Wielkopostna kroplówka by Wydawnictwo Salwator

Wielkopostna kropl贸wka

Konsultacja wydawnicza ks. dr Piotr Greger Redakcja Zofia Smęda Korekta Magdalena Mnikowska Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek Projekt okładki Artur Falkowski Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał l.dz. 799/P/2009 Kraków, 2 grudnia 2009 © 2010 Wydawnictwo SALWATOR

ISBN 978-83-7580-132-3

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (0-12) 260-60-80, faks (0-12) 269-17-32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

1. R ACHUNEK SUMIENIA

W powieści Stanisława Lema astronauta Kris Kelvin ląduje na stacji badawczej zawieszonej nad planetą Solaris. Członkowie poprzedniej ekipy popełnili samobójstwo lub popadli w szaleństwo. Astronautów przybyłych na Solaris odwiedzają osoby z ich przeszłości, wobec których mają utajone, ale przerażające poczucie winy1. Sumienie bywa błędnie utożsamiane z jakimś wewnętrz-

nym nieokreślonym głosem, sferą emocjonalno-uczuciową. Tymczasem to sąd rozumu o wartości moralnej naszych czynów. Rozum, wskazując, co dobre, a co złe, kieruje się Objawieniem Bożym, nauką Kościoła, Tradycją, doświadczeniem życiowym i szeroko pojętą wiedzą. „Rashi, żydowski mędrzec i komentator Pisma, rzekł, że najważniejszą podróżą, jaką człowiek odbywa, jest podróż do własnej duszy. Oto wielkie zadanie samokształcenia i budowania, bo – oczywiście – trzeba mieć dokąd podróżować. Innymi słowy – musimy dbać, aby w naszej duszy nie zagościła pustka”2 – mówi Paweł Huelle.

1 2

Zob. Stanisław Lem, Solaris, Warszawa 1982, s. 65-82. Bartosz Marzec, Krzesło Chrystusa jest puste. Rozmowa z Pawłem Huelle, „Rzeczpospolita”, 2007, nr 12 (7609), s. A 10.

Formy zadośćuczynienia Przebaczenie grzechów nie usuwa nieporządku, który spowodowały one w życiu innych ludzi; nie łagodzi ich cierpienia, straty duchowej czy materialnej. Jeżeli jest to możliwe, człowiek powinien bezpośrednio naprawić wyrządzone szkody: przeprosić, odwołać oszczerstwa, zwrócić skradzione rzeczy, zrekompensować stratę. W sytuacji kiedy nie jest to możliwe, zadośćuczynienie powinno polegać na modlitwie w intencji osób, które skrzywdziliś my, a także na okazaniu miłości innym ludziom. Ewangelia podaje przykład Zacheusza, bogatego zwierzchnika celników, który po nawróceniu deklaruje, że połowę swego majątku rozda ubogim, a wszystkie krzywdy wynagrodzi poczwórnie (zob. Łk 19, 1-10).

Sanhedryn, czyli Wysoka Rada Najwyższa żydowska władza religijna, polityczna i sądownicza. W jej skład wchodzili saduceusze, faryzeusze, uczeni w Piśmie i starsi ludu. Przewodniczącym Sanhedrynu był z urzędu arcykapłan. To Sanhedryn skazał Jezusa. Wyroki śmierci zatwierdzał jednak Piłat, namiestnik cesarza, gdyż Palestyna była pod rzymską okupacją.

Poncjusz Piłat Prefekt Judei, rzymski namiestnik [26-36 r. po Chr.]. Popadał w konflikty z Żydami. Obraził ich uczucia, pozwalając wnieść do miasta sztandary z wizerunkiem cesarza, co było bałwochwalstwem. Innym razem po otrzymaniu listów protestacyjnych cesarz rozkazał Piłatowi usunięcie z jego rezydencji w Jerozolimie złotych tarcz z cesarskim wizerunkiem. Był przekonany o niewinności Jezusa, chciał Go uwolnić. Bał się jednak, że z powodu nieustannych skarg zostanie odwołany; tym bardziej że arcykapłani oskarżali go o tolerowanie buntownika uważającego się za króla. Zatwierdzając wyrok śmierci na Jezusa, umył ręce na znak niewinności (zob. Mt 27, 24).

