ks. Stanisław Haręzga
Wierzyć i praktykować wiarę Ksi ę ga Kap ł ańs ka
REDAGUJE
Centrum Formacji Duchowej Salwatorianie – Kraków Krzysztof Wons SDS (redaktor naczelny) Piotr Stawarz SDS (sekretarz redakcji) PROJEKT OKŁADKI
Anna Olek
REDAKCJA
Zofia Smęda
ADRES REDAKCJI
Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; faks (12) 254 60 60 e-mail: zeszyty@salwatorianie.pl http://www.cfd.salwatorianie.pl
SKŁAD I ŁAMANIE
Anna Olek Za pozwoleniem władzy zakonnej
ISSN 1426-8515
© Copyright by 2011 Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków www.salwator.com
(...) wiara chrześcijańska nie jest „religią Księgi”: chrześcijaństwo jest „religią «słowa» Bożego”, nie „słowa spisanego i milczącego, ale Słowa Wcielonego i żywego”. Benedykt VI, Verbum Domini, nr 7
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
Życie duchowe, jeśli opieramy je na słowie Boga, pozwala przeżywać codzienność w sposób najbardziej realistyczny. „Kto zna słowo Boże, w pełni zna również znaczenie każdego stworzenia”, a kiedy budujemy swoje życie na słowie Boga, budujemy naprawdę w sposób solidny i trwały. To jedna z wielu myśli Benedykta XVI, które zapisał w najnowszej adhortacji Verbum Domini, poświęconej Słowu Bożemu. Ojciec Święty przekonuje, że „Realistą jest ten, kto w słowie Bożym rozpoznaje fundament wszystkiego”, i dodaje: „Potrzebujemy tego szczególnie w naszych czasach, w których uwidacznia się nietrwałość wielu rzeczy, na których się opieramy, budując życie, w których jesteśmy skłonni pokładać nadzieję” (nr 10). Jubileuszowy, 50. numer Zeszytów Formacji Duchowej postanowiliśmy poświęcić formacji do duchowej lektury Słowa Bożego. Zapraszamy Czytelników do otwarcia Biblii na Księdze Kapłańskiej, którą nieczęsto nawiedzamy i czytamy, ponieważ uważamy ją za „zbyt trudną”, tymczasem tradycja żydowska umieściła ją w centrum Tory, a dzieci żydowskie rozpoczynają swoją formację właśnie od jej lektury. Naszym przewodnikiem po Księdze Kapłańskiej będzie biblista, ks. prof. Stanisław Haręzga. Pomoże nam przeczytać ją w taki sposób, abyśmy usłyszeli w niej żywe i aktualne Słowo, które kształtuje naszą chrześcijańską wiarę, podobnie jak modeluje wiarę Żydów, naszych starszych braci w wierze. Dla nas, ZIMA
▪ 50/2011
5
Bóg, który uświęca swój lud i czyni go kapłańskim królestwem W ramach Szkoły Biblijnej będziemy starać się odpowiedzieć sobie na pytanie: Co znaczy wierzyć i praktykować wiarę? Bazą dla naszych rozważań będzie Księga Kapłańska. Z tej racji nasze refleksje na temat doświadczenia wiary będą koncentrować się na jej kapłańskim aspekcie. Trzeba stwierdzić, że Księga Kapłańska jest nam mało znana, a ze względu na swoją specyfikę literacką i treść wydaje się trudna dla duchowej lektury. Zdając sobie z tego sprawę, będziemy chcieli skorzystać z jej przesłania, mając na uwadze naszą wiarę i jej praktykę. Ponieważ w centrum naszej wiary jest Chrystus, wychodząc od Księgi Kapłańskiej, będziemy również sięgać po teksty Nowego Testamentu, by w ich świetle dostrzec wypełnienie w Chrystusie tego, co było rzeczywistością na etapie Starego Testamentu. Takie podejście do lektury Księgi Kapłańskiej jest zgodne z dokumentem Papieskiej Komisji Biblijnej Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej (Kielce 2002), w którym czytamy: „Nowy Testament świadczy, że Jezus nie tylko nie sprzeciwia się Pismom izraelskim, nie głosi ich końca i ich nie odwołuje, ale w swojej osobie, w posłannictwie, a zwłaszcza w tajemnicy paschalnej doprowadza do ich wypełnienia” (nr 65). Kierując się tą prawdą, ks. prof. Antoni Tronina w najnowszym komentarzu do Księgi Kapłańskiej (Nowy Komentarz Biblijny, Stary Testament, 3, Częstochowa 2006) egzegezę każdej perykopy kończy rozważaniem zatytułowanym „wypełnienie”. Taki też będzie kierunek ZIMA
▪ 50/2011
7
