UA 2 2018 by H&B Multimedia

jaargang 8 | nummer 2 | aPrIl I 2018

THEMA HUID

DOE JIJ MEE AAN DE GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST 2018?

ZIE PAG. 38

UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN BEGINNENDE HUIDKANKER | ACNE | HOOIKOORTS | APOTHEKERSASSISTENTEN TREKKEN AAN DE BEL

Tacrolimus: door ons ontwikkeld. Door ons verbeterd.1,2

NL/ADV/0118/0001

Vergeleken met 2dd tacrolimus vermindert Advagraf de intra-patiĂŤnt variabiliteit3 en het verbetert de therapietrouw.4

Referenties en verkorte productinformatie zie elders in deze uitgave.

OP RECEPT

Voorgeschreven – Dermatoloog Ellen de Haas:

“Beginnende huidkanker kan er bedrieglijk onschuldig uitzien” 6 Productnieuws 9 De visie van – Apothekersassistenten trekken aan de bel 10 Huidnieuws 14 Alles over – Acne helpen doorstaan 17 Bijwerking belicht – Huidreactie als gevolg van medicijngebruik 21

ZELFZORG

Liekes zelfzorgadvies – Hooikoorts 23 Allergeen van de maand

– Pollen-allergie 25 Zelfzorgnieuws 27 Seleen – Een essentieel element voor een goede gezondheid 29

BRANCHE

Annekedotes – Leugentjes 13 Doorleren voor farmaceutisch

consulent 30 Oncologie in breed perspectief – Verslag van het NVFZ-Symposium 35 Nieuws van Optima Farma 36 Doe mee aan de Grote Apothekersassistenten Kennistest 2018 38 Covergirl – Marijke Veeman: “Zo leuk om je kennis te testen” 39 Even voorstellen – BENU Apotheek Pharmacor: “Het gros van onze patiënten heeft een chronische huidziekte” 40 Branchenieuws 43

VERZORGING

Adviezen om de huid goed in te smeren voor

zonbescherming 45 Verzorgingstips 49

17 6 40

UA | 2 | 2018

| 3

ONTVANG UA IN 2018 THUIS IN DE BRIEVENBUS! Elke apotheek in Nederland ontvangt van ons 6x per jaar een gratis exemplaar van UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. Fijn om op het werk alvast even door te bladeren. Toch leest een grote meerderheid van 93%1 het blad het liefst thuis pas écht. Ontvang jij ua nog niet thuis? Vraag bij je werkgever na of je aangemeld kunt worden of stuur ons een e-mail op info@ua.nl.

Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen: 1. EEN COLLECTIEF APOTHEEKABONNEMENT Voor € 49,50 per apotheek ontvangen max. 20 collega’s van jullie vestiging ua thuis. De apotheker vraagt een collectief abonnement aan door de factuurgegevens van de apotheek via een e-mail te sturen aan info@ua.nl. Daarna ontvangt de apotheker een code om medewerkers aan te melden via een beveiligde website.

2. EEN PRIVÉABONNEMENT Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een privéabonnement afsluiten voor € 17,50 per persoon per jaar. meld je aan via info@ua.nl o.v.v. je naam- en adresgegevens.

“Artikelen over receptgeneesmiddelen zijn zeer belangrijk”

93%

leest het liefst het papieren magazine thuis

51%

leest UA gemiddeld 30-60 minuten

Lezers geven UA gemiddeld een

UA verschijnt per jaar

ua lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

EERST DIT…

Tekort

Tekort… dat lijkt het centrale woord in de farmacie te zijn geworden. Vroeger dachten we bij het woord tekort in eerste instantie aan een tekort aan insuline, dopamine of vitamine dat hersteld moest worden, tegenwoordig gaat het om geneesmiddeltekorten. Of om een tekort aan personeel, aan begrip, of aan zinvolle inhoud van je vak… Steeds vaker zijn er tekorten aan een bepaald geneesmiddel. In 2017 was dat bij 732 geneesmiddelen het geval. Soms is dat middel makkelijk vervangbaar, soms leidt het tot groot ongemak. Het is nogal wat als het geneesmiddel wat je nodig hebt, niet meer leverbaar is. Door het tekort aan Thyrax vorig jaar moesten patiënten worden overgezet op een ander merk, met alle gevolgen van dien. Velen kregen te maken met over- en onderdosering en moesten opnieuw worden ingesteld. Bij ernstige aandoeningen als kanker komen tekorten ook voor: soms zijn cytostatica gedurende korte of lange tijd niet leverbaar. En artsen moeten soms naar breedspectrumantibiotica grijpen als een speciﬁek smalspectrumantibioticum niet leverbaar is. Met mogelijk vorming van resistente bacteriestammen tot gevolg. Soms is de oorzaak van een tekort een productiefout. Maar het komt ook voor dat een producent vindt dat er te weinig wordt verdiend aan de Nederlandse markt. Terughoudend voorschrijven leidt dan tot tekorten. Er kunnen dus ernstige situaties ontstaan, maar ook de alledaagse tekorten aan preferente middelen zijn vervelend. Telkens weer uitleggen dat een merk niet leverbaar is en dat de patiënt moet bijbetalen is niet iets waar je blij van wordt. Het uitleggen van de regels van zorgverzekeraars is dagelijks werk geworden. Dat leidt tot een tekort aan tijd en aan werkplezier, net als trouwens het feit dat hulpmiddelen niet meer via de apotheek worden geleverd. Een tijdje geleden trokken enkele apothekersassistenten aan de bel. ‘Ons vak wordt uitgehold’, was hun boodschap. In dit nummer van UA doen zij hun verhaal. Uit de enquête die Optima Farma naar aanleiding van hun noodkreet hield, blijkt dat deze apothekersassistenten in hun mening niet alleen staan. Driekwart van de vakgenoten is het met hen eens. Het voorstel van zorgverzekeraar Zilveren Kruis om chronische medicatie voortaan eenmaal per jaar af te leveren wordt ook niet gewaardeerd: dit leidt tot minder medicatiebewaking en therapietrouw, denken de meesten. Het is te hopen dat Optima Farma deze uitholling een halt kan toeroepen in hun gesprekken bij VWS. Tekorten die apotheken kunnen wegwerken, zijn de tekorten waar veel patiënten mee kampen. Denk bijvoorbeeld aan hormonen, neurotransmitters en vitamines. Met de zomer in zicht snakken we er met z’n allen ook naar om in te lopen op het collectieve tekort aan zonlicht. Laat die zon maar komen!

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

UA | 2 | 2018

| 5

VOORGESCHREVEN

Dermatoloog Ellen de Haas:

“Beginnende huidkanker kan er bedrieglijk onschuldig uitzien” Momenteel krijgt een op de vijf Nederlanders huidkanker. En of dat getal nog niet angstaanjagend genoeg is, voorzien dermatologen dat het er in de toekomst ieder jaar meer worden. “Beginnende huidkanker kan er bedrieglijk onschuldig uitzien. Bijvoorbeeld als

Ga niet op de stoel van de dokter zitten, wil ze apothekersassistenten dan ook op het hart drukken. “Als iemand aan de balie een onrustig plekje laat zien en om een verzachtend zalfje vraagt, denk dan twee keer na. Een apotheek heeft pas een taak in de informatievoorziening nadat er een diagnose is gesteld. Zolang de diagnose er niet is, moet je heel voorzichtig zijn met huidplekjes en altijd adviseren om

een klein wondje of een eczeemplekje”, waarschuwt Ellen de Haas, dermatoloog in het Erasmus MC in Rotterdam.

naar de huisarts te gaan. Een diagnose stellen in de dermatologie is de taak van een dokter.” En dat is al lastig genoeg, aangezien er zo’n duizend verschillende diagnoses van huidkanker en voorstadia daarvan bestaan. “Maar er zijn drie soorten die we het vaakst zien.”

UA | 2 | 2018

| 6

â&#x20AC;˘ Basaalcelcarcinoom is de meest voorkomende vorm van huidkanker. â&#x20AC;&#x153;Deze variant zaait niet uit, maar groeit wel steeds verder en moet vooral daarom tijdig behandeld worden. Basaalcelcarcinoom is goed te genezen; er gaat bijna niemand aan dood.â&#x20AC;? â&#x20AC;˘ Plaveiselcelcarcinoom kan, hoewel

í˘ą

í˘˛

í˘ł

í˘´

de kans niet heel groot is, wel uitzaaien. â&#x20AC;&#x153;En uitgezaaide huidkanker brengt natuurlijk het risico met zich mee dat je eraan overlijdt. Dat overkomt in Nederland zoâ&#x20AC;&#x2122;n 200 mensen per jaar.â&#x20AC;? â&#x20AC;˘ De kwaadaardigste vorm van huidkanker is melanoom. â&#x20AC;&#x153;In Nederland sterven er meer dan 900 mensen per jaar aan.â&#x20AC;?

â&#x20AC;&#x153;Verreweg de meeste huidkankers worden behandeld met het uitsnijden van de plekâ&#x20AC;?

í˘ą Basaalcelcarcinoom; í˘˛ Melanoom; í˘ł Plaveiselcelcarcinoom; í˘´ Actinische keratose, een voorstadium van huidkanker.

Bij de huisarts

Huisartsen zien steeds vaker mensen

NHG-Standaard Verdachte huidafwijkingen

met verdachte huidplekjes op hun

In 2017 is de nieuwe NHG-Standaard Verdachte huidafwijkingen gepubliceerd. Zowel huisartsen

spreekuur. Ellen de Haas, die meege-

als dermatologen hadden aangegeven hieraan behoefte te hebben. De huisartsen wilden een

schreven heeft aan de NHG-standaard

houvast omdat ze steeds meer patiĂŤnten zien met verdachte huidplekjes, en de dermatologen

Verdachte huidafwijkingen (zie kader),

wilden de samenwerking tussen huisartsen en specialisten beter stroomlijnen.

is dan ook blij dat deze nu breed wordt toegepast. â&#x20AC;&#x153;Het is niet nodig dat

Een belangrijk punt uit de standaard is dat de huisarts de huid als ĂŠĂŠn groot orgaan moet gaan zien.

iedereen altijd door een dermatoloog

Omdat een verdacht plekje een uiting is van een door de zon beschadigde huid, kunnen er dus veel

behandeld wordt. Ook hoeft niet

meer plekjes zijn, of volgen. De huisarts moet verder kijken dan het ene plekje en de patiĂŤnt moet

iedereen met huidkanker levenslang

zich ook verder uitkleden dan huisartsen gewend waren.

regelmatig gecontroleerd te worden. Het gaat om grote aantallen mensen, en daarom moeten huisartsen en dermatologen de zorg samen organiseren, om deze van goede kwaliteit en voor iedereen beschikbaar te houden.

Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) heeft sinds 1989 meer dan honderd van deze NHGStandaarden opgesteld. Ze bieden richtlijnen voor huisartsen bij het diagnosticeren en behandelen van bepaalde aandoeningen. De richtlijnen zijn gebaseerd op de meest actuele kennis en stand van zaken van de medische wetenschap, maar hebben geen dwingend karakter; het zijn geen wetten. De huisarts kan er dus in individuele gevallen van afwijken.

Huisartsen kunnen het prima, het zijn dokters. Ze kunnen ook suikerziekte

praktijken op verschillende gebieden

plekjes te lijf te gaan, zijn smeren met

behandelen, waarvoor vroeger ieder-

specialiseren, en huidkanker is er daar

5-ďŹ&#x201A;uorouracilcrĂ¨me en cryotherapie (bevriezing). Er bestaan ook nog andere

een naar de internist moest. Er is een

een van.â&#x20AC;?

uitgebreid scholingsprogramma

Huisartsen behandelen verdachte

lokale therapieĂŤn, zoals met imiquimod

bij de standaard gemaakt zodat ze hun

huidafwijkingen met een laag risico

(Aldara, Zyclara) of met ingenolme-

kennis van de huid op een hoog peil

zelf, en verwijzen de patiĂŤnt door naar

butaat (Picato) en fotodynamische

kunnen houden. Het is een trend dat

de dermatoloog als het risico hoog is.

de artsen zich binnen huisartsen-

Twee methodes om oppervlakkige

UA | 2 | 2018

>> Lees verder op pagina 8

| 7

VOORGESCHREVEN

therapie. “Maar die zitten allemaal in

afwassen.’ In de bijsluiter van de

Wat een zorgverlener – en dus ook

het arsenaal van de dermatoloog.

5-ﬂuorouracilcrème stond namelijk

een apothekersassistent – zeker moet

Verreweg de meeste huidkankers

dat je na het aanbrengen de handen

doen, is zelf het goede voorbeeld

worden overigens behandeld met het

grondig moest wassen… Altijd blijven

geven. “Dus niet te sterk zongebruind

uitsnijden van de plek: opereren dus.”

nadenken dus!” Net zoals bij het

achter de balie staan, dat komt je

voorschrift: Niet bedekken met pleister

geloofwaardigheid niet ten goede.”

Denk na

of verband. “Als de plek opengaat door

Ook zonnebankbruin is uit den boze,

Op de vraag of De Haas adviezen

de behandeling en plakkerig wordt

volgens De Haas. “Je ziet nog steeds

heeft voor apothekersassistenten in de

door wondvocht, dan kunnen je kleren

zonnebanken, terwijl al lang weten-

medicatiebegeleiding van huidkanker-

eraan blijven kleven en trek je het

schappelijk is aangetoond dat je er

patiënten, antwoordt ze bondig:

iedere keer open. In zo’n geval mag

huidkanker van krijgt. Je kunt dus zelfs

“Vooral zelf blijven nadenken.”

iemand er gerust een gaasje of een

stellen dat er door zonnebanken meer

Ze vertelt over een patiënt met

pleister op plakken.”

mensen overlijden.” Ondanks alle

“De zonnebank verhoogt je kankerrisico aanzienlijk. Onder de zonnebank gaan is dus gewoon dom!”

name jonge mensen nog steeds zo nu

actinische keratose op de handruggen, dat is zonschade die een voorstadium kan zijn van huidkanker. “Hij belde me lachend op: ‘Weet u wat ze in de apotheek tegen me zeiden? Dat ik

gezondheidsvoorlichting nemen met

de crème na het opbrengen moest

Alarmbellen

en dan een zonnebankkuurtje. “Het verhoogt je kankerrisico aanzienlijk, het is gewoon dom!” Als je echt zo aan een bruin kleurtje hecht,

gebruik dan desnoods zelfbruinende crème of lotion, verzucht De Haas. Zelf zou ze dat nooit doen. “Niet dat

Mensen moeten vooral zelf tijdig aan de bel trekken wanneer ze rare plekjes zien. Als je het niet

het kwaad kan, maar ik vind iedere

vertrouwt, kun je makkelijk op internet vinden wanneer je naar de huisarts moet. Bijvoorbeeld bij

huidskleur mooi, ook de witte.”

een moedervlek die verandert of een wondje dat na drie weken nog niet genezen is.

De zon heeft natuurlijk ook goede kanten: zonlicht is goed voor de

“Maar kijk vooral eerlijk naar je huid”, zegt Ellen de Haas. “Als je iets ziet dat je vroeger niet had, kan

stemming en levert vitamine D.

het normale veroudering zijn óf iets geks. Vraag het een vriend(in) of je partner en ga bij twijfel naar

“Maar gemiddeld zit je met dagelijks

de huisarts. Ik vergelijk het wel eens met borstkanker: 11% van de vrouwen in Nederland krijgt borstkanker en iedere vrouw weet dat je snel actie moet ondernemen wanneer je een knobbeltje in je borst voelt. En toch zijn er nog steeds veel vrouwen die wachten en wachten, terwijl het groter en groter wordt. Dan mag je blij zijn als ze een oproep voor het bevolkingsonderzoek krijgen of voor iets anders bij de huisarts moeten zijn en het dan toch maar ter sprake brengen. Je moet je kop niet in het

een kwartier wandelen met ontbloot hoofd en opgestroopte mouwen, al aan voldoende vitamine D.” Vitamine D krijg je niet via de zonnebank binnen,

zand steken, je moet eerlijk naar jezelf zijn! Als je jaren een moedervlek hebt die opeens van kleur

waarin de lampen alleen uv-A-licht

verandert, gaat jeuken en groter wordt, dan voel je op je klompen aan dat het niet klopt.”

uitstralen terwijl je voor vitamine D

Goede informatie over huidkanker en verdachte plekjes vind je op:

ze er een beetje uv-B bij, maar dat

• https://www.nhg.org/standaarden/samenvatting/verdachte-huidafwijkingen

is te weinig voor vitamine-opbouw.

uv-B-licht nodig hebt. “Soms doen

• www.kwf.nl

Echt, zo’n tosti-ijzer, daar zijn wij

• www.huidinfo.nl

mensen niet voor gemaakt.”