Herod Antypas Nazywany królem, w rzeczywistości był tetrarchą Galilei i Perei [od 4 r. przed Chr. do 39 r. po Chr.]. Taki tytuł, niższy od królewskiego, nadali mu Rzymianie. Porzucił żonę i związał się z żoną swego brata – Herodiadą. Na prośbę jej córki, Salome, kazał ściąć Jana Chrzciciela, który krytykował ten związek. Kiedy Piłat dowiedział się, że Jezus pochodzi z Galilei i jest poddanym Heroda, który właśnie przebywał w Jerozolimie, postanowił odesłać Go do niego. Nie musiał tego robić, jednak w ten sposób chciał wycofać się z kłopotliwej sytuacji. Herod również nie znalazł winy w Jezusie. Szydząc z Jego godności królewskiej, ubrał Go w lśniący płaszcz i odesłał z powrotem do Piłata (zob. Łk 23, 5-11).

Czy Jezus upadał podczas Drogi Krzyżowej? Ewangelia nic nie mówi o upadkach Jezusa. Biorąc jednak pod uwagę wcześniejsze wydarzenia, biczowanie czy włożenie na głowę korony z cierni, można przypuszczać, że pobity i wycieńczony Jezus podczas drogi na Golgotę potykał się, czy nawet upadał.

Biczowanie Stanowiło wstęp do ukrzyżowania, dokonywano go publicznie. Rzymscy żołnierze biczowali bez ograniczeń, na ile wystarczało im sił. Używali rzemyków zakończonych metalowymi kulkami lub kawałkami kości. Karę tę stosowano tylko wobec niewolników i przestępców, którzy nie posiadali rzymskiego obywatelstwa.

Korona cierniowa Żołnierze, wyśmiewając królewską godność Jezusa, włożyli Mu na ramiona stary ozdobny płaszcz, a na głowę koronę z ciernia, będącą karykaturą królewskiego diademu. Miała ona nie tylko ośmieszać Jezusa, ale także sprawiać Mu ból. Do ręki wetknęli Mu trzcinę, symbolizującą królewskie berło (zob. Mt 27, 27-31, Mk 15, 16-20, Łk 19, 2-3).

Weronika Podstawą jej kultu jest pobożność ludowa, pielęgnowana od wieków przez pielgrzymów odwiedzających Jerozolimę. Tam też znajduje się kaplica pod jej wezwaniem. Liturgiczne wspomnienie świętej Weroniki obchodzone jest 4 lutego. Imię pochodzi z języka greckiego od słów: phero – „nieść” oraz nike – „zwycięstwo”. Inna wersja mówi, że wywodzi się ono z określenia iere eikon – „święty obraz” lub vera eikon – „prawdziwy wizerunek”. Żaden z Ewangelistów nie wspomina o pobożnej kobiecie z Jerozolimy, która swoją chustą miała otrzeć twarz Jezusa. Legenda o niej rozwijała się w różnych wersjach. Jedna z nich podaje, że chustą z odbiciem twarzy Jezusa uzdrowiła cesarza Tyberiusza, a następnie ofiarowała ją papieżowi Klemensowi Rzymskiemu. Inna mówi o tym, że wyszła za mąż za nawróconego Zacheusza. Weronikę utożsamiano czasem z uzdrowioną przez Jezusa kobietą cierpiącą na krwotok. Nie ma dowodów na to, że Weronika jest postacią historyczną. Nie można jednak wykluczyć, że na trasie drogi krzyżowej znalazła się kobieta, która ulżyła cierpieniom Jezusa.

8. JEZUS SPOT YKA PŁ ACZĄCE NIEWIA ST Y

W filmie Tydzień z życia mężczyzny prokurator Adam Borowski moralizuje w sądzie, pouczając innych. Tymczasem spotyka się z kochanką, a zamiast ratować chorą na raka matkę, przeznacza pieniądze na kupno domu1. Rodzajem sumienia szerokiego jest sumienie faryzejskie. Najczęściej występuje u tych, którzy mają skłonności do zbytniego zajmowania się grzechami innych. Ubolewając nad ich postępowaniem, utwierdzają się w przekonaniu, że są od nich lepsi. „Czy byłam jak duchowny, który nie dość wierzył? Czy byłam jak lekarz, który zaniedbał się doskonalić? Eremitą, który wymykał się ze swojej samotni? Jakże szczęśliwy jest byle ptak, byle zwierzę, które nie ma sobie nic do wyrzucenia”2.

1 2

Tydzień z życia mężczyzny, reż. Jerzy Stuhr, Polska 1999. Julia Hartwig, Zapytałam, [w:] Julia Hartwig, Nie ma odpowiedzi, Warszawa 2001, s. 77.

