Przewodnik po rekolekcjach lectio divina. Zeszyt 4

Przewodnik po Rekolekcjach Lectio Divina

Zeszyt

4

abp Grzegorz Ryś

Perełki Ewangelii św. Łukasza Krzysztof Wons SDS

Towarzyszenie w przełomowych momentach rekolekcji ze św. Łukaszem

Wydawnictwo SALWATOR Kraków

Opracowanie redakcyjne publikacji abp. Grzegorza Rysia s. Agnieszka Koteja Redakcja Magdalena Mnikowska Korekta Anna Śledzikowska Redakcja techniczna i przygotowanie do dru­ku Artur Falkowski Projekt okładki Artur Falkowski

Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał

© 2017 Wydawnictwo SALWATOR

ISBN 978-83-7580-586-4

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. 12 260 60 80 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com

Postanowiłem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teofilu, abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono. (Łk 1, 3-4)

Wstęp Czwarty zeszyt „Przewodnika” poświęcony jest rekolekcjom lectio divina z Ewangelią według św. Łukasza. Po rekolekcjach ze św. Markiem i św. Mateuszem są one trzecim etapem formacji w programie: „Cztery ewangelie jako cztery etapy dojrzewania chrześcijańskiego”. Łukasz jest przewodnikiem o szczególnej pedagogicznej intuicji w wychowywaniu przyszłych ewangelizatorów. Ewangelizację pojmuje bardzo konkretnie: ma ona wychowywać do odczytywania w świetle Ewangelii bieżącej historii jako historii zbawienia. Jezus, który umarł i zmartwychwstał, jest Panem historii. Zbawia dzisiaj pośród kruchości tego świata. Ewangelizator, jeśli chce głosić kerygmat innym, musi najpierw usłyszeć go we własnej historii życia. Nie tylko usłyszeć, ale pozwolić, by kerygmat zrodził w nim pałanie serca i nadał nową perspektywę życiu – jak stało się w przypadku uczniów idących do Emaus. Aby ewangelizować innych, musi poddać się ewangelizacji jako pierwszy.

Dojrzałe przeżywanie wiary sprawdza się w dojrzałym przeżywaniu relacji do historii, tej, w której codziennie uczestniczymy. Łukasz uczy czytać bieżącą historię z perspektywy teologicznej – jako historię zbawienia. Skupia się na samym centrum historii – na objawieniu się Osoby Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, który stał się człowiekiem. W Jezusie każda ludzka droga, także ta, która prowadzi przez cierpienie, prześladowania, zmierza ostatecznie do chwały, do pełni życia.

Wstęp

7

W Chrystusie najbardziej przeklęte miejsce na ziemi, jakim był krzyż, zostało przemienione w błogosławieństwo. Rekolektant zanurzony w stronicach Łukaszowych, doświadczony krzyżem w osobistej historii, może powiedzieć za Jezusem: „Czyż nie miałem tego cierpieć, aby wejść do chwały?” (por. 24, 26). Łukasz wiedział, że jego wspólnota zmaga się z trudnymi pytaniami w wierze. Dotyczyły one wydarzeń, w których bezpośrednio uczestniczyli. „Uczeń Jezusa nie może się bać chodzenia po wodzie. Nie może się bać przepastnych pytań, nad którymi nie wiodą potężne mosty definitywnych odpowiedzi”1.

Ewangelista uczy się stawiać czoło pytaniom: Jak pogodzić wiarę w Jezusa, Boga-człowieka, z historią, którą przeżywamy?

Można powiedzieć, że pytania w wierze we wspólnocie Łukasza często rozpoczynają się od słowa „gdzie”: „Gdzie jest Jezus, gdy my, «tu i teraz», jesteśmy prześladowani przez Jego wrogów?”; „Gdzie podziała się Jego moc?”; „Gdzie jest Jego panowanie?”; „Gdzie szukać pomocy?”. Są to pytania, w których bardzo szybko odnajdzie się niejeden uczestnik rekolekcji. Czy Dobra Nowina ma siłę przebicia w tym świecie? Czy historia świata jest rzeczywiście historią zbawienia? Czy w mojej historii życia jest rzeczywiście obecny Jezus? Czy w niej działa? Czy potrafi przekleństwo zamienić w błogosławieństwo? Te i inne pytania inspirują do tego, by uczeń Jezusa „ograniczył sferę «religijnych pewników», uwalniając w ten sposób przestrzeń dla wiary, jako odważnej ryzykownej przygody duchowej (…). Wiara ucznia jest wezwana, do wyjścia z domu pewników, gdzie się zasiedziały, do wyruszenia na drogę poszukiwań”2.

