ساڵی حەوتهم
روماڵكردنێكی بێالیەنانە
ژماره 296
شەممە 2015/10/10
خاوەن ئیمتیاز :ژیروان نوری
سەرنووسەر :مەریوان عومەر
بەڕێوەبەری هونەری :لوقمان رەشیدی
بەڕێوەبەری كارگێڕی :بەهرە حەمەڕەش
دەستەی نووسەران :بیالل سەعید
پێشەوا محەمەد
هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی
civilmagzaine
Tel: 0750 460 7290
نرخ ( )1500دینار
Email: mariwan_2014@yahoo.com
سەروەر خەلیل رزگار رەزا چوچانی
ژمارەی ریكالم07506515797 :
www.civilnews.net
چاپ :چاپخانەی رۆكسانا 07504675264
ژمار ه 296
2015/10/10
1
سياسەت
ئەو دوو وەزیرەی بەردەوام لەسەر زارن
ئاشتی هەورامی و رێباز حەمالن كامیان خەتابارن؟ راوێژ كامەران
لەپاش س���ەرهەڵدانی قەیرانی ئابووری لەهەرێم���ی كوردس���تان ،دوو كەس���ایەتی ه���ەن ،ك���ە زۆرتری���ن قس���ەیان لەس���ەر دەكرێت و چاوی هاواڵتیانیشیان لەسەرە و وەك دوو كەس���ی بەرپ���رس لەم دۆخە لێی���ان دەڕواندرێ���ت ،لەكاتێك���دا ئەوانیش هۆكاری دروس���تبونی كێشەكان لەخۆیان بەدووردەخەن���ەوە و هەندێكجاری���ش یەكتری تۆمەتبار دەكەن. هەریەكە لە "ئاشتی هەورامی" وەزیری سامانە سروشتیەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەر پشكی پارتی دیموكراتی كوردس���تان و و "رێباز محەمەد حەمالن" وەزی���ری دارای���ی و ئابووری���ی حكومەتی هەرێم لەس���ەر پشتی بزووتنەوەی گۆڕان بوونەت���ە دیارترین ئەو دوو بەرپرس���ەی بەرپرس���یاریەتی ئەم قەیرانەیان خراوەتە ئەستۆ ،ئەمەش بەو پێیەی وەزیری یەكەم بەرپرسە لەپەیداكردنی پارەكە و وەزیری دووەمیش لەچۆنیەتی مامەڵەكردن پێیەوە، ب���ەاڵم ئەوەی ئێس���تا كێش���ەی لەنێوانیاندا دروستكردەوە نەبونی "پارە"یە. یەكێك لەدیارترین ئەو كەس���ایەتیانەی لەئەوروپاوە ب���ۆ كاركردن لەبواری نەوت گەڕایەوە هەرێمی كوردس���تان "د .ئاشتی هەورامی" بوو ،ئەو لەئایاری 2006ەوە وەك وەزیری سامانە سروشتیەكان دەستبەكار ب���ووە و تائێس���تاش لەپۆس���تەكەی دای���ە. ناوبراو بەرلەوەی لەهەرێمی كوردس���تان ببێتە وەزیر ،پسپۆڕێكی بواری نەوت بووە.
2ژمار ه 2015/10/10 296
هەرچی "رێباز محەمەد حەمالن"یش���ە ،كە یەكێك���ە لەوەزی���رە گەنجەكان���ی كابین���ەی هەش���تەم و لەدایكب���ووی س���اڵی 1981ە، دەرچ���ووی كۆلێژی یاس���ایە و لەكابینەی هەش���تەمەوە بۆتە وەزیر لەس���ەر پش���كی گ���ۆڕان ،پاش ئەوەی پێش���تر ئەو پۆس���تە الی یەكێتی بوو. ئ���ەم دوو وەزیرە لەم���اوەی رابردوودا چەندجارێك لەمیدیاكان���دا لەدژی یەكتری لێدوان���ی توندی���ان دەدا و بەیاننامەی���ان دەردەكرد ،رێباز حەمالن ئاشتی هەورامی بەناشەفاف تۆمەتبار دەكردوو هەمیشەش دەیگوت كە حس���ابی بانكی هەرێم لەهالك بانكی توركیا هیچی تێدا نییە .لەبەرامبەریشدا ئاش���تی هەورام���ی وەزیرەك���ەی گۆڕان���ی تاوانب���ار دەك���رد بەخ���راپ بەڕێوەبردن���ی وەزارەتەك���ەی و دابەش���نەكردنی پ���ارە لەكات���ی خۆی���دا ،دواتری���ش نێچیرڤ���ان بارزانی س���ەرۆكی حكومەتی هەرێم چەند كۆبونەوەیەكی لەنێوان ئەم دوو وەزیرەدا بۆ رێكخس���تنەوەیان ئەنجامدا و ئەوانیش لێدوانەكانیان لەدژی یەكتری گۆڕدرا. لەنوێترین لێدوانیش���دا ئاشتی هەورامی وەزی���ری س���امانە سورش���تیەكان ئەوەی راگەیان���دووە ،كە ئەوان بەرپرس���نین لەو دۆخەی لەهەرێمی كوردستاندا روودەدات و كێش���ەكە لەس���ەرووی ئەوانەوەی���ە، ئاش���تی هەورامی گوتویەتی "كێ بەرپرسە ل���ەوەی فەرمانبەران موچەی س���ێ مانگی رابردووی���ان وەرنەگرت���وە؟ ئای���ا ئاش���تی هەورامیی���ە؟ ئای���ا رێبازە؟ ن���ا ،ئەوەیە كە نایەڵێ���ت نەوتەك���ەی خ���ۆم بفرۆش���م ،كە
نایەڵێ���ت وەزیرێكی وەك رێب���از حەمالن چاكسازی بكاتو موچە رێكبخاتەوە". مەبەس���تی ئاش���تی هەورامی���ش ل���ەم قسەیە س���ەركردایەتی سیاسیە لەهەرێمی كوردس���تان ك���ە چەن���د جارێ���ك ئاماژەی بەوەداوە دەس���توەردەدەنە كارەكانیانەوە و نایەڵ���ن چاكس���ازی بك���ەن و رێگری���ان ب���ۆ دروس���تدەكەن ،ئاش���تی هەورام���ی بەرپرس���ایریەتی دۆخەك���ە دەخاتە س���ەر شانی سەركردەی حزبەكان. بەاڵم بەوتەی بەش���ێك لەپەرلەمانتاران ئەم ناكۆكۆكی و هەڵكش���ان و داكش���انەی لەنێوان پەیوەندیەكانی ئەم دوو وەزیرەدا هەیە ،كاریگەری لەس���ەر دۆخی ئابووریی هەرێ���م هەب���ووە و جۆرێك لەش���ڵەژاوی دروستكردووە. " د .ش���ێركۆ جەودەت" ئەندامی لیژنەی دارایی و كاروب���اری ئابووریی پەرلەمانی كوردس���تان لەو بارەیەوە ئەوەی بەسڤیل گ���وت ك���ە "هەندێ���ك كێش���ە لەپەیوەندی نێ���وان وەزی���ری دارای���ی و وەزی���ری سامانە سروش���تییەكانەوە بەدیدەكرێت و پەرلەمانی كوردس���تانیش بەئەركی خۆی دەزانێ���ت ل���ەو باریەوە لێكۆڵین���ەوە بكات، هەربۆی���ە لەالی���ەن پەرلەمانتارانەوە ئیمزا ب���ۆ بانگێش���تكردنی ه���ەردوو وەزیرەك���ە كۆكراوەت���ەوە ،ت���ا لەب���ارەی دواكەوتن���ی موچە و ئاستی هەماهەنگی نێوان ئەو دوو وەزارەتە روونكرنەوەمان بدەنێ". شێركۆ جەودەت ئاماژەی بەوەشكرد ،كە بەگوێرەی بەدواداچوونەكانیان لەئێس���تادا ه���ەردوو وەزی���ری دارای���ی و س���امانە
سياسەت
ئەم دوو وەزیرە بوون بە واجیهەی قەیرانی دارایی هەرێمی كوردستان
سروش���تییەكان پێكهاتوون لەسەر ئەوەی ئ���ەو گرفتان���ەی لەنێوانیان���دا هەبووە زوو چارەسەری بكەن ،ئەو گوتیشی "لەئێستادا كێش���ەكانی نێ���وان ئ���ەو دوو وەزارەت���ە لەمامەڵەكردنیان لەگەڵ پرس���ەكان بەرەو چارەس���ەر دەڕوات ،لەئەگەری چارەسەر نەكردنیش���یدا ه���ەردوو وەزیر بانگێش���تی پەرلەمان دەكەین". لەبەرامب���ەردا "هێڤ���ا حاج���ی میرخ���ان" پەرلەمانت���اری پارت���ی پێیوای���ە ئ���ەوەی بۆتە دروس���تكردنی ئەم كێش���ە ئابوورییە لەهەرێمی كوردستان نە ئاشتی هەورامی و ن���ە رێب���از حەمالن���ە ،ئەوان���ەی ئ���ەو كەس���انەش تاوانب���ار دەك���ەن موزایەدەی
سیاسی دەكەن .ئەم پەرلەمانتارەی پارتی ل���ە لیژن���ەی دارای���ی پەرلەمان بەس���ڤیلی گ���وت "بڕین���ی بودج���ەی هەرێ���م لەالیەن بەغدا و ش���ەڕی داعش و دابەزینی نرخی ن���ەوت بەجۆرێك كە هەرێمی كوردس���تان 10دۆالر هەرزانت���ر ل���ەو نرخ���ەش لەبازاڕدا نەوتەكەی دەفرۆش���ێت ،بەهۆی ئ���ەوەی تائێس���تا دەوڵەت نیی���ە و كوالێتی نەوتەكەش���ی باش نیە ،جگەلەوەی ئێس���تا هەرێم زیاتر لە 2ملی���ۆن ئاوارەی تێدایە، هەموو ئەو ئاوارانەی چونە ئەوروپا و دنیا لەس���ەریان هەژا نەدەگەیشتە 300هەزار، بۆیە ئەوانەی بوونەتە هۆی دروس���تبونی قەی���ران لەهەرێم ئەم هۆكارانەن نەك ئەو
دوو كەسە". هڤی���ا حاجی میرخان رەتیش���ی كردەوە ناكۆكی لەنێوان ئاش���تی هەورامی و رێباز حەمالندا هەبێت ،ئەو گوتی "لەچەند رۆژی راب���ردوودا وەزی���ری دارای���ی وردەكاری هەماهەنگ���ی نێ���وان وەزارەت���ی دارایی و وەزارەت���ی س���امانە سروش���تیەكانی ب���ۆ پەرلەمانت���اران روونك���ردەوە و هەم���وو ئ���ەو كێش���انەی باس���دەكرێت لەنێوانیاندا هەیە قس���ەی میدیاكانە ،دروستكردنی ئەو گرژیانەش لەم قۆناغ���ەدا لە بەرژەوەندی هی���چ الیەك���دا نی���ە ،ه���ەر بۆی���ە باش���ترە هەمووان هەس���ت بەرپرسیاریەتی بكەن و راستیەكان وەك خۆی ببین".
ژمار ه 296
2015/10/10
3
سياسەت
پارتی پرسی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بەرامبەر پۆستی سەرۆكی هەرێم دەجوڵێنێت یەكێتی :پۆستی سەرۆك كۆمار هی یەكێتییە و هەر هی ئەویش دەبێت پێشەوا محەمەد
پارتی دیموكراتی كوردستان ،هەڵوێستی خ����ۆی س����ەبارەت بەپرس����ی س����ەرۆكایەتی كۆماری عێراق راگەیاند و ئاشكرای دەكات، یەكێت����ی ناتوانێت بە 21كورس����ی پۆس����تی سەرۆك كۆمار وەربگرێت ،ئەكەر رێككەوتن نەبێ����ت و جەختیش لەوە دەكات����ەوە ،ئەگەر یەكێتی س����وور بێت لەس����ەر هەڵوێستەكەی بەرامب����ەر س����ەرۆكی هەرێم ،ئ����ەوا پارتیش بەجۆرێكی تر باس لەپۆس����تی سەرۆكایەتی كۆماری عێراق دەكات. "هێمن هەورامی" ئەندامی س����ەركردایەتی پارت����ی دیموكرات����ی كوردس����تان گوتویەتی "رێككەوتنێك����ی نوس����راو لەنێ����وان ئێم����ە و یەكێت����ی هەیە بۆ پۆس����تی س����ەرۆك كۆمار لەعێ����راق و پۆس����تی س����ەرۆكی هەرێم����ی كوردس����تان ،بۆی����ە ئەگ����ەر برایان����ی یەكێتی قس����ە لەس����ەر كاندی����د ب����ۆ س����ەرۆكایەتی هەرێمی كوردس����تان بكەن ،ئەوكاتیش مافی پارتی دیموكراتی كوردس����تانە قس����ە لەسەر ئیستحقاقی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق بكات ،كە بۆ برادەرانی یەكێتی بووە ،چونكە ئەگەر وانەبێت و بەپێی ئەو رێككەوتننامەیە نەبوای����ە ،ك����ە پارت����ی پابەن����د ب����ووە پێوەی، یەكێتی نیشتمانی بە ( )٢١كورسی نەدەبووە خاوەنی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق".
4ژمار ه 2015/10/10 296
لەبەردەوام����ی ئ����ەو قەیرانەی س����ەبارەت بەپۆس����تی س����ەرۆكی هەرێ����م لەهەرێم����ی كوردستان دروست بووە و كۆبوونەوەكانیش ئەنجامێكی یەكالییكەرەوەیان پیشان نەداوە، یەكێتی نیشتیمانی كوردستان ،لە زاری "مەال بەختی����ار" لێپرس����راوی دەس����تەی كارگێڕی مەكتەب����ی سیاس����ی ،ئ����ەوەی راگەیان����د ،كە لەئەگەری هەڵبژاردنی پێشوەختدا بۆ پۆستی س����ەرۆكایەتی هەرێم ،ئەوانی����ش كاندیدیان دەبێت. ب����ەاڵم لە بەرامب����ەر ئەو قس����انەی پارتی س����ەبارەت بەپۆس����تی س����ەرۆك كۆم����اری عێراق ،یەكێتی ئاشكرای دەكات ،ئەو پۆستە هی ئەوانە و هەر هی ئەوانیش دەمێنێتەوە. لەوبارەیەوە "بێگەرد تاڵەبانی" س����ەرۆكی فراكسیۆنی سەوز لەپەرلەمانی كوردستان، بەس����ڤیلی راگەیاند ،بەهیچ جۆرێك پۆس����تی س����ەرۆك كۆم����ار و س����ەرۆكی هەرێم����ی كوردستان بەیەكەوە پەیوەست نین .بێگەرد تاڵەبانی ،كە هاوكات ئەندامی سەركردایەتی یەكێتیش����ە ،ئاش����كرای كرد ،ئەگەر پۆس����تی س����ەرۆكایەتی كۆم����ار ل����ە چوارچێ����وەی رێككەوتن����ی س����تراتیژی ب����ووە ،ب����ا هەڵ����ی بوەشێننەوە و دووبارە قسە لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمار دەكەینەوە. هەروەها گوتیش����ی "بۆ نموونە ئەگەر ئەو دوو پۆس����تە بەرامب����ەر یەكیش بن ،ئێمە خۆ
موئامەرەم����ان لەپارتی نەكردووە ،گوتومانە كە یاس����ایەك هەی����ە لەهەرێ����م و رێگری لە خۆهەڵبژاردن����ەوەی كاك مەس����عود دەكات، ئەم����ەش قس����ەیەكی یاس����اییە و پەیوەن����دی بەپۆست و بەرپرسیاریەتی ترەوە نییە". پارت����ی و یەكێت����ی بەدرێژایی 25س����اڵی رابردوو دوو حیزب بوون ،ئەگەر چی گرژی و ئاڵۆزی و شەڕ لەنێوانیاندا هەبووە ،بەاڵم بەتایبەت لەدوای پڕۆس����ەی ئازادی عێراق، رێككەوتننامەی ستراتیژیان لەنێوان خۆیاندا واژۆك����رد و بەپێی ئ����ەو رێككەوتننامەیەش، ت����ەواوی پۆس����ت و بەرپرس����یارێتییەكانی هەرێ����م و عێراقی����ان لەنێ����وان خۆیاندا بەش كرد .بەاڵم لەئێستادا پەیوەندی نێوان یەكێتی و پارت����ی درزی تێكەوت����ووە و لەئەگ����ەری هەر لێكترازانێكیش����دا ،پێدەچێت س����ەبارەت
سياسەت
پارتی پێیوایە بەپێی رێكەوتنی ستراتیژی پۆستی سەرۆك كۆماری عێراق لە بەرامبەر پۆستی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە
بەپۆست و بەرپرسیارێتییەكان ،چ لێرە و چ لە بەغدا ،تەس����فیەی حسابات لەگەڵ یەكتردا بكەن. بە بڕوای چاودێرانی سیاس����ییش ،یەكێتی و پارت����ی بەدرێژای����ی س����ااڵنی راب����ردوو چ مەسڵەحەت و پۆست و پارە بووە لەم واڵتە لەنێ����وان خۆیان����دا بەش����یان ك����ردووە ،بۆیە خۆش����یان دەزانن هەر الدانێكی یەكجارەكی لەنێوانیان����دا ه����ەردوال زەرەری گ����ەورە دەكەن. "یەحی����ا ئەحم����ەد" مامۆس����تای زانك����ۆی س����لێمانی و چاودێ����ری سیاس����یی ،ئاماژەی ب����ەوەدا ،ك����ە پارت����ی و یەكێت����ی جارێكی تر هەرگی����ز لێكناترازێ����ن ،ئ����ەوەش وەك ئ����ەو دەڵێت نەك لەبەر بەرژەوەندی كوردس����تان و هاواڵتی����ان ،بەڵك����و لەب����ەر بەرژەوەن����دی
ماددی و سیاسیی خۆیان. ئ����ەو گوت����ی "بەرژوەندییەكان����ی نێ����وان یەكێتی و پارتی زۆر زۆرن ،بۆیە بەئاسانی پەیوەندییەكانی����ان تێ����ك ن����ادەن و هەم����وو ئ����ەوەی بەدەس����تیان هێن����اوە و هەوڵ����ی بەدەستهێنانیشی دەدەن ،لەپێناو كورسی و پۆستێكدا لەیەكتری تێكنادەن". ئەوەش����ی ئاش����كرا كرد ،تائێستا هیچ كام لەیەكێتی و پارتی ئەوەی����ان رانەگەیاندووە، ك����ە رێككەوتننام����ەی س����تراتیژی كۆتای����ی پێهاتبێ����ت و چ����ی ت����ر پەی����ڕەوی لێناك����ەن. گوتیشی "بەپێچەوانەشەوە ،بەشێكی زۆری س����ەركردەكانی ه����ەردووال داوای مانەوە و پتەوتركردنی دەكەن". س����ەبارەت ب����ە ئەگەرێكی ل����ەو جۆرەش ك����ە پەیوەندیەكان����ی یەكێت����ی و پارتی زیاتر
تێكبچێ����ت ،ئ����ەو چاودێ����رە سیاس����ییە گوتی "بێگومان پارتی مافی خۆیەتی پێداچوونەوە بەپۆس����تی س����ەرۆك كۆماری عێراقدا بكات، وەك یەكێتیش ماف����ی خۆیەتی پێداچوونەوە بەپۆستی تردا بكات ،كە دراوە بەپارتی ،واتە سەرلەبەری پۆس����ت و بەرپرسیارێتییەكانی نێ����وان ئ����ەو دوو هێ����زە ئاڵوگ����ۆڕی تێ����دا دەكرێت". پرس����ی س����ەرۆكایەتی هەرێم ،هەر تەنها پەیوەن����دی یەكێتی و پارتی ب����ەرەو ئاڵۆزی نەب����ردووە ،بەڵك����و بارودۆخی سیاس����یی و كۆمەاڵیەت����ی و ئابووری����ی هەرێم����ی بەرەو ئاڵ����ۆزی زیات����ر ب����ردووە و هاواڵتیان����ی هەرێمی كوردس����تانیش داوای رێككەوتن و چارەس����ەری بەپەلە لەالیەنە سیاس����ییەكان دەكەن.
ژمار ه 296
2015/10/10
5
سياسەت
گەر سەرۆكی هەرێم لەالیەن پەرلەمانیشەوە هەڵبژێردرێت ،پەرلەمان بەم حاڵەی ئێستایەوە دەتوانێت لێپرسینەوەی لەگەڵ بكات؟
كە لە ئێستادا ناتوانێت وەزیرێك بێنێتە پەرلەمان
پەرلەمانی كوردستان چۆن دەتوانێت سەرۆكی هەرێم بانگێشتی پەرلەمان بكات؟ پێشەوا محەمەد
6ژمار ه 2015/10/10 296
سياسەت
چوار الیەنەكەی ناو پەرلەمانی كوردستان، (یەكێتی ،گ���ۆڕان ،یەكگرتوو و كۆمەڵ) تەئكید لەسیس���تمی پەرلەمانی دەكەنەوە بۆ هەرێم و داوای هەڵبژاردن���ی س���ەرۆكی هەرێ���م دەكەن لەپەرلەمان���ەوە ،ب���ۆ ئەوەی س���ەرۆكی هەرێم لێپێچین���ەوەی لەگ���ەڵ بكرێ���ت و بتوانرێ���ت بانگهێش���تی پەرلەمان بكرێت ،بەاڵم لەئێستادا پەرلەمانی كوردستان ناتوانێت تەنها وەزیرێك بانگهێش���تی پەرلەم���ان ب���كات ،ئای���ا دەتوانێت س���ەرۆكی هەرێم بهێنێتە هۆڵ���ی پەرلەمانەوە؟ ئەم پرس���ەش راوبۆچوونی جیاوازی دروست كردووە. وەك "حاج���ی كاروان" پەرلەمانت���اری یەكگرت���وو لەپەرلەمان���ی كوردس���تان ڕوونی دەكات���ەوە ،پەرلەمان���ە بەئەرك���ی خ���ۆی هەڵنەس���تاوە و ت���ەواوی دەس���ەاڵتەكانی بەكارنەهێن���اوە .ئ���ەو گوت���ی "بێگوم���ان ئ���ەم كابینەیە لەپەرلەمانەوە سوێندیان خواردووە و متمانەی پەرلەمانتارانیان پێدراوە ،ئێستا ئەوە كەمتەرخەم���ی پەرلەمانە كە بەدەس���ەاڵتەكانی
خ���ۆی هەڵناس���تێت و ه���ەر وەزیرێ���ك نەهات���ە پەرلەم���ان راس���تەوخۆ متمان���ەی لێ وەربگیرێتەوە". سەبارەت بەهێزی پەرلەمانیش لەبانگكردنی س���ەرۆكی هەرێم وەك ئ���ەوەی داوا دەكرێت، پەرلەمانتارەك���ەی یەكگرتوو گوت���ی "بێگومان بەم كەمتەرخەمییەی ئێستاوە ئەو كارە ناكرێت و پەرلەمان ناتوانێت س���ەرۆكی هەرێم لەهەر حاڵەتێكدا بێت بانگهێشتی پەرلەمان بكات". ب���ە بڕوای چاودێرانی سیاس���یی ،پرس���ەكە پەیوەندی بەئاڵۆزیی و ئاسایی پەیوەندییەكانی نێ���وان الیەنەكان���ەوە هەی���ە" .عەب���د ع���ارف" مامۆس���تای زانك���ۆ و چاودێ���ری سیاس���یی ئام���اژەی بۆ ئەوە كرد ،ئەگەر پەیوەندی نێوان الیەنەكان ئاسایی بێت ،هەموو شتێك لەم واڵتە ئاساییە ،پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتی هەموویان ئەوە دەكەن كە خۆیان بیانەوێت. ئ���ەو چاودێرە سیاس���ییە گوت���ی "پەرلەمان و حكوم���ەت دوو ش���تی كارتۆنی���ن ،ئەگ���ەر پەیوەن���دی الیەن���ەكان ب���اش بێت وا پیش���انی دەدەن كە هەمووان ڕێز لەیاس���ا دەگرن ،بەاڵم رووە راس���تەقینەكەیان ل���ەم بارودۆخان���ەدا دەردەكەوێت ،كە دەبینین تەنها وەزیرێك بۆی نییە بچێت���ە پەرلەمان و نوێنەرانی میللەت لێی بپرسنەوە". ئام���اژەی ب���ەوەش دا ،پەرلەم���ان ناتوانێت وەزیرێ���ك و بەڕێوەبەرێ���ك بانگهێش���تی پەرلەمان بكەن ،بێگومان ناشتوانێت سەرۆكی هەرێ���م بەدەس���ەاڵتێكی زۆر و پێگەیەك���ی بەهێ���زەوە بهێنێتە پەرلەم���ان و لێپێچینەوەی لەگەڵ بكات. دوای كۆتاییهاتن���ی م���اوەی س���ەرۆكایەتی هەرێ���م ،پێن���ج الیەنەك���ەی هەرێ���م بەگەرمی س���ەبارەت بەپرس���ی سیس���تمی حكومڕان���ی لەهەرێ���م و پرس���ی س���ەرۆكایەتی هەرێ���م لەگفتوگۆدان و پارتی دیموكراتی كوردس���تان سوورە لەس���ەرئەوەی سەرۆكی هەرێم لەناو خەڵك���ەوە هەڵبژێردرێ���ت ،چ���وار الیەنەك���ەی تری���ش س���وورن لەس���ەر ئ���ەوەی دەبێ���ت سەرۆكی هەرێم لەپەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت و دەسەاڵتەكانیشی كەم بكرێتەوە. الی خۆش���ییەوە "مونی���رە عوس���مان" پەرلەمانتاری گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان، جەخت���ی ل���ەوە ك���ردەوە ،پەرلەمانێ���ك ك���ە بەدرێژای���ی بیس���ت س���اڵ كارتۆن���ی بووبێت، ئێس���تا چاالككردن و كردنی بەمەرجەع كاری دەوێت. مونی���رە گوتی "ئێمە ئەوە دەزانین خەڵكیش ئ���ەو راس���تییە دەزان���ن ،ك���ەس نەیدەزان���ی
پەرلەمانی���ش هەیە بەدرێژایی بیس���ت س���اڵی راب���ردوو ،ب���ەاڵم ئێس���تا ئ���ەوە پەرلەم���ان زین���دووە و كاری زیاتریش���ی ب���ۆ دەكرێت و خەڵكیش هەم���وو زانیاریی���ەك لەپەرلەمانەوە وەردەگرێت". سەبارەت بە ئەگەری هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێ���م لەپەرلەم���ان و بانگهێش���تكردنی ب���ۆ هۆڵەكانی پەرلەمان ،پەرلەمانتارەكەی گۆڕان گوتی "ئەوە كێشەی سیستمی سیاسیی هەرێم و نەبوونی یاس���ا سەروەرییە .بێگومان كاتێك یاسا سەروەر بێت ،واڵت بووبێتە دامەزراوە، ئەوكات���ە ه���ەر لەس���ەرۆكی هەرێم���ەوە ت���ا فەرمانبەرێكی ئاس���ایی لەبەردەم یاسادا وەك یەك دەبن". ئاشكراش���ی ك���رد ،دەبێ���ت پەرلەم���ان مەرجەع���ی لێپێچین���ەوەی تەواوی پۆس���ت و بەرپرس���یارێتییەكانی ئەم واڵتە بێت و هەموو كەس���ێكیش لەه���ەر پۆس���تێكدا بێت پێویس���تە پەرلەم���ان وەك مەرجەع���ی یاس���ادانان و چاوێدیریكردن ببینێت. هەرچی یەكێتی نیش���تیمانی كودستانیش���ە پێیوای���ە ،پەرلەم���ان دەتوانێ���ت رۆڵ���ی خ���ۆی ببینێ���ت و تەنان���ەت س���ەرۆكی هەرێمی���ش بانگهێش���تی پەرلەمان بكات" .سەعید محەمەد" پەرلەمانتاری یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان، باس���ی ل���ەوە ك���رد ،پەرلەم���ان مەرجەع���ە لەكوردس���تان و وەك یەكێتیش هەوڵی زیاتر بۆ گەڕانەوەی ڕۆڵی جددی پەرلەمان دەدەن. زیاتر گوتیش���ی "كێشەكە س���ەرەتا ئەوەیە سیس���تەمی هەرێ���م بكەی���ن ب���ە پەرلەمانی و سەرۆكی هەرێم لەپەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت، كە ئ���ەوە كرا ،بێگوم���ان پەرلەم���ان دەتوانێت س���ەرۆكی هەرێمی���ش بانگهێش���تی پەرلەمان بكات و لێپێچینەوەی لەگەڵ بكات". پێش���ی واب���وو ،لەبەرئ���ەوەی كوردس���تان تائێس���تا نەبووە بەدام���ەزراوە و دامودەزگای نییە ،بۆی���ە پێویس���تە هەن���گاوەكان هەمووی بەیەك���ەوە وەرنەگری���ن و هەنگاو ب���ە هەنگاو لەگەڵ پڕۆسەكان بچینە پێشەوە. پەرلەمانی كوردستان ،كە ئێستا نوێنەرایەتی ت���ەواوی الیەن���ە سیاس���ییەكان و ت���ەواوی دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان دەكات ،چەند مانگێك���ە نەیتوانیوە وەزیرێك و بەرپرس���ێك بانگهێش���تی پەرلەمان بكات بۆ لێپێچینەوە لەو هەموو قەیرانانەی دروس���تبوون ،چاودێرانی سیاس���یش پێیانوایە ،باش���تر وای���ە پەرلەمان ب���ەو حاڵەی خۆی بمێنێتەوە ،نەك س���ەرۆكی هەرێمیش لەوێ���وە هەڵبژێردرێت و دواتریش نەتوانێت لێپێینەوەی لەگەڵ بكات.
