UA 3 2018 by H&B Multimedia

JAARGANG 8 | NUMMER 3 | JUNI 2018

THEMA OUDEREN

UA EN DE PRIVACY ZIE PAG. 4

UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN DE GERIATER | DROGE OGEN | VERSTOPPING | OUDERE HUID | KINDERONCOLOGIE

OP RECEPT

De visie van – Geriater en klinisch farmacoloog Wilma Knol:

“Stoppen met medicatie is ook behandelen” 6 Zomernieuws 9 Er was laatst een patiënt – Onvoorzichtig 10 Alles over – Droge ogen 14 Patiëntveiligheid – Nieuwe onderzoeken van LIM: statines en PCSK9-remmers 18 Patiëntveiligheid – Verwijderd geneesmiddel in AIS leidt niet tot stopbericht via Edifact 19 Voorgeschreven – Herziene NHG-Standaard Rinitis 20 Bijwerking belicht – Glaucoom als bijwerking 21 Oogweetjes 22

ZELFZORG

Allergeen van de maand – Allergisch voor fruit 28 Zelfzorg-

nieuws 29 Ik ga op vakantie en neem mee... 30 Liekes zelfzorgadvies – Gewrichtsklachten 31 Darmen op vakantie 32 Nieuwe gegevens KiSel-10-studie – Ook op lange termijn lagere sterfte bij gebruik van seleen en Q10 35

BRANCHE

Annekedotes – Onuitputtelijk 13 Congresverslag – Werken aan

je eigen succes! 25 Nieuws van Optima Farma 36 Covergirl – Elena Nita: “Mensen zeggen vaak: Wat heeft u een positieve uitstraling” 39 Even voorstellen – De apotheek van het Prinses Máxima Centrum – Innovatie en het kind centraal 40 Branchenieuws 43

VERZORGING

Problemen van de oudere huid – Oorzaken en verzorging 45

Verzorgingsnieuws 49

40 32 6

UA | 3 | 2018

| 3

UA en de AVG: log in en controleer jouw instellingen! Het is je ongetwijfeld niet ontgaan: sinds 25 mei jl. is er een nieuwe

Ook onze Algemene Voorwaarden en Privacybeleid zijn aangepast

wet van kracht, de Algemene Verordening Gegevensbescherming.

en in lijn met de nieuwe wet. Je vindt ze op www.ua.nl.

Ofwel een vernieuwde Wet Bescherming Persoonsgegevens. Een wet die voorschrijft dat jij altijd inzage hebt in en zeggenschap

Voor jouw gemak even kort op een rijtje:

hebt over jouw gegevens. Deze nieuwe wet was een van de

– We verzamelen niet meer gegevens dan noodzakelijk.

redenen om voor UA een nieuwe website te lanceren. Jij hebt met

– Je gegevens worden online bewaard op beveiligde servers.

deze site direct toegang tot jouw eigen gegevens die bij ons

– Je hebt het recht om jouw gegevens in te zien, aan te passen

bekend zijn en jij hebt zelf het beheer daarover.

of door ons te laten verwijderen.

Als jij bent aangemeld voor de UA-nieuwsbrief, heb je een mail ontvangen. Heb je deze mail gemist of heb je nog geen actie ondernomen? Controleer dan nu je gegevens door in te loggen met je mailadres, pas ze aan wanneer nodig en blijf via UA geïnformeerd over jouw vakgebied!

n. elijkhede g o m e d r r naa informee n e l .n a u r info@ -mail naa e n e e n a tuur d t thuis? S ie n g o n jij UA Ontvang

DRIE STAPPEN

V E RKOC

VOOR EEN SNELLE EN OPTIMALE WONDGENEZING

ISTER MER

NIEUW

REINIG

NIEUW

BESCHERM

GENEES

Hansaplast Wondspray NIEUW

Hansaplast Wondhelende Zalf

• Snelle, pijnloze en kleurloze wondreiniging • Beschermt effectief tegen infecties • Makkelijk in gebruik voor alle wonden • Werkzame stof: Polihexanide (PHMB)

• Vermindert risico op littekens • Helpt wonden tot 2x sneller genezen • Voor open wonden en beschadigde huid • Kan gedurende het gehele wondgenezingsproces gebruikt worden, vanaf de eerste dag onder de pleister totdat de huid volledig is hersteld.

* Bron: Nielsen, Nitro, Pleistermarkt Nederland, volume, MAT, wk 41 2016 – wk 40 2017 & IMS, Pleistermarkt Nederland, volume, MAT oktober 2016 – september 2017

EERST DIT…

Ouderen

In veel culturen worden ouderen gezien als een bron van wijsheid. In de westerse samenleving is dit niet per definitie het geval. Hier wordt ouderdom vaak vooral geassocieerd met problemen: gezondheidsproblemen, zorgproblemen, sociale problemen en vaak financiële problemen (al bleek uit cijfers van het CBS onlangs dat ouderen in Nederland er gemiddeld warmpjes bij zitten in vergelijking met vroeger en met landen om ons heen). De zoektocht naar de eeuwige jeugd is even oud als onze geschiedenis en het lijkt er zelfs op dat onderzoekers de vinger weten te leggen op de oorzaak van veroudering. Maar voorlopig hebben we in de apotheek en in de zorg nog gewoon te maken met diverse verouderingsziekten en -verschijnselen. In dit nummer van UA wordt in een aantal artikelen aandacht besteed aan veroudering en ouderen. Een definitie van veroudering kun je lezen in het artikel over de ouder wordende huid: ‘Veroudering betekent dat een organisme (in ons geval een mens) zich steeds moeilijker kan aanpassen aan veranderingen binnen en buiten het lichaam’. Dat ligt aan fysiologische veranderingen in het lichaam. De temperatuurregulatie wordt slechter, het dorstgevoel neemt af, zintuigen worden minder gevoelig, de darmen worden minder beweeglijk. En – heel bekend in de apotheek – de lever en de nieren gaan achteruit en kunnen hun ontgiftende functie niet meer zo goed uitoefenen. In dit nummer van UA komt een aantal van die veranderingen ter sprake. Doordat diverse orgaansystemen veroudering vertonen, hebben ouderen vaak te maken met polyfarmacie. Een probleem op zich, waar geriater Wilma Knol op ingaat. Droge ogen is ook een probleem waar veel ouderen mee te maken hebben. Of dit nu komt door de ‘normale veroudering’ of door een reactie op medicijnen. Nog zo’n bekend probleem: verstopping, vooral door een zittend leven en de gevolgen van een verminderd dorstgevoel. Rimpels en ouderdomsvlekken zijn de zichtbare veranderingen van de ouder wordende huid. Een kwestie van accepteren, want je verhelpt het nauwelijks met smeren. Meer problemen geven de moeilijk genezende wonden – de ‘open benen’ bijvoorbeeld. Die zijn een gevolg van een dunnere huid en van een slechtere doorbloeding van de huid. Maar ook jongere mensen komen in dit nummer van UA aan bod: vrouwen die ‘onvoorzichtig’ zijn geweest bijvoorbeeld, en kinderen met kanker, die vanaf half mei jl. kunnen worden behandeld in het gloednieuwe Prinses Máxima Centrum in Utrecht en wel door supergemotiveerde zorgverleners, onder wie uiteraard ook apothekersassistenten.

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

UA | 3 | 2018

| 5

DE VISIE VAN...

Geriater en klinisch farmacoloog Wilma Knol:

â&#x20AC;&#x153;Stoppen met medicatie is ook behandelenâ&#x20AC;? Een oude dame krijgt ter behandeling van hoge bloeddruk een calciumantagonist voorgeschreven. Kort daarna heeft ze last van oedeemvorming in haar enkels, waarvoor ze een diureticum krijgt. Niet veel later voelt ze zich niet lekker: misselijk, opgeblazen, lusteloos en zo slap dat ze amper haar theekopje kan optillen. UA | 3 | 2018

| 6

“Voordat je die misselijkheid en

beoordeeld worden”, vindt Wilma Knol.

het ziekenhuis werd voorgeschreven.

spierzwakte gaat aanpakken met weer

“Wanneer een middel wordt voorge-

Ruim negentig procent! Daar is inmid-

een ander geneesmiddel, moet je

schreven, is de intentie natuurlijk goed,

dels – door die medicatieveriﬁcaties

terug naar het begin: die calciuman-

maar het kan zijn dat in de loop der tijd

dus – wel verandering in gekomen.”

tagonist. Want die kan als bijwerking

de indicatie verdwijnt, dat de risico’s

Veel patiënten denken dat artsen goed

oedeemvorming hebben. Voor dat

niet meer opwegen tegen de voordelen,

geïnformeerd zijn. “Als ik patiënten op

diureticum is dus eigenlijk geen goede

of dat – bijvoorbeeld vanwege achter-

de polikliniek vraag naar hun medicatie,

reden, omdat je voor het eerste middel

uitgang van de nierfunctie – doseringen

zeggen ze: ‘Dat staat toch in uw com-

een alternatief had moeten zoeken.

aangepast moeten worden.” Dit is

puter?’ Nee dus. Informatiesystemen

En een plastablet kan de zouten- en

onderdeel van het wekelijkse multi-

tussen eerste en tweede lijn en tussen

mineralenhuishouding verstoren,

disciplinair overleg over de geriatrische

ziekenhuizen onderling communiceren

waardoor je je ﬂink beroerd kunt gaan

patiënten in het UMC Utrecht, vaak met

vaak moeizaam door technische ver-

voelen.” Aan het woord is dr. Wilma

een apotheker of klinisch farmacoloog

schillen of vanwege privacywetgeving.