• www.huidziekten.nl

Dermatologen hebben overigens hun eigen vertaling van uv-A- en uv-B-licht: “de A is van Aging, verou-

Jouw rol bij verdachte huidplekjes

deren dus, en de B is van Burning, verbranden.” Ellen de Haas is heus niet van de zonpolitie. “Je mag best buitenspelen,

● Wees voorzichtig met huidplekjes en adviseer altijd om naar de huisarts te gaan. ● Verandering kan altijd verdacht zijn.

maar ga niet als een wentelteef op het strand liggen bakken. Zongebruind gezond? Helemaal niet!” <

UA | 2 | 2018

| 8

Productnieuws

Zinbryta geschorst Bij gebruik van daclizumab (Zinbryta) zijn ernstige ontstekingsreacties in de hersenen waargenomen. Daarom is de Europese handelsvergunning in maart geschorst en is het middel onmiddellijk van de markt teruggeroepen. Zinbryta werd toegepast bij de behandeling van multiple sclerose (MS) en was sinds ruim een jaar op de markt. In Nederland werd het door ongeveer vijftig mensen gebruikt. Wereldwijd zijn ruim achtduizend patiënten met daclizumab behandeld. (Bron: CBG)

Disulﬁram niet leverbaar De producent van de grondstof disulﬁram is gestopt met de productie. Daardoor kunnen Refusal en Antabus niet meer geproduceerd worden. Deze middelen worden gebruikt ter ondersteuning van het stoppen met drinken bij de behandeling van alcoholisme. Het ontwenningsmiddel Refusal is niet meer, of nog slechts zeer beperkt beschikbaar. Naar verwachting zullen ook Antabus dispergette bruistabletten in de loop van dit jaar niet langer

Verhoogde kans op botbreuken

beschikbaar zijn. Het is onbekend hoe lang het tekort aan disulﬁram zal gaan duren. Hopelijk

Het gebruik van radium-223 dichloride (Xoﬁgo), tegen prostaatkanker, samen met abirateronacetaat (Zytiga) en prednison/prednisolon vergroot de kans op botbreuken en overlijden. Dit blijkt uit een tussentijdse analyse van een lopend onderzoek met deze geneesmiddelen.

kunnen de vergunninghouders van Refusal en Antabus een andere producent van disulﬁram vinden. De eerste stappen hiervoor zijn al genomen.

De productinformatie van radium-223 dichloride zal op dit punt worden aangepast.

Aan artsen wordt geadviseerd om disulﬁram

Zolang de beoordeling door het Europees geneesmiddelenbureau EMA loopt, is de

niet voor te schrijven aan nieuwe patiënten,

combinatie gecontra-indiceerd. Artsen wordt aangeraden om te stoppen met het

maar de resterende voorraad van Refusal en

behandelen van hun patiënten met deze combinatie van medicijnen.

van Antabus alleen te gebruiken voor bestaande gebruikers van disulﬁram.

Radium-223 dichloride wordt gebruikt bij mannen met uitgezaaide castratieresistente

(Bron: CBG)

prostaatkanker waarbij de ziekte is uitgezaaid naar de botten, en klachten veroorzaakt. Abirateronacetaat wordt gebruikt bij uitgezaaide prostaatkanker. Prednison of prednisolon geeft verlichting bij beperkte eetlust en vermoeidheid. (Bron: CBG)

UA | 2 | 2018

| 9

DE VISIE VAN...

Apothekersassistenten trekken aan de bel

“De uitholling van ons vak neemt steeds grotere vormen aan!” Hetty Roelofs (links) en Desiree Wijgman van Service Apotheek Elderveld maken zich zorgen over de toekomst van het vak van apothekersassistent. Collega Linda van der Velde staat niet op de foto.

In het decembernummer van UA besteedde Optima Farma op de verenigingspagina’s aandacht aan de noodkreet van enkele collega-apothekersassistenten: “De uitholling van ons vak is al lange tijd aan de gang en neemt steeds grotere vormen aan!” Naar aanleiding van deze noodkreet heeft Optima Farma een enquête opgesteld die via de website ingevuld kon worden. Ook vervolgstappen worden nu voorbereid. Hoogste tijd voor UA om alle betrokkenen te vragen hoe het er nu voor staat.

UA | 2 | 2018

| 10

Het begon allemaal vorig jaar oktober.

diabetesmateriaal, katheters,

zorgketen. Laat het niet verloren gaan!

Apothekersassistenten Linda van der

verbandmiddelen, dieetvoeding en

We kunnen een spin in het web van

Velde, Désiree Wijgman en Hetty

stomamateriaal meer mogen leveren;

zorgland zijn. Maar ons werk wordt op

Roelofs van Service Apotheek Elderveld

er gaat ook waardevolle kennis en

vele fronten uitgekleed.”

in Arnhem maakten zich alle drie

kunde verloren.” Collega Linda van

ongerust over de gevolgen van wéér

der Velde vult aan: “Mijn specialisatie

nieuwe regels die zorgverzekeraars in

is incontinentiezorg. Ik ga in gesprek

hun contracten gingen opleggen aan

met de patiënt of mantelzorger om het

de apotheken. Vooral het voorstel om

probleem in kaart te brengen, de juiste

chronische medicatie nog maar één keer

producten te adviseren en het gebruik

per jaar te leveren stuitte op onbegrip.

uit te leggen. Het is voor veel mensen

Toen ze hun zorgen deelden met apo-

een taboe om over incontinentie te

theker Harm Sanders, zei deze: “Wij

praten en ik vind het altijd weer ﬁjn

apothekers proberen al via onze eigen

als patiënten aan het eind van het

beroepsvereniging alles in goede banen

gesprek aangeven dat ze blij zijn dat

te leiden, maar jullie als assistenten

ze persoonlijk worden geholpen met

moeten ook zélf aan de bel trekken!”

dit probleem.”

Dat was niet tegen dovemansoren

Je zou kunnen zeggen: als je al die

gezegd en de drie collega’s klommen

producten niet hoeft te leveren, heb

in de pen om hun zorgen op een rijtje

je meer tijd voor farmaceutische

te zetten en in briefvorm te sturen

patiëntenzorg. “Was dat maar zo”,

naar Optima Farma en de vakbonden

verzucht Désirée. “We zijn veel te

Bliepen

FNV en CNV. Désirée: “Optima Farma

veel tijd bezig met het uitleggen van

Trudy van Geffen, voorzitter van

reageerde snel, met de FNV hebben

de regels van de zorgverzekeraars.

Optima Farma, herkent zich in de

we binnenkort een gesprek in onze

Mensen beginnen weliswaar langzaam

zorgen van Désirée, Linda en Hetty.

apotheek, dus dat is ook heel positief.

te wennen aan het preferentiebeleid

“Buitenstaanders zien ons soms als

Bij de CNV duurde het lang voordat

– hoewel ze nog steeds veel fouten

mensen die wat staan te bliepen en

we onze brief bij de juiste persoon

maken, zoals dubbele innames – maar

te scannen. Onzin natuurlijk, maar als

hadden, maar dat loopt nu.”

ze komen vaak boos, verdrietig of vol

we niet uitkijken wordt dat wel de

“We vrezen zelfs voor het voortbestaan van ons vak”

Trudy van Geffen, voorzitter van Optima Farma.

onbegrip aan de balie. Ze zijn ziek hè,

praktijk. En dat terwijl in de toekomst

dat wordt volgens mij nogal eens

juist steeds meer intensieve zorg in de

vergeten door beleidsmakers en

eerste lijn geleverd moet gaan

zorgverzekeraars.”

worden.”

Uitgekleed Het zijn geen kleine problemen waar de assistenten mee zitten. “We vrezen zelfs voor het voortbestaan van ons

“We zijn veel te veel tijd bezig Resultaten enquête met het uitleggen van de regels De online enquête over de inhoud van van de zorgverzekeraars” het vak op optimafarma.nl heeft een

vak”, stelt Désirée onomwonden.

kleine 270 reacties opgeleverd. Op de

“Verandering en vernieuwing horen

Het is zonde van de tijd en energie,

vraag naar het stoppen van het leveren

erbij en moeten ook, maar ons vak

vindt Désirée. “Wij zorgverleners

van hulpmiddelen door de apotheek

wordt inhoudelijk uitgehold en de

– zowel artsen als apotheken – willen

gaf 75% aan het jammer te vinden

apotheek wordt ﬁnancieel uitgekleed –

allemaal hetzelfde: de patiënt helpen

deze service niet meer te kunnen

en daar worden apothekersassistenten

door goede zorg en hulp te bieden.

leveren. Van het dan onvermijdelijke

uiteindelijk de dupe van.”

We moeten sámenwerken, en niet

verdwijnen van kennis over de hulp-

De aanbestedingen van zorgverzeke-

– gedwongen door alle regels – náást

middelen, waar de volgende vraag

raars voor het landelijk leveren van

elkaar gaan lopen.”

over ging, worden vooral oude en

zorgproducten zijn voor individuele

“We zijn goed opgeleide zorgprofes-

kwetsbare patiënten de dupe, denken

apotheken een brug te ver. “Het scheelt

sionals met mbo4- of soms ook hbo-

de assistenten. Zij kunnen niet meer

ons niet alleen omzet als we bijvoor-

niveau”, stelt Désirée. “We vormen een

beeld geen incontinentiemateriaal,

waardevolle schakel in de eerstelijns-

UA | 2 | 2018

>> Lees verder op pagina 12

| 11

DE VISIE VAN... voor hun hele zorgpakket terecht bij de laagdrempelige ‘apotheek om de hoek’.

Hartenkreten uit de enquête

Een deel van de respondenten ziet juist

• Als de verschraling zo doorgaat, worden we een verlengstuk van de supermarkt:

kansen en mogelijkheden om meer tijd te besteden aan farmaceutische patiëntenzorg, maar dan is het wel

scannen en afrekenen. • We zijn secretaresses geworden van de zorgverzekeraars en de patiënt is volledig op zichzelf aangewezen.

belangrijk om regelmatig contact-

• Scholing werkt alleen als je het in de praktijk kunt toepassen.

momenten te hebben met de patiënt,

• Wij zijn laagdrempelig, wij kunnen de spil worden in de gezondheidszorg.

en moet er ook ingezet worden op

• Vanachter een bureau is alles snel bedacht.

scholing. Dat geldt zowel voor de

• Juist door één loket te zijn voor het hele medicatie- en hulpmiddelenpakket kun je

basisopleiding – die moet aansluiten op de praktijk – als voor na- en bijscholing. Want dat in sommige apotheken bezuinigd wordt op bijscholing is menig assistent een

optimale service bieden aan je cliënten. • Assistenten zullen meer specialistische kennis in huis moeten hebben om hun meerwaarde in de apotheek te laten zien en optimale zorg aan de patiënt te kunnen verlenen. • Ook als je bepaalde hulmiddelen niet meer levert, word je wel geacht de patiënt juist

doorn in het oog.

te kunnen verwijzen. Maar dat wordt steeds lastiger door de regels van de

De derde vraag ging over de effecten

verzekeraars.

van de jaarlijkse levering van chronische medicatie, een voorstel van zorgverzekeraar Zilveren Kruis. 43% van de assistenten is bang dat medicatie-

relevante beleidsmedewerkers en

hulpmiddelen op de juiste manier

bewaking en therapietrouw in het

organisaties in de gezondheidszorg.

te gebruiken. Wij willen kwalitatief

geding gaan komen en 55% voorziet

“Binnenkort hebben we een afspraak

goede zorg leveren aan de balie.

dat de laagdrempelige signaalfunctie

bij het ministerie van VWS en we

Als het daar verkeerd gaat, kan dat

van de apotheek gaat verdwijnen.

hebben gesprekken met de KNMP,

verstrekkende gevolgen hebben. Wij

Maar eigenlijk, zo gaf een groot deel

ASKA, NAPCO en andere organisaties.

staan met onze voeten in de praktijk,

van de mensen in de reactieruimte bij

We gaan kijken wat we verder kunnen

wij kunnen dat signaleren.” <

de vraag aan, hadden ze allebei de

organiseren als vervolg op de enquête.

opties willen aanvinken. De overige

Het afkalven van ons beroep blijkt niet

2% denkt dat er geen veranderingen

alleen een zorg te zijn van Optima

optreden in het contact met de patiënt.

Farma; de ongerustheid wordt breder gedragen.” Dat is ook terecht, vindt ze.

“We kunnen een spin in het web van zorgland zijn”

de apothekersassistent aan de balie

Hoe nu verder?

de farmaceutische zorg. Door goede

Als voorzitter van Optima Farma heeft

voorlichting helpt de assistent de

Trudy van Geffen veel contact met

patiënt om de medicatie en de

“Het wordt wel eens vergeten dat een belangrijke schakel is binnen

UA | 2 | 2018

| 12

ANNEKEDOTES

Leugentjes

Lekker licht

Depakine daarom alleen innam

Zo verscheen er een jongeman aan

wanneer hij zich niet zo lekker voelde.

de balie met een recept voor 2x daags

Ik legde haar uit dat zij dit met de

1 ml Fraxiparine-injecties. Toen mijn

behandelend arts moest bespreken

collega naar zijn gewicht vroeg,

omdat de tramadol wel eens proble-

antwoordde hij dat hij 94 kilo woog.

men zou kunnen opleveren, gezien

Bij een gewicht van 94 kilo is de

de voorgeschiedenis met epilepsie.

gebruikelijke dosering van Fraxiparine

Maar toen hoorde ik waarom het

2x daags 0,8 ml als het gaat om het

echtpaar het gebruik van Depakine

instellen van de INR, naast aceno-

voor het gemak maar even had

coumarol of fenprocoumon. Bij dit

verzwegen. Mevrouw vertelde

gewicht was de voorgeschreven dosis

namelijk dat haar man binnenkort

dus te hoog. Reden om de dosis even

gekeurd moet worden voor het

te checken bij de behandelend arts,

verlengen van zijn rijbewijs. Ze zei:

dus ze besloot hem te bellen.

“Als wij bij de keuring vertellen dat hij

De arts reageerde heel veront-

Depakine gebruikt, dan wordt zijn

waardigd: “De weegschaal in mijn

rijbewijs waarschijnlijk niet verlengd,

spreekkamer gaf toch echt 104 kilo

en wij willen zo graag af en toe nog

aan, en dat was een halfuur geleden.”

even weg met de auto.”

Mijn collega wendde zich weer tot de

Leugentjes om eigen bestwil, we gebruiken ze allemaal wel eens. Zo ook onze cliënten. Deze leugentjes leiden soms tot grappige situaties.

patiënt en confronteerde hem met

Zo zie je maar, als apothekersassistent

het gemeten gewicht. “Oh”, zei hij,

kom je ‘alles’ te weten!

“ik wist niet dat mijn gewicht zo belangrijk was. Ik weet wel dat mijn lijf er niet goddelijk en strak uitziet, maar zeg nou zelf: 94 kilo klinkt toch een stuk aangenamer dan 104 kilo?”

Liefs,

Anneke

Helaas voor deze patiënt, was zijn poging om er aan de balie een paar kilootjes af te smokkelen vergeefs.

Aanvalsvrij Een ouder echtpaar stond bij mij aan de balie. Mevrouw overhandigde mij een recept voor tramadol 50 mg, bestemd voor haar man. Zoals dat gaat bij veel oudere echtparen, deed de vrouw het woord en stond de man lijdzaam toe te zien. Toen ik met haar de medicatie van haar man doornam, zag ik in het systeem dat meneer ook Depakine gebruikte. Omdat tramadol een epileptische aanval kan uitlokken, wilde ik graag duidelijkheid hebben voordat ik het medicijn zou aﬂeveren. Ik vroeg mevrouw of haar man nog wel eens epileptische aanvallen had, Als jullie iets leuks meemaken, dan

waarop zij mij vol trots vertelde dat

wil ik dat graag voor jullie verwerken

haar man al twee jaar geen

in mijn column. Je kunt me mailen op

epileptische aanval had gehad en

annekeangenent@hotmail.com

UA | 2 | 2018

| 13

HUIDNIEUWS

Huidnieuws

Medicatie voor jeuk bij zonneallergie Begin februari jl. verscheen de nieuwe NHG-Behandelrichtlijn Zonneallergie. Voor patiënten die medicatie willen tegen de jeuk is een stappenplan opgesteld: • stap 1 (bij weinig jeuk): gel of crème met levomenthol, eventueel met lidocaïne erbij; • stap 2 (bij matige jeuk): een corticosteroïdecrème klasse 2 of 3; • stap 3 (bij ernstige jeuk): oraal prednisolon. Patiënten met zonneallergie hebben geen baat bij antihistaminica. Lichttherapie kan wel een optie zijn; hiervoor is verwijzing naar de dermatoloog noodzakelijk. (Bron: Pharmaceutisch Weekblad)

Tranexaminezuur tegen zwangerschapsmasker

Nieuwe kweekhuid was levensreddend Een jongen van zeven jaar die in acuut levensgevaar verkeerde doordat een groot deel van zijn opperhuid was verdwenen, is succesvol behandeld met een genetische techniek. Hij leed aan de zeldzame erfelijke huidaandoening epidermolysis bullosa (EB). Epidermolysis bullosa is een verzamelnaam voor bepaalde erfelijke huidaandoeningen waarbij zich spontaan blaren vormen op de huid en de slijmvliezen.

Tranexaminezuur lijkt gunstige effecten te hebben bij melasma. Melasma – ook wel zwangerschapsmasker genoemd omdat het veel tijdens de zwangerschap optreedt - is een pigmentstoornis waarbij grillige donkerbruine vlekken in het gezicht ontstaan.

In de ernstigste vorm kan dit fataal zijn. Bij een Duitse zevenjarige jongen met deze aandoening was ruim 60% van zijn opperhuid verdwenen. Daardoor was hij amper beschermd tegen infecties en het verlies van vocht, eiwitten en mineralen. Bovendien had hij een dubbele bacteriële infectie die de artsen niet onder controle kregen.

huidnieu Melasma komt voornamelijk voor bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd. Vrouwen

met ernstige melasma kunnen zich soms zo erg voor de vlekken schamen dat ze

Italiaanse artsen hebben deze jongen een nieuwe, gezonde huid gegeven.

zich onzeker voelen en soms niet meer de deur uit durven.

