Abp Bruno Forte
Biblijni świadkowie wiary
REDAGUJE
Centrum Formacji Duchowej Salwatorianie – Kraków Krzysztof Wons SDS (redaktor naczelny) Piotr Stawarz SDS (sekretarz redakcji) PROJEKT OKŁADKI
Anna Olek TŁUMACZENIE
Danuta Piekarz KOREKTA
Zofia Smęda
ADRES REDAKCJI
Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; faks (12) 254 60 60 e-mail: zeszyty@salwatorianie.pl http://www.cfd.salwatorianie.pl
SKŁAD I ŁAMANIE
Anna Olek Za pozwoleniem władzy zakonnej
ISSN 1426-8515
© Copyright by 2012 Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków www.salwator.com
Realistą jest ten, kto w słowie Bożym rozpoznaje fundament wszystkiego. Verbum Domini, 10
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
Włoski arcybiskup Bruno Forte, ostatni rekolekcjonista Jana Pawła II, na zaproszenie salwatorianów z Centrum Formacji Duchowej gościł w Krakowie z okazji Roku Kapłańskiego. Przez trzy ostatnie dni stycznia roku 2010 metropolita archidiecezji Chieti-Vasto głosił w CFD rekolekcje dla ponad stu polskich księży posługujących w ojczyźnie i poza jej granicami. Z poruszającą żarliwością mówił o wierze w moc Słowa: „Jesteśmy tutaj, aby spotkać Słowo! Słowo Boga to Słowo miłości. Zwłaszcza dzisiaj istnieje ogromna tęsknota za Słowem”. Arcybiskup Forte nazwał obecny wiek czasami „samotności w tłumie”. Żyjemy w tłumie i jednocześnie pozostajemy samotni. Samotność poszerza się także przez internet. Wielu, zwłaszcza młodych ludzi, długie godziny spędza przed komputerem, sądząc, że rozmawiają z innymi, a tymczasem pozostają samotni, bez rzeczywistej komunii. Słowo Boże to dobra nowina dla wszystkich samotnych. Chce wejść w ludzkie serce. „Czy czujemy w sobie żar Słowa, gdy głosimy je innym?” – pytał z przejęciem. Czy Słowo rozpala nasze serca? Przepowiadanie Słowa nie może być martwym powtarzaniem słów, lecz musi być ogniem, który płonie i rozpala innych. Jeśli słowa, które głosimy, nie rozpalają serc słuchaczy, to znak, że nie głosimy Słowa Boga, ale nasze, ludzkie. „Moralizowanie, mówienie abstrakcyjne to strata czasu” – powtarzał. ZIMA
▪ 54/2012
5
Wprowadzenie w słuchanie Słowa Bożego
Rekolekcje te dedykuję Słudze Bożemu Janowi Pawłowi II, bo jestem tutaj, w jego Krakowie, przede wszystkim po to, by odbyć pielgrzymkę do miejsc jego posługi biskupiej. Dziś rano modliłem się w jego pokoju, do którego zaprowadził mnie kardynał Dziwisz, później na Wawelu, w krypcie, gdzie celebrował pierwszą Mszę Świętą, oraz w sanktuarium Bożego Miłosierdzia. Podczas ostatniego obiadu w czasie rekolekcji, które prowadziłem w Watykanie w 2004 roku, powiedziałem: „Ojcze Święty, moi przyjaciele mówili, że jeśli papież przeżyje twoje 22 medytacje, to znaczy, że ma żelazne zdrowie”. Ojciec Święty przeżył, zawsze był obecny i uważny. W tych dniach będą nas prowadzić wielkie postacie biblijne: dwie ze Starego Testamentu (Abraham – nasz ojciec w wierze, i Mojżesz – wyzwoliciel, wódz Izraela) i trzy z Nowego