوە گوێبیستی پێشنیار و داواكاری پێشمەرگە ببن لەسنورەكە. وەك دەزانی���ن ئێس���تا بەه���ۆی پرسی دەستور و هەڵبژاردنەوەی پۆستی س���ەرۆكی هەرێمەوە قەیرانێكی سیاس���ی لەنێ���وان حزبەكان���ی هەرێم���دا هەیە ،ئەو قەیرانە كاردانەوەی لەسەر سەنگەرەكانی پێشمەرگە نەبووە؟ ش���ێخ جەعف���ەر :بەهی���چ جۆرێ���ك ئەو قەیرانە سیاس���یەی لەكوردس���تاندا هەیە لەسەر پێش���مەرگە رەنگدانەوەی نەبووە، چونكە ئێستا هێزی پێشمەرگە یەكگرتووە و هەم���وان لەی���ەك س���ەنگەردا بەرگ���ی دەكەن و بەیەكەوە شەهیدیان داوە ،هەر بۆیە ئەو ناكۆكیە سیاس���یانە لە بەرەكانی جەنگ هیچ رەنگدانەوەیەكی نەبووە. رۆڵ���ی وەزیری پێش���مەرگە لەم پرسەدا چیە و تا چەند دەسەاڵتی هەیە؟ ش���ێخ جەعف���ەر :بەدڵنیای���ەوە وەزیری پێش���مەرگە بۆخۆی كەسێكی بە ئەزمونە و فەرماندەیەك���ی دێرینی پێشمەرگەش���ە، دەس���ەاڵتی تەواوەی هەیە ب���ۆ جواڵندنی هێ���ز ،ل���ە ش���ەڕەكانی ئ���ەم دواییان���ەی كەركوكیشدا بەردەوام ئامادەیی هەبووە، راس���تە وەزارەت���ی پێش���مەرگە تائێس���تا بەتەواوەت���ی یەكی نەرگرتۆت���ەوە ،بەاڵم هەموو یەكەكان لەوەزارەتی پێش���مەرگە فەرم���ان وەردەگ���رن ،ه���ەر لەوێش���ەوە پێداویستیان بۆ دابین دەكرێت. بۆچی تا ئێستاش زیاتر سەركردە حزبیەكان لە س���نورەكانی جەنگدا بەدیار دەكەون؟
ش���ێخ جەعفەر :لەم دۆخەدا ش���ەڕێكی گ���ەورە رووب���ەڕووی میللەتەكەم���ان بۆت���ەوە ،خەڵك هەیە ب���ە خۆبەخش دێتە سەنگەرەكانی پێش���مەرگە و شەڕدەكات، ئی���دی چ���ۆن دەبێ���ت بەرپرس���انی ئ���ەو حزبان���ە ،ك���ە چەندی���ن س���اڵە خەب���ات دەكەن ،بۆ بەرگری لە كوردستان نەیەنە سەنگەرەوە؟ وەك وتیشم ئێمە پێویستمان بەوەی���ە ك���ە هێزێكی ت���ەواو یەكگرتووی پێشمەرگە دروس���تبكەین بۆ ئەوەی هیچ هێزێك���ی حزبی نەمێنێت ،چونكە مانەوەی ئەو هێزە حزبیانە دەبێتە هۆی مەترس���ی بۆسەر كوردستان. ب���اس ل���ە مەترس���ی هێزەكان���ی (حەشدی شەعبی) دەكرێت لەپاش داعش ب���ۆ س���ەر كوردس���تان ،ئایا ئ���ەو هێزانە مەترسیان هەیە؟ شێخ جەعفەر :بەدڵنیایەوە هەر هێزێك ك���ە لە دەرەوەی یاس���ا و بە نارێكخراوی دروس���تبكرێت ،دوات���ر دەبێتە مەترس���ی، بەپێ���ی ئ���ەو ئەزمون���ەی ئێم���ەش لەگەڵ
لەرێی خێڵە عەرەبەكانەوە هەموو هەوڵێكمان بۆ پێشمەرگە دیلەكان داوە ،چ بە پارە بێت یان دیل گۆڕینەوە، بەاڵم سودی نەبووە عێراق هەمانە ،هەر هێزێكی س���ەربازیش ل���ە عێراقدا دروس���ت بێت ،دوات���ر دەبێتە هەڕەشە بۆ س���ەر ئێمە ،بەاڵم لە ئێستادا ئێم���ە هی���چ تێكەڵب���وون و مامەڵەیەكمان لەگ���ەڵ ئەوان���دا نی���ە ،رێگ���ەش نادەی���ن ب���ێ رێكەوتن���ی سیاس���ی پێش���وەخت و ب���ێ ئ���اگاداری س���ەرۆكایەتی هەرێ���م و پەرلەم���ان ،هیچ هێزێك بێتە كوردس���تان، هەر هێزێكیش بێت ،ئەوا ئێمە بەدڵنیایەوە رووبەرووی دەبینەوە. پرسی پێشمەرگە دیلەكان بەكوێ گەیش���تووە؟ ئایا هیچ بەرەوپێش���چونێك هەیە؟ ش���ێخ جەعفەر :بەداخەوە كە كۆمەڵێك پێش���مەرگە لەدەستی داعش���دان و بەدیل
ژمار ه 285
2015/7/11
9
سياسەت
سەنگەرەكانی پێشمەرگە توندوتۆڵن و مەترسی لەسەر كەركوك نیە گی���راون ،بەشێكیش���یان ش���ەهیدكراون و بەشێكی زۆریشان تائێستا ماون ،ئێمەش لە هەموو الیەكەوە بە وەزارەتی پێشمەرگە و س���ەرۆكی هەرێ���م و پەرلەمانیش���ەوە هەوڵ���ی زۆرمان���داوە ئ���ەو دیالن���ە ئازاد بكرێ���ن ،ل���ە زۆر رێ���گای دیك���ەش وەك خێڵە عەرەبەكان هەوڵمانداوە ،وتوشمانە ب���ە هەر نرخێكیش بێت ك���ە ئەوان داوای دەكەن ،جا پارە بێت یان گۆڕینەوەی دیل، ئامادەی���ن دانوس���تان بكەین ،بەاڵم داعش مەبەستیان نیە ئەوە بكەن .ئومێد دەكەین لەو گۆڕانكاریە گەورانەی لەبەردەماندان،
10ژمار ه 2015/7/11 285
بەتایبەتی���ش پرس���ی گرتنەوەی موس���ڵ لەپ���اش رەمەزان ،هیواداری���ن كە بتوانین ئەوانیش ئازاد بكەین. هاوكاری هێزەكانی هاوپەیمانان ب���ۆ پێش���مەرگە چۆن���ە؟ ئای���ا تائێس���تا بەردەوامی هەیە؟ ش���ێخ جەعف���ەر :ل���ە هەم���وو كاتێك���دا هێزەكان���ی هاوپەیمان���ان هاوكارێك���ی باش���ی ئێمەیان كردووە ،بەردەوامیش لە ئاسمانەوە پارێزگاریان لە سەنگەرەكانمان كردووە و بۆردومانی داعشیان كردووە، بۆیە هەماهەنگی باش هەیە. لە ماوەی رابردوودا قسە لەسەر رێگریكردن���ی بەغدا هەبوو ل���ە گەیاندنی چ���ەك و تەقەمەن���ی ب���ە پێش���مەرگە ،ئەو رێگریانە چین؟ ش���ێخ جەعف���ەر :هی���چ كاتێ���ك بەغ���دا نەیویس���تووە چەك بە پێش���مەرگە بدات، بەهۆی ئەوی ئێمەش بەش���ێكین لە عێراق نەمانتوانیوە بە س���ەربەخۆ چەك بكڕین، بەاڵم بەردەوامی���ش هەوڵمانداوە چەك و تەقەمەنی پێویس���ت بۆ پێش���مەرگە دابین
بكەین و پڕچەكیان بكەین. لەم ماوەیەدا زۆر باس لە كۆچی گەنج���ان دەكرێت بە قاچاخ بۆ ئەوروپا لە كاتێك���دا كە پێش���مەرگە لەس���ەنگەرەكان بەرگ���ری دەكات ،ئای���ا ئ���ەو كۆچكردن���ە پێشمەرگەكانیشی نەگرتۆتەوە ،پێشمەرگە هەی���ە وازی لەش���ەڕ هێنابێ���ت و كۆچ���ی كردبێت بۆ ئەوروپا؟ ش���ێخ جەعف���ەر :ئ���ەو پێش���مەرگانەی بەمان���ای وش���ە پێش���مەرگەن و هەڵگری ئەو ناوە پیرۆزەن ،هیچیان نەرۆیشتوون و لەس���ەنگەرەكاندا بەرگ���ری ل���ە خاك و نیشتمان دەكەن ،چونكە پێشمەرگە هەموو ناخۆشیەك لەپێناو پاراستنی میللەتەكەیدا قبوڵ دەكات ،بەاڵم پێشمەرگەش هەبووە شایس���تەی ئ���ەو ناوە نەبووە و س���یفاتی پێش���مەرگایەتی تێ���دا نەب���ووە و وازی هێن���اوە و چۆت���ە ماڵەوە دانیش���تووە ،كە رەنگ���ە تێش���یدابێت ب���ە قاچ���اخ چووبێت بۆ ئەوروپ���ا ،بەاڵم ئەوەی پێش���مەرگەی راس���تەقینەیە لەس���ەنگەر دای���ە و بۆ هیچ شوێنێكیش ناچن.
سياسەت
بۆشایی نێوان نەوەكان
بەهرە حەمەڕەش بۆش����ایی و جی����اوازی نێ����وان ن����ەوەكان لە نوێتری����ن پێناس����ەدا بریتیی����ە لە تێگەیش����تنێكی جیاواز و ئاشكرای دەروونی و كۆمەاڵیەتی و فەرهەنگی و جیاوازی واتادار لە بیركردنەوە و زانین ،باوەڕداری ،وێناكردن ،چاوەڕوانییەكان، لەنێوان دوو نەوەی هاوكات لەیەك كۆمەڵگەدا. جیاوازی نێوان نەس����لەكان "نەوەكان" كێشەی زۆر كۆمەڵگای����ە ،بەتایب����ەت كۆمەڵگەكان����ی رۆژهەاڵت����ی ناوەڕاس����ت .ئ����ەوەش بەپێی ئەو فەرهەنگە باوەی لەس����ەر بنەما و تێگەیش����تنی "هەمیشە گەورەكان لەس����ەر حەقن" و حساب نەكردن بۆ رای نەوەی نوێ دروست دەبێت. بۆش����ایی نێ����وان ن����ەوەكان ب����ۆ یەكەمجار لەس����ااڵنی شەس����تەكان ،لەالیەن ش����ارەزایانی ب����واری كۆمەاڵیەتی لەئەمریكا باس����ی لێوەكرا، كە هەس����تیان بەدروستبوونی بۆشایی لەنێوان نەوەی نوێ و نەوەی كۆن ،لەبواری كەلتوری و كۆمەاڵیەتی و ئابووریی و سیاس����یدا دەكرد. ب����ە بۆچوونی ئەوان بەپێ����ی قۆناغەكان دەبێتە هۆی دروس����تبوونی كاریگەری لەسەر دیگای بەڕێوەبردنی واڵت. بۆ ئەو مەبەستەش س����ەرەتا لێكۆڵینەوەیان لەس����ەر جی����اوازی كەلت����وری ب����اوك و منداڵ ك����رد ،لەئەنجام����دا ئ����ەوە روونبۆوە ،ك����ە بەها و گرنگیی����ەكان لەنەوەیەك����ەوە ب����ۆ ئەویت����ر جیاوازن .ئەوەش كاریگەری لەس����ەر تەواوی وردەكارییەكانی ژیان دادەنێت. جیهان����ی ن����ەوەی ن����وێ ،پەیوەن����دی پتەوی لەگ����ەڵ رێ����كالم و خۆش����گوزەرانی هەیە ،بەو پێیەی كاریگەری لەس����ەر رەوش����ی ئابووریی
و كۆمەاڵیەت����ی كۆمەڵگ����ە دادەنێت .چینی گەنج ب����ەوە رازی نیی����ە كە هەی����ە ،بەڵكو ب����ەردەوام لەهەوڵی گەیشتن بەكامڵبوون دایە. ب����ەرای ش����ارەزایانی ب����واری كۆمەاڵیەت����ی و دەروون����ی ،ئەگ����ەر ن����ەوەی ن����وێ وەاڵم����ی باوەڕپێك����راوی ت����ەواوی پرس����یارەكانی دەس����تنەكەوت ،ئ����ەوا نەوەیەكی بێ ناس����نامە و سەرلێش����ێواوی ل����ێ دروس����تدەبێت ،چونكە گۆڕانكاریی����ە خێ����راكان ب����ەردەوام پرس����یاری نوێتر دروس����تدەكەن ،بۆیە دەبێت وەاڵمەكان، بەزمانی تێگەیشتنی ئەوان بێت. زۆرب����ەی كات گفتۆگۆی لۆژیك����ی لەنێوان ن����ەوەی كۆن و نوێ����دا روون����ادات ،لەئەنجامدا بەش����ێك لەگەنجی بیركۆن و بەشێك لەگەنجی بێباوەڕ و رەتكەرەوی رەشوس����پی دروس����ت دەكات .جاری����ش هەی����ە دەگەنە ئاس����تی یەكتر رەتكردنەوە و یەكتر روخاندن. كاتێك نەوەی كۆن دیگا و بۆچوونی نەوەی نوێ بەهەرزەكارانە و ش����ێوا و وەسفدەكات و هەوڵی خۆسەپاندن و نەفیكردنی بۆچوونەكانی ت����ردەدات ،هێزی روخان����دن و گیانی ركابەری نەشیاو دەبەخشێتە بەرامبەر ،چونكە بەردەوام نەوەی پێش����وو ،دەیەوێ����ت دیگاكان����ی نەوەی ئێس����تا رەتبكەنەوە و بەهەڵچوونی گەنجانەیان لەقەڵەم بدات. "ئۆسكار وایڵد" نوس����ەری ئیرلەندی ،دەڵێت "كاتێ����ك هەمووم����ان هاودی����دگا و باوەڕبی����ن، ئەوكات هەس����ت دەكەین هەڵەیەك هەیە" .واتە نەبوون����ی رای جی����اواز و بۆچوون����ی جی����اواز نیش����انەی بیرنەكردن����ەوە و نەبوونی ملمالنێی فكری و دیدگای جیاوازە. بۆی����ە ن����ەوەی پێش����تر هەمیش����ە گفتوگ����ۆ رەتدەكەن����ەوە ،بەتایب����ەت ئەگ����ەر گفتوگۆیەك لەبەرژەوەن����دی ئەوان����دا نەبێت ،ئ����ەوەش ئەو بۆش����اییە گەورەت����ر دەكات ،چونك����ە دەبێ����ت نەوەكان لەس����ەر بنەمای تێگەیشتن لەدیدگا و راو بۆچوونی یەكتر ،بەپێی كات و سەردەم و قۆناغەكان ،مامەڵ����ە لەگەڵ یەكتردا بكەن ،نەك لەس����ەر بنەمای گفتوگۆی دیوەخان و لەس����ەر كەلتور و تێگەیش����تنی حەقبوونی هەمیش����ەیی گەورەكان. جی����ا لەرەتكردنەوە ،نەوەی كۆن دەیانەوێت
هەموو ش����تێك لەچوارچێوە ب����دەن ،دەرەوەی ئەو چوارچێوەیە بەمەترسی و لەرێدەرچوون وەسف دەكەن ،دەیانەوێ ئیرادە و بژاردەكانی ن����ەوەی ن����وێ لەهی����چ ش����تكێدا قب����وڵ نەكەن، بەبیانووی پاراس����تنی گەنجەكان لەمەترس����ییە دروستكراو و فوتێكراوەكانی خۆیان ،چاودێری و سنوری توند دروستدەكەن ،بەمافی خۆیانی دەزانن تانە لەهەمووشتێك بدەن ،هەر لەدیگاو بۆچ����وون و تێڕوانینەكان����ەوە ت����ا لەبەركردنی ج����ۆری جلوب����ەرگ و قژ داهێنان و ش����ێوازی ژی����ان و قس����ەكردن ،هەموو ئەوان����ەش دەبنە هۆی لێكت����رازان و جیاكردنەوەی رێگاكان ،كە دوون����ەوەی جیاواز و ت����ەواو لەیەك دابڕاو لە كۆمەڵگەیەكدا بژین. لەنوێتری����ن توێژینەوەكانیش����دا هاتووە ،كە قەدەغەكردن و رەتكردنەوەی توندی هەرشتێك و زیادەڕۆی����ی لەس����ەپاندنی بۆچوون����ەكان، ئەنجامی تەواو پێچەوانە بەدەس����تەوە دەدات. بۆیە دەبێت ،لەجیاتی بیركردنەوە لەسڕینەوەی دی����دگا جی����اوازەكان و خۆس����ەپاندن ،بی����ر لەپش����تگیریی فكری و دروستكردنی پەیوەندی ب����ەردەوام لەس����ەر بنەم����ای تێگەیش����تن و گواستنەوەی دروستی ئەزمونی نەوەی پێشوو بكرێت����ەوە ،لەمامەڵەكردن لەگەڵ نەوەی نوێدا. هەروەه����ا دەبێ����ت گەورەكان ئ����ەوە قبوڵبكەن، كە گەنجان پێش����كەوتن و بزاوتی كۆمەاڵیەتی دروست دەكەن. گۆڕانكاریی����ەكان ب����ەردەوام و خێ����ران، نەبوون����ی سس����تەمێك ب����ۆ وەرگرتن����ی ئ����ەو گۆڕانكارییانە و خۆماڵیكردنیان و نابەرابەری لەدەستپێڕاگەیشتنی زانیارییەكان ،بۆچوون و بیركردن����ەوەی تەقلید و نەگۆڕ لەبارەی دنیای نوێوە دروست دەكات ،چونكە گۆڕانكارییەكان، هەم����وو ب����وارە جۆراوجۆرەكان����ی ژیانی����ان گرتۆت����ەوە ،ه����ەر لەبەرب��ڵ�اوی پەیوەندییەكان و هون����ەر و تەكنەلۆژی����ا و فەلس����ەفەی ژی����ان و ئابووری����ی و كۆمەاڵیەت����ی ،ك����ە نەوەی نوێ سودی لێوەردەگرن .هەوڵ نەدان بۆ تێگەیشتن لێی����ان بۆش����اییەكە گەورەت����ر دەكات .ن����ەوەی نوێ لەس����ەربنەمای تێگەیشتن و پێڕاگەیشتنی گۆڕانكارییەكان و فێربوونی كەلتوری جیاواز، رۆڵ دیاری دەكەن و پالن دادەنێن.
ژمار ه 285
2015/7/11
11
سياسەت
بەهاری نێچيرڤان 12ژمار ه 2015/7/11 285
سياسەت
حیسام دەسپیش ل���ەم رۆژان���ە ک���ە هەرێ���م خەریک���ی پرسی دەس���تور و سەرۆکایەتی هەرێمی کوردس���تانە ،کایە سیاسییەکان زۆر زەق و بەرچاون .لەراس���تیدا ٢٣ی حوزەیران دەرخەری ئەو راستییە بوو ،کە سیاسەت ل���ەم رۆژانەدا لەباش���ووری کوردس���تان چەن���دە رووت و بەرچاوە ،بەش���ێوەیەک
کە هێڵبەندییەکان چ ئاڕاستەیەکیان هەیە، تەماح یان هیوایەتی پارتە سیاس���ییەکان چیە و لەکوێوە دێ؟ بەهەرح���اڵ لەک���ەش و هەوایەک���ی ئ���اوادا هەم���وو سیاس���ەتوانێک گەم���ەی پێناکرێ .یان باش���تر وایە بڵێین کە لەهەر هەلومەرجێکدا سیاس���ییەک دەتوانێ رۆڵ بگێ���رێ ،ی���ان توان���ای رۆڵگێران���ی هەبێ. ئەمە هەم لەخودی تاکەکانەوە سەرچاوە دەگرێ ،هەمیش لەو گوتارەی کە تاک یان بەش���ێک لەتاکەکان باوەڕیان پێیە .یەکێک لەو کاراکتەرانەی لەم رۆژانە لەهاتوچۆی سیاسیدایە ،نێچیرڤان بارزانییە .بۆیە کاتێک نێچیرڤ���ان دەس���ت دەکات ب���ە رۆڵگێران، پێویستە ئەو پرسیارە لەخۆمان بکەن ،کە ئاخۆ نێچیرڤان دەتوان���ێ کاراکتەری ئەم هەلومەرجە بێ؟ ی���ان ئاخۆ هیچ لەگوتار و رەفت���اری نێچیرڤان���دا هەیە ک���ە کلیلی چارەسەری ئەم دۆخەی البێ؟ پانتای���ی سیاس���ەت ئ���ەو زەمینەیە ،کە چارەنووس���ی زۆر لەگەم���ەکان دی���اری
دەکات .وات���ا زەمینەی���ەك هەی���ە ک���ە سیاسەت تێیدا رۆژانە دێتەئاراوە ،جا ئەم زەمینەیە لەه���ەر هەلومەرجێکدا هەڵگری تایبەتمەندی خۆیەت���ی .هەندێکجار لەگەڵ ئەجێندایەکدا تەبای���ە ،هەندێكجاریش هەر چەش���نە ئەجێندایەک رەتدەكاتەوە ،ئەگەر راس���تیش بێ .پێوانەی راستی و ناڕاستی تەنه���ا لەوەدایە ،کە گوت���ار و کاراکتەری ئەو ئەکتەرانەی دەیانەوێ لەو زەمینەیەدا گەم���ە بکەن ،تا چەندە دەتوانێ هاوتەریب و هاوکارب���ێ لەگ���ەڵ ئ���ەو زەمینەی���ەدا؟ چونکە هیچ سیاس���ەتێک بەئەنجام ناگات ئەگ���ەر کات و ش���وێن و کاراکت���ەرەکان بەش���ێوەیەکی سیس���تماتیک تەواوکەری یەک نەبن. وەک بۆچوونێکی س���ەرەتایی دەتوانین ئ���اوا بڵێین ،کە گرێی سیاس���ی لەهەرێمی کوردس���تان دەرخ���ەری ئەو راس���تییەیە، ک���ە ئەجن���دا ی���ان گوت���اری ویس���تراو بەئەنج���ام ن���اگات ،ئەگ���ەر زەمینەک���ەی ب���ۆ خ���ۆش نەکراب���ێ .وات���ا زەمینەیەكی
ژمار ه 285
2015/7/11
13
سياسەت
سیاس���ی لەهەرێ���م هەی���ە درێژک���راوەی کلت���ور و ئەقلییەتێکە ،کە رەگی مێژوویی هەی���ە و هێش���تا ئەوەندە توان���ا هەیە ،کە زاڵبوونی خۆی بس���ەلمێنی .ئەم بەس���تێنە فرەجەمس���ەریی ی���ان بەکوردییەک���ەی فرەکوێخاییە .لەمکاتەدا پێدەچێ کە لەناو پارتی دیموکراتی کوردس���تاندا نێچیرڤان بارزان���ی ئەو کەس���ە بێ ،کە س���یمایەکی وای سازکردبێ کە لەگەڵ فرەجەمسەری دایە .بۆیە ش���وبهاندنی ئ���ەم هەلومەرجە بە "بەهاری نێچیرڤان" لەوەوە سەرچاوە دەگ���رێ ،کە بەس���تێنکە هەموو توانایەکی پێدەدا کە تێدا گەمە بکات و لەهەمان کاتدا رچەی سیاس���ی لەهەرێمی کوردستان بە بەهاری نێچیرڤان کرانەوەیەك بەخۆیەوە ببێنێ. زەمینەی سیاسی هەرێم ئەزموونی ن���ەوەدەكان ،دوو ئیدارەیی، هاوپەیمان���ی س���تراتژییی و کابین���ەی سازانی نیش���تمانی ،تەنها رووداوگەلێکی س���ادە نی���ن ،بەڵک���و لەناخ���ی کلت���وری سیاس���ی ک���ورد بەگش���تی و بەتایب���ەت باش���ووری کوردس���تانەوە دەدوێن .ئەم کلت���ورە پێماندەڵ���ێ ،کە لۆژیکی سیاس���ی ک���ورد هەرگیز ب���ەرەو بونیادنان نەبووە، بەڵک���و ب���ەرەو دابەش���کردن ب���ووە .واتا پارتە سیاس���ییەکانی کوردستان لەمڕۆدا و ئیمارەت���ەکان لەڕاب���ردوو ئەوەمان پێ دەڵێ���ن ،کە مێ���ژووی ک���ورد لێوانلێوە لە لۆژیک���ی دابەش���کردن و هەرگی���ز بەرەو
14ژمار ه 2015/7/11 285
ئەقڵیەت���ی بونیادن���ان هەن���گاوی نەن���اوە. ئەگەری���ش نابێتی یان هەرەس���ی هێناوە، ی���ان تەمەنی ک���ورت ب���ووە .لەبیرەوەری تاک���ی کوردیدا س���نوری زۆر هەیە .بەاڵم لەهەم���ووان زەقتر س���نوری دەس���ەاڵتە. جا نمونەی دەس���ەاڵتی سیاس���ی دەتوانێ حکومەت���ی هەرێمی کوردس���تان بێ ،یان دەس���ەاڵتی س���ەرۆک عەش���یرەتێک ک���ە نمونەیان زۆرە .بۆیە کاتێک س���نورەکانی
لەکەش و هەوایەکی وەك ئێستای كوردستاندا هەموو سیاسەتوانێک گەمەی پێناکرێ دەسەاڵت ئەوەندە پیرۆز و مێژوویی بن، هەم���وو ئەجێن���دا و گوتارێک ک���ە هەوڵی تێکدان���ی ئەم بابەتە مێژووی���ی و پیرۆزە ب���دات ،زۆر زوو دەکەوێت���ە پەراوێزەوە. لەباش���وور م���ەال مس���تەفا بارزان���ی مانا نابەخش���ێ ،چونکە دژ ب���ەو مێژوو و ئەو پیرۆزیی���ە ب���وو .واتا بەتەم���ای بونیادنان بوو .لەخۆرهەاڵت پێشەوا خەونی هەموو بزاڤی کوردی لەو بەش���ەی کوردس���تاندا نیە ،چونک���ە ئەندازی���اری بونیادنان بوو. لەباک���وور س���یمایەک ل���ە بەالرێداب���ردن،
هەی���ە ن���ەک بونیادن���ان ،بۆی���ە دواج���ار ئەوانیش بونیادی شتێک نانێن .لەرۆژئاوا ملمالنێکی س���ەخت لەنێ���وان بەالرێبردن و دابەش���کردن هەیە ،لەوێ���ش بونیادنان دیارە نیە. لێرەوەی���ە ک���ە دەتوانی���ن وێن���ای هەلومەرجی سیاسی ئەمڕۆی باشووری کوردس���تان بکەی���ن ،ک���ە چ���ی دەوێ و ب���ۆ وا گەم���ەکان رووتبوونەت���ەوە؟ ل���ەم کەش���وهەوایەدا س���ازی س���ازان کۆکە و تەنها ژەنیارێکی دەوێ. بەهاری نێچیرڤان هەندێ���ك لەچاودێ���ران و پیدەچ���ێ کەسانێک لەناو پارتی گریمانەی ئەوەیان كردبێ���ت ،ک���ە کۆنگرەی ١٣پارت���ی ،پایز ی���ان خەزان���ی نێچیرڤان���ی ب���ەدوادا ب���ێ، چونک���ە وا هەس���ت دەک���را کارتەکان���ی نێچیرڤ���ان هەموی���ان س���وتابن .ب���ەاڵم کاتێ���ک رووداوەکان���ی حەڤدەی ش���وبات هاتنەئاراوە ،کاتێک کێش���ەی یەکگرتووی ئیسالمی سەریهەڵدا یان دووبارە بووەوە، کاتێ���ک کە حەماس���ەت و دروش���مەکانی بزووتن���ەوەی گ���ۆڕان پانت���ای سیاس���ی هەرێمیان بەخۆیانەوە خەریک کرد بوو و لەدواییدا کاتێک باسی هاتنەئارای کابینەی سازانی نیش���تمانی کەشوهەوای سیاسی تەنییەوە ،نێچیرڤان سەریهەڵدایەوە .بۆیە دەکرێ پرسیاری ئەوە بکرێت ،کە چی لە نێچیرڤان���دا هەیە ،کە لەم قۆناغەدا بتوانێ قسەی بۆ وتن هەبێ؟ چ شتێک وا دەکات
سياسەت
هاتنی نێچیرڤان ببێت بە پێویستیەک نەک داخوازی؟ ئەگ���ەر مەس���عود بارزان���ی هەڵگ���ری خەونەکانی مەال مەستەفا بێ ،یان خۆیان لەو خانەدا پێناس���ە بک���ەن ،لەبەرامبەردا نێچیرڤان لەب���واری کاراکتەری کەس���یی خۆی���ەوە ،هەروەه���ا ئ���ەو ئەقڵییەت���ەی ب���ۆ سیاس���ەتکردن هەیەتی ،ل���ەو خانەدا خۆی پێناس���ە ناکات ،ی���ان خۆی لێنادات. ئەگەر مەس���عود بارزانی وەک سەرۆکی نەتەوەیەک پێناس���ە دەکرێ���ت ،نێچیرڤان زۆرت���ر خ���ۆی وەک س���ەرۆکی پارتێکی سیاس���ی دەبینێ .بۆیە کلتوری سیاس���ی نێچیرڤان پێ���ش ئەوەی لەمیراتی بارزانی باوك���ەوە نزیک بێ ،ل���ە میراتی " تاڵەبانی "ی���ەوە نزیکە .ئ���ەم نزیکایەتییە بۆ پاڵدانی ئ���ەم دوو کەس���ایەتیە بەمێ���ژووەوە دێ. ئ���ەو مێ���ژووەی پێش���تر باس���مان ک���رد. وات���ا کوردس���تانێکی هاوس���ەنگ ،ن���ەک کوردساتنێکی الس���ەنگ .تاڵەبانی میراتی خۆی بۆ عێراق گواستەوە .بەاڵم نێچیرڤان تاکو ئەم���ڕۆ لەپانتایی پارت���ی یان ئەگەر گەش���بین بین لەپانتای سیاس���ی هەرێمدا ماوەتەوە. کاتێ���ک دەڵێی���ن نێچیرڤ���ان خۆی وەک س���ەرۆکی پارتێک���ی سیاس���ی پێناس���ە دەکات ،مەبەست ئەوەیە کە چارەنووسی سیاسی خۆی بەگەمەی سیاسی بەتایبەت رێکەوتنەوە گرێ دەدات ،نەک چارەنووسی نەتەوەیەک .بەاڵم ئەم رەفتارە پێویس���تی
بەگوتارێ���ک هەیە ک���ە پاڵپش���تی لێبکات، ی���ان ج���ۆری بیرکردنەوەی پێببەخش���ی. لەم بوارەدا نێچیرڤ���ان موحافیزەکارێکی ئاوێتەب���وو بە لیبراڵیزمە ،ک���ە لەپراکتیکدا هەم���وو ش���تێک دەبینێت���ەوە .بۆیە کاتێک پراکتی���ک ب���وو بەپێوانە ،مێ���ژووی کورد فێ���ری دەکات ،ک���ە پراکتیک���ی سیاس���ی لەکوردس���تان چ کاتێک مانەوە دەبەخشێ و چ کاتێ���ک پەراوێزب���وون دێتەکایی���ەوە.