ژمار ه 296
2015/10/10
7
سياسەت
ائسۆ مەحموود ،باژێروانی سلێمانی بزووتنەوەی گۆڕان:
یەكێك لە بژاردەكانی بەردەممان دروستكردنی حكومەتی زۆرینەیە بەبێ پارتی بزووتنەوەی گۆڕان بەشداری قەیرانەكانی هەرێمە بەاڵم شەریك نییە 8ژمار ه 2015/10/10 296
ئاس���ۆ مەحود ،باژێروانی س���لێمانی بزووتنەوەی گۆڕان ،لەم دیدارەیدا لەگەڵ سڤیل ،دەربارەی پرس���ی سەرۆكایەتی هەرێم و قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان قسە دەكات .ئەو پێیوایە ،بەشێكی زۆری قەیران���ەكان پارتی دروس���تی كردوون و هاوكات بەدووریش���ی نازانێت چوار الیەنەكە بێ پارت���ی حكومەت���ی زۆرین���ە پێكبهێنن ،ئەمە س���ەرەڕای ئ���ەوەی تەئكید لەوە دەكاتەوە ،بۆ پرس���ی سەرۆكایەتی هەرێم و لەئەگەری هەڵبژاردندا ،چوار الیەنەكە كاندیدیان دەبێت. پێشەوا محەمەد
سياسەت
هەموو قەیرانەكان پارتی دروستی كردوون و هەر ئەویش دەتوانێت چارەسەریان بكات وەك بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان ،چ����ۆن دەڕواننە ئەو قەیرانانەی لەهەرێمی كوردستاندا هەن ،بەتایبەت مووچە و ئەو رێگریانەی تر كە تووشی ژیانی خەڵك بوون؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :ب����ە ب����ڕوای ئێم����ە ،پارتی دیموكرات����ی كوردس����تان بەرپرس����ی یەكەم����ە لەدروس����تكردنی تەواوی قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان ،لەهەمان كاتیشدا ،پرسی چاكبوون و كۆتاییهاتن����ی قەیرانەكانیش بەندە بەویس����تی پارتیی����ەوە ،ئ����ەو هەركاتێك بیەوێ����ت دەتوانێت قەیرانەكان چارەس����ەر بكات ،چونكە بودجە و داهات����ی نەوت هەم����ووی الی پارتییە ،تەنانەت تائێس����تا پارتی ئەوەی رەتنەكردۆتەوە كە ئەو شتانەی باسمكردن وانین. بەاڵم پارتی كە سەرۆكایەتی حكومەت دەكات و بەرپرس����یارێتییەكانی گەورەت����رن، بۆچی ئەو قەیرانانە دروست دەكات؟ ئاسۆ مەحمود :ش����تێكمان لەبەردەست نییە بە بەڵگ����ەی تەواوەتی ئەوە بس����ەلمێنین ،بەاڵم بەپێ����ی لێكدان����ەوەی ئێمە ،پارتی ئەم پرس����انە وەك مس����اوەمە دێنێتە س����ەر مێزی گفتوگۆ و وەك فش����ار لەپرس����ی س����ەرۆكایەتی هەرێمدا بەكاری دەهێنێت. بەاڵم خۆ ئێ����وە بەچوار حیزب لەناو حكومەتدان و زۆر لەجومگەتان بەدەستەوەیە، بۆچی پارتی بەتەنها دەتوانێت ئەو كارانە بكات و ئێوە بەچوار حیزب ناتوانن رێگری بكەن؟ ئاسۆ مەحمود :دیارە ئێمە وەك بزووتنەوەی گۆڕان زۆر هەنگاو هەبووە بیگرینەبەر و رێگری پێ لەپارتی بكەین ،بەاڵم تائێستا نەمانكردووە و بارودۆخ و ئاشتەوایی كۆمەاڵیەتی و شەڕی داعشمان لەبەرچاو گرتووە. كەواتە لەمەودوا گۆڕان چۆن مامەڵە دەكات؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :ئێم����ە ئیت����ر هەن����گاوە كردارییەكانمان دەس����ت پێكردوون بۆ كۆتایی پێهێنان����ی ئ����ەم قەیرانان����ەی پارت����ی دروس����تی ك����ردوون ،هاواڵتیان����ی هەرێمی كوردس����تان و دەنگدەران����ی گۆڕانی����ش دڵنی����ا دەكەین����ەوە ،كە ئ����ەم بارودۆخەی ئێس����تا چیتر ه����ی قبوڵكردن نییە ،نەك تەنها لەالیەن خەڵكی كوردستانەوە،
بەڵك����و لەالیەن گۆڕان و الیەنە سیاس����ییەكانی تریشەوە. بێگوم����ان ئێ����وە ل����ەم حكومەت����ەدان و پۆس����ت و بەرپرس����یارێتیتان هەی����ە ،كەواتە ئێوەش بەشداری ئەم قەیرانانە نین؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان لەبوون����ی ئ����ەو قەیرانانەدا بەش����دارە كە هەن، بەاڵم شەریكیان نییە ،چونكە ئێمە لەحكومەتدا ش����ەریك نین ،بەڵكو بەشدارین ،بۆیە شەریكی گەندەڵی و ئەو بەهەدەردانانە نین ،كە بوونیان هەیە و ش����ەریكی عەزیەتدان����ی خەڵك و بڕینی قووتی خەڵك نین. ب����ۆ نموون����ە هەن����گاوی كردەییت����ان چییە؟ ئاسۆ مەحمود :یەكێك لەهەنگاوەكان ئەوەیە حكومەت����ی زۆرین����ە پێ����ك بهێنی����ن وەك چوار الیەنەكە بەبێ پارتی. كەی بارودۆخی پێكهێنانی حكومەتی زۆرین����ە لەالی����ەن چوارالیەنەك����ەوە دێنن����ە بەرباس؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :ئێم����ە تائێس����تا بیرم����ان نەكردۆت����ەوە ئ����ەوە بكەی����ن ،ب����ەاڵم پارت����ی لە راگەیاندنەكانی����دا ئ����ەوە ئاش����كرا دەكات ك����ە پەش����یمانە ل����ەوەی گۆڕان����ی هێناوەت����ە ن����او حكومەت����ەوە ،وەك ئەوەی خێری����ان پێكردبین، چ����ۆن ئ����ەوان بیردەكەن����ەوە گ����ۆڕان تەهمیش بكەن ،ئێم����ەش وا بیردەكەینەوە ك����ە دەتوانین بەبێ پارتی حكومەتی زۆرینە پێكبهێنین. دەتوانن پارتی پەراوێز بخەن؟ ئاس����ۆ مەحمود :ئەمە زۆرین����ە و كەمینەیە، ئەوكات����ەش پارتی ه����ەر هەنگاوێك بنێت خۆی لێی بەرپرس دەبێت. تێڕوانینتان بۆ قەیرانی سەرۆكایەتی هەرێم چییە؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :بێگومان زۆر ب����اس لەوە دەكرێ����ت ك����ە كاك مەس����عود تێك����ەاڵوی ئ����ەم پرس����ە نەكرێت و ئەمە داواكاری خۆش����ییەتی، ب����ەاڵم ئەوە روونە لەن����او پارتیدا بەبێ بڕیاری كاك مەس����عود هیچ ش����تێك جێبەج����ێ ناكرێت، ئ����ەم قەیران����ەش وەك بزووتن����ەوەی گ����ۆڕان دەیبەستینەوە بەشەخسی كاك مەسعودەوە و پێم����ان وایە ،ئەوە كە رێگرە لەبەردەم پرس����ی چارەسەریی سەرۆكایەتی هەرێمدا. كۆبوونەوە پێنجقۆڵییەكان ئەم پرسە یەكالیی دەكاتەوە؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :ئ����ەو كۆبوون����ەوان هی����چ هیوایەكی����ان تێ����دا نییە ،لەماوەی پێش����وودا من لەبەشێكی دانوس����تانەكاندا بەشدار بووم ،ئەو شێوازەی پارتی دانوستانی پێدەكات شێوازێك
نیی����ە بگات����ە ئەنجام .س����ەرباری ئ����ەوەش ،ئەم قەیران����ی س����ەرۆكایەتییە تا پێی بچێ����ت زیاتر ئاڵۆزتر دەبێت .بۆیە ئەمڕۆ چارەس����ەر بكرێن لەبەیانی باشترە. پێش����تر یەكێت����ی گوت����ی لەئەگ����ەری هەڵبژاردنی پێشوەختدا كاندیدیان دەبێت ،ئێوە بۆچوونتان چییە؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :بێگوم����ان قس����ەی یەكێتی قس����ەی ئێمەشە سەبارەت بە بوونی كاندید بۆ سەرۆكایەتی هەرێم. بەهەر چوارالیەن كاندیدێكتان دەبێت یان بەجیا كاندیدتان دەبێت؟ ئاس����ۆ مەحم����ود :ل����ەو بڕوای����ەدام ك����ە هەر چوارالیەنەك����ە ی����ەك كاندیدم����ان دەبێ����ت نەك بەجیا ،چونكە ئێستا بووین بەدوو بەرە ،پارتی بەتەنه����ا لەالیەك����ە و چ����وار الیەنەك����ەی تریش لەالیەكە.
لە هەڵبژاردنی پێشوەختدا هەر چوارالیەنەكە یەك كاندیدمان دەبێت بۆ سەرۆكایەتی هەرێم ئ����ەم بارودۆخان����ەی دروس����تبوون، مەترس����ی شەڕی ناوخۆ لەسەر هەرێم زیندوو ناكاتەوە؟ ئاسۆ مەحمود :هیچ حیزب و كەسایەتییەكی عاقڵ بیر لەش����ەڕی ناوخ����ۆ ناكاتەوە ،هەریەكە لەیەكێتی و پارتیش كە هێزی چەكداریان هەیە ش����ەڕ هەڵبگیرس����ێنن خۆیان زەرەرمەند دەبن، بەتایبەتیش پارتی زەرەرمەندی یەكەمی ش����ەڕ دەبێ����ت ،چونكە هەر تەنها لەن����او هەولێردا 26 كونس����وڵخانە و نوێنەرایەت����ی واڵتان����ی دونی����ا بوونیان هەیە ،بەسەدان كۆمپانیای جۆراوجۆر و دەیان كۆمپانی����ای زەبەالحی نەوت بوونیان هەیە ،بۆیە ئێم����ەش وەك بزووتنەوەی گۆڕان دژی شەڕین و هەركاتێكیش بڕیاری شۆڕشمان دا ،ئ����ەوا بە ئاش����كرا دەیڵێن و س����ڵ ناكەینەوە. ب����ەاڵم بەگش����تی مەترس����یی ش����ەڕ ب����ەدوور دەبین����م ،ئەوەی هەیە ئەگ����ەر بارودۆخەكە بەم جۆرە ب����ەردەوام بێ����ت ،ئەوا رەنگ����ە ڕاپەڕینی خەڵك رووبدات و ئەوكاتیش كەس����مان بۆمان كۆنتڕۆڵ ناكرێت.
ژمار ه 296
2015/10/10
9
سياسەت
دانە غاز :حكومەتی هەرێم 1.9ملیار دۆالر قەرزدارە
كێشەی نێوان كۆمپانیای دانە غاز و هەرێمی كوردستان بەردەوامە بیالل سەعید كۆمپانی����ای "دان����ە غاز"ی ئیمارات����ی لەدوایین راگەیەنراوییدا لەسەر پێگەی بازاڕی ئەبوزەبی باڵویكردوەت����ەوە كە كۆمپانیاكەی����ان چاوەڕێی بڕیاری كۆتایی دادگای لەندەنە لەبارەی كەیسی كۆمپانیای دانەغاز لەگەڵ هەرێمی كوردستان. دان����ە غ����از لەراگەیەنراوەكەی����دا ك����ە 4ی ئەم مانگ����ە باڵویكردووەت����ەوە ،ئام����اژەی ب����ەوە ك����ردووە ،كە دادگای لەندەن لەرابردوودا گوێی لەداواكارییەكانی یەكێتی كۆمپانیاكان بووە دژی حكومەت����ی هەرێم لەب����ارەی ئەو ب����ڕە پارانەوە تائێستا نەیداوە ،دەبوایە تا كۆتایی مانگی پێنجی 2015رادەستی بكردبان. كۆمپانی����ای دانە غ����ازی ئیمارات����ی كە لەگەڵ
10ژمار ه 2015/10/10 296
ی "كریس����ێنت پترۆلی����ۆم" و ه����ەردوو كۆمپانی����ا "پیەڕل پترۆلیۆم" هاوبەشە ،لەئۆكتۆبەری ساڵی 2013داوایەك����ی یاس����اییان لەب����ەردەم دادگای لەن����دەن ب����ۆ ناوبژیوانی����ی نێودەوڵەت����ی لەدژی حكومەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان بەرزكردەوە، ئ����ەوەش لەبەرامب����ەر پابەندنەبوون����ی حكومەت بەگرێبەس����تێك ك����ە كاتی خۆی لەس����اڵی 2007 واژۆی ك����ردووە لەكێڵگەكان����ی كۆرم����ۆر و چەمچەماڵ. كورت����ەی كێش����ەكەی كۆمپانی����ای دانە غاز و حكومەتی هەرێم بریتییە لەنەدانی برە پارەیەكی دیاریك����راو بەدانە غ����از ،ئەم����ەش دوای ئەوەی كۆمپانی����ای ناوبراو كاری وەبەرهێنانی كردووە و پرۆس����ەی بەرهەمهێنان����ی تەواو ك����ردووە و بەرهەمەك����ە (نەوت����ی خاو و گازی سروش����تی)
فرۆشراوە .لەگرێبەس����تەكەی نێوانیاندا هاتووە ئەگ����ەر بەرهەمەك����ە فرۆش����را ،ئ����ەوا دەبێ����ت كۆمپانیاك����ە پش����كی خۆی لەالی����ەن حكومەتەوە پێبدرێ ،ئەمەش پێیدەگوترێ "قازانجی نەوت". ب����ەاڵم حكومەت����ی هەرێ����م پابەن����د نەب����ووە ب����ەم بڕگەی����ەی رێككەوتنەكە .لەگرێبەس����تەكەدا هەروەها ئەوەش هاتووە ،كە ئەگەر كێش����ەیەك دروستبوو لەنێوان الیەنەكان ،ئەوا هەر الیەنێك دەتوانێ كێش����ەكە بباتە بەردەم دادگای لەندەن بۆ ناوبژیوانی نێودەوڵەتی. "كۆڤ����ان ش����یروانی" ماموس����تای زانك����ۆ و خاوەن بڕوانامەی ماستەر لەپاراستنی كۆمپانیا نەوتیی����ەكان ب����ۆ س����ڤیل ئام����اژەی ب����ەوە كرد، پەنابردن����ە بەردەم دادگا پێویس����ت ب����وو دواین رێكار بووایە ،ئەمەش دوای ئەوەی بەشێوەیەكی
سياسەت
حكومەتی هەرێم:
دانە غاز بڕی 4.8بلیۆن دۆالر قەرزاری حكومەتی هەرێمە دۆس����تانە نەگەیش����تنە هیچ رێككەوتنێك ،یاخود دوای ئ����ەوەی رێ����كارە یاس����اییەكانی دیك����ە كە لەگرێبەس����تەكەدا ئاماژەی����ان پێك����راوە ،هی����چ س����وودێكی نەبوو .بەواتایەكی دیك����ە پەنابردنە ئەم دادگایە دوایین چارەس����ەرە .ئەم دادگایەش ه����ەر بڕیارێك ب����دات ،دەبێت الیەن����ەكان پێوەی پابەند بن". بەپێی هەواڵێكی ئاژانسی رۆیتەرز ،كۆمپانیای دانەغ����از لەبەیاننامەیەكدا رایگەیان����دووە ،كە لە 2015/7/11دەستەی دادوەری لەدادگای لەندەن ب����ۆ دادگاییكردنی نیودەوڵەت����ی بڕیاری كۆتایی خۆی دەركردووە لەبارەی مافەكانی گرێبەستی هاوپەیمانیەت����ی كۆمپانی����اكان لەگ����ەڵ هەرێم����ی كوردستان .بەپێی بەیاننامەكە دەستەكە دووپاتی لەپابەندی حكومەت����ی هەرێمی كردۆتەوە ،وەك لەگرێبەس����تەكەدا هات����ووە ،بەپێدانی بەهای ئەو برە بەرهەمهێنراوە لەگازی سروش����تی و بەپێی نرخی نیودەوڵەتی. هەروەها دەس����تەكە 21ی ئەیلولی ئەمس����اڵی بۆ دانیش����تنێكی دادگا بۆ گوێگرتن دیاریكردبوو بۆ داواكاری هاوپەیمانیەتی كۆمپانیاكان لەدژی حكومەت����ی هەرێم لەبارەی ئ����ەو پارانەی پێیان نەدراوە لەبەرامبەر گازی سروشتی و بەهاكەی ب����ە 1.943ملی����ار دۆالری ئەمەریك����ی مەزن����دە دەكرێت. لەب����ەرواری 2015/7/6دوای 4رۆژ لەباڵوبوون����ەوەی راگەیەنراوەك����ەی دانەغ����از، وەزارەت����ی س����امانە سروش����تییەكان لەرێگ����ەی راگەیەنراویك����ەوە ئام����اژەی ب����ەوە ك����ردووە، دادوەریكردنەك����ە مەحكومە بە بەرپرس����یارێتی پاراس����تنی نهێنی بەگوێرەی یاس����ا و رێساكانی دادوەری .بەبێ ئەوەی خۆمان لەبەرپرسیارێتی پاراس����تنی نهێن����ی البدەی����ن ،حكومەت����ی هەرێم بەئەركی سەرش����انی خۆی دەزانێت كە هەندێك لێدوان����ی ناڕاس����تی دان����ا غ����از راس����ت بكاتەوە، ئەمەش بۆ ئەوەی بازاڕ بەهەڵەدا نەبردرێت. لە 2ی تەمموزی ،٢٠١٥حكومەتی بڕیارێكی هەندەك����ی پێگەیش����ت ل����ەدادگای نێوبژیوان����ەوە س����ەبارەت بەو دادوەرییەی كە ئێس����تا لەنێوان حكومەت����ی هەرێمی كوردس����تان و دان����ا غاز و ئەوانی دیكەدا هەیە.
ئ����ەم بڕیارنام����ە هەندەكییە تەنه����ا دەربارەی بەش����ێكی دیاریكراو لەو بابەتانەیە پەیوەست بە لێكدانەوەی بەڵێننامە و هیچ جۆرە بڕە پارەیەك بڕی����اری لێنەداوە ب����ۆ هیچ الیەنێ����ك .بڕیارنامە هەندەكییەك����ەی دەس����تەی دادوەران لەهەندێك بابەتدا لێكدانەوەی دانا غازی پەسەندكردووە و هەندێكی دیكەی رەتكردووەتەوە .چەندین بابەتی جێی مش����تومڕ ،لەوان����ەش دژە داوای حكومەتی هەرێ����م دژ بەدانا غ����از ب����ۆ قەرەبووكردنەوەی م����اددی گ����ەورە ،ل����ەم بڕیارنام����ە هەندەكییەی دادوەران����دا نەهات����ووە و لەقۆناغ����ی دوات����ری دادوەرییەكەدا باس دەكرێت. لێدوانەكان����ی دان����ا غاز دەرب����ارەی بڕیارنامە هەندەكییەكە ناڕاس����تن ،یاخود ل����ەزۆر رووەوە نات����ەواون و حكومەت����ی هەرێ����م هەس����تاوە بەداواكردن����ی قەرەب����ووی م����اددی گ����ەورە لەئەنجام����ی شكس����تی دان����ا غاز و بەرپرس����انی ب����ۆ پابەندب����وون ب����ە بەرپرس����یارییەتەكانی، راش����یگەیاندووە كە هەم����وو رێگەیەكی گونجاو دەگرێتەب����ەر ب����ۆ بەردەوامب����وون لەس����ەر دژە داواكانی ب����ۆ قەرەبووكردن����ەوە دژ بە دانا غاز و بەرپرسەكانی. "كۆڤان شێروانی" لەچاوپێكەوتنێكی گۆڤاری (س����ڤیل) ئام����اژە ب����ەوە دەكات ،لەس����ەرەتادا حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ بایەخێكی بەم سكااڵیە نەدا ،قسەكانی داناغازیان بەنادروست وەس����فكرد ،س����ەرەڕای هەموو ئەمانەش هەرێم دەڵێت كۆمپانیای ناوبراو هیچ قەرزێكی لەسەر حكومەت نییە ،بەڵك����و بەپێچەوانەوە كۆمپانیاكە ب����ە بڕی 4.8ملی����ار دۆالر ق����ەرزاری حكومەتە. كۆڤان گوتیشی "ئەم هەواڵنەی حكومەتی هەرێم هی����چ س����وودێكی نەب����وو ،چونكە س����ەرئەنجام لەئۆكتۆب����ەری 2014دا ،دادگاك����ەی لەن����دەن بڕیارێك����ی لەدژی حكومەتی هەرێم دەركرد ،كە دەبێت ب����ڕی 100ملیۆن دۆالر بداتە كۆمپانیای دان����ە غ����از .بۆ ئەم����ەش ماوەی ی����ەك مانگ درا بەحكوم����ەت ،ك����ە دوا وادە 17ی نۆڤەمب����ەری 2014ب����وو بۆ پابەندبوون ب����ە بڕیارەكە .بەاڵم دووبارە حكومەتی هەرێم پابەند نەبوو". س����ەبارەت بەمەترس����ییەكانی پابەندنەبوونی حكومەت����ی هەرێ����م بەدان����ەوەی قەرزەكان����ی كۆمپانی����ای دان����ە غ����از لەالی����ەن حكومەت����ی هەرێمەوە ،كۆڤان شیروانی دەڵێت "ئەوەی زۆر گرنگە یان دەكرێت مەترس����یدار بێت ،ئەوەیە كە حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەند نەبووە بە بڕی����اری دادگایەكی نێودەوڵەتی ،ئەگەرچی زوو یان درەنگ دەبێت پێوەی پابەند بێت". هەروەه����ا ب����اس ل����ەوەدەكات كوردس����تان كاری زۆری ك����ردووە بۆ ئەوەی بەش����ێوەیەك
بناس����رێ كە ش����وێنێكی لەبارە بۆ وەبەرهێنان، بەتایبەت����ی لەب����واری ن����ەوت و گازدا .جگەل����ە فاكتەرەكان����ی دیك����ەی وەك الیەن����ی ئاس����ایش، جۆری گرێبەس����تەكان و خودی یاسای نەوت و گاز ،فاكتەرێكی سەرەكی لەپشت هاتنی كۆمپانیا زەبەالحەكان����ی وەكو ئیكس����ۆن مۆبیل ،تۆتاڵ و گازپ����ڕۆم و چەندین كۆمپانی����ای دیكەی نەوت، ئ����ەو بارودۆخ����ە گونجاوە بووە ،ك����ە حكومەتی هەرێم بۆ كۆمپانیاكانی س����ازكردووە .ئاشكرایە ه����ەر كۆمپانیای����ەك ئ����ارەزووی وەبەرهێنان����ی هەبێ����ت لەواڵتێ����ك ،یەكەم هەنگاو دەس����تدەكات بەسەیركردنی جۆری مامەڵەی ئەو واڵتە لەگەڵ كۆمپانی����ا وەبەرهێن����ەرە بیانییەكان و دواتر ئەو یاسا و رێنماییانەی جێبەجێ دەكرێن لەسەریان. ب����ەاڵم ئەگ����ەر ریكۆردی ئەم واڵتان����ە وەكو هی پاكس����تان ،ئەرجەنتی����ن و ڤەنزوێالو ئەو واڵتانە بێ����ت ،ك����ە وا ناس����راون ئاس����انكاری ناكەن بۆ
پسپۆرێكی پاراستنی كۆمپانیا نەوتییەكان:
پابەند نەبوونی هەرێم بە بڕیاری دادگای لەندەن وێنایەكی نادۆستانەی هەرێم نیشانی وەبەرهێنانی جیهان دەدات
وەبەرهێن ،یاخود پابەند نابن بەو گرێبەستانەی ك����ە هەیان����ە لەگ����ەڵ كۆمپانی����ا وەبەرهێن����ەكان، ئ����ەوا دەكرێ����ت ببێتە ه����ۆی ئ����ەوەی وەبەرهێن خۆی بەدوور بگرێت ل����ەكاری وەبەرهێنان لەو واڵتەدا. كۆڤ����ان ش����ێروانی پێش����یوایە ئ����ەو كارەی وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بەرامبەر دانە غاز دەبێتەهۆی ئەوەی وێنایەكی نادۆس����تانەی ئەم هەرێمە پێشانی وەبەرهێن بدات .ئەم جۆرە مامەڵەكردنە لەگەڵ وەبەرهێن بەدڵنیاییەوە نەك تەنها دەبێتەهۆی س����اردكردنەوەی كۆمپانیاكان لەكاری وەبەرهێنان ،بەڵكو كەش����ی وەبەرهێنان لەكوردس����تان بەجۆرێ����ك وێن����ا دەكرێ����ت ،ك����ە كوردس����تانیش وەكو نایجیری����ا یاخود ڤەنزوێال بناس����رێ (ئەمان���� ە و چەندی����ن واڵت����ی دیك����ە بەگوێ����رەی راپۆرتی OECDبەخراپترین واڵت دادەنرێن بۆ بزنس و وەبەرهێنان ).