Składanie ofiar przejawem wiary w Boga Nawet pobieżna lektura Biblii ukazuje doniosłość i powszechność ofiar składanych Bogu. Ich praktykowanie należało do jednych z najstarszych instytucji Izraela. Dzięki rozwiniętemu kultowi ofiarniczemu wierzący mogli oddać Bogu cześć, wyrazić swoją wdzięczność oraz oczyścić się z popełnionych grzechów. W ten sposób ofiary pomagały w przezwyciężaniu dystansu między Bogiem a człowiekiem, ożywiały przymierze ludzi z Bogiem, były przejawem ich wiary oraz indywidualnej i zbiorowej pobożności. Kapłańskie prawo ofiar Ukoronowaniem izraelskiej tradycji ofiar i najdoskonalszym zbiorem przepisów im poświęconych jest pierwsza z siedmiu sekcji Księgi Kapłańskiej (1–7). Składają się na nią przepisy dotyczące poszczególnych rodzajów ofiar oraz ich materii. Szczególną uwagę prawodawca poświęca roli kapłanów w sprawowaniu obrzędów oraz przynależnej im części ze składanych ofiar. Nacisk położono na rodzaje materii ofiar oraz na rytuał związany z poszczególnymi ich rodzajami. Sekcja poświęcona ofiarom dzieli się na dwie części (Kpł 1–5 i 6–7). Wprawdzie obie dotyczą tych samych ofiar, ale omawiane są w innej kolejności i z innej perspektywy. W rozdziałach 1–5 kolejność jest następująca: ofiary całopalne (rozdz. 1), mączne (rozdz. 2), wspólnotowe (rozdz. 3), ofiary oczyszczenia 16
Zeszyty Formacji Duchowej
Pośrednictwo kapłanów w służbie Bożej
Zgodnie z Bożą ekonomią zbawienia w Starym Testamencie w praktykę wiary ludu Bożego wpisuje się pośrednictwo kapłańskie. To, że w Nowym Przymierzu jedynym pośrednikiem jest Jezus Chrystus, nie oznacza wcale, że skończyła się już rola kapłanów w służbie Bożej. Należy ją jednak widzieć jako służbę jedynemu doskonałemu pośrednictwu Chrystusa w Jego Kościele dla zbawienia wszystkich ludzi. Kapłaństwo w Starym Testamencie Jednym z podstawowych źródeł wiedzy o kapłanach biblijnego Izraela jest Księga Kapłańska. Druga jej sekcja (Kpł 8–10) w formie narracyjnego bloku opowiada o ustanowieniu kapłaństwa w Izraelu. Mamy w niej relacje o konsekracji kapłanów (Aaron i jego synowie), o inauguracji kultu i pewnych szczególnych zadaniach. W całej księdze mamy ponad 260 wzmianek o kapłaństwie, a sam termin „kapłan” (kōhēn) występuje aż 194 razy (na ogólną liczbę 759 razy w Starym Testamencie). Oznacza to, że kapłani pełnią w niej zasadniczą rolę. Współczesne pojęcie kapłana bazuje na idei powołania jednostkowego, przyjętego osobiście i uznanego przez wspólnotę. Kapłan żydowski nie jest przedmiotem szczególnego powołania Bożego, ale jest przedmiotem powołania kolektywnego, które sięga do założyciela rodu (pokolenie Lewiego). Stopniowo usta24
Zeszyty Formacji Duchowej
Czystość warunkiem prawdziwego kultu Bożego
W praktyce wiary istotnym warunkiem pozostaje czystość, a więc zdolność do wejścia w relację z Bogiem. W Starym Testamencie widziano ją jako czystość rytualną, a więc wolność od pewnych stanów czy kontaktów materialnych. To ona decydowała o możliwości uczestniczenia w kulcie i w życiu społecznym świętej społeczności ludu Bożego. Misją starotestamentalnych kapłanów była nie tylko troska o własną czystość kultyczną, ale także o to, by nic nieczystego nie miało udziału w kulcie najświętszego Boga. Istotę prawdziwej czystości w relacji z Bogiem objawił Jezus Chrystus, wskazując na czystość serca. To dzięki niej chrześcijanin nie tylko może oddawać cześć Bogu, ale pełnić kapłańską misję względem świata. Zadaniem uczniów Chrystusa jest więc ustawiczna dbałość o czystość serca w procesie nieustannego oczyszczania się, by być całym dla Boga i ludzi. Koncepcja czystości rytualnej Starotestamentalne przepisy o czystości i nieczystości kultycznej Księga Kapłańska zbiera w tzw. „Kodeksie Czystości” (Kpł 11– 15). W pierwotnym znaczeniu były one uwarunkowane względami natury fizycznej, wymogami higieny; stąd przestroga przed stykaniem się z tym, co zbrukane, nieczyste, chore (trąd) albo zepsute (trupy). 34
Zeszyty Formacji Duchowej
Posługa jednania ludzi z Bogiem