Testamentu. Najpierw Maryja, która jest ogniwem łączącym Stary i Nowy Testament. Święty Tomasz z Akwinu mówi, że Maryja jest sicut Aurora diei ac noctis – jak Jutrzenka pomiędzy nocą a dniem. Pozostałe dwie postacie nowotestamentalne to św. Paweł – ewangelizator, i św. Jan – kontemplatyk miłości. Aby wprowadzić nas w spotkanie z tymi wielkimi świadkami wiary, których przedstawia nam Słowo Boże, chciałbym jako człowiek wierzący, biedny i potrzebujący ciągłego nawrócenia, jako teolog i duszpasterz, zastanowić się nad Słowem Bożym, ZIMA
▪ 54/2012
9
Abraham i akeda
Postacie biblijne mogą nam pomóc w podążaniu drogą wiary. To jest wielkie wyzwanie: stać się osobą wierzącą. Kiedyś, zaczynając rekolekcje u benedyktynów, tak je określiłem: rekolekcje to dążenie do przejścia z głębokiego ateizmu monastycznego do wiary w Boga. Jako że jestem księdzem diecezjalnym i biskupem, mógłbym też określić nasze rekolekcje jako dążenie do przejścia od głębokiego ateizmu do wiary w Boga. Oto dlaczego potrzebujemy świadków wiary: aby dotknęli naszego serca, aby rozkochali nas w Bogu, aby nas umotywowali do nowego pójścia za Jezusem. Pierwszy musi być Abraham, bo jest naszym ojcem w wierze. Mówi prorok Izajasz: „Patrzcie na skałę, z której zostaliście utworzeni. Patrzcie na Abrahama, waszego ojca” (Iz 51,1-2). Wiara Abrahama to skała, na której opiera się nasza wiara. Jak mówi św. Paweł: „Ci, którzy polegają na wierze, są synami Abrahama” (Ga 3,7). Abraham wprowadził do historii ludzkości coś absolutnie nowego. Jak pisze Mircea Eliade, wielki historyk religii, wraz z Abrahamem weszło w historię doświadczenie, którego przedtem nie było: wiara. Dlaczego? Przed Abrahamem świat był postrzegany – począwszy od epoki pierwotnej – jako wieczny powrót tego, co identyczne. Wszystko powraca. Wszystko się powtarza. To był – według Eliadego – sposób egzorcyzmowania zła. Mówiono, że ból nie jest niczym innym, jak tylko etapem, jednym momentem wiecznego powrotu, który z pewnością bęZIMA
▪ 54/2012
21
Mojżesz wyzwoliciel
Mojżesz („uratowany z wody”) jest szczególnie drogi dla wiary Izraela. Spośród wszystkich proroków ma najbardziej zażyłą i najgłębszą relację z Bogiem. Jest Jego przyjacielem. Rozmawia z Nim twarzą w twarz. Przepiękna tradycja rabiniczna mówi o „furtce” Mojżesza, niewielkiej bramie umieszczonej pod tronem Najwyższego: kiedy aniołowie – przecież tak dobrzy – poczuli nagłą zazdrość o upodobanie, jakie Przedwieczny miał dla niego i mieli ochotę go pobić, Pan otworzył stopą furtkę i wpuścił przestraszonego Mojżesza, aby znalazł tam schronienie. Tradycja ta mówi o relacji czułości, miłości, zażyłości Boga z Mojżeszem. Pomijając ten tekst, oczekiwanie Izraela było związane z przyjściem nowego Mojżesza. W Księdze Powtórzonego Prawa czytamy: „Pan, Bóg twój, wzbudzi dla ciebie proroka pośród twoich braci, podobnego do mnie. Jego będziesz słuchał” (18, 15). To dla mnie bardzo ważny tekst. Kiedy prowadziłem