ژمار ه 296
2015/10/10
11
سياسەت
دالوەر ئاژگەی����ی ،نوێن����ەری حكومەت����ی هەرێم����ی كورس����تان لەیەكێت����ی ئەوروپ����ا، لەچاوپێكەوتنێك����ی گۆڤ����اری س����ڤیل ئاماژە ب����ەوەدەكات ،بەش����ێك لەپەرلەمانت����اران دەیانەوێت فش����ار لەسەر واڵتەكانیان بكەن بۆ ناساندنی كەیسی ئێزیدییەكان. بیالل سەعید
بەشێك لە پەرلەمانتارانی یەكێتی ئەوروپا كار بۆ ناساندنی كارەساتی ئێزیدیەكان وەك جینۆساید دەكەن
دالوەر ائژگە��یی ،نوێنەری حكومەتی هەرێم لە یەكێتی ئەوروپا:
ناتوانین داوا لە واڵتانی ئەوروپا بكەین ئیقامە بدەنە پەنابەرە كوردەكان لۆبییەكی بەهێزی كورد لەیەكێتی ئەوروپا هەیە 12ژمار ه 2015/10/10 296
سياسەت
راگەیاندن���ی دواب���ەدوای هاوپەیمان���ی ئەمری���كا و واڵتان���ی دیك���ە دژ بەداع���ش ،تێروانێن���ی یەكێتی ئەوروپا بەرامبەر هەرێمی كوردستان چۆنە؟ دالوەر :نوێنەرایەت���ی حكومەتی هەرێم لەیەكێتی ئەوروپا كە بارەگاكەی لەواڵتی برۆكسلە ،پێش ش���ەڕی داعش كۆمەڵێك پەیوەن���دی گرنكم���ان دروس���ت كردبوو لەگ���ەڵ الیەن���ە جیاوازەكانی ن���او یەكێتی ئەوروپ���ا ،ب���ەاڵم لەكاتی هێرش���ی داعش بۆ س���ەر هەرێم���ی كوردس���تان ،ئەوكات كوردس���تان بەب���ێ ئەن���دازە پێویس���تی بەپاڵپش���تی نێودەوڵەت���ی هەبوو لەڕووی س���ەربازی و مرۆیی و سیاس���ییەوە ،بۆ ئێمەش وەك كورد بەدڵنیایەوە گرنگ بووە پەیوەندییەكانمان تەنیا لەگەڵ یەك الیەن نەبێ���ت ،كارم���ان بۆ ئەوە دەك���رد هەموو هێلكەكانم���ان لەیەك س���ەبەتە نەبێت ،بۆ ئەوەی كاریگەری زیاتر دروس���ت بكات. بۆی���ە بایەخ و كاریگەری یەكێتی ئەوروپا زۆرە ،چونك���ە یەكێت���ی ئەوروپا واتە 28 واڵت پێك���ەوە ،هەروەه���ا نوێنەرایەت���ی نزیك���ەی 500ملی���ۆن ك���ەس دەكات و ل���ەرووی جوگرافیش���ەوە لەهەرێم���ی كوردس���تان نزیك���ە ،هەروەه���ا ئ���ەوەی لەكوردستان دەگوزەرێت لەرووی فرەیی و دیموكراس���ی و ئازادییەوە زۆر گرنگە ب���ۆ یەكێت���ی ئەوروپ���ا ،نمونەیەك���ی زۆر روون���ی كاریگەرییەك���ە هاتنی ئەو ژمارە پەنابەرەیە كە راس���تەوخۆ رەنگدانەوەی لەس���ەر بڕی���ار و سیاس���ەتی ن���اوەوەی یەكێتی ئەوروپا هەبوو ،بۆیە زۆر هەوڵدرا و لۆب���ی كرا بۆ ئ���ەوەی یەكێتی ئەوروپا زووتربێ���ت س���ەرخەت ،تاك���و بڕیارێ���ك لەبەرژەوەن���دی هەرێم���ی كوردس���تان لەس���ەر پرس���ی داعش بدات ،ئ���ەوە بوو یەكەمج���ار باڵوێزەكان���ی یەكێتی ئەوروپا كۆبوونەوەیەك���ی بەپەلەیان لەبرۆكس���ل ئەنجامدا و باسی ئەوەیان كرد ،كە داعش چۆن هێرشی بۆ سەر هەرێمی كوردستان ك���ردووە ،هەروەها باس���یان ل���ەوە كرد، كە چ���ۆن هاوكاری هەرێمی كوردس���تان بك���ەن ،چاوەڕوان���ی ئەوەی���ان ك���رد ك���ە بەش���ێوەیەكی فەرم���ی لەالی���ەن هەرێمی كوردس���تان داوای هاوكاری���ان لێبكرێت، ئەوە بوو س���ەرۆكی هەرێم بەشێوەیەكی فەرمی نامەیەكی ئاڕاس���تەكردن و داوای هاوكاری س���ەربازی لێك���ردن ،تەنیا دوو رۆژ دوات���ر وەزیران���ی دەرەوەی یەكێتی
ئەوروپا پشووی هاوینەیان بەجێهیشت و گەڕانەوە و كۆبوونەوەیەكیان ئەنجامدا و پاڵپشتی سەربازی خۆیان بۆ كوردستان دەرب���ڕی .هەرچەن���د یەكێت���ی ئەوروپ���ا ب���ۆ خ���ۆی ناتوانیت و هێ���زی نییە ،بەاڵم رێگایەك���ی گرنگ���ە ب���ۆ ئ���ەوەی واڵتان���ی بەش���دار لەیەكێتیەكە ئەو گلوپە سەوزەی یەكێتی ئەوروپا بەكاربهێنن بۆ پاڵپش���تی س���ەربازی ب���ۆ رەوانەكردن���ی چ���ەك و تەقەمەن���ی بۆ هەرێمی كوردس���تان ،بۆیە ئەگ���ەر یەكێت���ی ئەوروپ���ا ئ���ەو بڕیارەی نەدابایە ،ئەس���تەم بوو واڵتان���ی ئەوروپا هاوكاری هەرێم بكەن.. لەواڵتان���ی بەش���دار لەیەكێت���ی ئەوروپ���ا چ واڵتێ���ك زیات���ر ه���اوكاری هەرێمی كوردستانە؟ دالوەر :زۆرێن���ەی واڵتان���ی بەش���دار لەیەكێت���ی ئەوروپ���ا ه���اوكاری هەرێم���ی كوردس���تان ،ب���ۆ نمونە هوڵەن���دا و چیك و هەنگاری���ا و ئەڵمانی���ا ،بۆی���ە بەش���ێك لەو واڵتان���ە ئەگەر هاوكاری س���ەربازی كوردستانیش���یان نەكردبێ���ت ،ئ���ەوە بەپاڵپش���تی مرۆی���ی ه���اوكاری هەرێم���ی كوردس���تانیان ك���ردووە ،هەروەها جاری واهەب���وو دوو واڵت پێك���ەوە ه���اوكاری هەرێمی كوردستانیان كردووە ،بۆ نمونە واڵتێ���ك بەچەك و تەقەمەنی و واڵتەكەی دیكەش بەش���ێوەیەكی دیكە .نوێنەرایەتی هەرێ���م لەیەكێت���ی ئەوروپ���ا لەم���اوەی سااڵنی رابردوودا بەشێوەیەكی بەردەوام لەهەم���وو دەرگاكان���ی داوە و ئێس���تا لۆبیەكی بەهێزی كورد لەیەكێتی ئەوروپا هەیە ،هەروەها لەن���او پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا رۆڵ���ی گرنگمان هەی���ە ،نزیكەی 120كۆبوون���ەوەی دوو قۆڵیم���ان لەگەڵ پەرلەمانتاران و فراكسیونە جیاوازەكانی یەكێتی ئەوروپا كردووە.. ئای���ا ئێس���تا لەن���او پەرلەمان���ی یەكێتی ئەوروپا ،دڵس���ۆزانی كورد زیاتر كێن؟ دالوەر :پێویس���تە بزانین ئەوروپا وەك واڵت داب���ەش نەك���راوە ،بەڵك���و لەرووی ئایدۆلۆژیی���ەوە دابەش���كراوە ،بۆ نمونەی كوتلەی كریس���تان دیموكرات���ەكان هەیە، كە نزیكەی 221ئەندام پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپای���ان هەیە ،دوای ئەوە سوش���یال دیموكراتەكان���ن بە 195كورس���ی ،دواتر ئ���ەوە لیبرالیی���ەكان و هت���د ...دێ���ت ،بۆیە لەیەكێت���ی ئەوروپ���ا واڵتەكان دی���ار نین،
ب���ەاڵم ك���ورد پەیوەندی بەهێ���زی لەگەڵ هەم���وو كوتلەكان���ی ناو پەرلەم���ان هەیە، بۆی���ە هەوڵ���ی ئێم���ە ئ���ەوە ب���ووە ئ���ەو لۆبیی���ە بەكاربێنین بۆ ئەوەی دڵس���ۆزان و پاڵپش���تیكارانی ك���ورد لەگروپێك���دا كۆبكەینەوە ،بۆیە ئێستا گروپی دۆستانی ك���ورد لەپەرلەمان���ی ئەوروپ���ا هەی���ە ،كە پێكهات���ووە ل���ە س���ەرۆكەكەی "چاڵ���س تانۆك���ە" كە ئەندام���ی پەرلەمانە لەس���ەر واڵت���ی بەریتانیا و كەس���ایەتییەكی دیارە و كاریگ���ەری زۆری هەیە ،جێگرەكەی لە سوش���یال دیموكراتەكانە .گروپەكە لە 26 ئەندام پیكهات���ووە و لەهەموو كوتلەكانی تێدایە.
یەكێتی ئەوروپا دوای نامەیەكی سەرۆكی هەرێم بڕیاری پاڵپشتی سەربازی بۆ كوردستان دا وات���ە ئێس���تا ك���ورد لۆبییەك���ی بەهێزی لەیەكێتی ئەوروپا هەیە؟ دالوەر :بەڵی ،ئێس���تا ك���ورد لۆبییەكی بەهێ���زی دروس���تكردووە ،ئ���ەو گروپ���ە لەم���اوەی دوو هەفت���ەی راب���ردوودا س���ەردانی كوردس���تانی ك���رد ،تەنان���ەت س���ەرۆكی گروپەكە كاتێك قس���ە دەكات لەپەرلەمان ئەگ���ەر بابەتەكەی پەیوەندی بەكوردس���تانەوە هەبێ���ت ،پێ���ش هەموو شتێك باس لەوەدەكات ،كە ئەو سەرۆكی گروپی دۆس���تایەتی كوردە .گرنگە بزانین ك���ە ئەو گروپە رۆڵیكی گرنگی هەیە ،نەك تەنی���ا بۆ كوردس���تان ،بەڵك���و بۆ كوردی هەر چوارپارچەی كوردس���تان .گروپەكە كاتێك لەكوردستان بوون ،لەماوەی چەند رۆژێكدا بەهۆی پۆس���ت و كۆمێنتەكانیان لەتویت���ەر و ماڵپ���ەرەكان كاریگەرییەك���ی گرنگی���ان دروس���تكرد ،بەئەندازەی���ەك چەند پەرلەمانتارێكی دیك���ە پەیوەندییان كردووە ،ك���ە پێیانخۆش بووە بێنە رێزی ئەو گروپەوە. ئ���ەو گروپ���ە ب���ەچ مەبەس���تێك س���ەردانی كوردس���تانیان كردب���وو،
ژمار ه 296
2015/10/10
13
سياسەت
چ پەیامێ���ك دەگەیەنن���ەوە پەرلەمان���ی ئەوروپا؟ دالوەر :بەالیان���ەوە زۆر گرن���گ ب���وو كاتێ���ك خۆیان وەك گروپی دۆس���تایەتی ك���ورد لەپەرلەمان���ی یەكێت���ی ئەوروپ���ا ناس���اندووە ،بێنە هەرێمی كوردس���تان و بارودۆخی كوردستان وەك خۆی ببینن، بۆ ئەوەی بتوانن باش���تر قس���ەی لەسەر بك���ەن ،بۆیە وەفدەكە س���ەردانی چەندین ش���وێنی جیاوازی���ان كردب���وو ،هەروەها بەالیان���ەوە زۆر گرن���گ ب���وو س���ەردانی بەرەكان���ی جەن���گ بك���ەن ،ب���ۆ ئ���ەوەی لەئاس���تی پێویستیەكانی هێزی پیشمەرگە لەرووبەرووبوون���ەوەی داع���ش تێبگەن، تاكو بتوانن پاڵپشتی زیاتر بۆ كورد پەیدا بك���ەن .هەروەه���ا گلەیی س���ەركردایەتی كوردیان پێگەیشت ،كە ئاستی هاوكارییەكە وەك پێویس���ت نیی���ە ،راس���تە سوپاس���ی هاوپەیمانان دەكەین لەپاڵپستی سەربازی بەاڵم هێشتا زیاترمان پێویستە .گروپەكە
یەكێتی ئەوروپا چاوی لە گازی سروشتی كوردستانە سەردانی الیەنە جیاوازەكانیانی حكومەت و پەرلەم���ان و س���ەرۆكایەتی هەرێم���ی كوردس���تانیان كرد و لەدوای سەردانەكە راپۆرتێكی ئامادەك���رد و لەكۆبوونەوەی داهات���ووی یەكێتی ئەوروپا دەیخوێننەوە. كاریش ب���ۆ پڕۆژەیەكی هاوبەش دەكەن، لەپێناو پاڵپشتیكردنی زیاتری كوردستان. جگە لەوە س���ەبارەت بەبڕین���ی بودجەی كوردس���تان لەالیەن بەغ���داوە بەالیانەوە سەیربوو و وتیان پێویستە فشار لەسەر حكومەت���ی عێ���راق بكرێ���ت ب���ۆ ئ���ەوەی ب���اری ئاب���ووری هەرێم���ی كوردس���تان چاكت���ر بكرێ���ت .هەروەها فش���ار دەخەنە س���ەر واڵتەكانی خۆیان ،ك���ە داوا بكرێت لەدادگای نیودەوڵەتی بۆ ئەوەی كەیس���ی ئێزیدییەكان بەجینوس���اید بناسرێت ،ئەو كەیس���ە زۆر بەج���دی كاری بۆ دەكرێت. هەروەه���ا كار ب���ۆ ئ���ەوە دەكرێ���ت كورد ل���ەو پرۆژەیەدا بوونی هەبێت ،كە یەكێتی
14ژمار ه 2015/10/10 296
ئەوروپ���ا بەنیازە رێككەوتنێ���ك لەهەموو بوارەكاندا بكات ،چونكە داوامان كردووە ك���ورد لەهەم���وو لیژنەكانی ن���او یەكێتی ئەوروپ���ا بوون���ی هەبێت ،بۆی���ە 7ی ئەم مانگ���ە نوێن���ەری وەزارەت���ی بازرگان���ی هەرێمی كوردس���تان بۆ یەكەمجار لەگەڵ نوێنەری عێراق لەكۆبوونەوەی بازرگانی نێوان یەكێتی ئەوروپا بەشداری دەكەن. پەیوەندی ئێ���وە لەگەڵ باڵیوزی عێراق لە برۆكسل چۆنە؟ دالوەر :باڵیۆزی عێراق رۆڵی نوێنەری عێراقی���ش دەبینێ���ت لەیەكێت���ی ئەوروپا، هەماهەنگ���ی لەنێوانمان���دا نیی���ە ،ب���ەاڵم كێشەیان بۆ دروست نەكردووین. پرس���ی سەربەخۆیی كوردستان لەن���او یەكێت���ی ئەوروپ���ا تاچەن���د ب���اس دەكرێت؟ دالوەر :خەڵك���ی ش���ەقام لەت���ەواوی ئەوروپا پاڵپش���تی دەوڵەتی سەربەخۆ بۆ كورد دەك���ەن ،ئەو قس���انە رەنگدانەوەی ئیجاب���ی زۆری هەی���ە لەس���ەر حیزب���ە سیاس���ییەكان .حیزبی سیاس���ی لەیەكێتی ئەوروپ���ا هەب���ووە زۆر بەالی���ەوە گرنگە ب���ووە كورد لەگەڵ عێراق بمینتەوە ،بەاڵم ئێس���تا تێروانین���ی زۆرێكیان گ���ۆڕاوە و پێیانوایە دەكرێ���ت كورد بۆخۆی بڕیاری خ���ۆی بدات ،ب���ەاڵم ئەگەر ئەم پرس���یارە رووبەڕووی كەسایەتی و نوێنەری حیزبە سیاسییەكان بكەیتەوە ،بەدڵنیایەوە ناڵێن لەگەڵ ئەو پرس���ەداین ،چونك���ە لەرووی پرۆتۆكۆلییەوە زۆر لەسەریان دەكەوێت، بەتایب���ەت ئ���ەو واڵتان���ەی خەڵكانێ���ك لە واڵتەكەیان���دا هەیە و هەم���ان بارودۆخی وەك كوردس���تانیان هەی���ە و داوای جیابوونەوە دەكەن. وات���ە ئەگەر كورد بڕیارێكی لەو شیوەیە بدات ،بەڕای ئێوە واڵتان پاڵپشتی هەرێمی كوردستان دەكەن؟ دالوەر :بەڵ���ی ،دەمێنێت���ەوە س���ەر بڕی���اری خۆمان كە ئێم���ە چیمان دەوێت، ب���ەاڵم بەتایب���ەت بەش���ێك لەوان���ەی ك���ە مێژووی���ان وەك ك���ورد بووە ،ب���ۆ نمونە س���ەرۆك وەزیرانی هەنگاریا راستەوخۆ پاڵپش���تی خۆیان دەربڕیوە ،یان واڵتێكی وەك التیڤی���ا ،بەاڵم بەش���ێكی دیكە كە بۆ خۆی���ان كێش���ەیان هەیە ،وەك ئیس���پانیا، ناتوانن پش���تیوانی بڕیارێك���ی لەم جۆرە بك���ەن .لەگەڵ ئەوەش���دا زۆرینەی واڵتان حەساس���یەتیان نیی���ە ،ب���ەاڵم زۆرین���ەی
گرو�پی دۆستایەتی كورد لە پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا لە 26كەس پیكهاتووە پەرلەمانت���اران و سیاس���ییەكانی یەكێتی ئەوروپ���ا دەڵێن كورد هەلێك���ی میژووی لەبەردەستە ،پێویستە سودی لێوەربگرێت و دەڵێن كورد هۆكاری دابەشكاری عێراق نییە ،بەڵكو داعش هۆكاری دابەش���بوونی عێراقە. ش���ااڵوێكی كوچكردنی گەنجانی ك���ورد ب���ۆ یەكێت���ی ئەوروپ���ا دەس���تی پێك���ردووە ،ئێ���وە وەك نوێنەرایەتی ئەو كێش���انە بەش���ێكی روو لەئێ���وە دەك���ەن، چییان بۆ دەكەن؟ دالوەر :بەش���ێوەیەكی گش���تی سەیری دات���اكان بكەین ،نزیك���ەی %73ی خەڵكی س���وریایە%15 ،ی ئەفغان���ی و ئەریتی���ە، هەرچ���ی عێ���راق و لیبی���ا و س���ۆماڵن، نزیك���ەی %3پێكدەهێن���ن ،بۆی���ە گەنج���ی ك���ورد ژم���ارەی زۆر نیی���ە ك���ە بووبێتە جیگای قس���ە لەس���ەركردن ،زۆرتر قسە لەسەر س���وریا و ئەفعانس���تان دەكرێت. ب���ەاڵم ئەگ���ەر چەند ه���ەزار كەس���ێكیش ب���ن ه���ەر زۆرە و ناتوانی���ن داوا لەهی���چ واڵتێك���ی ئەوروپی بكەین كە ئیقامە بدەن ی���ان نەیدەن و چاوەرێی ئ���ەوەش لەئێمە ناكرێ���ت ،بەاڵم ه���ەر هاواڵتیەك���ی كورد پێویس���تی بەهاوكاری ئێمە بێت ،ئامادەی هاوكاریكردنین. تاچەن���د ئەوروپا چاوی لەس���ەر گازی كوردستانە؟ دالوەر :زۆر لەواڵت���ان نەوت���ی كوردس���تانیان كڕی���وە ،یەكێت���ی ئەوروپا چ���اوی لەس���ەر گازی سروش���تی كوردستانە ،بۆیە دەیانەوێت لەرێی بۆری گازی سروش���تی كوردستان ،فشارەكانی روسیا لەسەر خۆیان كەمبكنەوە ،رۆژانە لەكۆنفرانس و دانیشتنەكان بەشێوەیەكی گش���تی ب���اس لەئەڵتەرناتیڤەكانی داهاتوو دەكرێت ،كە یەكێكیان گازی سروش���تیی كوردستانە ،كە دەبێتە هۆی پەیوەندییەكی بەهێ���زی سیاس���ی و ئاب���ووری ب���ۆ كوردستان.
سياسەت
عەیبە بۆت عادل موراد
ساڵح قەلالب* ئەگەرچ���ی بەپێ���ی رۆژنام���ەی (س���ەباح)ی عێراقی ئەم قسە (سەیرو نامۆ)یە دەگەڕێتەوە بۆ مانگی حوزەیرانی رابردوو ،بەاڵم پێویستە هەڵوەس���تەی لەس���ەر بكرێ���ت ،بەتایبەت���ی كە رۆژنامەك���ە ئ���ەو وتەی���ەی ل���ەزاری "ع���ادل م���وراد"ی س���ەركردە لەیەكێت���ی نیش���تیمانی كوردس���تانەوە گواس���تۆتەوە ،ك���ە ج���ەالل تاڵەبان���ی س���ەرۆك كۆماری پێش���ووی عێراق س���ەركردایەتی دەكات ،كە خۆی و حیزبەكەی لەرووی سیاس���ییەوە لەس���ەردەمی ئەسەدی باوك و كوڕدا س���ەر بەرژێمی س���وریا بوونە و لەئێستا و لەس���ەردەمی شۆڕشی خومەینی و پێشتریش لەس���ەردەمی شا محەمەد رەزای پەهلەوی ،سەر بە رژێمی ئێران بوونە. من كاك عادل مورادم لەسااڵنی حەفتاكانی س���ەدەی رابردوو ناس���ی ،كە ئەو س���ەرۆكی یەكێتی قوتابیانی كورد بوو لەسەردەمی مانگی هەنگوینی نێوان رژێمی بەعس و بزووتنەوەی نیشتیمانی كوردس���تانی بەسەركردایەتی مەال مس���تەفا بارزانی ،لەراستیش���دا من پێش���بینی كاری چاك���ەم لێ���ی دەكرد و پێموابوو ش���وێن م���ام ج���ەالل تاڵەبان���ی ناكەوێ���ت ،تەنان���ەت ئەگ���ەر هاوكێش���ەكانیش پێچەوان���ە بوون���ەوە و ئ���ەو ئاگربەس���تەش درزی تێك���ەوت ك���ە وادەردەوك���ەوت ئاگربەس���تێكی كاتی���ی بێ���ت لەنێوان بزووتنەوەی نیش���تیمانی كوردستانی بەسەركردایەتی پارتی دیموكراتی كوردستان و حكومەتی ناوەندی بەغدا. نەمدەزانی عادل مورداد شیعەیەكی فەیلییە، چونكە لەو قۆناغەدا ئەو كارەس���اتە مەزهەبی
و تائیفیە باڵی بەس���ەر ناوچەكەدا نەكێشابوو، ه���ەروەك تەنها ملمالن���ێ و هاوپەیمانییەكانی واڵتی رافیدەین (عێراق)یش لەسەر ئەم بنەمایە دیاری نەدەكران .لێرەوە دەتوانم بەویژدانێكی ئاسودەوە دڵنیابم لەوەی ئەو (نەخۆشی)یە نە لەعێراق ،نە لەس���وریا ،ن���ە لەیەمەن و هەندێك واڵت���ی تری كەن���داوی ع���ەرەب نەهاتەئاراوە، تەنیا دوای (س���ەركەوتن)ی شۆڕش���ی ئێرانی لەمانگی شوباتی 1979نەبێت! لەراستیش���دا م���ن ت���ا ئەمدوایی���ە بایەخ���م بەفەیلیی���ەكان ن���ەدەدا ،ب���ەاڵم دوای ئ���ەوەی بایەخیش���م پێ���دان نەمتوان���ی دڵنیا ب���م لەوەی فەیلیی���ەكان لەبنەڕەت���دا ك���ورد ی���ا ئێران���ی یا عەرەب���ن ،چونكە ئێران بەش���ێوەیەكی فەرمی وەك ش���یعەی ش���وێنكەوتەی مەزهەب���ی جەعف���ەری دوازدە ئیمام���ی ئەژماریان ناكات، لەبەرئ���ەوەش نە وەك بەش���ێك لەكوردەكانی خۆی و نە وەك بەشێك لەكوردەكانی عێراقیش ئەژماریان ناكات ،س���ەرەڕای ئ���ەوەش پارتی كە پێش���تر و ئێس���تاش نوێنەری راستەقینەی كوردەكان���ی عێراق���ە ،فەیلیی���ەكان بەك���ورد و بەشێكی دانەبڕاو لەكوردەكانی عێراق دەزانێت، هەروەها لەرووی مەزهەبیش���ەوە بەش���یعەی راس���تەقینەیان دەزانێ���ت ،ك���ە ش���وێنكەوتەی مەزهەبی جەعفەری دوانزە ئیمامین. لەهەموو حاڵەتەكاندا ،ئەوەی منی تووش���ی سەرس���وڕمان ك���رد ،ئەوەی���ە ك���ە رۆژنامەی سەباح قسەیەكی خستووەتە پاڵ عادل موراد، كە میس���داقییەتی كەمە ،چونكە نە سەرچاوەی باوەڕپێكراو و نە س���ەرچاوەی باوەڕپێنەكراو لەخۆناگرێت .ئەو قس���ەیەش لەبارەی داعش و داگیركردنی چەند شار و ناوچەیەكی عێراقییە لەالیەن ئەو رێكخراوەوە ،كە دەڵێت "ئەم پالنە لەكۆبوونەوەیەكی نهێنی ئامادەكاری بۆ كراوە كە لەعەممانی پایتەختی ئ���وردن بەڕێوەچوو، نوێنەران���ی ئەبوبەك���ر بەغ���دادی س���ەرۆكی رێكخراوی داعش ،عی���زەت دووری ،كەتائیبی شۆڕشی بیست ،س���وپای ئیسالمی و سوپای موجاهیدین و تەریقەتی نەقش���بەندی ئامادەی كۆبوونەوەك���ە ب���وون .ل���ەو كۆبوونەوەی���ەدا بەش���داریكردنی ئ���ەو باڵ���ەی حیزب���ی بەعس
رەتكرایەوە ،كە یونس ئەحمەد س���ەركردایەتی دەكات ،ه���ەر لەوێ���دا پالن���ی هێرش���ی داعش بۆ س���ەر موس���ڵ داڕێ���ژرا ،دواتر ئ���ەو گروپە تیرۆریس���تییە بەرەو ناوچەكان���ی تری عێراق چوو و جۆرێك لەپشێوی دروستكرد كە ئێستا دەیبینین". ع���ادل م���وراد نەیوت���ووە كە ئ���ەم چیرۆكە (جیمسبۆندییە) پۆلیسییەی لەكوێوە هێناوە ،كە هەواڵگری روس���ی و "سی ئای ئەی" ئەمریكی و دەزگا هەواڵگرییەكان���ی واڵتان���ی ت���ر پێیان نەزانی���وە و تەنها خۆی دەیزانێت ،كە لەوانەیە پش���تی بەزانیاریی���ە دزەپێكراوەكان���ی دەزگا هەوالگرییەكان���ی ئێران و س���وریا بەس���تبێت. كاك ع���ادل م���وراد ت���ۆ چ���ۆن ئ���ەو زانیارییە مەترسیدارانەت زانی و چاوپۆشیت كرد لەوەی موس���ڵ بەبڕیاری نوری مالیك���ی و تێوەگالنی گەورە ئەفسەرەكانی سوپاكەی روخێنرا؟ كێ ئ���ەو زانیارییانەی پێدای���ت كاك عادل ،ئایا مام جەالل ب���ەو زانیارییانەی دەزان���ی ،بەرلەوەی پەردەیان لەسەر البدەیت؟ ئەی عادل ،ئەگەر ئەم چیرۆكە پۆلیس���ییەت تەنانەت كەمترین رێژەی راستی تێدابایە ،ئەوە بەدڵنیاییەوە ئەمریكییەكان و روسی و فەرەنسی و ت���ورك و چینییەكان بەر لەتۆ پێیان دەزانی، تەنان���ەت بەر لەمام جەاللیش ،بەدڵنیاییش���ەوە ئ���وردن ،یەك���ەم الی���ەن نەدەب���وو ك���ە لەگەڵ داعش���دا پێكدابدات و یەكێ���ك لەفەرماندەكانی هێزە ئاس���مانییە پاڵەوانەكەی لەدەس���ت بدات. جگەلەوەش ئەگەر چیرۆكەكەت دروستكراوی خەیاڵێكی نەخۆشی بەكرێگیراوی الیەنێك یان كۆمەڵێ���ك الیەنی س���وودمەند لەداعش نەبێت، ئەگەرنا ئەم گومانە بەڵگەدارە پاڵپش���تیكراوانە بوونی���ان نابێ���ت ،ك���ە زۆر لەس���ەركردەكانی عێ���راق و لەپێ���ش هەمووانیش���ەوە موقت���ەدا س���ەدر و حەیدەر عەبادی س���ەرۆك وەزیران باس���ی دەك���ەن ،ئەوان���ەی ئێس���تا راوەدووی ن���وری مالیكی دەنێن ،ك���ە دوور نییە ئەو ئەو چیرۆك���ە پۆلیس���ییە خراپەی بۆ ت���ۆ و بۆ مام دزە پێكردبێت. * لە ماڵپەڕی رۆژنامەی "ئەلڕەئی" ئەردەنی باڵوكراوەتەوە
ژمار ه 296
2015/10/10
15
سياسەت
گەر ئاوەزی ستراتیژی و ئیرادەی سیاسی ئەم بۆشاییە جۆسیاسیە پڕنەكاتەوە ،دەشێ چاوەڕێی گەلێك تەنگژەی ترسناك بین
درزی تەنگژەكان و پرۆژەی جیۆسیاسی درزە ناوخۆییەكانی هەرێم لەگەڵ درزە هەرێمی و جیهانیەكاندا یەكانگیر بووە بەشی سیاسەت
