Jacek Poznański SJ
Trzymać rękę
na pulsie Słowa
Impulsy do modlitwy i homilii do czterech czytań liturgicznych na wszystkie niedziele roku liturgicznego oraz uroczystości i święta ROK
A
Wydawnictwo SALWATOR Kraków
Redakcja Anna Śledzikowska Korekta Agnieszka Ćwieląg-Pieculewicz Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Artur Falkowski Projekt okładki Artur Falkowski
Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał
© 2016 Wydawnictwo SALWATOR
ISBN 978-83-7580-499-7
Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. 12 260 60 80 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com
Przedmowa Dla większości katolików niedzielna msza święta jest niestety często jedynym spotkaniem ze słowem Bożym. Choć Biblia zazwyczaj leży na półkach w polskich domach, nie mamy zwyczaju, aby po nią sięgać, czytać ją i rozważać. Jest tak może dlatego, że nie wiemy, co zrobić z przeczytanymi opowieściami, jak się zabrać za biblijne słowa, od czego zacząć. W sekularyzującym się świecie przedrozumienie Pisma Świętego jest coraz uboższe. Tracimy punkty wyjścia i zaczepienia. Coraz mniej biblijnych formuł, obrazów, historii przemawia do nas spontanicznie, budząc uczucia, prowokując ciągi myśli, inspirując wyobraźnię. Nasza wyobraźnia i wrażliwość laicyzują się z powodu zalewającej nas banalnymi treściami popkultury, internetowej publicystyki czy świata showbiznesu. Jednak jako chrześcijanie nie możemy żyć duchowo bez kontaktu z Pismem Świętym. Słowa Biblii są podstawowym punktem odniesienia i pokarmem chrześcijańskiego życia i modlitwy. Między innymi mają one pomóc wierzącemu uczynić z życia misterium wiary, świadectwo mocy Bożej, dzieło zbawienia w Jezusie Chrystusie. Każdej niedzieli jesteśmy zaproszeni, aby odnaleźć w usłyszanych dźwiękach słowo Boga skierowane właśnie do nas, dzisiaj, teraz; skierowane do każdego człowieka, a także do naszej wspólnoty. Słowo Boże pragnie żyć, jest ekspansywne, chce objąć każdy wymiar ludzkiego życia. Dlatego musimy podejmować wysiłek zgłębiania zawartych w Biblii słów. Zachęca nas do tego Kościół, który nauczony wielowiekowym doświadczeniem duchowym, proponuje każdego dnia, a przede wszystkim w niedziele i święta, bogaty i różnorodny zestaw czytań z Pisma Świętego. W systematyczny sposób przedstawiane są kolejne księgi biblijne. Jest to okazja, by w dłuższym czasie, spokojnie, kontemplacyjnie zanurzyć —5—
się nie tylko w treści, ale przede wszystkim w przesłanie, które ma moc wyzwalania, czyli przynosi zbawienie. Żeby otwierać wnętrze Słowa, potrzeba nieraz jakiegoś klucza, nowego horyzontu, innej perspektywy, zauważenia szczegółu, spojrzenia z innego punktu widzenia. Uczymy się tego dzięki innym. Oni zaś uczyli się od tych, którzy ich poprzedzili. Przekazujemy sobie tradycję, cząstkę wielkiej Tradycji Kościoła. Ona uczy nas czytać, słuchać i rozumieć mowę Boga. Próbą takiego przekazywania Słowa jest niniejsza książka. Zawiera ona krótkie rozważania do każdego z niedzielnych czy świątecznych czterech czytań mszalnych. Starałem się wydobyć z nich jakąś nową, inspirującą drobinkę sensu, która jest osadzona w tym, co stare i dobrze znane. Ufam, że te iskierki będą zapalały umysły i serca, inspirując do modlitwy oraz życia, które coraz wyraźniej ukazuje oblicze Jezusa Chrystusa. Rozważania te zawierają wiele pytań, które mogą być pomocne w refleksji nad stanem własnej wiary, miejscem w Kościele, przeżywanymi trudnościami życiowymi czy duchowymi. Wiele z nich może pomóc rozszerzyć i pogłębić rachunek sumienia przed sakramentem pojednania i ukierunkować na drodze nawrócenia. Przez rozważania przewija się kilka tematów przewodnich, ważnych dla chrześcijanina na każdym etapie życia: wiara, nadzieja, miłość, wspólnota, zaangażowanie, współpraca człowieka z Bogiem, radość i smutek, życie, cierpienie i śmierć z Chrystusem. Książkę tę ofiaruję dwóm bliskim mi wspólnotom. Najpierw grupie młodych mam, z którymi spotykałem się w ramach internetowego duszpasterstwa na Skypie przez prawie pięć lat, dzieląc się radościami i trudnościami życia wiarą w rodzinach, w przełomowych – szczególnie dla kobiet – pierwszych latach, gdy przychodzą na świat dzieci. Te refleksje ofiaruję również studentom, którym posługiwałem przez dwa lata jako duszpasterz w Duszpasterstwie Akademickim WAJ w Krakowie wraz z moimi dwoma współbraćmi, o. Robertem Grzywaczem SJ i o. Dariuszem Dańkowskim SJ. Bardzo się cieszę, że to, co wtedy razem tworzyliśmy, ukształtowało poczucie wspólnoty, które przetrwało próbę czasu. Wciąż bowiem chętnie i licznie spotykamy się w gronie z tamtych lat. Jacek Poznański SJ —6—