Golgota [grec. Czaszka] Wzgórze, pagórek, a właściwie wybrzuszenie terenu, liczące około 5 metrów wysokości, położone w północno-wschodniej części Jerozolimy, poza murami, przy drodze biegnącej do miasta. Było stałym miejscem straceń. Nazwano je Golgotą, bo kształtem przypominało czaszkę. W języku łacińskim określane jako Kalwaria – od calvaria, czyli „czaszka”.

Napój odurzający Skazańcom podawano wino zmieszane z mirrą. Był to napój nie tyle znieczulający, co oszałamiający, który w niewielkim stopniu łagodził cierpienia. Jezus odmówił przyjęcia tego napoju (zob. Mk 15, 23).

Jak wyglądało krzyżowanie? Gwoździ nie wbijano w dłonie, lecz w przeguby rąk. Belkę z przybitym lub przywiązanym skazańcem wciągano linami na pionowy pal, który wkopany był na stałe w ziemię. Następnie przybijano stopy. W środku krzyża znajdował się poziomy palik, tworzący prymitywne siedzisko, które pomagało skazańcowi utrzymywać się na krzyżu. Co jakiś czas skazaniec zsuwał się z niego pod ciężarem własnego ciała. Zadaniem palika było także przedłużenie „widowiska” związanego z ukrzyżowaniem.

13. JEZUS ZDJĘT Y Z KRZYŻA

Państwo de Gaulle mieli córkę dotkniętą mongolizmem. Byli do niej bardzo przywiązani i opiekowali się nią z poświęceniem. Kiedy umarła, de Gaulle powiedział do żony: „Proszę cię, nie płacz, przecież nie musimy się już o nią martwić. Teraz jest taka sama jak wszyscy”1. Żadne doczesne cierpienie nie trwa wiecznie. Ustaje w sposób naturalny albo kończy je śmierć. Także nasze codzienne troski, choroby czy problemy będą mieć swój koniec. Możemy przyjąć je tylko po ludzku albo rozważać także w aspekcie cierpienia i śmierci Jezusa. „Nasze życie można przyrównać do partii szachów: gra jeszcze trwa, ale układ figur nie pozostawia wątpliwości, kto będzie zwycięzcą. Dzięki Chrystusowi grzech, cierpienie i śmierć zostały unicestwione. Żaden smutek nie jest ostateczny”2 – mówi ksiądz Lech Tranda.

1 2

Cyt. za: Magda i Andrzej Dudzińscy, Mały alfabet Magdy i Andrzeja Dudzińskich, Kraków 2009, s. 96. Cyt. za: Maja Jaszewska, Nasze zmartwychwstanie, „Tygodnik Powszechny”, 2005, nr 13 (2907), s. 5.

1. „OJCZE , PRZEBACZ IM, BO NIE WIEDZĄ , CO CZYNIĄ” (Łk 23, 34)

Hannah Arendt była przerażona normalnością Adolfa Eichmanna. Okazało się, że nie jest sadystą czy urodzonym mordercą, nawet nie czuł do Żydów nienawiści. Nie było w nim żadnej „diabelskiej czy demonicznej głębi”. Słuchając rozkazów, popełniał zbrodnie, „nie wiedząc, co robi”. Jego proces nazywa lekcją na temat zatrważającej „banalności zła”1. Ludzie, którzy przyczynili się do skazania Jezusa, nie

mieli świadomości, że wydają na śmierć Syna Bożego. Byli zaślepieni własnym obrazem Mesjasza, któremu Jezus nie odpowiadał. Jednak nie zrobili niczego istotnego, by dokładniej zbadać Jego sprawę. Wydawanie sądów i wyroków na podstawie powierzchownych przesłanek jest grzechem.

Ryszard Kapuściński wspomina niemieckiego intelektualistę, który odważył się wejść do siedziby jednej z organizacji neonazistowskich. Stwierdził, że ma do czynienia z młodymi ludźmi, którzy nie mają żadnej świadomości historycznej. Tacy prości chłopcy z przedmieść Berlina, po jakiejś szkole, którzy w ogóle nie kojarzyli, kim byli naziści2.

1 2

Zob. Hannah Arendt, Eichmann w Jerozolimie, przeł. Adam Szostkiewicz, Kraków 1987, s. 324, 370-371, 378-379. Zob. Witold Bereś, Krzysztof Brunetko, Kapuściński: nie ogarniam świata, Warszawa 2007, s. 151-152.

Jezus przywołuje treść Psalmu 22. „Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił?” – to modlitwa Jezusa, będąca cytatem z Psalmu 22., który ma charakter mesjański. Słowa te mają potwierdzić, że Jezus jest oczekiwanym Mesjaszem, w którym spełniają się proroctwa (zob. Ps 22, 2).