Hiervoor werd een klein stukje huid afgenomen (4 cm2), waarin de fout in het

Tranexaminezuur is geregistreerd voor gebruik tijdens operaties om bloedingen te

gekweekt die vervolgens werden getransplanteerd. Zo werd 80% van zijn huid

voorkomen bij patiënten met een stollingsstoornis. In diverse onderzoeken is nu

vervangen.

DNA werd verbeterd. Uit de gecorrigeerde cellen werden nieuwe huidlapjes

aangetoond dat dit middel bij lokale of orale toediening huidblekende

eigenschappen kan hebben. Het werkingsmechanisme is nog niet duidelijk.

Dit bericht verscheen vorig jaar november, 21 maanden na de transplantatie.

Misschien wordt er door remming van het enzym tyrosinase minder pigment

De jongen was toen gezond. De techniek van huidkweken en transplanteren is

aangemaakt.

ook veelbelovend voor patiënten met ernstige brandwonden.

(Bron: www.huidarts.com)

(Bron: Volkskrant)

UA | 2 | 2018

| 14

Nieuwe NHG-Standaard Acne Er is een nieuwe standaard voor de diagnostiek, behandeling en begeleiding van acne door de huisarts (zie ook pag. 19). Slechts een relatief klein deel van de patiĂŤnten met acne bezoekt de huisarts. Acne hoort bij de puberteit, vinden de meeste mensen. Ze zoeken hulp voor hun huidprobleem in de zelfzorg en in verzorgingsproducten of ze wenden zich tot een huidtherapeut of schoonheidsspecialist. De NHG-standaard Acne geeft aanbevelingen voor diagnostiek, behandeling en begeleiding van patiĂŤnten met acne vulgaris en met een ernstige vorm daarvan: acne conglobata. De belangrijkste doelen van de behandeling zijn het voorkĂłmen van nieuwe acnelaesies, het tegengaan van littekenvorming en het vaststellen van eventuele psychosociale problemen. (Bron: Cutis Cura)

Nieuwe editie Dermatica op Recept

uws

In december verscheen de nieuwe, herziene uitgave van Dermatica op Recept. Het is toegestuurd aan alle apotheken en dermatologen in Nederland en natuurlijk ook digitaal beschikbaar op de KNMP-Kennisbank. De herziening van dit naslagwerk voor apotheekbereidingen in de therapie van huidaandoeningen is tot stand gekomen

in nauwe samenwerking met de Nederlandse Werkgroep Dermatotherapie (NWD), een landelijke adviesgroep van

dermatologen en apothekers.

Apotheekbereidingen bieden medicatie op maat, vormen een alternatief voor geneesmiddelentekorten of zijn van nut wanneer de industrie een middel niet kan of wil maken. In Dermatica op Recept komen alle voorbeelden voorbij. (Bron: KNMP)

UA | 2 | 2018

| 15

VERZORGING

Producttip Wereldwijd heeft 70 tot 80 procent1 van de jongvolwassenen last van acne.

DermoPure vermindert onzuiverheden en verzacht irritaties door ontstekingen

Acne is echter niet alleen een aandoening voor pubers. Zoâ&#x20AC;&#x2122;n 20 tot 40 procent2 van de volwassenen, voornamelijk vrouwen, ondervindt hier ook op latere leeftijd nog hinder van. Eucerin, het apothekersmerk met meer dan 100 jaar ervaring in medische huidverzorging, komt nu met een doeltreffende oplossing, ontwikkeld in samenwerking met dermatologen.

Eucerin biedt met DermoPure een gezichtsverzorgingslijnvoor elk stadium van acne í˘ą

í˘˛

í˘ł

Hyperseborrhea

Hyperkeratinisatie

BacteriĂŤle groei en ontsteking

(VETTE HUID)

(RETENTIONELE ACNE)

â&#x20AC;˘ Glans

â&#x20AC;˘ Zwarte puntjes

â&#x20AC;˘ Papels

â&#x20AC;˘ Verwijde poriĂŤn

â&#x20AC;˘ Witte puntjes

â&#x20AC;˘ Pustels Vermindert de bijwerkingen en verhoogt de therapietrouw bij acnebehandeling

DermoPure MAT Matterende Fluid

DermoPure K10 Renoverende Huidverzorging

Innovatie

DermoPure HYDRA Verzachtende CrĂ¨me

Verzorgingstips DERMOPuRE K10 Renoverende Huidverzorging

Tips bij het kiezen van het juiste product bij de huid onder medische behandeling

Vermindert onzuiverheden en helpt ze te voorkomen

â&#x20AC;˘ Gebruik een product die de uitgedroogde huid hydrateert

10% HYDROXY COMPLEX Keratolytisch

â&#x20AC;˘ Kies een crĂ¨me die de gevoeligheid,

â&#x20AC;˘ Zeer efďŹ ciĂŤnte combinatie van zuren

irritaties en roodheid vermindert

â&#x20AC;˘ Sterk comedolytisch en doeltreffend tegen tegen de bacterie

Propionibacterium acnes AHA A a-Hydroxyacid

Glycolzuur

LICOCHALCONE A Ontstekingsremmend

BHA b-Hydroxyacid

Salicylzuur S

â&#x20AC;˘ Kies voor producten met een parfumvrije formule

PHA Polyhydroxyacid

Kijk voor meer informatie op www.eucerin.nl of bel onze advieslijn: 0900-2050020 (circa â&#x201A;Ź 0,10/min)

Gluconolactone

DEXPANTHENOL Regenererend

Referenties 1,2: Zeichner et al. J Clin Aesthet Dermatolog. 2017; 10 (1); 37-46 en Holzmann, Sharkery, Skin Pharmacol Physiol 2014; 27: 3-8.

(Advertentie)

UA | 2 | 2018

| 16

ALLES OVER …

Acne helpen doorstaan Van alle huidaandoeningen heeft acne misschien wel de meeste impact. Ook al is het een goedaardige aandoening, die meestal vóór het 25ste jaar weer is verdwenen, toch kan acne veel emotionele problemen geven. Er bestaat zelfs een grotere kans op depressie, vooral kort na het ontstaan van acne. Hoe geef je advies over zelfzorg, zodat je klant de acneperiode zo goed mogelijk doorstaat?

Meer dan 85% van de mensen krijgt

als comedonen (mee-eters).

aanwijzingen. Ook de invloed van

ooit in zijn leven te maken met acne.

Ten tweede is er een versterkte

roken en cosmetica op het ontstaan of

Dat is meer dan bij alle andere aan-

verhoorning en afschilfering van de

verergeren van acne is onduidelijk.

doeningen. De verschijnselen zijn

bovenste huidcellen. Door huidrestjes

bekend: mee-eters (comedonen) en

die samenklonteren met de talg wordt

Verschillende soorten

puistjes, ontstaan door verstopte talg-

de verstopping van de poriën versterkt

Jeugdpuistjes oftewel acne vulgaris

kliertjes en een ontsteking daarvan.

en door de verhoorning wordt de

is de meest voorkomende vorm van

De kans bestaat dat na het verdwijnen

afvoergang nauwer. En ten derde

acne. Deze kan in de zelfzorg worden

van de acne littekentjes en pigment-

zijn er bacteriën aanwezig die een

behandeld. Acne vulgaris kan in een

vlekjes de huid blijvend ontsieren.

ontsteking van de talgzakjes veroor-

milde vorm bestaan, met vooral

Behalve met schaamte over de huid,

zaken. In deze fase zie je de puistjes.

mee-eters (comedonen) maar kan

kan iemand met acne ook te maken

Een behandeling kan dan ook op deze

ook heftiger verlopen, met puistjes

krijgen met discriminatie. Niet bewust,

verschillende oorzaken gericht zijn.

en een rode, ontstoken huid.

uit naar mensen met een gave huid.

Erfelijke aanleg en hormonale versto-

arts kunnen worden behandeld, zijn

Zij worden gezien als aardiger en intel-

ringen spelen mee bij het ontstaan

acne conglobata (met heftige,

ligenter. Reden dus om te proberen om

van acne. Mensen proberen vaak te

samenvloeiende ontstekingen van

maar onbewust gaat de voorkeur vaak

acne te lijf te gaan.

Andere vormen, die beter door een

achterhalen waardoor hun acne is

talgklieren) en acne fulminans (een

ontstaan of verergerd en leggen al snel

acute vorm waarbij men zich ziek voelt

Meerdere oorzaken

een relatie met voedingsmiddelen als

en koorts kan hebben). Ook baby’s

Bij acne zijn talgklierfollikels ont-

chocolade, melkproducten, varkens-

kunnen acne hebben – gewoonlijk

stoken. Dat komt door een aantal

vlees of vette voeding. Voor zo’n relatie

kortdurend, waarbij geen behandeling

oorzaken. Ten eerste produceren de

is tot op heden geen wetenschappelijk

nodig is. Ondanks de benaming

talgklieren te veel talg, onder invloed

bewijs. Voeding met een hoge glyke-

jeugdpuistjes kan de acne bij

van geslachtshormonen en leeftijd.

mische index wordt soms ook als

Deze talg hoopt zich op in de follikel

boosdoener aangemerkt, maar ook

en verstopt de afvoergang. Je ziet dit

hiervoor zijn maar mondjesmaat

UA | 2 | 2018

>> Lees verder op pagina 18

| 17

ALLES OVER …

uitknijpen: wel of niet? volwassenen aanwezig blijven of zelfs pas op volwassen leeftijd beginnen.

Vroeger werd er gewaarschuwd voor het zelf uitknijpen van puistjes of mee-eters. Verkeerd uitknijpen kan er namelijk voor zorgen dat de inhoud van het talgzakje naar binnen wordt geleegd. Maar het lijkt moeilijk te zijn die neiging te onderdrukken.

De huidafwijkingen komen bij alle typen meer of minder overeen: meeeters, puistjes (ontstoken mee-eters) met roodheid van het puistje en de

Daarom kun je beter advies geven over wat eventueel wel en wat beslist niet uitgeknepen mag worden. • Eventueel wel uitknijpen: zwarte (open) mee-eters, kleine rijpe puistjes met een witte kop. • Beslist niet uitknijpen: witte (gesloten) mee-eters, grote en/of onrijpe puistjes. Hoe uitknijpen? Tussen de zijkanten van twee vingers, dus niet met de nagels.

huid eromheen, en knobbels onder de huid, soms spontaan, maar vaker door het onkundig ‘leegknijpen’ van het puistje.

over reiniging. De huid dient dagelijks

Medicamenteuze aanpak

voorzichtig schoongemaakt te worden:

De huid kan in het begin van een

Begin met milde reiniging

niet vaker dan tweemaal per dag en

medicamenteuze behandeling eerst

Voordat je een behandeling adviseert,

met een mild reinigingsproduct (pH-

geïrriteerd raken en het kan wel een

is het goed om de huid te inspecteren.

neutrale zeep en lauwwarm water),

tijd duren voordat de huid er goed op

Gaat het wel echt om acne of is de

zodat de huid niet extra te lijden heeft

reageert. Daarom is het belangrijk een

huid rood door bijvoorbeeld over-

onder de reiniging. In elk geval is het

behandeling minstens drie maanden te

gevoeligheid? Stel vast of het een

belangrijk ervoor te zorgen dat de huid

proberen. In de zelfzorg is benzoyl-

lichte, matig ernstige of ernstige tot

rustiger wordt. Parfum en alcohol zijn

peroxide (5%) het middel van eerste

zeer ernstige vorm is. Waarschijnlijk zie

ingrediënten die je zeker moet vermij-

keus.

je een geïrriteerde huid. Allereerst is

den. Leg ook uit dat scrubben en

Als benzoylperoxide niet het vereiste

het heel belangrijk om advies te geven

stomen uit den boze zijn.

effect heeft, kan de huisarts andere

Wil jij meer weten over acne en de herziene NHG standaard? Boek dan nu voor jou en je team een kosteloze nascholing in de apotheek www.mylanconnects.nl/nascholingen

TRE-06-19032018

UA | 2 | 2018

| 18

ALLES OVER …

middelen voorschrijven. In 2017 is er

ze maar eenmaal daags hoeven te wor-

een nieuwe NHG-Standaard Acne ver-

den gebruikt. In ernstige gevallen kan

Beschermd tegen huidveroudering

schenen. Volgens deze Standaard pro-

oraal doxycycline of oraal isotretinoïne

Het beste om te doen bij acne is de

beert de huisarts eerst lokale therapie.

geïndiceerd zijn naast lokaal benzoyl-

plekjes zoveel mogelijk met rust laten.

Als benzoylperoxide al is geprobeerd,

peroxide, tretinoïne of adapaleen.

Voor de gemoedsrust is het aan te

kan tretinoïnecrème 0,05% of adapa-

De antibiotica onderdrukken de ontste-

raden om niet te vaak te dicht op de

leengel 0,1% worden voorgeschreven.

king in de huid. Er moet niet te makke-

spiegel je gezicht te bekijken. Camou-

Waarschuw bij gebruik van lokale

lijk naar gegrepen worden, enerzijds

ﬂeren kan natuurlijk wel. Overigens

retinoïden dat de acne tijdelijk kan

om resistentievorming te voorkomen

zien dermatologen dat de huidcellen

verergeren. Hebben ook deze be-

en anderzijds omdat de bijwerkingen

van mensen die aan acne hebben

handelingen na drie maanden niet het

vervelend zijn, bijvoorbeeld misselijk-

geleden beter beschermd zijn tegen

gewenste effect, dan kan de huisarts

heid en andere maagdarmklachten,

veroudering dan die van mensen

een combinatietherapie voorschrijven

overgevoeligheid voor uv-licht, een

zonder acne: ze krijgen pas later

met een lokaal antibioticum (clinda-

verhoogde kans op andere infecties

rimpels en een dunnere huid. Maar

mycinelotion 1% of erythromycine-

zoals een vaginale candida-infectie.

voor een puber met puisten zal deze

oplossing 1%) naast bovengenoemde

Bovendien moeten antibiotica bij acne

kennis acne nauwelijks draaglijker

middelen. Bij gebruik van twee ver-

altijd langere tijd worden gebruikt.

maken. <

schillende middelen moet het ene

Als de patiënt een vrouw is die anti-

’s morgens worden aangebracht en

conceptie wil gebruiken, dan kan het

het andere ’s avonds. Er zijn echter ook

gebruik van de pil met oestrogeen en

combinatiepreparaten beschikbaar, die

progesteron de acne mogelijk vermin-

de therapietrouw verbeteren omdat

deren.

Jouw advies bij acne ● Bespreek de huidverzorgingsroutine en leer zo nodig een nieuwe routine aan, gericht op het behandelen van de acne. Vertel daarbij dat deze nieuwe gewoonte niet direct effect zal hebben. ● Wijs erop dat het belangrijk is niet allerlei producten door elkaar te gebruiken. ● Leg uit dat van de zelfzorgmiddelen alleen die met benzoylperoxide bewezen effectief zijn. ● Benadruk bij medicatie dat het middel voor langdurig gebruik bedoeld is, minimaal zes weken tot drie maanden. Wijs op het belang van therapietrouw en van het juiste gebruik van reinigings- en huidverzorgingsproducten, omdat het effect van de behandeling meestal pas na vier tot zes weken (of langer) zichtbaar wordt. Waarschuw bij uitgifte van oraal doxycycline voor overgevoeligheid voor zonlicht. ● Bij een donkere huid ontstaan sneller littekens dan bij een lichte huid. Verwijs zo nodig naar een huidtherapeut.

UA | 2 | 2018

| 19

ACNE- GEVOELIGE HUID

NIEUW

Vermindert de bijwerkingen en verhoogt de therapietrouw bij acnebehandeling Eucerin DermoPure HYDRA Aanvullende Verzachtende Crème: speciaal ontwikkeld om de uitgedroogde huid als gevolg van een medische acnebehandeling te verzachten Meer dan 90% van de patiënten bevestigt: kalmeert de huid onder medische acnebehandeling en vermindert de trekkerigheid van de huid1

BEWEZEN DOELTREFFEND

Intens hydraterende formule

aanvullend op acnebehandeling

Ceramiden ondersteunen de beschermende barière van de gezichtshuid en verminderen transepidermaal vochtverlies

1.6

Licochalcone A helpt roodheid en irritaties te verminderen Symsitive* helpt irritaties zoals ontstekingen, overgevoeligheid, prikkelend gevoel en branderigheid te verlichten door ze direct bij de bron aan te pakken

aangepaste schaal

1.4

1.35

baseline na 2 weken

1.26

1.2

1.26

0.8 0.6

0.56

0.6

0.57

0.4 0.2 0 Droogte

Combineer met Eucerin Sun Oil Control, geschikt voor de vette en acne-gevoelige huid

DE WETENSCHAP VOOR EEN MOOIERE HUID

Trekkerig gevoel

Roodheid

1 Klinische beoordeling na 2 weken, schaal 0-4, 0-afwezig, 4-extreem, n = 58 vrouwen en mannen (16-43 jaar) met een acnegevoelige huid onder medische acnebehandeling, van benzoylperoxide, tretinoïne, adapaleen of oraal isotretinoïne, op het laatst 2 weken voorafgaand aan het begin van de studie. 14 dagen productapplicatie op het gezicht, tweemaal dagelijks, BDF data

Kijk voor meer informatie en uw dichtsbijzijnde apotheek op www.eucerin.nl of bel onze advieslijn: 0900-2050020 (ca. € 0,10/min)

BIJWERKING BELICHT

Huidreactie als gevolg van medicijngebruik In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van uA een bijwerking. In dit nummer staan we stil bij huidreacties als gevolg van medicijngebruik. Vaak een lastige kwestie, omdat huidreacties door medicatie moeilijk te onderscheiden zijn van huidreacties door andere ziektebeelden.

propranolol, timolol). Lang niet altijd wordt de relatie tussen de psoriasis en de bètablokker gelegd. Zeker niet wanneer het middel als oogdruppel wordt toegepast bij glaucoom.