ئەزموونەكانی رابردوو پێمان دەڵێن کە لۆژیکی سیاسی کورد هەرگیز بەرەو بونیادنان نەبووە ل���ەم رەهەندەوەی���ە ک���ە مان���اکان لەگەڵ رەفتاری سیاس���ی یەکدەگرنەوە و دەبنە تەواوکەری یەک. بەگش���تی بەه���اری نێچیرڤ���ان ل���ەدوو قۆناغدا واتای هەیە .قۆناغێک کە ئێستایە و وەک راس���تییەک دی���ارە ،ک���ە دەتوانێ رۆڵ بگێرێ���ت .ئەم قۆناغە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بەستێنە سیاسییەی لەهەرێمدا هەیە، هەروەها کاراکت���ەر و گوتاری بارزانیش لەم بوارەدا یارمەتی دەدات .لەهەمانکاتدا پارت���ە سیاس���ییەکانی کوردس���تانیش
پێش���انیانداوە ،کە بەردەوام دەرگاکانیان ب���ەرەرووی نێچیرڤان���دا کراوەی���ە ،ک���ە ئەمەش جێگای لێکدان���ەوەی خۆی هەیە. ب���ەاڵم قۆناغ���ی دووەم پەیوەس���تە ب���ەو ئەگەرانەوە ،کە لەئاستە جۆراوجۆرەکانی سیاس���ەتدا دێنە ئاراوە .لەم بوارەدا تەنها دەوڵەت���ی کوردیی���ە کە دەتوان���ێ پێگە و تواناکانی نێچیرڤان لەم سەردەمە نوێیەدا وەک خ���ۆی ڕابگرێ ،ی���ان وێنای هەمان پێگ���ە بکەین کە ئێس���تا لەهەرێ���م و لەناو پارتی���دا هەیەتی .بەاڵم ئەگەر س���ەرۆکی هەرێم���ی کوردس���تان نەتوان���ێ دەوڵەتی کوردی رابگەیەنێ ،ئێران و ئەمریکا بگەن بەرێکەوت���ن و لەهەمانکات���دا سیاس���ەت لەتورکیا بەهاوس���ەنگی بگات ،لەو کاتەدا پێدەچ���ێ ئ���ەو گوت���ارە ک���ە نوێنەرایەتی دەوڵەت���ی ک���وردی دەکات بکەوێت���ە پەراوێزەوە ،چونکە لەئاستی نێودەوڵەتیدا ئەمری���کا ،ئێ���ران و تورکی���ا و هێزەکانی ناو هەرێ���م لەخانەیەکی ترەوە س���ەیری هەرێمی کوردس���تان دەک���ەن .هەروەها س���یمایەکی ت���ر لەپارت���ی و هێزەکانی تر دێتە کایەوە .بەهەرحاڵ بەهاری نێچیرڤان لە کورت ماوەدا زۆر لەراستییەوە نزیکە. بەاڵم لەدوورمەودادا گرێدراوی کۆمەڵێک هاوکێش���ەیە ،کە ئام���اژەکان پێمان دەڵێن دەتوان���ن رووب���دەن .جا دەمێنیت���ەوە کە کێ دەتوانێ پێش ئەم پێش���هاتانە بکەوێ، هاوتەریب بێ لەگەڵیان ،یان پێچەوانەیان بکاتەوە؟!
ژمار ه 285
2015/7/11
15
سياسەت
د .غالب محەمەد ،د�كتۆرا لەشیكاری نەوت:
ساڵی 2020بۆ دابینكردنی گازوایل پێویستمان بە زیاتر لە 10ملیار دۆالر دەبێت بیالل سەعید
تائێستا حكومەت 6ملیار دۆالری داوەتە پااڵوگەی بازیان و كەڵەك، ئەمەش دوو پااڵوگەی مۆدێرنی پێدادەنرا 16ژمار ه 2015/7/11 285
بەپێ���ی تازەتری���ن راپۆرت���ی رێكخ���راوی "دۆر ب���ۆ زانی���اری نەوت���ی كوردس���تان" ،ك���ە بەناونیش���انی "قەیرانی س���وتەمەنی ،چیرۆكی چارەك���ە س���ەدەیەك" باڵوكراوەت���ەوە ،ئاماژە ب���ەوە كراوە ،ك���ە لەس���اڵی 2010وە تائێس���تا حكوم���ەت 6ملی���ار دۆالری داوە بەپااڵوگەی بازی���ان و كەڵ���ەك ،ئ���ەوەش دوو پااڵوتگ���ەی
مۆدێرنی پێدادەنرا! ڕاپۆرتەك���ە لەالیەن "د.غال���ب محمەد عەلی" خ���اوەن بڕوانامەی دكتۆرا لەش���یكاری نەوت و س���ەرۆكی لیژنەی س���امانە سروش���تیەكانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیەوە ئامادەكراوە، تێیدا قسە لەسەر قەیرانی سوتەمەنی لەهەرێمی كوردستان و چارەسەریەكانیشی دەكات. لەپێش���ەكی راپۆرتەك���ەدا د .غال���ب دەڵێت "ئەگەر وزەی هەرێم وەك چەكێكی شەخس���ی
سياسەت
سااڵنە 4ملیار دۆالر بۆ كڕینی گازوایل تەرخان دەكرێت ،ئەمەش بارگرانیەكی زۆری خستۆتە سەر حكومەت و حزبی و بنەماڵەیی بەكارنەهێنرێت ،دەتوانێت شۆرشێك بەرپا بكات ،كە مێژوو بەشانازیەوە باسی بكات". لەم���اوەی 10س���اڵی راب���ردوو لەهەرێم���ی كوردس���تان ئەوەی زۆرترین هەواڵی لەس���ەر ب���ووە و بەرگوێمان كەوت���ووە ،قەیران بووە. قەیران���ی بوج���ە و موچەی هەرێ���م و قەیرانی تەندروس���تی و قەیران���ی بێ���كاری ..هت���د. هەروەه���ا دەڵێ���ت "راپۆرتەكەم���ان هەوڵێك���ە ب���ۆ ئ���ەوەی بەهاواڵتی���ان بڵێ���ن ئەگ���ەر وزە وەك خ���ۆی لەش���وێنی خۆی���دا بەكاربهێنرێت، دەكرێت نیعمەتێك بێت بۆ هەموو دانیش���توانی كوردستان". لەراپۆرتەكەدا د .غالب سەبارەت بەپاالوگە و كاری پااڵوگ���ەكان ئاماژەی ب���ەوە كردووە، كە پااڵوگە هاوشێوەی كارگەیەكە نەوتی خاو دەپاڵێوێ���ت و پێكهاتەكانی وەك نەوتی س���پی، بەنزین ،دیزڵ ،نەوتی ڕەش ...هتد)ی لێبەرهەم دەهێنێت. لەكوردس���تان دوو ج���ۆر پااڵوگ���ە هەی���ە: پااڵوگ���ەی مۆدێرن ،ئ���ەو پااڵوگەیە بەتەكێنكی ن���وێ پێكهاتەكان���ی نەوتی خ���او جیادەكاتەوە، بەرهەمەكان���ی كوالێتی ب���ەرزە و پێكهاتەكەی باش���ترە و رێژەی���ی زیانەكانیش���ی كەمت���رە لەڕووی مرۆییەوە و كەمتر زیان بەتەندروستی و ژینگ���ە دەگەیەنێ���ت ،تەنان���ەت ل���ەرووی ئابووریش���ەوە باش���ترن .ئەم جۆرە پااڵوگانە لەجیهانی پێشكەوتوودا بەكار دەهێنرێن. پااڵوگەی نایاس���ایی ،ئەم پااڵوگانە لەساڵی 1990ەوە كاریان پێدەكرێت ،بەاڵم پااڵوگەكانی كوردس���تان هەمووی���ان مێژوویەكەی���ان دەگەڕێت���ەوە ب���ۆ س���اڵی 1930تاك���و ،1950 بەوەش دەناسرێنەوە كە بەرهەمەكانیان باش نی���ە .ب���ۆ نمونە ئەم ج���ۆرە پااڵوگەی���ە بەنزین بەرهەم ناهێنێت ،بەڵكو نەفسا بەرهەم دەهێنیت، كە دواتر لەرێگەی تێكردنی چەند پێكهاتەیەكی تر وەك M.M.Tدەكرێت بەبەنزین و ئۆكتان نەمب���ەری ب���ەرز دەكرێت���ەوە ،ك���ە ماددەیەكی مەترس���یدارە و زیانی بۆ تەندروس���تی مرۆڤ
هەیە و مەترسی شێرپەنجەی لێدەكرێت. راپۆرتەك���ە ئام���اژەی ب���ەوە ك���ردووە ،كە لەهەرێمی كوردس���تاندا زیاتر لە 500پااڵوگە ه���ەن ،ك���ە بەش���ێوە و ژم���ارەی جیا بەس���ەر ناوچەكان���ی هەرێم���ی كوردس���تان و ناوچ���ە دابڕاوەكاندا دابەشبوونە .لەسنوری پارێزگایی س���لێمانیش 26پااڵوگ���ەی نایاس���ایی ه���ەن، ك���ە ماوەی زیات���ر لە 7س���اڵە كاردەكەن .ئەو نەوت���ە خاوەش���ی ك���ە بۆی���ان دابینك���راوە ،لە چەن���د كۆمپانیایای���ەك و لەحكومەتی هەرێمی وەردەگ���رن ،وات���ە حكومەت���ی هەرێ���م خ���ۆی رێگەی پێدوان كاربكەن. لەبارەی زیانی ئەو پااڵوگانەوە د .غالب دەڵێ "ئەوەی لەرووبێت و هەستی پێبكەین پیسكردنی خ���اك و ئ���او هەوای���ە ،ك���ە هەم���وو ئەوانەش زیانی گەورەیان بۆ س���ەر تەندروستی مرۆڤ و ژی���ان لەم هەرێمەدا هەیە ،ك���ە تاهەنوكەش دەس���ەاڵتی ئەم هەرێمە ئاوڕی لێنەداونەتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا داهاتەكەش���یان لەبنی بیرێكی قوڵدای���ە ،تەنه���ا ل���ەژوورە تاریكەكان���دا نەبێت بەش ناكرێن ،بۆیەش هیچ راگەیاندنێك و هیچ هاواڵتیەك نازانێت بڕی داهاتیان چەندە و كێ لێی سودمەندە؟! ژم���ارەی پااڵوگ���ە نایاس���اییەكان بەپێ���ی ناوچەكان .1كەرك���وك و ناوچە جیناكۆكەكان100: پااڵوگە .2پارێزگای دهۆك 100 :پااڵوگە .3پارێزگای هەولێر 100 :پااڵوگە .4پارێزگای سلێمانی 20 :پااڵوگە بەپێ���ی زانیاریەكانی راپۆرتەكە ،لەس���نوری هەرێمی كوردس���تاندا س���ێ پااڵوگەی مۆدێرن ه���ەن بەناوی "بازیان و كەڵ���ەك و تاوكێ" كە دوانی���ان لەس���ەردەمی حكومەت���ی عێراقیەوە دروستكراون و بری 20هەزار بەرمیل نەوت لەرۆژێك���دا دەپاڵێ���ون .ب���ەاڵم ئێس���تا و دوای گەش���ەپێكردنیان پااڵوگەی بازیان نزیكەی 34 هەزار بەرمیل���ی رۆژانە و پااڵوگەی كەڵەكیش (كار) نزیك���ەی 80هەزار و تاوكێش 5هە زار
زۆربەی پااڵوگەكانی كوردستان كۆنن و مێژوویەكەیان بۆ سااڵنی 1950-1930 دەگەڕێتەوە
بەرمی���ل لەرۆژێكدا دەپاڵێ���ون ،كە بۆ هەریەك بەرمی���ل ب���ڕی 17دۆالر لەحكومەت���ی هەرێم وەردەگ���رن لەب���ری پااڵوتنەك���ەی .هەنوكەش ئ���ەو دوو پااڵوگەیە دراون بەس���ێ كۆمپانیای تایبەت ،كە زیاتر سەر و سیمایی حزبیان پێوە دیارە ،ئەوان هەڵیدەسوڕێنن .حكومەتی هەرێم دەیتوان���ی بە بری كەمتر لە ی���ەك ملیار و نیو دۆالر ئەو دوو پااڵوگەیە نۆژەن بكاتەوە و بیان كات بەو پااڵوگەیەی ئێس���تا هەن ،بەاڵم روون نیە ئاخۆ لەكارنەزانی بووە ،یان لەفێڵزانی ئەم حكومەتە ،كە ئەو دوو پااڵوگەیە دراوە بەو دوو كۆپانیایە و ئێستا حكومەتەكەمان سااڵنە بری ی���ەك ملیار دۆالر دەداتە ئ���ەو دوو كۆمپانیایە بۆ ئەوەی سوتەمەنی بەرهەم بهێنن ،ئەو دوو كۆمپانیای���ەش لەس���اڵی 2010ەوە كاردەكەن، واتە :تا ئەم ساتەوەختە حكومەتی هەرێم بری 6ملیار دۆالری داوەتە ئەو دوو كۆمپانیایە. پااڵوگەكانی هەرێم و ئاستی پااڵوتن .1پااڵوگەی بازیان كۆمپانیای كاركەر :وزە پتەرلیەم توانای پااڵوتن 34 :هەزار بەرمیل توانای داهاتوو 80 :هەزار بەرمیل شوین :سلێمانی .2پااڵوگەی كەڵەك كۆمپانیای كاركەر :كار توانای پااڵوتن 80 :هەزار بەرمیل توانای داهاتوو 100 :هەزار بەرمیل شوێن :هەولێر -كەڵەك .3پااڵوگەی تاوكێ كۆمپانیای كاركەر :دی ئێن ئۆ توانای پااڵوتن 5 :هەزار بەرمیل توانای داهاتوو 10 :هەزار بەرمیل شوێن :دهۆك -كیڵگەی تاوكێ لەس���اڵی 2011هەرێمی كوردستان رۆژانە پێویستی بە بڕی 3ملیۆن و نیو لیتر هەبووە، ئێس���تا پێویس���تی بە بڕی 7ملی���ۆن و نیو لیتر بەنزین هەیە .ئەو رێژەیەش بەپێی زۆربوونی ژم���ارەی دانیش���توان و ئۆتۆمبی���ل گۆڕان���ی بەسەردا دێت. ئەگ���ەر بەپێ���ی هەم���ان زیادبوون���ی رێ���ژە پێویس���تی هەژم���اری ب���ۆ بكرێ���ت و س���ااڵنە %15ی رێژەیەی پێویس���تیەكانمان زیاد بكات، ئ���ەوە ب���ۆ س���اڵی 2020هەرێمی كوردس���تان رۆژانە پێویس���تی بە نزیكەی 10تا 11ملیۆن لیت���ر بەنزی���ن هەی���ە ب���ۆ پێویس���تی ناوخۆ .د. غالب محەم���ەد دەڵێت "ئەگ���ەر پالنی هەرێمی كوردستان و وەزارەتی سامانە سروشتییەكان ب���ەم ش���ێوەیە بێ���ت ،بەهیچ جۆرێ���ك ناتوانین لەئاست پێویستیەكاندا بین و هەمیشە لەقواڵیی
ژمار ه 285
2015/7/11
17
سياسەت
ساڵی 2020رۆژانە هەرێم بۆ ناوخۆ پێویستی بە 11-10ملیۆن لیتر بەنزین دەبێت
سااڵنە پێویستیمان بۆ بەنزین بەرێژەی %15 زیاد دەكات قەیرانەكاندا دەمێنینەوە". ب���ەاڵم هەرچ���ی تایب���ەت بەگازاویل���ە لەراپۆرتەك���ەی رێكخ���راوی دۆردا هات���ووە، هەرێمی كوردس���تان بۆ ئێس���تا پێویس���تی بە ب���ڕی 9ملیۆن لیتر گازاویل���ی رۆژانە هەیە بۆ بەرهەمهێنان���ی كارەب���ا و پێویس���تیەكانی ت���ر، كە ئ���ەو گازەش بەش���ێكی زۆری لەدەرەوەی هەرێمی كوردس���تان دێت و ه���ەر لیترێكی بە 1200دین���اری عێراق���ی دەكڕدرێ���ت ،ئەوەش بارگران���ی ئابووریی زۆری خس���تۆتە لەس���ەر هەرێم���ی كوردس���تان ،چونك���ە زیات���ر ل���ە 4 ملی���ار دۆالر لەبودجەی س���ااڵنە بۆ ئەو بوارە تەرخانكراوە. ئەگەر بەهەمان رێژەی بەنزین پێویستیەكان ب���ۆ بەركارهێنانی گاز لەهەرێمی كوردس���تان بەرزبێتەوە ،ئەوە بۆ س���اڵی 2020پێویستمان بەزیات���ر ل���ە 10ملیار دۆالر دەبێ���ت بۆ دابین كردنی گازوایل ،ئەوكات بارگرانیەكە لەس���ەر شانی حكومەت قورستر دەبێت. پێویستی رۆژانەی كوردستان بە بەنزین .1پارێ���زگای س���لیمانی 2 :ملی���ۆن و 500 هەزار لیتر .2پارێ���زگای ده���ۆك :یەك ملی���ۆن و 700
18ژمار ه 2015/7/11 285
هەزار لیتر .3پارێزگای هەولێر :سێ ملیۆن لیتر س���ەبارەت ب���ە چۆنییەتی چارەس���ەكردنی قەیرانەك���ە ،د .غال���ب ئاماژە ب���ەوە دەكات ،كە پێویس���تە چەند پااڵوگەیەكی حكومی دروست بكرێت ،چونك���ە لەخاڵی یەكەمدا دەس���تی كار بەشێوەیەكی فراوان دەخاتە بەركار و بێكاری ك���ەم دەكاتەوە و وزەی هەرێمی كوردس���تان بەرەو س���ەربەخۆیی دەبات ،حكومەتی هەرێم دەتوانێ���ت كۆنتڕۆڵی وزەی خ���ۆی بكات .ئەو شوێنانەی كە پێویستە پااڵوگەیان لێ دروست بكرێ���ت ،گەرمی���ان و هەڵەبج���ە و دهۆكن ،كە بەنەوت���ی خ���او دەوڵەمەن���دن و ش���وێنەكەیان گونجاوە .لەراپۆرتەكەدا هاتووە "پێویستە ئەم كۆمپانی���ا حكومیان���ە نەوتی خاوی���ان بە برێك پ���ارەی زۆر رەمزی پێبدرێت و س���وتەمەنیش بەنرخێك���ی گونجاو بەهاواڵتیان بفرۆش���رێت، نمونەش���مان ب���ۆ ئێس���تا حكومەت���ی عێراقی���ە، ك���ە لیت���ری بەنزین بە 450دینار دەفرۆش���ێتە هاواڵتی���ان .پێویس���تە موچ���ەی فەرمانبەرانی پااڵوگەكانیش لەپارەی فرۆشتنی سوتەمەنیەكە دابین بكرێت". راپۆرتەكە چەند پێشنیارێكی خستۆتەڕوو، لەوانە: یەك���ەم :پێدان���ی نەوتی خاو ب���ە پااڵوگەكان بەرێژەی %20كەمتر لە نرخی بازاڕ ،هەروەها هەموو پااڵوگەیەك گرێبەستێكی لەگەڵ بكرێت كە ماوەی 25س���اڵ بۆخۆی كاربكات ،پاشان پااڵوگەك���ە ببێت���ە موڵكی حكومەت���ەی هەرێم. كڕین���ی بەنزی���ن و گاز و س���وتەمەنیەكانی تر لەو پااڵوگانە بەنرخێكی گونجاو بێت و بدرێت
بەنزینخان���ە بازرگانیەكان ،بۆ ئەوی نرخەكەی زۆر جی���اواز نەبێت لەگ���ەڵ نرخی حكومیدا و قورس���ایی لەسەر ش���انی هیچ الیەك دروست نەبێت .هەموو كارمەندەكانیشیان خۆماڵی بن، هەم بۆ ش���ارەزابوونی دەستی كاری خۆماڵی و هەم بۆ كەمكردنەوەی رێژەی بێكاریش. دووەم :هەروەها پێویستە پااڵوگەكان خول ب���ۆ كارمەن���دەكان بكەنەوە بۆ زیاتر ش���ارەزا بوونیان ،كوالێتی ئەو س���وتەمەنیەی بەرهەمی دێن���ن لەژێرچاودێ���ری حكومەت و كەس���انی پسپۆردا بێت .ئەگەر توانای بەرهەمهێنانیشیان لەپێویستی ناوخۆ زیاتر بوو ،بتوانن هەناردەی دەرەوەی بكەن. س���ێیەم :كەمكردنەوە و گۆڕینی سیستەمی سوتەمەنی ئۆتۆمبێل :پێویستە حكومەتی هەرێم چاودێری هەبێت لەسەر رێژەی هاتنەناوەوەی ئۆتۆمبێل بۆ هەرێمی كوردس���تان ،نابێت هەر بازرگانێ���ك كە ب���ۆی لوا بەخواس���تی خۆی و بەب���ێ رێنمایی ئۆتۆمبێل هاوردە بكات ،چونكە ئەم���ە كاریگ���ەری خراپی لەس���ەر رێگاوبان و باری ژیان و پیسكردنی ژینگە دەبێت. پێویس���تە هەر ئۆتۆمبێلێكیش كە دەهێنرێتە هەرێم���ەوە ،لەب���ری ئ���ەو ئۆتۆمبێلێ���ك لەن���او ببرێت .پێویس���تە هەرێمی كوردس���تان یاسای هەبێ���ت و رێگەچارەی���ەك بدۆزێت���ەوە ب���ۆ سیستەمی غازی سروشتی ،پااڵوگەی تایبەتی هەبێ���ت ب���ۆ بەرهەمهێنان���ی غ���از .ب���ۆ نمون���ە پێویستە ئۆتۆمبێلی پاس و تەكسی سیتسەمی س���وتەمەنیان غازی سروش���تی بێ���ت ،هەم بۆ ژینگە باش���ترە و هەمیش بەكارهێنانی بەنزین كەمتر دەكاتەوە. پێویس���تە بەرهەمهێانی كارەبا لەگازوایلەوە بگۆڕی���ن بۆ گازی سروش���تی ،لەبەر هەرزانی ئ���ەو س���وتەمنیە و پاراس���تی ژینگ���ە .ئەمان���ە هەمووی���ان پێویس���تی هەنوكەین ب���ۆ هەرێمی كورس���تان .ئ���ەوەی روون���ە ،كوردس���تان هەرێمێكی دەوڵەمەندە بەگازی سروشتی ،بۆیە رێگەیەك���ی گونجاوە بۆ هەرێمی كوردس���تان. ئەگ���ەر گازوای���ل بگۆرین بەگازی سروش���تی، ئ���ەوە نی���وەی پێویس���تیەكانمان ب���ۆ گازوایل كەمدەبێت���ەوە و دووریش���مان دەخات���ەوە ل���ە قەیران.