Dla życia religijnego Izraela wielkie znaczenie miał Dzień Przebłagania, w którym arcykapłan raz w roku stawał się jedynym mediatorem między ludem a Bogiem. Oddzielony od ludu, i czysty w sensie kultycznym, przez krew zwierzęcą dokonywał oczyszczenia ludu z jego grzechów. W Nowym Przymierzu tę rolę arcykapłana wypełnił Jezus Chrystus, składając siebie w ofierze, by własną krwią raz na zawsze dokonać oczyszczenia i przebłagania za grzechy ludzi. Ci, którzy przez wiarę otwierają się na wysłużony przez Niego dar zbawienia, stanowią nowy lud Boży, uczestnicząc w Jego kapłańskiej misji jednania ludzi z Bogiem. Dotyczy to całej wspólnoty wierzących, w której szczególnymi wykonawcami posługi jednania są kapłani pełniący tę misję mocą sakramentalnej władzy otrzymanej od samego Chrystusa, przez Jego Kościół. Wielki Dzień Przebłagania Dla zrozumienia Księgi Kapłańskiej istotny jest fakt jej koncentracji wokół uroczystości Dnia Przebłagania, Ekspiacji, zwanego Jom Kippur (por. Kpł 16; 23,26-32; Lb 29,7-11). W tym dorocznym święcie przebłagania Boga za grzechy całego Izraela osiągała swą pełnię „Tora ofiar” (Kpł 1–7), a także „Tora czystości” (Kpł 11–15) mówiąca o sposobach uwalniania się z rozmaitych zanieczyszczeń kultowych. Czynności ekspiacyjne Dnia 42
Zeszyty Formacji Duchowej
Uświęcenie czasu antycypacją wiecznej komunii z Bogiem
Z racji Bożego objawienia w Starym Testamencie nastąpiła sakralizacja czasu poprzez dni lub tygodnie będące upamiętnieniem wielkich dzieł Boga. Księga Kapłańska ukazuje życie Izraelity, które całe zostało rozmieszczone w siatce obrzędów uświęcających to życie. Z chwilą przyjścia Chrystusa nastała „pełnia czasu” (Ga 4,4), w którym każdy ma możliwość dostępu do Boga. Chrześcijanin, otwierając się na zbawczy kairos w Chrystusie, w każdej sytuacji życia może dostąpić zbawienia. Dzięki temu upływający chronos nabiera szczególnej wymowy, stając się czasem uświęcenia, aż po wejście w ostateczną relację z Bogiem, który żyje „zawsze”, „po wszystkie wieki wieków”. Biblijna koncepcja czasu Zanim odpowiemy sobie na pytanie: na czym polega oryginalność chrześcijańskiego przeżywania wiary w czasie, warto byśmy, choćby bardzo syntetycznie, zastanowili się nad pojęciem czasu w Biblii. W kulturach starożytnych uznawano cykliczność czasu. W takim ujęciu ma on postać zamkniętego okręgu, który nie posiada ani początku, ani końca. W jego ruchu co jakiś czas powtarzają się te same wydarzenia. Człowiek jest niewolnikiem czasu, a zbawienie polega na wydostaniu się poza przestrzeń ziemską. 52
Zeszyty Formacji Duchowej
Bibliografia
Gieniusz A., Boże miłosierdzie jako źródło chrześcijańskiego nonkonformizmu (Rz 12,1-2[8]), „Verbum Vitae” 3 (2003), s. 139–161. Haręzga S., „Będziemy do Niego podobni” – nadzieja chrześcijan według 1 J 3,1-3, „Verbum Vitae” 9 (2006), s. 121–134. Haręzga S., „Rozumiejcie chwilę obecną” (Rz 13,11). Biblijna odpowiedź na problematykę znaków czasu, w: Znaki czasu – czas znaków. Tydzień Eklezjologiczny 2007. W trosce o Kościół, t. IX, red. K. Mielcarek i in., Lublin 2008, s. 13–22. Haręzga S., Ideał kapłana w Listach Pasterskich w świetle kwalifikacji biskupów, starszych i diakonów (1 Tm 3,1-13 i Tt 1,5-9), w: Od Melchizedeka do Jezusa – Arcykapłana. Biblia o kapłaństwie, red. D. Dziadosz, Analecta Biblica Lublinensia V, Lublin 2010, s. 257–264. Jankowski A., Romaniuk K., Kapłaństwo w Piśmie Świętym Nowego Testamentu, Katowice 1972. Pindel R., Kapłan. Pasjonat i specjalista od kontaktu z Bogiem, Kraków 2010. Strzałkowska B., Kapłaństwo w świetle Księgi Kapłańskiej, „Verbum Vitae” 17 (2010), s. 19–41. Szlaga J., Kościół jako rosnąca w Panu budowla, w: Kościół i Chrystus, red. F. Gryglewicz, Lublin 1979, s. 189–198. ZIMA
▪ 50/2011
59
Tronina A., Biblijne przesłanie obrazu Miłosierdzia Bożego, „Verbum Vitae” 3 (2003), s. 255–266. Tronina A., Księga Kapłańska. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Częstochowa 2006. Vanhoye A., Manzi F., Vanni U., Kapłaństwo Nowego Przymierza, tłum. W. Dzieża, Pelplin 2007. Wypych S., Pięcioksiąg. Wprowadzenie w myśl i wezwanie ksiąg biblijnych, t. I, red. J. Frankowski, Warszawa 1987, s. 120–143.