بەردەوامبوون���ی تەنگ���ژەی س���ەرۆكایەتی ل���ە هەرێم���ی كوردس���تان و بەرهەمنەهێنان���ی چارەس���ەری سیاس���ی لەالیەن هێزە سیاسییە كاراكان و بەرجەس���تەبوونی تەنگ���ژەی ئابووری���ی ،هەموویان پێك���ەوە ئەگەری ئەوە بەرزدەكەن���ەوە ،ك���ە ل���ە هەرێمی كوردس���تان پێش���بینی دۆخ���ی نەخوازراو بكرێ���ت .ئەمەش
16ژمار ه 2015/10/10 296
ب���ە ئامادەبوون���ی درزە ناوخۆی���ی و قەڵش���ە جیۆسیاس���ییەكان لەگ���ەڵ كارای���ی ه���ۆكارە هەرێمییەكان ،بەرۆش���نی بوونی مەترس���ی و هەڕەش���ەكانمان بەگوێدا دەچرپێنن .لەبەرئەوە گەلێك ئەس���تەمە باوەڕ ب���ەو گریمانەیە بكرێ، ك���ە دەڵێ "ئەم دوورگە چكۆلەیە س���ەقامگیری لەئامێزگرتووە". لێ���رە هەمیش���ە ئ���ەو پرس���یارە بەرۆك���ی بڕیارس���از و هاواڵت���ی هەرێم���ی كوردس���تان
دەگرێت :ئای���ا درزە ناوخۆیی���ەكان كە بونەتە درزی جیۆپۆلیتیك���ی ناوخۆییش ،لەگەڵ درزە جیۆسیاس���ییە هەرێمی و سەروهەرێمییەكاندا تێكهەڵكێش���دەبن ی���ان ن���ا؟ ئەگەر ئەم قەڵش���ە ناوخۆییان���ە لەالی���ەن بك���ەرە هەرێم���ی و س���ەروهەرێمییەكانەوە پڕبكرێتەوە و ئاوەزی س���تراتیژی كوردی وەك���و بكەرێكی نەتەوەیی نەتوانێ بەهزری ستراتیژی خۆی پڕی بكاتەوە، هەروەها بۆخۆی نەتوانێ وەاڵمگۆی پێویستییە
سياسەت
ئەستەمە باوەڕ بەو گریمانەیە بكرێ ،كە دەڵێ "ئەم دوورگە چكۆلەیە سەقامگیری لەائمێزگرتووە" ستراتیژییەكانی بێت ،ئەرێ ئەوسا چەمكەكانی ئاسایش���ی نیش���تمانی لەهەرێمی كوردستان و بەگش���ی كۆی "پرۆژەی كوردستانی" بەرەو چ ئاڕاستە و ئاقارێك ملدەنێت؟ درزە جیۆپۆلیتیكی���ە ناوخۆییەكان :غیابی پرۆژەی هاوبەشی كوردی لەهەرێمی كوردس���تان هەموومان شایەتی چەن���د راس���تییەكی مێژووی���ی ،سیاس���ی، جیۆسیاس���ی و كولتوری���ن ،كەس���یش ناتوانێ حاش���ای لێی بكات .ئ���ەم راس���تییەش بریتییە لەو درزە جیۆسیاس���ییەی كە لەس���اڵی 1964 بەشێوەی كردەكی لەناو گۆڕەپانی سیاسی و س���ەربازی ئەم هەرێمەدا سەریهەڵداوە .لەگەڵ ئ���ەوەی لەچەندی���ن وێس���تگەی جۆربەجۆری مێژووی���ی هاوچەرخ���دا لەرێ���ی ه���ۆكارە خودییەكانەوە هەوڵی ئەوە دراوە ئەم قەڵش���ە جیۆسیاس���ییە ناوخۆیی���ە پڕبكرێت���ەوە ،لەگەڵ ئ���ەوەی جاروباری���ش ئ���ەم هەوڵ���ە ناوخۆییە بەپشتبەستن بەفاكتەری دەرەكی بەریگرتووە، ب���ەاڵم تا ئەم س���اتەیش ش���وێنەوارەكانی ئەم درزە وەك���و خۆی ماوەت���ەوە .ئەم برینە كۆنە ئەوەندە بەرۆش���نی خ���ۆی نمایش���دەكات ،كە لەگەڵ سەرهەڵدانی هەر چ تەنگژەیەكی سیاسی ناوخۆی���ی ،ئەگ���ەری ئ���ەوە هەی���ە دەمبكاتەوە و س���ەرلەبەری كۆی پرۆژە كوردس���تانییەكە بشێوێنێت. لەمێ���ژووی هاوچەرخ���ی كوردس���تاندا وێس���تگەكانی ،1994 ،1984 ،1974 ،1964 2004و 2014وێس���تگەی گرن���گ ب���وون، چونك���ە ئەم وێس���تگانە س���ەرەتای گ���ۆڕان و وەرچەرخان���ی هەم���وو دەس���اڵ و دەیەی���ەك ب���وون .هەروەه���ا بەگەلێ���ك وەرچەرخان���ی جیۆسیاس���ی ،جیۆس���ەربازی و جیۆئابووریی ئاوس بوون و لەئەنجامیشدا لەغیابی ئاوەزی س���تراتیژی ،پالنسازی س���تراتیژی و ئیرادەی سیاس���ی و بەگش���تی لەنەبوون���ی پ���رۆژەی كوردستانیدا بوونە هۆی دەركەوتنی تەنگژەی ناوخۆی���ی .ل���ە هەندێكیش���یاندا لەبەرئ���ەوەی
توخم���ی كوردس���تانی لەناو خۆی���دا تەبا بووە و خ���اوەن پرۆژەی هاوبەش ب���وە ،ئەوە بۆتە سەرەتای سەركەتنی جیۆسیاسی گەورە وەك نمونەكان���ی ( 1984س���ەرەتا بیرۆكەی بەرەی كوردستانی) 2004 ،س���ەرەتای یەكگرتنەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان. ئ���ەم وەرچەرخانان���ە لەنێ���وان بڕگ���ەی دە س���اڵێك جارێكدا بەڕووی هێزە سیاسییەكاندا تەقیوەتەوە .گەلێكجاری���ش بەجەنگی ناخۆیی، تەنگژەی سیاس���ی و ..هتد كۆتایی پێكهاتووە. بۆ نمونە لەساڵی 1964دا ،كێشە ناوخۆییەكان دەتەقن���ەوە و بزووتن���ەوەی كوردس���تانی دوك���ەرت دەبێ���ت .لێرەش���ەوە جەنگێك���ی ناوخۆیی هەراسانكەرە دەسپێدەكات .لەساڵی 1974دا لەگەڵ ئەوەی جۆرێك لەیەكگرتنەوەی رواڵەت���ی خ���ۆی نمایش دەكات ،ب���ەاڵم لەگەڵ دەركەوتنی نسكۆی 1975دا لەپڕ دەمدەكاتەوە و دەتەقێت���ەوە و دەبێت���ە س���ەرەتایەكی تر بۆ دوكەرتبوون���ەوە .لەس���اڵی 1994یش دیس���ان ئەم برینە كۆنە بەهۆی كێشەیەكی الوەكییەوە دەمدەكات���ەوە و جەنگێكی ناوخۆیی ترس���ناك سەرانسەری هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە. لەس���اڵی 2014وە ،تەنگژەیەك���ی ناوخۆیی دیك���ە بەرۆكی هەرێمی كوردس���تانی گرتووە. ئ���ەم تەنگژەی���ە ل���ە 2014بەتەنگ���ژەی ئەمنی (داع���ش) و تەنگژەی ئابووریی دەس���یپێكردوە و لەكۆتایی ئەمس���اڵدا بە تەنگژەی سیستەمی سیاس���ی و س���ەرۆكایەتیش موتورب���ە ب���ووە. ئەمەش نیش���انەی هەڕەشەئامێزە ،چونكە ئەم درزە ناوخۆییە رێ���ك لەگەڵ درزە هەرێمی و جیهانییەكان���دا یەكانگیربووە .جا ئەگەر بێت و لە كوردس���تان ئاوەزی س���تراتیژی غایب بێ، ئەگەر بێت و پالنس���ازی ستراتیژی غایب بێ، ئەگەر بێت و ئیرادەی سیاسی توانایی ئەوەی نەبێ ئەم بۆش���اییە جیۆسیاس���ییە پڕبكاتەوە، ئەوس���ا دەش���ێ چاوەڕێ���ی گەلێ���ك تەنگژەی ترس���ناك بی���ن .ئ���ەم تەنگژەیەش تەنه���ا بەوە پڕدەكرێتەوە ،هەرچی زووە هێزە س���ەرەكییە كوردس���تانییەكان لەنێوان خۆیاندا رێكبكەون. پێش هەموو ش���تێك دەبێ كۆتایی بەتەنگژەی سیاسی بهێنرێ ،چونكە ئەمە دەرگا لەبەردەم بەرهەمهێنان���ی چارەس���ەری ب���ۆ تەنگ���ژەی ئابووریی و كۆمەاڵیەتی���ش (كۆچی بەكۆمەڵی گەنجان ،خۆپیشاندانەكان و..هتد) دەكاتەوە. روئی���ای س���تراتیژی :پێناس���ەكردنەوەی پێگەی كوردستان ئەركی سەركردە سیاسییەكان بەرهەمێهێنانی چارەس���ەرە بۆ تەنگ���ژەكان .هەروەها هەموو قەوارەیەك���ی جیۆسیاس���ی لەجیه���ان جا چی
دیفاكت���ۆ – دەوڵ���ەت (هەرێم���ی كوردس���تان) ب���ێ ،چ دەوڵەت���ی محەلی (ئەفغانس���تان) بێ ،چ دەوڵەت���ی هەرێم���ی (ئێران) بێ ،چ���ی دەوڵەتی سەروهەرێمی (روسیا) بێ و چ دەوڵەتی جیهانی (ئەمەریكا) بێ ،ئەوە تێكڕا پێویستیان بەپرۆژە و روئی���ای س���تراتیژی بۆ پێناس���ەكردنی پێگە سیاس���ی و نامەی جیۆسیاس���ی دەوڵەتەكەیان هەی���ە .هەرێمی كوردس���تان بەپێ���ی دواهەمین پێناس���ەكان جۆرێك ل���ە دیفاكتۆ-دەوڵەتە .ئەم هەرێمە سیس���تەمێكی سیاسی تایبەت بەخۆی هەیە .بۆیە بۆ كامڵكردنی ئەم دیفاكتۆ-دەوڵەتە پێویستە سەركردە سیاس���ییەكان بەهاوكاری پسپۆڕە ستراتیژیستەكان پێناسەی دەوڵەتەكە لەتوێی پرۆژەیەكی جیۆسیاس���یدا دەس���تەبەر بكەن. هەروەه���ا دەبێ ئەوە بزانین بۆ كاماڵكردنی ئ���ەم پ���رۆژە جیۆسیاس���ییە پێویس���تە ئ���ەوە دەستنیشان بكەین هەرێمی كوردستان لەكوێ رادەوەس���تێ؟ روو بەك���وێ رادەوەس���تێ و
ئەوە راستیەكی مێژووییە كە درزە جیۆسیاسییەكان لەساڵی ()1964ەوە بەشێوەی كردەكی لەگۆڕەپانی سیاسی و سەرباز��یی كوردستاندا سەریانهەڵداوە چی بۆ گوتن هەی���ە؟ ئەركی دەزگاكانی وەكو سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ،سەرۆكایەتی (ح.هـ.ك) و سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان ئەوەی���ە بەهەماهەنگ���ی لەگ���ەڵ پس���پۆڕە س���تراتیژییەكان بێ ئەوەی كات لەدەستبدەن، بێئ���ەوەی ل���ەوە زیات���ر خۆی���ان بەپ���رۆژەی الوەكی رۆژانەوە س���ەقاڵ بك���ەن ،ئامادەكاری بۆ كۆنفراس���ی تایبەت بە پسپۆڕانی ستراتیژی بك���ەن ،ب���ۆ ئ���ەوەی لەتوێ���ی ئ���ەو كۆنفرانس و كۆبونەوان���ەوەدا زەمین���ە ب���ۆ نوس���ینەوەی پرۆژەی جیۆسیاسی و دۆكتۆرینی ستراتیژی لەهەرێمی كوردستان خۆش بكرێـت .بێگومان ئ���ەم ئەركە كاتێك س���ەردەگرێ ،ك���ە هەرچی زووە تەنگژەی سیاسی لەهەرێمی كوردستان چارەسەر بكرێت.
ژمار ه 296
2015/10/10
17
سياسەت
ئیسرائیل ناتوانێت بەرگەی ئەوە بگرێت ،كە ئێران و هێزە پاشكۆكانی هێندە لە سنوورەكانیەوە نزیك بن
ئێران و ئیسرائیل لـە سەر یـەک سنـوور داعش توانی ئە�کتەرە دەوڵەتییەکانی سەردەمی شەڕی سارد بۆ جارێکی دیکە لەدژی یەک و لەگەڵ یە�کتر ،لەدەوری پرسێكی ناوچە��یی کۆبکاتەوە بۆشاییەکی سیاسی لەناوچەکە پێکهاتووە ،کە مەیدانی ملمالنێی بۆ الیەنەکان خۆشکردووە ،لەپێش هەموواندا ئێران و سعودیە 18ژمار ه 2015/10/10 296
سياسەت
نەزمی بەسااڵچووی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست شیرازەی لەبەریەكهەڵوەشاوەتەوە و چەند واڵتێكی هیالك كەوتوون و بێ یاسا و سەروەرین و لەلێواری هەرەسدان
ناسر مورادی
ئیمپرات���ۆری فارس���ی و هس���تریای ئیسرائیلی هاتنەس���ەرهێڵی روس���یا و دەس���توەردانی راستەوخۆی س���ەربازی ئەم واڵتە لەسوریا، ئەگەرچ���ی دەس���تپێکی گۆڕانکارییەک���ی نوێی���ە لەهاوکێش���ەکان ،ب���ەاڵم ه���اوکات وەبیرهێنەرەوەی قۆناغێک���ی ئەزموونکراوی مێژووی هاوچەرخە .لەم گۆشەنیگاوە دەکرێ بوترێ کە ئەکتەرێکی نادەوڵەتی وەک داعش، توان���ی ئەکت���ەرە دەوڵەتییەکان���ی س���ەردەمی شەڕی س���ارد بۆ جارێکی دیکە لەدژی یەک و لەگەڵ یەکتر ،لەدەوری پرس���ێكی ناوچەیی کۆبکاتەوە . ئۆپەراسیۆنە سەربازیەکانی روسی-ئێرانی لەس���وریا ،زۆر زیاتر و س���ەرتر لەقەیران و ش���ەڕی ناوخۆی س���وریا گرنگی و بایەخی شیکاریی هەیە .ئەم دەستوەردانە سەربازییە لەگەڵ کۆی ئەو بەراورد و هەڵسەنگاندنانە کە پیش���تر لەبارەی رەوش و دۆخی هاوکێشەکە دەکرا ،یەک ناگرێتەوە .کەس پێشبینی نەدەکرد
روس���یا دوای دەربازبوونی لەداوی ئۆکراین، کە سزا ئابووریەکانی ئەمریکای بەدواوە بوو، دەستبداتە وەها جەس���ارەتێک و لەبەرچاوی واڵتانی ناوچە و رۆژئاوا س���ینگ دەرپەڕێنێ. روانگەیەک���ی دیک���ەی رۆژئاوایی���ەکان ئەوە بوو ،کە ئێران لەدوای رێکەوتنە ئەتۆمیەکەی، دەس���توەردانەکانی لەناوچەک���ە و کاروباری واڵتان���ی یەم���ەن ،غ���ەزە ،لوبنان ،س���وریا و عێ���راق کەمدەکاتەوە .هەرچەندە جارێ زووە باس لەیەکالکردن���ەوەی رەوتی رووداوەکان بەهۆی ئەم دەستوەردان سەربازییەوە بکرێ و ناشکرێ بوترێ تەنها کاریگەرییەکی رەمزی ب���ەدواوە دەبێ ،ب���ەاڵم دەک���رێ بەدڵنییایەوە باس لەکێش���انی هێڵە سوورەکانی الیەنەکانی ئەم پرس���ە بکرێ ،هەروەک چۆن بەرپرسانی ئیس���رائیلی رایانگەیان���د ،کە پێش دەس���تپێکی هێرش���ە ئاس���مانیەکان ،هێڵ���ە س���وورەکانی خۆی���ان لەس���وریا بە باش���ی بۆ روس���ەکان شیکردۆتەوە. تین���ک تانک���ی (ژووری فک���ر) برۆکینگ���ز، لەیاداش���تیکدا بەقەڵەم���ی گیۆرگ���ی گاس، س���ەبارەت بەدۆخ���ی ن���وێ س���وریا و هاتنی
روس���یا ب���ۆ ن���او هاوکێش���ەکان دەنووس���ێ: دەس���تکەوتەکانی داع���ش لەهاوینی ئەمس���اڵ لەعێ���راق و س���وریا ،کۆڵەکەیەک���ی دیک���ەی شەڕی ساردی نوێی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستی س���اغکردۆتەوە .داعش بەواتای���ەک ئەنجامی شەڕی ساردی نوێی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە. بۆشاییەکی سیاسی لەناوچەکە پێکهاتووە ،کە مەیدانی ملمالنێی بۆ الیەنەکان خۆشکردووە، لەپێش هەموواندا ئێران و سعودیە. لەم دۆخە نوێیەدا ،ئەستەمە کە لەنەخشەی جیۆپۆلۆتیک���ی ش���ەڕی س���اردی رۆژهەاڵتی ناوەڕاس���ت جێگای���ەک بۆ داع���ش بکرێتەوە. هەموو الیەنەکان لەهەوڵدان داعش بەگرێدراو و وابەستەی الیەنێکی دیکە بناسێنن .هیچکام ل���ەم بیرۆک���ە و تیۆریان���ە بنەمایەكی���ان نییە. رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دووچاری ئاڵۆزییەکی س���ەیر هاتووە .نەزمی بەس���ااڵچوو کە نزیک بەس���ەدەیەک درێ���ژەی کێش���ا ،ش���یرازەی لەبەریەکهەڵوەش���اوەتەوە .لەم ناوچەیە چەند واڵتێ���ک هیالک کەوتوون و بێبەرین لەیاس���ا و س���ەروەری ،بەتایب���ەت لەعێ���راق ،لوبن���ان، لیبیا و س���وریا ،تەنانەت میس���ر .س���ەرکردە و کاربەدەس���تانی ئ���ەم واڵتان���ە ناکارام���ە و گەندەڵن و ئایدیۆلۆژیای ئیس�ل�امی رادیکاڵش رمبازێنی خۆی دەکات. میرات���ی "س���ایکس پیک���ۆ" کە ب���ۆ واڵتانی عەرەبی بەجێماوە ،خەریکە هەرەسدینێ .ئەم هەرەس���ە هاوکات���ە لەگ���ەڵ بەهێزبوونی دوو ئەکت���ەری ناوچەی���ی غەیرە عەرەب���ی (ئێران وتورکیا) کە هەرکامەیان رێوش���وێنی خۆیان گرتۆتەب���ەر .خێرایی ئەم رەوتە بەش���ێوەیەک بووە ،کە کۆمەڵێک دەرفەتی خستۆتە بەردەم ئێ���ران و توانیویەت���ی وێنەی���ەک لەهیالل���ی ش���یعی لەتاران���ەوە ت���ا دەری���ای ناوەڕاس���ت بخاتەڕوو .لەبەرامبەردا روانگەی سیاس���ەتی
ژمار ه 296
2015/10/10
19
سياسەت
دەرەوەی ئۆباما کاریگەری هەبووە بەس���ەر کشانەوە و گرتنەپێشی سیاسەتی بێ کێشەی ئەمریکیەکان لەبارەی هەندێک لەم هاوکێشانە و چیدی ئەمریکا نایەوی س���ەری خۆی پێوە بێش���ێنێ .ئێستا دۆس���ت و دوژمنانی بەشار ئەسەد سێرەیان لەیەکتر گرتووە و تەرکیزی الیەنەکان لەس���ەر داعشەوە گۆڕاوە بۆ سەر بەرژەوەندی و هێڵە س���وورەکان و سازدانی رکەبەرایەتی ناوچەیی. لەئێس���تادا سەرنجی واڵتانی ناوچە لەسەر رێکەوتنی ئەتۆم���ی نەماوە و هەموو نیگاکان رووی���ان لە س���وریایە .قەیران���ی پەنابەران و مەترس���ی و هەڕەش���ەی روو لەزیادبوون���ی تیرۆریزم و رادیکاڵی���زم ،وایکردووە واڵتانی رۆژئاوایی زۆر بەپارێزەوە هەڵویس���تە بکەن و ئەس���تێرەی بەخت���ی بەش���ار ئەس���ەدیش لەدرەوش���انەوەدا ب���ێ و ب���ۆ جارێک���ی دیکە چانس���ی ئ���ەوەی هەب���ێ بێتەوە ن���او بازنەی هاوکێش���ەکان .ئێستا بەش���ار ئەسەد بەباشی لەوە تێگەیشتووە ،کە لەدانیشتنەکانی روسیا و ئێراندا نەتەنها غایب نییە ،بەڵکو بۆتە بابەتی س���ەرەکی .وا دێتە بەرچاو کە باسوخواسی س���ەرەکی روس���یا و تاران لەگەڵ ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی ،پەیوەندی هەبێت بەمانەوەی بەش���ار ئەس���ەد لەدەس���ەاڵت ،النیکەم تا ئەو کاتەی شکست بەگرووپە جیهادیەکان دێنن. ئیس���رائیل نیگەران���ی گەڕان���ەوەی ئیمپراتۆریەتی ئێرانە کاریگ���ەری ئ���ەم پش���ێوی و ئاڵۆزیان���ەی رۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت بەتایبەت���ی قەیرانی سوریا بەس���ەر ئیس���رائیلدا بەهەمان ئەندازە ئاڵ���ۆزە .ئیس���رائیل وەک ئێ���ران و تورکی���ا، هێزێک���ی غەی���رە عەرەبی و روو لەگەش���ەی ناوچەکەیە و یەکێكە لەئەکتەرە سەرەکیەکانی هاوس���ەنگی هێز لەناوچەکە .لەو رووەوە کە توانیویەت���ی ئابووریەک���ی ب���اش بنیاتبن���ێ و س���وپایەكی بەهێز پێکبێنی ،مەودا و جیاوازی هێزی هەیە لەگەڵ دراوسێکانی ،بەتایبەت کە سوپا بەهێزەکانی سوریا و عێراق لەناوچوون و ل���ەم رووەوە بااڵدەس���تییەکی پێ���وە دیارە. هەروەها واڵتانی سوننەی الیەنگری ئەمریکا وەک میس���ر ،ئەردەن و س���عودیە ،ئیسرائیل وەک هاوپەیمانێ���ک دەبینن ک���ە رووبەڕووی نفوز و هێزی ئێران لەناوچەکە دەبێتەوە. هەر لەسەرەتای قەیران و شەڕی ناوخۆیی س���وریا کە تائیستا ئایندەیەکی نادیاری هەیە، ئیس���رائیل هەوڵی داوە دەس���تی تێوەرنەدات. زۆرج���ار گوتراوە کە هەڵویس���تی ئیس���رائیل لەمبارەوە نارۆش���ن ب���ووە و تەنها تەرکیزی
20ژمار ه 2015/10/10 296
کردۆتە سەر راگواستنی چەک و تەسلیحاتی س���تراتێژی س���وریا ب���ۆ حیزبوڵ�ڵ�ای لوبنان. هەرچەن���دە ناکرێ بانگەش���ەی ئ���ەوە بکرێ، کە ئ���ەم هەڵچوونەی ئیس���رائیل دەگەڕێتەوە ب���ۆ دڵنیابوونی لەئەنجامی ش���ەڕی ناوخۆیی س���وریا ،بەو حاڵەش���ەوە س���ێبەری قەیرانی دراوسێی بەسەریدا قورسایی دەکات . ش���ەڕی ناوخ���ۆی س���وریا ،ئیس���رائیلی رووب���ەڕووی چەن���د كێش���ەیەكی ج���دی کردۆت���ەوە .یەکەمیان پەیوەن���دی بەئەنجامی دڵخ���وازی ئیس���رائیلەوە هەی���ە .دوژمنایەتی مێژووی���ی ئیس���رائیل لەگەڵ س���ەرۆکۆماری س���وریا بەئەندازەیەک���ە ک���ە ئیس���رائیل وەک شەیتان ناوی دەبات ،لەکاتێکدا رکەبەرەکانی بەشار ئەسەد نەناسراون .دووهەمین مەسەلە، هەستی تۆڵەسەندنەوە و قینەبەرایەتی ئەسەدە لەب���ارەی توندوتیژی گرووپە ئیس�ل�امیەکانی
روسیا ئێستا ئێران بەهاوپەیمانێکی جدی بۆ گەڕاندنەوەی هەیمەنە و شکۆی جارانی دەبینێت، بەجۆرێك وەك رۆیتەرز دەڵێ ،تەنانەت پالنی هێرشەکانی روسیا لەالیەن قاسم سولەیمانیەوە دارێژراوە دژبەری .سێهەمین گرفت ،نیگەرانی ئیسرائیلە لەئەگ���ەری س���ەرکەوتنی ئۆپۆزس���یۆن و رەوت���ی ئیس�ل�امگەرایی س���وریا ،ک���ە رەنگە دوای گەش���تنیان بەدەس���ەاڵت دەس���تبەجێ دژ بەئیس���رائیل هەڵوێس���ت وەربگ���رن .ئ���ەم نیگەرانیە هاوتەریبە لەگەڵ ترس���ێکی دیکەی ئیس���رائیل لەئەگەری س���ەرکەوتنی یەکجاری بەشار ئەسەد ،کە بەواتای سەرکەوتنی ئێران و حیزبوڵاڵیە و دەتوانێ جەسارەتێکی زۆرتر بەهاوپەیمانەکان���ی ئێ���ران ل���ەدژی ئەم واڵتە بدات. گرفت����ی چ����وارەم ،دەگەڕێت����ەوە بۆ ش����ەڕ و پێکدادان����ی دوورودری����ژ و ب����ێ ئەنجام����ی الیەن����ەکان ک����ە تەنه����ا ئەنجام����ی کوش����ت و
کوش����تار و زیان����ی گیان����ی و مرۆیی����ە ،ک����ە ئەمەش راستەوخۆ کاردەکاتە سەر رەوشی واڵتانی دراوس����ێی س����وریا ،لەوانە لوبنان و ئەردەن ،کە بۆ ئیس����رائیل زۆر گرنگن ،بەاڵم هاوکاتیش الیەنەکان لەئەنجامی ئەم ش����ەڕە هیالک و ماندوو ب����وون ،ئەمەش لەقازانجی ئیسرائیلە. گرفت���ی پێنج���ەم دەگەڕێت���ەوە ب���ۆ رۆڵ���ی ئیس���رائیل لەس���وریا .ئیس���رائیل نیگەران���ی ئەزموونی ش���ەڕی س���وریایە بۆ حیزبوڵاڵی لوبنان .نیگەران���ە لەوەی دواتر ئێران بەدژی ئیسرائیل بەکاری بێنێ ،بەتایبەت کە ئێران لەم ماوەی دواییدا ،بەلێشاو پاداشی سەربازی و دارایی حیزبوڵاڵی کردووە .گرفتێکی دیکەی ئیس���رائیل لەئەگ���ەری دەربڕینی هەڵوێس���تی ئاشکرای خۆی ،ریسکی روبەڕوبوونەوەیەتی لەگەڵ روسیادا .لەئەنجامدا ئیسرائیل کەوتۆتە نێ���وان دوو بەرداش ،لەالیەک وەسوەس���ەی کەڵکوەرگرت���ن لەدۆخی نالەباری س���وریا بە قازانجی خۆی و هەوڵدان بۆ الس���ەنگکردنی هاوکێشەکان ،لەالیەکی دیکەشەوە تێگەیشتن لەوەی پێش���تریش بیرەوەری ناخۆشی لەم جۆرە دەس���توەردانانە هەبووە .ئیسرائیل بۆ ه���ەرکام لەم حاڵەتان���ە ،دەرفەتێکی ئەوتۆی بەدەس���تەوە نیی���ە ،بەتایب���ەت بەهاتنی ئێران و روس���یا بۆ ن���او بازن���ەی قەیرانەکە .پۆتین لەئێس���تادا ئێ���ران بەهاوپەیمانێک���ی جێ���ی متمانە دەزانێ ب���ۆ گەڕاندنەوەی هەیمەنە و ش���کۆی روس���یای جاران ،بەو ج���ۆرەی کە رۆیتەرز باس���ی لێ���وەدەکات ،تەنانەت پالنی س���ەربازی هێرشەکانی روسیا لەالیەن قاسم سولەیمانیەوە دارێژراوە. کۆی ئ���ەم رەوت و رووداوانە وایکردووە ئێ���ران لەنزیکبوون���ەوە لەس���نوورەکانی ئیس���رائیل س���ڵ نەکات .ئەم دۆخەی ئیستای رۆژهەاڵت���ی ناوەڕاس���ت و بەتایبەت قەیرانی سوریا ،دوو کێش���ەی سەرەکی بۆ ئیسرائیل دروس���ت ک���ردووە ،یەکەمی���ان نائەمن���ی لەسنوورەکانی ئەم واڵتە ،دووەمیان ،توانای ئێ���ران ب���ۆ نف���وز و ئامادەیی راس���تەوخۆی لەس���نوورەکانی ئیسرائیل .ئێستا ئیدی ئێران لەسوریا خۆی بە بەرپرسیار و خاوەن ماڵ دەزانێ ،وەک ئەوەی بڵێی دەوڵەتێک بەناوی سوریا بوونی نەبێت .لەبەرامبەردا ئیسرائیل رایگەیاندووە ،کە لەگ���ەڵ زلهێزەکانی جیهان لەپەیوەندی و وتووێژدایە ،تا تێیانبگەیێنێ کە لەسەر س���نوورەکانیدا بەرگەی ئامادەبوونی ئێرانی���ەکان ناگرێ���ت و دەب���ێ ئ���ەم دۆخ���ە چارەسەر بكرێت.