Fixed drug eruption Er zijn behoorlijk wat medicijnen die deze bijwerking kunnen geven, zoals

Naast de gewenste werking kunnen

tetracyclines, NSAID’s, paracetamol,

medicijnen ook ongewenste effecten

sulfonamiden, barbituraten en benzo-

veroorzaken. Bij ongeveer 2 tot 3%

diazepines. Een ﬁxed drug eruption is

van alle bijwerkingen gaat het om

een scherp begrensde rode plek met

een bijwerking die zich uit als een

soms een blaar, op de huid of het

huidreactie (toxicodermie). De meest

slijmvlies, die na het innemen van

voorkomende huidreactie als gevolg van

hetzelfde geneesmiddel steeds op

geneesmiddelengebruik is het maculeus

dezelfde plaats verschijnt. Naar aan-

of maculopapuleus exantheem.

leiding van meldingen bij Lareb is ook

Maculopapuleus exantheem

Maculopapuleus exantheem.

doxycycline toegevoegd aan het rijtje

(Bron: www.huidziekten.nl)

van geneesmiddelen met deze bijwerking.

Deze huiduitslag ziet eruit als rode vlekjes en bultjes en wordt regelmatig

len op het bovenlichaam en in het

Zo kreeg Lareb een melding over een

gezien bij het gebruik van aminopeni-

gezicht. Deze bijwerking wordt meestal

57-jarige man die drie uur na inname

cillines (amoxicilline, ampicilline). Het

wel herkend als het een bijwerking

van de eerste tablet doxycycline last

exantheem ontstaat meestal binnen

betreft van anticonceptiepillen, manne-

kreeg van jeuk en roodheid op de

enkele dagen tot weken na de start met

lijke geslachtshormonen of cortico-

voorhuid van de penis. De behandeling

het antibioticum en kan ook nog na

steroïden, maar bijvoorbeeld bij

met doxycycline werd gestopt en de

aﬂoop van de kuur ontstaan. Meestal

vitamine B12-injecties wordt het

klachten werden behandeld met zink-

verdwijnt de huiduitslag vanzelf binnen

verband met de huidreactie lang niet

oxide en clobetasolcrème (Dermovate).

enkele dagen tot drie weken. Er kan

altijd gelegd. Vaak denkt men te maken

Na twee dagen nam met name de jeuk

sprake zijn van een allergische reactie,

te hebben met gewone acne. Het is

af. De roodheid hield nog een week aan.

maar de huiduitslag bij amoxicilline kan

belangrijk om te weten dat deze klach-

Deze patiënt had enkele jaren eerder op

ook een ander soort overgevoeligheid

ten kunnen optreden bij deze injecties

dezelfde plaats een vergelijkbare reactie

zijn.

en dat de acne verdwijnt wanneer het

gehad na inname van doxycycline. Ook

geneesmiddel of supplement wordt

toen was er sprake van enorme jeuk en

gestaakt.

roodheid.

Acne Bijwerkingencentrum Lareb krijgt dage-

Psoriasis

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

gevolg van geneesmiddelengebruik.

Een minder bekende bijwerking van

bij Bijwerkingencentrum Lareb

Bijvoorbeeld acne-achtige verschijnse-

sommige bloeddrukverlagende midde-

lijks meldingen van huidreacties als

len is (verergering van) psoriasis. Dit kan voorkomen bij het gebruik van ACE-

UA | 2 | 2018

remmers (enalapril, lisinopril, perindo-

Bronnen:

pril) en van bètablokkers (metoprolol,

(Zie pag. 50)

| 21

Gewoon verkouden of toch een allergie? Download nu de Q Allergie App om hierin een beter inzicht te krijgen! In 3 stappen op weg naar een juiste diagnose:

2 3

Zoek in uw App store of Google Play Store naar Q1.6 en download de app. Gebruik als activatie code: Allergieapp35 Beantwoordt voor een periode van 30 dagen alle vragen Indien gewenst, kunt u de gegevens delen met uw arts tijdens het consult (print uit, stuur een mail of neem uw telefoon of tablet mee naar het consult)

Meer informatie over allergie en behandelmogelijkheden is te vinden op www.allesoverallergie.nl

Meld je aan op teamkwf.nl

LIEKES ZELFZORGADVIES

Hooikoorts Hè lekker, de winter is voorbij – het is weer lente. Net als veel mensen, kijk ook ik hier altijd naar uit. Maar voor mensen met hooikoorts betekent de lente vaak dat zij weer last krijgen van hun aandoening, met typerende klachten als tranende ogen, jeuk aan neus en ogen en een loopneus. Waarschijnlijk kwamen er in februari al mensen met hooikoortsklachten bij je aan de balie. Bepaalde bomen kunnen dan immers al stuifmeel (of pollen) afgeven. De reactie op grassen is vaak in de periode mei-augustus. Door klimaatveranderingen duurt het hooikoortsseizoen steeds langer.

bij het begin van de klachten. Door tijdig te starten met antihistaminica kan ook het zogenaamde priming worden voorkomen; dat wil zeggen dat iemand steeds heftiger reageert, zelfs op minder stuifmeel in de lucht.

Intermitterend en persisterend Hooikoorts is een vorm van allergische

terende allergische rhinitis wordt vaak

rhinitis. Lange tijd werd er onderscheid

een nasaal of oculair corticosteroïd

gemaakt tussen seizoengebonden en

voorgeschreven. Patiënten die hun

niet-seizoengebonden allergische

klachten niet onder controle krijgen, zou

rhinitis. Seizoengebonden was allergie

je kunnen wijzen op de mogelijkheid

voor pollen (hooikoorts), niet-seizoen-

van immunotherapie. Hiervoor moeten

gebonden was bijvoorbeeld een allergie

ze wel naar de arts.

voor huisstofmijt. Tegenwoordig wordt allergische rhinitis anders ingedeeld: • intermitterend: klachten minder dan vier dagen per week of korter dan vier weken achter elkaar; • persisterend: klachten vier dagen of vaker per week of langer dan vier weken achter elkaar.

Welk middel je adviseert, hangt natuurlijk af van de situatie en van de

Daarnaast worden de klachten

antwoorden op je WHAM-vragen. Advi-

ingedeeld in ‘mild’ of ‘matig/ernstig’,

seer patiënten die weten voor welke

afhankelijk van de mate waarin de

bloeiende planten zij gevoelig zijn wel

allergie het dagelijks leven beïnvloedt.

altijd om ruim op tijd te beginnen met

Met name bij de intermitterende aller-

de antihistaminica. Dat is effectiever

gische rhinitis zijn antihistaminica

dan wanneer er pas mee wordt gestart

zinvol. Bij matige tot ernstige persis-

Lieke Melis

Jouw advies bij hooikoorts ● Volg het hooikoortsweerbericht goed en pas je activiteiten er per dag op aan. ● Draag buiten zoveel mogelijk een (zonne)bril. Deze houdt het stuifmeel enigszins tegen. ● Wrijven in de ogen verergert vaak de klachten. Spoel liever met lauw water of leg een vochtig doekje op de ogen. ● Voor contactlensdragers die oogdruppels met antihistaminica gebruiken, is het aan te raden om tijdelijk een bril te dragen, omdat deze oogdruppels vaak slecht te combineren zijn met contactlenzen. ● Houd ramen en deuren zoveel mogelijk gesloten, ook die van je auto en zeker die van je slaapkamer. Wil je een kamer toch even luchten, doe dit dan ‘s morgens vroeg of na een regenbui, dan is er minder stuifmeel in de lucht. Tijdens heel droge periodes met weinig wind is er juist veel stuifmeel. ● Ga niet zelf grasmaaien en probeer buiten gedragen kleding buiten de slaapkamer te houden. ● Krijgt een patiënt nasale corticosteroïden (uR)? Leg dan uit dat deze langzamer werken, zodat patiënten het gebruik ervan niet te snel opgeven.

UA | 2 | 2018

| 23

(natriumhyaluronaat en carbomeer)

Droge ogen rondom beschermd

Vergoede kunsttraan met hyaluronzuur • Hyaluronzuur én carbomeer in één oogdruppel • Ongeconserveerd - geschikt voor langdurig gebruik 1 • Volledig vergoed

Do e de c u rs us p Dro ge o ge n o Ap o we b! Tramedico BV Postbus 192 1380 AD Weesp Referentie: 1) SmPC Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing: zie elders in deze uitgave.

2018-HYL-001

w w w.droge ogen. nl

ALLERGEEN VAN DE MAAND

Pollenallergie Dat hooikoorts een reactie is van ons afweersysteem weten de meeste mensen wel. Maar wat gebeurt er precies en waarom hebben mensen juist tijdens het pollenseizoen klachten?

Kruisallergie Mensen met hooikoorts zijn allergisch voor stuifmeel van bomen, planten of grassen. Wist je dat iemand met een allergie voor berkenpollen ook allergisch kan zijn voor appels, peren, kersen en hazelnoten? Dit noemen we kruisallergie. Vermoedelijk komt dit omdat bepaalde stoffen die de allergie veroorzaken in voeding en in pollen verwant zijn.

Allergie: je afweersysteem aan het werk

lucht van begin januari tot en met eind

bijen en vlinders aan voor bestuiving,

mei. Dat hangt wel af van het weer:

maar grassen en bomen moeten het

Bij een allergische reactie reageert het

bij een strenge winter zullen de bomen

zelf doen en verspreiden grote hoeveel-

lichaam abnormaal op een normale stof.

later gaan bloeien dan bij een zachte

heden stuifmeel om dat met de wind te

In het geval van hooikoorts reageert

winter met weinig vorst. Slecht nieuws:

laten meevoeren. Vandaar dat grassen

het lichaam op stuifmeel, ook wel

als je allergisch bent voor berk, ben je

en bomen meer allergie veroorzaken

pollen genoemd. Het stuifmeel komt

meestal ook allergisch voor els, haze-

dan bijvoorbeeld rozen en tulpen. Als

via de slijmvliezen van de ogen en

laar, populier en eik.

het buiten droog is en het waait, dan zijn hooikoortspatiënten vaak niet blij.

de luchtwegen het lichaam binnen.

Graspollenallergie

Ze hebben dan veel klachten, omdat er

histamine aan. Daardoor ga je niezen en

In Nederland komen verschillende

veel stuifmeel in de lucht is. Als het

tranen. Feitelijk veroorzaakt dus niet het

grassoorten voor. Grassen laten hun

regent, valt het stuifmeel neer en als

stuifmeel de lucht in gaan vanaf

het niet waait, hebben ze ook veel

ongeveer begin mei, met een piek in

minder last. <

Als reactie maakt het lichaam de stof

stuifmeel de loopneus, maar histamine.

Pollenseizoen

juni-juli. Begin augustus zijn de meeste

Grassen, bomen, planten en bloemen

soorten al uit bloei en in september is

maken stuifmeel voor de bevruchting.

er meestal geen grasstuifmeel meer in

Dat gebeurt tijdens het zogenaamde

de lucht. In een mooie zomer is er vaak

‘pollenseizoen’. Bomen zoals de berk,

nog een tweede bloeiperiode in augus-

els en hazelaar bloeien al in januari

tus. Voor graspollen geldt meestal

of februari en verspreiden dan hun

hetzelfde als voor boompollen: iemand

stuifmeel. Het eerste stuifmeel van

die allergisch is voor graspollen,

grassen wordt in mei door de wind

reageert op diverse soorten gras.

verspreid. Er zijn grassoorten die tot in september stuifmeel afgeven.

Moet dat nou, al dat stuifmeel?

Boompollenallergie

om zich te kunnen voortplanten. Er zijn

Boompollen, dus het stuifmeel afkom-

verschillende bestuivingsmechanismen.

stig van bomen, is in Nederland in de

Planten met gekleurde bloemen trekken

Planten moeten stuifmeel verspreiden

UA | 2 | 2018

De pollenvanger

Het klinkt misschien als een sprookjesﬁguur, maar de pollenvanger bestaat echt! Het is een apparaat dat pollenkorrels uit de lucht opvangt op een plakstrip. Onderzoekers kijken welke soorten er zijn gevangen en hoeveel. De eerste pollenvanger stond op het dak van het Leids Universitair Medisch Centrum en ook het Elkerliek Ziekenhuis in Helmond heeft een pollenvanger. Zie voor de uitslagen www.lumc.nl/pollentelling en www.elkerliek.nl/Elkerliek/Hooikoorts/ Pollentellingen.html

| 25

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws Verkoop voedingssupplement MMS verboden

Gastilox en Rilies van de markt De handelsvergunningen voor Gastilox en voor Rilies zijn ingetrokken. Niet dat er iets mis was met deze middelen, maar wel met de producent.

Het gebruik van het voedingssupplement MMS kan leiden tot ernstige gezondheidsrisico’s op korte en lange termijn. Dat blijkt uit onderzoek in opdracht van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA).

Het bedrijf Novum Pharma houdt zich niet aan de wettelijke regels van geneesmiddelenbewaking, aldus het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG).

De NVWA heeft de verkoop van het middel in Nederland daarom verboden.

Gastilox (algeldraat) is een zelfzorggeneesmiddel voor de behandeling van maag- en slokdarmklachten waarbij een verhoogde hoeveelheid maagzuur

MMS, ook wel bekend als Miracle Mineral Solution, Miracle Mineral Supplement of Master Miracle Solution, wordt voornamelijk via internet

een rol speelt. Rilies (ketoprofen) is een pijnstiller en ontstekingsremmer. Er zijn voldoende gelijkwaardige medicijnen beschikbaar.

aangeboden ter bestrijding van diverse ziekten bij de mens en wordt ook wel verkocht als waterzuiveraar. MMS bestaat uit twee componenten: een natriumchlorietoplossing (22-28% natriumchloriet in gedistilleerd water; een soort industrieel bleekwater) en een citroenzuuroplossing (50% in gedestilleerd water). Als de twee componenten 1 op 1 gemengd

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) laat weten dat verpakkingen van Gastilox en Rilies die op voorraad zijn, verkocht mogen worden tot de houdbaarheidsdatum verstreken is. (Bron: CBG)

worden ontstaat chloordioxide, het ‘werkzame’ bestanddeel waarop de vermeende werking van MMS berust. Gebruikers nemen het in met water of vruchtensap. Als mogelijke bijwerkingen noemt de NVWA onder meer brandwonden in het maagdarmkanaal, ademhalingsproblemen en nieren leverfalen. (Bron: zorg.nu)

UA | 2 | 2018

| 27

BEN JIJ AL LID VAN

OPTIMA FARMA?

OPTIMA FARMA IS ER VOOR JOU! VOOR JOU • behartigt Optima Farma je belangen op inhoudelijk en beroepsgerelateerd gebied • laat Optima Farma jouw stem horen bij beroeps- en patiëntenverenigingen en andere organisaties • bewaakt Optima Farma (mede) de inhoud en kwaliteit van ons beroep • volgt Optima Farma de ontwikkelingen in de farmacie en informeert jou daarover • organiseert Optima Farma interessante symposia en andere activiteiten

ALS LID ONTVANG JE BOVENDIEN: • maandelijks de Optima Farma Nieuwsbrief per e-mail • korting op Optima Farma activiteiten (congres, symposium e.d.) • 15% korting op een abonnement van Accredidact • 6x per jaar het vakblad UA zie verder www.optimafarma.nl/lidmaatschap/

BEROEPSVERENIGING VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN, FARMACEUTISCH MANAGERS

www.optimafarma.nl

ZELFZORG

Seleen – een essentieel element voor een goede gezondheid Onderzoekers zijn erin geslaagd om in onze voeding een scheikundig element aan te wijzen dat de sleutel tot een goede gezondheid blijkt te zijn. Het gaat om het metaal seleen (selenium). Helaas zit er alarmerend weinig van dit element in het westerse voedingspatroon.

Voor een goede gezondheid is het

inname van 100 microgram nodig zijn

een adequate seleenspiegel. Wel is het

belangrijk om de voedingsstoffen

om die processen goed te laten verlo-

belangrijk om een supplement te kiezen

binnen te krijgen die het lichaam nodig

pen.1 Maar een normale dagelijkse

met een goede biologische beschikbaar-

heeft. Met een evenwichtig voedings-

voeding in Europa zou slechts de helft of

heid. Dat wil zeggen dat de werkzame

patroon volgens de schijf van vijf kan

nog minder leveren. De beste bronnen

stof – in dit geval seleen – grotendeels

dat. Alleen blijkt dat het in Europa lastig

van seleen zijn vis, schelpdieren en

beschikbaar komt op de bedoelde plek.

is om via de voeding voldoende seleen

paranoten.