Spis treści
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
5
Bóg, który uświęca swój lud i czyni go kapłańskim królestwem
7
Składanie ofiar przejawem wiary w Boga
16
Pośrednictwo kapłanów w służbie Bożej
24
Czystość warunkiem prawdziwego kultu Bożego
34
Posługa jednania ludzi z Bogiem
42
Uświęcenie czasu antycypacją wiecznej komunii z Bogiem
52
Bibliografia
59
Zapraszamy do
Centrum Formacji Duchowej w Krakowie i Trzebini Zostało powołane do życia, aby towarzyszyć osobom świeckim, duchownym i konsekrowanym w poszukiwaniu głębszego doświadczenia wiary i integralnego rozwoju: psychicznego i duchowego. Wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniu formowania różnych grup wiernych, w którym więcej uwagi poświęca się poszczególnym osobom. Centrum współpracuje z cenionymi formatorami różnych szkół i ośrodków życia duchowego, którzy dzielą się swoim osobistym doświadczeniem wiary, wiedzą teologiczną, pedagogiczną i psychologiczną. W ramach formacji regularnie prowadzone są: Szkoła Modlitwy Słowem Bożym Szkoła Kierownictwa Duchowego Szkoła Biblijna Szkoła Wiary Szkoła o. Jordana Rekolekcje Lectio Divina Ćwiczenia Ignacjańskie Szkoła Wychowawców Seminariów Diecezjalnych i Zakonnych Szkoła Formatorek Zakonnych Szkoła Odnowy dla Sióstr Zakonnych Sesje formacyjne dla rodziców i wychowawców Edycja kwartalnika „Zeszyty Formacji Duchowej”. Charakter spotkań Spotkania organizowane w Centrum Formacji Duchowej odbywają się w klimacie „pustyni”. Uczestnicy są zaproszeni do osobistej modlitwy i milczenia, indywidualnych rozmów z kierownikiem duchowym. Na koniec spotkań przewidziane są momenty dzielenia się w grupach. Szczegółowe informacje można uzyskać w sekretariacie CFD oraz na stronach internetowych: Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16; 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; tel./faks (12) 254 60 60 www.cfd.salwatorianie.pl ul. B. Głowackiego 3; 32-540 Trzebinia tel. (32) 753 54 80; tel. kom. 694 448 249 cfdtrzebinia@sds.pl
Centrum Formacji Duchowej w Krakowie zaprasza na sesje w ramach Szkoły Biblijnej Apokalipsa – Orędzie na nasze czasy 3–5 czerwca 2011 Wokół Apokalipsy narosły różne nieporozumienia: traktuje się ją jako porażający horror lub jako niezrozumiałą księgę, od której lepiej trzymać się z daleka. Nic bardziej błędnego! Pomimo skomplikowanej symboliki ta księga, ukazująca Boże spojrzenie na ludzkie dzieje, niesie nam jasne przesłanie nadziei i ufności, które warto odczytać. Apokalipsa to słowo Boże zawsze aktualne i potrzebne, może szczególnie w naszych zagmatwanych czasach. Prowadzi: Danuta Piekarz, wykładowca NT i teologii biblijnej na PAT i italianistyki na UJ, autorka publikacji z zakresu Pisma Świętego i językoznawstwa.