I niedziela Adwentu „Chodźcie, wstąpmy na górę Pańską do świątyni Boga Jakuba! (...) Chodźcie, domu Jakuba, postępujmy w światłości Pańskiej!”1 (por. Iz 2,1-5). To pragnienie jest chyba w każdym z nas – żyć w światłości! Może to znaczyć: aby moje drogi stały się wreszcie proste, abym wyraźniej wiedział, skąd pochodzę i dokąd idę, abym był w stanie jaśniej myśleć i decydować. Izajasz uczy, że tę światłość możemy osiągnąć, wstępując na górę Pana, do świątyni, czyli do miejsca Jego szczególnej obecności. Jesteśmy zaproszeni, by w Bożym „Jestem” pobyć z Nim sam na sam. W ten sposób damy Bogu szansę, aby nas uczył swoich dróg, dróg pokoju i łagodności. U progu Adwentu mam po prostu pozwolić Bogu na wielkie dzieło w moim życiu. Proś, by Pan pozwolił ci przeczuć, jak mogłoby wyglądać twoje życie prowadzone w świetle. „Proście o pokój dla Jeruzalem (...). będę się modlił o dobro dla ciebie” (por. Ps 122). Adwent i Boże Narodzenie to czas, gdy w sposób szczególny, z serdecznością i ciepłem, pamiętamy o naszych bliskich i przyjaciołach. Pragniemy, aby w naszych i w ich sercach był pokój, by nasze relacje były życiodajne i dawały szczęście, byśmy potrafili z tych relacji czerpać siły i inspirować siebie nawzajem do dobra. Warto jednak rozszerzyć zakres naszej modlitwy i troski na kraj, w którym żyjemy, i na cały świat. Tak naprawdę jakość naszego życia zależy od jakości życia i relacji wielu nieznanych nam osób. Módlmy się więc także o to, aby ci dla nas obcy ludzie prowadzili pomyślne życie, umieli czynić pokój oraz obdarzać się wzajemnie dobrem, a przede wszystkim, by odnaleźli źródło tych dóbr: Księcia Pokoju i Emmanuela. „(...) rozumiejcie chwilę obecną: teraz nadeszła dla was godzina powstania ze snu. (...) przyobleczcie się w Pana Jezusa Chrystusa” (por. Rz 13,11-14). Nie jest łatwo rozumieć chwilę obecną – jedyną, w której Wszystkie cytaty z Biblii: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallottinum, wydanie piąte, Poznań 2003. 1
—7—
możemy spotkać Boga. Tyle rzeczy utrudnia nam nie tylko rozumienie, ale w ogóle postrzeganie chwili obecnej, rozróżnianie przeszłości od przyszłości, dnia od nocy, jawy od snu, rzeczywistości od złudzenia. W pędzie życia wszystko się miesza i nakłada. Szczególną rolę w tym zamieszaniu odgrywa nieraz to, że utknęliśmy w martwym punkcie: bezustannie i nadmiernie troszczymy się o „konieczne sprawy materialne”. Jeśli wszystkie takie sprawy wydają nam się konieczne, to znak, że zrobiono z nas niewolników. Być może tutaj leżą przyczyny naszych ciemności i grzechu. Na początku drogi do Bożego Narodzenia św. Paweł zachęca: wyrzeknij się ciemności, zamieszania i jego przyczyn, uporządkuj serce, przyoblekaj każdego dnia swoje serce w szaty Jezusa Chrystusa, stań się rycerzem ducha i światła. „Czuwajcie więc, bo nie wiecie (...)” (por. Mt 24, 37-44). Jakże wiele zła dzieje się z powodu braku czujności! Jak wiele relacji międzyludzkich rozpadło się z powodu lekceważenia niepozornych sygnałów, gestów wykonywanych od niechcenia i niby przypadkowych słówek. Także drobne zaniedbania w relacjach z Bogiem, bagatelizowane czy ignorowane, po jakimś czasie skumulowane, przeradzają się w obojętność i pustkę. Ksiądz Twardowski pisał: „Nie bądź pewny, że czas masz, bo pewność niepewna, zabiera nam wrażliwość, tak jak każde szczęście”. Nie dajmy sobie odebrać – głównie z powodu zarozumialstwa i pychy – wrażliwości na sprawy drobne i niepozorne. Dobrze, że wielu rzeczy nie wiemy, dobrze, że Bóg nie daje prostych recept i że drugiej osoby nigdy nie znamy do końca – możemy przez to uczyć się spraw tak bardzo ludzkich jak czujność i wrażliwość. Nigdy nie powinniśmy tego odsuwać na „kiedy indziej” i na „gdzie indziej”. Zaniedbywanie tego, co pokorne, małe, niepozorne, sprawiło, że dwa tysiące lat temu ludzie nie zauważyli, iż wcielony Bóg był pomiędzy nimi.
—8—