Knol, werkzaam als klinisch geriater en

in opleiding erbij.

Het LSP, het Landelijk Schakelpunt,

klinisch farmacoloog op de afdeling

biedt nog geen oplossing. Voor elke

Geriatrie van het UMC Utrecht. Ze is

In Nederland is afgesproken dat de

zorgverlener moet de patiënt apart

– als veel geriaters – dol op puzzelen

medicatiebeoordeling in de eerste lijn

toestemming geven.”

(“ja, ook legpuzzels”, geeft ze later

wordt uitgevoerd, in een samenwer-

Anders dan bijvoorbeeld in Scandi-

lachend toe). En dat is maar goed ook,

king tussen de huisarts en de open-

navische landen, is er in Nederland

want het onderzoek naar wat een

bare apotheker. “Een van de redenen

door de keuze voor marktwerking een

geriatrische patiënt precies mankeert,

daarvoor is dat je het bij voorkeur doet

veelheid aan systemen beschikbaar

is vaak te vergelijken met het ont-

als de patiënt in zo stabiel mogelijke

die onderling niet communiceren.

rafelen van een ingewikkelde puzzel.

omstandigheden verkeert. Tijdens een

Als een soort dinosaurussen moeten

De patiënten op de klinische afdeling

ziekenhuisopname is iemand per

zorgverleners elkaar daarom nog faxen

Geriatrie zijn gemiddeld 84 jaar oud. Ze

deﬁnitie niet zo stabiel.”

sturen. Knol, ﬁjntjes: “Ik denk dat de

worden opgenomen om uiteenlopende

Punt is wel dat er in Nederland mo-

keuze voor marktwerking niet in het

redenen, zoals bijvoorbeeld een val,

menteel zo’n drie miljoen 65-plussers

belang is van de individuele patiënt.”

uitdroging, een longontsteking, ver-

zijn. “Bij 40% van hen is sprake van

wardheid, een onbegrepen achteruit-

polyfarmacie, dus dat zijn ruim een

gang, of problematisch gebruik van

miljoen mensen. Het is een enórme

Bij geriaters zit het ingebakken in hun werkwijze, bij huisartsen minder: ouderen laten stóppen met medicatie

(te) veel geneesmiddelen “Mijn drive”,

klus om die medicatiereview in de

zegt Wilma Knol, “is dat wanneer je

eerste lijn voor elkaar te krijgen. Dat

voldoende aandacht aan de mensen

lukt vooralsnog niet voldoende. Ik vind

besteedt en de puzzel kunt ontwarren

het een goede zaak dat er binnenkort

Stoppen met medicatie

naar de onderliggende problemen, je

een aanvulling komt op de richtlijn

Bij geriaters zit het ingebakken in

veel kunt bijdragen. Het kan zijn dat je

Polyfarmacie over de ziekenhuissetting.

hun werkwijze, bij huisartsen minder:

hinderlijke symptomen kunt verhelpen

Het advies is om alle 70-plussers op de

ouderen laten stóppen met medicatie.

of verlichten, maar ook dat je uitvindt

Spoedeisende Hulp en bij een geplande

Dat heeft volgens Wilma Knol verschil-

dat bepaalde symptomen niet behan-

opname te checken op polyfarmacie

lende redenen. “Wij zijn gespeciali-

delbaar zijn, zodat je moet helpen bij

en te beoordelen of het probleem

seerd in zorg voor ouderen. Het

de verwerking en acceptatie ervan. Het

medicatiegerelateerd is.”

afwegen van voordelen en risico’s van

geven van duidelijkheid is een belang-

Net als in de meeste ziekenhuizen

medicijngebruik bij de individuele

rijk onderdeel van de behandeling.”

voeren getrainde apothekersassis-

oudere patiënt en durven te stoppen

tenten in het UMC Utrecht een medica-

maakt daar onlosmakelijk deel van uit.

Polyfarmacie

tieveriﬁcatie uit bij opgenomen

Wij hebben ook meer tijd voor een

Veel geriatrische patiënten voldoen

patiënten. “Uit eerder onderzoek op

individuele patiënt. Je moet rustig de

aan de deﬁnitie van polyfarmacie: ze

onze eigen afdeling bleek dat er bij

tijd kunnen nemen om het met de

gebruiken vijf of meer geneesmidde-

ruim 90% van de patiënten een

patiënt te bespreken. Als iemand in

len. En dat al jarenlang. “Eigenlijk móet

verschil was tussen wat iemand

het geneesmiddelengebruik periodiek

daadwerkelijk gebruikte en wat in

UA | 3 | 2018

>> Lees verder op pagina 8

| 7

DE VISIE VAN... het verleden een middel heeft

gekregen van de cardioloog met het

Geriatrie

devies: levenslang slikken, dan moet je

Geriatrie is een medisch specialisme voor kwetsbare ouderen, die vaak meerdere

het advies om te stoppen goed onder-

aandoeningen tegelijkertijd hebben. Vaak gaan lichamelijke aandoeningen samen met

bouwen, zonder de patiënt het gevoel

psychische beperkingen of functionele en sociale problemen.

te geven dat hij is afgeschreven.”

De afdeling Geriatrie in het UMC Utrecht telt zeven geriaters en heeft een klinische afdeling van twaalf bedden. De polikliniek richt zich onder meer op val- en fractuur-

Door een veranderde reactie van het lichaam op het geneesmiddel kan het effect van hypertensiemiddelen bij ouderen te sterk zijn

preventie, osteoporosebehandeling, preoperatieve screening, geheugendiagnostiek, polyfarmacie en onbegrepen achteruitgang.

De grootste groep geneesmiddelen bij

diabetes betreft: de streefwaarden

van bijwerkingen en welke dat dan

ouderen bestaat uit cardiovasculaire

voor glucose op oudere leeftijd zijn

zijn. Bijwerkingen worden door de

middelen. Vooral medicatie tegen hoge

een stuk hoger dan bij jonge mensen,

patiënt vaak niet goed herkend, maar

bloeddruk staat bovenaan het lijstje

omdat ouderen meer risico lopen op

ook door artsen niet. Wat niet zo

van geneesmiddelgerelateerde

een hypoglykemie, met alle schade-

bekend is, maar potentieel wel ernstig,

ziekenhuisopnames door wegrakingen

lijke gevolgen van dien. Er is dus

zijn bijvoorbeeld de anticholinerge

en valpartijen. “Hypertensiemiddelen

ruimte om de diabetesmiddelen te

effecten van psychofarmaca en

hebben een preventief doel, maar met

verlagen of zelfs te stoppen, om

middelen die voor de blaas worden

het ouder worden en daarmee het

problemen te voorkomen.”

gegeven. Dat kan zich uiten in een droge mond of moeite met plassen,

afnemen van de levensverwachting is het relevanter om middelen te geven die de symptomen van de aandoeningen verlichten dan middelen die de kans op een nieuwe aandoening

Oudere mensen zijn extra gevoelig voor anticholinerge effecten van bijvoorbeeld psychofarmaca

maar ook in geheugenproblemen of verwardheid. En laat nou net het brein van oudere mensen extra gevoelig zijn voor deze effecten. Een apothekersassistent zou concreet naar dit soort

zouden kunnen verkleinen. Door een veranderde reactie van het lichaam op

Gelukkig dringt het ook tot de opstellers

bijwerkingen kunnen vragen.”

het geneesmiddel kan het effect van

van richtlijnen door dat stoppen een

Gestructureerd monitoren vergt wel

hypertensiemiddelen bij ouderen te

optie is, vertelt Wilma Knol. Er zijn voor

een extra training van apothekers-

sterk zijn, waardoor de bloeddruk te

huisartsen duidelijke starten stopcri-

assistenten. “Klopt. De taken in de

laag wordt. Stoppen met medicatie

teria geformuleerd voor medicatie voor

gezondheidszorg zijn aan het

laat de bloeddruk weer stijgen, en ook

veelvoorkomende aandoeningen bij

verschuiven. Apothekersassistenten

al stijgt hij iets te ver door, dat geeft

ouderen. Ook de landelijke richtlijn

kunnen hun rol van zorgverlener

meestal geen klachten. Hetzelfde geldt

Cardiovasculair Risicomanagement heeft

uitbouwen zodat ze een intensievere

voor statines. Een hoog cholesterol-

al een addendum voor ouderen waarin

ondersteuning bieden aan arts en

gehalte geeft veelal geen symptomen,

concrete aanbevelingen staan.