سياسەت
"ئەو هەواڵەی ئەمڕۆ بە پارە دەیکڕیت، سبەی بە خۆڕایی دەستت دەکەێت"
نوری بێخاڵی
بیس���ت س���اڵ پێ���ش ئێس���تا ،ژن���ە پەرلەمانت���اری کورد (لەیال زانا) ،ریس���کی ب���ە ژیانی خ���ۆی کرد و لەن���او پەرلەمانی تورکیا ،سوێندی یاسایی بە زمانی کوردی خوارد ،باجەکەیش���ی ( )١٠دەس���اڵ س���اڵ زیندانیکردن بوو! کەچ���ی ل���ەدوا هەڵبژاردن���ی ئەمجارەی تورکی���ا ،کە "کوچک لە ئاگر گەرمتر" ،لێرە هێڵ���ی نەتەوەی���ی و نیش���تمانی هەدەپەیان پ���ێ دەفرۆش���تینەوە ،بێئ���اگا ل���ەوەی ئەو حزب���ە (ک���ە ماف���ی خۆیەت���ی چ���ۆن و ب���ە گوێرەی پێدراوەکانی تورکیا و هاوکێش���ە سیاس���ییەکان ،هێڵە ستراتیژییەکانی کاری سیاسیی خۆی دابڕێژێت) ،ئیتر لە زاکیرەیدا ش���تێک نەم���اوە بەن���اوی (کوردس���تانێکی یەکگرت���وو و ئازاد و دیموک���رات!) ،بەڵکو بەتورکیاییکردن���ەوەی دۆزی نەتەوەیی و نیش���تمانی و بەرخوردب���وون لە مافەکانی
هاواڵتیبوون���ی تورکیای���ی ،ئامان���ج و ستراتیژی تیکۆشانەکەی بوو! خۆش���بەختانە هادەپە توانی بەربەستی ٪١٠تێپەڕێن���ێ ،ئەمەش (وەک لە وتارێكی پێش���ووتری س���ڤیل ،ئام���اژەم پێکردبوو)، دەس���کەوتێکی ب���اش ب���وو بە ئاڕاس���تەی گوڕپێدان���ی پرس���ی چارەس���ەری ئاش���تی و دیموکراس���ییانەی ک���ورد ل���ە تورکی���ا، ب���ەاڵم ئ���ەوەی ب���ۆ (ئێم���ە ن���ا) ،بەڵک���و بۆ (ئ���ەو کوچکان���ەی ئێ���رە ،ک���ە ل���ە ئاگرەکە گەرمت���ر ب���وون) دەب���وو جێی پرس���یار و بەخۆداچوون���ەوە ب���ووا ئەوەی���ە ،کە ئاخر ب���ۆ پەرلەمانت���ارە کوردەکان���ی ه���ەدەپ، بەو هەموو قورس���ایی رێ���ژە و ژمارەیان و ئەو نیمچە کرانەوە سیاس���ییەی ئێس���تا ل���ەو واڵت���ەدا ب���ە رووی ک���ورددا هەی���ە، ب���ەراورد بەو س���ەردەمەی (لەیال زانا) ،کە بەپشتیوانی ئەو ژمارە کەمەی هەڤاڵەکانی لەن���او پەرلەمان و ئ���ەو توندییەی ئەوکات ل���ە سیاس���ەتی تورکی���ادا هەب���وو ،بوێری ئەوەیان نەکرد بە کوردی سوێند بخۆن و بەوە ڕازی بوون ،یەکێکیان کە تورکیش���ی نەدەزانی ،بەزۆر بە تورکی س���وێندەکەی پێبخۆن؟! بەڕاست ئەو کوچکانە دەزانن ناوەڕۆکی سوێندی یاسایی تورکیا ،کە پەرلەمانتاران دەیخۆن ،چییە؟ ئەی ئەگەر بزانن س���وێندەکەی تورکیا، ک���ە پەرلەمانت���ارە کوردەکانی ه���ادەپ بە ک���وردی خوێندیان���ەوە دەڵێ "ل���ە بەردەم نەتەوەی مەزنی تورکدا ،لەس���ەر شەرەف
و ناموسم سوێند دەخۆم ،کە سەربەخۆیی دەوڵ���ەت و یەکێتی���ی نیش���تیمان و گ���ەل، لەگەڵ سەروەریی بێمەرجی گەل بپارێزم. پابەند بم بە سەروەریی دەستوور و یاسا، بە دیموکراس���ی و بنەما و شۆڕش���ەکانی ئەتات���ورک و سیس���تەمی کۆم���اری و عەلمانیی���ەت .دوور نەکەوم���ەوە لە بەڵێنی بەدیهێنان���ی ئارام���ی و خۆش���گوزەرانی بۆ گ���ەل و س���وودمەندبوونیان لە ماف و ئازادییەکانی مرۆڤ ،لە چوارچێوەی یاسا و پێکەوەژیان" .ئاخۆ ئەو برادەرانەی الی خۆمان هەس���ت بە کەمێ���ک تەریقبوونەوە ناک���ەن ،ک���ە ئ���ەو هەم���وو رێگەی���ان ب���ۆ هاوخەبات���ی کوردایەت���ی ب���ڕی ،تەنی���ا بۆ ئ���ەوەی ب���اوەڕ ب���ە دەنگ���دەر و هاواڵت���ی ک���وردی باک���وور بێن���ن ،دەن���گ بدەن���ە نوێنەرەکانی���ان ،تاکو لە رێگای ئەوانەوە و لەبەردەم نەتەوەی مەزنی تورکدا ،سوێند بە ش���ەرەف و ناموسی خۆیان بخۆن ،کە بەبێ چەندوچوون و پێش���مەرج ،پابەندی پاراس���تنی یەکپارچەی���ی و س���ەربەخۆیی و س���ەروەری خاکی تورکی���ا و بنەماکانی شۆڕشی ئەتاتورک دەبن؟ دەی بەهەرح���اڵ ،ئ���ەوە تەنی���ا ب���ۆ بیرخس���تنەوەی ئ���ەو برادەران���ەی ئێ���رە ب���وو ،کە بە ئاگای���ی ،یان نائاگای���ی ،پێیان زانیبێت ،یان نا ،بوونە بەشێک لە پڕۆژەی ب���ە تورکیاییکردن���ەوەی دۆزی ک���ورد و کوردس���تان ،بۆ ئەوەش ب���وو پێیان بڵێین: ئ���ەوەی ئێوە کە ت���ازە دەچ���وون ،خەڵکی دیکە دەمێکە لەوسەری گەڕاوەتەوە!
ژمار ه 285
2015/7/11
19
سياسەت
رۆژئاوای كوردستان ناكۆكییەكانی نێوان توركیا و ئەمریكا دەتەقێنێتەوە توركیا رایگەیاندووە ئەم سیاسەتەی ئەمریكا زەمینەسازییەكە بۆ ئەوەی كورد لەباكووری سوریا دەوڵەتێكی كوردی دابمەزرێنن ئەمریكا لە ستراتیژی گرتنەوەی گرێ سپیدا بەتەواوەتی پشتیوانی لە "ی.پ.گ" كردووە تاكو دەروازە سنورییەكانی توركیا دابخات توركیا چەند ساڵێكە بۆتە ئەندامێكی دوودڵ لە ناو هاوپەیمانیەتی دژەتیرۆری خۆرائوادا
20ژمار ه 2015/7/11 285
سياسەت
بەشی سیاسەت
ئەوە چەن���د رۆژێك���ە گفتوگ���ۆكان لەنێوان توركیا و ئەمریكا لەبارەی مەسەلەكانی كورد و داع���ش لە س���وریا دەس���یپێكردوە .ئەمریكا رایگەیاندوە ،دەیانەوێ توركیای هاوپەیمانیان بەوە رازیبكەن ،كە كوردەكان هێزێكی تۆكمەن ب���ۆ راونان���ی داع���ش و دەیان���ەوێ توركەكان رازیبكەن پشتیوانی لە كوردەكان بكەن و لەوە زیاتر كێش���ەیان بۆ نەنێنەوە .ئەمە لەكاتێكدایە تورك���ەكان چەن���دن جارێ���ك داوای���ان ل���ە ئەمریكاییەكان كردوە پ.ی.د–ی.پ.گ بەهێزی تیرۆریس���ت ناوزەدبك���ەن و چیتر پش���تیوانی ئاسمانیان لێنەكەن .هەروەها توركەكان گلەیی ئەوەی���ان لە واش���نتۆن هەیە ،ك���ە هیچ بەتەنگ مەس���ەلەی رژێمی بەش���ار ئەس���ەدەوە نییە و دەیەوێ بیهێڵێتەوە .لەبەر ئەم كۆمەڵە پرس���ە ،كێش���ەكان لەنێ���وان هەردوو واڵت���ی هاوپەیماندا روو لەكشانە. پێش چەند رۆژێكیش ژ ە نە ر ا ڵ���ی
خانەش���ین "ج���ۆن ئالی���ن" ك���ە ب���اراك ئۆباما رایسپاردوە هاوپەیمانی لەدژی داعش رێبكخات، س���ەردانی ئەنك���ەرەی ك���ردووە و س���ەبارەت بەم پرس���انە لەگەڵ توركەكان كۆبۆتەوە .لەم كۆبونەوان���ەدا جۆن ئالی���ن بەفەرمی داوای لە تورك���ەكان ك���ردووە تا پێیاندەكرێ كێش���ە بۆ كوردەكان���ی س���وریا نەنێنەوە و پش���تیوانیان بكەن ،چونكە ئەوان بەو قەناعەتە گەیشتوون، یەكێ���ك لەو هێزە كارایانەی دەتوانێ ریش���ەی داع���ش لەخاك هەڵكێش���ێ كوردەكان���ن .بەاڵم بەپێی ئەو زانیاریانەی دەست سڤیل كەوتوون، كۆبونەوەكانی نێوان ژەنەراڵ جۆن ئالین لەگەڵ هاوت���ا توركەكان���ی س���ەركەوتنێكی ئەوت���ۆی بەدەس���ت نەهێناوە .بۆی���ە بەمجۆرە بڕوا ئەوە كێش���ەكە بە هەڵواسراوی دەمێنێـتەوە .ئەمەش دەبێتەه���ۆی ئ���ەوەی تورك���ەكان بەجی���اواز س���تراتیژییەكانی خۆیان لە سوریا پیادەبكەن. لێرە پرسیارێك دێتەپێشەوە ،ئایا ئەم دووفاقییە چ زیانێكی بۆ كورد دەبێت؟ دووفاق���ی :دوو سیاس���ەتی جیاواز لەوەت���ی هاوكێش���ەی
هێ���زەكان لەگرتن���ەوەی گردەس���پی گ���ۆڕاوە، لەوەت���ی هێ���زە كوردس���تانییەكان توانیویان���ە ه���ەردوو كانتۆنی كۆبان���ی و جەزیرە بكەنەوە بەی���ەك ،توركیا ئەمەی بەهەڕەش���ە بۆ س���ەر ئاسایش���ی نەتەوەیی خ���ۆی لێكداوەتەوە .بۆیە رەجەب تەیب ئەردۆغان بە دەنگێكی بەرزەوە رایگەیاند ،بەهیچ شێوەیەك ناهێڵین لەباكووری س���وریا دەوڵەتێك���ی ك���وردی دابمەزرێ���ت. هەروەه���ا دەزگای ئاسایش���ی نەتەوەی���ی ئەو واڵت���ە ،ل���ە بەڵگەنامەكانی خۆیدا ئەم پرس���ەی بەهەڕەش���ەی ش���ێلگیر ب���ۆ س���ەر پایەكان���ی ئاسایشی دەوڵەت لەو واڵتە لەقەڵەم دەدات. دەوڵەتی توركیا ئەوە ماوەی چەند س���اڵێكە بۆت���ە ئەندامێك���ی دوودڵ لەن���او هاوپەیمان���ی دژەتی���رۆری خۆرئ���اوا .هۆیەكەیش���ی ئەوەیە دووفاقییەك لەنێوان سیاس���ەتی سوریایی ئەم واڵتە لەگەڵ سیاس���ەتی س���وریایی ئەمریكادا هاتۆتەكای���ەوە .توركی���ا چەند س���اڵێكە هەموو تواناكانی خۆی لەسەر ئەوە خستۆتەگەڕ، تاكو رژێمی بەش���ار ئەس���ەد بڕوخێنێت. ب���ەاڵم ئەمریكا ل���ەدوای ئەوەی داعش دەركەوت���ووە ،چیت���ر ئەو سیاس���ەتە پەیڕەو ناكات و پتر دەیەوێ كۆتایی بەداعش بهێنێت.
لە ئەگەری دروستبوونی كیانێكی كوردی لە خۆرائوادا توركیا سێ زیانی گەورەی ستراتیژی بەردەكەوێت
ژمار ه 285
2015/7/11
21
سياسەت
هەروەه���ا ئەمری���كا و هاوپەیمانەكان���ی ب���ەردەوام ئەو گومانەی���ان لەئەنكەرە هەبووە و هەی���ە ،ك���ە پش���تیوانی لەداع���ش و گروپ���ە س���ەلەفییە جیهادییەكان���ی ن���او س���وریا وەك ب���ەرەی نوس���رە و ئەح���راری ش���ام دەكات. خۆرئاوایی���ەكان لەرێ���ی دەزگا هەواڵگرییەكان و ناوەن���دە میدیاییەكانیان���ەوە كۆمەڵێ���ك بەڵگەیان ئاش���كراكردووە ،كە توركیا لەرووی چەكوچۆڵ���ەوە پش���تیوانی لەداع���ش و بەرەی نوسرە كردووە .خۆرئاواییەكان ئاماژە بەوەش دەكەن ،كە ئەنكەرە س���نورەكانی خۆی بەرەو چوونەن���اوەوەی جیهادیی���ەكان ئاوەاڵكردووە و لەرێ���ی ئەو س���نورانەوە بەهەزاران جیهادی رووی���ان لە داع���ش ك���ردووە .بۆی���ە ئەمریكا لەستراتیژی گرتنەوەی گردەسپیدا بەتەواوەتی پش���تیوانی ل���ە "ی.پ.گ" ك���ردوە ب���ۆ ئ���ەوەی دەروازە س���نورییەكانی ب���ەروودا دابخ���ات. ئێس���تا توركیا بەپێچەوانەوە لەم سیاس���ەتەی ئەمری���كا نیگەران���ە .بۆیە توركی���ا نزیك بە 20 ه���ەزار هێزی س���ەربازی میكانیزەی لەس���ەر سنورەكانی كلس-جەرابلۆس كۆكردۆتەوە. توركی���ا رایگەیان���دووە ئ���ەم سیاس���ەتەی ئەمریكا زەمینەسازییەكە بۆ ئەوەی كوردەكان لەباك���ووری س���وریا دەوڵەتێك���ی ك���وردی دابمەزرێنن .بەمجۆرە توركیا بەدروستبوونی ئەم دەوڵەتە سێ زیانی ستراتیژی گ���ەورەی پێ���دەگات :یەك���ەم، ل���ەدوای هەرێمی كوردس���تان باش���ووری س���نوورەكانی خۆرهەاڵتی ئ���ەو واڵتە بەكەمەربەندێكی ك���وردی گەمارۆدەدرێ���ت ،دووەم ،چیت���ر س���نووری هاوبەش لەنێوان توركیا و جیهانی عە ر ە بی���د ا نامێنێـ���ت .س���ێیەم،
22ژمار ه 2015/7/11 285
دەوڵەتێك���ی ك���وردی لەالی���ەن "ك.ج.ك"وە دادەمەزرێت .ئەم دەوڵەتە تا گەورە ببێ ئەوەند زیاتر زیان بە بەرژەوەندییە س���تراتیژییەكانی توركیا دەگەیەنێت .چونكە ئەو دەوڵەتە لەالیەن گروپێك���ەوە دادەمەزرێ ،كەوا ئۆپۆزیس���یۆنی س���ەرەكی كوردی ئەو واڵتەی���ە و بەمدواییانە لەهەڵبژاردنە پەرلەمانییەكاندا نزیكەی ش���ەش ملی���ۆن و نی���و دەنگی بەدەس���تهێناوە ،كە %90 دەنگ���ی كوردەكان���ە .ئ���ەم دۆخ���ەش توركی���ا تۆقاندووە. ئێستا ژەنەراڵ جۆن ئالین بەتەمایە كۆتایی
توركیا كەوتۆتەخۆ و دەیەوێ بەشێوەیەكی سەربەخۆتر و 180پلە پێچەوانەی ئەمریكا سیاسەتە سوریاییەكانی پیادە بكات ب���ەم ناكۆكییە بهێنێ���ت .ب���ەاڵم ئەمریكاییەكان سورن لەسەر ئەوەی پش���تیوانی لە "ی.پ.گ" بك���ەن ،ئ���ەوان پێیانوای���ە تەنه���ا ئ���ەم هێ���زە عەلمانیی���ە دەتوانێ ببێتە پایە ب���ۆ پێكەوەنانی هێزێك���ی عەلمان���ی و دیموك���رات، ك���ە جێی ئەس���ەد و گروپە س���ە لە فییە كا ن بگرێت���ەوە.
ئاش���تۆن كارت���ر وەزی���ری ئەمریكای���ی رایگەیان���دووە "ك���وردەكان باش���ترین هێ���زی تۆكم���ەن ،ك���ە دەتوانن ریش���ەی داع���ش لەبن هەڵبكەنن" .سەرباری ئەم گفتوگۆیانە ژەنەراڵە ئەمریكاییەك���ە نەیتوانیوە هاوت���ا توركییەكانی بەوە رازیبكات ،كۆتایی بەهەڕەشەی سەربازی بۆ سەر هێزە كوردییەكان بهێنن و هاوكارییان بك���ەن .ئێس���تا تورك���ەكان بەش���ێرگیرییەوە كەوتونەت���ە خۆیان و دەیانەوێ بەش���ێوەیەكی سەربەخۆتر سیاس���ەتە سوریاییەكانی خۆیان پیادەبكەن. توركیا :سیاس���ەتی سوریایی پێچەوانە و هەرێمی توركمان-نشین! ئێس���تا توركی���ا 180پل���ە بەپێچەوان���ەی ئەمری���كاوە سیاس���ەتی س���وریایی خ���ۆی پێش���دەخات .س���ڤیل كۆمەڵێ���ك بەڵگەنام���ەی دەس���كەوتووە ،كە ئاماژە بەوە دەكەن توركیا لەس���ێ رێگەوە دەیەوێ خۆی بۆ ناو س���وریا شۆڕبكاتەوە .ئەم سێ رێگەیەش بریتین لە: یەك���ەم ،كۆكردن���ەوە و مۆڵدان���ی هێزێك���ی س���ەربازی زۆر لەس���ەر س���نورەكانی توركیا و خۆرئاوای كوردس���تان .بەتەنه���ا 20هەزار سەربازیان ئێس���تا لەناوچەی سنوری كلس– جەرابل���ۆس مۆڵداوە .بەپێ���ی زانیارییە توركیا 1000تان���ك و تۆپ���ی بۆ ئ���ەم ئۆپەراس���یۆنە ئامادەك���ردوە .هەروەه���ا توركی���ا لەس���ەر س���نورەكانی گردەسپی ،قامیش���لۆ و دێركیش جوڵەی بەهێزەكانی كردووە. هێزەكان���ی تۆكمەكردن���ی دووەم، ئۆپۆزس���یۆنی ئیس�ل�امی ب���ۆ ئ���ەوەی بەپەل���ە پەالماری حەلەب بدەن .دوای بەهێزبوونی
سياسەت
ئ���ەم هێ���زە لەحەل���ەب ،ئ���ەوە دەتوان���ن لەالی خۆرئ���اواوە پەالماری عەفری���ن بدەن و لەالی خۆرهەاڵتیش���ەوە پەالم���اری كۆبان���ی ب���دەن، بەمج���ۆرە ه���ەر لەئێس���تاوە توركی���ا لەبات���ی داعش لەدژی كورد س���ەرمایەگوزاری لەسەر هێزەكان���ی ئۆپۆزیس���ۆن دەكات ،كە بەمدواییە بەن���اوی "ئەنس���اری ش���ەریعە" ل���ە 20گروپی چەك���داری ئیس�ل�امی پێكهات���ووە و لەحەلەب دەستیان بەهێرش كردووە. سێیەم ،توركیا دەیەوێ بەدیلێكی توركمانی پێكبهێنێت .دەیەوێ ناوچەیەك بەدرێژایی 200 كیلۆمەت���ر ل���ە ئەع���زاز و جەرابلۆس���ەوە تاكو كۆبان���ی ب���ۆ توركمانەكانی س���وریا دروس���ت بكات .بۆ ئەمەش هەر ئێس���تا دەس���تیان بەوە كردووە ،كە س���وپایەك بۆ توركمانەكانی ئەو واڵتە دابمەزرێنن .بۆ ئەم سیاسەتەیش توركیا لەگەڵ توركمانەكانی الزقیە ،دەرعا ،س���وەیدا، شام و جەبەل توركمان و ئەعزاز و جەرابلۆس كەوتونەت���ە گفتوگ���ۆ ب���ۆ ئ���ەوەی هەم���ووان هانب���دەن لەناوچەكان���ی خۆی���ان كۆچبكەن و روو لەناوچەكان���ی جەرابلۆس و ئەعزاز بكەن و ل���ەو ناوچەی���ەدا كۆببنەوە و بە پش���تیوانی س���وپای توركمان و بەپاڵپش���تی سوپای تورك ل���ەوێ هەرێمێكی ئارامیان ب���ۆ پێكەوەبنێ���ن .بەمج���ۆرە ئ���ەم هەرێم���ە توركمانیی���ە هەردوو هەرێمی عەفرین و كۆبانی–جزی���رە لەیەك دادەبڕێت. تائێس���تا ئ���ەوەی
بەشێوەی ئاشكرا راگەیەنراوە ،بریتییە لەوەی توركیا دەیەوێ لەس���ەر س���نوری جەرابلۆس هێزە كۆبكاتەوە بۆ ئەوەی نەهێلێ "پ.ی.د" بۆ ئەمبەری فورات بپەڕێتەوە .باشە توركیا بۆچی حەساسیەتی بەرامبەر فورات هەیە؟ هۆیەكەی ئەوەی���ە پێش بەیەكگرتن���ی كانتۆنی عەفرین و هەردوو كانتۆنی یەكگرتووی كۆبانی و جزیرە بگرێـت .چونكە توركەكان نایش���ارنەوە ئەوان ل���ەوە دەترس���ن ئەمری���كا بیەوێ س���تراتیژی یەكخستنی ئەم سێ كانتۆنەی هەبێت و دواتر بەس���ەر باكووری ئیدلبدا لەناوچەكانی جەبەل
توركیا رایگەیاندووە، كە چیتر نایەوێ هەڵەی سااڵنی نەوەدەكان بەرامبەر هەرێمی كوردستان دووبارە بكاتەوە ،كە سەرەنجام كیانێكی كوردی لێ پەیدابوو ئەكراد و لەوێش���ەوە بۆ دواهەم ش���ارۆچكەی ئەرمەننش���ینی س���ەر دەریای سپی ناوەڕاست ئەم هێڵە كوردییە درێژبكاتەوە .بەمجۆرە كورد لەخانەقینەوە تاكو دەریای س���پی ناوەڕاس���تی
دەسدەكەوێت. تورك���ەكان گومانی ئەوەی���ان هەیە ئەمریكا بی���ەوێ س���ەرچاوەكانی نەوت���ی هەرێم���ی كوردس���تان و هەرێم���ی جزی���رە لەخۆرئاوای كوردس���تان بەس���ەر ئەم هێڵ���ە كوردییەدا بۆ دەریای سپی ناوەراست بگوێزێتەوە .بەمجۆرە ئ���ەم سیاس���ەتە زیانێك���ی س���تراتیژی یەكجار كاریگ���ەر لەبەرژەوەندیی���ە س���تراتیژییەكانی توركی���ا دەوەش���ێنێت .بۆی���ە دەیان���ەوێ ت���ا پێیاندەك���رێ بەرپەرچ���ی ئ���ەم سیاس���ەتە ئەمریكاییە بدەنەوە .هەرچەند ئەم ستراتیژییە ئەگ���ەری ئ���ەوەی لێدەك���رێ پەیوەندییەكان���ی ئەنك���ەرە – واش���نتۆن بەیەكج���اری رابگ���رێ، بەاڵم توركەكان لەدواهەم كۆبونەوەی دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی خۆیاندا بڕیاریانداوە ،ئەم سیاسەتە هەنگاو بە هەنگاو پیادەبكەن .ئەوان رایانگەیان���دووە چیت���ر نایانەوێ ئ���ەو هەڵەیە دووب���ارە بكەنەوە ،كە لەس���ااڵنی ن���ەوەدەكان بەرامب���ەر بەهەرێم���ی كوردس���تان كردیان و سەرەنجام كیانێكی كوردی لێ پەیدابوو. توركی���ا هێش���تا خۆی ل���ە فۆبی���ای كوردی رزگار نەك���ردوە ،لەگ���ەڵ ئەمەش���دا ئامادەی���ە پش���تیوانی لە گروپ���ە س���ەلەفییە جیهادییەكان بكات ،بەمەرجێك لەڕووی كورددا بوەستنەوە. ئەم���ەش سیاس���ەتێكە ك���ە ئەمری���كا بەهی���چ شێوەیەك قبوڵی ناكات.