سياسەت
گرفت نەبوونی نیاز و ئیرادەیە نەک نەتوانین!
نوری بێخاڵی
"تۆما بێ���ن" بیرمەندی ئەمریکی و یەکێک لە باوکان���ی دامەزرێنەری ئەمری���کا دەڵێ "ئەگەر ه���ەر کێش���ەیەکی گ���ەورە هەبێت و پێویس���ت بێ ڕووبدات ،ئاواتەخوازم لە س���ەردەمی مندا ڕووب���دات ،بۆ ئ���ەوەی بۆ خ���ۆم رووبەڕووی ببمەوە و ئەو ئەرکە لە کۆڵ منداڵ و نەوەکانم بکەمەوە". ئەگ���ەر ئ���ەم بۆچوون���ەی (بێ���ن) لەگ���ەڵ ئەزموونی زیاتر لە بیس���ت س���اڵی پڕ کێشە و قەیران���ی حوکمڕانی خۆمان ب���ەراورد بکەین، تێدەگەی���ن کە حوکمڕانانی ئێم���ە چەندە بێباک و بێ دەربەس���تن ،لە ئاس���ت چارەسەرکردنی کێش���ەکان و قورس���تترکردنی ب���اری ش���انی نەوەکانی دوای خۆیان. گرفت���ی س���ەرەکی لەواڵتی ئێم���ەدا بە تەنیا نەبوون���ی پ�ل�ان و س���تراتیژێکی دیاریک���راو
نیی���ە ب���ۆ چارەس���ەری گرف���ت و تێپەڕاندن���ی قەیرانەکان ،بەقەد ئەوەی هەوڵی نیوەناچڵن بۆ خامۆشکردنی بڵێسەی پۆڵووی کێشەکان لەبن خۆڵەمێش���ێکدا ،کە هەمیشە لەبەردەم ئەگەر و مەترس���یی کزەبایەک دایە ،کە بگەش���ێتەوە و دیسانەوە کۆمەڵگا بسوتێنێ. زیاتر لە بیست ساڵە ،کێشەکان ،ملمالنێکان، قەیران���ەکان ،ب���ە هودنەی سیاس���ی و حەب و دەرزی ئازارش���کێن دەس���پێردرێن ،کە دواتر و ل���ە ش���وێنکات و ل���ە س���ای هەلومەرجێکی دیک���ەدا ،ک���ە ه���ەر بەرهەم���ی بەدحاڵیبوون و یەکتر نەخوێندنەوەی سیاسییەکانن ،گەرمتر و قورستر لەجاران سەرهەڵدەدەنەوە. باوکان���ی نیش���تمانی ئێم���ە جگەل���ەوەی نەیانویس���تووە و نایان���ەوێ ب���ۆ خۆیان ئەرک و بەرپرس���یارێتیی رووبەرووبوون���ەوەی کێش���ە و قەیرانەکان بخەنە ئەس���تۆی خۆیان، ه���اوکات زەمینەیەکیش���یان ب���ۆ رۆڵ���ە و ن���ەوەکان نەهێش���تۆتەوە ،کە تەنان���ەت توانای دەستپێشخەری چارەسەرییەکانیشیان هەبێ. سیاس���ی و حوکمڕانەکان���ی ئێم���ە بەب���ێ جیاوازی دونیابینی سیاس���ییان ،لەگەڵ ئەوەی بۆ خۆیان س���ەرچاوەی کێش���ە و قەیرانەکانن، ئام���ادەش نی���ن ئ���ەو بەرپرس���یارێتییە بگرنە ئەس���تۆی خۆی���ان ک���ە کۆمەڵ���گا ل���ەو دۆخ���ە چەقی���وە رزگار بک���ەن .هەریەکەیان بەش���وێن دۆزین���ەوەی بیان���وو و پاس���اوێکەوەیە ،ب���ۆ ئەوەی ت���اوان و گوناه���ی بارودۆخەکە بخاتە ئەس���تۆی بەرامبەرەکەی .هەم���وو بەالغەتێکی سیاس���ی بەکاردەهێنێ ،دەست بۆ نووسینەوە و داڕشتنی هەر س���یناریۆیەک دەبا ،هونەر لە
وێناکردنی ه���ەر پرد و ڕێ دەربازێک دەکات، تەنیا بۆ ئەوەی بۆ خۆی لێی دەربچێ. ئ���ەوان ک���ە بەرنامەی���ان ب���ۆ چارەس���ەریی ریشەیی گرفت و قەیرانەکانیان نییە ،لەبەرئەوە نیی���ە توان���ا و میکانیزم���ی رووبەڕووبوونەوە و چارەس���ەرییەکانیان نیی���ە ،بەڵک���و بنەرەتی پرس���ەکە ئەوەی���ە ،کە ئ���ەوان نیاز و ویس���ت و مەی���ل و ئیرادەیەک���ی راس���تەقینەیان نیی���ە ب���ۆ پرۆس���ەکانی چارەس���ەری و ریف���ۆرم و گۆڕانکاریی و نوێبوونەوە .وەک چۆن هەمیشە لەهەوڵ���ی ئەوەدا بوون و دان ،کە بە کەمترین زیان ب���ۆ خۆی���ان ،دۆخی س���ەردەمی خۆیان تێپەڕێنن و ئەرکەکە بەدوای خۆیان بسپێرن. ئ���ەو کولت���وورە سیاس���ی و حوکمڕانیی���ە س���ەقەتەی الی خۆم���ان ،ک���ە ئیحتواکردن���ی کاتی���ی کێش���ەکان ،خۆدزین���ەوە لەک���ۆی پاس���اودانەوەی بەرپرس���یارێتییەکان، دەستەوەستانبوون لەرووبەڕووبەڕوونەوەی ئەرک���ەکان ،خودبێب���ەری ک���ردن و بەرامب���ەر تاوانبارکردن و پاس���اوی دەس���ت و فش���اری دەرەک���ی و ........هتد ،بوونەتە رووخس���ارێکی دیاری گوتاری هێزە سیاسی و حوکمڕانەکان لەدوێنێ و ئەمڕۆدا ،بەوانەش کە قورساییەکی ئەوتۆیان لەهاوکێشەی حوکمڕانیدا نییە و تەنیا لەخەمی ئەوەدان چۆن لەو حوکمڕانییە شتێک بپچڕن���ەوە .هەم���وو ئەمانە بوونەت���ە هۆکاری بەردەوامی کێش���ە و قەیرانەکان لەواڵتەکەمان و لەس���ەرو ئ���ەوەش ،بوونەت���ە ه���ۆکاری ب���ە بنبەستگەیش���تنی ه���ەر ه���ەوڵ و هەنگاوێک���ی گفتوگۆ و لێکگەیشتن ،کە بەنیازی چارەسەری و پڕۆژەی دەستەجەمعی دەنرێن.
ژمار ه 296
2015/10/10
21
سياسەت
چیرۆكی موشەكەكانی ائسمانی هەرێم
روسیا توانای سەربازی خۆی لەسەر عێراق و سوریا تاقیدەكاتەوە راوێژ كامەران
لەچەند رۆژی رابردوودا چەند موشەكێكی سەربازی بەئاس���مانی هەرێمی كوردستاندا تێپەڕی���ن ،دواتریش هێزی دەریایی روس���یا وەك چاالكیەكی س���ەربازی گەورە زانیاری لەس���ەر ئەو موش���ەكانە باڵوكردەوە ،كە بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان بووبووە جێگای دڵەڕاوكێ. "سێرگی شۆیگو" وەزیری بەرگری روسیا رایگەیان���د ،كەش���تییە جەنگییەكانی روس���یا لەدەری���ای خازەر(قەزوی���ن)ەوە بۆردومانی چەكداران���ی داعش���یان لەس���وریا و كردووە 26موش���ەكیان ئاڕاس���تەی خاك���ی س���وریا ك���ردووە و 11خاڵیان كردۆت���ە ئامانج .ئەو موش���ەكانەش لەجۆری ()Kalibar SLCM ب���ووە ،ك���ە موش���ەكێكی باڵ���دارە و 1500 كیلۆمەتر دەبڕێت. بەپێ���ی زانیاریانەكان���ی س���وپای روس���یا، ئەو موش���ەكانە لە 4كەش���تی هێزی دەریای روس���یاوە لەناو دەریای قەزویندا ئاڕاستەی س���وریا ك���راون ،جگەل���ەوەی بۆ مەبەس���تی لێدان���ی گروپ���ی تیرۆریس���ی داع���ش بووە، هێن���دەش نمایش���كردنی توان���ای س���ەربازی روسیا بووە.
22ژمار ه 2015/10/10 296
ئەم���ەش پ���اش ئ���ەوە دێت ،ك���ە "ڤالدیمیر پۆتین"ی س���ەرۆكی روسیا پاش ئەنجامدانی پرۆسەكە لێدوانی بۆ میدیاكان دا و رایگەیاند، كە ئەنجامدانی كارێكی لەو شێوەیە پێویستی ب���ە تەكنیكێك���ی س���ەربازی و تەكنەلۆژی���ای ب���ەرز هەی���ە ،بەو پێی���ەی ل���ەدووری 1500 كم موش���ەكەكان توانیویانە ئامانجی خۆیان بپێك���ن ،ب���ێ ئ���ەوەی هیچ كەس���ێكی مەدەنی زیانی پێبگات. ئ���ەم چاالكیی���ە بەكەش���تیگەلی جەنگ���ی روس���ی (قەزیون) س���پێردرابوو ،ك���ە لەدوو كەش���تی موشەكهەڵگری گەورەی (تتارستان و داغس���تان) پێكدێ���ت و چەن���د كەش���تیەكی موش���ەكهەڵگری بچوكی دیكەش بەناوەكانی (سفیاجس���ك و ئوگلتیش و فیلیكی ئوتوسگ) لەخ���ۆ دەگرێ���ت .ئ���ەو كەش���تیگەلە رۆژێك پێشتر بەش���داریان لەنمایش���ێكی سەربازیدا كردب���وو لەژێ���ر ن���اوی (یاریی���ە س���ەربازیە نێودەوڵەتیەكان )2015 -لەدەریای قەزوین، ئەنجامدانی ئەم چاالكییەشیان بەشێك بووە لەنیشاندانی توانای كەشتیگەلەكە. هەر بەپێی زانیاریەكانی وەزارەتی بەرگری روس���یا ،موشەكەكان باڵەخانە و بارەگاكانی گروپی تیرۆریستی داعشیان كردۆتە ئامانج، لەنێویاندا كارگەیەكی دروستكردنی موشەك
و گەنجینەی چەك و نەوت و بنكەی مەشقی س���ەربازیی هەب���ووە .رێ���ژەی هەڵەكردن���ی موشەكەكانیش لەپێكانی شوێنی مەبەست لە 3مەت���ر زیاتر تێپەڕی نەكردووە و زۆربەی ئەو بنكانەش كە موشەكەكەی بەركەوتووە، لەش���ارەكانی رقە و ئەدلەب و حەلەب بوون لەس���وریا .لەب���ارەی چۆنیەت���ی دیاریكردنی بنكەكانی داعش���یش ،روس���یا رایگەیاندووە، كە ئەوان پش���تیان بەراپۆرتە هەواڵگریەكانی خۆیان لەنێو سوریادا بەستووە. موشەكەكە لە هەرێم ئەوەی هەواڵی ئاڕاس���تەكردنی موشەكی لەدەری���ای قەزوین���ەوە ب���ۆ س���وریا ب���ەالی هاواڵتیان���ی كوردس���تانەوە ك���ردە جێ���گای بای���ەخ ،تێپەڕبوون���ی ئ���ەو موش���ەكانەبوو بەئاس���مانی هەرێمی كوردستاندا ،بەجۆرێك كە لەالیەن هاواڵتیانەوە وێنەش���یان گیراوە، ب���ەاڵم حكومەتی هەرێمی بێگائایی خۆی لەو موشەكانە دەربڕیوە. ئەوەی ل����ە روونكردنەوەكانی وەزارەتی بەرگ����ری روس����یادا و لـــــــەسەر زاری "ئەنــــــــــــدری����ە
سياسەت
كارتوبولوف����ی" س����ەرۆكی بەڕێوەبردن����ی چاالكی����ەكان لەدەس����تەی ئەركانی س����وپای روس����یا ئاكش����را ك����راوە ،ئەوەی����ە ك����ە ئەو ش����وێنانەی موش����ەكەكەی پێ����دا تێپەڕی����وە، پێشتر بەهاوكاری لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی روسی دیاریكراون و دواتر بۆ ئەو مەبەستە رێككەوتنی����ان لەگ����ەڵ ئێ����ران و عێراقیش����دا ك����ردووە و موش����ەكەكانیان بەناوچ����ەی (چۆڵەوانیدا) ئاڕاس����تە ك����ردووە ،بۆ ئەوەی هیچ زیانێك بەخەڵكی مەدەنی نەگات. بەپێی ئەم زانیاریانەش پێشتر حكومەتی عێراق لەرۆش����تنی موش����ەكەكە بەئاسمانی هەرێمی كوردس����تاندا ئ����اگادار بووە ،بەاڵم "جەبار یاوەر" ئەمینداری گش����تی وەزارەتی پێشمەرگە تەنها ئەوەندەی بەسڤیل گوت ،كە بەهۆی ئەوەی ئەوان ئامێری چاودێریكردن و دیاریكردنی فرۆكە و موشەكی ئاسمانیان نییە ،ئەوا زیانیاریان لەسەر ئەو موشەكانە نەبووە ،بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە ئاس����مانی هەرێم تائێس����تاش وەك بەش����ێكی سیاسی لەعێ����راق لەالی����ەن حكومەت����ی ناوەندی����ەوە بەڕێوە دەبرێت. تێپەڕبوونی ئەم موش����ەكانە بە ئاسمانی هەرێم����ی كوردس����تاندا لە كاتێكدای����ە كە لە هەرێم����دا فرۆكەخان����ەی مەدەن����ی هەی����ەو رۆژانە گەش����تی ئاس����مانی ئەنجام دەدرێت، ب����ەاڵم بە گوتەی ئەندازی����ار تاهیر عەبدوڵاڵ لە دیاریكردنی ئاراس����تەی ئەو موشەكانەدا دراس����ەی رێڕەو ش����وێنی فرۆكەی مەدەنی دەكرێ����ت ،هەر بۆیە هیچ ترس����ێك لەس����ەر گەش����تە ئاس����مانیەكانی فرۆكەخانەكان����ی هەرێ����م نی����ە ،تاهی����ر عەبدوڵ��ڵ�ا ڕەتیش����ی ك����ردەوە ك����ە زانی����اری پێش����وەختیان ل����ە بارەی موش����ەكەكانەوە هەبوبێت و پێش����تر ئ����اگادار كرابنەت����ەوە ،چونك����ە ب����ە گوت����ەی ئەو"ئەوە پرسێكی سەربازییەو بەدڵنیایەوە هەماهەنگ����ی پێش����وەخت هەبووە ل����ە نێوان هێزەكانی هاوپەیمانان و حكومەتی ڕوس����یا و س����ەرۆكایەتی هەرێم����دا و ئ����ەوان ل����ەو پرسانە بەرپرسن"
فیتنە و فەتالوی چاری عێراق ناكەن ئەو خانمە بەعسیەكی ترسناكی زەمانی بەعس بووە، بۆیە گەر شیعە جڵەوی خۆی بداتە دەستی ئەو جۆرانە ،دەبێ بزانن هەمدیس ائوارە��یی چاوەڕێیان دەكات
شازاد ئەنوەر * دوو ج���ار حەنان فەتالویم بینیوە نازانم بڵێم دكتۆرەیە یان نا ،بەاڵم دەزانم نەجەفیە و خۆی و خوش���كێكی ئەندام پەرلەمانن .جاری یەك���ەم دوای ئازادكردن���ی عێ���راق لەبەغ���دا بینی���م ،دووەم ج���ار لەعەممان���ی پایتەخت���ی ئوردن بوو ،مشتومڕێك لەنێوانماندا روویدا، بۆم دەركەوت بەرامبەر كورد و كوردس���تان تابڵێی هەڵوێس���تێكی نەشیاوی هەیە ،سەیرم لێدەهات ئێمە نە دژی شیعە و نە ئازادی ئەم واڵتەی���ن ،ئیت���ر بۆچی بەم چەش���نە رەفتاری نواند؟ تێی نەگەیشتم. * بزووتنەوەی رزگاری خوازی الی شیعە و س���ونەی موعتەدیل و كورد بەبەردەوامی بیری لەیەكسانی و دادپەروەری و دیموكراسی كردۆت���ەوە ،بۆچی دەبێت خەڵكانێك كە وەك ك���ورد مەزڵوم بووبن ،بەم چەش���نە دژایەتی نەتەوەیەك بكەن ،كە سەرتاپا ژیانی خەڵتانی خوێن بووە بەدەستی نەیارەكانی. شەوی 10/7بۆ جاری سێهەم فەتالوی ،كە
پێموایە فیتناویە ،لەچەناڵی شەرقیە تەماشام كرد هەس���تم كرد كە جۆرێك لەرەگەز پەرستەكان گۆڕانكاری���ان بەس���ەردانایەت تەنه���ا و تەنه���ا گەرەكیانە لەسەر حساب و موڵكی میللەتان ناو و ناوبان���گ دەربكەن ،گەرن���ا كێ هەیە نەزانێت مالیكی و عەبادی بە مەرجەعەكەشیانەوە قوتی میللەت���ی ئێمەی بڕیووە؟ زەمان���ی ئەم بالۆر و شێوە نەگونجاوە لە وتوێژ كۆتایی هاتووە ،گەر بیانەوێت فیتناویەكان ئاڕاس���تەی دیموگرافی و جوگرافیا لەعێراق بگۆڕن ،با راستەوخۆ دوور لەتەش���هیر بێنە دەن���گ ،ئەگەر ئ���ەوان جارێك بەئێم���ە قای���ل نەب���ن ،كورد س���ەد ه���ەزار جار بەژیانی دوژمنایەتی ئەوان قایل نییە. * ئەزموونی ش���یعەی سیاس���ی لەناوچەكە بەگش���تی دووچاری قەیران بۆت���ەوە ،لەالیەك وتوێ���ژ و دانوس���تانی خۆبچوكردن���ەوەی دەس���تپێكردوە ،بەودی���ودا لەیەمەن و عێراق و بەحرێ���ن حاڵی واوەیالیەت���ی .بۆیە ژیانی نوێی ناوچەك���ە ناكرێ���ت بدرێتە دەس���تی كەس���انێك بۆخۆی���ان هەموو لەش���یان قەیران���ە ،هیوادارم خەڵكی وەك بەڕێز گەورە مەرجەع (سیستانی) هەڵوێس���تێكی مەرد و جوامێرانەی هاوشێوەی ئایەتوڵاڵ حەكیمی هەبێت ،كە رێگە نەدات شەڕ بەك���ورد بفرۆش���رێت .ئێمە خۆمان بەدۆس���تی نزیك���ی هەم���وو ئەوانە دەزانین ،ك���ە بیانەوێت تۆزقاڵێك ئازاری گەالنی دەستی بەعسی فاشی كەمبكەنەوە. * وەك زان���راوە ئەو خاتوونە بەعس���یەكی ترسناكی زەمانی بەعس بووە ،بۆیە گەر شیعە جڵ���ەوی خۆی بداتە دەس���تی ئ���ەو جۆرانە ،با بزانێت هەمدیس ئاوارەیی چاوەڕێیان دەكات.
2015/10/10 295 2015/10/3 ژمار ه296 ژمار ه
23
سياسەت
كوردستان لەنێو هەڕەشەكانی جەنگێكی هەرێمییدا 24ژمار ه 2015/10/10 296
سياسەت
روسیا ئەم بوێریەی دەستێوەردانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاستی لە بۆشاییە جیۆستراتیژییەكانی رۆژائواوە وەرگرتووە
دۆخێكی مەترسیدار كوردستان دەگرێتەوە، چونكە لەناو جەرگەی ئەم هەرێمە گڕاوییەدا هەڵكەوتووە
لە كوردستان هێزە سیاسییەكان بەپێی ریزبەندییە هەرێم��یی و سەروهەرێمییەكان سەنگەربەندیان كردووە
ژمار ه 296
2015/10/10
25
سياسەت
بەشی سیاسەت
خەریك����ە تەنگژەیەكی جیۆسیاس����ی گەورە س����ەرهەڵدەدات .پسپۆڕانی س����تراتیژی ناوی "ریس����كی جیۆپۆلیتیكی"ی����ان لێن����اوە .ئ����ەم تەنگژە جیۆسیاس����ییە ئەم����ڕۆ بەدرێژایی ئەو هیالل����ە موس����ڵمانەدا باڵوبۆت����ەوە ،كە هەر لە باكووری خۆرئ����اواوی ئەفریق����اوە (مەغریب و موریتانی����ا) دەس����پێدەكات و تاكو ئاس����یای باش����وور (پاكس����تان) و ئاس����یای ناوەڕاست درێژدەبێتەوە .لەمێژە پس����پۆڕانی ستراتیژی خۆرئاوایی ئەم هیاللەیان ناوناوە و پێشبینی تەنگ����ژە گەورەكانی����ان ك����ردوە .ئ����ەم هیالل����ە واڵتان����ی موس����ڵمان دەگرێت����ەوە .لەهەمووی ناخۆشتر ئەوەیە لەناو ئەم هیاللە گەورەیەدا دەوڵەتێكی میحوەر یاخود دەوڵەتێكی ناوەندی بوونی نییە ،ك����ە بتوانێ رۆڵی ناوك و ناوەند بۆ كۆی هێزەكانی ناو ئەم هیاللە بگێڕێت. ل����ەوە خراپتری����ش ئەوەی����ە كە لەن����او ئەم هیالل����ەدا چەن����د دەوڵەتێكی گ����ەورە هەن ،كە بانگەش����ەی جەمسەریی و میحوەربوونی ئەم هیاللە دەكەن .لەكەرتی باكووری ئەم هیاللەدا هێش����تا دەوڵەتێكی گەورەی خ����اوەن روئیای س����تراتیژی بوون����ی نیی����ە .كازاخس����تان هەیە ك����ە تاڕادەیەك بەهێزێك����ی ناوكیش دەزانرێ، ب����ەاڵم لەس����ێبەری هەژموون����ی ئۆراس����یایی روس����یادا پێگ����ەی خ����ۆی پێناس����ەكردووە و لەهیاللەك����ە دوورە .لەالیەكی تریش لەكەرتی خۆرهەاڵت����ی ئەم هیاللەدا پاكس����تان هەیە ،كە وەك یەكەم واڵتی ناوكی موس����ڵمان خەریكە لەگەڵ تەنگژەی ناوخۆیی (سیستەمی سیاسی و جەنگ����ی تی����رۆری تاڵیبان)دا دەس����توپەنجە نەرمدەكات ،لەوالش لەگەڵ تەحەدی هەرێمیی لەگەڵ هیندستان و ئێران بەرەوڕوو بۆتەوە. لەكەرت����ی ناوەڕاس����تی ئەم هیاللەدا س����ێ هێز هەن :ئێران ،توركیا و عەرەبستان .ئێران دەوڵەتێكی ش����یعەیە و پرۆژەی ئیسالمەكەی پێچەوانەی پاكس����تان ،توركیا و عەرەبستانە. بۆی����ە ئ����ەم دەوڵەت����ە بۆخ����ۆی هیاللەك����ەی لەناوەڕاستەوە كردوە بە دوو لەتەوە و لێكی دابڕی����ون .هەروەها تاڕادەی����ەك خۆی لەگەڵ پرۆژەی ئۆراسیایی رێكخستووە .بەمدواییەش خەریكە بەپشتیوانی روسیا جۆرە پەیمانێكی هەرێمی����ی لەگەڵ عێ����راق ،س����وریا و لوبناندا واژۆدەكات .لەمالت����رەوە توركی����ا هەی����ە ،كە ئەندامی ناتۆیە و تائێس����تا ویس����تویەتی خۆی وەك هێزێك����ی س����ۆفت-پاوەری ئیس��ل�امی پێناس����ەبكات .ب����ەاڵم تەنگ����ژەی س����وریا ئەم دەوڵەت����ەی تێوەگالن����دوە و دەس����وەردانی
26ژمار ه 2015/10/10 296
روس����یاش لەس����وریا ئەم دەوڵەتەی قوش����قی ك����ردوە .لەخوارەوەتریش عەرەبس����تان هەیە، كە سیمبولی دەوڵەتێكی وەهابییە و پشتیوانی بەش����ێك لەهێ����زە س����ەلەفییە مەدەنیی����ەكان و تەنانەت هێزە سەلەفییە جیهادییەكان دەكات. ئێران و عەرەبس����تان كێرد و پەنیری یەكترن و دوو جەمس����ەری ناتەب����ا بەیەك����ن .توركی����ا هێلێك����ی لەنێوان ئەم دوان����ەی گرتووە ،بەاڵم هێشتا نازانرێ ئەم سەبرەی تاكوێ بڕدەكات و كەی دەبێ بە هارد-پاوەری ناوچەكە. لەكەرتی باشووری ئەم هیاللەدا تاقە هێزی گەورە میسرە .میسر سەرەتا لەدوای بەهاری عەرەبیی����ەوە كەوتە ناو پرۆژەیەی ئیس��ل�امی ئیخوانیی����ەوە .بەاڵم دواتر بەه����ۆی كودەتای ئەفس����ەرانی نەتەوەپەرس����تی عەرەب����ەوە هەوڵ����دەدا دیس����انەوە وەك جەمس����ەرێكی نەتەوەیی عەرەبی پێگەی خۆی پێناسە بكات.