apotheker. Het verbeteren van de medicatieveiligheid heeft nog een

dus wanneer de patiënt op hoge leeftijd is – en/of een beperkte levensverwach-

Rol apothekersassistent

lange weg te gaan en het benutten

ting heeft – en het middel niet goed

Op de vraag of apothekersassistenten

van verschillende disciplines speelt

verdraagt of het met tegenzin

een rol kunnen spelen bij het optimali-

hierin mijns inziens een belangrijke

gebruikt: stoppen.” Andere middelen

seren van het geneesmiddelengebruik

rol.” <

die soms meer kwaad dan goed doen,

van ouderen, reageert Wilma Knol

zijn protonpompremmers en

bevestigend. “Jazeker! In de openbare

diabetesmiddelen. “Veel ouderen

apotheek zijn zij de eerste aanspreek-

gebruiken een maagbeschermer,

persoon en in het ziekenhuis zijn ze

maar vaak is de aanleiding inmiddels

degenen die het gesprek voeren over

vervallen. En het is bepaald geen

medicatie. De apothekersassistent kan

onschuldig geneesmiddel. En wat

achterhalen of de patiënt last heeft

UA | 3 | 2018

| 8

ZOMERNIEUWS

Hitte en medicijnen

Zomernieuws Weer meer lymepatiënten Het aantal mensen met de ziekte van Lyme blijft maar groeien. Vorig jaar kregen 27.000 mensen de

Als de temperatuur oploopt, is dat niet voor iedereen prettig. Bij mensen met een slechte temperatuurregulatie kan het zelfs ernstige gevolgen hebben. Dit kan het geval zijn bij ouderen en bij gebruikers van medicijnen die effect hebben op de temperatuurregulatie (zie de lijst hieronder). Ook de onderliggende aandoeningen kunnen de temperatuurregulatie bemoeilijken.

ziekte van Lyme, in 2014 waren dit er nog 25.000. Dat blijkt uit een peiling van het RIVM. Met deze

Zeker als je deze middelen ’s zomers aan ouderen

toename is het aantal patiënten dat jaarlijks deze ziekte oploopt in de afgelopen twintig jaar ruim

aﬂevert, is het zinvol om adviezen te geven

verviervoudigd.

tegen uitdroging, zoals voldoende drinken, voldoende zout nemen en de volle zon vermij-

De diagnose werd bij de grote meerderheid gesteld op basis van de kenmerkende vlek

den. Wijs ook op tekenen van uitdroging of

of ring op de huid en bij 1500 patiënten op basis van andere klachten. Ongeveer 91.000

ontregeling van de temperatuurregulatie zoals

mensen gingen in 2017 naar de huisarts met een tekenbeet. Drie jaar daarvoor waren

spierkramp, snelle hartslag, uitputting, slechte

dit nog 82.000 mensen.

concentratie, hoofdpijn, misselijkheid of

Overal in Nederland kun je de ziekte van Lyme oplopen. Via tekenradar.nl is per gemeente

ﬂauwvallen. Normaal gesproken regelt het

te zien hoe vaak lymeziekte er voorkomt. Dat blijkt het meest te zijn in de oostelijke en

lichaam de temperatuur door meer warmte af te

noordelijke provincies.

voeren via een intensere transpiratie en

Om de ziekte van Lyme beter te begrijpen, te diagnosticeren en te kunnen behandelen

huiddoorbloeding. Voor beide is een voldoende

hebben het RIVM, de Lymevereniging, het AMC en het Radboudumc het afgelopen jaar

hoeveelheid vocht in het lichaam nodig.

het Nederlands Lymeziekte-expertisecentrum opgericht. (Bron: RIVM)

Geneesmiddelen met een effect op de temperatuurregulatie • Diuretica (verhogen vocht- en zoutverlies) • Laxantia (verhogen vocht- en zoutverlies)

Reizigers zijn nonchalant Ruim een derde van de Nederlandse toeristen verdiept zich totaal niet in ’prikken en pillen’ als ze een (verre) vliegreis gaan maken. Aanbevolen vaccinaties worden ook genegeerd voor landen als Turkije en Egypte en op de Balkan.

• Anticholinergica (verminderen transpiratie) • Sympathicomimetica (werken vaatvernauwend) • Antipsychotica (hebben effect op de temperatuurregulatie in de hersenen met dopamine) • RAAS-remmers, NSAID’s (verstoren de elektro-

Dat blijkt uit een enquête onder de bezoekers van reissite VakantieDiscounter. Het onderzoek is gedaan op verzoek van de World Health Organization, die de reiswereld vraagt om de consument bewuster te maken van de gevaren op reis. De zegsman van VakantieDiscounter zegt in De Telegraaf dat voorzorgen vaak niet nodig

lytenbalans) • Antidepressiva (hebben effect op de temperatuurregulatie in de hersenen met serotonine) (Bron: KNMP)

worden geacht als de vakantiebestemming Europees en toeristisch oogt. En als mensen last-minute op reis gaan, wordt er niet aan preventie gedacht. De hoge kosten van reisvaccinaties zouden ook meespelen. Een gezin is meestal meer dan 250 euro kwijt aan consult, injecties en malariapillen. En als ze zich wel laten inenten, dan heeft bijna één op de vijf mensen geen idee waartegen ze zijn ingeënt. (Bron: De Telegraaf)

UA | 3 | 2018

| 9

ER WAS LAATST EEN PATIËNT

Onvoorzichtig dan vijf dagen (120 uur). Was de

Er was laatst een vrouw van rond de twintig aan de balie, die verschrikt vertelde dat ze ‘onvoorzichtig’ was geweest. Nu kan dat natuurlijk van alles betekenen, maar bij doorvragen bleek het vermoeden juist: ze had onbeschermd seks gehad. Geen pil, geen spiraal, geen condoom, geen andere bescherming tegen zwangerschap en tegen soa’s. “En nu?” vroeg ze met een benauwd gezicht.

onbeschermde seks langer geleden, dan moet een zwangerschapstest uitsluitsel geven. Bij een positieve test kan de huisarts worden geraadpleegd voor verdere stappen.

De morning-afterpil Noodanticonceptiepillen zijn er met levonorgestrel (1,5 mg) en met ulipristal (30 mg). Beide soorten morning-afterpil voorkomen dat de ovulatie plaatsvindt of stellen deze uit. Als de ovulatie al heeft plaatsgevon-

Natuurlijk neem je iemand met dit probleem mee naar de spreekkamer,

• In welke fase van de cyclus is de patiënte?

zodat ze wat vrijer kan praten. Om haar

den, dan bemoeilijkt de morning-afterpil met levonorgestrel dat een bevruchte eicel zich in de baarmoeder

goed te kunnen adviseren, wil je

Daarnaast is het raadzaam om een

nestelt. Dit geldt niet voor ulipristal.

natuurlijk weten wat precies haar zorg

vrouw erop te wijzen dat ze aandacht

• Wanneer innemen? Zo mogelijk

is: is ze bang voor zwangerschap, voor

moet besteden aan de mogelijkheid

binnen twaalf uur na de onbe-

een soa of voor allebei?

van een soa.

schermde seks; dat geeft de hoogste

Als het vooral om een eventuele

Ongewenste zwangerschap

schap 0,5%), maar in elk geval binnen

zwangerschap gaat, zijn de volgende

Als een zwangerschap ongewenst is,

72 uur (drie dagen) voor levonorges-

vragen belangrijk:

is noodanticonceptie aangewezen. Dit

trel en binnen 120 uur (vijf dagen)

• Hoe lang geleden vond het

kan met een morning-afterpil (zelfzorg)

voor ulipristal. De betrouwbaarheid is

of met een koperspiraal (via arts of

dan echter lager en neemt verder af

verloskundige), als het onbeschermde

naarmate je langer wacht met

contact tenminste niet langer geleden is

innemen.

betrouwbaarheid (kans op zwanger-

onbeschermde contact plaats? • Gebruikt ze helemaal geen anticonceptie of was ze de pil vergeten?

UA | 3 | 2018

| 10

Wanneer is geen noodanticonceptie nodig? • Als een zwangerschap aanvaardbaar is. • Bij een vrouw die de anticonceptiepil is vergeten: – als ze in de derde week een of meer pillen is vergeten (adviseer zeven werkzame pillen te slikken of een stopweek in te lassen); – als ze in de tweede week drie of minder pillen is vergeten. • Bij een vrouw die geen anticonceptiepil gebruikt: – als ze een regelmatige cyclus heeft van 28 dagen, seks had in de zeven dagen voor of zes dagen na de eerste menstruatiedag, en een klein risico op zwangerschap aanvaardbaar is.