ژمار ه 285
2015/7/11
23
سياسەت
كۆتایی سەفەر و گیرسانەوە لە كەرەج
7
یاداشتهكانی روژانی ائواره��یی له ئیران 7
()3
محەمەد مەال قادر ژم����ارەی رابروو باس����م لە دەس����پێكی س����ەفەرەكەمانم ك����رد ،ل����ە مەهاب����ادەوە ب����ۆ ك����ەرەج .كاروان����ی ئۆتۆمبێلەكانم����ان بەڕێكەوتبوون ،لە دووسێ شوێن كەمێك رایان دەگ����رت ،ئەویش چۆڵەوانی نەك لە ئاوەدانی ،نەیاندەویس����ت خەڵك بمانبینێ، هەموو فەرمانەكەش لەدەستی ئەفسەرێكی ژاندارم����ەوە بوو بە پلەی س����ەرهەنگ یان سەرگورد. ت����ا بەیان����ی دەوروب����ەری كاتژمێ����ر 5 گەیش����تینە عەزیمی����ە .ل����ەوێ ه����ەر ماڵێك چ����ووە ئەو خانووەی ب����ۆی دیاریكرابوو. خانووی من و كاك خوڕش����ید لەتەنیشت یەك����دی بوو .كاك عەلی عەبدوڵاڵ لەرێزی خانووەكانی ئێمە بوو ،فەلەكەدین كاكەیی و كاك عەبدوڵاڵ ئاغای پش����دەری و كاك مەحمود عەزیز بەگ ل����ەوێ بوون لەگەڵ س����ێ ماڵی جافەكانی ناوچ����ەی كەالر ،كە پێش����تر ل����ە 1958ل����ە دژی شۆڕش����ی 14 تەمم����وز رای����ان كردب����ۆوە ئێ����ران ،ی����ەك لەوان ماڵی س����ەردار جاف بوو .هەروەها مس����تەفا بەگی جافیش ل����ەوێ بوو ،بەاڵم لەسەر حس����ابی شۆڕش بوو ،چونكە ئەو لەگ����ەڵ ئەوان رای نەكردبوو ،نەچووبووە ئێران .مس����تەفا ب����ەگ مرۆڤێكی زۆر چاك ببوو ،ئەندامی ئەنجومەنی س����ەركردایەتی شۆڕش����ی ئەیل����ول ب����وو ،ئەوكات����ەی من
2015/7/11 2015/7/4 284 24ژمار ه 285
بەرپرس����ی لق����ی 3بووم ،ئەو بەرپرس����ی لیژن����ەی ناوچەی كفری بوو ،پەیوەندیمان زۆر خ����ۆش ب����وو ،بەراس����تی مرۆڤێك����ی هەڵكەوتوو بوو. بەو شێوەیە 103ماڵ لەسەركردەكانی شۆڕش و هەندێك كەسایەتی كۆمەاڵیەتی و هەندێ����ك فەرمان����دەی هێ����ز و كادیرانی پێش����كەوتووی پارتی و پێش����مەرگە لەوێ بوون. خان����ووەكان بەگش����تی خ����ۆش ب����وون، جێگاكەش ب����ۆ ئێمە خۆش بوو ،چونكە لە یەك گەڕەك بووین ،لەپاڵ چیای ئەلبورز بووین .جگەلە ئێمەش لە رێزی بەرامبەری خانووەكان����ی ئێمە ماڵ����ە ئێرانی لێ بوون، ل����ە هەمان گەڕەك بوون ،خانووی خۆیان بوو و لە هەم����ان كۆمپانیای خانووەكانی ئێمە كڕیبوویان .بەاڵم ئەو دراوسێیانە بۆ ئێمە هیچ زیان و كێش����ە وگرفتیان نەبوو، هەرچەن����دە كەم تێك����ەاڵوی ئێمە دەبوون، وەك بڵێیت راسپێردرابوون. ئینجا پاش گەیشتنمان و خۆڕێكخستنمان، ئەو 30ماڵە بەیەكەوە گەیش����تین .رۆژێك خوالێیخۆش����بێت ش����ێخ محەم����ەد بارزانی و هەمیش����ە زیندو و ئیدری����س بارزانی و بەڕێز مەسعود بارزانی هەرسێكیان وەك رێزلێنانێ����ك س����ەردانی ماڵەكانی����ان كرد. خەڵكەك����ە زۆر پێ����ی دڵخۆش ب����وو ،بەاڵم
بەراستی ئەو رۆژگارە زۆر ناخۆش بوو، لەالیەك هەندێك لە ئاوارەكان بۆ ش����وێنی زۆر دوور و ناخۆش رۆیش����تبوون ،وەك بلوجس����تان و كەرم����ان و ....هتد ،هەندێك ل����ە ئ����اوارەكان لە خزم و كەس����ی خۆیان دوورخرابوونەوە ،هەریەكەیان بۆ شارێك نێردراب����وون و پێكەوە نەب����وون ،ئەمەش زۆر ناخۆش بوو. ئێم����ە لەوان����ەی ل����ە ش����ۆڕش بەرپرس بووی����ن ،كاك عەل����ی عەبدوڵ��ڵ�ا و كاك خوڕش����ید ش����ێرە و من و چەند كەسی تر دراوس����ێ بووین ،هەرچەن����د رۆژ جارێك دەچووین����ە ماڵ����ی بارزان����ی نەم����ر ،كاك ئیدریس و كاك مەسعودیش لەوێ بوون، ئێمەش ماوەیەك دەماینەوە. رۆژان����ە ل����ە ماڵ����ی بارزان����ی خەڵ����ك هاتوچۆی دەكرد و كێشە و گیروگرفتیان هەب����وو .حكومەت����ی ئێرانی����ش زۆر پێ����ی ناخۆش بوو ئەو هەموو خەڵكە هاتوچۆی دەكات ،بارزانیش دوو س����ێ س����اڵ پێشتر توشی نەخۆش����ی هاتبوو ،زۆربەی خەڵك دەیزانی ،چەند جارێك س����ەفەری ئێران و ئەمری����كای دەك����رد بۆ چارەس����ەری ،هەر ئەوكات گومانی شێرپەنجەی لێدەكرا. لە ژمارەی داهاتوو ،بەس لە سەفەرەكەی بارزانی بۆ ئەمریكا و ساتەوەختی بەر لە سەفەرەكەی دەكەم.
كۆمەاڵیەتی
تێچووی سااڵنەی ئەو سیستەمە بیمەییەی بۆهەرێم پێشنیار كراوە 2ترلیۆن و 920ملیار دینارە
ژمار ه 285
2015/7/11
25
كـۆمـەاڵیـەتی
تریفە حامد ،توێژەری كۆمەڵناسی لە سەنتەری توێژینەوەی پەرلەمانی كوردستان:
تێچووی سااڵنەی ئەو سیستەمە بیمەییەی بۆهەرێم پێشنیار كراوە 2ترلیۆن و 920ملیار دینارە 26ژمار ه 2015/7/11 285
كـۆمـەاڵیـەتی
بیالل سەعید توێژەرێ���ك لەس���ەنتەری توێژین���ەوەی لەرێگ���ەی كوردس���تان پەرلەمان���ی تویژێنەوەیەكەوە ،هەڵە و كەموكورتییەكانی پرۆس���ەی بیمەی كۆمەاڵیەتی لەكوردستان ئاش���كراكردووە و پێش���نیازی دەركردن���ی یاس���ایەكی گش���تیگری تایب���ەت بەبیم���ە و هاوكاری بۆ ئەو گروپ و توێژانە دەكات ،كە كەمتوان���ا و كەمدەرامەتن و ناتوانن بژێوی ژیان���ی خۆی���ان دابین بكەن .دەش���ڵێ "ئەم یاسا گشتگیرە چارەس���ەری پەرشوباڵوی لەپێدان���ی ئ���ەو كۆم���ەك و هاوكارییان���ەی ئێستا هەیە ،دەكات". س���ەنتەری توێژین���ەوەی پەرلەمان���ی دەزگای بەه���اوكاری كوردس���تان "وێستمنس���تەر ب���ۆ دیموكرات���ی_ بەریتانی ،"WFDتوێژینەوەیەك���ی دەرب���ارەی بیمەی كۆمەاڵیەت���ی لەهەرێم���ی كوردس���تان ئامادەك���ردووە بەناونیش���انی "هەرێم���ی كوردس���تان بەئاڕاس���تەی كۆمەڵگایەك���ی خۆشگوزەران". توێژینەوەك���ە لەالی���ەن "تریف���ە حام���د س���ۆفی" توێ���ژەر و خ���اوەن بروانام���ەی ماستەر لەكۆمەڵناسی ئامادەكراوە .توێژەر لەچاوپێكەوتنێك���ی گۆڤ���اری (س���ڤیل)دەڵی "ب���ۆ بەدیهێنانی هەرێمێكی خۆش���گوزەران و پەرەپێدان���ی كۆمەڵگایەك���ی مەدەن���ی و دادپەروان���ە ،هەروەه���ا ژیانێكی شایس���تە بەتاكەكان���ی كۆمەڵگا ،هەرێمی كوردس���تان پێویستی بەسیستەمێكی بیمەی كۆمەاڵیەتی هەیە". س���ەرچاوەی س���ەرەكی توێژینەوەك���ە بریتیە لەیاسا و پرۆژە یاساكانی پەرلەمان دەرب���ارەی بیم���ە و ه���اوكاری ،كە لەخولی چوارەم و خولەكانی تر دەرچوون ،لەهەمان كاتدا س���وود وەرگی���راوە لەرێنمایی و داتا و ئامارەكانی س���ەر بەوەزارەتی پالندانان، وەزارەت���ی كاروكاروب���اری كۆمەاڵیەت���ی، وەزارەت���ی دارای���ی و دەس���تەی ئام���ار، هەروەه���ا بڕی���ار و فەرمان���ی ئەنجومەن���ی وەزیران. مێژووی بیمەی كۆمەاڵیەتی لەناوەرۆك���ی توێژینەوەك���ە ئاماژە بەوە ك���راوە ،زۆرێك لەواڵتان���ی جیهان جۆرێك لەبیمەی كۆمەاڵیەتیان هەیە بۆ دابینكردنی خۆش���گوزەرانی بۆ تاكەكان���ی كۆمەڵگا ،بۆ نمونە بەریتانیا لەس���اڵی 1948سیس���تەمی دڵنیایی كۆمەاڵیەتی گشتی پەیڕەو كردووە.
ئەمەریكا لەنێوان س���ااڵنی 1935بۆ 1938 پرۆگرامێك���ی پەیڕەوك���رد ب���ۆ داڕش���تنی چەندین یاس���ای كۆمەاڵیەتی بەمەبەس���تی بەدیهێنان���ی دادپ���ەروەری كۆمەاڵیەت���ی و خۆشگوزەرانی لەكۆمەڵگادا. واڵتان���ی ئەس���كەندەنافیش جۆرێك���ی گش���تگیریی دڵنیای���ی كۆمەاڵیەت���ی پەیڕەو دەك���ەن .واڵتان���ی خ���اوەن نەوتی���ش ،وەك س���عودیە ،كوێت ،قەتەر ،عەمان و ئیماراتی عەرەب���ی ،ئەمانیش چونەت���ە ریزی واڵتانی خۆش���گوزارەنەوە ،بەاڵم خۆش���گوزەرانی ئەم واڵتانە س���نوردارە ،بەو ماناییەی تەنها ئەو كەس���انە سوودمەند دەبن لەسیستەمی خۆش���گوزەرانی ،كە هەڵگری رەگەزنامەی ئەو واڵتەن. كوردستان و بیمەی كۆمەاڵیەتی ل���ەم س���ااڵنەی دواییدا چەندین یاس���ا و پ���رۆژە یاس���ایەك دەرچوون بەمەبەس���تی ه���اوكاری و دابینكردن���ی داهاتێكی مانگانە بۆ ئەو كەسانەی هەژار و خاوەن پێویستی
پڕۆژە یاسایەكی 31مادە��یی بۆ چاودێری و هاریكاری كۆمەاڵیەتی پێشنیار كراوە تایب���ەت و نەخۆش���ن ،هەروەه���ا هاوكاری تایبەت بەبێوەژن و ژنی ماڵ و خوێندكار... هت���د ،ب���ەاڵم ئام���ادەكاری توێژینەوەك���ە پێیوای���ە ئ���ەم هاوكاریان���ە بەش���ێوەیەكی سیس���تەماتیكی داب���ەش نەك���راون ،بەڵك���و تاڕادەیەكی زۆر بەش���ێوەیەكی هەرەمەكی ب���ووە و نایەكس���انیەكی زۆری تێدایە ،واتە هەموو ئەوانەی پێویستە بیمە بیانگرێتەوە، نەیگرتوونەت���ەوە .بەش���ێكی تری هاوكاری ك���ە دەدرێت���ە هاواڵتی���ان لەالی���ەن پارت���ە سیاسیەكانەوە پێشكەش دەكرێت ،ئەمەش لەس���ەر بنەمای س���ۆزداریی ب���ووە بۆ ئەو پارتە. توێ���ژەر س���ەبارەت بەهۆكارەكان���ی پێویستی كوردستان بەیاسایەكی تایبەت بە بیمە ئاماژە ب���ەوە دەكات "ئەگەر بمانەوێت هەم���وو ئ���ەو هاوكاریان���ەی لەهەرێم���ی كوردس���تان دەدرێتە هاواڵتیان ،چ لەالیەن كەرت���ی حكوم���ی ی���ا پارتەكان���ەوە بێ���ت،
بەشێوەیەكی باشتر دووبارە رێكبخرێتەوە، پێویستمان بەسیستەمێكی بیمەیی هەیە". هۆكارێك���ی تر كە وادەكات پێویس���تمان بەسیستەمی بیمەیی هەبێت بریتیە لەبوونی "بێ���كاری ش���اراوە" لەنێ���و دامودەزگاكانی حكومەتدا ،مەبەس���ت ئەوەیە كە ڕێژەیەكی زۆری فەرمانب���ەر دام���ەزراون ،ك���ە زۆر زیات���رن لەرێ���ژەی پێویس���ت .ئامان���ج لەدامەزراندن���ی ئ���ەو رێ���ژە زۆرە تەنها بۆ جێكردنەوەی كەس���انی زیات���رە ،واتە تەنها ب���ۆ دابینكردن���ی بژێ���وی ژیان���ی مانگانەیە ب���ۆ ئ���ەو كەس���انە .ئەم���ەش لەالیەك���ەوە دەبێتەه���ۆی دروس���تبوونی هەڵئاوس���ان لەرێ���ژەی فەرمانب���ەران ،لەالیەك���ی ترەوە دەبێتەه���ۆی دروس���تبوونی بیرۆكراتیەكی ناپێویست لەدامودەزگاكاندا ،بەاڵم بەبوونی سیس���تەمی بیمەی كۆمەاڵیەت���ی دەتوانرێ بژێ���وی ژیان بۆ ئەو كەس���انە دابینبكری و رێگریش لەبێكاری شاراوە بكرێت. هەر لەبارەی هۆكارەكانی پێویستبوونی بیمەی بێكاری ،راپۆرتەكە نمونە بە توێژی خوێندكاران دەهێنێتەوە ،كە سااڵنە چەندین خوێندكار قۆناغ���ی ئامادەیی تەواو دەكەن، بێ ئەوەی لەهیچكام لەزانكۆ و پەیمانگاكان وەربگیرێ���ن ،ی���ان بتوان���ن كارێكی���ان دەستكەوێت .چەندین خوێندكاری تر هەن، ك���ە دەرچووی پەیمانگا و زانكۆكانن ،بەاڵم نە دامەزراون نە ئیشێكیان لەبازاری كاردا دەس���تدەكەوێت .چەندی���ن كەس���ی تری���ش لەبەر هەر هۆكارێك بێت ،خوێندنیان تەواو نەك���ردووە و هیچ داهاتێكی مانگانەش���یان نی���ە .چەندین هاواڵتی بێك���ەس ماونەتەوە، ج���ا چ منداڵی بێ دایك و باوك بن ،یان پیر و پەككەوتەكان كە كەس���یان نیە بەخێویان بكات .ژن هەیە تەاڵقی وەرگرتووە و خۆی و منداڵەكەی بێ داهات ماونەتەوە .چەندین نمون���ەی تریش ه���ەن ،كە بەڵگەن لەس���ەر پێویستی سیستەمی بیمەی كۆمەاڵیەتی. چ مۆدێلێ���ك ب���ۆ هەرێمی كوردس���تان گونجاوە؟ لەناوەرۆك���ی توێژینەوەكە باس لەس���ێ جۆری مۆدێل لەجیهان تایبەت بەچۆنییەتی دابەش���كردنەوەی داهاتی دەس���تكەوتەكان لەكۆمەڵ���گا بەس���ەر تاك���ەكان ك���راوە ،ك���ە لەئەنجام���دا دادپ���ەروەری كۆمەاڵیەت���ی بەدیدێت ،ئەوانیش :مۆدێلی لیبراڵ ،مۆدێلی كۆنزێرڤاتیڤ و مۆدێلی ئەسكەندەنافی. بەاڵم كام مۆدێلە بۆ كوردس���تان باشە؟ ئام���ادەكاری تویژێنەوەك���ە بە(س���ڤیل)ی
ژمار ه 285
2015/7/11
27
كـۆمـەاڵیـەتی
راگەیاند "دەك���رێ تێكەلێك لەم مۆدێاڵنەی س���ەرەوە گونجاو بێت .ئەویش لەبەرچەند هۆكارێ���ك :لەالیەك سیس���تەمی باج هەرێم س���نوردارە و باج لەس���ەر داهات���ی هەموو كەس���ێك نیی���ە ،داهات���ی گش���تی دەوڵ���ەت تارادەیەك���ی بەرفراوان پش���ت دەبەس���تێت بەداهاتی فرۆش���تنی نەوت ن���ەك باج ،بۆیە م���ەودای بیمەیی لەهەرێمی كوردس���تان و لەئێستادا دەكرێت سنورداربێت ،واتە تەنها فۆك���وس بخرێت���ە س���ەر كەمدەرامەتەكان و ه���ەژاران نەك هەم���وو هاواڵتیان ،وەك ئەوەی لەمۆدیلی لیبراڵ پەیڕەو دەكرێ". ئەو توێ���ژەرە ئام���اژە ب���ەوەش دەكات، ئەگ���ەر بمانەوێ���ت دووب���ارە داه���ات و دەس���تكەوتەكان بەش���ێوەیەكی ت���ەواو یەكسان لەنێوان چین و تۆێژەكانی كۆمەڵگا دابەش بكرێتەوە ،ئەوا دەكرێت هاوشێوەی سیس���تەمی ئەس���كاندەنافی پەیڕەو بكرێت، چونكە سیس���تەمێكی گش���تگیریی باج نیە و داهاتی دەوڵەت پش���ت بەپارەی فرۆش���تنی نەوت دەبەس���تێ ،كە سامانێكی سروشتییە دەك���رێ هەم���وو هاواڵتیانی ئ���ەم هەرێمە تێی���دا س���ودمەند ب���ن .ب���ەاڵم سیس���تەمی
ئەو پڕۆژە یاسایە چارەسەری ئەو هاوكاریە پەرشوباڵوانە دەكات ،كە ئێستا دەدرێنە هاواڵتیان ئەسكەندەنافی ئاسان نیە و پێیوایە پێویستە لەئێس���تادا سیس���تەمی بیمەی���ی هەرێم���ی كوردس���تان لەگەڵ رەوش���ی دارایی هەرێم بگونجێندرێت. ئامانج���ی سیس���تەمی بیم���ەی ئەسكەندەنافی چیە؟ یەكێك لەئامانجەكانی سیس���تەمی بیمەی ئەس���كەندەنافی ،جگەل���ە دادپەروەری���ی، بریتی���ە لەبەدیهێنان���ی هاوس���ۆزی لەنێوان چی���ن و توێژەكانی كۆمەڵگا ،بەواتایەكی تر لەبەرئ���ەوەی سیس���تەمەكەیان تاڕادەیەكی زۆر لەس���ەر بنەمای ئەو باجانە دروس���ت دەبێ���ت ،كە دەكەوێتە س���ەر داهاتی هەموو كەس���ێك ،بەرێژەیەك���ی زۆری���ش ئەوانەی داهاتی���ان ب���ەرزە ،لەپێن���او رێگرێك���ردن لەدروس���تبوونی ناكۆك���ی لەنێ���وان چین���ی هەژار و دەوڵەمەن���د لەكۆمەڵگادا ،دەوڵەت
28ژمار ه 2015/7/11 285
هەستاوە بەدابەشكردنی بیمە بۆ سەر دوو بەش: بیمەی گش���تی :بریتیە لەو هاوكاریەی بەیەكس���انی دەدەرێت���ە هەم���وو چی���ن و توێژەكان���ی كۆمەڵ���گا ،وەك ه���اوكاری مانگان���ە ب���ۆ منداڵ���ی خ���وار تەم���ەن 18 س���اڵی .یەكێ���ك لەئامانجەكان���ی بیم���ەی گش���تی بریتی���ە لەگەڕاندن���ەوەی بڕێ���ك ل���ەو پارەی���ەی دەوڵەمەن���دەكان دەی���دەن بەدەوڵ���ەت لەش���ێوەی باج ،ب���ۆ رازیكردنی دەوڵەمەندەكان لەكۆمەڵگادا ،تاكو هەس���ت ب���ەوە نەكەن كە دەوڵ���ەت باجێكی زۆریان لێدەستێنێت بێ ئەوەی خۆیان سودمەندبن. وات���ە لە بیمەی گش���تیدا هەم���وو هاواڵتیان بەجۆرێك لەبیمەی كۆمەاڵیەتی س���ودمەند دەب���ن و بەش���ێك لەو پارەیەی بەش���ێوەی ب���اج دەیدەنە حكومەت ،بەیەكس���انی بۆیان دەگەڕێتەوە. بیم���ەی تایب���ەت :ئ���ەو هاوكاریەیە كە بەپێ���ی داهاتی كەس���ەكان دابەش دەكرێت، واتە ئەگەر هاواڵتی داهاتی مانگانەی بەشی بژێ���وی نەكات ،یان داهاتی نەبێت ،دەوڵەت لەس���ەریەتی ئ���ەو كەس���ە بژیەنێ���ت ،وەك ه���اوكاری ب���ۆ كرێی خانوو ،ه���اوكاری بۆ خێزانی خاوەن منداڵ ،یان كەمدەرامەت. لەپەرلەم���ان چەندی���ن پرۆژە یاس���ای تایب���ەت بە بیم���ە و ه���اوكاری كۆمەاڵیەتی هەیە لەپەرلەمان���ی كوردس���تان چەن���د پرۆژە یاس���ایەك لەبەردەس���ت دایە بەمەبەس���تی دابینكردنی بیمە و هاوكاری كۆمەاڵیەتی بۆ هاواڵتیان .پرۆژەكان دەكرێ لەسەر بنەمای دیاریكردن���ی گروپ���ی ئامانجی پ���رۆژەكان پۆڵی���ن بكرێن ،بۆ نمونە :گروپی ژن ،منداڵ، بەس���ااڵچوان ،خاوەن پێداویستی تایبەت و كورتەب���ااڵكان و دڵنیایی كۆمەاڵیەتی .بەاڵم "پ���رۆژە یاس���ای چاودێ���ری و هاری���كاری كۆمەاڵیەت���ی" ك���ە پرۆژەیەك���ی كۆكراوەی پرۆژەكانی دیكەی���ە ،پێكهاتووە لە 31مادە و ئامانج���ی دابینكردن���ی یارمەت���ی دارایی مانگانەیە بۆ هەردوو رەگەز ،بەمەبەس���تی نەهێشتنی نەداریی و هەژاریی لەكۆمەڵگادا، هەروەه���ا دابینكردن���ی بیم���ەی بێ���كاری و تەندروستی بۆ هاواڵتیان ،بەكورتی ئاماجی رێكخستنەوەی ئەو مووچە و هاوكاریانەیە، كە ئێستا دەدرێن. لەپ���ڕۆژە یاس���اكەدا هات���ووە ،ه���ەر هاواڵتیەك ك���ە بێكار بێت ،مافی داواكردنی ه���اوكاری مانگان���ەی هەی���ە ت���ا ئەوكاتەی