گەر كورد لە نێو ئەم ائگرە سوتێنەرەدا وەك زۆنێكی بێالیەن مامەڵە بكات و خۆی بەسەر میحوەرە هەرێمیەكاندا ساغنەكاتەوە ،دەتوانێت دەسكەوتەكانی بپارێزێت میسر لەگەڵ تەنگژەی شەرعیەتی ناوخۆیی و جەنگی تیرۆر لەبیابانی س����ینادا بەرەوروە و توان����ای ئەوەی نییە رێبەرێتی ناوچەكە بكات. بۆیە تێكڕای دەوڵەتەكانی ئەم ناوچەیە هێشتا توانای ئەوەیان نییە رێبەرێتی و براگەوەریی ئ����ەم ناوچەی����ە بك����ەن .توركی����ا تاڕادەی����ەك كۆڵەكەكان����ی ئ����ەم بەمیحورەبوون����ەی تێدایە، بەاڵم رووبەڕووی تەنگژەی ناوەكی و جەنگی ناوخۆی����ی بۆت����ەوە و جارێ نایپەرژێتەس����ەر پرۆژە گەورەكانی ئەم هیاللە. زەنگ����ی هەڕەش����ە :جەنگ����ی هەرێم����ی بەڕێوەیە روس����یا بەش����ێوەیەكی كتوپ����ڕ خەریك����ە دەست لەدۆسییەكانی خۆرهەاڵتی ناوەڕاست وەردەدات .مۆسكۆ ئەم بوێرییەی لەبۆشاییە جیۆس����تراتیژییەكانی خۆرئ����اوا وەرگرت����ووە. خۆرئ����اوا بەتایب����ەت نات����ۆ نەیتوان����ی لەكاتی
دەس����وەردانی روس����یا ل����ە گورجس����تان پش����تیوانی لە هاوپەیمانەكەی بكات .روس����یا ئەم����ەی قۆس����تەوە و ئەو واڵتەی دابەش����كرد و دوو كۆم����اری ل����ێ داب����ڕی و كردن����ی بەپێگەی س����ەربازی خۆی .هەروەها روس����یا لەرووداوەكانی ئۆكراینادا دیس����ان بەكتوپڕی نات����ۆی سەرس����وڕماو كرد ،كاتێ����ك قرمی لێ جیاك����ردەوە و خستیەس����ەر روس����یا .دوای ئ����ەوەش خ����ودی ئۆكرانیای ك����رد بەناوەندی قەیران و تائێستاش ئەم قەیرانە بەردەوامە. ئەم����ڕۆ روس����یا لەس����تراتیژی خۆرهەاڵتی ناوەڕاس����تی خۆیدا وەرچەرخانێكی گەورەی دەس����پێكردوە ،ك����ە ب����ەرەو ئ����ەوە دەچێ ئەم سیاس����ەتە تازەیەی مۆس����كۆ تێك����ڕای نەزمی جیهان����ی ،نەزم����ی هەرێمی و لەگ����ەڵ ئەمەش ئاس����ایش و س����ەقامگیری هەرێمی و جیهانی بخات����ە مەترس����ییەوە .بۆیە ناتۆ پەش����ۆكاوە. لەمالش����ەوە هێ����زە هەرێمییەكان����ی وەك����و عەرەبس����تان و توركیا دڕدۆنگ بوون و لەوە نیگەران����ن كە نات����ۆ وەكو ئۆكرانی����ا ئەمانیش تەنها بهێڵێتەوە .ئەگەر روس����یا ،ئێران ،سوریا و عێراق پەیمانێك����ی ئەمنیان لەنێوان خۆیاندا واژۆك����ردوە ،ئەمە دەرگا لەب����ەردەم جۆرێك لە یەكگرتن لەنێوان جەمس����ەرە س����وننیەكانی ناوچەك����ەدا دەكات����ەوە ،ك����ە بەئەگ����ەری زۆر ئەم����ە بەپش����تیوانی خۆرئ����اوا بەتایبەتی ناتۆ دێتەكایەوە. لەهەلومەرجێك����ی وادا پێدەچ����ێ دۆخ����ی ناو س����وریا ،عێ����راق و یەمەن سەرانس����ەری جیه����ان بەخۆی����ەوە س����ەرقاڵبكات .تەنان����ەت پس����پۆڕان ل����ەوە دەترس����ن ك����ە ئ����ەم رەش����ە ببێتەه����ۆی دروس����تبوونی "جەنگ����ی جیهان����ی س����ێیەم" و هەندێكیش دەڵێن ئەمە س����ەرەتای دابەشبونەوەی جیهان بەسەر جەمسەرەكانی خۆره����ەاڵت و خۆرئ����اوادا .هەندێكی دیكەش دەڵێ����ن ئ����ەم س����ەرەتای "جەنگ����ی س����اردی دووەم" یاخ����ود جەنگ����ی س����اردی تازەی����ە. بەگشتی لەخۆرهەاڵتی ناوەڕاستەوە جۆرێك لەریزبەن����دی لەنێ����وان هێ����زە گ����ەورەكان هاتۆتەكای����ەوە و پس����پۆڕانیش پێش����بینی جەنگێك����ی گ����ەورەی هەرێم����ی دەك����ەن .بۆیە كوردستان دۆخێكی مەترسیدار دەیگرێتەوە، چونكە لەناوجەرگ����ەی ئەم هەرێمە گڕاوییەدا هەڵكەوتووە. كوردس����تان :لەكوێی ئەم هیاللەدا خۆی پێناسە دەكات؟ كوردس����تان لەناوجەرگ����ەی هەرێم����ی خۆرهەاڵتی ناوەڕاس����تدا هەڵكەوت����ووە .بۆیە ئەم����ڕۆ راس����تەوخۆ ئ����ەم دۆخ����ەی ناوچەكە
سياسەت
كاریگ����ەری لەس����ەر پرس����ەكانی ئاسایش����ی نیشتمانی كوردستان دەكات .بەتایبەت ئەمڕۆ ل����ەدوو پارچەی باش����وور و خۆرئ����اوادا دوو قەوارەی سیاس����ی یەكیان دیفاكتۆ – خۆسەر و یەكیش����یان دیفاكت����ۆ – دەوڵەت پێكهاتوون. ئەگ����ەر بێ����ت و ئەم جەنگ����ە هەرێمیی����ە جا چ بەش����ێوەی جەنگی گش����تگیر و چ بەش����ێوەی جەنگ����ی وەكالەت����ی بەرف����راوان وەك ئەوەی ئێستا بێـتەكایەوە ،ئەوە راستەوخۆ كاریگەری لەس����ەر س����ەقامگیری و ئاسایش����ی ئەم دوو قەوارەیە دەبێت .پرسیارەكەش ئەوەیە ،گەلۆ ئەم دوو قەوارەیە چۆن پێگەی خۆیان پێناسە دەكەن؟ لێ����رەوە دەتوانی����ن بێژی����ن مخاب����ن لەكوردس����تانیش هێ����زە سیاس����ییەكان تاڕادەی����ەك بەپێی ئ����ەم ریزبەندییە هەرێمیی و سەروهەرێمییە س����ەنگەربەندیان كردووە. هەندێ����ك لەهێ����زەكان پەیوەندییەك����ی نیمچ����ە س����تراتیژیان لەگەڵ میح����وەری توركیا هەیە و پایەكان����ی ئاسایش����ی نەتەوەیی����ان ب����ەم پەیوەندیەی����ان لەگەڵ توركیا بەس����تراوەتەوە. بەشێك لەهێزەكانیش پەیوەندییەكی تۆكمەیان لەگ����ەڵ میح����وەری ئێرانی – س����وری هەیە و گەلێك لەدەسكەوتەكانیان بەهەماهەنگی لەگەڵ ئ����ەم هێزان����ە بەدەس����تهێناوە و مانەوەش����یان تاڕادەیەك����ی زۆر ب����ەم میح����وەرەوە بەن����دە. بۆیە ئەم دابەش����بوونە پس����پۆڕانی ستراتیژی ك����ورد نیگ����ەران دەكات .ئەم����ە رووبەڕووی ئەو پرس����یارەیان دەكاتەوە :ئەگەر جەنگێكی هەرێمی����ی قەوم����ا ،ك����ورد دەتوان����ن تەبای����ی ناخۆی����ی خۆیان بپارێزن ،یاخود بەس����ەر ئەم دوو میحوەرە هەرێمییەدا دابەش دەبن؟ ئەگ����ەر بێتو ك����ورد لەناو خۆیاندا لەس����ەر پرۆژەیەكی ستراتیژی كوردستانی رێبكەون، ئەگەر تاڕادەیەك بێالیەن بن و وەك زۆنێكی بێتەرەف لەناو ئەم ئاگرە سوتێنەرەدا خۆیان مەاڵس����بدەن و خۆی����ان بەس����ەر میح����وەرە هەرێمییەكان����دا س����اغنەكەنەوە (وەك����و ئ����ەو ستراتیژییەی تائێس����تا هێناویانە) ،ئەوە كورد دەتوانن پایەكانی بەقا و ئاسایشی ستراتیژی خۆیان بپارێزن و دەست بە دەسكەوتەكانیانەوە بگ����رن .ب����ەاڵم بەپێچەوانەوە ئەگ����ەر بوون بە بەش����ێك لەمیح����وەرە هەرێمیی����ە نەی����ارەكان، ئەوە كوردس����تان س����ەرلەنوێ لەناوەڕاس����تی جەستەیەوە دەبێ بەدوو كەرتەوە .لەبەرئەمە پێویستە بۆ بەرپەرچدانەوە هەڕەشە و تەحەدا گەورەكان كورد هەرچی زووە لەدەوری یەك كۆببنەوە و پرۆژەی هاوبەش����ی كوردستانی مۆربكەن.
ژمار ه 296
2015/10/10
27
سياسەت
7
یاداشتهكانی روژانی ائواره��یی له ئیران 7
()14
رووداوەكەی هەكاری و نامەكەی ئیدریس بارزانی
محەمەد مەال قادر ژمارەی رابردوو باس���ی رووداوەكەی هەكاری���م كرد .لە گەرم���ەی رووداوەكەدا من و كاك "خورش���ید ش���ێرە" و "مەحمود عەزی���ز بەگ" بەیەك���ەوە چووینە الی كاك ئیدری���س بارزان���ی و پێش���نیاری ئەوەمان ك���رد تەلەفۆنێ���ك بۆ كاك مەس���عود بكات لەئەمری���كا و نامەیەك بەرێگ���ەی تایبەتی خ���ۆی بنێ���رێ ،ك���ە "عەلی عەس���كەری" و "حوس���ێن بابە ش���ێخ" دەس���تیان لێنەدرێ، واتە بیر لەكوش���تنیان نەكرێتەوە .ئیدریس بارزان���ی زۆر پێ���ی باش ب���وو ،نامەیەكی بۆ ش���ەهید س���امی و ب���رادەران نوس���ی، ك���ە ئەو كەس���ایەتیانە نەكوژرێ���ن ،چونكە لەالیەك ش���ەڕی ناوخۆ زۆر قوڵ نابێتەوە و لەالیەك���ی تریش دەبن���ە بارمتە بۆ زۆر رووداو لە ئایندەدا. نامەك���ەی نوس���ی و بەئێم���ەی دا و خۆێندمان���ەوە ،زۆر تەئكی���دی كردبوو كە ناب���ێ بكوژرێن .لە دواییش���دا تەلەفۆنی بۆ كاك مەس���عود كردبوو ،بەراستی زۆر بە پەرۆشەوە پێشوازی لەم داخوازیەی ئێمەی هەرسێكمان كرد ،بەاڵم بەداخەوە بۆ ئێمە روون نەب���ووە ،ئای���ا ئاگاداریەكەیان ،واتە
28ژمار ه 2015/10/10 296
نامە و تەلەفۆنەكەیان پێ نەگەیشتبوو؟ یا سەركردایەتی پێشمەرگەكان ،واتە سامی و هەڤاڵەكانی گوێیان بەو داخوازیە نەدابوو؟ بەو ش���ێوەیە ش���ەڕی ناوخۆ گەرمتر بوو. ئەم رووداوەش لەساڵی 1977بوو. ب���ە بۆن���ەی رەوانەك���ردن و چوون���ی كەس���انی لێهاتوو بۆ ناو شۆڕشی گۆاڵن، ل���ەو س���ەروبەندەدا كاك حەمی���دە فەندی بەتەما بوو ئەو ش���ەوە یان ش���ەوی دواتر بچێت بۆ كوردس���تان و جێمانبهێڵێت .بەو بۆنەیەوە من و ش���ەهید فڕەنسۆ حەریری و م�ل�ازم یون���س رۆژبەیان���ی بڕیارمان���دا لەگەڵ حەمی���د ئەفەندی ب���ۆ نانخواردنێك بچین���ە ناوچ���ەی "چالوس" كە ش���وێنێكی خ���ۆش و دڵڕفێن بوو .حەمیدە فەندی وتی م���ن ئۆتۆمبێل لێدەخوڕم .ئۆتۆمبێلەكە هی فرەنسۆ بوو. ب���ەرەو ش���وێنی مەس���ت بەڕێكەوتی���ن، نزیكەی 20كلیۆمەتر رۆیشتبووین ،لەرێگادا پۆلیسی هاتوچۆ ئیش���ارەتی بە "حەمەیدە فەن���دی"دا بۆ پش���كنین البدات ،پۆلیس���ەكە پێگ���وت بچ���ۆ الی جەنابی ئەفس���ەر .ئێمە چووی���ن تۆزێك لە دوورەوە وەس���تابوو،
هەر كە چووین بۆالی ئەفس���ەرەكە ،گوتی مۆڵ���ەت بێن���ە ،ئەوی���ش بەپەش���ۆكاویەوە دەس���تی ب���ۆ گیرفانی ب���رد و گوت���ی ئای وەاڵه���ی مۆڵەتەك���ەم پ���ێ نیی���ە ،ئەفس���ەر پێیگ���وت چ���ۆن دەب���ێ ،ئەم���ە مخالەفەیە. ئێمەش پێیمانگوت ئێمە هەرسێكمان مۆڵەتی ش���ۆفێریمان (پێنییە) لەو قسەكردنەدا ئێمە لەنێوخۆمان بەكوردی قس���ەمان دەركرد، ئەفسەرەكە بەكوردی هاتە ئاخاوتن گوتی خەڵكی كوێن؟ گوتمان كوردس���تان ،گوتی جەماعەتی (مەال مس���تەفا)ن؟ وتمان بەڵێ. گوتی قوربانی مەال مس���تەفا بم ،ئەوجارە بڕۆن و س���ەالمم بگەێنن بەمەال مس���تەفا، جارەك���ی تر ب���ێ مۆڵ���ەت نەب���ن .ناوبراو خەڵك���ی كرمانش���اهـ ب���وو و كوردیەك���ی جوانی خۆیانی دەزانی. چووین���ە خواردنگەیەی خۆش و بەدڵی حەمی���دە فەن���دی ،ماوەیەكی باش قس���ەی خۆشمان كرد. زۆری نەخایان���د م�ل�ازم یونسیش���مان بەڕێكرد .ئەو كات و ساتەبوو ،كە خەریك ب���وو بارودۆخەك���ە دەگۆڕا ،دەنگوباس���ی پێشمەرگەمان پێدەگەیشت.
كۆمەاڵیەتی
دیاردەی توندوتیژی ئۆنالین دژ بە ژنان
ژمار ه 296
2015/10/10
29
كـۆمـەاڵیـەتی
30ژمار ه 2015/10/10 296
كـۆمـەاڵیـەتی
شوبراكەی تەنگی پێهەڵچنیوە و ناشتوانێت باسی بكات
سنور لە نێوان شو و شوبراكەیدا گیری خواردووە بەهرە حەمەڕەش
س���نور ژنێكی گەنج تەمەنی 25س���اڵە، ماوەی چوار س���اڵە شوی كردووە ،بەاڵم وەك خۆی باس���ی دەكات ل���ەو ماوەیەدا بەردەوام بەه���ۆی برایەكی مێردەكەیەوە لە كێشەدا ژیاوە. سنور مامۆس���تاییە ،بەپێی گێڕانەوەی خۆی بەر لەوەی هاوسەرەكەی بناسێـت، ب���رای هاوس���ەرەكەی داوای لێك���ردووە ش���وی پێبكات ،بەاڵم ئەو رەتیكردۆتەوە، ئێس���تاش ش���وبراكەی ئ���ەو تۆڵەی���ەی لێدەكاتەوە. سنور دەڵێت "پێش ئەوەی هاوسەرەكەم داوام لێب���كات ش���وی پێبك���ەم ،براك���ەی ماوەیەكی زۆر خەڵكی رادەسپار و خۆی رێگەی پێدەگرتم و دەیگوت دەبێ ش���وم پێبكەی ،بەاڵم من هەمیشە رەتمدەكردەوە، دوای ئەوە هاوس���ەرەكەم پێشنیاری كرد و منیش رازیبووم". وەك س���نور دەگێڕێتەوە ،ه���ەر لەگەڵ ئەوەی زانیویەتی س���نور شو بە براكەی دەكات ،یەكس���ەر كەوتۆت���ە خۆی و هەڕەش���ەی لێك���ردووە .ئ���ەو ژنە دەڵێ "كاتێك پێش���نیاری هاوس���ەرەكەم قبوڵك���رد، ئەوی���ش لەماڵ���ی خۆیان باس���ی ك���رد و هات���ە خوازبێنی���م ،یەكس���ەر براك���ەی ب���ە نام���ە و تەلەف���ۆن و خەڵ���ك راس���پاردن كەوت���ە هەڕەش���ە لێكردنم دەیگ���وت، و
چونكە ش���وت بەمن نەكرد ،نابێـت شو بە براكەشم بكەی ،ئەگەر بیكەی قەت ناهێڵم ئیسراحەت بكەی". س���نور دەگێڕێتەوە "كاتێك من حسابم بۆ هەڕەش���ەكانی نەك���رد و پێمگوت ،من هەرگیز حەزم نەكردووە شو بەتۆ بكەم، ئەگەریش زیاتر درێ���ژدادڕی بكەی ،ئەوا هەم���وو ش���تێك بەهاوس���ەرەكەم دەڵێم. ئەوی���ش بێمنەتی خۆی پیش���اندا و گوتی، ئەگ���ەر پێیبڵێ���ی دەڵێم پەیوەن���دی لەگەڵ من���دا هەب���ووە ،ئەوكاتی���ش ك���ەس باوەڕ بەتۆ ناكات و تەاڵق دەدرێێ و حەیاش���ت دەچێت". ئەو ژنە گەنجە ئێس���تا دایكی منداڵێكە، گرفتەك���ەی خۆی ب���ەوە دەخات���ەڕوو كە "رۆژان���ە ش���وبراكەم نام���ە دەنێرێ���ت و هەراسانی كردووم ،زۆرجار بڕیاردەدەم هەم���وو حیكایەتەك���ە ب���ۆ مێردەك���ەم بگێڕمەوە ،بەاڵم دڵم نایەت ،چونكە دەزانم م���ن پێبیڵێم ،ئ���ەوا لەگەڵ براك���ەی دەبێتە ش���ەڕی و كێش���ەیەكی گەورە دروس���ت دەبێ���ت ،ه���ەم خەفەت���ی زۆر پێدەخوات، ئەگەر پێینەڵێم ئەوا خۆم دیق دەكەم". س���نور بەمەبەس���تی راوێ���ژ وەرگرتن روویكردۆت���ە توێژەرێك���ی كۆمەاڵیەت���ی، ئ���ەو توێ���ژەرە س���ەبارەت بەكێش���ەكەی بەس���ڤیلی گ���وت "ب���ەر لەهاوس���ەرگیریی هەرش���تێك رووی���داوە ،نابێـت رێگە بدەن ژیان���ی داهاتوی���ان وێران بكات .باش���ترە سنور لەگەڵ برای مێردەكەی دانیشێـت و گفتوگۆ بكات ،كە ئێستا ئەو ژیانێكی تری هەیە ،هەروەها پێشتریش بەشوكردن بەو رەزامەن���د نەب���ووە ،داوای لێبكات نێوانی خۆی و براكەی نەش���ێوێنێت ،ئەگەر زانی
بەوە چارەسەر ناكرێت ،ئەوا پێویستە بە یەكێك لەماڵێ باوكی پێبڵێت ،كە دەزانێت كەسێكی تێگەیشتووە و توانای لێكدانەوە و چارەسەركردنی كێشەی هەیە ،تا لەگەڵ ئەو كوڕە قسە بكات ،ئەگەر هەر بەوەش چارەسەرنەكرا ،پێویس���تە بڕواتە یەكێك لەبنكەكانی بەدواداچوونی توندوتیژی دژ بەئافرەتان و داوای یارمەتی بكات". سنور س����ەبارەت بەكێش����ەكەی دەڵێت "من بۆیە ئاوا بۆ رێگاچارە داماوم ،چونكە مێردەكەم����م زۆر خۆش����دەوێت ،بەهی����چ جۆرێك نام����ەوێ خەفەت بخ����وات ،بەاڵم كاتێ����ك براكەی ئ����ەوە دەبینێت ،یەكجاری ش����ێت دەبێ����ت و حەس����ودییەكی بێتام����ی بەنێوانمان هەیە". ل����ە بارەی راوێ����ژ وەرگرتنی ئەو گوتی "س����ەرەتا هەوڵ����دەدەم ئ����ەو لەگ����ەڵ ئ����ەو توێ����ژەرە كۆمەاڵیەتییە قس����ەبكات ،كە من راوێ����ژم لێوەرگرتووە ،ئەگ����ەر بەو چارە نەك����را ،ئ����ەوا رێنماییەكانی ئ����ەو جێبەجێ دەك����ەم ،چونك����ە م����ن مێ����رد و منداڵەكەم خۆش����دەوێت و نامەوێ����ت بەبڕیارێكی بێ بیركردنەوە ماڵی خۆم بشێوێنم". س����نور بەنی����ازە چیرۆكەك����ە ب����ۆ ب����را گەورەكەی بگیڕێتەوە ،كە بازرگانە و وەك خۆی باسیدەكات كەسێكی تێگەیشتووە و متمانەی پێی هەیە كێشەكەی بۆ چارەسەر بكات .لەمبارەش����ەوە دەڵێ "برا گەورەكەم زۆر تێگەیش����تووە و لێیڕادەبین����م ئ����ەو كێش����ەیەم بۆ چارەسەر بكات .شوبراكەم پێیوایە ناوێرم الی هیچ كەسێك باسی ئەو بابەتە بكەم ،بۆیە وا تەنگی پێهەڵچنیوم و دەیەوێت خۆم بەدەستەوە بدەم ،بەاڵم من لەوە ژیرترم ماڵ لەخۆم تێكبدەم"!
ژمار ه 296
2015/10/10
31
كـۆمـەاڵیـەتی
بە 13ساڵی بەشوودرا، بۆیە دوای سێ منداڵ جیابوویەوە و شووێكی بەدڵی خۆی كردەوە
"پێمدەڵێن بێڕەوشت و هەڕەشەی كوشتنم لێدەكەن!!" بەشی كۆمەاڵیەتی
"لەگەڵ كچە پورەكەم ش���ەڕی ئەوەم بوو، بوكەڵەكەم بداتەوە كە لەگەڵ خۆم هێناومەتە ژیان���ی ئاوارەی���ی ،كەچی بانگ���ی منیان كرد و گوتی���ان كارت بە بوكەڵەك���ەت نابێتەوە و بوكەڵ���ەی راس���تیت دەبێت! ئ���ەوكات تەمەنم 13ساڵ بوو ،لەشاری مەریوانی رۆژهەاڵتی كوردس���تان بووی���ن ،ئ���ەوكات ب���ێ ئ���ەوەی بزانم هاوس���ەرگیریی چیە ،منیان بەش���وودا، گوای���ە دایكم بۆ م���ن دەگری���ا ،لەهەمان كات منی���ش بەهەموو ئەقڵمەوە و راس���تگۆیانە بۆ بوكەڵەكەم دەگریام". ئەم���ە قس���ەی "نەدوە"ی���ە ،ك���ە ژنێك���ی بااڵب���ەرزی كەڵەگەتە و قژێكی زەردی لەژێر لەچكەك���ەی هاتۆتە خوار .دەرچووی س���ێی ناوەندیی���ە و لە یەكێك لە كۆلێژەكانی س���ەر بەزانك���ۆی س���ەاڵحەدین فەرمانبەرە .بەهۆی ئەوەی هاوسەری خۆی جێهێشتووە و لەگەڵ گەنجێ���ك ژیانی دروس���ت ك���ردووە ،لەالیەن ماڵە باوكیەوە حاش���ای لێكراوە و هەڕەشەی كوشتنی لەسەرە. نەدوە دەڵێ "دەڵێن تۆ بێڕەوش���تی و دەبێ بتكوژین ،بۆچی بێ رەوشتم؟ چونكە تەمەنم 13س���اڵ ب���وو هێش���تا خوێن���ی ب���ێ نوێژیم نەدیب���وو ،ك���ە خوێنی پەردەم بین���ی؟! بۆ من بێ رەوش���تم ،چونكە لە ئاوارەیی و لە واڵتی ئێران لە كۆڕەوەكە بە بڕێك پارە فرۆشرام؟ ئێس���تا ك���ە باس���ی ئ���ەوە دەك���ەن ئ���اوارەی سوریایی كچیان بەشوو دەدەن ،من تووشی ئازارێ���ك دەب���م و دەس���ت دەك���ەم بەگریان، زەواج���ی ئاوارەی���ی ل���ەالی م���ن گرێیەك���ی دەروونی گەورەی���ە و ئازارم دەدات ،چونكە
32ژمار ه 2015/10/10 296
دەزان���م ژیانیان وەك منی لێدێت ،هاوس���ەرە نوێیەكم دڵم دەداتەوە". ن���ەدوە خەڵك���ی ش���اری س���لێمانییە و ل���ە كۆڕەوەكە بەرەو واڵت���ی ئێران كۆچ دەكەن، هەر لەو واڵتە ئەو خانەوادەیەكی هاوشاریان، واتە خەڵكی سلێمانی ،دەناسن و دەبنە ئاشنا، ئەوان خواپێداو دەبن و كوڕێكی 32س���اڵیان دەبێت .نەدوە دەگێڕێتەوە "ئەو كوڕەیان زۆر خۆی لەمن نزیك دەكردەوە ،س���ەیرم پێهات ئێوارەی���ەك دایكم گوت���ی جلێكی جوان لەبەر بكە و دەبیە بوك و مارە دەكرێی! من لەگەڵ كچە پورەكەم شەڕی ئەوەم بوو ،بوكەڵەكەم بدات���ەوە كە لەگەڵ خ���ۆم هێناومەت���ە ژیانی ئاوارەی���ی ،كەچ���ی بانگی منی ك���رد و گوتی كارت ب���ە بوكەڵەك���ەت نابێت���ەوە و بوكەڵەی بەراستیت دەبێ"!! ئینجا ب���اس لە چۆنیەتی بەش���وودانەكەی و ك���وڕی خان���ەوادە ئاش���ناكەی ئەوێی���ان دەكات و دەڵ���ێ "س���ەیرم پێه���ات ،هەرچەندە رازی نەب���ووم ،ب���ەاڵم منی���ان دا بەكەس���ێك ك���ە 20لەخ���ۆم گەورەترب���وو ،دوات���ر زانیم بەرامب���ەر پارە منیان داوە ب���ەو كوڕە ،بیرم نایە رۆژێكیش خۆشمویس���تبێ ،چونكە هەر لەس���ەرەتاوە بەلێدان لەگەڵم بووە و ئازاری داوم". ئ���ەو ژنە كە باس لە ژیانی هاوس���ەریی و منداڵب���وون دەكات ،بەمەرگ���ی رۆژانە ناوی دەب���ات ،بەهۆی بچووكی تەمەنی تا 7س���اڵ دوای ش���وكردن منداڵی نابێ���ت ،بۆیە رۆژانە لەالیەن ماڵ���ە خەزورانەوە رووبەڕووی تانە بۆت���ەوە ،هاوسەرەكەش���ی ه���ەر بە"نەزۆك" بانگ���ی ك���ردووە .ن���ەدوە دەڵ���ێ "رۆژ نەبوو نەگریم ،رۆژنەبوو بەدەس���تی هاوسەرەكەم
تێهەڵنەدرێم ،رۆژ نەبوو پێمنەگوترێ باوكت لەئاوارەی���ی تۆی فرۆش���ت ،ئەمانە هەمووی رۆژ ب���ەڕۆژ ژیان���ی رەش���تر دەك���ردم ،ك���ە دەش���چوومەوە ماڵە باوكم ئەوانیش قسەیان پێدەگوت���م و چەندج���ار باوك���م هەڕەش���ەی لێدەك���ردم ك���ە دەب���ێ الی هاوس���ەرەكەم بمێنمەوە .هەر جارێ���ك تۆرابم ،باوكم خۆی من���ی دەب���ردەوە و دەیگ���وت منداڵ���ە و كچی خۆتانە ،خۆتان ئاقڵی بكەن". دوای ش���ەڕی ناوخ���ۆ ،ماڵی ن���ەدوە دێتە هەولێ���ر و خۆی و هاوس���ەرەكەی لەیەكێك لە فەرمانگەكانی س���ەر بەزانكۆ دادەمەزرێن، دوای ئ���ەوەی كە س���ێ منداڵیش���یان دەبێت، بەاڵم كێش���ەیان هەر بەردەوام دەبێت .وەك خ���ۆی باس���ی دەكات بەهۆی هەڵس���وكەوتی خراپی هاوسەرەكەیە وە خۆشەویستی بۆی نەب���ووە" ،تەنی���ا كاتی س���ەرجێیی منی لەبیر بووە" .بۆیە هەمووكات بیری لەوە كردۆتەوە خ���ۆی لەو پیاوە رزگار ب���كات ،دوای ئەوەی دەگاتە ئەو رادەیەی متمانە بەخۆی دروست دەكات ،كە دەبێ جیابێتەوە ،بڕیارەكە سەرەتا بەماڵە باوكی دەڵێ ،بەاڵم ئەوان لەهەڕەش���ە زیاتر هیچ وەاڵمێكی دیكەیان بۆی نابێت. ن���ەدوە دەگێڕێت���ەوە "بەه���ۆی خورادنەوە و گ���ەڕان ،هیچ ئاگای ل���ە ئێمە نەمابوو ،بۆیە گوێم بەو هەڕەشانەی ماڵە باوك و برا نەدا، بڕی���اری جیابوون���ەوەم دا و ئێس���تا ش���ووم كردۆت���ەوە ،ئەوانی���ش بەردەوام هەڕەش���ەم ب���ۆ دەنێ���رن و دەڵێن تۆ بێ رەوش���تی دەبێ بكوژرێی ،باش���ە بۆ بێ رەوش���تم ،چونكە بە زۆر و بەمنداڵی بەش���وودرام؟ چونكە بەپارە فرۆش���رام؟ ی���ان چونكە نەمدەتوان���ی لەگەڵ منداڵەكان لە دۆزەخ بژیم"؟!
