J贸zef Augustyn SJ
W trosce o autentyczne 偶ycie duchowe
REDAGUJE
Centrum Formacji Duchowej Salwatorianie – Kraków Krzysztof Wons SDS (redaktor naczelny) Piotr Stawarz SDS (sekretarz redakcji)
PROJEKT OKŁADKI
Anna Olek KOREKTA
Zofia Smęda ZDJĘCIE AUTORA NA OKŁADCE
Grzegorz Lasoń
ADRES REDAKCJI
Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; faks (12) 254 60 60 e-mail: zeszyty@salwatorianie.pl http://www.cfd.salwatorianie.pl
SKŁAD I ŁAMANIE
Anna Olek
Za pozwoleniem władzy zakonnej
ISSN 1426-8515
© Copyright by 2010 Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków www.salwator.com
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
W dniach 19–21 lutego 2010 roku o. Józef Augustyn SJ przeprowadził w Centrum Formacji Duchowej Salwatorianów w Krakowie sesję na temat: Zmęczenie – wypalenie – kryzys. Jak pomóc sobie i innym? Zainteresowanie problematyką było tak duże, że na wiele miesięcy przed planowanym spotkaniem formacyjnym byliśmy zmuszeni zamknąć listę uczestników, ponieważ nie było już wolnych miejsc. Fakt ten wiele mówi. Z jednej strony potwierdza kompetencje i wyczucie Autora, który mając duże doświadczenie w rozeznawaniu aktualnych problemów społeczno-religijnych i duchowych, potrafi trafnie stawiać tematy, odnosząc się precyzyjnie do pytań, jakimi żyje współczesny wierzący; z drugiej – samo zainteresowanie tematem pokazało, że niemało jest ludzi, którzy chcą się zmierzyć z trudnymi życiowymi dylematami, poszukując kompetentnej odpowiedzi u wymagających przewodników duchowych. Podczas sesji, nie po raz pierwszy w naszym Centrum, potwierdził się jeszcze jeden znaczący fenomen: jest wiele osób, które nie tyle oczekują gotowych i szybkich odpowiedzi na życiowe pytania, ile sami, z iście duchową pasją, troszczą się o włas ną formację przez słuchanie konferencji, osobistą modlitwę, indywidualne rozeznawanie. Nie należy oczywiście przeceniać pojedynczych spotkań, ale tak samo nie należy pomijać faktu, że temat sesji ściągnął licznych uczestników z odległych stron WIOSNA
▪ 47/2010
5
Wypaleni nie tylko na polu zawodowym
We wszystkich wielkich religiach dobre relacje z bliźnimi i wzajemna międzyludzka pomoc są ukazywane jako obowiązek moralny, a jednocześnie jako jedno z najpiękniejszych ludzkich doświadczeń. Wskazują one, że człowiek sam z siebie nie jest zdolny do zbudowania harmonijnych więzi z innymi i dlatego wzywają do szukania pomocy u Boga. To, co opisują wszystkie wielkie religie, da się jednak zaobserwować w codziennym ludzkim życiu. Dobre współżycie z ludźmi, pomaganie im, daje wiele radości i satysfakcji, ale jednocześnie szybko męczy i wyczerpuje. Rodzą się więc pytania: co robić z owym zmęczeniem, jak zaradzić wyczerpaniu? Wypalenie i jego przyczyny Na gruncie psychologii wypalenie bywa rozumiane jako stan fizycznego i psychicznego wyczerpania, jaki powstaje na skutek przeciążenia pracą dla innych czy też przeciągających się konfliktów w relacji z bliźnimi. Osobę „wypaloną” ogarnia cały zespół negatywnych uczuć, które determinują jej codzienne zachowanie: w życiu osobistym, rodzinnym, zawodowym i społecznym. Są to: znużenie, zniecierpliwienie, irytacja, gniew, poczucie niezrozumienia i krzywdy, odczucie bycia wykorzystanym itp. W ostatnich kilkunastu latach pojęcie „wypalenie” stało się bardzo popularne w literaturze psychologicznej. Autorzy opisują WIOSNA
▪ 47/2010
9
Ewangeliczna czystość serca
Celibat jako wartość związana z kapłaństwem w Kościele katolickim nie może być pojmowany najpierw jako przymus życia w bezżeństwie. Wszystko bowiem, co w człowieku jest wymuszone zewnętrznym prawem, posiada negatywny, a nierzadko także i destrukcyjny charakter. Celibat kapłański, jak też czystość zakonna, posiadają wartość jedynie wówczas, gdy są przyjęte ze względu na królestwo niebieskie. Kiedy w zachowaniu celibatu odwołujemy się najpierw do racji prawnych (dyscyplina Kościoła), psychologicznych i społecznych (więcej czasu dla ludzi), ekonomicznych (dobra kościelne są bardziej zabezpieczone), traci on swoją wartość jako świadectwo. Do celibatu konieczna jest wiara, że to sam Bóg domaga się od nas tego wyrzeczenia. Wszystkie nadużycia w celibacie są wynikiem zaniedbania relacji do Boga. Tylko siłą łaski Boga można w pokoju i radości zrezygnować dobrowolnie z tego, co z racji przyrodzonych należy się każdemu mężczyźnie: związku małżeńskiego, rodziny, ojcostwa. Czystość integralnym elementem ludzkiej miłości Poważnym błędem w rozważaniach o celibacie jest zaniedbanie refleksji duchowej i religijnej odnoszącej się do celibatu, a koncentrowanie się na problemach emocjonalnych i seksualnych. Rozważania o celibacie nie mogą przekształcać się jedynie w reWIOSNA