XXXIII niedziela zwykła „Niewiastę dzielną któż znajdzie? Jej wartość przewyższa perły” (por. Prz 31,10-13.19-20.30-31). Jednym z największych pragnień wielu młodych ludzi jest znalezienie właściwej (właściwego) towarzyszki czy towarzysza życia. Istnieje niestety wiele przeszkód, wiele złudzeń, którym trzeba stawić czoło. Przede wszystkim chodzi o samych młodych ludzi, ale też o trendy, mody, sposoby oceny, jakimi się kierują, zanurzeni we współczesnej kulturze, która akcentuje to, co zewnętrzne. Nie to jednak decyduje o wartości osoby: „kłamliwy wdzięk i marne jest piękno”. Chociaż zewnętrzny wdzięk i piękno wyczuwamy jako sugestię dobra i prawdy, jakże często okazuje się to złudą. Należy raczej szukać wewnętrznego wdzięku i piękna. One są pewniejszą obietnicą dobra i prawdy. Ważne dla kształtowania się tych wewnętrznych cech człowieka jest jego odniesienie do wartości najwyższych, do tego, co przekracza ten świat, do Boga. Ono wprowadza właściwy porządek rzeczy, a więc i prawdziwe piękno, któremu można zaufać. „Szczęśliwy, kto boi się Pana i kto chodzi Jego drogami!” (por. Ps 128, 1-2.3.4-5). Jest to jeden z biblijnych paradoksów: szczęście jest udziałem tych, którzy się boją. Na ogół nigdy nie nazwalibyśmy szczęśliwymi ludzi odczuwających strach. Ale w perspektywie wiary i w odniesieniu do Boga owo „bać się” owocuje całkowicie inną rzeczywistością: „szczęście osiągniesz i dobrze ci będzie”. Bać się Pana to rozumieć, że nie jest się samemu ostatecznym odniesieniem dla rzeczy i spraw. Tego rodzaju obawa uświadamia potrzebę pokory, a zarazem uwalnia człowieka. Sprawia mianowicie, że mogę być wolny wobec wszystkiego innego na tym świecie i z odwagą stawiać temu czoło. Niczego innego nie muszę się bać. „Nie potrzeba wam, bracia, pisać o czasach i chwilach, sami bowiem dokładnie wiecie, że dzień Pański przyjdzie tak jak złodziej w nocy. Kiedy bowiem będą mówić: «Pokój i bezpieczeństwo» – tak niespodzianie — 97 —
przyjdzie na nich zagłada, jak bóle na brzemienną, i nie umkną” (por. 1 Tes 5,1-6). Każdy chciałby żyć w stanie „pokoju i bezpieczeństwa”. Całe życie staramy się na to pracować, by być bezpiecznym emocjonalnie, prawnie, finansowo, społecznie; dokonujemy wyborów politycznych według tego, kto potrafi lepiej zapewnić pokój i bezpieczeństwo. Ale według św. Pawła zdobywany w ten sposób upragniony stan paradoksalnie nie jest stanem „bezpiecznym”. Jakikolwiek „pokój i bezpieczeństwo” na tej ziemi, choć jest pożądany i dobry, może być też zwodniczy, może usypiać naszą uwagę i czujność, może przykrywać tysiące niesprawiedliwości i nadużyć, jak to się już tyle razy zdarzało w historii świata. Jest tak przede wszystkim wtedy, gdy ów pokój i bezpieczeństwo nie są zakorzenione w Bogu. To On daje pokój i bezpieczeństwo godne zaufania. Jezus opowiedział uczniom tę przypowieść: „[Pewien człowiek] mając się udać w podróż, przywołał swoje sługi i przekazał im swój majątek. Jednemu dał pięć talentów, drugiemu dwa, trzeciemu jeden, każdemu według jego zdolności, i odjechał” (por. Mt 25,14-30). Jezus wyraźnie wskazuje, że Bóg nie daje swoich darów każdemu po równo. I to nie dlatego, że jest niesprawiedliwy albo że kogoś jednego bardziej lubi niż innych. Każdy ma tyle, ile potrzebuje, aby sensownie, a nawet pięknie przeżyć swoje życie. My często w naszym codziennym życiu skupiamy się na tym, ile mamy, ile otrzymaliśmy, i większość naszej energii idzie na porównywanie się z innymi, czy mają mniej, czy więcej. A przecież nasza energia i czas winny być spożytkowane na rozwój tego, co otrzymaliśmy. Tylko tak możemy osiągnąć pełnię. Liczy się pełnia bycia człowiekiem, do której każdy z nas jest powołany i ma wszystko, co potrzebuje, by ją osiągnąć. A pełnia to po prostu szczęście. Do radości Pana wchodzi ten sługa, który z wdzięcznością, troską i zaangażowaniem podejmuje te dary, które otrzymał. Sługa nieużyteczny to ten, który trawi energię na porównywanie darów i talentów.
— 98 —