Twee soorten koperspiralen (T-Safe en Multi-Safe).

• Controleer de mogelijke interacties.

• Er zijn aanwijzingen dat de morning-

Levonorgestrel en ulipristal vertonen

afterpil bij zwaardere vrouwen (BMI

met name interactie met CYP3A4-

>30) minder betrouwbaar is, maar dit

inductoren zoals bosentan, carbama-

is niet overtuigend bewezen.

geval kan zijn bij de morning-afterpil; • de vrouw is meteen voorzien van zeer effectieve anticonceptie (effectiviteit 99,9%); • geen probleem met borstvoeding.

zepine, efavirenz, fenytoïne, enz. en ulipristal ook met maagzuurremmers

Koperspiraaltje

en antacida. Deze middelen versnel-

Minder bekend, maar wel het meest

Voor vrouwen kan het een drempel zijn

len de afbraak van de morning-after-

betrouwbaar (volgens de KNMP-Zelf-

dat ze voor plaatsing van een spiraaltje

pil. Als de vrouw de afgelopen vier

zorgstandaard 100%!) is een koper-

naar de dokter moeten, terwijl ze de

weken een CYP3A4-inductor heeft

spiraal als noodanticonceptie. Deze

morning-afterpil als zelfzorgmiddel

gebruikt (denk aan medicijnen tegen

dient door de (huis)arts of verloskun-

kunnen kopen en zelf kunnen innemen.

epilepsie, tuberculose of hiv, of sint-

dige in de baarmoeder geplaatst te

Maar naast de hoge betrouwbaarheid

janskruid), is het beter om geen

worden. Het koper ‘verlamt’ de zaad-

is een groot voordeel van de koper-

morning-afterpil te nemen, maar te

cellen die de baarmoeder binnen-

spiraal dat deze kan blijven zitten en

kiezen voor een koperspiraal.

komen, waardoor ze niet in staat zijn

dat de vrouw daarmee meteen gedu-

een eicel te bevruchten. Daarnaast

rende vijf jaar (bij T-Safe gedurende

ven, is het belangrijk om hier tijdelijk

wordt het baarmoederslijmvlies door

tien jaar) zeer effectief beschermd is

mee te stoppen, want levonorgestrel

het koper ongeschikt voor het innes-

tegen zwangerschap bij eventuele

en ulipristal komen in de moeder-

telen van een eventueel bevruchte

volgende seksuele contacten.

melk. Aangeraden wordt om de

eicel.

In Nederland zijn de T-Safe, de Multi-

noodanticonceptie direct na een

• Wanneer plaatsen? Binnen 120 uur

Safe (short) en de Flexi T koperspiralen

• Voor vrouwen die borstvoeding ge-

voeding in te nemen.

(vijf dagen) na het seksueel contact.

verkrijgbaar. Van deze drie heeft T-Safe

Voor levonorgestrel geldt dat gedu-

Daarna kan het spiraaltje vijf tot tien

Cu 380 A de voorkeur van het Neder-

rende acht uur geen borstvoeding

jaar blijven zitten als anticonceptie.

lands Huisartsen Genootschap (NHG) omdat deze als enige pas na tien jaar

gegeven mag worden. De moedermelk van die periode moet worden

Het koperspiraal als noodanticonceptie

vervangen hoeft te worden en de

weggegooid. De fabrikant van

heeft een aantal voordelen boven

hoogste betrouwbaarheid heeft.

ulipristal adviseert om gedurende

orale noodanticonceptie:

een week geen borstvoeding te

• een grotere effectiviteit – met name

geven. • Als de vrouw binnen drie uur na het innemen van de morning-afterpil moet overgeven of dunne ontlasting krijgt, zal ze een nieuwe dosis moeten nemen.

UA | 3 | 2018

Als je een spiraaltje aﬂevert, raad

als het seksueel contact langer dan

dan ook een NSAID aan, een uur voor

twaalf uur geleden was;

plaatsing in te nemen. Deze is met

• geen verlies van werkzaamheid bij braken of diarree;

name bedoeld tegen de pijn na het plaatsen. Het plaatsen zelf kan ook

• geen hormoongerelateerde bijwerkingen of interacties, wat wel het

>> Lees verder op pagina 12

| 11

ER WAS LAATST EEN PATIËNT pijnlijk zijn en er bestaat een zeer klein risico op infectie bij het plaatsen.

Jouw advies voor noodanticonceptie

En dan? Als de noodanticonceptie zwangerschap heeft voorkomen, is het belangrijk dat de vrouw nadenkt over de vraag of ze anticonceptie wil gaan of blijven gebruiken. Een gesprek met de huisarts is dan

● Gebruikt de vrouw nog geen anticonceptie en zou ze dat wel willen? Dan kun je haar aanraden met de huisarts of verloskundige de mogelijkheid te bespreken van een koperspiraal. ● Heeft de vrouw de laatste vier weken medicijnen gebruikt tegen epilepsie, tuberculose of

op zijn plaats. Als ze een koperspiraal

hiv, of heeft ze sint-janskruid gebruikt? Dan kan de werking van de morning-afterpil

heeft laten plaatsen, dan is de anticon-

verminderd zijn. Een koperspiraal is dan aan te raden.

ceptie al geregeld. Ook is het belangrijk om na te gaan of de sekspartners een soa (kunnen) hebben. Daarvoor dienen deze te worden verwezen naar de huisarts of de GGD. <

● Komt een vrouw met een recept voor een koperspiraal? Let op of er ook pijnstilling is voorgeschreven en zo niet, raad dan een NSAID aan. Bij een contra-indicatie voor NSAID’s is paracetamol aangewezen. ● Als de vrouw kiest voor de morning-afterpil, zijn levonorgestrel en ulipristal in de KNMPzelfzorgstandaard beide eerste keus. Is het seksueel contact drie tot vijf dagen geleden, dan is ulipristal aan te bevelen, vanwege de langere werkzaamheid. Het is sowieso aan te

Bronnen: – KNMP Zelfzorgstandaard Noodanticonceptie – NHG-Standaard Anticonceptie – Productinformatie diverse producten – A. Damen- Van Beek E. De Jongh, M.M. Verduijn. Farmacotherapie voor de huisarts 2018

UA | 3 | 2018

raden om de morning-afterpil zo snel mogelijk na het seksueel contact in te nemen. ● Adviseer vrouwen die voor de morning-afterpil kiezen om voor goede anticonceptie te zorgen (condooms tot de volgende menstruatie) en om de volgende menstruatie in de gaten te houden. De orale noodanticonceptie stelt namelijk de eisprong uit, waardoor de vrouw langer vruchtbaar is.

| 12

ANNEKEDOTES

Onuitputtelijk

Ons vak blijkt een onuitputtelijke bron

Maar toen ik met de kwitantie

voor ervaringen die het vermelden

aankwam van ongeveer 12 euro, was

waard zijn. Ook nu weer een aantal

zijn begrip ineens totaal verdwenen.

aparte situaties en rare uitspraken.

“Ja, daaaag! Dat ga ik echt niet betalen, dan maar zó de tunnel in.

‘Pril’

Ik neem voor dat geld liever een paar

Zo nam ik met een meneer zijn actuele

neuten ná het MRI-onderzoek, dan heb

medicatie door aan de balie. Ik vroeg

ik tenminste nog waar voor mijn geld.”

hem of het klopte dat hij een intole-

Ach ja, zo kun je je angsten natuurlijk

rantie heeft voor ace-remmers, zoals

ook te lijf gaan.

captopril, enalapril, fosinopril,

Lieve collega’s

lisinopril...

Viriel

Meneer keek allereerst wat bedenke-

Behalve de cliënten kunnen collega’s

lijk, maar antwoordde daarna heel

er ook wat van. Zo nam een stagiair

overtuigd: “Jahaa, dat klopt, ik let

een telefonische bestelling op van een

altijd heel goed op dat de artsen geen

cliënt, terwijl zij werkelijk geen enkel

‘prillen’ voorschrijven, want hier ben

benul had waar het over ging en ze

ik namelijk allergisch voor. Ik zal het

misschien ook niet beschikte over een

u sterker vertellen, ik ben ontzettend

al te goed gehoor. Deze stagiair kwam

allergisch in ‘a-pril’.” Wat een ﬂauwe

na het telefoongesprek naar mij toe

grap!

met de vraag: “Weet jij wat viriele gazen zijn en spuiten van 10 ml met

Kunst

een nieuwe lok?” Natuurlijk ging het

Bij een eerste uitgifte van kunsttranen

over steriele gazen en spuiten met

mee in ons vak! Dat blijkt maar

legde ik aan een vrouwelijke cliënt

een luer lock-aansluiting.

weer uit het feit dat dit al de

op leeftijd uit: “Dit zijn een soort

45ste Annekedote is in UA. Al die

kunsttranen.” Mevrouw keek mij

Zoals ik al schreef, geniet ik elke

triomfantelijk aan en zei: “Ach ja, alles

keer weer van de verhalen die jullie

Wat maken we toch een hoop

columns bevatten stuk voor stuk

wordt kunst met de jaren. Laat mij

opsturen via de mail. Dus nogmaals

leuke, grappige, ontroerende en

naast mijn kunstgebit en kunstheup

bedankt en ik hoop dat jullie ook in de

hilarische verhalen over het werk

dan ook maar kunsttranen hebben.”

toekomst oren en ogen open willen

in de apotheek. Sommige

houden voor leuke anekdotes.