In de bovenstaande Zweedse onder-

van die stoffen die nodig zijn voor een

Hartvaatziekten en kanker

het organische seleniumgist van Pharma

goede gezondheid. Als we er maar

De beste bewijzen voor de rol van

Nord gebruikt. Dit is in Denemarken

zoeken naar hart- en vaatziekten werd

binnen te krijgen. Juist seleen is een

genoeg van binnenkrijgen, draagt

seleen zijn geleverd in onderzoek naar

geregistreerd als geneesmiddel en

dat bij aan een goed functionerende

het verband tussen seleen en de

daarom goed onderzocht. Uit dit

afweer, voortplanting en werking van

preventie van sterfte aan hart- en

registratieonderzoek is bekend dat het

de schildklier, en daarmee aan de

vaatziekten. Overtuigend onderzoek liet

makkelijk wordt opgenomen en goed in

bescherming tegen allerlei soorten

zien dat dagelijkse suppletie bij gezonde

het lichaam wordt verdeeld: meer dan

schade. Krijg je te weinig seleen binnen,

ouderen met organisch seleniumgist in

88% van het seleen wordt in de darm

dan kunnen allerlei lichaamsprocessen

combinatie met Q10 het risico van

opgenomen en van het opgenomen

verkeerd verlopen.

sterfte aan hart- en vaatziekten met

seleen wordt 74% effectief opgenomen

Maar helaas, het voedselpatroon in

54% verlaagde.2 Ook werd aangetoond

in de verschillende selenoproteïnen. <

Europa bevat over het algemeen te

dat de pompfunctie van het hart

weinig seleen. Volgens onderzoekers

beter bleef dan bij de placebogroep.

kan dat een deel van de gezondheids-

Bij dagelijkse inname van 200 micro-

problemen verklaren, zoals de

gram werd het risico op drie veelvoor-

Bronnen

auto-immuunziektes, hart- en vaat-

komende vormen van kanker met 48

1. Hurst e.a. Establishing optimal selenium status:

ziekten, schildklieraandoeningen,

tot 63% verlaagd (prostaatkanker, 3

results of a randomized, double-blind, placebocontrolled trial. Am J Clin Nutr. 2010;91:923–31.

onvruchtbaarheid en zelfs kanker.

dikkedarmkanker en longkanker).

Het belang van seleen

Seleensuppletie en biologische beschikbaarheid

a 5-year prospective randomized double-blind

rol? Het heeft een sleutelpositie in

Om voldoende seleen binnen te krijgen,

placebo-controlled trial among elderly Swedish

zo’n 25 verschillende enzymen die bij

zou je meer dan een kilo vis per week

Waarom speelt seleen zo’n essentiële

2. Alehagen e.a. Cardiovascular mortality and N-terminal-proBNP reduced after combined selenium and coenzyme Q10 supplementation:

citizens. Int J Cardiol. 2013;167(5):1860-6. 3. Clark e.a. Effects of selenium supplementation

de bovenstaande biologische functies

moeten eten en/of dagelijks tien para-

zijn betrokken. Deze enzymen worden

noten. En dan nog is het de vraag of de

daarom selenoproteïnen genoemd.

seleenspiegel op peil blijft. Het gebruik

trial. Nutritional Prevention of Cancer Study

Volgens onderzoeken zou een dagelijkse

van een supplement kan zorgen voor

Group. JAMA. 1996;276(24):1957-63.

UA | 2 | 2018

for cancer prevention in patients with carcinoma of the skin. A randomized controlled

| 29

BRANCHE

Doorleren voor farmaceutisch consulent De inhoud van het vak van apothekersassistent verschuift. Je bent steeds meer bezig met farmaceutische patiĂŤntenzorg (FPZ) en met het begeleiden van patiĂŤnten. Je communiceert met vaak mondige patiĂŤnten en dit allemaal onder snel veranderende regelgeving en richtlijnen. Velen van jullie willen daarvoor beter toegerust zijn. Er is behoefte aan meer verdieping, handvatten om met de veranderende zorgtaken om te gaan en betere communicatieve vaardigheden. Reden om de hboopleiding farmaceutische consulent te gaan volgen.

UA | 2 | 2018

| 30

de eigen apotheek toe te passen. Tijdens de hele opleiding loop je als het ware stage in de eigen apotheek, en je voert daar regelmatig bepaalde opdrachten en projecten uit. Carolien: “De opdrachten zijn heel praktijkgericht. Daarvoor kun je dan ook een voor jouw apotheek belangrijk thema aandragen. Dat kan op allerlei gebieden liggen; van FPZ tot management.” Enkele voorbeelden van deze opdrachten vind je in het kader. Een webinar volg je online.

past procedures aan, maakt verbeter-

“FPZ is de toekomst, daar heb je meer vaardigheden voor nodig”

opleiding omdat ze behoefte hebben

plannen en helpt het team deze met

(Natascha Ayachi)

aan meer verdieping en kennis over

succes uit te voeren. Je overziet de

“De meesten beginnen aan de

geneesmiddelen”, vertelt Carolien

hele apotheek als organisatie en

De apotheker moet er dus achter staan

Raaben, opleidingscoördinator van

dat maakt dat je de apotheker

dat je de opleiding volgt en zelf ook

de opleiding Farmaceutisch Consulent

werkzaamheden uit handen kunt

tijd steken in de begeleiding of het

aan Capabel Hogeschool in Utrecht.

nemen. Hij of zij kan met je sparren

opstarten van projecten. “Dat is meestal

“Maar je leert hier veel meer: je krijgt

over bepaalde ideeën en over hoe

geen probleem”, vertelt Natascha.

een helikopterview, leert analytisch

problemen op te lossen zijn. In de FPZ

Soms wil de apotheker de opleiding

denken, onderzoek opzetten en

word je een betere gesprekspartner

ook wel ﬁnancieren. Sommige

organisatie- en communicatie-

voor de patiënt, maar bijv. ook voor

geluksvogels krijgen zelfs vrije tijd om

structuren herkennen. Niet ad hoc een

een ziekenhuisafdeling. Je hebt

de studie te volgen, maar de meeste

probleem oplossen, maar kijken waar

namelijk meer achtergrondkennis en

studenten volgen de studie in hun

de oorzaak ligt en daar iets aan doen.”

betere communicatieve en analytische

eigen tijd. Het gaat gemiddeld om één

“Als fc (farmaceutisch consulent, red.)

vaardigheden.”

ben je een schakel tussen de apotheker en de rest van het team”, vult haar collega Natascha Ayachi aan.

klassikale les per maand in Utrecht en verder wekelijks twee webinars van

Direct toepasbaar in jouw apotheek

elk 1,5 uur. Dat wil zeggen dat alle studenten de les via internet volgen

“Je denkt mee, zet projecten op, com-

Om de opleiding te volgen, moet je

en ook online kunnen communiceren.

municeert met andere zorgverleners

werkzaam zijn als apothekersassistent.

Alle lessen vinden ’s avonds plaats,

zoals artsen en verpleegkundigen,

Wat je leert, dien je namelijk direct in

drie uur per avond, één avond per week.

Voorbeelden van praktijkopdrachten De praktijkopdrachten sluiten aan op de verschillende modules, maar ook op de overkoepelende competenties die centraal staan in de opleiding. Voorbeelden zijn:

“Nu vraag ik door waar ik eerder zou zijn gestopt, ik zoek meer naar het waarom” (Rachida Karouaoui)

• invoering van standaard gebruik van veiligheidsnaalden bij de thuiszorg; • medicatieveriﬁcatie voorafgaand aan een medicatiereview;

Veel breder

• verbeteren van protocollen en werkinstructies en deze doorgeven aan de collega’s;

Derdejaars student Rachida Karouaoui

• introductie van vertaaltabellen in de apotheek;

vindt dat het goed te doen is. “Maar

• analyse van FPZ-gesprekken;

als je een gezin hebt, zoals ik, moet

• meekijken met de organisatie van een klinisch onderzoek;

je partner er wel helemaal achter

• een informatiefolder schrijven over een geneesmiddel dat in Nederland niet beschikbaar is;

staan en taken in het gezin en het

• introductie van bewaking op nierfunctie- en labwaarden; • een presentatie geven over het vergoedingenstelsel.

UA | 2 | 2018

>> Lees verder op pagina 33

| 31

BRANCHE huishouden van je overnemen, zeker in tentamentijd of als je een project moet inleveren. Anders heb je een probleem.” Enthousiast vertelt ze over de opleiding. “Ik merk dat ik door de studie al zoveel heb geleerd! Inhoudelijk natuurlijk, maar je gaat bovendien anders over het werk denken, je bekijkt een probleem van meerdere kanten en redeneert vanuit andere kaders. Nu vraag ik door waar ik eerder zou zijn gestopt. Ik zoek meer naar het waarom.”

“De studie heeft een leuke balans tussen informatie over geneesmiddelen en andere vakken” (Mirjan Bolwerk)

De trotse geslaagde eindexamenkandidaten bij de diploma-uitreiking in 2017.

Ook eindexamenkandidaat Mirjan

en net als in de klas kun je gewoon je

Natascha: “De studie tot farmaceutisch

Bolwerk is enthousiast. “Ik wilde vooral

vinger opsteken en mondeling je vraag

consulent heeft zowel een meer-

meer leren over geneesmiddelen, om

stellen en antwoord krijgen. Ook kun

waarde voor de student als voor de

interacties en contra-indicaties te

je in groepen werken. En dat zonder

apotheek. Het geeft je een mooie

begrijpen. Ook om dit beter te kunnen

reistijd; prima te doen.”

basis voor je verdere carrière en je draagt eraan bij dat jouw apotheek

uitleggen aan de patiënten. Maar de opleiding is veel breder. Je krijgt ook

Meerwaarde

goed is voorbereid op de toekomstige

managementvakken en communicatie.

“Vanaf het begin van de opleiding

verwachtingen in de gezondheidszorg.”

Onlangs moest ik een presentatie

word je al aangesproken als fc i.o.”,

Rachida beaamt dat. Ze merkt al dat ze

geven. Vroeger zou ik dat heel eng

vertelt Carolien. “We stimuleren studen-

door de opleiding anders in haar werk

vinden, maar het ging super. Ik ben

ten ook om zich als fc te proﬁleren.

staat: “Je gaat meer doordenken,

nu ook gevraagd om de lezing voor

Zo groei je in die rol, je groeit mee

reﬂecteren. Ik krijg hiermee veel meer

andere organisaties te houden.”

met de kennis die je verwerft.”

inzicht, in het werk en in mezelf en ik

Mirjan is in dienst bij een detache-

Rachida en Mirjan hopen dat ze straks

neem ook al andere verantwoordelijk-

ringsbureau en daarom kan ze niet

als fc aan het werk kunnen. In het

heden.” <

altijd een project in de apotheek

verleden kwam het namelijk wel voor

uitvoeren. “Maar we vinden altijd wel

dat studenten na afronding van de

een project dat de apotheken

opleiding geen functie als fc kregen

overstijgt”, vertelt ze.

van hun apotheker. “Dat is erg jammer, en daarom doen we nu meer aan

“Je leert analytisch denken, onderzoek opzetten en structuren herkennen”

Carolien. “Want het is zonde als je na

(Carolien Raaben)

nieuwe vaardigheden nog steeds

studie-loopbaanbegeleiding”, vertelt drie jaar hard werken en met al je dezelfde werkzaamheden uitvoert.”

De webinars zijn een prima vervanging

De begeleiding en de mooie resultaten

van de klassikale lessen van vroeger,

van de studenten hebben succes,

vinden beide studenten. “Je volgt de

want bijna alle studenten die in 2017

les online en met een headset op.

de opleiding afrondden, hadden bij

Je ziet de docent en de presentatie,

hun afstuderen al een functie als fc.

UA | 2 | 2018

| 33

VERGROOT GRATIS ONLINE JE KENNIS EN SPAAR VOOR LEUKE CADEAUS Deze cursussen – en meer – staan voor je klaar op ApoWeb.nl Doe vrijblijvend mee!

> Cursus Hylan® oogdruppels, oplossing

> Cursus Tempocol®

> Cursus AirFluSal® Forspiro®

> Cursus Armolipid

+31(0)88 - 445 59 00 | info@apoweb.nl

www.apoweb.nl

BRANCHE

Oncologie in breed perspectief

Op zaterdag 17 maart zijn zo’n 160 mensen uit het beroepenveld bij elkaar gekomen bij de unie in Culemborg voor het symposium Oncologie in breed perspectief, georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Farmaciemedewerkers in Ziekenhuizen (NVFZ). Zoals de naam al zegt, stond het onderwerp oncologie centraal.

Verslag van het NVFZ-Symposium

Een zeer boeiend en belangrijk onderwerp, waarover we nooit uitgeleerd raken.

Ruim één op de drie mensen in Nederland krijgt een bepaalde vorm van kanker en jaarlijks overlijden zo’n 40.000 mensen aan de gevolgen van ervan (IKNL, 2016). IKNL verwacht dat het aantal kankerpatiënten in de komende jaren blijft stijgen. Het is dus enorm belangrijk dat medisch onderzoek blijft plaatsvinden. De eerste spreker, Jolanda de Vries, hoogleraar Translationele Tumorimmunologie aan de Radboud Universiteit, ontwikkelde vanuit dendritische cellen een vaccin tegen kanker en voert daarmee – als enige ter wereld – studies uit bij patiënten. Zij heeft haar onderzoek zonder de farmaceutische industrie uitgevoerd.

kinderoncologie, besprak vernieuwin-

Tijdens haar presentatie vertelde zij

gen in de behandelmethodes voor

een hapje en een drankje om na te

wat de werking is van dit vaccin en

uitgezaaide prostaatkanker. Hij heeft

praten over de inzichten die deze dag

hoe het onderzoek plaatsvindt.

zelf de behandeling met Rhenium-188-

hebben gebracht.

Ook spreker Stefan Nierkens, medisch

HEDP ontwikkeld, die in de zieken-

Door dit mooie, volle programma en

Na alle presentaties was het tijd voor

immunoloog en hoofd van het immuun

huisapotheek wordt bereid.

de aandacht van de deelnemers die

monitoring laboratorium van het UMC

Louwrens Braal, apotheker op de

de sprekers scherpe vragen stelden,

Utrecht, vertelde over een interessant

afdeling Interne Oncologie van het

was het een leuke en leerzame dag.

onderzoek. In zijn presentatie vertelde

Erasmus MC, gaf een lezing waarin

Het doel van de NVFZ met dit sympo-

hij hoe de blootstelling van de patiënt

hij inging op de bloedspiegelmetingen

sium is dan ook ruimschoots behaald:

aan chemo- en serotherapie wordt

en advies bij oncolytica.

collega’s zien, nieuwe mensen uit het

geoptimaliseerd om het zieke been-

Roelof van Leeuwen, ziekenhuisapo-

beroepenveld leren kennen en kennis

merg te vernietigen en het nieuwe

theker Oncologie van het Erasmus MC,

verbreden.

afweersysteem zo snel mogelijk te

sloot de dag af met zijn lezing over

laten herstellen.

geneesmiddelinteracties in de onco-

De derde spreker, Rogier Lange,

logie, waarbij hij aangaf dat ook

ziekenhuisapotheker van het Meander

andere gezondheidsproducten of

MC en vanaf 1 maart 2018 werkzaam

inname met cola van invloed zijn op

bij het Prinses Máxima Centrum voor

de geneesmiddelenspiegel.

UA | 2 | 2018

| 35

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

Hoe is het met jouw farmaceutische kennis gesteld? Vorig jaar zijn we gestart met het uitroepen van ‘de apothekersassistent van het jaar’. een leuk event om een apothekersassistent in het zonnetje te kunnen zetten en ook het beroep onder de aandacht te brengen. uit de evaluatie blijkt dat de belangrijkste redenen voor assistenten om mee te doen zijn om hun kennis, kunde en kwaliteit te testen. Daarom noemen we het evenement voortaan: de Grote Apothekersassistenten Kennistest. Ook dit jaar zal er een aantal (digitale) vragenrondes zijn met een diversiteit aan farmaceutische onderwerpen. Dit jaar werken we met een aantal categorieën, en in elke categorie is er een prijs te verdienen. Degene die het hoogste scoort op alle onderdelen verdient natuurlijk de mooie award, de hoofdprijs, en mag een jaar lang het beroep apothekersassistent mede vertegenwoordigen. Op de Dag van de apothekersassistent wordt de top 5 van elke categorie bekendgemaakt. Verder is er ook een teamprijs beschikbaar. Wie de daadwerkelijke winnaars zijn, zal blijken tijdens de prijsuitreiking op zaterdag 3 november op het Optima Farma najaarscongres. Voor apothekers is dit een mooie kans om hun team van apothekersassistenten aan te moedigen om mee te doen. Want hoe is het gesteld met de kennis in het apotheekteam? Of misschien is het een mooie aanleiding om te investeren in een geschikte opfriscursus of nascholing. aanmelden voor de kennistest kan op een van onderstaande websites. eind mei ontvang je een e-mail met een uitnodiging om de test te gaan maken. Ik wens jullie allen alvast heel veel succes toe en wie weet mag ik aan jou een van de mooie prijzen uitreiken.

Marlies Peeters Vice-voorzitter Optima Farma

www.optimafarma.nl/kennistest www.pharmalead.nl/kennistes www.ua.nl/kennistest www.apoweb.nl

UA | 2 | 2018

| 36

OPTIMA FARMA ON TOUR Optima Farma is als beroepsvereniging niet alleen achter de schermen actief bezig met het beroep, opleidingen, bijen nascholing en dergelijke. Wij zijn ook aanwezig op diverse congressen en symposia om te laten zien wie wij zijn als beroepsvereniging Optima Farma, wat wij doen en waar wij voor staan. En vooral ook om aandacht te vragen voor het apotheekteam. Want zonder goed draaiend apotheekteam wordt het werk in de apotheek wel heel lastig. Inzet, motivatie, coaching, kennis, kunde en kwaliteit worden van zowel werkgever als werknemer gevraagd. genoeg punten om aandacht aan te besteden en met andere partijen te bespreken. In de maand maart alleen al waren wij betrokken of aanwezig bij drie congressen: de Vja-Optima Farma Patiëntendag, het KnmP-congres en het nVFZ-symposium. Vja-Optima Farma Patiëntendag 3 maart (links); nVZF-symposium 17 maart (rechts).