Spis treści Przedmowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 I niedziela Adwentu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 II niedziela Adwentu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 III niedziela Adwentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 IV niedziela Adwentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Narodzenie Pańskie, msza w nocy (pasterka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Niedziela Świętej Rodziny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 II niedziela po Bożym Narodzeniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Nowy Rok. Uroczystość Świętej Bożej Rodzicielki. . . . . . . . . . . . . . . . 23 Uroczystość Objawienia Pańskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Niedziela Chrztu Pańskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Święto Ofiarowania Pańskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 II niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 III niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 IV niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 V niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 VI niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 VII niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 VIII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 IX niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 X niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 XI niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 XII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 XIII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 XIV niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 XV niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 XVI niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 XVII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 XVIII niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 XIX niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 — 153 —
XX niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 XXI niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 XXII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 XXIII niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 XXIV niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 XXV niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 XXVI niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 XXVII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 XXVIII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 XXIX niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 XXX niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 XXXI niedziela zwykła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 XXXII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 XXXIII niedziela zwykła. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 XXXIV niedziela, Uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 I niedziela Wielkiego Postu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 II niedziela Wielkiego Postu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 III niedziela Wielkiego Postu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 IV niedziela Wielkiego Postu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 V niedziela Wielkiego Postu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Niedziela Palmowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 II Niedziela Wielkanocna, czyli Miłosierdzia Bożego. . . . . . . . . . . . . 115 III Niedziela Wielkanocna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 IV Niedziela Wielkanocna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 V Niedziela Wielkanocna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 VI Niedziela Wielkanocna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Niedziela Wniebowstąpienia Pańskiego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Zesłanie Ducha Świętego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Niedziela Trójcy Świętej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Uroczystość Bożego Ciała. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Uroczystość Najświętszego Serca Jezusowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Uroczystość świętych apostołów Piotra i Pawła . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej. . . . . . . . . . 142 — 154 —
Święto Podwyższenia Krzyża świętego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Uroczystość Wszystkich Świętych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Święto poświęcenia Bazyliki Laterańskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151