Daaag!

verhalen afkomstig uit mijn

Een meneer verscheen aan de balie

eigen ervaringen, maar ook

met een recept waarop stond: 1 tablet

ontzettend veel leuke anekdotes

lorazepam 1 mg, met als gebruik: 1 uur voor de MRI-scan innemen.

die ik per mail opgestuurd kreeg

Toen ik meneer vertelde dat deze

van jullie.

tablet niet vergoed werd door de

Liefs,

Anneke

verzekering, toonde hij één en al begrip. “Natuurlijk, dat begrijp ik, ik wil toch zelf rustig en zonder angst dit onderzoek ondergaan en de verzekering heeft er ook niet voor gekozen dat ik claustrofobisch ben.”

Als jullie iets leuks meemaken, dan wil ik dat graag voor jullie verwerken in mijn column. Je kunt me mailen op annekeangenent@hotmail.com

UA | 3 | 2018

| 13

ALLES OVER …

Droge ogen Iedereen kent wel het gevoel van ‘droge ogen’ – bijvoorbeeld als je in een ruimte zit met airconditioning, als je lang naar een beeldscherm hebt gekeken of wandelt in een schrale wind. Sommige mensen hebben structureel droge ogen. Wat kan er dan aan de hand zijn en wat is eraan te doen?

Droge ogen zijn vervelend, maar soms

is, zal iemand behalve droge ogen ook

oog vochtig te houden. Verminderde

is het probleem makkelijk op te lossen.

vaak andere symptomen van droog-

traanproductie kan ook te maken heb-

Behalve droog voelen de ogen vaak

heid hebben. Een bekende oorzaak

ben met een verminderde aanmaak

ook branderig, prikkend of vermoeid.

van droge ogen is het syndroom van

van testosteron op hogere leeftijd. Bij

Als het af en toe voorkomt en duidelijk

Sjögren, een auto-immuunziekte die

vrouwen komen droge ogen ongeveer

te maken heeft met een omgevings-

de vochtuitscheidende klieren aantast.

tweemaal zo vaak voor als bij mannen.

factor (bijvoorbeeld schrale wind,

Sjögren-patiënten hebben meestal ook

airconditioning of het dragen van

last van een droge mond en een droge

Tranen

contactlenzen), dan zal dit ‘comfort-

huid.

Normaal gesproken worden de ogen

probleem’ weer overgaan als de

Droge ogen geven niet alleen een

voortdurend bevochtigd door een

oorzaak verdwijnt. Ook als medicatie

vervelend gevoel; ze kunnen je ook

traanﬁlmpje. De productie ervan wordt

de oorzaak is, zal het probleem

hinderen in je activiteiten zoals lezen,

zorgvuldig gereguleerd, zodat de ogen

overgaan als die medicatie wordt

computergebruik, televisiekijken en

niet uitdrogen, maar ook niet zó nat

gestopt – als dat tenminste mogelijk is.

autorijden. Soms kunnen ze dus invloed

worden dat je wazig gaat zien. Dat

Anders is het als de oorzaak van

hebben op je beroepsuitoefe- ning.

traanﬁlmpje bestaat niet alleen uit

droge ogen in het eigen lichaam ligt.

water en zout, al zou je dat soms

De diagnose luidt dan keratoconjunc-

Ouderen

denken als je zoute tranen proeft.

tivitis sicca – oftewel ontsteking en

Bij ouderen komen droge ogen veel

De traanﬁlm bestaat uit drie lagen,

droogte van het hoornvlies en het

voor. Dat komt doordat de kliertjes

die afkomstig zijn uit verschillende

bindvlies. Als de onderliggende

die het oogoppervlak vochtig houden

onderdelen van het oog.

aandoening niet wordt behandeld,

op hogere leeftijd minder goed

kunnen de klachten van droge ogen

functioneren. Bovendien reageert het

verergeren en chronisch worden.

‘oudere’ hoornvlies minder goed op

bevat ook voedingsstoffen voor het

drogere lucht of sterkere luchtstro-

hoornvlies. Het wordt geproduceerd

Niet alleen droge ogen

ming. Normaal gesproken zou de

door de slijmbekercellen (goblet-

Als de oorzaak in het lichaam gelegen

traanproductie dan toenemen om het

cellen) in het bindvlies.

UA | 3 | 2018

1. Een slijmlaagje direct op het oog. Dit

| 14

traanﬁlm: traanklier

slijmlaag

2. Een waterig laagje, met antibacteriële stoffen. Het wordt

waterige laag

geproduceerd door de traanklieren, vetlaag

die boven de buitenste ooghoek liggen. 3. Een vetlaagje aan de buitenkant, dat dient om verdamping tegen te gaan. Dit vetlaagje wordt geproduceerd door de meibomkliertjes aan de binnenzijde van het ooglid. Door met de oogleden te knipperen, komt het vetlaagje op de traanﬁlm terecht. meibomklier

Door dit vetlaagje lopen de tranen niet continu over je wangen.

slijmbekercellen

Traanvocht verdampt; daarom wordt er voortdurend nieuwe traanﬁlm aangemaakt. Overtollig materiaal wordt afgevoerd via de traanbuizen in de binnenste ooghoek. De oorzaak van droge ogen kan dan ook enerzijds te weinig productie zijn en anderzijds te

Natte ogen Als de kwaliteit van de traanﬁlm niet goed is, probeert het traansysteem de bevochtiging te corrigeren door meer traanvocht te produceren. Zo kan gebrek aan het juiste traanvocht leiden tot ‘natte ogen’.

snelle afvoer (meestal te snelle verdamping). Zowel verminderde

onderliggende aandoening, bijvoor-

Kunsttranen

productie als te snelle afvoer kan

beeld diabetes, het syndroom van

Het heeft natuurlijk de voorkeur om bij

verschillende oorzaken hebben, zoals

Sjögren of een oogziekte. Daarom is

droge ogen de oorzaak aan te pakken.

in de tabel te zien is. Bij te snelle

het belangrijk om de huisarts te

Daarnaast – of als de oorzaak niet

afvoer van traanvocht stijgt het zout-

raadplegen als de maatregelen niet

kan worden weggenomen – worden

gehalte. Dit geeft een brandend gevoel

helpen, als de klachten steeds erger

kunsttranen gebruikt om de klachten

en kan het oogoppervlak blijvend

worden, of bij verschijnselen als slecht

te verlichten en om de ogen te

beschadigen.

zicht, ontsteking of lichtschuwheid.

beschermen. Kunsttranen hebben

Verder kunnen droge ogen de afweer

bestanddelen die vocht vasthouden

Soms ernstig

van het oog verminderen en zo leiden

en ervoor zorgen dat de traanﬁlm

Tijdelijk optreden van droge ogen is

tot oogontstekingen en/of -bescha-

langer op het oog blijft. Ze zijn er

gewoonlijk niet ernstig. Maar droge

diging, met mogelijk slecht zicht, pijn

als druppels, gel of zalf. Welk type

ogen kunnen ook wijzen op een

en blindheid tot gevolg.

kunsttraan het best bevalt, is voor >> Lees verder op pagina 17

Oorzaken van verminderde traanproductie

Oorzaken van toegenomen traanvochtverdamping

– – – –

– Onvoldoende knipperen of sluiten van de ogen/oogleden (o.a. bij Parkinson, schildklierproblemen en aangezichtsverlamming) – Beschadiging van het oogoppervlak (bijvoorbeeld als gevolg van een laserbehandeling of oogoperatie) waardoor de traanlaag niet goed wordt vastgehouden – Chronische ontstekingen van bindvlies of oogleden, waardoor de meibomklieren worden aangetast – Verslapping van de kringspier rond het oog – Slechte verspreiding van traanvochtvloeistof over het oogoppervlak

– – – – – – – –

Hogere leeftijd Dragen van contactlenzen Diabetes mellitus, hepatitis C Auto-immuunaandoening (syndroom van Sjögren, reumatoïde artritis, sarcoïdose, systemische lupus erythematosus [SLE]) Ontsteking van wimper-haarzakjes en van talgkliertjes die uitmonden in de ooglidrand Hormonale veranderingen (ontregeling van de schildklier, menopauze) Langdurige stress of uitputting Verlittekening van de conjunctiva Vitamine-A-deﬁciëntie Ingrepen aan ogen of oogleden (operatie, bestraling, laseren) Gebruik van bepaalde geneesmiddelen (zie andere tabel) Te weinig omega-3-vetzuren in de voeding)

UA | 3 | 2018

| 15

(natriumhyaluronaat en carbomeer)

Droge ogen rondom beschermd

Vergoede kunsttraan met hyaluronzuur • Hyaluronzuur én carbomeer in één oogdruppel • Ongeconserveerd - geschikt voor langdurig gebruik 1 • Volledig vergoed

Do e de c u rs us p Dro ge o ge n o Ap o we b! Tramedico BV Postbus 192 1380 AD Weesp Referentie: 1) SmPC Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing: zie elders in deze uitgave.