COLLEGA’S GEZOCHT Optima Farma is op zoek naar enthousiaste collega’s die vanuit hun eigen interesse – samen met de andere bestuurs- en commissieleden – willen meedenken over de toekomst van ons vak. De beroepsvereniging anticipeert op de hedendaagse

KnmP-congres 13 maart

farmaceutische ontwikkelingen. Daarvoor zijn we op zoek naar een of meer enthousiaste collega’s die ons vanuit hun eigen vakgebied willen ondersteunen in een van de commissies (Activiteitencommissie, PR-commissie). Binnen de farmacie zijn er veel ontwikke-

WERKEN AAN JE EIGEN SUCCES KOM NAAR HET OPTIMA FARMA VOORJAARSCONGRES! Dit jaar voor het eerst voor apothekersassistenten en de hbo’ers in de apotheek. Elke groep met een eigen workshopprogramma! Datum

zaterdag 14 april 2018

Locatie

De reehorst te ede

Accreditatie

5 punten, zowel voor apothekersassistenten als voor farmaceutisch consulenten

Kosten

Optima Farma (en nVFZ)-leden € 65,-, niet-leden € 95,-

lingen gaande. Daarom is er veel aandacht voor het opleiden van apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en/of farmakundigen. Optima Farma ziet het als een van onze taken om deze ontwikkelingen zo goed mogelijk te volgen en daarop te anticiperen. Ook houden we ons bezig met het verbeteren en het ontwikkelen van bijen nascholingen en met opleidingen voor

Meer informatie en inschrijven: https://congressen.optimafarma.nl/

CONTACTGEGEVENS OPTIMA FARMA

apotheekmedewerkers.

Interesse? Kijk op onze website www.optimafarma.nl voor meer informatie over onze beroepsvereniging en onze commissies. We zoeken enthousiaste en ondernemende apotheekmedewerkers ter ondersteuning van ons

Secretariaat:

secretariaat@optimafarma.nl

bestuur en in onze commissies. mensen

Ledenadministratie:

leden@optimafarma.nl

die hart hebben voor het vak en die onze

Congres:

congres@optimafarma.nl

beroepsvereniging op vrijwillige basis willen

Scholing:

scholing@optimafarma.nl

komen versterken.

Communicatie (website, nieuwsbrief etc.):

communicatie@optimafarma.nl

Telefonisch spreekuur:

06-579 672 13, maandagochtend 09.00-12.30 uur

Volg Optima Farma op Facebook; dan ben je altijd op de hoogte van actuele berichten en ontwikkelingen in de farmacie/gezondheidszorg, maar ook van allerlei nieuwtjes die van belang zijn voor je werk in de apotheek. www.facebook.com/optimafarma

UA | 2 | 2018

Ben je geïnteresseerd? Stuur dan een mail naar communicatie@optimafarma.nl dan nemen we zo snel mogelijk contact met je op.

| 37

TEST JE KENNIS! DOE MEE AAN DE GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISQUIZ 2018!

Wat is de functie van de nieren

Wat doen inhalatiecorticosteroĂŻden bij COPD

Welke cholesterolsyntheseremmer (statine) hoeft niet â&#x20AC;&#x2122;s avonds te worden ingenomen

Zomaar drie van de vragen uit de Grote Apothekersassistenten Kennistest 2017.

Ook dit jaar wordt er weer een Kennistest gehouden. Doe jij (weer) mee? Heb je vorig jaar wel meegedaan maar niet gewonnen? Probeer het dan dit jaar nog een keer. Heb je niet meegedaan? Waarom zou je het dit jaar dan niet proberen? Deze jaarlijkse apothekersassistenten-kennistest bestaat uit een aantal vragenrondes die je in een kort tijdsbestek kunt afronden.

AANMELDING Ga naar www.apoweb.nl en meld jezelf en/of je collega aan.

e Meld j ! nu aan

Belangrijke data: na aanmelding krijg je eind mei per e-mail een uitnodiging om de test te maken. Dinsdag 25 september: Op de Dag van de apothekersassistent worden de topscorers bekendgemaakt. Zaterdag 3 november: Tijdens het najaarscongres van Optima Farma is de feestelijke prijsuitreiking.

Maak kans op fantastische prijzen! De winnaar ontvangt in elk geval een mooie award, een gratis jaarlidmaatschap van de beroepsvereniging Optima Farma en gratis toegang tot het Optima Farma-congres. Wat de hoofdprijs en andere prijzen zijn, blijft nog even een verrassing. Hierover kun je meer lezen in het volgende nummer van UA.

Wanneer kun je meedoen? Je bent gediplomeerd apothekersassistent en werkt in een openbare apotheek, poliklinische apotheek, ziekenhuisapotheek of apotheekhoudende huisartspraktijk. Ook als farmaceutisch consulent, farmaceutisch manager of farmakundige met als basis het diploma Apothekersassistent kun je meedoen.

Kijk voor meer informatie, voorwaarden en aanmelding op: www.apoweb.nl | www.pharmalead.nl/kennistest | www.optimafarma.nl/kennistest | www.ua.nl/kennistest De grote apothekersassistenten Kennistest 2018 is een gezamenlijk initiatief van:

UA | 2 | 2018

| 38

COVERGIRL

Marijke Veeman: “Zo leuk om je kennis te testen” Ze werd vorig jaar tweede in de Grote Apothekersassistenten Kennistest (toen nog met de naam verkiezing Apothekersassistent van het Jaar). “Ik dacht: ik wil wel eens zien hoever ik kom; het was echt een verrassing dat ik tweede werd!” Marijke spoort nu haar collega’s aan om mee te doen en wie weet gaat er wel weer een prijs naar het Tergooi ziekenhuis.

Trouwe lezers van UA hebben haar

medewerkerstevredenheidsonderzoek,

rondom de verkiezing Apothekers-

misschien herkend, want vier jaar

registreren en analyseren van fouten

assistent van het Jaar, totdat een

geleden heeft Marijke ook op de cover

en afwijkingen en het verwerken van

viertal dames op de Dag van de

van UA gestaan. Ze werkte toen als

de bevindingen tot aanbevelingen

Apothekersassistent voor mijn neus

apothekersassistente in de poliklinische

voor het management. Ook zorgt ze

stond met bloemen, taart en een

apotheek van het MC Zuiderzee te

voor de juiste afhandeling van MFB’s,

certiﬁcaat met het feestelijke bericht

Lelystad en was bezig met de opleiding

ze behandelt moeilijke vragen van

dat ik tweede was geworden.

tot farmaceutisch consulent. Na afron-

artsen/specialisten op farmaceutisch

Ontzettend verrast en erg bijzonder.”

ding van de opleiding was in de

gebied en ze ondersteunt de apothe-

Helaas: door het verkeerde telefonische

apotheek waar zij werkte geen functie

kers waar nodig.

advies met de ADHD-geneesmiddelen

“Nu jullie”

Marijke niet als eerste maar als

de Polikliniekapotheek van het Tergooi

Hoe vond zij het om aan de kennistest

tweede.

ziekenhuis, waar ze nu bijna drie jaar

mee te doen? “De kennisronde vond

“Ik vond het superleuk om mee te

voor een farmaceutisch consulent beschikbaar en Marijke solliciteerde bij

en het reizen naar Turkije eindigde

als farmaceutisch consulent werkt.

ik goed te doen, maar de casusronde

doen, maar nu geef ik anderen een

Die functie bevalt haar goed.

was pittig. We kregen vier casussen

kans. Ik zeg tegen mijn collega’s:

“Het brengt meer verdieping in mijn

die je moest uitwerken. Ik bleef maar

‘Doen jullie nu lekker mee!’” <

vak en ik kan inhoudelijk bijdragen

denken: heb ik nu alles goed erin

aan de verbetering van farmaceutische

staan?” Na de casusronde hoorde ik

patiëntenzorg.” Marijke werkt fulltime

een hele tijd niks, toen kwam er op

in vier dagen: negen uur per dag’:

een gegeven moment een telefoontje

twee dagen per week werkt ze op

van iemand met een vraag over het

de frontofﬁce, om afﬁniteit met de

meenemen van ADHD-medicijnen naar

werkvloer te houden en te weten wat

Turkije. Pas na dat telefoongesprek

er speelt, hoe processen verlopen en

besefte ik dat het een mystery guest

waar eventuele bottlenecks liggen.

was geweest. En dat ik een verkeerd

De andere twee dagen werkt ze op de

advies had gegeven. Ik dacht namelijk

backofﬁce (kantoor). Daar houdt ze

dat Turkije een Schengenland was,

zich bezig met diverse uiteenlopende

maar dat is het niet. Na het telefoon-

taken: medicatiereviews, klanten

gesprek bleef het langere tijd stil

UA | 2 | 2018

De Grote Apothekersassistenten Kennistest 2018 Doe jij ook mee aan de Grote Apothekersassistenten Kennistest? Dit jaar ziet de kennistest er iets anders uit: er zijn geen open vragen meer (zoals in de casusronde) en ook geen mystery guest.

Doe mee en test je kennis!

| 39

EVEN VOORSTELLEN

WIL JIJ JEZELF OF JE TEAM OOK PRESENTEREN IN UA? MELD HET OP INFO@UA.NL

BENU Apotheek Pharmacor

“Het gros van onze patiënten heeft een chronische huidziekte”

Bianca van Hengel, Simone den Dunnen, Cor Venema. Carla Molenaar was tijdens de fotosessie niet aanwezig.

De meeste patiënten van Centrum Oosterwal in Alkmaar hebben iets nodig voor hun huid. Logisch dat vooral deze middelen worden afgeleverd; zowel geregistreerde geneesmiddelen als zelf bereide medicatie en handverkoop ‘voor de probleemhuid’.

gebruik van corticosteroïden”, vertelt apotheker-eigenaar Cor Venema. Bovendien beheert de apotheek de medicatie en hulpmiddelen die in deze en andere vestigingen van Centrum Oosterwal worden gebruikt, zoals biologicals, anesthetica, Botox-achtige middelen, en verband- en wondverzorgingsmiddelen. “Om half zes

De sfeer is gemoedelijk en er staan

gebied van dermatologie, gynaeco-

’s morgens vertrekt de auto naar

weinig mensen te wachten. “Wij

logie, chirurgie, ﬂebologie en cos-

Haarlem, later op de dag worden ook

hebben korte wachttijden”, vertellen

metische zorg. De apotheek geeft

Amsterdam en Heerhugowaard van

Carla Molenaar en Simone den

dus veel producten uit voor de huid.

spullen voorzien”, vertelt de apotheker.

Dunnen. “Daarom komen mensen hier

“Veel dermatica en verbandmiddelen

graag.” Carla en Simone zijn apothe-

natuurlijk, maar ook orale en paren-

kersassistent bij BENU Apotheek

terale ontstekingsremmers, pijnstillers,

Voor de apothekersassistenten is het

Pharmacor, de poliklinische apotheek

bloedverdunners en antibiotica, en

ﬁjn werken bij deze apotheek. “De

bij Centrum Oosterwal in Alkmaar, een

natuurlijk de co-medicatie daarbij zoals

lijnen zijn hier kort: we kunnen de

zelfstandig behandelcentrum op het

middelen tegen osteoporose bij

specialist die de medicatie heeft

UA | 2 | 2018

Informatie

| 40

De groene kleur van Centrum Oosterwal strekt zich uit tot in de

Simone helpt een patiënt met het uitkiezen van een anti-allergene

apotheek.

shampoo.

gebruikt bij de operaties”, vertelt Cor

uitgeschreven heel makkelijk bena-

specialisten. Zo voorkom je onduide-

deren.” Hun collega Bianca van Hengel,

lijkheid bij de patiënt.

Venema. De operatiekamers liggen

die net twee weken geleden bij de

Het gebeurt ook nogal eens dat er

boven de apotheek en het gebruikte

apotheek is begonnen, bevestigt dat:

medicatie is voorgeschreven die pas na

materiaal van de operatiekamers

“Een heel verschil met de openbare

enkele weken gebruikt mag worden,

wordt met een goederenliftje recht-

apotheek.” Er zijn achttien poliklinische

bijvoorbeeld nadat een wond genezen

streeks afgevoerd naar de spoelruimte

spreekkamers, dus het aantal specia-

is of pas als de zomer voorbij is als het

van de apotheek, waar de herbruik-

listen is te overzien. “We kennen ze

gaat om een middel met fototoxiciteit

bare spullen worden gespoeld, voordat

allemaal. Dermatologen en verpleeg-

als bijwerking. Een behandeling van

ze elders worden gesteriliseerd. Ook

kundigen bellen ons regelmatig op om

actinische keratose (een voorstadium

vinden er bereidingen plaats voor

te vragen welk verzorgingsproduct we

van huidkanker) kan bijvoorbeeld

poliklinisch gebruik in de diverse

bij een bepaald huidprobleem zouden

beter niet in de zomer beginnen.

locaties van Centrum Oosterwal (naast

adviseren.” Korte lijnen, zeker: tijdens

“Dan benadrukken we altijd dat de

Alkmaar ook in Haarlem, Amsterdam,

het gesprek loopt er regelmatig een

patiënten nog eens kunnen bellen als

Heerhugowaard).

verpleegkundige binnen om medicatie

ze met het middel beginnen, want je

of allergietesten op te halen.

mag ervan uitgaan dat de informatie dan voor een deel is vergeten.”

Vaak heeft de arts al informatie

Chronisch De meest uitgegeven medicatie? “Medicijnen voor chronische huid-

gegeven over de behandeling, maar

Balie en bereiden

ziekten: psoriasis, eczeem, jeuk,

uiteraard verzorgen de assistenten

Het team van Pharmacor bestaat uit

huidontstekingen, rosacea, pigment-

ook de uitgifte-informatie. “Wij nemen

twee apothekers, zes apothekers-

stoornissen… Dat is voor het gros van

nog eens alles met de patiënt door”,

assistenten en een medewerker.

onze patiënten. Maar ook medicatie

vertelt Simone. “Je weet hoe het gaat:

Meestal staan ze met drie apothekers-

bij huidkanker en voorstadia daarvan

als je bij de dokter zit, krijg je zoveel

assistenten op de werkvloer.

zoals actinische keratose. Dat komt

informatie dat je makkelijk iets

Baliewerk, maar ook bereiding behoort

heel veel voor: het aantal patiënten

vergeet. Wij nemen de patiëntenfolder

tot de werkzaamheden. “We bereiden

groeit met 10% per jaar.”

nog eens met de patiënt door. Dat

dermatica – vooral voor psoriasis en

Iets wat de laatste jaren ook steeds

verbetert de therapietrouw en het

eczeem –, ontstekingsremmers en

meer lijkt voor te komen, is schurft,

juiste gebruik. Onze informatie is

antibiotica in vette zalf of crème, maar

natuurlijk afgestemd op die van de

ook oncolytica en medicatie die wordt

UA | 2 | 2018

>> Lees verder op pagina 42

| 41

EVEN VOORSTELLEN

Apotheekmedewerker Nick Beljaars.

vertellen de apothekersassistenten.

Simone laat haar nieuwe collega Bianca de werkinstructies zien.

allebei dure producten. De aandoe-

Huidbewust

Carla verklaart: “In studentenhuizen,

ningen waarbij ze worden voor-

Zelf zijn de apothekersassistenten ook

maar ook in verpleeghuizen, vreemd

geschreven, zijn chronisch en de

anders met hun huid bezig sinds ze

genoeg.”

patiënten moeten vaak hun hele

zoveel huidpatiënten tegenkomen en

lichaam insmeren, zoals bij schubben-

huidadviezen geven. Ze zijn voor-

Probleemhuid

ziekte (ichthyosis). Het gaat dus om

zichtiger geworden met de zon. Ze

De apotheek beschikt uiteraard over

grote hoeveelheden en het is geen

gebruiken een dagcrème met hoge

handverkoop, maar biedt wat cosme-

eenmalige uitgave.” Op de balie liggen

SPF en weten dat die niet de hele dag

tica betreft alleen lijnen voor de

dan ook de formulieren voor een

beschermt. “Ik was nooit een

probleemhuid, zoals die van Dermolin,

petitie om ureumzalf terug te krijgen

smeerder”, vertelt Carla. Ze vond het

Eucerin en La Roche Posay.

in de basisverzekering.

stoer om zich te laten verbranden. Maar daar denkt ze nu wel anders over.

Verbandmiddelen nemen een groot deel in van het assortiment. Naast

Tijd

“Met dit droge weer vet ik mijn handen

dermatologie is er namelijk ook een

Vanwege de korte wachttijden en

veel vaker in dan vroeger”, vertelt

wondpoli voor mensen met open

de goede informatie komen er ook

Simone. “En toen ik hier kwam werken,

benen en andere chronische wonden.

steeds meer patiënten van buiten de

zijn we gaan onderzoeken waar mijn

Petitie

polikliniek. Twintig procent komt van

jeuk vandaan kwam. Dat blijkt te

buiten, bijvoorbeeld van de omlig-

komen van schuimvormers in

“Jammer dat bepaalde bereidingen

gende bedrijven, meldt de apotheker.

shampoo. Nu gebruik ik anti-allergene

niet meer worden vergoed”, vindt

“Wij kunnen gelukkig genoeg tijd

shampoo, die ik ook vaak aanraad

Simone. Dat geldt bijvoorbeeld voor

vrijmaken voor de patiënten om alle

aan patiënten.”

clindamycine met clobetasol of

nodige informatie te geven”, vult

Een tip van de dames: vrouwen die

bètamethason in lanettecrème.