Czy Jezus prosił o pomoc Eliasza? Aramejskie słowa Eli, Eli, czy też Eloi, Eloi, przez niektórych świadków ukrzyżowania zostały zrozumiane niewłaściwie. Sądzili, że Jezus prosi o pomoc proroka Eliasza, który, według ówczesnych wierzeń, pomagał ludziom w nieszczęściu.

Jezus – prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek W jednej Osobie Syna Bożego są dwie natury, Boska i ludzka, ściśle ze sobą związane, nierozerwalne, ale niepomieszane. Jezus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, posiada ludzki rozum i wolę, które są podporządkowane Jego Boskiemu rozumowi i woli (zob. KKK 480-483).

6. „W YKONAŁO SIĘ” (J 19, 30)

Pewien człowiek, którego nawiedziła ciężka choroba, narzekając, skarżył się rabbiemu Izraelowi, że cierpienie przeszkadza mu w modlitwie i w nauce. Rabbi położył mu rękę na ramieniu i powiedział: „A skąd wiesz, przyjacielu, co jest milsze Bogu: twoja nauka czy twoje cierpienie?”1. Jezus nie miał żadnych własnych planów czy ambicji, które chciałby realizować. W każdym momencie życia Jego podstawowym i jedynym celem było posłuszeństwo Ojcu w dziele odkupienia człowieka. „Wykonało się” jest ostatecznym potwierdzeniem życia podporządkowanego Bogu. Zbigniew Nosowski uważa, że w sensie technicznym

profesjonalista wierzący nie różni się od niewierzącego: dziennikarz podobnie montuje taśmę, stolarz tak samo robi meble. Różnią się odpowiedzi na pytanie, dlaczego to robią. Chrześcijanin jest przekonany, że tego oczekuje od nie go Bóg2.

1 2

Martin Buber, Opowieści chasydów, przeł. Paweł Hertz, Poznań–Warszawa 2005, s. 192. Zob. Paweł Kozacki OP, Wojciech Prus OP, Mistyka codzienności. Rozmowa ze Zbigniewem Nosowskim, „W drodze”, 2007, nr 5 (405), s. 9.

Wielki Tydzień Zaczyna się w ostatnią niedzielę przed Wielkanocą – w Niedzielę Palmową, czyli Męki Pańskiej, kończy w Wielki Czwartek wieczorem, przed Mszą Świętą Wieczerzy Pańskiej. Nazwany „wielkim” ze względu na doniosły charakter wydarzeń, które upamiętnia, bezpośrednio poprzedzających Mękę, Śmierć i Zmartwychwstanie Jezusa.

Niedziela Palmowa, czyli Męki Pańskiej Jest pamiątką uroczystego wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Nazwę zawdzięcza gałązkom drzew [palmom], które mieszkańcy Jerozolimy zrywali i rzucali pod nogi Jezusa. Liturgia rozpoczyna się przed kościołem. Wierni trzymają w rękach gałązki [palmy], które zostają pobłogosławione przez kapłana. Po odczytaniu Ewangelii procesyjnie wchodzą do kościoła, gdzie sprawowana jest Eucharystia, podczas której rozważana jest Męka Pańska – dla przypomnienia, że ten sam tłum z entuzjazmem witający Jezusa za kilka dni będzie żądał, by Go ukrzyżować. W liturgii używa się koloru czerwonego – dla podkreślenia królewskiej godności Jezusa i tajemnicy Jego męczeństwa.

Gałązki palmowe Zgodnie z tradycją, pobłogosławione w Niedzielę Palmową gałązki mają przynosić w domach Boże błogosławieństwo. Wtyka się je za krzyże i obrazy, by broniły od nieszczęść. Dawniej umieszczano palmy także na polach, aby Bóg strzegł zasiewów.

Trzydzieści srebrników Judasz otrzymał za zdradę Jezusa trzydzieści sykli w srebrze. Taka była ustalona przez prawo cena niewolnika. Jak czytamy w Księdze Wyjścia: „Gdyby zaś wół zabódł niewolnika lub niewolnicę, jego właściciel winien wypłacić ich panu trzydzieści syklów srebrnych […]” (21, 32).

Czy Judasz musiał zdradzić Jezusa? Bóg nie przymusił [nie wybrał] Judasza do zdrady Jezusa, chociaż od wieków wiedział, że Judasz to uczyni. Jezus również o tym wiedział, a jednak przyjął go do grona uczniów, dając mu szansę na poznanie swojej miłości. Judasz był wolnym człowiekiem i mógł całkiem inaczej pokierować swoim życiem. Zbawienie mog ło dokonać się bez jego zdrady.