ئەو هاوكاریە كۆمەاڵیەتیانەی ئێستا بەشێوەی هەڕەمەكی دابەش دەكرێن و نایەكسانیەكی زۆری تێدایە دەكەوێت���ە س���ەر كار ،ئەم���ەش لەڕێ���گای خۆتۆمارك���ردن ل���ەدەزگای چاودێ���ری و هاری���كاری كۆمەاڵیەت���ی ،كە لەوێ���دا مافی بیم���ەی تەندروس���تیان هەیە ،وات���ە مافیان هەی���ە داوای قەرەب���ووی دارای���ی بك���ەن ب���ۆ تێچوونەكان���ی چارەس���ەركردنیان، چارەس���ەركردن ك���ە بەمەرجێ���ك لەناوەندەكان���ی س���ەر بەحكوم���ەت بێ���ت. ل���ەرووی نیشتەجێبوونیش���ەوە هەم���وو هاواڵتیان���ی كەمدەرام���ەت دەتوانێت داوای بەركەوتەكانی بەكرێگرتنی نیش���تەجێبوون بك���ەن ،ل���ەڕووی پ���ەروەردە و خوێندنەوە لەس���ەر حكومەت پێویس���تە هاوكاری ئەو خێزانان���ە ب���كات ،ك���ە ب���اری گوزەرانی���ان س���ەختە ،ئەم���ەش لەرێگ���ەی خەرجكردنی دەرماڵەیەكی مانگانە بۆیان. رەوشی ئێستای بیمەی كۆمەاڵیەتی لەتوێژینەوەكەدا چەندین داتا و زانیاری خراونەتەڕوو .بەاڵم لەبەرئەوەی لەئەنجامی ناكۆكییەكان���ی هەرێ���م و بەغ���دا بودج���ەی 2014دیارینەك���راو رەوان���ەی پەرلەمان���ی كوردس���تان نەك���راوە ،بۆی���ە توێژینەوەكە پشتی بە بودجەی س���اڵی 2013بەستووە، كە بریتی بووە لە 15تریلیۆن و 257ملیار و 849ملیۆن دینار .لەمەش���دا بڕی پارەی تەرخانك���راو بۆ بیم���ە و هاوكارییەكان بۆ وەزارەتی كار و كاروباری كۆمەاڵیەتی ،كە الیەنی تایبەتمەندە بەپرۆسەی بیمەوە418 ، ملیار و 200ملیۆن دینار بووە. هەرچ���ی رێ���ژەی بێ���كاری و ژم���ارەی دانیشتوانە ،لەبەرئەوەی داتای نوێ لەالیەن حكومەتەوە باڵونەكراوەتەوە ،توێژینەوەكە پشتی بەداتاكانی ساڵی 2012بەستووە ،كە لەالیەن رێكخ���راوی UNDPئامادەكراوە و ژمارەی دانیشتوانی كوردستان بە 5ملیۆن و 432ه���ەزار كەس لەقەڵەم داوە ،ژمارەی خێزانەكانیش بریتی بووە لە یەك ملیۆن و 131هەزار و 700خێزان. دەرب���ارەی رێ���ژەی بێكاری���ش ،ئ���ەوا
كـۆمـەاڵیـەتی
ه���ەر بەپێ���ی دەس���تەی ئام���اری هەرێ���م ئەنجامەكانی رووپێوی هێزی كار بۆ ساڵی 2012بەكارهێن���راوە ،كە ئ���ەوكات رێژەی بێ���كاری بریتیب���ووە ل���ە %7.9ی ئەوان���ەی بەهێ���زی كار هەژماردەكرێن ،كە بریتین لە هاواڵتیانی هەرێم كە تەمەنیان لەسەرووی 15تا 63س���اڵی دای���ە و ژمارەیان دەگاتە ملیۆنێ���ك و 197هەزار و 701كەس .واتە لەس���اڵی 2012ل���ەو ژمارەی���ە 96ه���ەزار و 539ك���ەس بێ���كار بوونە .لەن���او گروپی بێكارانی���ش ژم���ارەی ژن���ان زۆر زیات���رە وەك لەپی���اوان .دەرب���ارەی گروپ���ی ژنان ئەوا تەنه���ا %12.2ی ژن بەش���داری فیعلی لەچاالكییە ئابوورییەكان و لەبازاری كاردا دەك���ەن ،وات���ە %87.7ی ژنان ل���ەدەرەوەی ب���ازاڕی كارن لەهەرێم���ی كوردس���تان. رێژەی بەش���داریكردنی پیاوانیش لەبازاڕی كاردا بریتیب���ووە ل���ە ،%65.8واتە %34.2ی پیاوان بەش���دارنەبوونە لەهێزی كاردا .لەو رێژەش���دا 625هەزار كارمەن���دی حكومی بووە و 195هەزار كارمەندی حیزبی بووە، كە لەوەزارەتی دارایی مووچە وەردەگرن، هاوكات نزیكەی 20هەزار كەس هاوكاری مانگانە لەحیزبەكانەوە وەردەگرن. رێژەی س���وودمەندان لەوەزارەتی كار و كاروباری كۆمەاڵیەتی لەكاتی ئێس���تادا لەهەرێمی كوردس���تان ت���ۆڕی پاراس���تنی كۆمەاڵیەت���ی هەی���ە ،كە هەری���ەك لەتۆڕی چاودێ���ری كۆمەاڵیەتی، س���وودمەندانی كەمئەندام���ان (خ���اوەن پیداویس���تی تایب���ەت) ،بیم���ەی بێ���كاری، گەشەپێدانی كۆمەاڵیەتی دەگرێتەوە. بەرێوەبەرایەت���ی گش���تی چاودێ���ری و گەش���ەپێجدانی كۆمەاڵیەت���ی ك���ە س���ەر بەوەزارەت���ی كاروكاروب���اری كۆمەاڵیەتیە، بیمە و هاوكاری مانگانە (لەژێر ناوی تۆڕی پاراس���تنی كۆمەاڵیەتی) بۆ هەندێك گروپ لەدانیش���توانی هەرێم���ی كوردس���تان دابین دەكات ،ك���ە ئەمان���ە دەگرێت���ەوە :بێ���وەژن، جێهێش���تراو ،قوتاب���ی خێزاندار ،بێ دایك و
لە بودجەی ساڵی پاردا تەنیا 418ملیار و 200 ملیۆن دینار بۆ هاوكارییە كۆمەاڵیەتیەكان تەرخان كراوە
باوك ،بەسااڵچوو ،نەخۆشیەكان ،بەندكراو، گەورە كچ ،ون بوو ،هەژاروبێكار .بڕی ئەو هاوكاری���ەی پێیان دەدرێ���ت بریتیە لە 150 هەزار دینار. بەپێ���ی خش���تەیەك ك���ە لەتوێژینەوەك���ە باڵوكراوەتەوە ،كۆی گش���تی س���ودمەندان لەتۆری چاودێری و پاراستنی كۆمەاڵیەتی بریتی���ە لە 222ه���ەزار و 567كەس ،بەاڵم رێژەی سودمەندانی چاودێری كۆمەاڵیەتی تا مانگی 12ی س���اڵی رابردوو بریتی بووە لە 214هەزار و 78كەس ،كە بەم شێوەیە ب���ووە :چاودێ���ری خێزان 84ه���ەزار و 45 كەس ،خاوەن پێداویستی تایبەت 11هەزار و 91كەس ،بیمەی بێكاری بۆ دەرچووانی زانك���ۆ و پەیمان���گاكان 19ه���ەزار و 123 كەس. خەماڵندن���ی دارای���ی ب���ۆ پ���رۆژەی چاودێری و هاریكاری كۆمەاڵیەتی لەتوێژینەوەك���ە تێچوویەكی س���ەرەتایی ب���ۆ جێبەجێكردن���ی سیس���تەمی چاودێری
625هەزار فەرمانبەری حكومی و 195هەزار كارمەندی حزبی لە وەزارەتی دارا��یی موچە وەردەگرن و هاری���كاری كۆمەاڵیەت���ی خراوەت���ەڕوو، س���ەرەڕای بڕی تەرخانك���راوی بودجە بۆ ت���ۆڕی كۆمەاڵیەت���ی ،ك���ە وەك ه���اوكاری دەدرێتە هاواڵتیان. تویژینەوەك���ە ئام���اژەی س���ەرجەمی بەتێچ���ووی س���ااڵنەی هەم���وو گروپ���ە سودمەندبووەكان كردووە ،كە بەشێوەیەكی س���ااڵنە دەكات���ە 2ترلی���ۆن و 919ملیار و 906ملی���ۆن و 790ه���ەزار دینار (نزیكەی دوو ملیار و 383ملیۆن دۆالری س���ااڵنە)، ئەمە كۆی گش���تیە بەو بودجەیەش���ەوە ،كە س���ااڵنە بۆ چاودێری كۆمەاڵیەتی تەرخان دەكرێ���ت و بڕەك���ەی 418ملی���ار و 200 ملیۆن دینارە. تریف���ە حام���د دەڵێ���ت "ئەگ���ەر بمانەوێت سیس���تەمی بیم���ەی كۆمەاڵیەت���ی هەبێ���ت و ش���یاوی جێبەجێك���ردن بێ���ت بۆ ئێس���تا، دەبێ���ت واقیعان���ە بیربكەین���ەوە ،بەواتایەك دیك���ە حكوم���ەت لەكاتی ئێس���تادا دەكرێت
لە ئێستادا 222هەزار و 567كەس لەتۆری چاودێری و پاراستنی كۆمەاڵیەتی سودمەندن ه���اوكاری و بیم���ە ب���ەو هاواڵتیان���ە بدات، ك���ە كەمدەرامەت���ن و بێ���كارن و هی���چ داهاتێكی���ان نی���ە ،ب���ەاڵم بۆ قۆناغ���ی دواتر دەكرێ���ت م���ەودای سیس���تەمەكە فراوانتر بكرێ���ت و هەموو هاواڵتی���ان بگرێتەوە ،بۆ نمونە حكومەت بتوانێ���ت داهاتێكی مانگانە بەیەكسانی بۆ هەموو منداڵێك دابین بكات، بێ رەچاوكردنی داهاتی خێزانەكانیان. 8راسپاردە بۆ بیمەی كۆمەاڵیەتی بەش���ی كۆتای���ی توێژینەوەك���ە تایبەت���ە بەراس���پاردەكان ،كە خۆی لەهەش���ت خاڵ دەبینتەوە: .1دەركردنی یاس���ایەكی گشتگیر بەبیمە و هاوكاری. .2لەیاس���ا گش���تییەكان پێویس���ت ناكات ب���ری داهات���ی مانگانە ی���ان ئیمتی���ازات بۆ ه���ەر گروپێ���ك دی���اری بكرێ���ت ،بەڵك���و دیاریكردنەك���ە لەئەس���تۆی وەزارەت���ی كاروباری كۆمەاڵیەتیدا دەبێت. .3بیمە و هاوكارییەكان لەس���ەر بنەمای داهات���ی مانگانەی تاك ب���ێ لەچوارچێوەی خێزان ،نەك لەسەر بنەمای رەگەز. .4میكانیزمێ���ك بگیرێتەب���ەر ،بۆ رێگرتن لەخراپ س���ودوەرگرتن لەیاس���ا گشتیەكیە چاودێری و هاریكاری كۆمەاڵیەتی و نەبێتە هۆی دروستبوونی كۆمەڵگایەكی تەمبەڵ. .5یاس���ا گش���تییەكە دەبێ���ت توان���ای جێبەجێكردن���ی هەبێ���ت ،وات���ە دەك���رێ سەرچاوەكانی جێبەجێكردنی هەبێت. .6ئەگەر لەكاتی ئێستا لەتوانای حكومەتدا نەبوو س���ەرچاوەی دارایی پێویست دابین بكات ،دەكرێت لەقۆناغی یەكەم ئەولەویەت ب���ەو گروپان���ە بدرێ���ت ،ك���ە بیدەرامەت یا كەمدەرامەتن. .7یەكخس���تنەوەی هەم���وو ئ���ەو هاوكارییان���ەی لەالی���ەن حكوم���ەت و حزبەكانەوە دەدرێت. .8ه���ەر بڕیارێ���ك دەرب���ارەی هاوكاری و بیم���ەی تاك دەدەرێت ،دەكرێت لەس���ەر داوای تاكەك���ەوە قابیل���ی هەمواركردن���ەوە بێت.
ژمار ه 285
2015/7/11
29
كـۆمـەاڵیـەتی
پەیوەندی خۆشەویستی دەبێتەوە بە هاوڕێیەتی؟
چیرۆكی ئەو كچ و كوڕانەی پەیوەندی خۆشەویستییان كردۆتەوە بە هاوڕێیەتی بەشی كۆمەاڵیەتی "ح���ەوت س���اڵ پەیوەن���دی خۆشەویس���تیمان هەبوو ،ئەو رۆژەی بەس���ەردان دەهاتنە ماڵمان جەژنم���ان ب���وو ،بۆ س���ەردانی خزمانی���ش تەنیا هاتووچ���ۆی ئەوان���م دەكرد ،ئێس���تا ه���ەردووال لەرێی خۆمانین و قس���مەت نەبوو بەیەك بگەین، بەاڵم ئێس���تاش بەبینینی یەكتر دڵمان خۆش���ە و
30ژمار ه 2015/7/11 285
ج���ۆرە تێڕوانینێك���ی تایبەتمان ب���ۆ یەكتر هەیە". ئەمە قس���ەی "هەرێم عیس���ا"ی تەمەن 32ساڵە، ك���ە ماوەی حەوت س���اڵ لەگ���ەڵ كچێكی خزمی پەیوەندی هەبووە و دواتر بۆ یەكتر نەبوونە. كۆنە خۆشەویس���ت و عاش���قەكان ،بەتایبەت لەنێو خزم و ناس���یاوەكاندا ،ك���ە ئەگەری یەكتر بینینەوەی���ان زۆرە ،تێڕوانی���ن و س���ەرنجدانی تایبەتی���ان هەیە ،هەیانە بە بینینی یەكتر دنیایەك
یادگاری���ان دێت���ەوە بەرچاو ،هەش���یانە دڵتەنگن ب���ەو رابردووی���ەی هەیان���ە و زۆرج���ار بەهۆی بینینەوەی یەكتر تووشی كێشە دەبن .توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی���ش ئام���اژە ب���ۆ ئ���ەوە دەكات ،گرفت لەوەدا دانییە ئەمانە بەردەوام لەبەرچاوی یەكتر بن ،بەڵكو گرفت ئەوەیە دوای هاوس���ەرگیرییان ك���ە هەر یەكە لەگەڵ كەس���ێكی دیك���ە دەیكات و ژیان���ی تایبەت���ی خۆی هەی���ە ،ب���ەردوام لەبیری
كـۆمـەاڵیـەتی
توێژەرێكی كۆمەاڵیەتی: كێشە ئەوە نیە كۆنە یار و خۆشەویستەكان هەردەم لەبەر چاوی یە�كتر بن، گرفت ئەوەیە هەردەم لەدڵ و خەیاڵی یە�كتر بن
یەكتردا بن و رابردوو بیانباتەوە. هەرێ���م باس لەوە دەكات ،ك���ە هەر لەتەمەنی هەرزەكاریی���ەوە پەیوەن���دی خۆشەویس���تی لەگ���ەڵ كچێك���ی خزمی���ان دروس���ت دەبێ���ت و ب���ەردەوام بەیەكەوە گفتوگۆ دەكەن ،س���ەرباری ئ���ەو هاموۆش���یەی لەنێ���وان خێزانەكانیان���دا هەب���ووە ،بەنهێنیش یەكتری���ان بینیوە .ئەو دەڵێ "خۆشەویس���تییەكی رۆمانس���یانە لەنێوانمان���دا هەب���وو ،یەكترم���ان لەب���اوەش دەك���رد ،بەڵێن���ی بۆیەكتربوونم���ان داب���وو ئەگەر بەه���ەر نرخێك بێ���ت ،بەاڵم قس���مەت نەب���وو ،بەتایب���ەت بەهۆی باوك���ی كچ���ەوە" .بۆیە بە بڕیاری ه���ەردووال و واز لەیەكتر دەهێنن ،لەگەڵ ئەوەش���دا ئەو كوڕە دانی پێدادەنێت ،كە لەدڵەوە هەر پەرۆشی یەكتر بوونە. دوای ئ���ەوەی هەردووكی���ان هاوس���ەرگیریی دەكەن ،ئێستا دوو خێزانن و هاتوچۆ لەنێوانیان هەیە ،ب���ەاڵم وەك ئاماژەی ب���ۆ دەكات ،كە هەر جارێكی یەكتر دەبینن ،دنیایەك خەیاڵ لەمێشكیان دروست دەبێت و دەڵێت "هەرچەندە هیچ شتێك لەنێوانمان نەماوە ،بەاڵم بۆ نمونە كە قس���ەیەك دەكەین ،یادگارییەكمان بیردێتەوە و یەكسەر بێ ویس���تی خۆمان تەماشای چاوی یەكتر دەكەین، چونكە حەوت س���اڵ گفتوگۆ لەنێوانماندا هەبوو،
هەرچەندە هەردووالشمان هاوڕا بووین ،لەسەر ئەوەی كە بۆ یەكتر نابین". "پێش���ەوا حەكیم���ی" چ���وار س���اڵ پەیوەندی خۆشەویس���تی لەگ���ەڵ كچێك���ی ناس���یاویان دەبێ���ت ،ك���ە لەهەمانكاتیش���دا لەی���ەك فەرمانگە دەوام دەك���ەن ،ب���ەاڵم دوای ئ���ەوەی ه���ەردوو خانەوادەك���ە ب���ە پەیوەندییەك���ە دەزانن و رازی ناب���ن هاوس���ەرگیری بك���ەن ،بەناچاری دەس���ت لێكب���ەردەدەن ،لەگەڵ ئەوەش كە هیچ لەنێوانیان نامینێت و هەردووال دەچنە رێگەی خۆیان ،بەاڵم وەك دەڵێت "هەردەم هەس���تەكی جیاوازمان بۆ یەكت���ر هەیە ،هەس���ت بەگرفتی یەكت���ر دەكەین، لەچاوی یەكتر ش���ت دەخوێنینەوە ،بەاڵم ئێس���تا وەك هاوڕێی���ن نەك خۆشەویس���ت ،هەرچەندە گوتراوە هاوڕێیەتی دەبێتە خۆشەویستی ،بەاڵم خۆشەویس���تی نابێتە هاوڕێیەتی ،كەچی ئێس���تا بەناچاری هاوڕێین". پێش���ەوا زیاتر لەب���ارەی پەیوەندی ئێس���تای لەگەڵ ئ���ەو كچەیەی تەمەنێك خۆشیویس���تووە دەڵێ "زۆر گرفتم هەبووە بۆ ئەوم باس���كردووە، چونك���ە هاوڕێی خێزانەكەمە و دەتوانێ قس���ەی لەگ���ەڵ ب���كات ،زۆر گرفتیش���ی هەب���ووە ،وەك هاوڕێی���ەك رێگ���ەم ب���ۆ دان���اوە و چارەس���ەرم ك���ردووە ،هەردەمی���ش هەوڵم���داوە هاوس���ەر و منداڵەكان���ی خ���ۆش بووێ���ت ،لەگ���ەڵ ئەوەش نایش���ارمەوە ،ك���ە ئ���ەو هەس���تەی ب���ۆ یەكتری هەمان���ە ،جیاوازە و نازانم چۆن وەس���فی بكەم. خەمخ���ۆری یەكتری���ن ب���ۆ ئ���ەوەی ه���ەردووال بەخۆش���ی بژین .م���ن زۆرج���ار دەكەومەوە ناو یادگاریی���ەكان و خەمێكی قوڵیش دەمبات ،بەاڵم نەمهێش���تووە كاریگەری لەس���ەر ژیانی ئێستام هەبی���ت و لە خۆشەویس���تی خێزان و منداڵەكانم كەم بكاتەوە". كاریگ���ەری ئ���ەم حاڵەت���ە لەس���ەر كچانی���ش بەهەمان ش���ێوە ،ئەوانەی بەردەوام كۆنە یاریان دەبیننەوە و لەبەرچاویانن .ئافرەتێكی مامۆستای
زانك���ۆ ،باس لەوە دەكات ،كە لەقۆناغی خوێندنی ماس���تەرەوە لەكۆلێ���ژ پەیوەندی خۆشەویس���تی لەگەڵ كوڕێك���ی هاوقۆناغێكی دەبەس���تێت و بە نیازی هاوس���ەرگیریی دەبن ،بەاڵم وەك باس���ی دەكات كەلت���وری كۆمەاڵیەتی رێگر بووە لەوەی بەیەكت���ر بگ���ەن ،بنەماڵ���ەی كوڕەك���ە قبوڵی���ان نەكردووە كوڕەكەی���ان لەگەڵ كچێكی دەرەوەی بازن���ەی خزمەكان���ی خۆی���ان هاوس���ەرگیریی بكات .بەاڵم ئێس���تاش بەیەك���ەوە لەهەمان كۆلێژ مامۆس���تان و قوتاب���ی دكت���ۆران .ئ���ەو ئافرەتە دەڵ���ی "زۆرج���ار وەك ج���اران دەرچوونم���ان ب���ۆ كتێبخان���ەكان هەیە ،بەاڵم هەس���تی ئەوكات جیابوو ،هی ئێستاش جیایە ،من دوو منداڵم هەیە و ئەویش س���ێ منداڵی هەی���ە ،هەر الیە و ژیانی تایبەتی خۆی هەیە ،بۆیە رێزێكی تەواو لەژیانی یەكتر و لەبەها خێزانیەكانی خۆمان دەگرێن ،بێ ئەوەی ش���تێك لەنێوانمان دروس���ت بێت ،رەنگە تارادەی���ەك ئ���ەوە مەحاڵیش بێت ،ب���ەاڵم دەبێت هەوڵی بۆ بدرێت". ئەو مامۆس���تایەی زانكۆ نكۆڵ���ی لەوە ناكات، ك���ە م���رۆڤ ناتوان���ێ لەدەس���ت راب���ردوو و یادگارییەكان���ی رابكات ،بەاڵم وەك خۆی دەڵێت "ئەگەر هەر بەهەوای رابردووەوە بژیت ،ئێستا و داهاتووشت دەمرێت ،راستە هەندێك بیرەوەری هەیە و لەبیرناكرێن ،بەاڵم مرۆڤ دەبێت رێز لە ژیانی ئێستای بگرێت و خۆی لەگەڵ ئەو واقیعە بگونجێنێ كە هەیە". "بەختی���ار جەوه���ەر" توێ���ژەری كۆمەاڵیەتی ئام���اژە بۆ ئەوە دەكات ،كە ئەگەر ئەو كەس���انە بەش���ێوەیەكی ئەقاڵن���ی بی���ر لەژیانی ئێس���تایان بكەن���ەوە ،ئ���ەوە ئاس���اییە و دەتوانن بەخۆش���ی بژی���ن و بەردەوامی���ش یەكت���ر ببین���ن ،ئەم���ە كاریگ���ەری نابێ���ت لەس���ەریان ،ب���ەاڵم ئەگ���ەر هەردەم بیر لەرابردوو بكەنەوە ،ئەوا كاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانیان دروست دەكات و ژیانی ئێستاشیان خۆش نابێت. ئەو توێژەرە ئامۆژگاری ئەو كەسانە دەكات، ك���ە ژیان���ی رابردووی���ان و پەیوەن���دی كۆنی���ان نەكەن���ە پێوەر لەگەڵ ئەو ژیانەی ئێس���تا هەیانە "وا بیرنەكەن���ەوە ك���ە كۆن���ە یارەكانیان باش���تر بوون ،یان قسە خۆشتر بوون ،چونكە پەیوەندی خۆشەویس���تی حاڵەتێك���ی رۆمانس���یە و دوورە لەواقیع ،بەاڵم لەژیانی هاوس���ەرگیریی زۆرجار واقی���ع زاڵت���رە و بڕی���ار لەس���ەر ژی���ان دەدات، لەوانەیە ئەو كەس���ە هەس���ت نەكات و هەر بەو خەیاڵ���ە بژیەت ،ك���ە لەراب���ردوو بنیویەتی ،بۆیە كارەس���ات و گرف���ت ئەوە نیی���ە ،ئەوانە هەردەم لەبەرچ���اوی یەكت���ر بن ،گرف���ت ئەوەیە هەردەم لەدڵ و خەیاڵی یەكتر بن".
ژمار ه 285
2015/7/11
31
كـۆمـەاڵیەتی ـ تەندروستی /ائ :ساڵحی مام عەلی
بۆ خواردنی خورما لە بەربانگدا باشە؟ تەرازوویەك بكڕە و كێشت دابەزێنە توێژەرە ئەمریكیەكان س���ودی خورمایان دەسنیش���ان كردووە، بەتایبەت لە رەمەزاندا ،كە بریتین لە: .1هەس���تكردن برس���یەتی ناهێڵێت .2 .گەدەئ���ارام دەكاتەوە.3 . بەئاس���ان هەرس دەبێت و خێ���را هەڵدەمژرێت .4 .رێژەی چەوری و كۆلیس���ترۆل لەخوێن���دا دادەبەزێنێت .5 .مرۆڤ لەتوش���بوون بە جەڵتەی مێشك و دڵ دەپارێزێت .6 .هەردوو ڤیتامینی A،Bتێدایە. .7باش���تر وایە لە 3دەنك زیاتر نەخورێت ،چونكە رێژەی ش���ەكر تێیدا زۆر بەرزە ،بەتایبەت بۆ ئەو كەس���انەی نەخۆش���ی شەكریان هەیە ،پێویستە ئاگاداربن و زێدەڕۆیی لەخواردنی خورمادا نەكەن، چونكە هەرگیز ئەو بیرۆكەیە راس���ت نیە ،كە پێیوایە خورما شەكر بەرز ناكاتەوە.