كـۆمـەاڵیـەتی
ژمار ه 296
2015/10/10
33
كـۆمـەاڵیـەتی
دیاردەی توندوتیژی ئۆنالین دژ بە ژنان ناكرێ توندوتیژی ۆئنالین دژ بە ژنان وەك بابەتێكی جیاواز لە فەزای دژە ژنانەی كۆمەڵگا لێكبدرێتەوە توندوتیژی ۆئنالین تەنیا بە توندوتیژیەکی زارەكی کۆتا��یی نایەت ،بەڵکو لەفەزای واقعی کۆمەڵگاشدا كاریگەری لەسەر قوربانیەكە دەبێت
بەشی كۆمەاڵیەتی
کاتێ����ک ب����اس لەتوندوتی����ژی ئۆنالی����ن دژ بەژن����ان دەک����رێ مەبەس����ت لێ����ی چی����ە؟ لێکۆڵینەوەکانی ئەنیس����تیتۆی (بی.ئێس.ئای) لەئەڵمانیا نیش����انی دەدەن ،کە %12لە کۆی ئەو کەس����انەی توێژینەوەیان لەسەر کراوە، النیك����ەم ب����ۆ جارێکی����ش بێت ب����ەرەورووی توندوتی����ژی ئۆنالی����ن بوونەت����ەوە .ئ����ەم توندوتیژی����ە ئۆنالینیان����ە ئەزیەت و ئازاری سێکس����یش لەخۆدەگ����رن ،ک����ە زۆرب����ەی قوربانی����ەکان تەمەنی����ان لەنێ����وان ١٢بۆ ٣٩ ساڵی دایە. ئەگەر لێکۆڵینەوە و زانیاریەکانی فەزای ئۆنالین بە بنەما وەر بگرین ،بەو دەرەنجامە دەگەین ،کە لێکۆڵەران و شارەزایان بەرەبەرە دان بەفۆرمی����ک لەتوندوتی����ژی دادەنێنن ،کە زۆرت����ر وەک توندوتیژیەک����ی ئینتەرنێت����ی دەناس����رێتەوە .ئ����ەم ج����ۆرە لەتوندوتی����ژی جاری واش هەیە کە دەرهاویشتەی یاسایی زۆر قورس����ی بەدواوەی����ە .پرس����یار لێرەدا ئەوەی����ە ،ئایا نابێ قبوڵ����ی بکەین ،کە لەوەها فەزایەک����دا دیس����انەوە ژنان بەپل����ەی یەکەم
34ژمار ه 2015/10/10 296
دەبنە قوربانیانی س����ەرەکی ئەم توندوتیژیە ئەلیكترۆنیە؟ ئایا ناکرێ لەپاڵ پێناس����ەکانی توندوتیژی ئۆنالین ،بیرێ����ک لەوە بکەینەوە ک����ە پێناس����ەیەکی یەکدەس����ت س����ەبارەت بەتوندوتیژی سێکس����یی ئۆنالین دژ بەژنان بخەیەن����ەڕوو؟ بەواتایەکی دیکە ،توندوتیژی ئۆنالی����ن دژ ،بەژن����ان هەڵگ����ری ئەوەی����ە کە بەشێوەیەکی بابەتیانە و سەربەخۆ تاوتوێ بکرێن. هەرچۆنی����ک بێ����ت ،ناک����رێ توندوتی����ژی ئۆنالین دژ بەژنان وەک بابەتێکی جیاکراوە لەفەزای دژە ژنان����ەی کۆمەڵگا لێکبدرێتەوە. راستیەکەی ئەوەیە ،فەزای دژ بەژنان لەگەڵ هەم����وو زەمینەیەک����ی دیکەش����دا دەگونجێ. لەف����ەزای کار و ئیش����ەوە بگ����رە ت����ا دەگاتە ف����ەزای ش����وێنە گس����تیەکان ،ن����او بنەماڵ����ە، سەرشەقام و ئێستاش فەزای ئۆنالین .بەاڵم کاکڵی داس����تانەکە بەگش����تیی هەمان بابەتە هەمیشەییەکەیە :نائەمنبوونی فەزا بۆ ژنان. ئ����ەوەی ک����ە لەحاڵەتێک����ی گش����تیدا پەرە ب����ەم ف����ەزا نائەمنە دەدات ،دەکرێ لە س����ەر دوو پرس����ی س����ەرەکی بنیاتنراب����ێ ،یەکەم: نەبوون����ی ئاگاهی رەگەزی����ی و نموونەکانی
س����تەمی رەگ����ەزی .دووەم ،نەبوون����ی هی����چ ه����ەوڵ و پالنێک����ی کۆمەاڵیەت����ی گش����تگیر ب����ە مەبەس����تی بەرقەراركردن����ی ئاسایش����ی ف����ەزا بۆ ژن����ان و روونکردن����ەوەی هەموو نموونەکانی بەرچاوی ئەم س����تەمە لەفۆرمە جیاوازەکان����دا .لەئەنجام����دا ئەگ����ەر بمانەوێ سەبارەت بەو توندوتیژیانەی لەسەر فەزای ئۆنالین دژ بەژنان ئەنجام دەدرێن ،باسێکی جی����دی بهێنینە ئاراوە ،ناکرێ ئەو بەس����تەر و فاکتەرانەی رێ����گا بۆ توندوتیژی فەراهەم دەک����ەن پش����ت گوێ بخرێن .دەب����ێ دان بەو راستیەدا بنێین ،کە ئەو توندوتیژیانەی دەبنە هەڕەش����ە و مەترسی بۆ سەر فەزای کار و چاالکی ژنان لەس����ەر تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان، لەچەمک����ی گش����تیی "دژەژن ب����وون" جیاواز نیە. نموونەکان: توندوتی����ژی (سێکس����یزمی) زارەك����یدەرح����ەق بەو ژنانەی لەب����اس و گفتوگۆیە سیاس����یەکاندا بەش����دار دەبن و بەخێرایی و دەس����تبەجی بۆ بێدەنگکردنی����ان دەگەڕێنەوە س����ەر رەگەزیان و وای لێدێت کە باس����ەکان ئاڕاستەیەکی رەگەزیی بەخۆوە بگرن.
كـۆمـەاڵیـەتی
ئ����ەو پەیامان����ەی لەس����ەر ت����ۆڕەکۆمەاڵیەتی����ەکان ،لەالی����ەن پیاوەکان����ەوە ب����ۆ ئیمێ����ل و پەیج����ە ئەلیكترۆنیەكان����ی ژن����ان دەنێردرێ����ن ،لێرەدایە کە بەش����ێوەی راس����تەوخۆ چاتی سێکس����ی بەدوادادێ ،بێ ئەوەی لەس����ەرەتاوە ،زەمینە و رەزامەندی پێش����ووی الیەن����ەکان ب����ۆ ئ����ەم گفتوگۆیانە بوونیان هەبێ! ئ����ەو مەس����جە هەڕەش����ەئامێز و پ����ڕئازارانەی دەنیردرێن بۆ ژنان و زۆرجار ئەم هەڕەشانە درێژدەبنەوە بۆ فەزایە دەرەوەی ئینتەرنێت و دەرهاویش����تەی مەترس����یداری دیکەی بە دواوە دەبێ. ئ����ەو رەخنە سیاس����یانەی تیای����دا ژنانبەجۆریک وەک ئۆبژەیەیەکی رەگەزی سەیر دەکرێ����ن و ج����اری واش هەی����ە ک����ە بەهۆی کلێش����ەکانی دیکەی دژ بەژن����ەوە تەحقیر و ئەتک دەکرێن. بەدواداچوون����ی کار و چاالک����ی ژن����انلەس����ەر تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان بەهۆی کەس و کارەکانیانەوە. بەم پێیە ،ئ����ەم توندوتیژیە ئۆنالینانە هەر تەنیا لەبەرئ����ەوەی لەرووی زارەكیەوە دێنە
ئ����اراوە ،ناک����ری تەنه����ا وەک توندوتیژیەکی زارەك����ی لێکبدرێن����ەوە .کاتێ����ک ژن����ان ل����ە پەیج����ە ئەلیكترۆنی����ە تایبەتیەکان����ی خۆیاندا بەرەورووی ئازار و تەنگپێهەڵچنینی سێكسی دەبن����ەوە ،ئەم����ە بەوات����ای ئەزموونکردن����ی توندوتیژی سێکس����یە .رەنگە ئەم رووداوانە لەفەزایەک����ی مەجازیدا رووبدەن ،بەاڵم نابێ لەبیرم����ان بچێت ،كە بک����ەران و قوربانیانی ئ����ەم ج����ۆرە لەتوندوتی����ژی ،هەم����ان ئ����ەو کەس����انەن ،ک����ە خاوەن����ی ژیانێک����ی واقعین. لێرەوەیە کە ئەم توندوتیژیانە شۆڕدەبنەوە بۆ واقعی ناو بنەماڵە و کۆمەڵگا .سوکایەتی و ئازاری سێکس����ی و رەگەزی لەرێی تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكانەوە تەنه����ا بە توندوتیژیەکی زارەك����ی کۆتای����ی پێنایەت ،بەڵک����و لە فەزای واقع����ی کۆمەڵگادا ترس و دڵەراوکێی زۆری بۆ قوربانیەکان بەدواوە دەبێ. ئەم جۆرە لە توندوتیژی ژنان بەشێوەیەکی واقعیان����ە لەت����ۆرە کۆمەاڵیەتی����ەکان دەخاتە پەراوێ����زەوە ،ی����ان کار و چاالکیەکانی����ان بەرادەیەکی زۆر س����نووردار دەکات .کاتێک لەفەزا گش����تیەکەدا ئەتک دەکرێن ،بەهەمان ش����ێوەش لەفەزا مەجازیەک����ە رەنگدانەوەی
دەب����ێ .لێ����رەوە دەگەینە ئ����ەو ئەنجامەی کە فۆرمێک لەچاالکی کۆمەاڵیەتی پیاوس����االری و نابەرابەر ،س����تەم و هەاڵواردنی رەگەزیی لەناوماڵ ،ش����وێنە گش����تیەکان ،قوتابخانە و ش����وێنی کار و کاروب����اری رۆژان����ەی ژنان دەگوازرێتەوە بۆ فەزای ئۆنالین .لەم نێوەدا بەرواڵەت لەرێی هەندێک گاڵتە و جەفەنگ و قسەی نارێكی زارەكیەوە هەوڵ دەدرێ ئەم شێوازە لەتوندوتیژی وەک بابەتێکی ئاسایی نیشان بدرێت. لێرەدا پرس����یاری س����ەرەکی ئەمەیە :ئایا دەکرێ بەشێوەیەکی گشتیی فەزای ئۆنالین بەدەرب����ێ ل����ەم توندوتیژیان����ە ،لەکاتێکدا کە بەس����تەرە کۆمەاڵیەتیەکەی فەراهەم نەبێت؟ وەاڵمی ئەم پرسیارە بێ گومان "نەخێر"ە. "کالوس ف����ۆن واگنێ����ر" رەخنەگ����ری بەناوبانگ����ی ئەڵمان����ی ،لەپرۆگرامێکی کەناڵی (زێد.دی.ئێ����ف) س����ەبارەت بەفێمێنی����زم رستەیەکی بەکارهێناوە ،كە دەڵێ :بەردەوام دەگوترێ سێکسیزم بەئاسانی ناناسرێتەوە، وا نیی����ە ،سێکس����یزم وەك پۆرنۆگراف����ی وای����ە ،رێک ل����ەو لەحزەیەی ک����ە دەبیندرێ، دەناسرێتەوە.
ژمار ه 296
2015/10/10
35
كـۆمـەاڵیەتی ـ تەندروستی /ائ :ساڵحی مام عەلی
بۆچی منداڵ شیری دایك رەت دەكاتەوە؟
لە رێی زمانتەوە تەندروستیت بزانە؟
هەندێك منداڵ ش���یری دایك رەت دەكەنەوە ،بەاڵم ئەوەش بێ هۆ نیە ،بەڵكو كۆمەڵێك هۆكاری هەیە ،لەوانە: .1دای���ك پاش بوونی منداڵەكەی بەم���اوەی كاتژمێرێك تا دوو كاتژمێر پێویستە راستەوخۆ شیر بدات بەمنداڵەكەی ،تاوەكو پێی ئاشنابێت .ئەگەر ئەو ماوەیە درێژەی كێشا و بوو بە رۆژێك یان زیاتر ،بۆی هەیە دواتر رەتیبكاتەوە و نەیخوات .2 .نابێت ش���یری دای���ك بكرێتە ناو شوش���ە و بدرێتە منداڵ ،چونك���ە بەو جۆرە بۆ مندڵەكە خواردنی ئاس���ان دەبێت و فێری ش���یری شوشە دەبێت. .3من���داڵ لەكات���ی مژینی مەمك���ی دایكی ماندو دەبێ���ت ،بەتایبەت ئەگەر دایكەكە ش���یری كەمبێت ،ئەوەش وادەكات منداڵەكە شیری دایك رەت بكاتەوە ،بۆیە پێویس���تە دای���كان ئەو خواردنانە بخۆن كە ش���یریان زیاد دەكات .4 .پێویستە دایكان لەكاتی شیرخواردن یارمەت���ی منداڵەكە بدەن ،ئەویش بەفشارخس���تنە س���ەر مەمكیان، تاوەكو ش���یرەكە بەئاس���انی بێتەدەر و بگاتە دەمی منداڵەكە .5 .تا دەكرێت نابێت شیری قوتو بدرێتە منداڵ ،چونكە ئەگەر فێربكرێت، ئەوا ئیدی ش���یری دایك رەت دەكاتەوە ،لەبەرئەوەی شیری قوتو بەئاسانی و بێ ماندوبوون دەیخوات و زووش تێری دەكات.
لە رێگای رەنگ و ش���ێوەی زمانتەوە دەتوانی باری تەندروستی خۆت بزانی ،چونكە زمان لە باری ئاساییدا رەنگی پەمەییەكی كاڵە، بەاڵم ئەگەر رەنگی گۆڕا ،مانای وایە كێشەیەك هەیە ،بۆ نمونە: رەنگی س���ور :ئەگەر زمان رەنگی گۆرا بۆ رەنگی س���ور ،مانای وایە كەسەكە توشی جۆرێك نەخۆشی بووە كە پێی دەڵێن (سورە تا). رەنگ���ی رەش :ئەگ���ەر زمان رەنگ���ی رەش بوو ،واتە كەس���ەكە جۆرێ���ك لەدەرمان���ی دژەهەوكردن���ی خ���واردوە و لەگەڵ لەش���یدا ناگونجێت. وش���كبوونی زمان :واتە كێش���ەیەك لە گەدە یان لیكە رژێنەكاندا هەیە، ئەستووربوونی زمان :نیشانەی تێكچونی غودەی دەرەقیە . پەڵەپەڵەبوونی زمان :نیشانەی توشبوونە بە هەستیاریی بەهۆی دەرمانەوە. ئەگەر رەنگی زمان گۆڕا بۆ سورێكی تۆخ و لەگەڵیدا سەرئێشە یان تەنگەنەفەس���ی دروس���ت بێت ،مانای وایە ئەو كەس���ە كێشەی گەدە یان جگەر یان نەخۆشی دڵی هەیە.
بۆ كوشتنی میكرۆب لە دەرمان باشترن كۆمەڵێك خواردن هەن ،ئەگەر بیانخۆیت میكرۆبەكان دەكوژن و تەندروستیت دەپارێزین و پێویستیت بەدەرمان نابێت: .1س���یر :خواردنی س���یر دەبێتە ه���ۆی دەردان���ی مادەیەك كە پێیدەڵێ���ن "ئەلیس���ین" و هاوش���ێوەی پەنس���لینە لەكارك���ردن دژی هەوك���ردن و ڤای���رۆس و ك���ەڕوەكان ،تەنانەت لە ش���ێرپەنجەش دەتپارێزێ���ت ،جگەل���ەوەی كۆمەڵێ���ك ڤیتامین���ی بەس���ودی تێدایە بۆلەش .
36ژمار ه 2015/10/10 296
.2هەنگوی���ن :بەرگ���ری لەش بەهێ���ز دەكات و دژە بەكتریایە و لەش لەژەهرەكان پاكدەكاتەوە و مێشك هێوردەكاتەوە. .3خەلی سێو :رێژەی كۆلیسترۆڵ لە لەش دادەبەزێنێت و دژی شپرپەنجە و هەوكردن كاردەكات. .4رۆنی رووەكی :رۆنە رووەكیەكان بەگشتی بەسودن بۆلەش و دەتپارێزن لەكەڕوەكان و بەرگری لەش بەهێز دەكەن و رێژەی شەكر لەخوێندا دادەبەزێنن.
كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی
چۆن تەندروستی دڵت دەپارێزیت؟ بەپێ���ی ئام���اری رێكخ���راوی تەندروس���تی جیهان���ی نەخۆش���ی دڵ %31ی ه���ۆكاری مردن���ی ئ���ەو كەس���انەیە ،ك���ە بەه���ۆی نەخۆش���یە جۆراوجۆرەكان���ەوە گی���ان لەدەس���ت دەدەن. بەپێ���ی ئ���ەو ئام���ارە ،ل���ە ك���ۆی ئ���ەو كەس���انەی بەهۆی نەخۆش���یەوە دەمرن، %31یان بەهۆی نەخۆش���ی دڵەوە دەمرن، نەخۆشیەكانی دیكەش بەهەموو جۆرەكانیەوە %69ی هۆكاری مردن پێكدەهێنن. لەه���ۆكارە هەەرە باوەكانی توش���بوونی دڵ بە نەخۆشیە جۆراوجۆرەكان ،بریتین لەجگەرەكێشان، خواردنی ناتەندروست ،نەجواڵن ،نەخۆشی شەكرە و بەرزبوونەوەی فشاری خوێن. لەبەرئ���ەوە ب���ۆ خۆپاراس���تن لەتوش���بوون بەجەڵتە و هەروەها پاراس���تنی تەندروستی دڵ ،پێویستە ئاگاداری ئەو خااڵنەی خوارەوە بین: .1كەمكردن���ەوەی خواردنە ئامادەكراوەكانی وەك هەمبەرگر و فینگەر و كنتاكی. .2خواردنی سەوزە لەگەڵ هەرژەمێك. .3نەخواردنی چێشتی سوێر و خواردنی خوێ كەمبكەرەوە.
.4وازهێنان لە جگەرە كێشان. .5وەرزش و جوڵەكردن. .6دانەنیش���تن لەبەردەم كۆمپیوتەر و تیڤی بۆ ماوەی زۆر و بەردەوام.
با هیچ ئامێرێكی ئەلیكترۆنی لە ژووری خەوتنتدا نەبێـت توێ���ژەوەكان لەزانك���ۆی "هارڤ���ارد"ی ئەمریكی دەیانخس���تووە ،بوونی ئامێرەكان���ی ئەلیكترۆنی وەك تیڤ���ی و ئاییپاد و كۆمپیوتەر لەژووری خەوتن و بەهەڵكراوی لەكاتی خەوتندا ،كاردەكاتە س���ەر لەش و دەبێتە هۆی توش���بوون بەنەخۆشی شەكرە و شێرپەنجە و تەندروستی مرۆڤ تێك دەدات. توێژینەوەكە دەش���ڵێت ،كە بوونی ئەم ئامێرانە لە ژووری خەوتندا دەبنە ه���ۆی كەمخەوی و خ���ەوزڕان .هەروەك بەكارهێنانیان لە ش���ەواندا دەبێتە هۆی نەهێشتنی دەردانی هۆرمۆنی میالتۆنین ،كە وادەكات مرۆڤ بخەویت ،بەمەش هەموو زیندە چاالكیەكانی لەش تێكدەچێت و جەستە توشی ماندوبونێكی زیاد دەبێت. بۆیە باش���تر وایە لەش���ەواندا ئ���ەو ئامێران���ە بەكارنەهێنرێن و بەهەڵكراوی لە ژووری خەوتندا نەبن.
ژمار ه 296
2015/10/10
37
كـۆمـەاڵیـەتی ـ تەندروستی
هۆشیاریی تەندروستیی
هەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت
هێلكەدانی ئافرەتان و كیسە
نیگەرانم ،كە رۆژانە زۆر دڵتەن���گ و ئ���ەو بابەتە لەنەخۆش���خانەكان دەبیس���تم ،ئەگەر 5 نەخۆش ببینم ،بێگومان دوویان دەڵێن كیسم هەبووە و دووجار نەش���تەرگەریی كراوم ،یان دەڵێن كیسم هەیە لە هێلكەدان ،هەموو مانگیش چوومەتەوە الی دكتۆر ،كەچی هەر دروستبۆتەوە!! خانمێ���ك لەتەمەن���ی 55س���اڵیدا 10 ،منداڵ���ی بووە 3 ،س���اڵە س���وڕی مانگانەی تەواو بووە ،هیچ نەخۆش���ییەكی نیی���ە ،ب���ۆ خۆی بڕی���اری داوە بچێ س���ۆنەرێك بكات ،بێ ئەوەی پزیش���ك پشكنینی بۆ كردبێ���ت ،س���ۆنارەكەش لەالیەن ت���ازە دكتۆرێك و فەرخ���ە دكتۆرێك���ەوە كراوە ،پێی گوتووە كیس���ەت لەسەر هێلكەدان هەیە .پاشان چۆتە دكتۆری ژنان، ئەویش كتوپڕی س���كی هەڵدڕیووە!! هیچ كیسەشی تێدانەب���ووە ،چ تەحلیل���ی پێ نیە ،چەن���د مانگێكی تر دیس���ان كیس���ە دروس���ت بۆتەوە! ئای���ا بۆچی ئەو سوكاتیە بەژنان دەكرێ؟ بڵێ���م خەت���ای ژنان���ە؟ یاخ���ود كەس���وكاری و مێردەك���ەی؟ ئەگ���ەر ئافرەتێ���ك منداڵ���ی هەب���ێ و تەمەن���ی بەس���ەرچووەبێـت ،ئ���ەوە زەرەرەكە هەر نەش���تەرگەریەكەیەتی ،ب���ەاڵم ئەگەر ك���چ بێت ،یان تازە هاوسەرگیریی كردبێ ،زەرەری زۆرە ،چونكە دەس���تێوەردان ل���ەدەزگای زاوزێ ترس���ناكە ،جگە لە نەش���تەرگەری بێ بنەم���ا ،لەداهاتوودا كێش���ەی منداڵنەبوونی دەبێت. زۆرجار هەیە هێلكەدانێك بەتەواوی بڕاوەتەوە، گوایە كیسەی هەیە! چونكە كاتێك سكی كردۆتەوە، دەبین���ێ خوێنڕێژی لێدێ���ت ،بۆی راناگی���رێ ،ئینجا دەیس���وتێنێ ،هەروەك لێ���ی كردبێت���ەوە وایە ،ئیتر هێلكەدان پوچ دەبێتەوە .زۆر پزیش���كی نەزان هەیە واتێ���دەگات ئ���ەو خوێنڕێژیەی هێلكەدان نەخۆش���ی شێرپەنجەیە ،هەر یەكسەر دەیبڕێ! ئەگ���ەر ئاف���رەت دەزگای زاوزێ���ی ت���ەواو بێ���ت و روح���م و 2هیڵك���ەدان و 2بۆڕی گواس���تنەوەی هێلكەدان���ی هەب���ێ ،مانگ���ی جارێك���ی یەكێ���ك ل���ە هێلكەدان���ەكان هێلكەی���ەك دروس���ت دەكات ،لەژێر
38ژمار ه 2015/10/10 296
كاریگەری هۆڕمۆنی مێشك كە لەغودەی ناومێشك ( )Pituitaryدەردەچێ���ت ،لەكاتێگدا رێژەی دەگاتە ئاس���تی خ���ۆی ئ���ەو هیلكۆك���ە بچوك���ە (ورەورە) دەبێ���ت و قەبارەی زیاد دەكات بۆ 2س���م2( ،س���م وات���ە 20مل���م) .ئینجا لەرۆژی 13س���وڕی مانگانە ئیش���ی لەس���ەر دەكات ،دەیكات���ەوە و دیتەقێن���ێ، هێلكۆك���ە لەناو ئاوەكەی دێتە دەرێ و بۆڕی رەحم هەڵیدەمژێ ،ش���وێنەكە نەختێك خوێنی لێ دێ ،جار هەی���ە خوێنی زۆری لێدێ���ت 15 ،تا 20مللتر خوێ، وات���ە نیو پیاڵە .ژانە س���كی ژنان ناوەن���دی مانگان لەبەر ئەو خوێنڕێژییەیە ،ئەو كیسۆكەی دەمێنێتەوە هۆڕمۆنی پرۆجس���تیرۆن دروس���ت دەكات ،ئەگەر دووگیان نەبوو ،لەدوای دو هەفتە بچوك دەبێتەوە. جاریش هەیە بچوك نابێتەوە ،دەمێنێتەوە ،بەتایبەت لەو ئافرەتانەی هێلكەدانی���ان بەرگەكەی رەقە ،واتە توندە. ب���ەو ش���ێوەیە كیس���ەكە دەمێنێتەوە ،ك���ە زیانی نیە گەر ب���ووە دووگیانیش .یارمەت���ی دامەزراندنی هێلكۆكەی پیتێن���دراو دەدات .لەدیواری روحم تاكو وێالش���ەكە دەس���ت بەكاردەبێ ،بۆ دروس���تكردنی هۆڕمۆن���ی پرۆجیس���تین ،ك���ە پێیدەڵێ���ن هۆڕمۆنی دووگیانی. ئەگەر هاتوو ئافرەتەكە هاوس���ەری هەبێت ،ئەوا نەشتەرگەری هێلكەدان دەبێتە رێگر لەدروستبوونی كۆرپەلە ،چونكە هاوسەنگی لەشی تێكچدەچێت. رێنمایەكان���ی كۆلێژی بەریتان���ی و ئەمریكی ،بۆ چارەسەری كیسەی هێلكەدان ،لەتازەترین راپۆرتدا هاتووە ،ئەگەر كیس���ەكە تەنها ئاوی سافی تێدابوو، دەس���تكاری نەكرێ (ئەگرە قەبارەكەی 8 – 8س���م ب���وو) واتە هێن���دەی پرتەقاڵێك .ئەگ���ەر هەر بچوك نەب���ووەوە ،ب���ۆ م���اوەی 2مانگ بە نازور تەماش���ا دەكرێت ،ئاوەكەی رادەكێش���رێ ب���ۆ تەحلیل ،چەند پش���كنینێكی تری لەس���ەر خوێن پێویس���تە ،ئەوەی كە نابێ بكرێت ،هەڵدڕینی س���كی نەخۆش���ە بەهۆی كیسۆكەی هێلكەدان. چەند پزیش���كێك هەن ،رۆژانە نەشتەرگەری بۆ ئافرەتی بەس���تەزمان دەكەن ،دەڵێن (زۆرت كیس���ە هەی���ە) ئ���ەوە نەخۆش���ی نی���ە ،بەڵك���و ورەورەكانی هێلكەدانن ،لەبەر هۆی كێشی زیاد ،جۆری خواردن، نەجواڵنەوە لە ش���وێنی خۆیان و..هتد ،مانگانە نابن
بە هێلكۆكە و لەسەر یەكتر كۆمەڵ دەبن. چارەسەری ئەم حاڵەتە: .1دابەزاندنی كێش .2ئەگەر قەڵەو نەبوو ،جۆری خواردنی بگۆڕێ .3ئەگەر لەماوەی 3تا 4مانگ هەرچاك نەبوو، س���وڕی مانگان���ەی تێكچ���وو ،بە نازور ئ���ەو بەرگە تون���دەی هێلكەدان���ی پەنج���ەرەی ب���ۆ دەكرێت���ەوە، ت���ا هێلكۆك���ە دروس���ت بێ���ت و بێت���ە دەرەوە ،نەك س���وتاندن ،بەهیچ زانس���تێك س���وتاندنی هێلكەدان ناب���ێ بكرێ ،چەند س���ەنتەرێكی جیهان���ی زۆرلێزان ه���ەن ،كە بە لی���زەری تایبەت بەه���ۆی نازور كونی بۆ تێدەكەن. لەساڵی 2004تائێستا 315 ،الیرۆسكۆبم بۆ ئەو حاڵەتانە كردووە ،خۆشبەختانە %60ی سەركەوتنی باشیان بەدەس���تهێناوە ،بەتایبەت لەبواری نەزۆكی درێژخایەن ،نەخۆش هەیە دوای 21ساڵ دووگیان بووە ،ئێستا 2تا 4منداڵی هەیە .زۆربەیان كێشەی سوڕی مانگانەیان نەماوە. وادیارە پزیش���كان بەگوێمان ناكەن ،زۆرهاوارم كردووە تكایە دەس���ت لەنەخۆش هەڵگرن ،تەنیا بۆ كەی���ف و گیرفانی خۆت���ان ،ئەمە هیچ س���ودی نیە، زیان لەخۆیان و نەخۆشەكەش دەدەن. س���وپاس ب���ۆ خوای گ���ەورە لەم���اوەی 1982تا 2015لەواڵت���ی خ���ۆم زیاتر لە 650الیرۆكس���ۆپم ئەنجام���داوە ،ت���ا س���اڵی 2014لەنەخۆش���خانەی حكوم���ەی لە (جمهوری و رزگاری) بەداتا هەمووی ماوە .یەك نەخۆشم لەساڵی 1984لەنەخۆشخانەی جمه���وری پێویس���تی بەكردن���ەوەی س���كی هەبوو، ئەویش یەكەس���ەر چارەس���ەرم كرد ،دواتر منداڵی پەیدابوو. بانگ���ەوازم ب���ۆ پزیش���كان ئەوەی���ە ،ئەگ���ەر نەش���تەرگەریەك نازانن ،پێویس���ت ناكات نەخۆش بكەن���ە ژێر بەن���ج ،چونكە ئەویش ترس���ناكە ،ئەگەر حەزیان لێیە فێرببن ،پێیوستە كۆڕسی تایبەتی بكەن، نەخ���ۆش "ب���ەرازی كینی" نیە ،تاك���و تاقیكردنەوەی لەسەر بكەن و ()Egoی خۆتان رازی بكەن. خوێنەران���ی بەڕێ���ز ،ئەگەر پێیانگوتن كیس���ەتان هەیە ،بپرس���ن كیس���ەی چ���ی؟ زەرەری چیە؟ رای 3-2پزیشك وەرگرن ،یەكسەر مەچوونە ژێر بەنج و نەشتەرگەری.