w Rzymie, w obecności setek osób, publiczny dialog z rabinem Jakubem Neusnerem, mówiąc o Kazaniu na Górze i jego prawdziwej nowości, jaką jest postać Jezusa – Nowego Mojżesza, musiałem przypomnieć rabinowi, że najczystsza tradycja żydowska oczekuje nowego Mojżesza, którym dla nas jest Jezus – prawdziwa nowość Nowego Testamentu. Zatem wszyscy oczekujemy Mojżesza: Izrael – Mojżesza, który ma przyjść, my – nowego Mojżesza, czyli Jezusa, który już przyszedł i ma powrócić w chwale. ZIMA
▪ 54/2012
31
Droga wiary Maryi
Temat wiary łączy nas z czterema nocami zbawienia. Jest to temat obecny w tradycji hebrajskiej, która wylicza: noc stworzenia, noc wiary Abrahama, noc wyjścia z Egiptu i noc Mesjasza. Kiedy główny rabin Rzymu, Izrael Zolli, nawrócił się na katolicyzm i w 1945 roku przyjął na chrzcie imię Eugenio, jako rację swego nawrócenia podawał, że długie korzystanie z Tory i tekstów prorockich przekonało go, iż tylko Jezus mógł być Mesjaszem, bo tylko w Nim realizuje się noc Mesjasza. W swojej autobiografii, która ukazała się najpierw po angielsku, a ostatnio po włosku, Zolli podał jednak prawdziwy powód swego nawrócenia. W czasie święta Yom Kippur w 1944 roku w Wielkiej Synagodze Rzymu miał wizję Jezusa, który wzywał go, by szedł za Nim. Doświadczenie mistyczne u tego człowieka, nadzwyczajnie mądrego, spowodowało, że poświęcił resztę swego życia na ukazywanie narodowi żydowskiemu, że Jezus jest Mesjaszem. Maryja jest Tą, która wprowadza nas w noc Mesjasza. Zbliżamy się do Niej, towarzysząc Matce Jezusa w drodze Jej wiary. Maryja to po hebrajsku Miriam albo Mariam. Różne są etymologie tego imienia. Jedni wywodzą je od mara, co znaczy „Pani”, albo też miram, co pochodzi od rdzenia rim, potwierdzonego w tekstach ugaryckich, i oznacza „wzniosła”, „upragniona”. Już w imieniu (a wiecie, że imię dla Żydów ma wielkie znaczenie) tej młodej kobiety objawia się jedna rzecz: Maryja była uprag44
Zeszyty Formacji Duchowej
Święty Paweł
Droga śladami wielkich postaci biblijnych, świadków wiary, prowadzi nas teraz na spotkanie z Pawłem – ewangelizatorem, apostołem Jezusa Chrystusa, Jego uczniem. On sam zadaje kłam tezie, że to on był prawdziwym założycielem chrześcijaństwa, kiedy np. w Liście do Rzymian określa samego siebie słowami: „sługa Jezusa Chrystusa, z powołania apostoł” (1,1) albo w Pierwszym Liście do Koryntian: „jestem naśladowcą Chrystusa” (11,1). Znać Pawła to znać Chrystusa. Nie tylko jest prawdą, że nieznajomość Pisma Świętego to nieznajomość Chrystusa, ale można by nawet powiedzieć, że nieznajomość Pawła to nieznajomość Chrystusa (ignoratio Pauli – ignoratio Christi). Paweł prowadzi nas do serca orędzia Chrystusa. Święty Jan Chryzostom twierdził, że całą swą wiedzę teologa i pasterza zawdzięczał miłości Chrystusa i swojemu zwyczajowi czytania w każdym tygodniu wszystkich listów Pawła. Dla Jana Chryzostoma było ich czternaście (nie trzynaście, jak dla nas, bo List do Hebrajczyków był uważany w tych czasach za Pawłowy). Tak więc znać Pawła to znać Chrystusa. Są dwa źródła znajomości św. Pawła: księga Dziejów Apostolskich napisana przez Łukasza, która w dużej mierze jest poświęcona powołaniu i podróżom Pawła, oraz listy, które zawierają ważne wiadomości biograficzne. Szaweł – Szaul (to jego imię hebrajskie) rodzi się u początków ery chrześcijańskiej. W opoZIMA