2018-HYL-001

w w w.droge ogen. nl

ALLES OVER … elke patiënt anders. Dat is dus een

Veel mensen vinden toediening van

kan een ooginfectie veroorzaken, met

kwestie van uitproberen.

oogdruppels gemakkelijker dan van

ernstige gevolgen. Maar conser-

De meestgebruikte bestanddelen zijn

gel of zalf, maar druppels moeten

veringsmiddelen hebben ook nadelen:

hypromellose, carbomeer en hyaluron-

vaker gebruikt worden. Een ooggel

• ze kunnen het oog irriteren, en zo

zuur. Hypromellose wordt in Nederland

of -zalf is dikker en blijft langer op

een droge-ogengevoel geven. Daar-

het meest toegepast, maar dit werkt

het oog. Na toediening van een

door is men geneigd de kunsttranen

vrij kort. Carbomeer werkt langer, maar

ooggel of -zalf kan de patiënt enige

steeds vaker te gebruiken;

na toediening kan de patiënt tijdelijk

tijd wat wazig zien.

wazig zien. Hyaluronzuur kan veel

• overgevoeligheid voor het conserveringsmiddel komt regelmatig voor

water binden. Bij toediening in het oog

Conservering

(met name voor benzalkonium-

vormt het een soort slijmlaagje en

Traditioneel bevatten kunsttranen

chloride);

maakt zo het oogoppervlak gladder.

conserveringsmiddel. Dat is ook

Daarom wordt hyaluronzuur vooral

nodig, want een verontreiniging van

met bepaalde conserverings-

voorgeschreven als het oog zelf weinig

de inhoud door contact van het ﬂesje

middelen.

tot geen slijm produceert.

met de omgeving of met het oog

• sommige contactlenzen reageren

Er zijn ook kunsttranen beschikbaar zonder conserveringsmiddel. Deze Welke soorten geneesmiddelen veroorzaken droge ogen? – (Oudere) antihistaminica (bijv. loratadine) – Vaatvernauwende medicijnen (bijvoorbeeld bij een verstopte neus, zoals fenylefrine, efedrine, oxymetazoline) – Bètablokkers (metoprolol, atenolol) – Diuretica (hydrochloorthiazide, hydrochloorthiazide/triamtereen, furosemide) – Psychofarmaca (bijv. amitriptyline, trihexyfenidyl, chloorpromazine, sertraline, doxepine, paroxetine) – Pijnstillers: ibuprofen (in hoge dosering), hydrocodon/paracetamol – Vitamine A-analoog: isotretinoïne – Protonpompremmers (bijv. lansoprazol, omeprazol) – H2-antagonisten (ranitidine, cimetidine) – Chemotherapeutica: cyclofosfamide – Hormoonsuppletie en orale hormonale anticonceptie (oestrogeen, progesteron)

worden beschikbaar gesteld als minims (unit dose, dosering voor eenmalig gebruik), zodat er geen verontreiniging kan optreden. Kunsttranen zonder conserveringsmiddelen zijn uiteraard geschikt voor mensen met overgevoeligheid voor het conserveringsmiddel, maar ook voor mensen die kunsttranen chronisch gebruiken. Die hebben namelijk een grotere kans op irritatie of overgevoeligheid. Toch zijn er veel patiënten die kunst-

Jouw advies bij droge ogen

tranen met conserveringsmiddel chronisch gebruiken, al of niet op recept. Zoals gezegd, kan het conser-

Om droge ogen te voorkomen: ● zorg voor een hogere luchtvochtigheid, mijd ruimtes met airconditioning, ventilatie en/of rokers; ● draag een kappenbril (door kappen aan de zijkant komt het oog minder in aanraking met de lucht);

veringsmiddel leiden tot irritatie, een versterkt droog gevoel en daarmee – paradoxaal genoeg – tot veelvuldig gebruik van de kunsttranen. Merk je dat een patiënt regelmatig terugkomt voor kunsttranen met conserverings-

● geef de ogen bij beeldschermwerk regelmatig rust en probeer bewust te knipperen;

middel, bespreek dit dan met de arts

● stop met roken;

of apotheker. Misschien is het raad-

● zorg voor gezonde voeding met voldoende omega-3-vetzuren (plantaardige olie, vette vis).

zaam dat de patiënt wordt overgezet op een product zonder conserveringsmiddel. <

Om droge ogen te verhelpen: ● soms helpt het om voor de nacht een indifferente ooggel of -zalf toe te passen; ● spoelen met kraanwater helpt niet. Water heeft niet de juiste samenstelling en kan de traanﬁlm verder verstoren; ● voor contactlensdragers: vaker een bril opzetten of overschakelen op een ander type contactlenzen.

UA | 3 | 2018

| 17

PATIËNTVEILIGHEID nodigen. De e-mail werd uitgestuurd

Nieuwe onderzoeken van LIM: statines en PCSK9-remmers

met behulp van NAlert. Assistenten kunnen met dit programma direct een uitnodiging per e-mail aan de patiënt sturen. Dertig Service Apotheken hebben aan de pilot meegedaan. Na een e-mailuitnodiging deden er relatief meer patiënten mee aan het

Dankzij de inspanningen die de apotheek levert, is het voor Bijwerkingencentrum Lareb mogelijk om de ervaringen van patiënten met bijwerkingen van geneesmiddelen te achterhalen. Dat gebeurt via Lareb Intensive Monitoring (LIM). Wat is LIM ook alweer? Welke onderzoeken lopen er momenteel en welke zijn er in voorbereiding? Kun je patiënten ook met een e-mail voor LIM uitnodigen, in plaats van met de ﬂyer?

LIM-onderzoek dan na het meegeven

De antwoorden op deze vragen vind je hieronder.

e-mailuitnodiging te sturen.

van de folder. Daarom zal deze manier van uitnodigen via NAlert worden uitgebreid naar alle Service Apotheken. Bij iedere Service Apotheek kan deze functie worden aangezet. Hoe, dat kun je vinden in de Handleiding Afhandelen NAlert en uitnodigingsprotocol. Voor andere apotheken is het op dit moment nog niet mogelijk om een De apotheek kan wel een informatiefolder meegeven, zodat de patiënt zich thuis kan aanmelden voor het

Welke LIM-onderzoeken lopen er momenteel?

weer verdwijnt en welke impact de

Momenteel loopt er een LIM-

Omdat de PCSK9-remmers relatief

Anne-Marie van Gorp, apotheker,

onderzoek naar de directe orale

nieuw zijn, is het bijwerkingenproﬁel

werkzaam bij Bijwerkingencentrum

anticoagulantia (DOAC’s), ook NOAC’s

hiervan bij gebruik in de algehele

Lareb

genoemd (niet-vitamine K-antagone-

bevolking nog niet goed bekend.

rende orale anticoagulantia). In de loop

Daarom is het LIM-onderzoek naar

Meer informatie over LIM:

van 2018 komen hier twee onder-

deze middelen erop gericht om het

www.lim.nl/.

zoeken bij, namelijk een onderzoek

bijwerkingenproﬁel zoals beschreven

naar statines en een onderzoek naar

in de productinformatie (gebaseerd

PCSK9-remmers. Beide groepen

op wat er werd gezien tijdens

geneesmiddelen worden gebruikt om

klinische trials) te vergelijken met

het cholesterolgehalte te verlagen.

de bijwerkingen die bij patiënten in

Bij het onderzoek naar statines zal

de dagelijkse praktijk optreden.

onderzoek. <

bijwerking op de patiënt heeft.