توێژەرە ئەمریكیەكان رایانگەیاندووە ،ئەو كەسانەی رجیم دەكەن و دەیانەوێ كێشیان دابەزێنن ،پێویستە تەرازوویەك بكڕن و رۆژانە خۆیان بكێشن و تۆماری بكەن ،تاوەكو بزانن كێشی لەشیان بە چ رێژەیەك روو لە دابەزینە ،یان وەك خۆی ماوەتەوە. توێژەرەوەكان لەزانكۆی "كورنیل" لەنیۆیۆرك لە توێژینەوەكەیاندا بۆیان دەرك��ەوت��ووە ،ئەو كەسانەی رۆژان��ە خۆیان دەكێشن و بەوردی چاودێری كێشی لەشیان دەكەن ،توانای خۆالوازكردنیان زۆرت��رە و زیاتر ب��ەرەو دابەزین دەچ��ن ،چونكە ئەو خۆكێشانە نان زۆر نەخۆن و ئاگاداری وادەك��ات بیریان بێتەوە ،كە هانیان دەدات وەرزش خ��ۆی��ان ب��ك��ەن ،هەروەها كەمبكەنەوە. بكەن و بڕی خواردنیان
زیانەكانی پەتاتەی سوركراوە
خەمۆكی توشی مندااڵنیش دەبێت
پس����پۆران لە زانكۆی "دیوك"ی ئەمریكی رایانگەیاند ،پەتاتەی س����وركراوە بۆ تەندروستی باش نیە و مرۆڤ توشی قەڵەوی و نەخۆشی دڵ و بەرزبوونەوەی چەوری دەكات. هۆكارەكەش����ی ئەوەی����ە س����وركردنەوەی پەتات����ە لەناورۆن����ی قرچ����او مادەیەك پیكدەهێنێ كە پێ����ی دەوترێت "ئەكریالمید" .ئەو مادەیە مرۆڤ توش����ی شێرپەنجە دەكات .جگەلەوەی پەتاتە رۆن هەڵدەمژێت و قەڵەوی دروست دەكات .هەروەها رێژەیەكی زۆر خوێ هەڵدەمژێت ،كە توشی نەخۆشی گورچیلە و بەرزبوونەوەی فش����اری خوێنت دەكات .باش����ترین رێگ����ەش بۆخواردنی پەتاتە كواڵندنیەت����ی ،س����ەربارەی ئ����ەوەی بەتوێكڵەوە بخورێت باش����ە، چونكە زۆربەی ڤیتامینەكان لە توێكڵەكەی دایە.
پزیش���كان و پس���پۆران ل���ە زانكۆی "واش���نتۆن" پ���اش تاقیكردنەوە و توێژینەوە لەس���ەر 500منداڵ ،كە تەمەنیان لەنێوان 9تا 16س���اڵدا بوو، بۆی���ان دەركەوت % 8-3ی مندااڵن توش���ی نەخۆش���ی خەمۆكی دەبن و %22یش لەوانە لەتەمەنی هەرزەكاریدا توشی دەبن.. بەپێ����ی ئ����ەو توێژینەوەی����ە ،ئەو كەس����انەی لەمنداڵیدا توش����ی نەخۆش����ی خەمۆكی دەبن ،لەگەورەییدا ئەگەری توش����بوونیان بەنەخۆش����یەكانی دڵ و قەڵەوی و هەروەها جگەرەكێش����ان هەیە .هەروەوكو دیاریكراوە %22ی ئەو مندااڵنەی خەمۆكیان هەبووە توش����ی قەڵەوی بوونە .هەروەها سێیەكی ئەو مندااڵنە فیری جگەرە كێشان بوونە ،پێشتر خەمۆكیان هەبووە .لەنیشانەكانی خەمۆكیش بریتین لە توڕەیی بەردەوام و دڵتەنگی بەردەوام و نان نەخواردن و تێكەاڵونەبوون لەگەڵ مندااڵنی تر و یاری نەكردن لەگەڵیان.
32ژمار ه 2015/7/11 285
كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی
مەرجی بەڕۆژوبوونی ئافرەتی دووگیان
پزیشكانی پسپۆر ل��ە نەخۆشیەكانی ئافرەتان و م��ن��داڵ��ب��وون ج��ەخ��ت ل��ەس��ەر ئ���ەوە دەكەنەوە، ك��ە ئ��اف��رەت��ان��ی دووگ���ی���ان ل��ە ق��ۆن��اغ��ی��ك��ی زۆر هەستیار دایە و پێویستە پێش ئەوەی بڕیاری بەرۆژووبوون بدات ،پرس بەپزیشكی پسپۆر بكات و بەردەوام لە گەڵ پزیشكەكەی لە راوێژ دابێت ،ئەگەر پزیشكەكە بریاری دا ،دەتوانێت بەرۆژوو بێت. بەاڵم بەشێوەیكی گشتی لەرووی زانستی پزیشكیەوە ئافرەتانی دووگیان ناتوانن بەرۆژو بن ،چونكە كاریگەری دەبێت لەسەر منداڵەكە و ئەگەری لەبارچوونی هەیە .هەروەها گەشەی م��ن��داڵ دوادەخ����ات و زۆرج��اری��ش دەبێتە هۆی لەدایكبوونی پێشوەختە. سەرەڕای ئەمانە ،ئەگەر ئافرەتی دووگیان بڕیاری بەڕۆژوبوونی دا ،پێویستە زۆر پشو بدات و ئێواران تاكو كاتی پارشێو زیاتر لە 2لیتر ئاو و شلەمەنی بخواتەوە ،جگە لە خواردنی میوە و سەوزەكان و خواردنە پڕ لە پڕۆتینەكان.
ژمار ه 285
2015/7/11
33
كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
كێشەی كۆرپەلەی 8-7مانگ
چارەسەریەكانی لەدایكبوونی پێشوەختە بەشی دووەم و كۆتایی
هەفت���ەی راب���ردوو باس���م ل���ە كێش���ەی لەدایكبوونی كۆرپە بەر لەوادەی خۆی ،واتە بە ناكامی و بەر لە 9مانگ و 9رۆژ كرد ،لە بەشی دووەم و تەواوكەری وتارەكەمدا باس لە چارەسەریەكانی ئەو كێشەیە دەكەم. كۆرپەلە لەناو س���كی دایكدا لە 24دا هەفتە هەم���وو كۆئەندامەكانی بۆ دروس���ت دەبێت، تەنی���ا س���یەكان نەب���ێ .ئەوی���ش هەواگۆڕی دەكات و ئۆكسجین بەژیان دەبەخشێ ،ئەگەر ئەوە نەبوو ،ژیان لەچركەیەك رادەوەستێ. لەگ���ەڵ لەدایكبوونی كۆرپەلە ،كە س���ەری هات���ە دەرەوە ،ئەگەر بەسروش���تی بێت یان نەش���تەرگەری ،دەب���ێ دەم���ی بس���ڕێتەوە، ئاوەك���ەی ن���او دەم���ی بەئامێ���ر بم���ژرێ، تاوەكو لەگەڵ هەناس���ەی یەكەمی���دا نەچێتە ن���او س���ییەكانی ،خۆت���ان بیربێت���ە و كە ئاو دەخۆنەوە ،ئەگەر 3-2دڵۆپە بچێتە بۆڕیەی هەوا چیتان لێدێت؟ ئەگ���ەر كۆرپەل���ە ل���ە 38هەفت���ە كەمت���ر بوو ،هەواك���ە دەچێتە ناوس���ییەكانی ،كاتێك ب���ۆ ڕ ی دێت���ە دەرێ،
34ژمار ه 2015/7/11 285
س���ییەكانی بەیەك���ەوە دەنوس���ێن ،چونك���ە ل���ەو تەمەن���دا م���ادەی ()Surfactantی كەمە، ب���ۆڕی هەناس���ەی بەیەك���ەوە دەنوس���ێ و هەناس���ەی تەن���گ دەب���ێ ،دووب���ارە ه���ەوا ناچێت���ە ژوورەوە ،دڵ���ی زۆر خێ���را لێ���دەدا، سەرس���نگی مش���ەوەش دەب���ێ و زۆر خێرا هەناس���ەی ناڕێك هەڵدەكێش���ێ ،بێ س���ودە چونكە گۆڕانی ئۆكس���جین نییە ،رەنگی شین دەبێ ،ئادەمیزادیش كە هەناسیەی باش نەبێ ناتوانێ هیچ بخوات ،لەبەرئەوە دەبێ كۆرپەلە لە نەخۆشخانەی تایبەت بە دەرمانی تایبەت ب���ە دەس���تی پزیش���كی تایبەت چارەس���ەری ب���ۆ بكرێ ،بۆ ماوەیەكی باش تاكو كێش���ەی وش���كبوون و هەوكردن و مێش���ك زامداری ت���وش نەب���ێ ،چونك���ە ئ���ەو كۆرپەالن���ەی لە خوارووی 38هەفت���ە لە دایك دەبن ،رێژەی ش���ەلەل دەماغ و گوێچكەیان لەگەڵ بچوكی لەش���یان زۆرە ،هەتاك���و لەم���ردن رزگاریان دەبێ. بۆ ئ���ەوەی ئافرەتان خۆیان لەو كێش���ەیە بپارێ���زن ،پێویس���تە رەچ���اوی ئ���ەو چەن���د هەنگاوەی خوارەوە بكەن: .1ئەگەر نەخۆش���ەكە ش���ەكرە و فشاری خوێن���ی هەب���وو ،ج���وان چارەس���ەر بك���رێ ،ب���ە پێ���وەری رێكخ���راوی تەندروستی جیهانی ئەو ئافرەتە تاكو دووگیانیەكەی دەگاتە 39هەفتە نابێ
ئەو دەستكاری بكرێ. .2ئەگ���ەر دووگیانیەك���ە دوو كۆرپ���ە یان زیاتر بوو ،لە نەخۆشخانە پەروەردە دەكرێ، چونكە س���كی دای���ك باش���ترین داینگەیە بۆ كۆرپەلە. .3قەدەغەی���ە لە حاڵەت���ی چاندن و منداڵی بل���وری لە یەك كۆرپەل���ە زیاتر لەناو روحم دابندرێ ،نەوەك وەكو واڵتە دواكەوتووەكان 3تا 4خانە بێت. .4ه���ەر نەخۆش���خانەیەك منداڵبوونی لێ ئەنجام بدرێت ،پێویس���تە دەرمانی پێویستی هەبێ لەگەڵ پزیشكی لێزان ،بۆ ئەوەی ئەگەر ئافرەتەكە منداڵبوونی پێش���وەختەی هەبوو، تاكو 48كاتژمێر بتوانێ ئازاری رابگرێ. تاك���و دەگات���ە ش���وێنی بەش���ی منداڵ���ی بچووكی���ان هەب���ێ لەگ���ەڵ خزمەتگ���وزاری تایبەت ،كە ئەویش دەبێ دەوڵەتی بێت ،ئەگینا لە (تایبەت) كەس���ی هەژار ئ���ەو ئەركەی پێ جێبەجێ نابێ .ئاشكراشە بەشی زۆریان كە تووشی ئەو حاڵەتانە دەبن لەو بابەتانەیە. لە دواییدا هاوار دەكەمە پزیشكان ،روحم ب���ە نەخۆش بكەن ،هەتاكو خوا رەحمیان پێ بكات و ل���ەو رۆژە پیرۆزان���ەی رەمەزان لە گوناهەكانت���ان خۆش بێت ،دەب���ا هەموومان بە یەك���ەوە كاربكەین بە دڵی پاك بۆ ئەوەی كۆمەڵگایەكی تەندروستمان هەبێت. ئافرەتی تەندروس���ت ،منداڵی تەندروست، كۆمەڵگایەك���ی تەندروس���تی و پێشكەوتوو.
ه ــون ــەری سەرپەرشتیار :زانا دڵشاد دزەیی
لەیال مەجیدی:
لەپێناو خزمەتكردنی هونەردا الریم لەوە نیە رۆڵی وروژێنەریش ببینم
ژمار ه 285
2015/7/11
35
هونەری
دەرهێنەرێك 10هەزار دیناری سویسری پێدام ،كە 10دینار لە ماڵەكەمدا نەبوو، بەاڵم بە رۆڵەكەی رازی نەبووم و نەمكرد تاری����ق ئاكرەی����ی رووخس����ارێكی ئاش����نایە ب����ە بینەری ك����وردی ،ئەو س����ااڵنێكی درێ����ژە ل����ە ب����واری نواندن ،چ ش����انۆ بێت ،ی����ان دراما یاخود سینەما ،رۆڵ دەگێڕێت .لەم دیمانەیەی سڤیلدا دەردەدڵی خۆی دەكات و باس لە كێشەی شانۆ و هونەر بە گشتی دەكات زانا دڵشاد دزەیی
تاریق ائكرە��یی:
لەهەولێر بەهۆی شارچیەتیەوە غەدری زۆرم لێكراوە دووركەوتنەم لە پەیمانگای هونەرە جوانەكان دووركەوتنەوە بوو لە سەرئێشە هەست دەكەم سوێند خوراوە كە نەهێڵن لە هەولێر شانۆ پێشكەوێت 36ژمار ه 2015/7/11 285
هونەری
س���ااڵنی پێشوو لە دراما و شانۆ و س���ینەمادا چ���االك ب���ووی ،ب���ەاڵم چەند ساڵێكە بێ بەرهەمی؟ تاری���ق ئاكرەیی :وایە ،ب���ەاڵم لەم چوار پێنج س���اڵەی رابردوودا دەمارێكی لەش���م گیرا و نەشتەرگەریم ئەنجامدا ،ئەوە وایكرد س���اڵێك بەچارەسەری خەریك بووم ،هەر دوای ئەوە لەئیش���ێكی مامۆس���تا س���ەباح عەبدولڕەحم���ان بەش���داریم ك���رد و رۆڵی س���ەرەكیم هەبوو ،هەروەها بەش���داریمان لەفیستیڤاڵی باتمان كرد لەتوركیا ،لەهەمان س���اڵدا لەدرام���ای خەج و س���یامەند رۆڵی سەرەكیم وەرگرت بەرۆڵی باوكی (خەج)، كە تائێستا پەخش نەكراوە ،ئەویش راگیرا و دەس���ت پێكرای���ەوە .هەروەه���ا لەمانگی چواردا لەكارێكی س���ینەمایی خۆبەخشانە بەش���داریم كرد ،فیلمێكی دیكۆمێنتی درێژ
بوو ،بەپ���ارەی خۆم كردم بەناوی "جەژن ناكەی���ن" .چیرۆك���ی خێزانێك���ی ئێزدیی���ە ل���ەرۆژی 2014/8/3ك���ە داعش هێرش���ی ك���ردە س���ەر ش���ەنگاڵ و بوون���ە یەكێ���ك لەقوربانیەكان. دووركەوتن���ەوەت لەس���ەندیكای هونەرمەن���دان و لەپەیمان���گای هون���ەرە جوان���ەكان ،ك���ە 27س���اڵ وان���ەت تێ���دا گوتۆت���ەوە ،دووركەوتنەوەتە لەهونەر یان لەكێشە ،یانی لەملمالنێی حیزبی؟ تاری���ق ئاكرەی���ی :دووركەوتنەوەی���ە لەسەرئێش���ە ،م���ن 27س���اڵ لەپەیمانگای هونەرە جوانەكان مامۆس���تا بووم ،ئەگەر فش���ارێكی زۆر قورس و ناخۆش نەبوایە لەس���ەرم بەجێمنەدەهێش���ت ،كەس���ێك 27س���اڵ وان���ەی لەش���وێنێك گوتبێتەوە، ئەو س���ێ س���اڵەی كە ماوە بۆچی بەجێی بهێڵێ���ت؟ ب���ەاڵم پێمخۆش���ە ئام���اژە ب���ۆ ئ���ەوە بك���ەم ،ك���ە پەیمان���گای هون���ەرە جوان���ەكان وەكو ج���اران نەماوە بەهەموو
بەشەكانیەوە ،بەداخەوە دەستێوەردانێكی زۆر خراپ و پیس���ی تێدایە ،كە پەیمانگای وێرانك���رد و ق���ەت ناگەڕێت���ەوە ج���اری ج���اران .بەاڵم لەس���ەندیكای هونەرمەندان دوورنەكەوتوومەتەوە. چ���ی دەڵێی ئ���ەو هونەرمەندانەی لەدوای ت���ۆ لەهەولێر دەركەوتن و لەپلەی وەزیفی و ئیمتیازات پێش تۆ كەوتنەوە؟ تاری���ق ئاكرەی���ی :ئ���ەوە دژایەتیكردنە، كۆمەڵێ���ك بۆچوون هەیە ،س���ەركردایەتی حیزبەكان بەرپرس���ن لەم مەسەلەیە ،لێرە بەهەندێك شت هونەرمەند هەڵدەسەنگێنرێت و بۆ ئەم شوێنانە دەستنیشان دەكرێ ،كە من هەرگیز الم پەس���ەند نیی���ە .بۆ نموونە بچ���م ب���ۆ بەرپرس���ێك ماس���تاو بك���ەم و بەدڵ و كەیفی ئەو قس���ە بك���ەم! هەروەها جگەل���ەوەش برادەران���ی هەولێر وادەزانن هەولێر تەنیا بۆ ئەم كەسانەیە كە لەهەولێر لەدایكبوون���ە و نابێت كەس���ێكی دیكە لێرە هی���چ پۆس���ت و ئیمتیازاتێ���ك وەرگرێ���ت! بەو بیركردن���ەوە هەڵەیە من رووبەرووی دژایەتیكردنێك���ی زۆر ج���دی بووم���ەوە، بۆ نموونە س���ێ جار دەستنیش���انكرام بۆ بەڕێوەبەری پەیمانگای هونەرە جوانەكان، س���ێ جار دەستنیشانكرام بۆ بەڕێوەبەری س���ینەما و جارێكی���ش دەس���تنیانكرام ب���ۆ بەڕێوەبەری ش���انۆ ،س���ەرەڕای ئەوانەش جارێ���ك دەستنیش���انكرام ب���ۆ پۆس���تێكی دوور ب���وو لەبواری هون���ەری ،بەاڵم ئەو دژایەتیكردان���ەی بۆ من هەی���ە وایكردووە هی���چ لەوان���ەی ك���ە باس���م ك���رد نەكرێن، ئ���ەو ش���ەوەی ك���ە بەیانییەك���ەی دەب���وو م���ن پۆس���تەكە وەرگ���رم ،لەس���ەر مێزی خواردنەوە یان لەس���ەر مێزی داوەتكردن ش���تەكان دەگۆڕا و كەس���ێكی تر دادەنرا، ب���اوەڕ بكەن ج���اری واهەبووە كەس���ێكی غەیری حیزبی دانراوە گوتیانە لەبەرئەوەی ك���وڕی هەولێ���رە ،تاری���ق ك���وڕی هەولێر نییە! بەداخەوە لەهەولێر ش���ارچیەتی زاڵە ب���ووە بەس���ەر توان���ای كەس���ەكان و ئەو ش���ارچیەتی غەدری زۆری لێ���م كردووە، ئەوە وایكردووە نەهڵێن كەسی شارەزا و شیاو دەركەوێت. لەئێستادا شانۆ و دراما و سینەما كامیایان لەپێش كامیانە؟ تاریق ئاكرەیی :ئێستا هەموو بوارەكان دواكەوتوون ،ش���انۆ لەم شارەدا نەماوە و ناشمێنێت ،رۆژێكیان رەخنەگری شانۆیی بەڕێز موحسین محەمەد قسەیەكی كرد و
گوتی "ئەو ش���ارە ئەكتەر و ش���انۆیی تێدا نامێنێ���ت" ،بەهۆیەوە لەالیەن ش���انۆكارانی هەولێرەوە رووبەرووی قس���ەی ناش���رین و رەخنەیەك���ی زۆر بووی���ەوە ،ب���ەاڵم وا قس���ەكەی ئەو رۆژ ب���ەرۆژ دێتەجێ ،ئەو خەڵكەی كە رێبەرایەتی رۆش���نبیریی ئەو واڵت���ە دەك���ەن ،نەیانهێش���ت ش���انۆی تێدا بمێنێت ،شانۆ هەر ئەوە نییە ساڵی جارێك شانۆگەریەك لەپارك یا لەشوێنێكی گشتیدا بكرێ���ت ،تەنیا بۆ ئەوەی بەخەڵك بڵێی لەم ش���ارەدا ش���انۆ هەیە ،من پێم سەیرە لەم شارە ش���اتۆ بۆ وای لێهاتووە ،تەنانەت وا هەست دەكەم س���وێند خوراوە كە نەهڵێن لەم شارە شانۆ پێشكەوێت. مەبەس���تت هەولێ���رە ی���ان سلێمانی؟ تاریق ئاكرەیی :نەخێر س���لێمانی كاری خۆی دەكات ،دهۆكیش كاری خۆی دەكات و فیلم دەكەن و ش���انۆ دەكەن و بەرهەمی باش���یان هەیە ،بەاڵم من پێموایە خەڵكانێك بوونەتە داردەست بۆ خەڵكانێكی دیكە ،كە نەهێڵن لەم شارەدا ئیش بكرێت. ئامادەی هەموو رۆڵێك ببینی؟ تاری���ق ئاكرەی���ی :نەخێ���ر ،لەس���ەر ئەو پرس���یارە باش���تێكت ب���ۆ باس بك���ەم ،كە زۆر لەهونەرمەندان���ی بەڕێوەبەرایەت���ی ش���انۆ و لەمال و ئەمال شایەدن ،رۆژێكیان برادەرێ���ك ب���ۆ رۆڵێك 10ه���ەزار دیناری سویس���ری بۆدانام ،ك���ە 10دینارم لەماڵ نەب���وو ،گوت���ی ئەو رۆڵ���ەم ب���ۆ ببینە ،كە رۆڵەك���ەم خوێن���دەوە بەدڵم نەب���وو گوتم "نایكەم" س���ەرەتا هەزار دین���اری بۆم دانا بوو ،كە زانی نایكەم بۆیكردم بە 10هەزار دینار ،ب���ەاڵم من ه���ەر رازی نەبووم ،من یەك شتم هەیە ،زۆر رێزی رۆڵەكەی خۆم دەگ���رم و رێز لەو رۆاڵنەش���م دەگرم ،كە پێش���تر بینیومن .ساڵی 1998گوتومە "من وەك���و یاریزانی تۆپی پێ وام ،ئەگەر زانیم گۆل���م پێناكرێت و ناتوانم ناو یاریگا یاری بكەم ،رێزی خۆم دەگرم و داوای لێیوردن دەكەم. ژیانی رۆژانەت چۆنە؟ تاریق ئاكرەیی :بەنیان دەوامی وەزارەتی رۆش���نبیرییم هەیە لەبەشی پەیوەندیەكان، ئێواران دەڕۆم بۆ سەندیكای هونەرمەندان بۆ بینینی هونەرمەندان .ئەگەر گفتوگۆیەكی هون���ەری هەبێت دەیكەی���ن ،دوای ئەوەش دەچ���م بۆ ب���ازاڕ و چایخان���ەی مەچكۆ و برادەران دەبینم.
ژمار ه 285
2015/7/11
37
هونەری
لەیال مەجیدی لەرۆژهەاڵتی كوردستان لەشاری سنە لەدایكبووە و لەوێش كۆلێژی هونەری بەشی شێوەكاری خوێندووە ،چەندین كاری شێوەكاری هەیە و بەشداری چەندین پێشانگای لەشارەكانی رۆژهەاڵتی كوردس����تان و تاراندا كردووە .لەپاڵ ئەمەش����دا وەك ئەكتەرێ����ك لەچەند فیلمێكدا رۆڵی بینیوە .ئێس����تا ئەو زیاتر لە دوو س����اڵە لەهەولێر نیش����تەجێیە ،لەم چاوپێكەوتنەی لەگەڵ (سڤیل)دا باس لە كارە هونەریەكانی و ئاوات و بیرۆكەكانی خۆی دەكات.
لەیال مەجیدی:
لەپێناو خزمەتكردنی هونەردا الریم لەوە نیە رۆڵی وروژێنەریش ببینم ژیروان نوری كچان���ی رۆژه���ەاڵت لەكۆمەڵگایەك���ی داخ���راودا ژی���اون ،ب���ەاڵم جۆرێ���ك لەبوێری���ان تێدایە ،هەس���ت دەكەی تۆش هەمان بوێریت تێدا هەبێت؟ لەیال مەجیدی :لەهەموو كۆمەڵگایەكدا جۆرێك لەبوێری لەخەڵكە رۆشنبیرەكەیدا هەیە .سەبارەت بە رۆژهەاڵتیش ئەو قس���ەیە تەواو راس���ت نییە، ك���ە كۆمەڵگایەكی داخراو بێت ،بگرە زۆر ش���تی رۆژهەاڵتی كوردس���تان ه���اوكار و پاڵنەربوونە بۆ كرانەوە و بوێری .رۆژهەاڵت و كوردس���تان لەژێ���ر كاریگ���ەری كەلت���وری فارس���ییە ،ئ���ەو كەلت���ورەش بەراورد ناكرێ بەكەلتوری عەرەبی كە كاریگەری لەسەر باشووری كوردستان هەیە، بەداخەوە كە وا دەڵێم ،چونكە ئێمەی كورد تەنیا خاكمان داگیر و دابەش���نەكراوە ،بگرە مێژوو و
38ژمار ه 2015/7/11 285
كەلت���ور و هونەریش���مان پارچە پارچ���ە كراوە، ئێران مێژوویەكی زۆر رەسەنی لەبواری ئەدەب و هون���ەردا هەیە ،ئەو مێژووە بەش���ێك بووە لە پەروەردەی نەوەكانی و لەقۆناغەكانی خوێندندا خوێندراوە .زۆر جاریش گوتوومە هونەر لەوێ ح���ەز و ئ���ارەزووە ،م���ن وەك هونەرمەندێ���ك بەحەز و ئ���ارەزووی چوومەتە ن���او ئەو بوارە، بۆیە خۆشم وەك ئەكتەرێك دۆزیەوە. تۆ لەزۆر بواری هونەریدا كاردەكەی مۆس����یقا و گۆرانی و ش����انۆ س����ینەما و رێكالم، كامیانت زیاتر بەدڵە؟ لەی��ل�ا مەجی����دی :من بەح����ەز و ئ����ارەزووی خ����ۆم چوومەت����ە ب����واری هون����ەری ،س����ەرەتا لەب����واری ش����ێوەكاری كارم ك����ردووە ،كۆلێژی هونەر بەش����ی شێوەكاریش����م ت����ەواو كردووە، ب����ەاڵم زیاتر ئێس����تا لەبواری ش����انۆ و س����ینەما كار دەكەم ،لەگەڵ ئەوەش����دا بوارەكانی تریشم
پێش����تگوێ نەخس����تووە ،ج����ار ج����ار ئاوڕێ����ك لەكاری ش����ێوەكار دەدەم����ەوە و زۆریش حەزم لەمۆس����یقایە ،ئەو حەزەم واملێدەكات جار جار لەگ����ەڵ هونەرمەن����دان لەبواری كلی����پ و نواندن بك����ەم .دواین كاریش����م لەو بوارەدا بەش����داری كلیپێكە لەگ����ەڵ هونەرمەن����دان "دەالل زاخۆیی"، بەس نایش����ارمەوە لەهەموو ئ����ەو بوارانە زیاتر ح����ەزم لەس����ینەمایە ،چونك����ە پێموای����ە لەبواری سینەما دەتوانم ناوبانگ دەربكەم و ئەو بوارەی هونەر زیاتر لەكوردس����تان بینەری هەیە ،منیش كارەكانم بۆ بینەرانە. س����ەرەرای ئ����ەوەی ماوەیەكی زۆرە لەكوردس����تانی ،ب����ەاڵم كاری هونەری����ت كەم����ە، هۆیەكەی چییە؟ لەی��ل�ا مەجی����دی :ئەوەی����ان راس����تە، س����اڵێكە لەكوردس����تان كاری هون����ەری زۆر س����نوورداركراوە ،ئەوەش����یان لەژێر كاریگەری
هونەری
حەزدەكەم لە كارێكی هونەریدا رۆڵی كچە ئێزیدیەك ببینم، كە چۆن بۆتە قوربانی عەقڵیەتی تاریك��یی!