▪ 54/2012
59
Święty Jan – kontemplatyk miłości
Święty Jan przypieczętowuje Nowy Testament. Jego imię, Johanan – oznacza „Bóg czyni łaskę”. Jan to kontemplatyk miłości. Od pierwszych wieków jego Ewangelia jest uznawana za Ewangelię „teologa”, czyli tego, kto kontempluje tajemnicę Boga. Kim naprawdę jest Jan? Autor czwartej Ewangelii w rzeczywistości pozostaje otoczony wielką dyskrecją. Ostatnie wersety rozdziału 21 identyfikują go z uczniem, którego Jezus miłował, tym, który podczas Ostatniej Wieczerzy spoczywał na Jego łonie i który pytał: „Panie, kim jest ten, który Cię zdradzi?”. O niego Piotr pyta Jezusa: „Panie, a co z tym będzie?”. Jezus odpowiada: „Jeśli chcę, aby pozostał, aż przyjdę, co tobie do tego?”. Przez to Jezus nie chce powiedzieć, że ten uczeń nie umrze, ale że on jest „figurą ucznia oczekującego”. Uczeń umiłowany to uczeń pragnienia miłości. Dostrzegamy tu dwojaki aspekt: jest pełen miłości ten, kto oczekuje pełnego objawienia miłości. Umiłowany uczeń to jeden z trzech najbliższych uczniów Jezusa, a byli to: Piotr, Jakub i Jan. To nie jest Piotr, bo wiemy, że uczeń towarzyszy Piotrowi podczas wizyty przy grobie rankiem pierwszego dnia po szabacie (por. J 20,2-10). Ta scena ukazuje, jak uczeń miłości szanuje pierwszeństwo Piotra, ale mówi nam też coś innego: że uczeń stał się świadkiem najcenniejszej relikwii Jezusa – płótna i chusty. Tradycja chrześcijańska identyfikuje to płótno z całunem turyńskim. A gdzie jest chusta? 70
Zeszyty Formacji Duchowej
Pytania i odpowiedzi
Czy wiemy, co było ościeniem św. Pawła, który go policzkował?
Nie wiemy tego dokładnie. Często interpretacja szła w kierunku pokus dotyczących ciała. Myślę, że trzeba to widzieć bardziej ogólnie, jako kuszenie czy próbę dotyczącą wiary, a przede wszystkim jako pokusę sugerującą, że to, o co prosi Bóg, przewyższa nasze możliwości. Oto dlaczego On odpowiada: „wystarczy ci mojej łaski”. Inaczej mówiąc, jest to zwycięstwo nad rozpaczą co do siebie. A ostatecznie jest to zawsze największą pokusą: brak wiary. Usprawiedliwienie w Prawie, usprawiedliwienie przez łaskę. W czym Paweł widzi radykalną różnicę?
Prawo mówi: rób to, co ci mówię, a będziesz żył. Ewangelia mówi: przyjmij do siebie moje życie, a będziesz robił te rzeczy. Różnica polega na tym, że Prawo pozostaje zewnętrzne wobec człowieka, a łaska i nowe życie jest wewnątrz nas. „Już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus”. Wiara ze słuchania, wiara ze spotkania Go, czyli z doświadczenia duchowego. Gdzie są źródła wiary egzystencjalnej?