ه ــون ــەری سەرپەرشتیار :ئەحمەد تاریق
كچی كافرۆش كوردستان جێناهێڵێت
ژمار ه 296
2015/10/10
39
هونەری
40ژمار ه 2015/10/10 296
هونەری
پەیوەند جاف:
بەهونەرەكەم دەژیم و تا ئێستاش هەموو ژیانم لەسەریەتی كاتی خۆی فیرار بووم و چەندین جار بەو هۆیەوە دەستگیر كراوم
لە ئەلبومە تازەكەم گۆرانیەكم گوتووە، هیچ گۆرانیبێژێك ناتوانێت بیڵێتەوە
هەركات هونەرمەند گەیشتە ئەو ائستەی خەڵك هونەرەكەی بەدڵ بێت ،ئەوا دەتوانێت بە هونەرەكەی بژی
ژمار ه 296
2015/10/10
41
هونەری
هونەرمەندی گۆرانیبێژ "پەیوەند جاف" ،كە ئێستا بە سەردانێك گەڕاوەتەوە كوردستان و ئەلبومێكی گ��ۆران��ی ب��ەدەس��ت��ەوەی��ە و سەرقاڵی كلیپكردنی چەند گۆرانیەكە ،لەم دیمانەیەی سڤیلدا باس لە ژیانی هونەری خۆی دەكات. ب��ەپ��ێ��چ��ەوان��ەی زۆری���ن���ەی ه����ەرە زۆری هونەرمەندانی كورد ،كە رەخنە و گلەییان لەوە هەیە ،كە هونەرمەندی كورد ناتوانێت بە هونەرەكەی بژی ،بەڵكو زۆرینەیان دەڵێن بە كارێكی تر خۆیان و هونەرەكەشیان دەژی��ەن��ن ،ك��ەچ��ی پ��ەی��وەن��د ج��اف بەبڕوا بەخۆبوونەوە دەڵ��ێ "م��ن بە هونەرەكەم دەژیم و تا ئێستاش هەموو ژیانم لەسەر هونەرەكەمە". ئەحمەد تاریق
دەگوت���را ل���ەو ئەلبوم���ەی لەگەڵ هەڵكەوت زاهیر كردت پەشیمانی؟ پەیوەند جاف :نەخێر لێی پەش���یمان نیم، كارێكی جوان بوو ،ئەوە خەریكی سیدیەكی تازەیە لەگ���ەڵ هەڵكەوت زاهی���ر ،هەروەها خەریكی كلیپكردنی گۆرانیەكین. ئەلبومەكەت بەن���اوی چیە چیە و چەند تراكە؟ پەیوەن���د جاف :ئەلبومەكە ب���ە ناوی (بۆ گوڵێ)ی���ە و پێكهات���ووە لە 8ت���راك ،كلیپی گۆرانییەكم كردووە ،خەریكی ئەوانی تریش دەب���م و كلیپی���ان ب���ۆ دەكەم .ل���ەم ئەلبومە گۆرانی (بۆ گوڵێ)م بە ش���ێوازێك گوتووە، هی���چ گۆرانیبێ���ژەك ناتوانێ���ت بیڵێت���ەوە، ئینشاڵاڵ دەشبینن. دەنگی تۆ تاچەند لەگەل س���تایلی ئەرەبێسك دەگونجێت؟ پەیوەن���د ج���اف :ئەرەبێس���ك و ت���ەرەب ب���ۆ دەنگ���ی م���ن ناگونجێ���ت ،ئەم���ە وەك تاقیكردن���ەوەك بوو لە ب���واری هونەر ،ئەو ئەلبومەش لەگەڵ مامۆستا هەڵكەوت زاهیر چەن���د گۆرانییەكی خۆش���ی تێدای���ە ،بەاڵم ئەوانەی س���تایلی تەرەب ب���وون بۆ دەنگی من نەدەبوو ،ئێستا ئەویش تێگەیشتووە. ت���ۆ زۆرجار مەق���ام دەڵێیت ،هیچ ش���ارەزایەكی ئەكادیمیت هەی���ە لە مەقامدا هەیە؟ پەیوەن���د جاف :من ئەكادیمی نیم و وەك حەز فێربوومە ،خۆم حەزمكردووە فێربم و بزانم مەقام چییە ،وەك ش���ێوەی ئەكادیمی كەس فێری نەكردووم ،لە گۆرانیبێژەكانەوە
42ژمار ه 2015/10/10 296
گوێبیستی بوومە و سوودم لێوەرگرتوون. رات چییە لەس���ەر ئەو ئەلبومەی عەدنان كەریم كە تایبەت بوو بەمەقام؟ پەیوەند جاف :قسە كردن لەسەر شێوازی مەق���ام كارێكی زۆر ئاس���ان نییە ،بۆ نمونە لەئێ���ران خەڵك���ی زۆر زی���رەك و بەتوانای لێیە ،بەاڵم تائێس���تا كتێبێكیان لەسەر مەقام دەرنەكردووە ،چونكە مەس���ئولیەتی زۆری تێدایە ،دەبێت سەد لەسەد كارەكانی تەواو ب���كات .ب���ۆ ئەم���ەش دەبێت خەڵك قس���ەی لەسەر بكات ،من خۆم زۆر گوێم لێنەبووە، بەاڵم ئەوەی بیس���توومە سیدیەكی خەراپ نەبوو ،لەگەڵ ئەوەش���دا س���ەد لە سەدیش ب���اش نەب���وو ،چونك���ە بەراس���تی كارێكی ئاسان نییە. هونەرمەن���د ب���ەردەوام ل���ە نوێبوونەوە دایە ،تۆ تاچەند توانیوتە خۆت نوێ بكەیتەوە؟ پەیوەن���د ج���اف :م���ن هەمیش���ە ل���ە نوێبوون���ەوەدام ،ئ���ەم ئەلبوم���ەی ت���ازەم ك���ە خەریك���ە باڵودەبێت���ەوە ،خەڵ���ك بۆی���ان دەردەكەوێ���ت ك���ە م���ن تاچەن���د لە نوێبوونەوەدام. زۆرب���ەی هونەرمەن���دەكان ت���ا ماوەی���ەك ناوبان���گ پەیدادەك���ەن و دواتر نامینێن ،هۆكاری ئەمە چییە؟ پەیوەند جاف :هۆكارەكە ئەوەیە لەوانەیە ئەو هونەرمەندە بۆ كۆمەڵێك بەرژەوەندی تایبەت و حەز و ئارەزوو گۆرانی گوتبێت، بۆیە نامێنێت .من لەتەمەنێكی زۆر منداڵیەوە گۆرانی���م گووتوە ،نەش���مزانیوە ناوبانگ و پارە چیی���ە ،بۆی���ە تائێس���تاش بەردەوامم، چونك���ە من ح���ەزم ل���ەكاری هونەرییە بەر لەهەموو شتێك. ب���ەاڵم تۆش ماوەكانی پێش���ووتر ئەستێرەت درەوشاوەتر بوو لە ئێستا؟ پەیوەن���د ج���اف :رەنگە لەبەرئ���ەوە بێت، ك���ە كەمت���ر كارم ك���ردووە ،چەن���د س���اڵە ئەلبومم نەكردوە ،ئەمس���اڵ ئەلبوم دەكەم. جگەلەوەش زۆر ناچمە س���ەر كەناڵەكان و حەزناكەم كارەكان���م زۆری و بۆریی پێوە دیاربێ���ت ،حەز دەك���ەم گۆرانییەك بڵێم 20 ساڵی تر ئەو گۆرانییەم بڵێنەوە. پێتوای���ە كام ل���ە گۆرانیەكان���ت ت���ا چەندی���ن س���اڵی ت���ر تەم���ەن ب���كات و بگوترێتەوە؟ پەیوەند جاف :گۆرانی (دڵم تەنیا) 25ساڵ لەمەوبەر گووتومە ئێستاش دەیڵێنەوە. جارێ���ك ب���ۆ وێنەگرتن���ی كلیپێك
فڕۆكەیەكت تێكشكاند ،ئەمە چۆن بوو؟ پەیوەن���د ج���اف :ل���ەم س���یدیە تازەیەك، لەكاتی كلیپیكردن���ی یەكێك لە گۆرانیەكان، فڕۆك���ەی بەرنام���ەی هاوڕێیەك���م وێنەگرتنەك���ەی لێتێكچ���وو و كۆنتڕۆڵی بۆ نەك���را و كەوتە خوارەوە و تێكش���كا ،بەاڵم باش بوو من كارەكەی خۆمم پێكرد ،ئینجا تێكشكا! زۆر ج���ار هونەرمەندان���ی كوردستان ئیرەیی بەهونەرمەندانی دەرەوە دەبەن ،گوایە هونەرمەندانی دەرەوە گرنگی زیاتری���ان پێ دەدرێت ،ت���ۆ چ لەمبارەوە چ تێبینی و رەخنەیەكت هەیە؟ پەیوەن���د ج���اف :دەكەوێتەوە س���ەر ئەو هونەرمەندە ،گرنگ نییە ئەو هونەرمەندانەی لەئەوروپانە هونەرمەندی باش بن .ئیرەیی پێبردنیش گەر لەسەر بنەمایەكی جوان بێت و حەز بكەیت وەكو ئەو كاری جوان بكەیت، ش���تێكی ئاس���اییە ،بەاڵم نەك ه���ەوڵ بدەی پشتی هاوڕێكەت بش���كێنی .من حەزدەكەم بارودۆخی هەموو هونەرمەندان باش بێت، چونكە هەركەسە و جەماوەری خۆی هەیە و كەس بەشی كەس نابات. گ���ەر پڕۆژەیەك���ی هونەری���ت بەدەس���تەوە بێت ،كاركردن لە كوردس���تان ئاسانترە یان لە هەندەران؟ پەیوەن���د ج���اف :بێگوم���ان لەهەن���دەران س���ەختترە ،ت���ا موس���یقار و س���تۆدیۆ دەدۆزیت���ەوە ،زۆر زەحمەت���ە ،ب���ەاڵم لێرە وانیە. توانیوت���ە بەهونەرەك���ەت بژێوی ژیانت دابین بكەیت؟ پەیوەن���د ج���اف :بەڵێ من هەم���وو ژیانم هەر لەسەر هونەر بووە تاكو ئێستاش. ب���ەاڵم زۆرب���ەی هونەرمەن���دان نەیانتوانیوە بژێوی ژیانیان بەهونەرەكەیان دابین بكەن ،بۆچی تۆ جیاوازیت لەوان؟ پەیوەن���د جاف :دەبێ���ت كاری بۆ بكەیت، من نزیكەی 23س���اڵە لەدەرەوەم ،دەتوانم بڵێم 15س���اڵە كۆنسێرت و بەرنامەم هەیە. هەركاتێك هونەرمەند گەیشتە ئەو ئاستەی خەڵك هونەرەكەی بەدڵ بێت ،ئەوا دەتوانێت بە هونەرەكەی بژی. بەحوكم���ی ئ���ەوەی ت���ۆ زاوای شاعیری خوالێخۆش بوو شێركۆ بێكەسی، هیچ شیعرێكی ئەوت كردوە بەگۆرانی؟ پەیوەن���د جاف :بەڵ���ێ چەند ش���یعرێكی ئەوم كردووە بە گۆرانی. پێتوایە ئەگ���ەر كۆپیكردن قەدەغە
هونەری
گۆرانیم هەیە 25ساڵە گوتومە و ئێستاش هەر دەگوترێتەوە بكرێت و یاس���ایەك دابنرێت بۆ كۆپیكردن، ئەوكات���ە هونەرمەندانی���ش بتوان���ن بژێوی ژیانیان دابین بكەن؟ پەیوەن���د جاف :بەداخ���ەوە لەوەتەی من بی���رم دێت قس���ەی لەس���ەر دەكرێت ،بەاڵم لەرووی عەمەلیەوە كاری بۆ نەكراوە .ئەگەر بتوانن كاری بۆ بكەن ،ئەوا هونەرمەندانیش دەتوان���ن بەداهاتی ئەلبومەكانی���ان ژیانیان دابین بكەن. بۆچی گرنگی بەكلیپ نادەیت؟ پەیوەن���د ج���اف :زۆر گرنگی���م پێنەداوە، چونكە م���ن زیاتر دەنگەكەم پ���ێ گرنگترە، زۆر گۆران���ی دەبین���م كلیپەك���ەی زۆر جوانە ،ب���ەاڵم دەنگەكەی تاقەتت نییە گوێی لێبگریت. هەندەران چی فێر كردویت؟ پەیوەن���د جاف :زۆر ش���تی فێركردووم، فێریك���ردووم س���ەبر و تەحەمول���م هەبێت و قەناعەت���م بەو بەش���ە هەبێت ك���ە هەمە. هەروەه���ا فێری ژیانی كردم ،كە چۆن چێژ ل���ە ژیان وەربگ���رم .بەداخ���ەوە خەڵكانێكی دەوڵەمەند هەن ،نازانن چۆن بژین ،چونكە بەرنامەیان بۆ ژیانیان نیە ،بەاڵم لە دەرەوە س���اڵێك كاردەك���ەی ،مانگێ���ك وەك مەلیك دەژی! دەگوترێت پەیوەندی و هاوڕێیەتی پتەوت لەگەڵ بەپرسان هەیە؟ پەیوەن���د ج���اف :هونەرمەن���د دەتوانێ���ت رۆڵێكی گرنگی هەبێ���ت لەواڵتەكەی خۆی، ئێمە دەتوانین هەموو حیزبە سیاس���ییەكان لێك نزی���ك بكەینەوە ،دەتوانی���ن بچینە ناو خەڵ���ك و فێری���ان بكەین خۆشەویس���تیان هەبێ���ت بۆ نیش���تیمان و خاكەكەی���ان .ئێمە كاتی زۆر ناخۆشمان بینیوە لەژیاندا ،تەنها ئاواتمان ئەوە بووە بەئازادی بچینە س���ەر جادە و نەگیرێین. هیچ جار دەستگیركراویت؟ پەیوەند جاف :بەڵێ چەند جارێك لەكاتی فیراریمدا دەستگیر كراوم ،لەرێی دۆست و خزم و كەسوكارم بەردراوم .من كەسێكی سیاس���ی نەبووم ،هەمیشە نیشتیمانپەروەر بوومە و ئێستاكەش بەهەمان شێوەم.
ژمار ه 296
2015/10/10
43
هونەری
كچی كافرۆش كوردستان جێناهێڵێت سڤیل :ئەحمەد تاریق خانمە هونەرمەند و پێشكەش���كاری تیڤی "س���نور ئاالنی" كە بەرۆڵی كچی كافرۆش ناس���را ،بە س���ڤیلی راگەیاند ،كە هەرگیز بیر لە جێهێشتنی كوردستان ناكاتەوە. س���نور لەمب���ارەوە ل���ە لێدوانێك���دا ب���ۆ س���ڤیل گوتی "كوردس���تانم خۆش دەوێت و دۆس���ت و خۆشەویس���تانم ل���ە كوردس���تانن ،بۆیە ق���ەت ناتوانم كوردس���تان جێبێڵ���م و هەرگیزی���ش رۆژێ���ك ل���ەرۆژان بی���رم ل���ەوە نەكردۆتەوە.
44ژمار ه 2015/10/10 296
هونەری
سیمای خۆڵەمێش لە هەولێر و سلێمانی نمایش دەكرێت سڤیل: بڕی����ارە فیلم����ی س����ینەمایی ك����وردی "س����یمای خۆڵەمیش" لە هۆڵەكان����ی س����ینەمای هەولێر و س����لێمانی ب����ۆ هونەرمەندان و رۆشنبیران و میداكاران نمایش بكرێت. فیلمەك����ە ل����ە دەرهێنان����ی "ش����اخەوان ئیدری����س" و بەرهەمی بەڕێوەبەرایەت����ی س����ینەمای هەولێ����رە" .ش����اخەوان مس����تەفا"
بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی س����ینەمای هەولێر بە سڤیلی راگەیاند "بەنیازی����ن لەهەولێ����ر و س����لێمانی فیلم����ی س����یمای خۆڵەمی����ش ب����ۆ هونەرمەندان و رۆش����نبیران و میداكاران نمایش بكرێت" .ئەم فیلمە لە پاڵەوانیەتی ناس����ر حەس����ەن و ئەنوەر ش����ێخانی و غازی غەفور و هێ����رۆ حەس����ەنزادەیە .فیلمەكە ل����ەم دواییانەدا خەاڵتی باش����ترین سیناریۆی لە فیستیڤاڵی نێودەوڵەتی "كازان" لە روسیا بەدەستهێنا.
"ئەوانەی تابلۆكانم دەكڕن ئەوروپین" غازی غەفور تەنیایی دەباتە میسر سڤیل :ژیروان نوری خانمە شێوەكار "ئەڤین كاكەیی" ،كە دەرچووی بەشی گرافیكی ئەكادیمی���ای هونەرەجوانەكان���ە ل���ە واڵتی بەلجیكا ،بە س���ڤیلی راگەیان���د ،كە لە پێش���انگاكاندا ئەوروپیەكان چەندی���ن تابلۆیان لێكڕیوە ،بەاڵم هیچ تابلۆیەكی لە كوردستانەوە لێ نەكڕدراوە. ئەڤین كە لەدایكبووی ساڵی 1979ی شاری كەركوكە و ئێستا نیشتەجێی واڵتی بەلجیكایە ،ئاماژە بەوە دەكات ،كە وێنەكێشان ح���ەزی منداڵی ئەو بووە و خۆش���ی لە خانەوادەیەكی هونەریی لەدایكبووە. ئەڤین وەك خۆی باسی دەكات ،لە چەندین پێشانگای واڵتانی وەك ئەڵمانیا و هۆڵەندا و بەلجیكا بەشداریی كردووە و چەندین تابلۆشی فرۆشتووە .لەمبارەشەوە دەڵێ "ئەوانەی تابلۆكانمیان كڕیوە گش���تیان ئەوروپی بوونە ،تابلۆشم هەبووە بە 500یۆرۆ فرۆش���راوە ،بەاڵم هی���چ تابلۆیەكیان لە كوردس���تان لێنەكڕیوم، چونك���ە الی ئێم���ە تابلۆكڕین نەبووە بە كەلت���وور ،خەڵكی ئێمە تابلۆی بازرگانی كۆری و چینی لەماڵەوە هەڵدەواس���ن ،كە هیچ رووحیەتێكی تێدا نیە".
سڤیل: كورتە فیلمی "تەنیایی" كە هونەرمەند غازی غەفور رۆڵی تێدا دەبینێت ،بەشداری لەپێنجەمین فیستیڤاڵی نێودەوڵەتی سینەمایی "كام" لە واڵتی میسردا دەكات. هونەرمەند غازی غەفور ،كە پاڵەوانی فیلمەكەیە ،بۆ مەبەستی بەش���داریكردن لەم فیس���تیڤاڵە دەچێتە واڵتی میسر .فیلمەكە لە س���یناریۆی "پش���تیوان عەبدوڵ�ڵ�ا" و دەرهێنان���ی "عەبدولخال���ق ج���ەودەت" و ل���ە بەرهەمهێنان���ی بەڕێوەبەرایەت���ی س���ینەمای هەولێرە.
ژمار ه 296
2015/10/10
45
رەنــگاوڕەن ــگ
دایكایەتی لە سەرووی هەموو شتێكەوەیە خانمە ئەكتەری تورك "پێلین كاراهان" ،كە زیاتر لە رێگای زنجیرە درام��ای "حەریم سوڵتان" و بینینی رۆڵی سوڵتانە "مەهریماهـ" ناسرا، رایگەیاند ،كە سەركەوتنی ئ��ەو درام��ای��ە ب��ەم شێوەیە ،ئەركی ئەوی قورستر كردووە ،كە كارەكانی داهاتووی لەوە باشتر بن. كاراهان ماوەی 6مانگە بووە بە دایك ،لەمبارەشەوە دەڵێ "دایكایەتی گەورەترین هەستە لە دونیادا ،ئەمە لە سەرووی هەموو شتێكەوەیە".
دایناسوڕەكان بەم دوو هۆكارە لەناو چوون
"نو كوش" 100ملیۆن دۆالر تێدەپەڕێنێت
لەدواین لێكۆڵینەوەیاندا ،زانایان گەیشتوونەتە ئەو باوەڕەی ،كە بەر لە 66ملیۆن ساڵ ،دوو هۆكاری سەرەكی بوونەتە هۆی قڕبوون و لەناوچوونی دایناسوڕەكان. زان��ای��ان��ی چ��ەن��د دام�������ەزراوە و زانكۆیەكی ئەمریكی ،ئاشكرایان كرد، كە یەكێك لە هۆكارەكانی لەناوشچوونی دایناسوڕەكان بەر لە 66ملیۆن ساڵ، بەركەوتنی تەنێكی ئاسمانی گەورە بووە بەر زەوی ،كە تیرەكەی نزیكەی 10كیلۆمەتر بووە و لە نزیك مەكسیك بە تەوژمێكی گەورەوە بەر زەوی كەوتووە. بەاڵم ئەمە تاكە هۆكار نەبووە ،بەڵكو لە دەرەنجامی ئەو بەركەوتنەدا ،چەندین گڕكانی م��ەزن و كاولكار لە نزیك هیندستانەوە تەقیونەتەوە و بەهۆی ئەو دووكەڵ و گازە ژەهراویانەی دەریانداوە%70 ،ی بوونەوەرەكانی ئەوكاتی سەر گۆی زەویان لەناوبردووە.
دام��ەزراوەی "دار كریستی" بەنیازە تابلۆیەكی نیگاركێشی ناوداری ئیتاڵی "ئەمیدیۆ مودیلیانی" بەناوی "نو كوش" لە شاری "جنێڤ" بخاتە مەزاتەوە و چاوەڕوان دەكرێت نرخەكەی ژمارەیەكی پێوانەیی تۆمار بكات. "جیوڤانا بیرتازۆنی" بەڕێوەبەری ئەم دامەزراوەیە لەبارەی ئەم تابلۆیەوە دەڵێ "رەنگە نرخەكەی 100ملیۆن دۆالر تێپەڕێنێت ،كە ئەمەش ژمارەیەكی پێوانەییە لە نرخی تابلۆكانی ئەم هونەرمەندە ئیتاڵیە، كە پێشتر یەكێك لە تابلۆكانی ب����ە 70م���ل���ی���ۆن دۆالر فرۆشراوە".
46ژمار ه 2015/10/10 296
رەنــگاوڕەن ــگ
ی بە كوژ
رێگیراوە ك
ئیمیلی چاوە ڕوان
یب
خانم���ە ئەكت���ەری بەریتانی "ئیمیلی بالن���ت" چاوەڕوانە دواین فیلم بەناوی "س���كاریۆ-بكوژی كرێگرتە" لە هۆڵە سینەماییەكانی جیهاندا نمایش بكرێت. ئیمیلی لەم فیلمەدا رۆڵی كارمەندێكی "ئێف بی ئای" ئەمریكی دەبینێت ،كە هەوڵی وەس���تاندنی بازرگانیكارێك���ی مادە هۆش���بەرەكان دەدات، لەس���ەر س���نوری نێ���وان ئەمریكا و مەكسیك ،بەاڵم دووچاری چەندین رووداوی ی���ەك ل���ەدوای یەكی نائومێدكەر دەبێتەوە.
ژمار ه 296
2015/10/10
47
شەموان
خودێ خڕ خەتای پارتیە
پشتیوان عەبدوڵاڵ
48ژمار ه 2015/10/10 296
كاتێ���ك كە گەن���ج بووم و تازە س���مێڵم هاتب���وو ،هێش���تا مۆدێلی س���مێڵ تاش���ین نەهاتب���وو ،هی���چ چێژ و زەوق���م لەژیان و گەنجایەتی وەرنەدەگرت ،چونكە برا گەورە بووم ،ب���را گەورەی���ی س���ەرەڕای ئەوەی نیعمەتێك���ی خوداییە ،بەاڵم ل���ە هەمانكاتدا ماڵوێران���ی و دەردەس���ەرییەكی زۆرە، زۆر ج���اران ب���را گەورە دەبێت���ە قوربانی، یان دەبێ قوربان���ی بدات ،چونكە ئەرك و ماندووبوونی هیالكی لەسەر ئەوە. بەبیرم دێ براكانم ش���ەیتانیان دەكرد و نەیاندەخوێند ،رێك باب���م بەرەحمەت بێت دەیگوت هەمووی خەتای تووە! (كە هێشتا پارت���ی نەبووم و نەمدەزانی پارتیش چیە) دەمگ���وت ئاخر ب���ۆ خەتای من���ە؟ ئەویش دەیگ���وت :ئەگەر تۆ برا گ���ەورە بی ،چۆن دەبێ ئەوان شەیتانی بكەن و نەخوێنن؟! نوێژیان نەدەكرد دەیگ���وت خەتا تووە، ب���ە مەس���رەف ب���وون و دەس���تیان ب�ڵ�او ب���وو دەیگوت خەتای ت���ووە ،هەرچیەكیان بكردبای���ە هەر هەم���وو خەتای م���ن بوو، چونك���ە برا گەورە ب���ووم! هەندێك جار لە ناچاری���ان لێمدەدان تا ئاق���ڵ بن ،بابم هەر دەیگ���وت خەت���ای ت���ووە! چ���ۆن دەبێ برا گەورە لە خوش���ك و براكانی بدات؟ دەبی دەس���تیان بەسەردا بێنی و ئاگات لێیان بێ و سەرپەرشتیان بكەی ،ئەوان لە تۆ زیاتر كێیان هەیە؟ ئێستاش لەو س����ەردەم و قۆناغە دوای س����ی س����اڵ لە قس����ەكانی (بابم) ،تەماش����ا دەكەم هەموو ئەو زەع و قەیران و كێش����ە و ناخۆش����یەی واڵتەكەمان����ی گرتۆت����ەوە( ئەگ����ەر واڵت بێ����ت) رێك هەم����وو خەتای
پارتی����ە .مووچ����ە نای����ێ خەت����ای پارتی����ە، قەیران����ی داریی����ە خەتای پارتی����ە ،قەیرانی س����ەرۆكایەتی و ..هت����د ،هەم����وو خەت����ای پارتیە .قەیران لە دوای قەیران خڕ خەتای پارتیە .ئاخر چۆن دەبێ پارتی برا گەورە و سەرپەرش����تیاری هەمووم����ان بێ����ت و وەزع وابێت؟ پارە نەبێ و موچەی نەدرێ و گەندەڵ����ی هەبێ؟ هەر ك����ەس بە كەیفی خۆی هەڵپەڕێت و كەس بە كەس نەبێ؟ دەب����ێ پارت����ی ب����اوەش ب����ۆ میلل����ەت و خەڵ����ك و جەماوەر بكات����ەوە .هەر چیەكی ل����ە دەس����ت دێ����ت ب����ۆ خۆش����گوزەرانی و ئاوەدان����ی و دڵنەوای����ی خەڵ����ك بی����كات و دەس����ت بەس����ەری میللەتدا بێن����ێ ،نەك لە خەڵ����ك و میللەت داببڕێ����ت .ئاگای لەكەس نەمێن����ێ ،تەنان����ەت ئ����اگای لەبەرپرس����ە گەن����دەڵ و خراپەكان����ی خۆش����ی نەب����ێ، ك����ە رۆژ ب����ە دوای رۆژ ناو ش����وێنپێگەی پارت����ی لەن����او خەڵ����ك و جەم����اوەر ك����ەم دەكەنەوە .وات����ە خەڵكیش و جەماوەریش وەك حزبەكان����ی ت����ر و الیەنەكان����ی دی دەڵێن ئەوەی لە كوردس����تاندا دەگوزەرێ هەم����ووی خەت����ای پارتیە ،چونك����ە كلیلی چارەس����ەركردنی هەموو كێشە و قەیران و ناخۆش����یەكان ل����ە دەس����ت پارتی����ە .ئەو براگەورەیە و زۆر جاران برا گەورەش لە پێناو سەرپەرش����تیكردنی برا بچووكەكان و خوشك و برایانی ،دەبێت قوربانی بدات و تەنازول بكات و بەخشندە بێت .ئەوهایە ب����را گەورە ه����ەر دەبێ قوربان����ی بدات و خۆبەخ����ش بێت ،چونك����ە هەموو خەتاكان لەس����ەر و مل����ی ب����را گەورەی����ە ،ئەگەر لە بنەڕەتدا واش نەبێ.