ks. Piotr Ślęczka SDS
Uzdrowienia w Ewangelii według św. Łukasza Rekolekcje lectio divina
Wydawnictwo SALWATOR Kraków
Redakcja Zofia Smęda Korekta Magdalena Mnikowska Redakcja techniczna i przygotowanie do druku Anna Olek
Projekt okładki Artur Falkowski
Imprimi potest ks. Piotr Filas SDS, prowincjał l.dz. 125/P/2012 Kraków, 7 maja 2012
© 2012 Wydawnictwo SALWATOR
ISBN 978-83-7580-291-7
Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 260 60 80, faks (12) 269 17 32 e-mail: wydawnictwo@salwator.com www.salwator.com
Wstp Słowo Boże jest drogocenną perłą, której piękno człowiek wierzący może odkrywać na kolejnych etapach swojego życia. Perła ta nie traci blasku także w świecie, który gubi wrażliwość na głos Boga. Dla każdego bowiem, kto spotka w swoim życiu Jezusa Chrystusa w Jego Kościele, Słowo staje się skałą, która nie kruszeje, i światłem, którego nie zgasi podmuch sekularyzmu. Ono jest bijącym źródłem odnowy Kościoła i wszystkich jego wspólnot. Przygotowując do druku konferencje z rekolekcji lectio divina o uzdrowieniach w Ewangelii świętego Łukasza, powróciłem do słów błogosławionego Jana Pawła II z czasu przygotowań do Wielkiego Jubileuszu Roku 2000. Papież wielokrotnie mówił wtedy o nadchodzącej wiośnie Kościoła i widział jej początek w nowych ruchach i stowarzyszeniach wiernych, w których formacja opiera się na Słowie Bożym przyjmowanym w wierze Kościoła. Wiosna Kościoła… Jak ją zobaczyć w sytuacji, kiedy tym, co się narzuca dziś chrześcijanom, są różne formy kryzysu wiary i samej wspólnoty Kościoła. Jeśli chrześcijanie żyją w społeczeństwach zachodnich, –7–
przez środki masowego przekazu otrzymują obraz Kościoła w kryzysie i zajętego kryzysem, jakby tracącego zdolność do dawania wiarygodnego świadectwa Ewangelii. To świeckie spojrzenie na Kościół zupełnie pomija znaki nadziei, takie jak odnowione pragnienie pogłębionej modlitwy w sercach wielu chrześcijan, szukających miejsc na wyciszenie i osobiste spotkanie z Bogiem i Jego Słowem. Który obraz Kościoła jest więc prawdziwy? Prorocza zapowiedź błogosławionego Jana Pawła II realizuje się z pewnością tam, gdzie wspólnoty i pojedynczy chrześcijanie pozwalają się prowadzić Słowu Boga. Również Benedykt XVI wyraził przekonanie, że modlitewna lektura Pisma Świętego (lectio divina), „jeśli będzie się ją skutecznie propagować, przyniesie w Kościele nową duchową wiosnę”1. Co to znaczy: „skutecznie propagować” drogę lectio divina? Wyjaśnienie odnajdziemy w pięknym i cennym dokumencie Kościoła – w adhortacji o Słowie Bożym w życiu i misji Kościoła Verbum Domini z 2010 roku. Skutecznie propagować Słowo może tylko ten, kto doświadczył jego mocy i zrozumiał, że „chrześcijaństwo jest religią słowa Bożego, nie słowa spisanego i milczącego, ale Słowa Wcielonego i żywego” (VD 7). Zebrane w tej książce wprowadzenia do modlitwy pochodzą z rekolekcji lectio divina prze1
Benedykt XVI, Słowo Boże źródłem odnowy Kościoła, „L’Osservatore Romano” 26 (2005), nr 11–12, s. 25. –8–
prowadzonych w Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów w Krakowie (2010)2 i w Trzebini (2011). Dołączyłem do nich, tytułem wprowadzenia, konferencję, w której omawiam etapy lectio divina w oparciu o modlitwę Maryi – Matki Słowa. Ufam, że treści te będą przydatne zwłaszcza osobom, które w klimacie milczenia i korzystając z kierownictwa duchowego, zechcą przeżyć swoje indywidualne rekolekcje. Są one szansą rozwoju wiary tak dla osób duchownych i konsekrowanych, jak i dla świeckich, gdyż Pan Bóg uczynił każdego z nas zdolnym do twórczego dialogu ze Słowem Życia. „Człowiek jest stworzony w Słowie i w Nim żyje; nie może zrozumieć samego siebie, jeśli nie otwiera się na ten dialog. Słowo Boże ukazuje synowską i relacyjną naturę naszego życia” (VD 22). ks. Piotr Ślęczka SDS Radonie, Święto Narodzenia Matki Bożej 2011 r.