▪ 47/2010
23
Księża w relacji do kobiet
W Kościele, zarówno katolickim, jak i prawosławnym, większość praktykujących wiernych to kobiety. Nie należy z tego wyciągać pochopnych wniosków, że kobiety są bardziej wierzące, bardziej pobożne. Dochodzenie do takich konkluzji jedynie w oparciu o zewnętrzne formy religijne byłoby niesprawiedliwe dla mężczyzn. Natomiast jest faktem, że kobiety posiadają inną od mężczyzn wrażliwość religijną, dzięki której w sposób bardziej otwarty i chętny korzystają z liturgii, sakramentów świętych oraz z duszpasterstwa Kościoła. Mężczyzna zapytany, czy chodzi co niedzielę do kościoła, odpowie: „Przecież nie jestem fanatykiem”. Wielu mężczyzn, choć uważa się za religijnych, nie czuje potrzeby praktyk religijnych. Trzeba jednak być bardzo ostrożnym, aby nie odsądzać ich od czci i nie nazywać bezbożnikami. Do tej odmiennej wrażliwości religijnej mężczyzn i kobiet trzeba odnosić się z szacunkiem. Inna jest wrażliwość religijna w islamie, inna w religii żydowskiej, gdzie to przede wszystkim mężczyźni są mężami modlitwy. Kobiety jedynie towarzyszą im w sposób nieśmiały w modlitwie i życiu duchowym. Na tym przykładzie widzimy, jak wiele Jezus zrobił dla kobiet, dla podkreślenia ich godności. Lekceważenie uczestnictwa kobiet w liturgii i życiu parafii jest samobójczym golem. Gdyby w naszych kościołach zabrakło kobiet, sprawowalibyśmy liturgię, szczególnie codzienną Eucharystię, w samotności. W wielu rodzinach to właśnie kobiety, WIOSNA
▪ 47/2010
35
Ewangeliczne ogołocenie
Z Ewangelii św. Marka: „Jezus przywołał do siebie dwunastu i zaczął rozsyłać ich po dwóch. Dał im też władzę nad duchami nieczystymi i przykazał im, żeby nic z sobą nie brali na drogę oprócz laski: ani torby, ani chleba, ani pieniędzy w trzosie. «Ale idźcie obuci w sandały i nie wdziewajcie dwóch sukien»” (6, 9). Przeczytana Ewangelia jest drogowskazem w naszych refleksjach o ubóstwie. Być ubogim to być ogołoconym. Jezus mówi: „Nie bierzcie na drogę chleba, torby, dwóch sukien. Bierzcie tylko to, co konieczne”. Ludzie ubodzy to ludzie ogołoceni. Oni nic nie mają. Są pozbawieni środków do życia. W Polsce jest kilkaset tysięcy bezdomnych, którzy nie mają dachu nad głową, regularnej pensji, ubezpieczenia; ale nie mają też szacunku ludzkiego. Więcej nawet – brakuje im szacunku do siebie samych, do własnego, nieudanego, przegranego życia; brak im perspektyw na przyszłość. Są to nie tylko ludzie starsi, ale często osoby w sile wieku, a nawet bardzo młodzi. Świat biednych i bogatych Większość współczesnej ludzkości to ludzie ogołoceni. Na świecie żyje dzisiaj 6,8 miliarda ludzi, a większość to ubodzy. W Afryce, Ameryce Łacińskiej, w Azji w skrajnym ubóstwie żyją setki milionów ludzi. Połowa ludzkości żyje w niedostatku, a jednej czwartej 46
Zeszyty Formacji Duchowej
O wiarygodności ludzi Kościoła dawniej i dziś
Jakaż to radość móc powiedzieć z całego serca: kocham Matkę moją, Kościół Święty. Josemaría Escriva
Miłość do Kościoła jest wyrazem miłości do Chrystusa. Nie można miłować Chrystusa, nie miłując Jego Kościoła, który zrodził się z Jego boku przebitego na krzyżu. Kościół, z postanowienia Chrystusa, jest wspólnotą Jego uczniów, która staje się miejscem spotkania z Nim. Każdy, kto pragnie spotkać Chrystusa zmartwychwstałego, winien szukać wspólnoty wiernych Mu uczniów. Kiedy dwom uczniom uciekającym z Jerozolimy zmartwychwstały Jezus objawił się w Emaus, oni natychmiast wrócili do Jerozolimy, by przyłączyć się do Jedenastu. Tylko wspólnie z nimi mogli doświadczyć obecności i działania Jezusa Paschalnego. Wspólnota Boska i ludzka Choć Kościół jest wspólnotą powstałą z inspiracji Boskiej i podtrzymywaną wolą Boga, to jednak nie przestaje być tutaj, na ziemi, wspólnotą ludzką, która podlega ludzkim mechanizmom i prawom. W związku z tym usprawiedliwione staje się na przykład obserwowanie środowiska księży, ich problemów, kryzysów, motywacji itp. Podstawowe zewnętrzne postawy i zachoWIOSNA