Vragen kunt u stellen via lim@lareb.nl.

gericht worden gevraagd naar enkele om de kennis over deze bijwerkingen

Kun je je patiënten ook met een e-mail voor LIM uitnodigen?

verder uit te breiden. We vragen bijvoor-

In 2017 hebben Lareb en Service

beeld naar de duur van de bijwerking,

Apotheek samen een pilot gedaan om

of de bijwerking behandeld is, of hij

patiënten per e-mail voor LIM uit te

bekende bijwerkingen van statines. Dit

Wat is LIM ook alweer? Openbare apotheken leveren al jaren een bijdrage aan LIM (Lareb Intensive Monitoring). LIM is de onderzoekstool van Bijwerkingencentrum Lareb waarbij ervaringen van patiënten met geneesmiddelen in de dagelijkse praktijk centraal staan. Het doel van LIM is om een beter beeld van het bijwerkingenproﬁel van geneesmiddelen te krijgen. Hierbij gaat het zowel om bekende als om onbekende effecten. LIM geeft inzicht in het beloop in tijd, in hoe belastend een bijwerking is, in de behandeling en het herstel van bijwerkingen en in mogelijke risicofactoren om een bijwerking te krijgen. Met deze kennis kunnen zorgverleners de medicatieveiligheid beter in de gaten houden en weten zij en patiënten beter wat ze kunnen verwachten.

UA | 3 | 2018

| 18

PATIËNTVEILIGHEID

Verwijderd geneesmiddel in AIS leidt niet tot stopbericht via Edifact

In het kort • Huisarts wordt via Edifact automatisch geïnformeerd over invoer van medicatie door de apotheek. • Verwijderen van onjuiste invoer in het apotheeksysteem leidt niet tot een automatisch retourbericht of stopbericht via Edifact naar de huisarts. • In het huisartsensysteem blijft de foutieve

Automatische correspondentie tussen de apotheek en de

informatie in het geneesmiddeldossier staan.

huisarts – of liever: tussen de informatiesystemen van de apotheek en van de huisarts. Heel handig, en het voorkomt veel fouten. Maar niet altijd – zo blijkt uit deze casus.

In de openbare apotheek is een recept

de opname bicalutamide bij deze

doornemen van de medicatie is de fout

voor bicalutamide aangeschreven voor

patiënt gestart (dit stond immers op

aan het licht gekomen.

een bepaalde patiënt. Maar nadat was

het medicatieoverzicht).

Conclusie: risico

geconstateerd dat dit recept niet op de juiste persoon was ingevoerd, werd dit

En ontslag

Het feit dat de in de apotheek

vervolgens weer verwijderd. De patiënt

Bij ontslag werd vanuit het ziekenhuis

verwijderde medicatie bij uitwisseling

heeft hier niets van gemerkt, het was

aan de eigen apotheek van de patiënt

via Edifact wel in het huisartsendossier

een interne fout. Maar dit leidde wel

verzocht om te starten met een

blijft staan, is een risico. Wees je hiervan

tot automatische verzending van een

medicatierol. Dit is gedaan volgens

bewust als je een foute invoer corri-

retourbericht (start van de medicatie)

het overzicht en het ontslagrecept dat

geert.

naar de huisarts. Dit bericht blijkt niet

het ziekenhuis had gestuurd. Hier stond

te verdwijnen of gecorrigeerd te worden

bicalutamide op, met als startdatum

Henriëtte Leenders

als het geneesmiddel in de apotheek

de opnamedag in het ziekenhuis.

Farmaceutisch consulent,

uit de historie van de patiënt wordt

Daarom gingen de apotheekmede-

Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR

verwijderd.

werkers ervan uit dat de bicalutamide in het ziekenhuis was gestart. Men

Ziekenhuisopname

dacht hierbij niet meer aan de eerdere

Deze casus is gebaseerd op een melding

Deze patiënt werd een week later

invoerfout.

bij PvP/CMR

opgenomen in het ziekenhuis. Het ziekenhuis heeft – in dit geval –

Misselijk

bij de huisarts de medicatiehistorie

Bicalutamide is in de medicatierol

opgevraagd en op deze manier kwam

opgenomen en werd in de thuissituatie

ten onrechte ook bicalutamide op het

een aantal dagen gebruikt. De thuiszorg

overzicht in het ziekenhuis terecht.

meldde echter bij de huisarts dat

Dit overzicht is niet (of niet voldoende)

meneer zo misselijk was en vroeg of dit

geveriﬁeerd. Daardoor werd tijdens

door de medicatie kon komen. Bij het

Heb jij ook wel eens dit soort incidenten meegemaakt in jouw apotheek? Meld incidenten bij het Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR. Meer informatie op www.vim-digitaal.nl of via info@vim-digitaal.nl.

UA | 3 | 2018

! | 19

VOORGESCHREVEN

Herziene NHG-Standaard Rinitis Er is een nieuwe NHG-Standaard Allergische en niet-allergische rinitis. Deze richtlijn van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) komt in plaats van de eerdere versie uit 2006. In de nieuwe Standaard is de ernst en de duur van de klachten bepalend voor het medicamenteuze beleid.

Voor allergische rinitis wordt – afhanke-

Nieuw is dat neusspray met ﬂuticason

lijk van de frequentie en intensiteit van

bij zwangere vrouwen met allergische

achterhalen welk geneesmiddel de

de klachten – een lokaal of oraal anti-

rinitis eerste keus is. Reden daarvoor is

oorzaak is;

histaminicum, een corticosteroïden-

dat ﬂuticason na toediening in de neus

neusspray of een combinatie van een

minder wordt opgenomen dan beclo-

de klachten na de bevalling verdwij-

antihistaminicum en een corticosteroïd

metason en budesonide (in de vorige

nen (overweeg eventueel neusspray

aanbevolen:

versie eerste keus tijdens de zwanger-

met ﬂuticason);

• bij incidentele klachten: een oraal of

schap). Ook de orale antihistaminica

lokaal antihistaminicum, zo nodig;

cetirizine en loratadine kunnen veilig

• af en toe milde klachten:

gebruikt worden tijdens de zwanger-

– probeer door stoppen en starten te

• rinitis door zwangerschap: vertel dat

• rinitis door roken: adviseer te stoppen met roken en te zorgen voor een rookvrije omgeving; • rinitis bij ouderen: overweeg een

corticosteroïdneusspray of antihista-

schap. Met antihistaminica-neussprays

minicum (oraal of neusspray), al of

is onvoldoende ervaring opgedaan om

proefbehandeling met een neusspray

niet zo nodig;

een advies voor gebruik tijdens de

met ipratropiumbromide of cortico-

zwangerschap te kunnen geven.

steroïdneusspray (controle na acht

• bij aanhoudende en/of matig-ernstige klachten: neusspray met corticosteroïd

Voor niet-allergische rinitis is het advies

(advies: spray ‘naar buiten’, niet naar

van de huisarts afhankelijk van de

het neustussenschot, om irritatie en

oorzaak. Informatie is een belangrijk

azelastineneusspray (tweemaal daags

bloedige afscheiding te voorkomen);

deel van de behandeling:

twee sprays in elk neusgat gedurende

• rinitis door medicatie:

maximaal acht weken).

• bij zwangerschap of lactatie: neusspray met corticosteroïd (ﬂuticason,

– stop decongestivum, overweeg

beclometason of budesonide) of oraal

behandeling met corticosteroïd-

cetirizine of loratadine.

neusspray;

UA | 3 | 2018

weken); • rinitis met onbekende oorzaak:

(Bronnen: NHG, PW)

| 20

BIJWERKING BELICHT

Glaucoom als bijwerking In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. In dit nummer aandacht voor glaucoom als gevolg van geneesmiddelengebruik.

Het mechanisme hierachter is nog niet volledig opgehelderd, maar er wordt gedacht dat corticosteroïden de afvoer van het kamervocht belemmeren, waardoor de oogboldruk stijgt. De tijd tot het optreden van openkamerhoekglaucoom is bij het gebruik van corticosteroïden

Glaucoom Wereldwijd zijn er miljoenen mensen

door een (gedeeltelijke) verstopping;

afhankelijk van het type corticosteroïd,

• geslotenkamerhoekglaucoom, waarbij

de dosering, het doseringsinterval, de

die glaucoom hebben. Glaucoom is een

de afvoerkanaaltjes wel goed werken,

toedieningsweg en de individuele

beschadiging van de oogzenuw als

maar niet toegankelijk zijn omdat de

gevoeligheid. Wanneer de oogboldruk

gevolg van een verhoogde oogboldruk,

iris deze afsluit.

toeneemt, moet het corticosteroïd

waardoor men minder goed ziet. Vooral

gestaakt worden.

mensen ouder dan veertig jaar, mensen

In beide gevallen ontstaat er een

Het ontstaan van geslotenkamerhoek-

van negroïde afkomst en mensen die

verhoogde oogboldruk. Omdat bescha-

glaucoom kan als bijwerking optreden

verziend of bijziend zijn, lopen een

diging van de zenuw niet hersteld kan

bij het gebruik van ipratropium, SSRI’s,

verhoogd risico op glaucoom. Ook

worden, is het belangrijk om glaucoom

tricyclische antidepressiva en

wanneer de aandoening in de familie

vroeg te onderkennen met behulp van

maagzuurremmers van de klasse H2-

voorkomt, of wanneer men aan

meting van de oogboldruk.