2
Rekolekcje zostały nagrane w formacie MP3 i są dostępne także na płycie CD.
Wprowadzenie do lectio divina
Postawa słuchania w modlitwie i w działaniu Matki Słowa
Mario Masini w książce zawierającej lectio divina do świąt maryjnych3 zauważył, że słowa Maryi pojawiają się na kartach Ewangelii zaledwie siedem razy: Ewangelie w przekazie Mateusza i Marka nie przytaczają żadnego słowa Maryi. Maryja „mówi” natomiast w Ewangelii Łukaszowej: dwa razy w dialogu z aniołem Gabrielem, później – pozdrawiając Elżbietę i wyśpiewując hymn Magnificat oraz zwracając się do Jezusa odnalezionego w świątyni. U świętego Jana Maryja mówi podczas wesela w Kanie Galilejskiej: zwraca się do Jezusa („Nie mają już wina”; J 2, 3) i do sług („Zróbcie wszystko, cokolwiek wam powie”; J 2, 5b). Mimo tak niewielu słów Maryi zapisanych w Ewangeliach zmysł wiary Kościoła od pierwszych wieków chrześcijaństwa właśnie w Niej widzi wzór słuchania Słowa, słuchania, które prowadzi do zachowania Słowa, rozważania go i odczytywania konkretnych wydarzeń w swoim życiu w świetle słów Jezusa. Maryja istotnie jest „kobietą ciszy”, ciszy, która nie jest po prostu brakiem słów czy niezdolnością udzielenia odpowiedzi; „milczenie Matki cichego Słowa jest symbolem ciężkiej pracy myśli i intensywnego rozważania” (Henri-Marie de Lubac). 3
Zob. M. Masini, Święta maryjne. Lectio divina, Wydawnictwo SALWATOR, Kraków 2003. – 13 –
Kiedy po zmartwychwstaniu Jezusa uczniowie głosili Ewangelię, także Maryja swoją milczącą obecnością we wspólnocie wierzących prowadziła dusze do tej jedynej Mądrości, którą zrodziła, której była Matką. Spróbujmy zatrzymać się na etapach dialogu Maryi ze Słowem Boga, tym Słowem, które odsłoniło Jej tożsamość jako Matki Boga. Właśnie modlitwa Maryi była dla chrześcijan stałym punktem odniesienia w formułowaniu drogi duchowego czytania Pisma Świętego, czyli lectio divina. Świadectwem nawiązywania do postawy Maryi jest choćby formularz liturgiczny z Lyonu z XI wieku, w którym czytamy, że w łonie Dziewicy „Bóg złożył swoje Słowa”.