Czy Judasz został zbawiony? Jak każdy, nawet najbardziej wyrachowany grzesznik, Judasz mógł nawrócić się przed śmiercią. Ewangelia mówi, że po skazaniu Jezusa Judasz zrozumiał błąd, żałował swojego czynu, zwrócił pieniądze i powiesił się (zob. Mt 27, 3-6). W Dziejach Apostolskich czytamy, że Judasz kupił za te pieniądze pole i powiesił się. Jego ciało pękło na pół i wypłynęły z niego wnętrzności (zob. Dz 1, 18). Jezus w ostrych słowach wyrażał się o Judaszu, mówiąc, że lepiej byłoby dla niego, gdyby się nie narodził (zob. Mk 14, 21). Nazywa go diabłem (zob. J 6, 70). Słowa te jednak nie przekreślają możliwości nawrócenia i zbawienia Judasza.

Dlaczego w Wielki Piątek nie odprawia się Mszy? W Wielki Piątek Jezus – jako Najwyższy Kapłan – składa swojemu Ojcu ofiarę ze swojego życia. Dla podkreślenia doniosłości tego faktu w tym dniu Kościół nie sprawuje Mszy świętej. Odbywają się nabożeństwa Drogi Krzyżowej oraz Liturgia na cześć Męki Pańskiej.

Liturgia na cześć Męki Pańskiej Powinna być sprawowana o 15.00 – w godzinie śmierci Jezusa. Wielki Piątek jest dniem roboczym, dlatego liturgia ta rozpoczyna się dopiero wieczorem. Kapłani ubrani w czerwone ornaty w ciszy podchodzą do ołtarza. Padają na twarz w geście pokory i uniżenia przed tajemnicą krzyża. Wierni klękają i przez dłuższy czas trwają w skupieniu. Po odczytaniu Męki Pańskiej i homilii rozpoczyna się adoracja krzyża. Kapłan stopniowo odsłania krzyż, śpiewając: „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”. Wszyscy oddają cześć krzyżowi przez pocałunek. Nie ma przeistoczenia, ale kapłani i wierni przyjmują Komunię świętą. Na koniec przenosi się Najświętszy Sakrament do Grobu Pańskiego, gdzie jest adorowany przez całą noc [przynajmniej do północy] i całą Wielką Sobotę.

Wstrzemięźliwość i post W Wielki Piątek obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych. Do jej przestrzegania zobowiązani są wszyscy, którzy ukończyli 14. rok życia. W tym dniu zachowujemy również post ilościowy – spożywamy tylko trzy posiłki, w tym jeden do syta. Post obowiązuje od ukończenia 18. roku życia do rozpoczęcia 60.

DRUGA DOBA TRIDUUM PA SCHALNEGO – MIST ERIUM CHRYSTUSA POGRZEBANEGO LITURGIA NA CZEŚĆ MĘKI PAŃSKIEJ (J 18, 1–19, 42) [sprawowana w Wielki Piątek wieczorem]

W filmie Człowiek ringu bokser James Braddock, by uratować rodzinę od nędzy, walczy z silniejszymi i młodszymi przeciwnikami. Pyta żonę, dlaczego nigdy nie przychodzi na jego walki? „Nie mogę tego oglądać! Za każdym razem kiedy cię uderzają, czuję cios”1. Przeżywanie męki i śmierci Jezusa ogranicza się często

do współczucia; rozczulania się nad Jego cierpieniem. Rozmyślamy nad Jego męką, z czcią całujemy krzyż, pobożnie adorujemy Go w grobie. Czy mamy jednak świadomość odpowiedzialności za Jego śmierć?

Jak stwierdził Leszek Kołakowski, wiele zabawek, skła-

dających się z drewnianych lub metalowych elementów, posiada na pudełku napis: „Zrób to sam”. W jednym z nich mogłyby się znajdować dwie deski, młotek, gwoździe oraz trzydziestotrzyletni mężczyzna2.

1 2

Człowiek ringu, reż. Ron Howard, USA 2004. Zob. Jerzy Andrzejewski, Miazga, Londyn 1981, s. 30.

SPIS TREŚCI

Kroplówka z kulturą

Środa Popielcowa

Pięć warunków dobrej spowiedzi [akty penitenta] i odpusty

Droga Krzyżowa

Kazania Pasyjne

Wielki Tydzień

Triduum Paschalne

Poniedziałek Wielkanocny

101

Bibliografia

103

105