ئەو بارودۆخە سیاس����ی و ئابووریەی هەرێمی كوردستانی گرتۆتەوە ،بەس ئەوەیان بەو مانایە نایەت كە كارناكرێت ،من حەزم لەهەموو كارێك نییە و تائێس����تا چەندین كاریشم رەتكردۆتەوە، ك����ە ناوەرۆك����ی كارەك����ە و كەس����ەكانم ب����ەدڵ نەبووە .هیچكات نەمویس����تووە هونەر لەپەیامە پیرۆزەك����ەی خۆی البدات ،بۆیە هەمیش����ە بەپیر كاری جدی����ەوە دەچ����م .ه����ەر ل����ەو دوو مانگەدا لەدوو كاری س����ینەمایی رۆڵ����م بینیووە ،وێرای بەش����داریكردنم لەچەندی����ن كلی����پ و چەندی����ن كارێكی رێكالم. حەز دەكەیت لەچ فیلمێكی س����ینەمایی رۆڵ بگێریت؟ لەیال مەجیدی :بیرۆكەی زۆرم لەمێش����كدایە لەب����واری فیل����م كاری لەس����ەر بك����ەم ،زۆرجار ئ����ەو بیرۆكان����ەم لەگ����ەڵ دەرهێن����ەرەكان و س����ینەماكاران باس كردووە .حەزدەكەم بتوانم لەكارێك����ی مێژوویی گرن����گ رۆڵ ببینم ،چونكی كاریگ����ەی فیلم����ە مێژوویەكان����م لەس����ەرە ،بۆیە هەرچی رۆڵێك یان هەر كارێكی س����ینەمایی كە ناوەڕۆكەك����ەی بەدڵم بووبێت رەتمنەكردۆتەوە. هەروەها زۆر حەزدەكەم لەكارێكی جدیدا رۆڵی كچ����ە ئێزیدی����ەك ببینم ،كە چۆن بۆت����ە قوربانی عەقڵیەتی تاریكیی! رۆڵی ئاف����رەت لەس����ینەمای كوردیدا چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ لەی��ل�ا مەجی����دی :رۆڵ����ی ئاف����رەت لەب����واری س����ینەمای ك����وردی الوازە .ئەوەی����ان بەش����ێكی دەگەڕێت����ەوە بۆ ئەوەی هونەری س����ینەما لەناو ك����ورد ت����ازە خەریك����ە دەكەوێت����ە س����ەرپێ ،كە ئێس����تاش توشی قەیران بووە .جگەلەوەش ئێمە لەكۆمەڵگای رۆژهەاڵتیدا كاردەكەین ،بەداخەوە كە هێش����تا ئافرەتی ك����ورد لەم ب����وارەدا لەپاش ئافرەتان����ی نەتەوەكانی ترەوە دێت .كێش����ەیەكی
رۆژهەاڵت لەژێر كاریگەری كەلتوری فارسی دایە ،كە لەگەڵ كەلتوری عەرەبی بەراورد ناكرێت تری����ش ئەوەی����ە ،دەرهێنەرەكانم����ان و ئ����ەو كۆمپانیایان����ەی لەبواری فلیمس����ازی كاردەكەن زیاتر پش����ت بەكچی بێگانە دەبەستن نەك كچی ك����ورد ،نموون����ەش زۆرە و حەزناك����ەم ن����اوی كەسیان بێنم. ئەگ����ەر هاتوو لە فیلمێكدا داوات لێكرا دیمەنی وروژێنەر ببینی ئامادەی بكەی؟ لەی��ل�ا مەجیدی :م����ن هونەرمەندم ئێس����تاش لەبواری هونەری نواندن كاردەكەم ،بۆیە ئەگەر بەح����ەز و ئ����ارەزووی خ����ۆم بێت هی����چ رۆڵێك رەتناكەمەوە ،هەوڵیشم داوە وابم .من كە دەچمە س����ەر تەختی ش����انۆ ،یان لەفیلمێك رۆڵ دەبینم، تەواو لەكەسایەتی خۆم دادەماڵدرێم و ئاوێتەی ناو رۆڵەكەم دەبم ،بۆیە الی خۆم هیچ رێگریەك نابینم ،ئەویش لەپێن����او خزمەتكردن بەهونەر و ئەو حەز و ئارەزووەی من هەمە. تەنی����ا بوێری ب����ۆ ئافرەتی هونەرمەند پێویستە ،یاخود توانای هونەرییش؟ لەیال مەجیدی :ب����ۆ كۆمەڵگای داخراوی ئێمە بوێ����ری زۆر پێویس����تە ،بەس هەموو ش����تێكیش نییە ،زۆرجار ئافرەت����ی بوێرمان بینیووە ،بەس بەرهەمەك����ەی كرچ����وكاڵ ب����ووە ،بۆی����ە توانای
بۆ كۆمەڵگای داخراوی ئێمە بوێری زۆر پێویستە ،بەس هەموو شتێكیش نییە هونەری زۆر پێویستە لەپال بوێریەكە. پێت باشە مێردەكەت پۆشتە و جوان بێت یان زیرەك؟ لەی��ل�ا مەجی����دی( :بەپێكەنینەوە) لەكەس����ێكی نەوسنیان پرسی خورمات پێخۆشە یان مێووژ؟ گووت����ی خورم����ژ ،منیش حەزم لێی����ە مێردەكەم جگەلە پۆش����تەیی ،كەس����ێكی ناودار و سەنگین بێ����ت و جوان بێ����ت ،بەس لەس����ەرووی هەموو ئەمان����ەوە ،كەس����ێكی رۆش����نبیر بێ����ت و لەكارە هونەریەكان پێشتیوانیم لێبكات. بەنیازی چ كارێكی نوێت؟ لەی��ل�ا مەجیدی :ئێس����تا خەریك����ی وێنەگرتنی فیلمێكی س����ینەمایین بەناوی "مێژووی شمشێر"، كارەكە لەدەرهێنانی هونەرمەندی بەتوانا "فوئاد جەالل"ە ،لەو چەند رۆژەدا تەواو دەبێت ،كارەكە بۆ بەشداریكردن لەپێشبركێیەكی جیهانی ئامادە دەكرێت.
ژمار ه 285
2015/7/11
39
هونەری
حەمە دەمبڵ بەرامبەر داعش دەوەستێت سڤیل :زانا دزەیی ئەكتەری كۆمیدی "حەمە دەمبڵ" ڤیدیۆیەكی خۆی باڵوكردەوە، كە بە ئاربێجی نیشانەی لە داعش گرتووە و دەیتەقێنێت. حەم���ە دەمب���ل ڤیدیۆیەك���ی خ���ۆی لەپەیج���ی تایبەت���ی خۆی باڵوكردۆتەوە ،كە لەگەڵ چەند كەس���ێك نزیك لەخۆی ئاربێجی پێی���ە و نیش���انی گ���ردووە و دەڵێت "ئەها ئەوە داعش���ە ،ئێس���تا چ���ۆن لێی دەدەم" .ل���ەم پارچە ڤیدیۆیە حەمە دەمبڵ چوار گوللە دەتەقێنێت و دەڵێت "هەموویانم گوشت". ب���ەاڵم دیارنیی���ە ئەو ش���وێنە كوێیە ،كە حەم���ە دەمبل لەوێوە نیشانەی لە داعش گرتووە؟!
بورهان موفتیزادە:
ئاوازەكانم بەشی هەموو هونەرمەندان دەكات سڤیل: ئاوازدانەر "بورهان موفیتزادە" ئەوەی ئاش���كرا كرد ،كە بایی ئەوەندە ئاوازی داناوە كە بەشی هەموو هونەرمەندان دەكات. بوره���ان موفیت���زادە ،ئاوازدانەرێك���ی بەناوبانگ���ی ك���وردە و ئ���اوازی بۆ زۆرب���ەی هونەرمەندانی كورد دان���اوە بەتایبەت بۆ خانمان ،كە زۆریش���ان لەرێ���ی ئاوازەكانی ئ���ەوەوە ناوبانگیان دەرك���ردووە .موفتیزادە بە (س���ڤیل)ـی راگەیاند ،ئ���ەو جگە لەو ئاوازانەی تائێس���تا لەالیەن هونەرمەندان���ەوە كراون بەگۆرانی، زۆر لەوە زیاتری الیە كە نەكراون بەگۆرانی. موفتی���زادە گوت���ی "ه���ەر هونەرمەندێ���ك داوای ئ���اوازی لێم كردبێ���ت نەمتوانی���ووە رەتیبكەم���ەوە ،بەپێ���ی توان���ا و دەنگ���ی خۆی ئاوازەكەم بۆ داناوە ،هەمیش���ە وابووم ئەمەم س���ەرەتا بە خزمەتكردن���ی هونەری كوردی زانیوە ،دوات���ر خزمەتكردنە بە خۆم و هونەرمەندەكەش ،نەوەك ئاواز بۆ پارە دابنێم .لەبەرئەوە هەمیش���ە خەریكی دانانی ئاوازم و ئێس���تا بایی ئەوەندە ئاوازم هەیە ،كە بەشی هەموو هونەرمەندێك دەكات".
40ژمار ه 2015/7/11 285
حەمید گۆرانی بۆ ژیان دەڵێت سڤیل: گۆرانیبێژی الو "حەمید عوسمان" گۆرانییە نوێیەكەی ئاشكرا ك���رد بەن���اوی "بۆ ژی���ان" ك���ە وەكو خ���ۆی دەڵ���ێ گۆرانییەكی مرۆڤایەتییە. ئاریوس حەمە سەعید كە ئاوازدانەری گۆرانییەكەیە راگەیاند، "گۆرانییە نوێیەكەی حەمید بەناوی (بۆ ژیان)ـە ،لە تێكستی حەمە س���ەعید ئیبراهیم و ئاواز و دابەش���كردن و تۆماركردنی خۆمە". گوتیش���ی "گۆرانییەكە كارێك���ی مرۆڤایەتییە ب���اس لەرێزگرتنی مرۆڤ���ەكان دەكات لەنێوان یەكتریدا ،وەكو ئەو پێكەوەژیانەی لە كوردستاندا هەیە". ئاماژەی بۆ ئەوەش���كرد كە گۆرانییەك���ە لەالیەن بڕیار فەتاح كاری دەرهێنانی بۆ دەكرێت.
هونەری
ئەمجارە لۆرین بۆ راپۆرتی رۆژنامەوانی دەگەڕێتەوە كوردستان سڤیل :زانا دزەیی خانم���ە گۆرانیبێژ لۆرین بەرزنجی بە(س���ڤیل)ی راگەیاند ،كە دوای جەژن���ی رەم���ەزان بەمەبەس���تی ئامادەكردن���ی راپۆرتێك لەبارەی بارودۆخی كوردستان دەگەڕێتەوە كوردستان. لۆرین بەرزنجی جگە لەگۆرانیگوتن ،پەیامنێر و پێشكەشكارە لەرادیۆی س���وید ،لە لێدوانێكیدا بۆ (سڤیل) راگەیاند "بەنیازبووم گۆرانییەك بۆ كوردس���تان و ش���ەهیدان ئامادە بكەم ،بەاڵم كە سەیرم كرد زۆر گۆرانی لەوبارەیەوە گوترا ،هەستمكرد هەر ش���تێك بكەم زیادەرۆییە ،بۆیە دەستم لەم كارە هەڵگرت، بەاڵم بەنیازم لەدوای جەژن بگەڕێمەوە كوردستان". لۆرین لەبارەی س���ەردانەكەی گوتی "من جگەلەوەی هونەرمەن���دم ،رۆژنامەنووس���م و كارەك���ەی خ���ۆم خۆشدەوێت و وەكو پیشە وەرمگرتووە ،وەكو دەزانن زۆر دەمێك���ە م���ن لەرادیۆی س���وید كاردەك���ەم ،لەم سەردانەم راپۆرتێك لەس���ەر بارودۆخی كوردستان و س���ەركەوتنەكانی پێش���مەركە ئام���ادە دەك���ەم، هەروەها راپۆرت لەسەر كێشە كۆمەاڵتییەكانی كوردستان ئامادە دەكەم".
ژمار ه 285
2015/7/11
41
رەنــگاوڕەنـ ــگ
خواردنەوە گازییەكان سااڵنە 184هەزار كەس دەكوژن بەپێی دواین لێكۆڵینەوەی پزیش���كی ،كە لە گۆڤاری "سیركولیش���ن"ی ئەمریكیدا باڵوكراوەتەوە ،س���ااڵنە خواردنەوە گازییەكان 184هەزار كەس لە جیهاندا دەكوژن. توێژینەوەك���ە لەب���ارەی كاریگەرییەكانی ئەم خواردن���ەوە گازیانەوە بووە ،كە مرۆڤ توشی شەكرە و نەخۆشیەكانی دڵ و خوێنەبەرەكان و تەنان���ەت ش���ێرپەنجەش دەكات ،لەئەگەری بەردەوامبوون لەس���ەر خواردنەوەی. ل���ەم 184هەزار كەس���ەی توێژینەوەكە ئاماژەی پێ���داوە ،كە بەهۆی خواردن���ەوە گازیەكان���ەوە س���ااڵنە دەم���رن ،نزیك���ەی 133هەزاریان بەه���ۆی دووچارب���وون بەش���ەكرەوە دەم���رن 45 ،ه���ەزاری تری���ش بەهۆكارە جۆربەجۆرەكانی دیكە.
جبەخانەیەكی گەورە لەماڵی پیرە پیاوێكدا دەدۆزرێتەوە پۆلیس���ی ئەڵمانی لە ماڵی پیرە پیاوێكی 70س���اڵەدا دەستیان بەسەر جبەخانەیەكی گەورە و سەرسوڕهێنەردا گرت. ئەو پیاوە ئەڵمانیە لە ماڵەكەی خۆیدا لە ناوچەی "هیكیندۆرف" تانكێكی جۆری "پانتەر" (كە كێش���ەكەی 45تۆنە و ساڵی 1943دروستكراوە) و موش���ەكی دژەفڕۆكەی حەش���ار دابوو ،كە هی س���ەردەمی جەنگی جیهانی دووەم بوون .هێش���تا پۆلیس���ی ئەڵمانی دڵنیا نیە لەوەی ئەم تانك���ە كاتی خۆی لەجەنگدا كاری پێكراوە یاخود نا ،بەاڵم پیرە پیاوە ئەڵمانیەكە بە تۆمەتی پێش���ێلكردنی یاسای چەك دەستگیر كرا. شارەوانی س���ەرۆكی هەرچ���ی پیاوە كرد ش���ارۆچكەكەیە بەرگ���ری ل���ەو پیرە س���ا ڵی و رایگەیان���د ،كە "ئەو 1 9 7 8 تانك���ەی ئ���ەو نمایش���كردووە و خ���ۆی لێیخوڕی���وە. جگەل���ەوەش ئەمە ئارەزوویەك���ی تایبەتە، هەندێك كەس حەز بە شەمەندەفەری هەڵمیی و هەندێكی دیكەش حەز بە تانك دەكەن"!!
42ژمار ه 2015/7/11 285
خۆی بە هەژاری سەری نایەوە تابلۆكەشی بە 300ملیۆن دۆالر فرۆشرا "كەی ش���و دەكەی؟" ن���اوی تابلۆیەكی نیگاركێش���ی فەرەنس���ی "پۆل گۆگان"ە ،لە ساڵی 1892كێشاویەتی و وێنەی دوو ئافرەتی دوورگەی "تاهیتی" س���ەر بە فەرەنس���ایە ،یەكێكە لە تابلۆ ه���ەرە نایابەكانی ئەم نیگاركێش���ە و ماوەی 50س���اڵە لە مۆزەخانەی "كۆنس���ت"ی ش���اری بازلی سویسرا نمایش دەكرێت. رۆژنام���ەی "نیوی���ۆرك تایم���ز"ی ئەمریك���ی ب�ڵ�اوی كردۆت���ەوە ،كە س���ەرمایەدارێكی قەتەری بە ب���ڕی 300ملیۆن دۆالری ئەم تابلۆیەی كڕیوە ،بەمەش دەبێتە گرانبەهاترین تابلۆی هونەری لە مێژوودا. هەرچەن���دە نیگاركێش���ی فەرەنس���ی "گ���ۆگان" زۆر ب���ە ه���ەژاری و كولەمەرگ���ی ژی���اوە و بە س���ەختی بژێوی رۆژان���ەی دابین كردووە، كاتێكی���ش ل���ە تەمەنی 54س���اڵیدا كوچی دوایی ك���رد ،موفلیس بووە و تەنان���ەت یەك فرەنكیش���ی ل���ەدوا بەجێنەماوە ،كەچ���ی دوای زیاتر ل���ە س���ەدەیەك تابلۆك���ەی دەبێت���ە گرانبەهاتری���ن تابل���ۆ لەمێ���ژووی مرۆڤایەتیدا!
رەنــگاوڕەنـ ــگ
لە ساڵێكدا بە 150كۆنسێرت 135ملیۆن دۆالری بەدەستهێناوە بەگوێ���رەی ئ���ەو ریزبەندی���ە س���ااڵنەییەی گۆڤ���اری "فۆربز"ی ئەمریك���ی ب���ۆ پڕداهاتتری���ن هونەرمەندان ب�ڵ�اوی دەكاتەوە، خانم���ە گۆرانیبێ���ژی ئەمریك���ی "كایت���ی پێ���ری" ل���ە س���ەرووی لیس���تی ئ���ەو هونەرمەندانەوە دێت. كاتیی پێری تەمەن 30س���اڵ، كە ل���ە ماڵپ���ەڕی كۆمەاڵیەتی تویتەریشدا زیاتر لە 71ملیۆن هەواداری هەی���ە ،لە ماوەی س���اڵی راب���ردوودا نزیكەی 150ئاهەنگی گۆرانیگوتنی لەسەرتاس���ەری جیهان���دا سازكردووە و 135ملیۆن دۆالریشی بەدەستهێناوە. ه���ەر بەپێ���ی ئ���ەو ریزبەندی���ەی فۆرب���ز، "گارت بروك���س" بە 90 ملی���ۆن دۆالر ل���ە پلەی دووەم و "تایل���ۆر سویفت" بە 80ملیۆن دۆالر لە پلەی سێیەم دێن.
ژمار ه 285
2015/7/11
43
هاوێنە
ئااڵی كوردستان لە مێژوو و لە شیعری كوردیدا شەیما حەمەڕەشید ئااڵ واته هێما و ناس���نامەی نهتهوه و دهوڵهت و ههرێم و حزب و گروپهكان ،بهدرێژایی مێژوو ئااڵ ههبووه و وهك شانازییهك وێنا و بهرجهس���ته كراوه .كورد ههم لهمێژووی سیاس���یی ،ههم لهمێژووی كلت���ووری و ئهدهب���ی خۆی���دا بهش���انازییهوه لهئااڵی روانی���وه و به بهشێك لهبوون و پیرۆزی خۆی زانیوە. زاراوەی ئااڵ ئااڵ ،وش���ەیەکی کوردیی���ە و لەدووبرگە (ئا) (+اڵ) پێكدێت ،عەرەب لەبەرامبەر ئەم وش���ەیەدا (علم ،رایة ،بی���رق) و ئیگلیزەکانیش()Flag بەکاردەهێن���ن .لەکۆندا کورد (بەیداغ ،بەیداخ ،ئااڵیی ،بەندێر ،بەیرەق، بی���رەق ،ئالە)ی پێگوتوە ،بەاڵم دوات���ر ،بەتایبەتی لەگەڵ فراوانبوونی رۆشنبیریی کوردیدا هەر(ئااڵ)ی بەکارهێناوە .لەباکووری کوردستان تائێستاش (بەیداخ) و(پەرچەم) و(ئااڵ) بەكاردێت ،بەاڵم بەگشتی کورد، بەتایبەتی لەبواری نوسین و رۆشنبیرییدا پتر ئااڵ بەكاردەهێنێت. پێناسەی ئااڵ ئ���ااڵ بریتیی���ە لەو هێم���ا و نیش���انەیەی كە دەوڵەت ،گ���ەل ،حیزب، گروپ ...،هتد لەیەکتر جیادەکاتەوە ،ئەوەش لەسەر پارچە قوماشێك دەنەخش���ێنرێت ،س���ەردەمی زوو ئااڵکان پتر رەش و س���پی بوون، بەاڵم ئێس���تا رەنگاورەنگن و تادێش ئااڵ س���انا و روونتر دروس���ت دەکرێت. د .فەرهاد پیرباڵ لەکتێبی (ئااڵی کوردس���تان)دا ئاوا پێناسەی ئااڵ دەکات" :ئااڵ زۆربەی جار لەپەڕۆك دروستكراوە ،بۆ خۆجیاکردنەوە و پێش���اندانی هێ���زی گروپێك یان تایبەتمەندی���ی نەتەوەیەك لەکاتی جەنگ و ملمالنێ و بۆنە نشتیمانیەکاندا هەڵکراوە ،بۆ ئەوەی خۆیانی پ���ێ لەبەرامب���ەر گروپ���ی دژ جودابکەنەوە و لەمەیدان���ی جەنگدا یان لەسنووری دەسەاڵتی خۆیاندا بناسرێتەوە". ئ���ااڵ ،ج���ا هى واڵت بێ ،ی���ان حیزب و دەس���تە و گروپێك ،جگەلە تایبەتمەندیی و خۆجیاکردنەوە ،بڕوا و تێگەیش���نی واڵت ،یان حیزب و گروپ���ی تێ���دا رەنگداوەتەوە .ب���ۆ نموونە :واڵتێكی ئیس�ل�امی ،یان حیزبێکی ئیس�ل�امی ،دروش���م یان هێمایەکی ئایینی ئیس�ل�ام دەخاتە نێو ئااڵکەیەوە ،بەپێچەوانەکەش���ی راستە ،واڵت یان حیزبێکی چەپ دروش���م یان هێمایەکی بیروب���اوەڕی چەپگەرایی دەخاتە نێو ئااڵکەی���ەوە .دەک���رێ واڵتێک���ی وەك کۆم���اری ئیس�ل�امی ئێ���ران ،یان س���عودیە ب���ۆ نموونەی یەک���ەم و واڵتێکی
44ژمار ه 2015/7/11 285
هاوێنە
وەك روس���یا ،یان حیزبی شیوعی کوردس���تان بۆ نموونەی دووەم بهێنینەوە.