Słuchanie (lectio) Maryi Święty Grzegorz Wielki tak mówił o potrzebie duchowego czytania Pisma Świętego: „Jak z zimnego kamienia uderzanego młotem wyskakują gorące iskry, tak z czytania Słowa Bożego, za natchnieniem Ducha Świętego uwalnia się ogień. […] Ucz się poznawać serce Boga w słowach Boga”4. Od jakości słuchania, czyli od naszego lectio i meditatio, zależy kształt całej naszej modlitwy: także tej, którą praktykujemy we wspólnocie – a więc owocność Eucharystii, modlitwy psalmami, jakość 4
Św. Grzegorz Wielki, In Ezech., homilia 10, 1; List 31, 54. – 14 –
Konferencja wprowadzająca w dynamikę rekolekcji
Uzdrawiajca moc Słowa Boego
Pytania otwierające czas słuchania Słowa Jakie jest dzisiaj moje serce? Co w nim przemawia najgłośniej? Czego spodziewam się po tym czasie rekolekcji? Jeszcze przed przeczytaniem fragmentu Ewangelii przeznaczonego na pierwszy dzień rekolekcji, w ramach rachunku sumienia spróbujmy – na ile potrafimy – spotkać się ze sobą, uwzględniając trzy wymiary, z których każdy jest tak samo ważny. Jaki jest mój stan fizyczny (czy jestem zdrowy, czy choruję, czy czuję się zmęczony, czy mam dobre samopoczucie), stan psychiczny (co dzieje się ostatnio w wymiarze moich emocji, które z nich w ostatnim czasie były dla mnie najtrudniejsze) i stan duchowy (jaka jest moja relacja z Jezusem, moja zdolność słuchania Słowa). To ważne pytania. Szczera odpowiedź na nie pomaga zrozumieć, z czym wchodzę w doświadczenie słuchania Boga. Jego Słowo zapewne ukaże mi głębsze przyczyny tego, co przeżywam…
– 31 –
Co pozwala nam spotkać Boga, usłyszeć Jego słowo? Pan Bóg chce się ze mną spotkać Pan Bóg jest pierwszym Działającym, tak podczas rekolekcji, jak i w całym naszym życiu. Nieustannie prowadzi z nami dialog o naszym życiu, jednak wśród codziennych zajęć i w biegu życia trudno jest nam do końca usłyszeć Jego słowa. Pan Bóg zawsze jest hojny, chce dawać nam wiele światła. Z naszej strony tylko postawa hojności pozwala usłyszeć słowo Boga. Ta postawa podczas rekolekcji przekłada się na wierne przestrzeganie czasu przeznaczanego na modlitwę, na troskę o zewnętrzne i wewnętrzne milczenie i na otwartość w kierownictwie duchowym, potrzebną szczególnie w sytuacji kryzysu, kiedy rozsądne jest pozwolić innej osobie spojrzeć na przeżywane przez siebie trudności. Pan Bóg kieruje do mnie swoje słowo Pierwsza księga Pisma Świętego rozpoczyna się od opisu stworzenia świata przez słowo Boga: „Bóg rzekł: «Niechaj stanie się światłość!». I stała się światłość” (Rdz 1, 3). Dla semity słowo Boga oznaczało tyle, co Boża myśl, Boży zamysł, Boże pragnienie. Jednocześnie w Biblii Pan Bóg ukazany jest jako Ten, który wypowiada słowo, kierując je – 32 –
Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli (Łk 4, 21)
Dzień 1
Jezus w Nazarecie
Lectio (Łk , -) 14
Potem powrócił Jezus w mocy Ducha do Galilei, a wieść o Nim rozeszła się po całej okolicy. 15 On zaś nauczał w ich synagogach, wysławiany przez wszystkich. 16 Przyszedł również do Nazaretu, gdzie się wychował. W dzień szabatu udał się swoim zwyczajem do synagogi i powstał, aby czytać. 17 Podano Mu księgę proroka Izajasza. Rozwinąwszy księgę, natrafił na miejsce, gdzie było napisane: 18 Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, 19 abym obwoływał rok łaski od Pana. 20 Zwinąwszy księgę, oddał słudze i usiadł; a oczy wszystkich w synagodze były w Nim utkwione. 21 Począł więc mówić do nich: „Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli”. 22 A wszyscy przyświadczali Mu i dziwili się pełnym wdzięku słowom, które płynęły z ust Jego. I mówili: „Czy nie jest to syn Józefa?” 23 Wtedy rzekł do nich: „Z pewnością powiecie Mi to przysłowie: 10