W ogniu powyższych pytań uczestnik rekolekcji może lepiej uchwycić samo sedno kerygmatu, sedno ewangelicznego T. Halík, Chcę, abyś był, tłum. A. Babuchowski, Wydawnictwo Znak, Kraków 2014, s. 31.

2 Tamże, s. 31, 33.

1

8

Przewodnik po Rekolekcjach Lectio Divina  4/2017

abp Grzegorz Ryś

Perełki Ewangelii św. Łukasza Powołanie (Łk 5, 1-11)1 A zdarzyło się, że tłum napierał na Niego i słuchał Słowa Bożego, a On stał nad jeziorem Genezaret, i ujrzał dwie łodzie stojące u brzegu; a rybacy, wysiadłszy z nich, myli sieci. Kiedy zaś wsiadł do jednej z łodzi, tej Szymonowej, poprosił go, aby odpłynął trochę od brzegu, i usiadłszy, z łodzi nauczał tłumy.

Gdy zaś przestał przemawiać, rzekł do Szymona: – Odpłyń na głębinę i zarzućcie sieci wasze do połowu. A Szymon odpowiadając, rzekł: – Nauczycielu, trudząc się przez całą noc, nic nie złowiliśmy. Jednak ze względu na Słowo Twoje rzucę sieci. I to uczyniwszy, złowili tak wielkie mnóstwo ryb, że sieci ich się przerywały. I dali znak współtowarzyszom z drugiej łodzi, aby przyszli im pomóc. I przybyli, i napełnili obie łodzie, tak że tonęły. Co widząc, Szymon Piotr upadł do kolan Jezusa, mówiąc: – Odejdź ode mnie, Panie, albowiem człowiekiem grzesznym jestem. Lęk chwycił go i wszystkich [razem] z nim na widok mnóstwa ryb, które złowili. Także Jakuba i Jana, synów Zebedeusza, którzy byli współtowarzyszami Szymona. A Jezus rzekł do Szymona: – Nie lękaj się, odtąd ludzi łowić będziesz. I wyciągnąwszy łodzie na ląd, zostawili wszystko i poszli za Nim. Abp Grzegorz Ryś korzysta z przekładu: Pismo Święte Nowego Testamentu. Ekumeniczny przekład przyjaciół, Wydawnictwo M, Kraków 2016.

1

Perełki Ewangelii św. Łukasza

13

Warto omówić kilka punktów odnoszących się do tego tekstu. Ten tekst ma dla mnie szczególne znaczenie, bo on mówi o ewangelizacji. Pokazuje, na czym polega ewangelizacja. Wszyscy sobie zdajemy sprawę, że ukazano w nim moment powołania uczniów przez Jezusa – i to jest bardzo ważne, że to jest opis powołania uczniów, to nie jest opis powołania apostołów, to nie jest opis powołania pierwszego papieża; na to mamy jeszcze bardzo dużo czasu, żeby ten uczeń, którym jest Szymon, stał się apostołem, a potem, żeby stał się pierwszym wśród apostołów.

To jest moment, kiedy on jest wołany do uczniostwa, czyli sam początek ewangelizacji.

Powołanie ucznia. Warto prześledzić, jak to się odbywa. Bo to wydarzenie ma swoją dynamikę. Najpierw Szymon słucha, a być może w ogóle nie słucha słowa Jezusa – wszak Łukasz mówi, że Jezus na brzegu naucza tłumy i że wielki tłum się do niego ciśnie. Kto był w Kafarnaum, ten wie, że dom Szymona znajdował się nad brzegiem jeziora, więc to wszystko działo się w pobliżu jego domu i on rzeczywiście przepłukiwał sieci, ale był tym zajęty; nie wygląda na to, żeby się cisnął do Jezusa jak inni. Inni się cisną, żeby słuchać słowa Bożego; Szymon jest zajęty swoimi sieciami; być może nawet jest poirytowany, ponieważ całą noc pracował i nic z tego nie ma. Na pewno nie jest kimś, kto w szczególny sposób jest zainteresowany słuchaniem Słowa.

Drugi obraz jest taki: Jezus wsiadł do jego łodzi. To znaczy bardzo skrócił dystans; wtedy Szymonowi już nie wypada nie słuchać. Jezus bardzo skrócił dystans, ale nie przestaje nauczać, tłumy nadal Go słuchają. Nie mówi do Szymona. Mówi do wszystkich zgromadzonych na brzegu.

I dopiero w trzeciej scenie pada słowo bezpośrednio skierowane do Szymona i tylko do niego: „Odpłyń na głębinę i zarzućcie sieci wasze do połowu”. To jest bardzo ważny moment.