„Wypuść mój lud”. Księga Wyjścia 2–4 września 2011 Księga Wyjścia opowiada o Bogu, który bierze w obronę uciemiężony lud, gdy śmierć zagląda mu w oczy. Daje mu charyzmatycznego przewodnika Mojżesza, aby przeprowadził „wybranych” przez pustynię do Ziemi Obiecanej. Uczestnicy sesji będą zaproszeni, aby razem Mojżeszem i Izraelitami podjąć drogę przez pustynię: przeżyć wyjście z Egiptu, cudowne przejście przez Morze Czerwone, odnowić przymierze z Bogiem i rozpalić w sobie na nowo tęsknotę za Ziemią Obiecaną. Pomoże w tym autorka sesji, która posiada szczególną zdolność wyprowadzania na głębiny Starego Testamentu i niezwykły dar przekazu. Prowadzi: Bruna Costacurta, ceniony wykładowca teologii i duchowości Starego Testamentu na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Prowadzi we Włoszech biblijne sesje rekolekcyjne. Jest autorką publikacji z zakresu teologii i duchowości biblijnej.
D ni D uc ho wości Biblijnej „Twoje Słowo daje mi życie” 10-13 listopada 2011 Dni pogłębionej formacji biblijnej. Pierwsza część obejmuje wykłady, konferencje, wprowadzenie do lectio divina, druga przeżywana jest w klimacie pustyni, pełnego milczenia i na osobistej medytacji Słowa. Podjęte zostaną zagadnienia: Droga do spotkania z żywym Słowem; Wprowadzenie do lectio divina: „Żywe jest Słowo i skuteczne” (Hbr 4, 12). Witalny wymiar Słowa w duchowości żydowskiej i chrześcijańskiej: Słowo, które pobudza do życia (Ez 37,1-14) – perspektywa żydowska, oraz Słowo, które zwycięża śmierć (J 11,32-45) – perspektywa chrześcijańska. Żyć w Słowie, aby nie umrzeć na wieki (J 15,1-11) – perspektywa egzystencjalna; „Kładę przed Tobą życie i śmierć…” medytacje do Księgi Powtórzonego Prawa. Prowadzą: ks. Waldemar Chrostowski, biblista, kierownik Katedry Egzegezy Starego Testamentu na UKSW, autor licznych książek, rekolekcjonista, animator formacyjnych grup biblijnych; ks. Mirosław Wróbel, biblista, kierownik Katedry Literatury Międzytestamentalnej i Nauk Pomocniczych Biblistyki na KUL; oraz ekipa CFD. Sesje Szkoły Biblijnej proponowane są w klimacie pustyni, ciszy i modlitwy osobistej. Uczestnicy są wprowadzani w teologiczne bogactwo i medytację wybranej Księgi Biblijnej w kontekście własnej historii życia. Mają możliwość skorzystania z sakramentu pokuty i indywidualnej rozmowy z kierownikiem duchowym.
Zgłoszenia należy nadsyłać, korzystając z formularza na stronie internetowej: www.cfd.salwatorianie.pl Zgłoszenia i pytania o szczegółowe informacje prosimy kierować na adres: Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; tel./faks (12) 254 60 60; tel. kom. 694 448 170 e-mail: cfd@salwatorianie.pl
Zasady prenumeraty „Zeszytów Formacji Duchowej” W ciągu roku ukazują się cztery numery „Zeszytów”. Cena detaliczna jednego egzemplarza poza prenumeratą – 13 zł Korzyści związane z prenumeratą Cena 1 egz. w prenumeracie krajowej – 10 zł Koszt prenumeraty rocznej – 40 zł Koszt prenumeraty półrocznej – 20 zł Koszty wysyłki na terenie kraju pokrywa Wydawca. Prenumerata zagraniczna jest droższa o koszty przesyłki zagranicznej. Dla nabywających więcej niż 5 egz. danego numeru „Zeszytów” przewidziane są zniżki: W prenumeracie – 10%, w sprzedaży detalicznej – 5% Zapisy na prenumeratę trwają przez cały rok. Istnieje możliwość nabycia egzemplarzy archiwalnych. Wpłaty dokonuje się na blankiecie przekazu pocztowego lub bankowego. Należy podać imię i nazwisko oraz dokładny adres zamawiającego. Zamówienia prosimy kierować na adres: Salwatorianie – Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków PKO BP II/O Kraków PL 55 1020 2906 0000 1102 0107 9342 Adres Redakcji: Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; tel./faks (12) 254 60 60 zeszyty@salwatorianie.pl; www.cfd.salwatorianie.pl Redakcja z serca dziękuje Czytelnikom za dodatkowe ofiary złożone na utrzymanie i rozwój „Zeszytów”.