Simone aan. “Dat maakt het werk hier

make-up of camouﬂageproducten

Ook ureumzalven worden niet meer

heel prettig. Maar ook als het wat

gebruiken (die laatste groep zien ze

vergoed. Een heet hangijzer. “Er is

drukker is, nemen we de tijd voor

veel in de huidziektenkliniek), kunnen

geen goed onderzoek naar gedaan.

iedereen.” De patiënten waarderen

een speciale zonnebrandspray gebrui-

Daarom is de meerwaarde niet weten-

dat, en dat laten ze merken: “Na het

ken over de make-up heen. Zo hoeven

schappelijk bewezen en wordt het niet

gesprek geven sommigen ons een

ze de make-up niet steeds opnieuw op

meer vergoed”, legt Simone uit. “Maar

hand en bedanken ze ons voor de

te brengen. <

veel patiënten hebben er baat bij en

informatie. Soms nemen patiënten

moeten nu zelf het bereide product of

ook iets lekkers voor ons mee.”

een handverkoopmiddel betalen:

UA | 2 | 2018

| 42

BRANCHE

Branchenieuws Beginnend arts heeft weinig kennis van medicijnen Dat stelt klinisch farmacoloog David Brinkman op basis van onderzoek. Hij onderzocht de kennis en vaardigheden met betrekking tot het voorschrijven van geneesmiddelen van bijna afgestudeerde artsen binnen Europa. Uit het onderzoek bleek dat een behoorlijk deel van de bijna afgestudeerde artsen in Europa niet goed in staat is om effectief en veilig geneesmiddelen voor te schrijven. Studenten hadden gemiddeld onvoldoende kennis over veelvoorgeschreven medicatie. Ook maakten zij regelmatig fouten in recepten voor veelvoorkomende indicaties zoals longontsteking en hoge bloeddruk. Veel opleidingen zijn nog erg theoretisch. In Nederland scoren artsen gemiddeld beter omdat hier meer praktisch onderwijs wordt gegeven. Brinkman vindt dat de opleidingen tekortschieten en dat geneeskunde-opleidingen in Europa hun curriculum moeten verbeteren zodat beginnende artsen deskundiger zijn in het voorschrijven van geneesmiddelen. Hij vindt dat er meer aandacht moet komen voor klinische farmacologie en farmacotherapie en voor praktijktraining en dat er een verplicht voorschrijfexamen moet komen voor alle Europese landen. (Bron: Zorgkrant.nl)

“Pakketadvies leidt tot hoge eigen bijdragen” Het advies van het Zorginstituut Nederland (ZIN) om middelen als vitamine D en paracetamol (1000 mg) uit het basispakket te verwijderen, staat haaks op het regeerakkoord. Dit stellen de KNMP, ouderenbond KBO-PCOB en het Reumafonds in een brief aan de VWS-ministers Bruins en De Jonge. Door het advies van het ZIN te volgen en de aangewezen vitaminen, mineralen en paracetamol uit het pakket te laten stromen, ontstaat er voor een kwetsbare groep patiënten een stapeling van eigen bijdragen op geneesmiddelen. De eigen bijdrage kan oplopen tot enkele honderden euro’s per jaar. In het regeerakkoord werd gesteld dat de stapeling van eigen bijdragen zou worden beperkt door de bijbetalingen in het geneesmiddelvergoedingssysteem per 2019 te maximeren op 250 euro per jaar per verzekerde. (Bron: KNMP)

Nationale Zorginnovatieprijs voor slim e-incontinentiemateriaal Abena Healthcare heeft de Nationale Zorginnovatieprijs ontvangen voor haar slimme e-health incontinentiemateriaal, Abena Nova. Dit biedt zorgverleners voor het eerst de mogelijkheid om de verschoning van incontinentiemateriaal op het juiste moment te plannen. Sensoren in het incontinentieverband kunnen het vochtniveau nauwkeurig meten en exact aangeven wanneer het tijd is om iemand te verschonen. Daardoor is het voor verzorgenden niet meer nodig om regelmatig te controleren of iemand moet worden verschoond. Verdere voordelen: bedden en kleding blijven droog, de huid blijft gezonder, de schaamte wordt verminderd en onnodig werk wordt voorkomen. Zo kan een betere kwaliteit van leven van cliënten gepaard gaan met tijdwinst voor zorgverleners en dus besparing voor zorginstellingen. De Nationale Zorginnovatieprijs is een prijs voor de meest innovatieve onderneming in de zorgen welzijnssector. (Bronnen: Abena, Zorgvisie.nl)

UA | 2 | 2018

| 43

VERZORGING

Adviezen om de huid goed in te smeren voor zonbescherming Als apothekersassistent zul je regelmatig klanten in de apotheek krijgen die vragen stellen over zonbescherming. Veel mensen zoeken de komende tijd de zon op in het buitenland, maar ook in Nederland staat de zon in april al verraderlijk hoog aan de hemel. In je zonnebrandadviezen kun je meenemen dat het van groot belang is om de huid ook vroeg in het seizoen goed te beschermen.

Dikke kans dat je de volgende vragen

Om iemands huidtype te kunnen

richtingen. Ook onder water ben je niet

vaak zult krijgen:

bepalen is het belangrijk dat je een

geheel afgezonderd van zonnestralen.

– Welke factor moet ik smeren?

aantal observaties doet en aanvullende

In helder water bereiken de zonne-

– Welke crème is goed?

vragen stelt.

stralen het lichaam ook.

– Zijn er ook speciale crèmes voor

• Kijk naar de kleur van de ogen en

Hoogte speelt ook een rol bij de

kinderen?

het haar. • Vraag eventueel wat de natuurlijke

Bepaal het huidtype Vooral bij lichte huidtypen kan er bij

kleur van het haar is. • Vraag naar de kleur van de huid als

veel blootstelling aan zonlicht

de klant nog niet in de zon is

huidkanker ontstaan. Er zijn zes

geweest.

huidtypen: • huidtype 1: zeer lichte huid, vaak

• Vraag wat er met de huid gebeurt als deze persoon langdurig zont,

intensiteit van de blootstelling. Hoog in de bergen is er minder uv-straling uit het licht geﬁlterd dan op zeeniveau. Op 2000 meter hoogte is de zonnestraling daardoor 30% krachtiger.

Vitamine D Een dagelijkse blootstelling aan

sproeten, rood/lichtblond haar,

maar zich niet of onvoldoende

zonlicht van vijftien tot dertig minuten

blauwe ogen;

insmeert.

tussen 11.00 en 15.00 uur, waarbij de

• huidtype 2: lichte huid, blond haar, grijze, groene of lichtbruine ogen;

• Vraag hoe bruin de cliënt wordt ten opzichte van andere mensen.

• huidtype 3: licht getinte huid,

handen, de armen en het hoofd niet zijn afgedekt, is waarschijnlijk genoeg om voldoende vitamine D aan te

donkerblond tot bruin haar, vrij

Verraderlijk

donkere ogen;

Ook achter glas en onder water sta je

zonnebrandcrèmes in de zomer blijkt

bloot aan de zon. Een autoruit laat

geen wezenlijk effect te hebben op de

huid, donker haar, donkere ogen

ongeveer 10% van de uv-B-straling en

vitamine D-status. Mensen met een

(mediterraan);

70% van de uv-A-straling door. Door

gepigmenteerde huid (type V en VI)

weerkaatsing van water, muren maar

hebben een hoger risico op een tekort

• huidtype 4: meestal een getinte

• huidtype 5: donkere huid, donker tot

maken. Normaal gebruik van

zwart haar, donkere ogen

ook van zand, kan zonlicht je ook

aan vitamine D. Dit komt doordat de

(bijvoorbeeld aziatisch);

indirect bereiken. En dan is er sprake

gepigmenteerde huid minder vitamine

• huidtype 6: zeer donkere huid, zwart haar, donkere ogen (negroïde).

UA | 2 | 2018

van een hogere blootstelling: de straling komt nu immers uit meerdere

>> Lees verder op pagina 47

| 45

D aanmaakt. De productie van

Welke beschermingsfactor?

vitamine D neemt verder af met de

Het is verstandig om de huid te

leeftijd; daarom lopen ook ouderen

beschermen met een zonnebrand-

risico op een tekort aan vitamine D.

crème van minimaal factor 15. Voor

Aan vrouwelijke cliënten vanaf vijftig

kinderen, mensen met huidtype I en

jaar kun je het advies geven om

tijdens vrije tijd en vakantie is factor 30

10 mcg (400 I.E.) vitamine D3 per dag

het beste. De zonnebrandcrème kan

te slikken, en 20 mcg (800 I.E.) per dag

het beste worden gesmeerd in de

bij mannen en vrouwen vanaf 70 jaar.

ochtend voordat de kleding wordt aangetrokken. Daarmee voorkom je

Zonnebrandcrème

dat de huid op randen van de kleding

Antizonnebrandmiddelen zijn gemaakt

verbrandt. Wanneer iemand de hele

om de huid tegen zonnebrand te

dag buiten is, is het verstandig om

beschermen. Ze bevatten uv-ﬁlters

de crème elke twee uur te smeren.

waardoor minder uv-straling de huid bereikt. Dit doen ze door het zonlicht

je de twee afzonderlijke producten In 2000 is onderzoek gedaan naar

na elkaar toepassen.

te absorberen of te reﬂecteren. Let op

het effect van DEET voor en na het

• Toepassing van DEET vermindert de

het woord 'minder'. Zelfs de hoogste

toepassen van zonnebrandcrème.

werkzaamheid van de antizonne-

beschermende factor laat nog

Hieronder staan enkele belangrijke

brandcrèmes met 33%, dus in

zonnestralen door. Insmeren met

conclusies.

combinatie met DEET is het belang-

zonnebrandcrème moet daarom als

• Het toepassen van alleen een

een aanvullende maatregel gezien

zonnebrandmiddel helpt niet om

worden. Tussen 11.00 en 15.00 uur uit

insecten te weren. Je moet dus ook

de zon blijven, is misschien nog wel

een insectenwerend middel

het allerbelangrijkste advies. Een zonnebrandcrème moet zowel een

gebruiken. • Omdat een antizonnebrandcrème

ﬁlter voor uv-A als voor uv-B hebben.

meerdere malen per dag moet

Het uv-B-ﬁlter beschermt tegen

worden toegepast en DEET slechts

zonverbranding, het uv-A-ﬁlter tegen

een- of tweemaal per dag, worden

huidveroudering. Beide bieden

combinatieproducten van DEET en

bescherming tegen huidkanker.

antizonnebrand afgeraden. Beter kun

rijk om een hogere zonbeschermingsfactor te kiezen.1

Carla Uppelsch oten Directeur UConsultancy

1. J Am Acad Dermatol. 2000;43:219-22.

Jouw advies bij zonnebrandmiddelen ● Kies de juiste factor bij het huidtype. ● Laat de huid voorzichtig wennen aan de zon. ● Als algemene stelregel geldt dat de zonnebrandcrème een half uur voordat je naar buiten gaat, moet worden aangebracht. ● Dik insmeren moet! Vaak wordt er te weinig gesmeerd. Maar wat is dik? Alsof je een boterham met pindakaas smeert. ● Ga niet onbeschermd in de volle zon tussen 11.00 en 15.00 uur. ● Kinderen kunnen het beste worden ingesmeerd met factor 50. ● Breng de crème elke twee uur opnieuw aan, ongeacht de factor. ● Een zonnebrandcrème moet zowel een ﬁlter voor uv-A als voor uv-B bevatten. ● Ook de ogen kunnen door uv-straling worden beschadigd. Draag daarom een zonnebril met een goed uv-ﬁlter.

UA | 2 | 2018

| 47

Hoe helpt u uw lichaam gezond te houden? Bio-Seleen+Zink van Pharma Nord is een van de best onderzochte supplementen van de markt. Het bevat het gepatenteerde SelenoPrecise (organisch Seleen) met uitstekende en gedocumenteerde opneembaarheid (89% opname) in het lichaam.

NAGELS HAAR SCHILDKLIER HUID

Seleen: Goed voor de schildklier Helpt het normaal functioneren van het immuunsysteem Ter bescherming van gezonde cellen en weefsels Voor het behoud van mooi en sterk haar Goed voor de nagels

NL_SelenZinc_Lijfblad_210x297_0417

• • • • •

www.pharmanord.nl

VERZORGING

Verzorgingstips zonbescherming Nu de zon steeds hoger aan de hemel staat, wordt het belangrijk

Ook smeren achter glas Omdat uv-A-straling door glas gaat, zul je ook achter het raam moeten smeren om je huid te beschermen. Uv-B-straling – die

om goede tips te geven voor zonbescherming. Om verbranding en

verbranding veroorzaakt – wordt wel

schade op de lange termijn te voorkomen.

tegengehouden door glas.

Check de zonkracht De zonkracht geeft aan hoe sterk de zonnestraling is op een schaal van 1 tot 10. In Nederland is de zonkracht maximaal 8 op een heldere zomerdag als de zon hoog aan de hemel staat. In landen dichter bij de evenaar of in de bergen kan de zonkracht hoger zijn. Zonkracht (cijfer)

Omschrijving zonkracht

De onbeschermde huid kleurt rood na gemiddeld … minuten

De huid verbrandt

1-2

vrijwel geen

50-100

3-4

zwak

25-35

5-6

matig

15-25

gemakkelijk

7-8

sterk

10-15

snel

9-10 en hoger

zeer sterk

minder dan 10

zeer snel

De zonkrachtschaal van het KNMI i.s.m. KWF Kankerbestrijding.

Ga je erop uit? Zorg dan dat je goed voorbereid bent.

Smeren, kleren, weren

Wordt het bewolkt, dan hoef je minder aandacht te besteden aan zonwering. Wordt het een

Dat is de nieuwe slogan van KWF Kankerbestrijding. Op de website www.kwf.nl staan leuke ﬁlmpjes die duidelijk maken hoe je je kunt beschermen tegen te veel zonnestraling.

stralende dag? Zorg dan dat je bedekkende kleren en een goede zonnebrandcrème bij je hebt. Check de zonkrachtverwachting op www.knmi.nl/nederland-nu/weer/waarschuwingen-en-verwachungen/zonkracht

Schaduwtest Als de zon hoog staat, is het beter om uit

• Smeren: smeer je hele lijf in, lekker dik, minstens elke twee uur herhalen. • Kleren: draag bedekkende kleren als je wat

de zon te blijven. Hoe controleer je dat?

langer in de zon bent. Donkere kleding

• Is je schaduw kort, blijf dan uit de zon.

beschermt beter tegen de zon dan lichte

• Is je schaduw lang, dan kun je wat langer in de zon blijven.

dunne kleding. • Weren: tussen 12.00 en 15.00 uur ’s middags kun je beter uit de zon blijven.