Tekst Ewangelii Łukasza, jeśli nie podano inaczej, wg Biblii Tysiąclecia, wydanie III poprawione, Poznań–Warszawa 1980. – 45 –
Wprowadzenie do meditatio Moc i słabość Słowa Bożego W relacji Łukaszowej początek publicznej działalności Jezusa naznaczony jest napięciem, Ewangelista ukazuje bowiem dwie skrajnie różne reakcje na Słowo głoszone przez Jezusa. Po chrzcie w Jordanie Jezus „w mocy Ducha” (4, 14) udaje się do Galilei i zaczyna nauczać w synagogach. Wieść o Nim „rozchodzi się” – jak pisze Łukasz – po całej okolicy i jest „wysławiany przez wszystkich” (4, 15). Kiedy jednak przybywa do rodzinnego Nazaretu i tam w synagodze interpretuje tekst proroka Izajasza (por. Iz 61, 1n.; 58, 6: „Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie […], abym obwoływał rok łaski od Pana”), Jego słuchacze unoszą się gniewem, są przekonani, że bluźni i znieważa miejsce przeznaczone do wiernego przekazywania treści wcześniej objawionych przez Boga. Słowo Jezusa nie pozwala na obojętność. Człowiek, który je usłyszy, zostaje poruszony mocą, jaka wcześniej być może nigdy nie była jego doświadczeniem. Wobec nowego stanu serca, po– 47 –
Wprowadzenie do oratio „Przyszedł również do Nazaretu, gdzie się wychował” (Łk 4, 16) Według relacji Łukasza Jezus rozpoczyna publiczną działalność od Galilei. Idzie od rodzinnej miejscowości, do Nazaretu. Wraca poniekąd do swoich. Tam żyją Jego krewni, tam mieszka Jego Matka. Powołanie każdego z nas rozpoczynało się w Nazarecie naszych rodzin. W modlitwie oratio możemy dziękować Panu Bogu za to, że dał nam takie właśnie, a nie inne rodziny. Podziękujmy za całe dobro i trud naszych rodziców, którzy przyjęli dar nowego życia i wiele się natrudzili nad naszym wychowaniem. Dzięki nim otrzymaliśmy na pewno bardzo dużo łaski Bożej, dobra, opieki. Nazaret to czas ukrytego życia Jezusa. Jakie są te najbardziej ukryte miejsca mojej codzienności? Przestrzeń, którą zasłaniam przed ludźmi, a czasem ukrywam też przed Bogiem? Może są to miejsca mojego zmagania się ze sobą, o których nikt nie wie? Jezus wchodzi do tych moich miejsc ukrytych, jest ze mną. Całe moje życie – jak mówi Pa– 57 –
Wprowadzenie do contemplatio Od słuchania Słowa w lectio, poprzez jego odniesienie do historii swojego życia w meditatio i modlitwę zrodzoną ze Słowa w oratio dochodzimy do etapu czwartego – do trwania ze Słowem, czyli do zjednoczenia z Oblubieńcem i Mistrzem. Niekiedy słowa contemplatio wywołują w nas odczucie zakłopotania i dystansu. Kontemplacja? Czy jestem do niej zdolny? Kontemplacja w drodze lectio divina jest rozumiana jako zjednoczenie – na ile to możliwe w realiach ziemskich – z Bogiem, z Tym, od którego otrzymałem życie, który mnie pierwszy ukochał miłością odwieczną, i co więcej – który jest kresem mojego istnienia. Naturalnym kresem każdego ludzkiego życia jest spotkanie z Bogiem w wieczności, czyli zjednoczenie na zawsze! Przeciwieństwem kontemplacji jest stan grzechu. Każdy grzech burzy jedność między człowiekiem a Stwórcą. Można powiedzieć, że nawracanie się jest drogą contemplatio, czyli stawianiem Boga w centrum swojego życia.