Musimy dobrze zrozumieć, co znaczy to słuchanie. Słuchanie to przede wszystkim radykalna otwartość życia, serca, to wymiar transcendentalny wolności. W drugim momencie słowo dociera do nas. Samo słowo dociera do nas nie tylko głosem, dźwiękiem, ZIMA
▪ 54/2012
79
Spis treści
Słowo z Centrum Formacji Duchowej
5
Wprowadzenie w słuchanie Słowa Bożego
9
Abraham i akeda
21
Mojżesz wyzwoliciel
31
Droga wiary Maryi
44
Święty Paweł
59
Święty Jan – kontemplatyk miłości
70
Pytania i odpowiedzi
79
Zapraszamy do
Centrum Formacji Duchowej w Krakowie i Trzebini CFD zostało powołane do życia, aby towarzyszyć osobom świeckim, duchownym i konsekrowanym w poszukiwaniu głębszego doświadczenia wiary i integralnego rozwoju: psychicznego i duchowego. Wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniu formowania różnych grup wiernych, w którym więcej uwagi poświęca się poszczególnym osobom. Współpracuje z cenionymi formatorami różnych szkół i ośrodków życia duchowego, którzy dzielą się swoim osobistym doświadczeniem wiary, wiedzą teologiczną, pedagogiczną i psychologiczną. W ramach formacji regularnie prowadzone są: Szkoła Modlitwy Słowem Bożym Szkoła Kierownictwa Duchowego Szkoła Biblijna Szkoła Wiary Szkoła Duchowości Ojca Jordana Rekolekcje Lectio Divina Ćwiczenia Ignacjańskie Szkoła Wychowawców Seminariów Duchownych Diecezjalnych i Zakonnych Szkoła Formatorek Zakonnych Szkoła Odnowy dla Sióstr Zakonnych Sesje dla Przełożonych Zakonnych Kurs Formacji Juniorackiej Sesje formacyjne dla rodziców i wychowawców Edycja kwartalnika „Zeszyty Formacji Duchowej”. Charakter spotkań Spotkania organizowane w Centrum Formacji Duchowej odbywają się w klimacie „pustyni”. Uczestnicy są zaproszeni do osobistej modlitwy i milczenia, indywidualnych rozmów z kierownikiem duchowym. Na koniec spotkań przewidziane są momenty dzielenia się w grupach. Szczegółowe informacje można uzyskać w sekretariacie CFD oraz na stronach internetowych: Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97, tel./faks (12) 254 60 60 www.cfd.salwatorianie.pl ul. B. Głowackiego 3, 32-540 Trzebinia tel. (32) 753 54 80, tel. kom. 694 448 249 cfdtrzebinia@sds.pl
Centrum Formacji Duchowej Salwatorianie – Kraków zaprasza na sesje
Jak żyć Słowem Bożym na co dzień? 27–29 stycznia 2012 Sesja przeznaczona dla osób, które pragną pogłębić praktykę osobistej modlitwy Słowem Bożym. Uczestnicy będą wprowadzeni w metodę modlitwy Słowem Bożym w codzienności. Zostanie zaproponowana konkretna forma ćwiczeń na cały rok do indywidualnej pracy duchowej w świetle Słowa Bożego. Prowadzi: Joachim Stencel SDS, duszpasterz CFD, kierownik duchowy, rekolekcjonista.
Poznawanie siebie w świetle Słowa Bożego 30 marca–1 kwietnia 2012 Odkrywanie prawdziwego obrazu siebie w świetle Słowa Bożego może stać się szczególną drogą do poznania i przyjęcia własnej wartości. Jest to proces bardzo delikatny i trudny. Dokonuje się przede wszystkim na modlitwie. Przez modlitwę Słowem Bożym człowiek uczy się patrzeć na siebie „oczami” Boga. Wskazane jest, aby w procesie tym towarzyszył kierownik duchowy. Prowadzi: Krzysztof Wons SDS, dyrektor CFD, kierownik duchowy, rekolekcjonista, wykładowca teologii duchowości.
Dzieje Apostolskie: działający Duch tworzy Kościół 1–3 czerwca 2012 Sesja będzie zachętą do kontemplacji Ducha Świętego objawiającego się poprzez Jego działanie w Kościele pierwotnym. Będziemy patrzyli, jak Kościół wprowadzający w praktykę słowa pożegnalne Jezusa: „Będziecie moimi świadkami”, dzięki temu wzrasta i dociera „na krańce świata”. I zobaczymy, jak to wszystko dzieje się pod wpływem obiecanego im Ducha Świętego, czyli Tego, który uzbraja ich mocą z wysoka. Prowadzi: Tadeusz Hajduk, jezuita, biblista, formator, kierownik duchowy i rekolekcjonista.
S z koł a W i a ry „I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy” 7–10 czerwca 2012 Ekipy Centrum Badawcze Ezio Aletti z Rzymu i Centrum Formacji Duchowej z Krakowa poprowadzą czterodniową sesję, na której podjęte zostaną newralgiczne tematy i pytania związane z wiarą. Rozważania będą prowadzone w czterech perspektywach: Słowo Boże – dogmat – życie świętych – sztuka sakralna. Uczestnicy zostaną wprowadzeni w tematy wiary Kościoła niepodzielonego, duszpasterstwa i formacji w Kościele naszych czasów. Sesja przebiegać będzie w klimacie pustyni i medytacji z możliwością indywidualnej rozmowy z kierownikiem duchowym. Przewidziane jest otwarte spotkanie, na którym prowadzący będą odpowiadali na pytania uczestników. Prowadzą: Marko Rupnik SJ wraz z ekipą Centro Aletti z Rzymu oraz ekipa Centrum Formacji Duchowej z Krakowa.