▪ 47/2010
63
Młodzi w kontekście współczesnej kultury. Ujęcie duszpasterskie
Obalenie komunizmu oraz wejście do Unii Europejskiej krajów bloku wschodniego zapoczątkowało stopniowe zanikanie różnic, jakie istniały jeszcze do niedawna pomiędzy młodzieżą zachodnioeuropejską a wschodnioeuropejską. Żelazna kurtyna, która podzieliła Europę na pół wieku, była przyczyną zróżnicowania postaw i zachowań młodych po obu stronach. Uprawianie polityki i jakakolwiek działalność społeczna w krajach komunistycznych były zarezerwowane wyłącznie dla osób powiązanych z reżimem. Dlatego też zdecydowana większość młodzieży izolowała się od jakiejkolwiek działalności społecznej i politycznej. Aby zaangażować młodzież społecznie, komuniści organizowali tzw. czyny społeczne, np. sprzątanie wiosną parków. Był to rodzaj pracy przymusowej, znienawidzony przez młodzież i odbierany jako przejaw zniewolenia politycznego. Każda forma sprzeciwu wobec tego typu działań „społecznych” była traktowana jako wyraz odwagi i „walki o wolność”. Pamiętam z liceum – dwóch moich kolegów, piętnastolatków, nie chcąc uczestniczyć w pierwszomajowej paradzie, „zgubiło” gdzieś po drodze czerwone flagi, które mieli nieść w pochodzie. W ocenie grona pedagogicznego była to dezercja i działanie na szkodę państwa, dla nas – ich rówieśników – byli bohaterami. Dyrektor zagroził im wyrzuceniem ze szkoły i „wilczym biletem”, który uniemożliwiał dalszą naukę w jakiejkolwiek szkole w Polsce. Jednak ich „skrucha”, interwencja rodziców oraz łaskawość WIOSNA
▪ 47/2010
71
Spis treści
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
5
Od Redakcji
7
Wypaleni nie tylko na polu zawodowym Wypalenie i jego przyczyny Sentiment de vide Pokusa wymyślania wszystkiego od nowa Wypalenie w relacji pomocy udzielanej bliźnim Wypalenie na gruncie życia rodzinnego Wypalenie w życiu osób duchownych Wypalenie w kulturze i sztuce Doświadczenie Boga ostatecznym lekarstwem na wypalenie
Ewangeliczna czystość serca Czystość integralnym elementem ludzkiej miłości Bezżenni dla królestwa niebieskiego Kobiecość i męskość we współczesnej cywilizacji Jezus o czystości ewangelicznej Współczesne bycie singlem Czysta miłość Boga Troska o czystość intencji WIOSNA
▪ 47/2010
9 9 11 12 14 15 17 19 21 23 23 24 25 26 27 27 28 87
Czyste myśli, uczucia i pragnienia Niebezpieczeństwo pornografii Czystość słów i gestów Czyste relacje Co daje celibat wiernym? Eucharystia a czystość serca
29 30 31 32 33 34
Księża w relacji do kobiet
35
Poznanie samego siebie Poznanie męskiej i kobiecej wrażliwości Szacunek księdza wobec kobiet Nie krzywdzić kobiet Być wolnym wobec kobiet, nie bać się kobiet Współpraca z kobietami Wiązać kobiety z Kościołem, a nie ze sobą Jasne zasady współpracy Nie wykorzystywać kobiet w załatwianiu osobistych spraw Duszpasterska posługa wobec kobiet
Ewangeliczne ogołocenie Świat biednych i bogatych Wrażliwość na ludzi ubogich Stare Przymierze o ubogich Słowo Jezusa o ubogich Jezus ubogi i ogołocony Ogołocenie bez Jezusa jest złem Ogołocenie ubogich jest przymusowe Nasze ogołocenie ma być dobrowolne 88
36 37 39 40 41 42 42 42 43 44 46 46 48 48 49 50 52 54 55
Zeszyty Formacji Duchowej
Ubogi styl życia Żebranie jako forma ubóstwa Ubogi jest człowiekiem zależnym Kto chce Mnie naśladować...
O wiarygodności ludzi Kościoła dawniej i dziś Wspólnota Boska i ludzka Wiarygodny styl życia Miłość do ubogich
57 59 60 61 63 63 64 67
Młodzi w kontekście współczesnej kultury. Ujęcie duszpasterskie Wielkoduszność i szlachetność młodych Emocjonalna otwartość Pragnienie wolności Wrażliwość i kruchość Kryzys autorytetu Zagrożeni cynizmem Rozwój moralny i religijny
71 73 75 77 79 81 82 84