14

Przewodnik po Rekolekcjach Lectio Divina  4/2017

To jest rzeczywisty moment ewangelizacji i narodzin wiary – dochodzi do tego wtedy, kiedy pada Słowo, kiedy słyszę Słowo, które jest skierowane do mnie osobiście. Mogę słyszeć wiele słów Jezusowych, gdy jestem w tłumie, ale żadne z nich nie jest poleceniem dla mnie. Przecież najczęściej słuchamy Słowa, kiedy jesteśmy w dużej grupie ludzi. Słowo jest bogactwem, ale jakby popytać ludzi, kto co usłyszał, to okazałoby się, że każdy usłyszał coś innego. Choć być może najwięcej jest takich ludzi, którzy nic nie słyszą. Zatem to jest moment istotny – kiedy pada Słowo, które jest skierowane do mnie, i ja słyszę to Słowo. Dlaczego to jest tekst ewangelizacyjny? Bo on pokazuje, jak przebiega ewangelizacja, czym ona jest: to rozmowa „jeden na jeden”. Spotkanie „jeden na jeden”. Wszystko, co robi się wcześniej, jest preewangelizacją. Ludzie bardzo dużo mówią o ewangelizacji, wielu się nią zajmuje, ale jak ma dojść do spotkania, które jest osobiste, które jest angażujące, właśnie „jeden na jeden”, to ludzie często się wycofują. Popytajcie kolegów i koleżanki, kto w Kościele polskim ma ochotę na kierownictwo duchowe? Oczywiście zapotrzebowanie jest duże, tylko podaży nie ma. To jest właśnie to. Ale jak zapytasz, to wszyscy ewangelizują.

Tak więc muszę usłyszeć słowo skierowane do mnie, aby można było mówić o ewangelizacji. Mówiliśmy o tym podczas Eucharystii. Jest pismo, pismo staje się Słowem. To nie jest tak, że za każdym razem, kiedy czytam Pismo Święte, każde przeczytane słowo jest dla mnie Słowem od Boga. Wiele razy jest tak, że czytasz ten sam tekst i on ci nic nie mówi. Potem następuje taki moment, kiedy akurat z tego tekstu jedno zdanie, jedno słowo, staje się Słowem od Boga i wszyscy wiemy, że nim jest. To jest pierwszy ważny punkt.

Punkt kolejny. Padają słowa: „Odpłyń na głębinę i zarzućcie sieci wasze do połowu”. Wszyscy tu czują, że takie polecenie Perełki Ewangelii św. Łukasza

15

Krzysztof Wons SD S

Towarzyszenie w przełomowych momentach rekolekcji ze św. Łukaszem Łukaszowy prolog do rekolekcji.

Wszyscy jesteśmy Teofilami Zacznijmy od pytania: Dlaczego Łukasz postanowił „zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać” (1, 3), skoro, jak sam zaznaczył w prologu do Ewangelii, już wcześniej uczynili to inni? Ci inni to Marek i Mateusz. Kardynał Mario Martini odpowiada: „Ewangelia Marka była napisana z myślą o przygotowujących się do chrztu. Jest jakby podręcznikiem dla tych członków pierwszych wspólnot, którzy rozpoczynali drogę katechumena. Ewangelia Mateusza jest natomiast Ewangelią katechezy, daje bowiem katechecie całokształt przepisów, nauk, zachęt. Łukasz jest Ewangelistą doktorów. To Ewangelia dana temu, kto szuka historiozbawczego pogłębienia tajemnic i poszerzenia horyzontu…”1.

C.M. Marini, Być z Jezusem. Medytacje nad Ewangelią św. Marka, tłum.

S. Wąsik, F. Błaszkiewicz, S. Patalan, Wydawnictwo WAM, Kraków 1997, s. 9.

1

Towarzyszenie w przełomowych momentach rekolekcji…

79

Jak to rozumieć, że Ewangelia Łukasza jest dla poszukujących „historiozbawczego pogłębienia tajemnic” i pragnących „poszerzenia horyzontów” i że jest to Ewangelia wychowująca na „doktorów”? To bardzo ważne, aby od początku zrozumieć i uchwycić cel rekolekcyjnej drogi, jeśli chcemy dobrze na niej towarzyszyć innym. Można w skrócie powiedzieć, że po rekolekcjach z Markiem i Mateuszem, na kolejnym, trzecim etapie formacji uczestnicy wychowują się na wierzących doktorów.