Sesje przeżywane są w klimacie pustyni, ciszy i medytacji. Uczestnicy wprowadzani są w modlitwę egzystencjalną i rozeznawanie duchowe. Mają możliwość skorzystania z sakramentu pokuty i indywidualnej rozmowy z kierownikiem duchowym.
Zgłoszenia prosimy przesyłać na adres: Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; tel./faks (12) 254 60 60 tel. kom. 694 448 170 e-mail: cfd@salwatorianie.pl www.cfd.salwatorianie.pl
Zasady prenumeraty „Zeszytów Formacji Duchowej” W ciągu roku ukazują się cztery numery „Zeszytów”. Cena detaliczna jednego egzemplarza poza prenumeratą – 13 zł Korzyści związane z prenumeratą Cena 1 egz. w prenumeracie krajowej – 10 zł Koszt prenumeraty rocznej – 40 zł Koszt prenumeraty półrocznej – 20 zł Koszty wysyłki na terenie kraju pokrywa Wydawca. Prenumerata zagraniczna jest droższa o koszty przesyłki zagranicznej. Dla nabywających więcej niż 5 egz. danego numeru „Zeszytów” przewidziane są zniżki: W prenumeracie – 10%, w sprzedaży detalicznej – 5% Zapisy na prenumeratę trwają przez cały rok. Istnieje możliwość nabycia egzemplarzy archiwalnych. Wpłaty dokonuje się na blankiecie przekazu pocztowego lub bankowego. Należy podać imię i nazwisko oraz dokładny adres zamawiającego. Zamówienia prosimy kierować na adres: Salwatorianie – Centrum Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków PKO BP II/O Kraków PL 55 1020 2906 0000 1102 0107 9342 Adres Redakcji: Zeszyty Formacji Duchowej ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. (12) 269 23 97; tel./faks (12) 254 60 60 zeszyty@salwatorianie.pl; www.cfd.salwatorianie.pl Redakcja z serca dziękuje Czytelnikom za dodatkowe ofiary złożone na utrzymanie i rozwój „Zeszytów”.
Autor książki, ceniony nie tylko w Polsce liturgista, pragnie przypomnieć, jak kształtowało się miejsce dla przewodniczącego liturgii – zwłaszcza prezbitera, jego funkcje, znaczenie oraz skupić się na treści i sensie pozdrowienia zgromadzonych, które dokonuje się na początku sprawowania Eucharystii.
Przy zakupach cena 11,90 zł
10,70 zł
59 zł
powyżej
przesyłka grat
is
Miejsce kapłana w sprawowaniu Eucharystii ks. Bogusław Nadolski format 120 x 180, s. 76
Kazania espresso trafiają – bardziej lub mniej. Ale nie są obojętne. Nie pozostawiają nas ze słowami, które niczego nie mówią. Zmuszają do myślenia. Czasem do działania. Mogą być jak gorąca kawa albo jak wyspa – czasem w samym środku wielkiego miasta. Przystankiem, by zaczerpnąć oddech, uciec od zgiełku, posłuchać czegoś, co nie jest bełkotem. I móc pomyśleć. Krótko i intensywnie, nabierając sił. cena 19,00 zł
17,10 zł
Kazanie espresso Krótkie, mocne, stawia na nogi. Rok B ks. Eugeniusz Burzyk format 140 x 205, s. 158
10% zniżki dotyczy całej oferty Wydawnictwa po podaniu kodu: ZFD 54. Z A M Ó W I E N I A: Wydawnictwo SALWATOR, ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. 12 260 60 80, faks 12 269 17 32, wydawnictwo@salwator.com