UA | 2 | 2018

| 49

Verkorte productinformatie Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg, 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard Samenstelling: Elke capsule met verlengde afgifte, hard, bevat 0,5 mg, 1 mg, 3 mg of 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Farmacotherapeutische groep: immunosuppressiva, calcineurine-remmers, ATC-code: L04AD02. Therapeutische indicaties: Profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaatontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Aanbevolen startdosering, als profylaxe van transplantaatafstoting, is na niertransplantatie 0,20-0,30 mg/kg/dag, na levertransplantatie 0,10-0,20 mg/kg/dag, gegeven in de ochtend. Gedurende periode post-transplantatie kan de Advagraf dosis gewoonlijk worden verlaagd. Conversie van Prograft naar Advagraf: 1:1 (mg:mg), totale dagdosering. Gedurende onderhoudstherapie zijn bij zowel lever-, hart- als niertransplantatie de bloedconcentraties doorgaans tussen 5-15 ng/ml. Voor de behandeling van afstoting na nier- of levertransplantatie wordt de initiële profylaxe dosis aanbevolen. Voor de behandeling van afstoting na harttransplantatie is de aanvangsdosis eenmaal daags 0,15 mg/kg/dag in de ochtend. Therapeutische geneesmiddelmonitoring is nodig bij instellen van de patiënt op tacrolimus en bij wijzigingen in medicatie. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of voor één van de hulpstoffen. Overgevoeligheid voor andere macroliden. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige bijwerkingen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege beperkte gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Voor de behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld zijn nog geen klinische gegevens beschikbaar voor Advagraf met verlengde afgifte. Klinische gegevens met betrekking tot de profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene harttransplantaatontvangers zijn nog niet beschikbaar voor Advagraf. Gedurende de vroege fase post-transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), leveren nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regime te worden overwogen. Wanneer stoffen met de potentie voor interactie, in het bijzonder sterke remmers van CYP3A4 (zoals telaprevir, boceprevir, ritonavir, ketoconazol, voriconazol, itraconazol, telithromycine of clarithromycine) of inductoren van CYP3A4 (zoals rifampicine of rifabutine) worden gecombineerd met tacrolimus, zal de tacrolimus bloedconcentratie gemonitord moeten worden, om indien nodig de dosis tacrolimus zo aan te passen dat de bloedspiegel onveranderd blijft. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica, dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden vanwege het risico op interacties die ofwel leiden tot verlaging van de tacrolimus bloedconcentraties en een verminderd klinisch effect van tacrolimus, ofwel tot toename van de tacrolimus bloedconcentraties en risico op tacrolimus toxiciteit. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn, kunnen de risico’s van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Maagdarmstelselaandoeningen: Maagdarmperforatie is gemeld bij patiënten behandeld met tacrolimus. Aangezien maagdarmperforatie een medisch belangrijke gebeurtenis is die kan leiden tot een levensbedreigende of ernstige aandoening, dienen er direct na het optreden van verdachte symptomen of klachten adequate behandelingen te worden overwogen. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Hartaandoeningen: Ventriculaire- en septumhypertrofie, gemeld als cardiomyopathieën, zijn in zeldzame gevallen waargenomen bij met Prograft behandelde patiënten en zou zich ook met Advagraf kunnen voordoen. Het merendeel van de gevallen was reversibel en betrof doorgaans patiënten met tacrolimus bloeddalspiegels die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Andere factoren waarvan is vastgesteld dat zij het risico op deze klinische conditie verhogen, zijn onder andere het vooraf bestaan van een hartaandoening, corticosteroïdgebruik, hypertensie, nieren/of leverdisfunctie, infecties, volumeoverbelasting en oedeem. Dienovereenkomstig dienen risicopatiënten die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, regelmatig gemonitord te worden met behulp van procedures zoals echocardiografie, pre- en post-transplantatie ECG (bv. op maand 3 en vervolgens op maand 9-12). Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT-interval verlengen en Torsades de Pointes veroorzaken. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met risicofactoren voor QT-verlenging, waaronder patiënten met een persoonlijke of familiaire voorgeschiedenis van QT-verlenging, congestief hartfalen, bradyaritmieën en elektrolytafwijkingen. Voorzichtigheid is ook geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom of verworven QT-verlenging, of bij patiënten die gelijktijdig geneesmiddelen gebruiken die het QT-interval verlengen, die elektrolytafwijkingen induceren of waarvan bekend is dat deze de blootstelling aan tacrolimus verhogen. Lymfoproliferatieve afwijkingen en maligniteiten: Bij patiënten die behandeld werden met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van Epstein-Barr Virus (EBV)-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen (bv. basiliximab of daclizumab), verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA-serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aantoonbaar blijven en is als zodanig niet indicatief voor een lymfoproliferatieve ziekte of een lymfoom. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Deze infecties zijn vaak gerelateerd aan een hoge totale immunosuppressieve belasting en kunnen leiden tot ernstige of fatale condities die artsen dienen te overwegen tijdens de differentiaaldiagnose van patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan en een verslechterende nierfunctie of neurologische symptomen hebben. Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus, is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptomen hebben die mogelijk duiden op PRES, zoals hoofdpijn, veranderde geestelijke gesteldheid, epilepsieaanvallen en problemen met zien, dient een radiologisch onderzoek (bv. een MRI-scan) uitgevoerd te worden. Indien de diagnose PRES wordt gesteld, wordt een adequate behandeling van de bloeddruk en de epileptische aanvallen en het onmiddellijk stoppen van de systemische tacrolimus geadviseerd. De meeste patiënten herstellen volledig nadat gepaste maatregelen zijn genomen. Zuivere Erytrocytaire Aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA): Gevallen van zuivere erytrocytaire aplasie zijn gemeld bij patiënten die zijn behandeld met tacrolimus. Bij alle patiënten werden risicofactoren voor zuivere erytrocytaire aplasie, zoals parvovirus B19-infectie, een onderliggende ziekte of co-medicatie geassocieerd met zuivere erytrocytaire aplasie gemeld. Bijzondere populaties: Er is beperkte ervaring bij niet-blanke patiënten en patiënten met een verhoogd immunologisch risico (bv. hertransplantatie, bewijs van ‘panel reactieve antilichamen’(PRA)). Verlaging van de dosis kan noodzakelijk zijn bij patiënten met een ernstig gestoorde leverfunctie. Hulpstoffen: Advagraf capsules bevatten lactose. Patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactose-intolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucose-galactose-malabsorptie moeten dit geneesmiddel niet gebruiken. De drukinkt gebruikt voor de opdruk van de Advagraf capsules bevat sojalecithine. Voor patiënten die overgevoelig zijn voor pinda’s of soja dienen het risico en de ernst van de overgevoeligheid te worden afgewogen tegen het voordeel van het gebruik van Advagraf. Interacties: CYP3A4 remmers welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegel en waarbij dosisverlaging nodig is: ketoconazol, fluconazol, itraconzol, voriconazol, erytromycine, HIV-proteaseremmers, HCV-proteaseremmers. Het gebruik van grapefruitsap dient te worden vermeden omdat hiervan beschreven is dat het de bloedspiegel van tacrolimus verhoogt. Andere interacties welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimus bloedspiegels: actieve substanties met een hoge affiniteit voor plasma-eiwitten (bv. NSAIDs, orale anticoagulantia of orale antidiabetica). CYP3A4-inductoren welke mogelijk leiden tot een verlaging van tacrolimus bloedspiegels: sterke interacties zijn waargenomen met rifampicine, fenytoïne, St. Janskruid (Hypericum perforatum), fenobarbital. Hoge doses prednisolon of methylprednisolon kunnen de tacrolimus bloedspiegel zowel verhogen als verlagen. Tacrolimus is een remmer van CYP3A4 en daarom kan bij gelijktijdige toediening van andere door CYP3A4 gemetaboliseerde geneesmiddelen het metabolisme van deze geneesmiddelen veranderen. Gelijktijdig gebruik van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn (bv. met aminoglycosiden, gyraseremmers, vancomycine, co-trimoxazol, NSAID’s, ganciclovir of aciclovir) kan deze effecten versterken. Verhoogde nefrotoxiciteit is waargenomen in combinatie met amfotericine B en ibuprofen. Vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken, het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Bijwerkingen: Het bijwerkingenprofiel van immunosuppressiva is vaak moeilijk vast te stellen ten gevolge van de onderliggende aandoening en het gebruik van meerdere geneesmiddelen. De meest gerapporteerde bijwerkingen (voorkomend in > 10% van de patiënten) zijn tremor, nierfunctiestoornissen, hyperglykemische condities, diabetes mellitus, hyperkaliëmie, infecties, hypertensie en slapeloosheid. De frequentie van bijwerkingen is als volgt gedefinieerd: zeer vaak (≥ 1/10); vaak (≥ 1/100 tot < 1/10); soms (≥ 1/1.000 tot ≤ 1/100); zelden (≥ 1/10.000 tot ≤ 1/1.000); zeer zelden (< 1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Binnen iedere frequentiegroep worden bijwerkingen gerangschikt naar afnemende ernst. Infecties en parasitaire aandoeningen: Zoals bekend bij andere krachtige immunosuppressiva, zijn patiënten die behandeld worden met tacrolimus regelmatig verhoogd vatbaar voor infecties (viraal, bacterieel, fungaal, protozoaal). Het verloop van reeds bestaande infecties kan verergeren. Zowel gegeneraliseerde als locale infecties kunnen voorkomen. Gevallen van BK-virus geassocieerde nefropathie, alsmede JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML), zijn gemeld bij patiënten die behandeld werden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd: Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimus therapie gemeld. Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Vaak: anemie, trombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcelanalyse, leukocytose. Soms: coagulatiestoornissen, pancytopenie, neutropenie, afwijkende coagulatie en bloedingsanalyse. Zelden: trombotische trombocytopenische purpura, hypoprotrombinemie. Niet bekend: zuivere erytrocytaire aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA), agranulocytose, hemolytische anemie. Immuunsysteemaandoeningen: Allergische en anafylactische reacties zijn waargenomen bij patiënten die tacrolimus gebruiken. Endocriene aandoeningen: Zelden: hirsutisme. Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Zeer vaak: diabetes mellitus, hyperglykemie, hyperkaliëmie. Vaak: metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatriëmie, hypervolemie, hyperurikemie, hypomagnesiëmie, hypokaliëmie, hypocalciëmie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipidemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie. Soms: dehydratie, hypoglykemie, hypoproteïnemie, hyperfosfatemie. Psychische stoornissen: Zeer vaak: slapeloosheid. Vaak: verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, psychische stoornissen, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Soms: psychotische stoornis. Zenuwstelselaandoeningen: Zeer vaak: hoofdpijn, tremor. Vaak: zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven. Soms: encefalopathie, hersenbloedingen en beroertes, coma, spraak- en taalstoornissen, verlamming en parese, amnesie. Zelden: hypertonie. Zeer zelden: myasthenie. Oogaandoeningen: Vaak: oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie. Soms: cataract. Zelden: blindheid. Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen: Vaak: oorsuizen. Soms: gehoorverlies. Zelden: neuronsensorisch gehoorverlies. Zeer zelden: doofheid. Hartaandoeningen: Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie. Soms: hartfalen, ventriculaire aritmie en hartstilstand, supraventriculaire aritmie, cardiomyopathie, ventriculaire hypertrofie, hartkloppingen. Zelden: pericardiale effusie. Zeer zelden: Torsades de Pointes. Bloedvataandoeningen: Zeer vaak: hypertensie. Vaak: trombo-embolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen. Soms: diep veneuze trombose in het been, shock, infarct. Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Vaak: parenchymale longafwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten, faryngitis, neusverstopping en ontstekingen. Soms: ademhalingsstoornissen, ademhalingswegstoornissen, astma. Zelden: acute respiratoire distress syndroom. Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: diarree, misselijkheid. Vaak: maagdarmklachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting. Soms: acute en chronische pancreatitis, adynamische ileus, gastro-oesofageale refluxziekte, verstoorde maaglediging. Zelden: pseudocysten in de pancreas, onvolledige ileus. Lever- en galaandoeningen: Vaak: galgangaandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht. Zelden: vena-oclusieve leverziekte, trombose van de leverarterie. Zeer zelden: leverfalen. Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak: uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten. Soms: dermatitis, lichtovergevoeligheid. Zelden: toxische epidermale necrolyse (syndroom van Lyell). Zeer zelden: syndroom van Stevens-Johnson. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Vaak: gewrichtspijn, rugpijn, spierspasmen, pijn in de ledematen. Soms: gewrichtsklachten. Zelden: verminderde mobiliteit. Nier- en urinewegaandoeningen: Zeer vaak: nierfunctiestoornissen. Vaak: nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulaire necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen. Soms: hemolitisch uremisch syndroom, anurie. Zeer zelden: nefropathie, hemorargische cystitis. Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Soms: pijnlijke menstruatie en uterine bloedingen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Vaak: koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur. Soms: griepachtige verschijnselen, zenuwachtig gevoel, abnormaal gevoel, multi-orgaanfalen, gewaarwording van een drukkend gevoel op de borst, temperatuurintolerantie. Zelden: vallen, zweren, strakke borstkas, dorst. Zeer zelden: toename vetweefsel. Onderzoeken: Zeer vaak: abnormale resultaten leverfunctie test. Vaak: verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename. Soms: verhoogd amylase, abnormaal ECG, abnormale pols en hartslag, gewichtsafname, verhoogd lactaatdehydrogenase in het bloed. Zeer zelden: abnormaal echocardiogram, elektrocardiogram QT verlengd. Letsel, intoxicaties en verrichtingencomplicaties: Vaak: primaire transplantaatdysfunctie. Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Er is een aantal aan medicatiefouten gerelateerde gevallen van transplantaatafstoting gemeld (frequentie kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Melding van vermoedelijke bijwerkingen: Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg worden verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb, website www.lareb.nl. Afleverstatus: Advagraf is uitsluitend verkrijgbaar op recept. Raadpleeg volledige productinformatie (SmPC) op www.astellas.nl. Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333BE Leiden, Nederland. Datum: 4 september 2017 gebaseerd op SmPC van 25 juni 2015. Referenties: 1. SmPC Prograft Juni 2015. 2. SmPC Advagraf Juni 2015 . 3. Stifft et al. Transplantation 2014;97: 775-780. 4. Kuypers et al. Transplantation 2013;95: 333-340. NL/ADV/0716/0006d

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

Verkorte SmPC Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing. Samenstelling: 1 ml oplossing bevat 0,15 mg natriumhyaluronaat en 0,15 mg carbomeer 981. Indicaties: Bij volwassen patiënten ter bescherming en symptomatische behandeling van uitdrogingsverschijnselen van de ogen veroorzaakt door (dreigende) keratoconjunctivitis sicca (droge ogen syndroom), in het kader van het syndroom van Sjögren. Bij volwassen patiënten bij (dreigende) uitdroging van het hoornvlies door (traumatische) beschadiging van de oogleden of perifere zenuwverlammingen ten gevolge waarvan het oog niet gesloten kan worden. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de hulpstoffen. Waarschuwingen en voorzorgen: Als de irritatie van het droge oog aanhoudt of verergert, dient de behandeling te worden gestaakt en moet een arts of oogarts worden geraadpleegd. Als naast Hylan nog andere oogdruppels worden gebruikt, is het raadzaam om Hylan ongeveer 15 minuten daarna in te druppelen, om beïnvloeding van het effect van deze andere oogdruppels te voorkomen. Bijwerkingen: de volgende bijwerkingen zijn gemeld bij Hylan oogdruppels: Oogaandoeningen Vaak (≥1/100, <1/10): lokale brandende pijn aan de ogen, wazig zien. Registratiehouder: Tramedico B.V., Pampuslaan 186, 1382 JS Weesp. Afleverstatus: UR. Volledig vergoed. RVG-nummer: RVG 115288. Datum laatste herziening: 28 mei 2015.

Bronnen van pagina 21 (1) Tomecki KJ, Kooken AR. Drug Eruptions. April 2012. www.clevelandclinicmeded.com/ medicalpubs/diseasemanagement/dermatology/drug-eruptions/#top. Geraadpleegd op 14-02-2018. (2) Mendels EJ, Rustemeyer T. Geneesmiddelenreactie en de huid. MFM – Praktijkgerichte nascholing over farmacotherapie 2016; 6(1):16-22. (3) Lokhorst B, Grootheest van K. Acne-achtige bultjes door vitamine B12. Pharmaceutisch Weekblad 2013; 148(14):16-7. (4) Samenvatting van de productkenmerken Hydrocobamine oplossing voor injectie. http://db.cbg-meb.nl/IB-teksten/h02471.pdf. Geraadpleegd op 14-02-2018. (5) Samenvatting van de productkenmerken Timoptol-XE oogdruppels. http://db.cbgmeb.nl/IB-teksten/h17017.pdf. Geraadpleegd op 14-02-2018. (6) Cohen AD, Bonneh DY, Reuveni H, et al. Drug exposure and psoriasis vulgaris: casecontrol and case-crossover studies. Acta Derm Venereol. 2005;85(4):299-303. (7) Basavaraj KH, Ashok NM, Rashmi R, et al. The role of drugs in the induction and/or exacerbation of psoriasis. Int J Dermatol. 2010; 49(12):1351-61. (8) Signalering Bijwerkingencentrum Lareb. Doxycyclin and ﬁxed drug eruption https://databankws.lareb.nl/Downloads/Signals_2016_Doxycycline_and_ﬁxed_drug_ eruption.pdf Geraadpleegd op 15-02-2018.

Waarom uA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

apothekersassistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw. Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V., Postbus 30163, 1303 AC Almere

In het volgende nummer onder meer:

tel.: 088-44 55 931; fax: 088-44 55 990 E-mail: info@ua.nl www.ua.nl Directeur-uitgever: Niek Petstra

• Ouderen • Droge ogen • Dementie

Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Vormgeving: Designworks, Breda Fotografie: Eef Bongers (pag. 5), De Beeldredaktie / Marco de Swart (pag. 6), Werry Crone (pag. 35), Frank Noordanus (cover, pag. 10, 40-42), J. van der Stek (pag. 7) Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Lotte de Haan, Lieke Melis,

• Migraine

Carla Uppelschoten, Karien Vissers, Gerda Weits

• Het LSP

Monique Versleijen (docent FPZ)

Marjam Overmars, Willem Roozeboom, Suzan Tuinier,

Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotograﬁe: Frank Noordanus; model: Marijke Veeman, Polikliniekapotheek van het Tergooi ziekenhuis, Hilversum Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en maximaal 20 apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Voor leden van Optima Farma gratis. Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen

Disclaimer

artikelen en van de advertenties. UA-app: gratis.

De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele

aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan

in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt,

personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige

noch met elektronische, noch met mechanische

informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of

methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en

ISSN 2211-0941

productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA | 2 | 2018

| 51

soothing by nature

NIEUW NUDE skin feel

Zonproducten Bescherm wat je dierbaar is. De zon, de warmte, de zee… het is zomer en de gevoelige huid verdient meer dan ooit aandacht. De Eau Thermale Avène zonproducten bevatten een minimum aan zonfilters waardoor ze een bewezen doeltreffendheid en optimale tolerantie kunnen garanderen met een zo beperkt mogelijke impact op het milieu. De nieuwe texturen zijn waterbestendig, bieden een onzichtbaar resultaat en laten de huid onmiddellijk heerlijk comfortabel aanvoelen. Jezelf effectief tegen de zon beschermen, was nog nooit zo aangenaam. EXCLUSIEVE COMBINATIE VAN BESTANDDELEN SUNSITIVE® PROTECTION • Een gepatenteerd* filtersysteem: brede bescherming tegen UVB/UVA-stralen, fotostabiel • Een uniek antioxiderend duo: globale celbescherming • Thermaal Water van Avène: kalmerend, anti-irriterend, verzachtend Meer info over zonbescherming: www.eauthermaleavene.nl

Een ecologisch verantwoorde ontwikkelingsstrategie www.skinprotect-oceanrespect.eau-thermale-avene.com

* Patent PFDC.