– 64 –
„Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli” (Łk 4, 21) Jezus jako Syn Boży jest dla całej ludzkości „jubileuszem” – to dzięki Niemu kolejne pokolenia wierzących będą uwalniane z jarzma niewoli grzechu. Co o tej wierności Boga mówi dzisiaj moje serce? Jakie jest to „dziś” mojej relacji z Jezusem? Właśnie na tym zatrzymajmy się na etapie contemplatio. W bardzo cierpliwej modlitwie adoracji pozwólmy mówić swojemu sercu; niech ono opowie o tym, co być może od dłuższego czasu próbuje przekazać nam samym, a niekiedy także przełożonym czy wspólnocie, w której żyjemy.
Ukryte życie Jezusa W Nazarecie Jezus spędził trzydzieści lat swojego życia. Było to życie, które nazywamy ukrytym. W jakim sensie było ono ukryte? Poza wydarzeniem, kiedy pozostał w świątyni i wprawił w niepokój swoją Matkę i świętego Józefa, Jezus dorastał zwyczajnie, jak każdy inny mężczyzna w Izraelu. Ta zwyczajność Jezusa stała się dla mieszkańców Nazaretu przeszkodą, by uznać w Nim Syna Bożego. To, co zewnętrzne, nie wskazywało na tajemnicę powołania Jezusa. Zawsze jest tak, że tajemnica powołania rozwija się w ukryciu. Działanie Boga w ludzkim sercu – 65 –
Odpuszczone są jej grzechy, ponieważ bardzo umiłowała (Łk 7, 47)
Dzień 6
Serce uzdrowione miłoci przebaczajc
Lectio (Łk , -; , -) 36
Jeden z faryzeuszów zaprosił Go do siebie na posiłek. Wszedł więc do domu faryzeusza i zajął miejsce za stołem. 37 A oto kobieta, która prowadziła w mieście życie grzeszne, dowiedziawszy się, że jest gościem w domu faryzeusza, przyniosła flakonik alabastrowy olejku 38 i stanąwszy z tyłu u nóg Jego, płacząc, zaczęła łzami oblewać Jego nogi i włosami swej głowy je wycierać. Potem całowała Jego stopy i namaszczała je olejkiem. 39 Widząc to faryzeusz, który Go zaprosił, mówił sam do siebie: „Gdyby On był prorokiem, wiedziałby, co za jedna i jaka jest ta kobieta, która się Go dotyka, że jest grzesznicą”. 40 Na to Jezus rzekł do niego: „Szymonie, mam ci coś powiedzieć”. On rzekł: „Powiedz, Nauczycielu!” 41 „Pewien wierzyciel miał dwóch dłużników. Jeden winien mu był pięćset denarów, a drugi pięćdziesiąt. 42 Gdy nie mieli z czego oddać, darował obydwom. Który więc z nich będzie go bardziej miłował?” 43 Szymon odpowiedział: „Sądzę, że ten, któremu więcej darował”. On mu rzekł: „Słusznie osądziłeś”. 44 Potem zwrócił się do kobiety i rzekł Szymonowi: „Widzisz tę kobietę? Wszedłem do twego domu, a nie podałeś Mi wody do nóg; ona zaś łzami oblała Mi stopy i swymi włosami je otarła. 45 Nie dałeś Mi pocałunku; a ona, odkąd wszedłem, nie przestaje całować nóg moich. 46 Głowy nie namaściłeś Mi oliwą; ona zaś olejkiem – 173 –