Kto, według Łukasza, stał się „doktorem w wierze”? Ten, kto dał się porwać Ewangelii Jezusa i wszedł w zażyłą więź ze Słowem (Marek), pogłębił ją (Mateusz), zdobył teologiczną mądrość i potrafi wykorzystać ją nie tylko przy biurku, w grupie modlitewnej, w codzienności, w wirze bieżącej historii życia, także w warunkach świata, który żyje, jakby Boga nie było, który chce układać swoją przyszłość bez Boga, nie dostrzega w swojej historii działającego Zbawiciela. Chodzi więc o wychowywanie człowieka dojrzałego w wierze, które polega na mądrym rozeznawaniu i odczytywaniu codziennej rzeczywistości w świetle Ewangelii, tak aby potrafił on dostrzegać w konkretnych sytuacjach dnia wydarzenia zbawcze, spotykał z bliska zbawiającego Jezusa. „Kerygmat Łukaszowy – tłumaczy kard. Martini – jest tym, co mamy przyjąć właśnie teraz w tym momencie, jako część naszego osobistego doświadczenia, jako coś, co właśnie teraz nas spotyka i wyjaśnia to, co przeżywamy w Kościele, we wspólnocie, w obecnej «porze roku» naszej duszy, w duchowej jesieni, zimie, wiośnie czy lecie (...). Kerygmat jest słowem, które zwraca się do nas w imieniu Boga, żeby powiedzieć, jaki sens ma to, czego w obecnej chwili doświadczamy”2.

C.M. Marini, Głosić Jezusa. Medytacje nad Ewangelią św. Łukasza, tłum.

S. Wąsik, F. Błaszkiewicz, Wydawnictwo WAM, Kraków 1999, s. 17.

2

80

Przewodnik po Rekolekcjach Lectio Divina  4/2017

Jeśli więc Marek troszczył się głównie o tych, którym brak wiary, a Mateusz zajął się katechizowaniem uczniów małej wiary – zaledwie raczkujących w chrześcijańskim życiu, to Łukasz zwraca szczególną uwagę na dojrzałe przeżywanie wiary w obrębie codziennych wydarzeń, w których uczeń jest zanurzony dzisiaj. Popatrz – wydaje się mówić Łukasz – historia, którą dziś przeżywasz, zanurzona jest w zbawczych planach Boga. Jego plany obejmują każdy skrawek twojej historii i całej ludzkości. Łukasz przekonuje: „Bóg nie stoi gdzieś poza historią naszych czasów, lecz poprzez kerygmat dosięga nas, jest z nami, a także nadaje sens naszym udrękom”3. Pisze do Teofila i do nas, współczesnych Teofilów, po to, abyśmy w konkretnej historii naszego życia mogli przekonać się o całkowitej pewności nauk, których nam do tej pory udzielono (por. 1, 4). Mówi do ucznia: Jeśli uwierzyłeś Jezusowi i powierzyłeś się Jemu, staraj się następnie pogłębić swoją wiarę w Niego. Stawaj się „teologiem”, uczniem, który zgłębia Słowo Jezusa i potrafi powiązać je z wydarzeniami, w których codziennie uczestniczy. Uwierz Jezusowi i powierz się Mu w sposób bardziej pogłębiony, z całą historią swojego życia. Święty Jan Paweł II w Ecclesia in Europa (EE) kładł na serce głosicielom Słowa to, aby formowali wierzących do pogłębionej wiary: „Dzisiejsza sytuacja kulturowa i religijna Europy wymaga obecności katolików dojrzałych w wierze (…). Trzeba «pobudzać do przechodzenia od wiary podtrzymywanej społeczną tradycją, choć jest ona godna szacunku, do wiary bardziej ­osobistej i dojrzałej, oświeconej i płynącej z przekonania»” (EE, 50).

Dni przedłużonej modlitwy, przeżywane w warunkach pustyni, są ku temu kapitalną okazją. Używając słów papieża, są ro Tamże, s. 15.

3

Towarzyszenie w przełomowych momentach rekolekcji…

81

Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 abp Grzegorz Ryś Perełki Ewangelii św. Łukasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Powołanie (Łk 5, 1-11) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Miłosierdzie (Łk 15). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Wspólnota (Łk 14, 1-24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Droga wiary (Łk 24, 13-35). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Pytania i odpowiedzi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Krzysztof Wons SDS Towarzyszenie w przełomowych momentach rekolekcji ze św. Łukaszem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Łukaszowy prolog do rekolekcji. Wszyscy jesteśmy Teofilami . . . . 79 Dzień I: Wiara dojrzewająca w szarej codzienności. . . . . . . . . . . . . . . 82 Dzień II: Wiara pomagająca rozpoznawać Boga dzisiaj . . . . . . . . . . . 86 Dzień III: Wiara pośród nawałnic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Dzień IV: Wiara w momencie przełomu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Dzień V: Wiara w Boga miłosierdzia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Dzień VI – dzień spowiedzi: Wiara dojrzewająca w cieniu krzyża. . . 95 Dzień VII: Pogłębienie wiary paschalnej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Dzień zakończenia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100