تادێ���ت بەکارهێنان���ی ئ���ااڵ فراوانتر دەبێت ،ئێس���تا هەم���وو یانە و سەندیکا و تەنانەت تیپێکی وەرزشیش ئااڵی تایبەت بەخۆیان هەیە، ئەمەش مانای ئەوەیە ئااڵ بۆتە بەش���ێك لەژیانی کەرت و توێژەکانی کۆمەڵگا. ئ���ااڵ قەب���ارەی جیاجی���ای هەیە ،ه���ەر قەبارەیەك بۆ مەبەس���تێك بەکاردێ���ت ،دەکرێ بەگش���تی قەبارەکانی ئاوا پۆلی���ن بکەین :یەكەم: ئ���ااڵی فەرمی ،کە لەس���ەر دامودەزگا فەرمیەكان���ی واڵت دادەنرێت. دووەم :ئااڵی سەرمێز .سێیەم :ئااڵی بەرسینگ(یەخە). لەزۆربەی واڵتانی دنیا ئەم جۆرە قەبارانە بەبڕیاڕ و یاسا رێکخراون، تەنانەت لەهەندێك واڵتدا جۆری قوماشەکەش دەستنیشان دەکرێت، سەبارەت بەئااڵی رەس���می کە لەدامودەزگا رەسمییەکان دادەنرێت، پێویس���تە ( 80 x 120ی���ان 225 x 150س���م بێت ،یاخ���ود پانیەكەی س���ێیەکی درێژیەکەی���ەی بێت) ،لەکورس���تان ئااڵ جۆرەه���ا قەبارەی هەیە و بەهەمووجۆرە قوماش���ێك و تەنانەت لەمافووریش دروست دەکرێت ،کە ئەمەش بۆخۆی لەالیەك کەمتەرخەمی حکومەتی هەرێم نیش���ان دەدات لەرێکنەخستنی و لەالیەکی تریش���ەوە خۆشەویستی کوردس���تانیان نیش���ان دەدات لەوەی ،کە بەهەموو قەبارە و جۆرێك دەیانەوێت ئااڵی کوردستان بەرز و باڵوبکەنەوە. ئااڵ لە مێژوودا گەڕانەوە بۆ یەکەم دروس���تکردن ،یان بەکارهێنانی ئااڵ لەمێژوودا کارێکی ئاسان نییە ،سەرچاوەکان بیروڕای جیاوازیان هەیە( ،رەنگە میسرییە کۆنەکان سەرەتا ئااڵیان بەکار هێنابێت). "د .ئ���ازاد عوبێ���د" بەس���وود وەرگرت���ن لەچەن���د س���ەرچاوەیەك، لەباس���یکدا بەناوی (مێژووی ئااڵی کوردس���تان) ک���ە لەژمارەی()٢٣ ی س���اڵی ()٢٠١٢ی گۆڤاری ئەکادیمیای کوردستان باڵوکراوەتەوە، س���ەرەتا میژووییەکانی ئااڵی روونکردۆتەوە ،کە دەکرێ لێرەدا بەم چەشنە پوختی بکەینەوە: .1لولویی���ەکان لەنيوەی دووەمی هەزارەی س���ێیەمی پێش زایین بەکاریان هێناوە. .2ئێرانییەکان سەرەتای بەکارهێنانی ئااڵیان بۆخۆیان دەگەڕێننەوە بۆ ئاس���نگەرێک بەناوی(کاوەگ) کە جلی چەرمینی خۆی بەس���ەری نێ���زەوە کردووە و پێیناوەتە مەیدانی ش���ۆڕش و (دەهاك -زوحاك) ی س���ەرەونخون ک���رد و(فەرەیدون)ی لەش���وێنی دان���ا .لەودەمەوە چەرمینی کاوگی ئاس���نگەر بوو بەئااڵی سوڵتانەکانی ئێران و ناویان نا (درەفشی کایان -ئااڵی کاوەیی). .3لەشارس���تانیەتی دوو ئاوان (میزۆپۆتامیا) و واڵتی شامیش���دا، ئااڵی لەو شێوەیە هەبووە. .4رۆمانیی���ەکان ش���ەش ج���ۆری ئااڵی���ان ب���ۆ هێزە وش���کانی و دەریاییەکان بەکارهێناوە. .5بەریتانییەکان لەس���اڵی ١٤٨٥ز ئااڵیان بەکارهێناوە ،فەرنسی و ئەڵمانیەکانیش دواتر ئااڵیان بەکارهێناوە. .6عەرەب���ەکان لەس���ەردەمی جاهلیەت���دا ئ���ااڵی جۆراوجۆری���ان هەبووە ،لەکاتی شەڕدا بەسەری رمەکانیانەوە دەکرد. .7لەس���ەردەمی ئیسالمیش���دا ئ���ااڵ بایەخێک���ی پت���ری پێ���دراوە، پێغەمبەر(د.خ) بۆ خۆی ئااڵی بۆ پێشەواکانی شەڕ دەبەست ،خۆشی ئااڵی سپی بەکاردەهێنا. .8ئەمەوییەکان رەنگی سەوزیان بۆ ئااڵ بەکاردەهێنا.
.9عەباس���ییەکان رەنگی رەش���یان بەکاردەهێنا ،لەنێویشدا بەسپی ناوی خەلیفەیان دەنوسی. .10فاتمیەکان دروشمی تایبەت بەمەلیکیان بەکاردەهێنا ،لەوانەش تاج و شیش���ەی ئاس���ن و چەتر و ئااڵ ،لەسەریان نوسرابوو(نصرمن اللە و فتح قریب). .11لەدەوڵەت���ی ئەیوبیش���دا ،ئ���ااڵ لەئاوریش���می زەردی بەزێ���ڕ نەخشێنراو دروستكراوە و نازناوی سوڵتانی لەسەربووە ،بەاڵم ئااڵی س���ەاڵحەدینی ئەیوبی (١١٩٣-١١٣٨ز) زەرد بووە ،لەناوەڕاستەکەیدا وێنەی (هەڵۆ)ی تێدابووە. .12لەس���ەدەکانی ناوەڕاس���تدا ئااڵ زۆربەفراوان���ی بەکارهاتووە، لەهەمووی���ان کۆنتر ئااڵی س���ووری دانیمارکییە کە خاچێکی س���پی پێوەیە و هەتا ئەمڕۆکەش هەر بەکاردێ. .13لەس���اڵی ١٧٧٦لەواڵت���ە یەکگرتووەکان���ی ئەمەری���کا ،لەالیەن یەکەمی���ن س���ەرۆك (ج���ۆرج واش���نتۆن) یەکەمین ئااڵى ئ���ەو واڵتە لەشاری(کیمبردج) هەڵدرا. .14عوسمانییەکان لەسەرەتایی دامەزراندنی دەواڵتەکەیاندا ئااڵی سپیان بەکارهێناوە ،دواتر بوو بەسەوز و دواتریش سوور. .15لەمیسریش���دا( )١٠جار ئ���ااڵ گۆڕاوە و( )٧ئ���ااڵی جۆراوجۆر هەبووە ،کە سەرەتا لەنێو سوپادا بەکارهێندراوە. .16سەبارەت بەعێراق ،بەپێی یاسای ژمارە ()٢٥ی ساڵی (،)١٩٣١ دروشمی دەوڵەتی عێراق هێمای هەردوو نەتەوەی عەرەب و کوردی تێدای���ە ،کە خۆی لەدوو ئەس���تێرە بەرجەس���تە دەکات ،دواتر بەپێی قۆناغەکان گۆڕانی بەس���ەردا هاتووە و ئێس���تا ئااڵکە ئەس���تیرەکانی تێدانەماوە و (اللەاکبر)ی بۆ زیادکراوە. ئااڵ لەمێژووی کوردستاندا: بەر لەهەر قسەیەك دەبێ بگەڕێینەوە بۆ ئەو ویستگە مێژووییەی کە ئێرانییەکان تیایدا باس لە(درەفشتی کاویان-ئااڵی کاوەیی) دەکەن. لێرەدا دەپرسین :تۆبلێی ئااڵی کاوەیی یەكەمین ئااڵی کوردان نەبێ؟ بۆ وەاڵمی ئەم پرس���یارە دەکرێ (شانامەی فیردەوسی) وەكو بەڵگە بهێنینەوە ،كە تێیدا ش���اعیری ئێرانى(فیردەوس���ی) كاوەی ئاسنگەری بەكورد لەقەڵەم داوە و باسی كورد و ئااڵی كاوەییشی كردووە. بۆ پتر س���ەڵماندنی ئەم بۆچوونە دەکرێ ش���یعرێكی "ئەسیری" بە بەڵگە بهێنینەوە کە باس لە(درەفشی کاویان) دەکات ،کە ناوناونیشانی شیعرەکەش���ی "هەڵک���ە بەیداخ���ی درەفش���ی کاویی���ان"ە و لەکۆتایی س���ییەکانی سەدەی بیس���تەم نوس���ویەتی .بەپێی ئەو بەڵگانە دەکرێ بڵێین ،یەکەمین بیرۆکە و یەکەمین دروس���تکردن و بەکارهێنانی ئااڵ لەمێ���ژووی کورد بۆ کاوەی ئاس���نگەر دەگەڕێت���ەوە ،کە ئەو کاتەی بەسەر زوحاکی زۆرداردا سەرکەوتووە ،جلوبەرگی چەرمینی خۆی دڕیوە و کردوویەتی بەئااڵ ،وەك هێمایەك بۆ س���ەرکەوتن بەس���ەر زوڵم و ستەم و زۆرداریدا. دەك���رێ مێ���ژووی ئ���ااڵی كوردس���تان لەس���ەردەمی نوێدا بەم شێوەیە پۆلێن بكەین: .1ئ���ااڵی راپەڕین���ی بەتلی���س لەس���اڵی ١٩١٤لەقوماش���ێکی زێ���ڕ دروستکرابوو ،بەئایەتی قورئان رازێندرابۆوە. .2ئااڵی شۆڕشی قۆچگیری لەسااڵنی ١٩٢١-١٩١٩لەسەر بنکەی پۆلیسی ناوەڕاستی ئۆمراینە بەرزکرایەوە. .3ئااڵی سەردەمی شێخ مەحموودی حەفید یەکەمجار لەساڵی١٩١٩ لەس���ەر بینایەی فەرمانگەی ئەفس���ەری سیاس���ی بەریتانیادا هەڵکرا، ئااڵکەش مانگێکی سوور و زەمینەکی سەوزی هەبوو.
ژمار ه 285
2015/7/11
45
هاوێنە
.4ئااڵی سەردەمی راپەڕینی سمکۆ لەسااڵنی ،١٩٣ -١٨٩٥بریتی بوو لەدوو ئامێری ش���اخاوی کە بەش���ێوەی خ���اچ لەیەکیان داوە و لەسەری نوسرابوو (کوردستانی ئازاد) ،لەساڵی 1922هەڵكرا. .5ئااڵی س���ەردەمی شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لەساڵی ١٩٢٥ رەنگی سەوز بووە و رۆژێکی پڕشنگداری لەناوەڕاستدا بووە. .6ئااڵ لەکوردس���تانی س���وور لەیەکێتی س���ۆڤیەت لەبیس���تەکانی س���ەدەی بیس���تەم لەئەرمینیا هەڵکراوە ،بەاڵم باسی شێوەی ئااڵکەی نەکراوە. .7ئااڵی کوردس���تان لەرۆژگاری کۆمەڵەی خۆیبووندا لەس���ااڵنی ١٩٣٢ -١٩٢٧س���ێ رەنگی هەبووە ،س���وور و زەرد و سەوز ،لەنێو رەنگە زەردەکەیدا وێنەی رۆژ هەبووە. .8ئ���ااڵی کوردس���تان لەس���ەردەمی حزب���ی هی���وا کە لەس���ااڵنی س���ییەکانی س���ەدەی بیس���تەم دامەزراوە ،بایەخێکی زۆری پێدراوە، تەنانەت ئەندامانی حزب دەبوا س���وێند بەقورئان و خەنجەر و ئااڵی کوردستان بخۆن! .9ئ���ااڵی کورس���تان لەس���ەردەمی حزبی ئازادی کوردس���تان کە لەساڵی ١٩٣٨دامەزراوە ،شێوەکەی بریتی بووە لەدوو خەنجەری راست و چەپ ،سێ ئەستێرە لەسەر تەختێکی سەوز. .10ئ���ااڵی کوردس���تان لەس���ەردەمی کۆم���اری کوردس���تان ک���ە ل���ە ١٩٤٦/١/٢٢دام���ەزراوە ،ل���ە ناوەندی���دا دوو گوڵەگەن���م هەبوو، ک���ە قوماش���ێکی س���وور و باریک���ی ل���ەدەوردا ئ���ااڵوە ،لەناوەن���دی گووڵەگەنمەکەدا تیش���کی هەتاوەکە نووکی قەڵەمێکی لێدەرکەوتووە و رەنگەکەش���ی س���وور و سپی و س���ەوز بووە ،بەاڵم پێدەچێت ئەم ئااڵی���ە پتر هێمای حزبی دیموکراتی کوردس���تانی ئێرانی پێوەبێت و دواتر دەسکاری کرابێت ،چونکە ئەو ئااڵیەی لە ١٩٤٦/١٢/١٦پێشەوا قازی موحەممەد بەمەال مس���تەفای بارزانی دا ،ئەو ئااڵیەیە کە ئێستا لەکوردستان بەکاردێت. .11ئ���ااڵی کوردس���تان لەئێس���تادا ،ئ���ەم ئااڵی���ە س���ەرچاوەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (کۆمەڵەی تەشکیالتی ئیجتیماعی) ،ئێستا لەپەرلەمانی کوردس���تان بەپێی بڕیاری ژمارە ()٢٦ی ١٩٩٩/١١/١١کە لەیاس���ای ژمارە()١٤ی س���اڵی ١٩٩١س���ەرچاوەی گرتووە ،ش���ێوازی ئااڵکە و پێوانەکان و شیوازی هەڵدانی دیاریکراوە. ئااڵی كوردستان لە شیعری كۆنی كوردیدا: شاعیرانی كورد لەكۆنەوە خاوەن هەستێكی بەرز و ناخێكی قووڵ بوونە سەبارەت بەخاك و نەتەوە و نیشتیمان ،ئااڵ یەكێكە لەو هێما نەتەوەییانەی كورد كە ش���اعیرانى كورد بایەخێكی فراوانیان پێداوە و لەروانگەی جیاوازەوە لە ش���یعرەكانیاندا بەرجەس���تەیان كردووە. لێ���رەدا ب���ە كورت���ی و چەن���د نمونەیەكی بەیت���ی ش���یعری ئاماژەی پێدەدەین: عەلی هەریری (:)1600 – 1530 س���ەبیدی ح���ەق ن���ەزەر ڤێ���را د ئیقلیم���ان عەل���ەم گی���را ئەحمەدی خانی (:1707 –1650 م���ن دی عەلەما كەالمێ مەوزون عال���ی بك���را ل بان���ی گ���ەردوون مەالی جزیری (:)1640- 1567 رایەت���ا فەتحی بە نەس���را (لم یرل) مەنش���وور بوو شەهس���واری فەردێ س���وبحانی عەلەمدارێ تەبی كوردی (مستەفا بەگی كوردی )1849 – 1809
46ژمار ه 2015/7/11 285
دڵ بوو؟ بردی ،عەقڵ ودین و ئابڕوو بوو ؟ لێی سەندم بۆیە ،نابووت ،تەپڵی ،تەپڵی سەر ،لە دەس ئااڵ دەكا خانای قوبادی (:)1778 – 1704 مەه���دی ل���ە مەككەی���ێ دەردێ ئ���ااڵی تەبیب���ی ل���ە ب���ۆدێ نالی (:)1855 – 1797 وا چاك���ە خەیاڵ���ت لەگ���ەڵ ئەس���راری هوداب���ێ نەك بەحس���ی س���روور و عەلەمی بادی هەوا بێ حاجی قادری كوێی (:)1897- 1815 بەش���یر و خامە دەوڵەت پایەدارە ئەم���ن خامەم هەیە ش���یر نادیارە نە بەیداغی هەیە نە تەپڵ و كورسی ئەمەندەی پێ كرا بێ چارەنووسی ئااڵ لە شیعری نوێی کوردیدا: ئااڵ لە ش���عیری نوێی كوردیدا وەك پەیڤ و زاراوە ،وەك چەمك و تێروانی���ن ،وەك مان���ا و دەاللەتی فراوانتر و قووڵتر و گش���تگیرتر بەکارهات���ووە ،هۆکارەکەیش���ی هۆش���یاریی سیاس���ی و روناکبیری و کۆمەاڵیەت���ی ئەو قۆناغ���ە مێژووییەیە ،کە ش���یعری نوێی کوردی تی���ادا س���ەریهەڵداوە .لێرەش تەنیا چەند نمونەیەكی دیاری ش���یعری دەهێنینەوە: ش���ێخ نوری شێخ ساڵح ( )١٩٥٨ -١٨٩٦لەشیعری (شیوەنی شێخ مەحموودی سەرۆك)دا دەڵێ: هەزاران روحی جۆشانی وەتەن خواهانی کوردستان لەسەر تابووتەکەی وەستاوە بۆ تەشیعی جوثمانی بەسەر س���ەیارەوە بەیداخی رەش ئەشنێتەوە دایم جل���ی ڕەش بۆتە مۆدە بۆهەموو خەڵقی س���لێمانی کانی (:)١٩٧٥ -١٧٩٧ بەش���ەر ئیلال بە کۆش���ش بەرز ئەکا بەیداغ و رەمزی خۆی موحەقق���ەق تەمبەڵ���ی و سس���تی پەش���یمانی لەگ���ەڵ دای���ە قانی���ع ( ،)١٩٦٥ -١٨٩٩لەس���الی ١٩٤٦و لەکاتی هەڵکردنی ئااڵی کۆم���اری کوردس���تان ،نامە ش���یعرێك دەهۆنێت���ەوە و بۆ(بێکەس)ی شاعیری دەنێرێت ،کە تیایدا دەڵێت: هەڵک���را ئەلحەمدول�ل�ا ئ���ااڵ م���اوەی ئەهل���ی دڵ ئەمڕۆکە درا هەرکەس لەهەرال وڕ و سەرسامە راکا ئ���ەم ئ���ااڵ ک���ۆگای مەرام���ە جگەر خوێن (:)١٩٨٤ -١٩٠٣ وەرە خوشکێ تو زوو ڕابە دشەڕدا رەنگێ شێرابە بەری ئااڵ مەیە رەنگن ل س���ەر شاخان تە هلدا بی لەب���ەراوردی ش���یعری ك���ۆن و نوێ���ی كوردیدا س���ەبارەت بەئااڵ، بۆمان رووندەبێتەوە ،كە لەش���یعری کۆنی کوردیدا پتر هاوواتاکانی وەك(بەی���رەق) و (عەلەم) و(رایەت) بەکارهاتووە ،کەچی لەش���یعری نوێ���دا زاراوەی (ئااڵ) زۆرترە .لەش���یعری کۆندا پت���ر لە روانگەیەکی لیریکی���ەوە ئااڵ و هاوواتاکانی بەکارهاتووە ،کەچی لەش���یعری نوێی کوردیدا روانگەکە سیاسیانەوەیە. ئااڵی کوردستان لە شیعری هاوچەرخی کوردیدا: ش���یعری هاوچەرخ���ی ک���وردی دەرهاویش���تەی قۆناغێک���ی نوێی هاوچەرخانەی ئەوتۆیە کە س���ەرجەم بابەتە سیاس���ی و کۆمەاڵیەتی ورۆش���نبیرییەکان لەخۆی���دا بەرجەس���تە دەکات ،بەڕادەیەك دەکرێ
هاوێنە
بڵیی���ن ش���یعری هاوچەرخ���ی کوردی ئاوێن���ەی روون���ی کۆمەڵگەی هاوچەرخی کوردییە.
ش���یعری هاوچەری کوردی لێوڕێ���ژە لەبەکارهێنان و ناوهێنان و بەرز و پیرۆز تەماشاکردنی ئااڵ ،لەسۆز و خۆشەویستی و گریان بۆ ئااڵ ،بۆیە ئەگەر لەنێو ش���یعری هەر شاعیرێکی هاوچەرخی کوردیدا گوزەر بكەین ،ئااڵ و مانا و داللەتە فرەرەهەندەکانی دەبینین .لێرەشدا تەنیا چەند نمونەیەك بە كورتی ئاماژە پێدەدەین: دڵداری ش���اعیر ( )1948- 1918كه خاوهنی س���روودی نهتهوهیی (ئهی ڕهقیب)ه و ههر لهنێو ئهو سروودهدا باس له ئااڵی كوردستان) دهكات و دهڵێت: ك���هس نهڵ���ێ ك���ورد م���ردووه ك���ورد زین���دووه ئااڵكهم���ان نان���هوێ ق���هت زین���دووه سهید كامیلی ئیمامی ئاوات ( )1989 – 1903له شیعرێكدا بەناوی (ئااڵ) دەڵێ: ل���هو پارچه س���ێ ڕهنگ���هی وهك باڵ���ی هومای ئااڵ ههودایهك���ی ل���ێ ب���ووه ،ف���هوری ل���ه مل���م ئ���ااڵ تهعریف���ی نیی���ه ئ���ااڵ ،ئااڵیهك���ی ڕهنگین���ه س���وور و س���پی و س���هوزه ،ڕۆح حازره بهسهودا كام���هران موك���ری ( )1986 – 1929له ش���یعرێكیدا ب���ه نێوی (بۆ قازی محهمهد) دوای لەس���ێدارەدانی پێش���ەوا به حوزنێكی قووڵهوه لهو كارهساته دهدوێت ،ئاوا باس له(ئااڵ) و گهورهیی (ئااڵ) دهكات: ئ���ااڵی ك���ورد ل���ه دڵ و چ���اوا ل���ه ك���هژا جۆگ���هی خوێن���اوا ب���ۆ ئ���هم گهلهی ه���ی ت���ۆ و منه وورده وورده كهوت���ه ش���نه عهبدوڵاڵ پهش���ێو له (دوازده وانه بۆ من���دااڵن)دا ،وانهی یازدهمی تایبهت كردووه بهئااڵ و دهڵێت: مناڵهكان! ئهی بێالنه ژینتاڵهكان، شهو له خهوما ڕێبوارێك بووم بۆ بارهگای (یوتان) دهچووم كه دهروازهكهی قووتی دام
ڕهشم بینی ـ ئااڵی ههبوو، سپیم بینی ـ ئااڵی ههبوو، ههرچیم بینی ـ ئااڵی ههبوو، قیژاندییان: "ئهی بێ واڵت ،بۆ دهرهوه! ئهی بێ ئااڵ ،بۆ دهرهوه!" منیش گوتم: "مهقیژێنن! كه دهچمهوه، ئهم چیرۆكه بۆ مندااڵن دهگێڕمهوه! كهمال رهمهزان ئاكرهیی له شیعری (ئااڵیێ من)دا دهڵێت: ئاالیێ من ئەز و تۆ و.. هەمی بوهارڤانێن دل چییا شڤانێن خەون و هیڤییا مههاباد قهرهداغی لهشیعری (عهشقی ئاگر) دهڵێت: ئهو شهوهی ئهڵقه ناسكه شیعرییهكهم شههیدێ دهیكاته پهنجهم منیش دهسماڵه شینهكهم دهكهمهوه و كوردستانم وهك جلی سووری بوكێنی لهبهر دهكهم ئااڵكهشی وهكو تارا لهسهر دهكهم نهبهز ئهحمهد بچكۆڵ لهشیعری (پێشمهرگه)دا: كه له سهنگهرهكهم دێمهوه بیری گهڕانهوه و ههڤااڵنم دهكهم باوهشێكی گهرم گهرم به منداڵه چاو گهشهكهمدا دهكهم وهك ئااڵ و خاكی كوردستان لهسهر سهرما بهرز بهرز ڕایدهگرم ئەمانەی باس���كران مش���تێكن لە خ���ەرواری بەرهەمی ش���اعیرانی كورد ،كە لەتێیاندا ئااڵی كوردس���تانیان ب���ەرز و پیرۆز راگرتووە و شیعری ناسكیان بۆ هۆنیوەتەوە.
ژمار ه 285
2015/7/11
47
شەموان
سەرۆكی تەشریفات و نوری قالە!
پشتیوان عەبدوڵاڵ
48ژمار ه 2015/7/11 285
بێ���ژەری كەناڵەك���ە ب���ە ئەس���پایی ل���ە هاواڵتیەكە نزیك بۆوە و لێی پرسی :خارە رات چییە س���ەرۆكی هەرێم تەش���ریفاتی بێت؟ لەوەاڵمدا خارە گوتی :كەس���ی خارەی كو دەبی سەرۆك هەر خەریكی تێكۆشین و تەشریف خواردن بێت ،كاری سەرۆك بە خێوكردنی رۆڵەكانیەتی و پەیداكردنی رزق و لوقمەی نان���ە بۆخۆیان .كو دەبی ئەو تەش���ریف بخ���وات و پەرلەمانتاریش كەب���اب بخ���وات و خەڵكی���ش لە برس���ان قوڕەی سكیان بێت. بێژەرەكە گوتی :بەاڵم خارە مەبەس���ت لە تەش���ریفاتی ،تەش���ریب خ���واردن نییە، بەڵك���و تەش���ریفات وات���ە س���ەرۆك تەنیا پێش���وازی ل���ە وەف���د و میوان���ی بیانی و دەرەوە دەكات. خ���ارە :وادەزان���ی خارە غەش���یمە ،من س���ەد بەق���ەد ئێوە ل���ە سیاس���ەت دەگەم و سیاس���یمە ،كەس���ی خارەی پێش���وازی لەوەف���د و می���وان وات���ە دوای دەیانبات���ە مەتعەم و تەشریف دەخۆن. بێژەرەكە :باش خارە پرس���یارێكی تر، پێت باشە سەرۆكی هەرێم دەسەاڵتەكانی دیاری بكرێت و كەم بكرێتەوە. خ���ارە :كەس���ی خ���ارەی ك���و دەب���ی سەرۆك بێ دەس���ەاڵت بێت و منداروتار لێپرس���ینەوەی لەگ���ەڵ بك���ەن ،بەخوا لەو
واڵتەی ئێمە گەورە و گچكایەتی نەمایە و پڕ دەدەنە سەرۆكیش .سەرۆك یانی بابی گەورە و قسەی لەسەر هەمووانە. بێژەرەك���ە :باش���ە خ���ارە پێ���ت باش���ە سەرۆك لە پەرلەمان هەڵبژێردریت. خ���ارە :هەئه���ووو ،كاكە ك���و وا دەبی، دەڵێی ئەنگۆ عاقڵتان لەدەستدایە ،یان هیچ نازان���ن ،س���ەد كەس س���ەرۆك هەڵبژێرن باشترە یان ملیۆنەك ،وانیە؟ بێژەر :باشە دواوتەت خارە؟ خ���ارە :كەس���ی خ���ارەی پێم باش���ە نە س���ەرۆك تەش���ریف خۆر بێت نە ئەوانی تری���ش كەب���اب خۆر ،خەڵكیش س���ەرۆك هەڵبژێرن نەك س���ەد كەس ،س���ەرۆكیش بێ دەس���ەاڵت نەبێ و وەك���ی قالە نوری مالیكی. بێژەرەكە :قالە نوری مالیكی كێیە؟ خارە :نوری مالیكی بێژەرەكە :جا بۆ قالە؟ خارە :ئاخر دەركەوت ناوی قالەیە. بێژەر :چۆنت زانی خارە؟ خ���ارە :زانی���م ،ب���ەو ش���ەرتەی هەموو رۆژی لە كەناڵی جەزیرە دەڵێ قالە نوری مالیكی ،ئێس���تا كەس���ی خ���ارەی واز لەو شتانە بێنە ،سەرۆكی تەشریفات و نوری قالە ،موهی���م جێژنەی راتبە راتبە ،ئەوەی تریش هەمووی فشەیە. هەر لە ئێستاوە جەژنتان پیرۆز بێت.