Wprowadzenie do meditatio Kontekst spotkania Jezusa z kobietą w domu Szymona Łukasz Ewangelista kolejny raz zatrzymuje nas na temacie wiary. Patrzyliśmy już na ikonę wiary setnika z Kafarnaum, człowieka, który umiał kochać i to właśnie miłość zaprowadziła go na próg wiary w Słowo Jezusa. Setnik nie czuł się godny spotkać z Jezusem, mimo prawości swojego życia, docenianej przez starszych gminy żydowskiej. Dzisiaj, w dniu sakramentu pojednania, patrzymy na inną drogę do wiary w Jezusa – drogę, która zaczyna się od doświadczenia przebaczającej miłości Bożej. To doświadczenie miało miejsce w życiu kobiety, o której Łukasz pisze przy końcu rozdziału siódmego, przed jej pojawieniem się w domu faryzeusza. Słowo Jezusa i Jego postawa wobec grzeszników dotknęły serca tej kobiety, która podnosiła się z publicznie znanego grzechu. Jezus uzdrowił jej serce, z którego popłynęły piękne gesty miłości. Kobieta ta jest pierwszą osobą w Ewangelii Łukaszowej, która czyni coś z miłości do Jezusa – wcześniej to Jezus posługiwał, leczył, wypędzał – 175 –
Wprowadzenie do oratio Zaangażować zmysły w modlitwę Silvano Fausti tak komentuje wydarzenie w domu Szymona: „Ta subtelna scena angażuje wszystkie zmysły: wzrok, słuch, dotyk, węch oraz smak łez i całowanie ciała. Wyraża czułą i namiętną miłość do Pana Jezusa, Boga, który stał się bliski, by wyrazić nam swoją miłość i pozwolić się kochać przez nas. […] Miłością do Jezusa jest wiara, która staje się życiem”45. W słowach tych odnajdujemy cenną podpowiedź dla naszego oratio: spróbujmy znaleźć się na uczcie w domu Szymona i w postawie ignacjańskiej kontemplacji zobaczyć tę scenę. Zatrzymajmy wzrok najpierw na kobiecie i jej alabastrowym naczyniu na olejek, którego przepiękna woń za chwilę wypełni całą salę. Kobieta staje za Jezusem (biesiadnicy znajdowali się w pozycji półleżącej) i łzami oblewa stopy Jezusa, wyciera je włosami, a później namaszcza je olejkiem. Jest bardzo blisko swojego Mistrza, dotyka Jego ciała, całuje je. Tak wyraża czystą miłość tylko ktoś, kto wcześniej został podniesiony przez mi45
S. Fausti, dz. cyt., s. 249. – 186 –
Spis treci Wstęp ................................................................................ 7 Wprow a d zen ie do le ctio div ina Postawa słuchania w modlitwie i w działaniu Matki Słowa ................... 11 Kon feren c ja w prow ad z aj ąc a w dy namikę rekolekc ji Uzdrawiająca moc Słowa Bożego.............................. 29 D z i eń 1 „Dziś spełniły się te słowa Pisma, któreście słyszeli” Jezus w Nazarecie ......................................................... 43 D z i eń 2 „Zdumiewali się Jego nauką” Słowo Jezusa wybawia z mocy złego ducha ............ 69 D z i eń 3 „Chcę, bądź oczyszczony” Uzdrowienie dzięki przekroczeniu schematów ..................................................................... 95 D z i eń 4 „Twoje grzechy zostały ci odpuszczone” Jezus odsłania najgłębszy wymiar paraliżu ...........117
– 221 –
D z i eń 5 „Nie jestem godzien, abyś wszedł pod dach mój” Uzdrowienie sługi setnika z Kafarnaum ................143 D z i eń 6 „Odpuszczone są jej grzechy, ponieważ bardzo umiłowała” Serce uzdrowione miłością przebaczającą ...........171 D z i eń 7 „Dziewczynko, wstań!” Zaproszenie na gody weselne ..................................193 P ro p oz y c j a p ro g r a mu rekolekc ji le ct io div ina ....................... . 2 1 7