antagonisten. De anticholinerge werking

diabetes mellitus lijdt, kan dit een

Oogdruppels, een laserbehandeling

van deze middelen kan zorgen voor

verhoogd risico op glaucoom geven.

en oogoperaties zijn de belangrijkste

pupilverwijding. Doordat de spiertjes

behandelmethoden bij beide typen

rond de iris korter en dikker worden,

glaucoom.

wordt de kamerhoek nauwer. Bij

Open- en geslotenkamerhoekglaucoom

topiramaat, waarbij ook een gesloten-

Bij glaucoom is er sprake van een

kamerhoekglaucoom kan ontstaan, is

verminderde afvoer van kamervocht

het werkingsmechanisme anders. Dan

(vocht in de oogbol). Het vocht kan het

wordt dit mogelijk veroorzaakt door een

oog dus niet verlaten terwijl er in de

allergische reactie. Het straalvormig

achterste oogkamer alweer nieuw vocht

lichaam kan dan gaan zwellen en tegen

wordt geproduceerd. Omdat het vocht

de iris drukken, waardoor er te weinig

nergens naartoe kan, wordt de druk in

ruimte in het voorste deel van het oog

het oog hoger. Hoge oogdruk kan leiden

overblijft. Bij topiramaat treedt de

tot een toenemende, blijvende bescha-

bijwerking vaak op in de eerste twee

diging van de oogzenuw, waardoor een

weken van het gebruik. Omdat oog-

gedeelte van het gezichtsveld kan uitvallen.

klachten verschillende oorzaken kunnen Afnemend zicht bij glaucoom.

We onderscheiden twee soorten glaucoom: • openkamerhoekglaucoom, waarbij de afvoerkanaaltjes minder goed werken

hebben, is het belangrijk om bij klachten contact op te nemen met de

Glaucoom als bijwerking van geneesmiddelgebruik

huisarts.

Glaucoom kan ook ontstaan door

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

geneesmiddelgebruik.

bij Bijwerkingencentrum Lareb

Openkamerhoekglaucoom kan ontstaan bij het gebruik van zowel lokaal als systemisch toegediende corticosteroïden.

UA | 3 | 2018

Bronnen: zie pag. 38

| 21

OOGWEETJES

Oogweetjes Slaapzand – wat is dat? Elke ochtend zit het er weer: oogslaap of slaapzand. We geloven allang niet meer dat Klaas Vaak dit ‘s avonds in onze ogen heeft gestrooid om goed te kunnen slapen. Waardoor ontstaat het dan wel? Oogslaap bestaat uit slijm, olie, dode huidcellen, opgedroogd traanvocht en ander vuil. Het lipidenlaagje aan de buitenkant van de traanﬁlm wordt geproduceerd door de meibomkliertjes aan de binnenkant van de oogleden.

Oogmedicatie en contactlenzen

’s Nachts komt dit vet op de ogen, zonder dat het weg kan. Als we ’s morgens onze ogen opendoen, koelt het af en ontstaan er ‘oogsnotjes’. Dit wordt vermengd met ander afval uit het oog, zoals restjes van stof of van oog-

Hoe zit het ook alweer met het gebruik van medicinale oogdruppels, oogzalf en ooggel bij contactlensdragers? Daarbij moet je met verschillende aspecten rekening houden.

make-up. Dan is het slaapzand niet meer zandkleurig, maar grijs of zwart. Je make-up goed verwijderen aan het einde van de dag, helpt vuilophopingen te voorkomen. (Bron: Specsavers)

• Gaat het om druppels of zalf/gel? • Het type contactlenzen: harde lenzen, zachte lenzen, lenzen voor een bepaalde duur (bijv. dag-, week- of maandlenzen) of nachtlenzen? • Bij zachte lenzen: bevat de medicatie een conserveringsmiddel? Oogdruppels • Harde lenzen: Volgens het oogdruppelprotocol wordt geadviseerd om oogdruppels te gebruiken ’s morgens voor het indoen van de contactlenzen en ’s avonds na het uitdoen van de lenzen. Als er vaker dan tweemaal daags gedruppeld moet worden, moeten de lenzen even worden uitgenomen. De lenzen kunnen vrijwel meteen na het druppelen worden ingedaan.

Gezond eten: minder oogziekte Dagelijks twee ons groenten eten, twee stuks fruit en twee keer per week vis, kan het risico op de chronische oogziekte leeftijdsgebonden maculadegeneratie bijna halveren. Zelfs mensen die erfelijk belast zijn met de ziekte kunnen het risico verlagen. Dat blijkt uit het Rotterdamse Erasmus Gezondheid Onderzoek (ERGO).

Voor nachtlenzen geldt natuurlijk het omgekeerde: druppelen ’s morgens na het uitdoen en ’s avonds voor het indoen. • Zachte lenzen: Bij zachte contactlenzen moet men na het druppelen dertig minuten wachten voordat de lenzen ingedaan mogen worden. Het conserveringsmiddel in oogdruppels kan schadelijk zijn voor zachte lenzen. Door benzalkoniumchloride kunnen ze verkleuren en daardoor onbruikbaar

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) is een chronische oogziekte, waardoor patiënten een grijze vlek in het midden van hun gezichtsveld zien. Het is de belangrijkste oorzaak van blindheid onder ouderen in de westerse wereld. Op 70-jarige leeftijd heeft ongeveer 15 procent van de ouderen de ziekte.

worden. Ook de ‘weggooilenzen’ (bijv. dag-, week- of maandlenzen) zijn zachte lenzen. Bij de daglenzen is de verkleuring minder een probleem, omdat deze ’s avonds worden weggegooid.

Er is nog geen behandeling die de ziekte geneest, maar het blijkt mogelijk om de kans erop te verlagen met een dieet met veel antioxidanten

oogweetj en omega-3 vetzuren. Ook vitaminepillen met

Oogzalf

Na het gebruik van oogzalf mag men gedurende acht uur geen contactlenzen dragen.

luteïne en zeaxanthine kunnen uitkomst bieden, aldus oogarts Gabriëlle Buitendijk. (Bron: Oogfonds)

Daarnaast is het voor genezing van het oog – bijvoorbeeld bij een ontstoken oog – vaak belangrijk om geen contactlens te dragen in het aangedane oog. (Diverse bronnen)

UA | 3 | 2018

| 22

Meer buitenspelen helpt bijziendheid voorkomen Steeds meer kinderen in ontwikkelde landen worden bijziend, slechtziend of zelfs blind. Dat vertelde oogarts Caroline Klaver (Erasmus MC) in de NRC. De oorzaak? Veel te veel op schermpjes turen. Ook veel lezen in boeken kan bijdragen aan bijziendheid op jonge leeftijd.Â Volgens Caroline Klaver, hoogleraar Oogheelkunde aan het Rotterdamse Erasmus Medisch Centrum, worden steeds meer kinderen bijziend of zelfs blind. In grote steden in Oost-AziĂŤ zou al 90% van de twintigers bijziend zijn, in Europa 50%. En veel bijzienden worden later slechtziend of blind. Laat kinderen per dag minstens twee uur buitenspelen, is Klavers advies. De ogen raken dan minder ingesteld op de korte afstand. Niet alleen door verder te kijken, ook doordat het buiten veel lichter is. Licht stimuleert de afgifte van dopamine en dat remt de lengtegroei van het oog. Een langer oog is

jes

bijziend: het beeld wordt dan scherp geprojecteerd voor het netvlies in plaats van erop. Daarnaast adviseert ze om de bijziendheid niet alleen te corrigeren met een bril, maar ook in te grijpen met atropine-oogdruppels (stimuleert de afgifte van dopamine) en (nacht)lenzen. (Bron: Erasmus MC)

UA | 3 | 2018

| 23

Tacrolimus: door ons ontwikkeld. Door ons verbeterd.1,2

NL/ADV/0118/0001a

Vergeleken met 2dd tacrolimus vermindert ADVAGRAFâ&#x201E;˘ de intra-patiĂŤnt variabiliteit3 en het verbetert de therapietrouw.4

Referenties en verkorte productinformatie zie elders in deze uitgave.

CONGRESVERSLAG

Werken aan je eigen succes!

Elders in dit nummer doet Optima Farma verslag van de uitkomst. “Als beroepsvereniging willen we er alles aan doen om straks kwalitatief goede farmaceutische patiëntenzorg te kunnen blijven leveren. Dat lukt beter

Verslag van het voorjaarscongres van Optima Farma Werken aan je eigen succes. Dat was de titel van het voorjaarscongres van Optima Farma. Een toepasselijke titel, want je kon er volop werken aan je kennis, en daarmee aan je succes. Op de diverse workshops en bij tal van stands van bedrijven kon je informatie krijgen.

als we ons als beroepsbeoefenaren verenigen. Met meer mensen kunnen we meer en worden we serieuzer gehoord.”

Drie workshops voor HBO’ers De HBO-deelnemers konden drie workshops volgen: • Farmacogenetica. Wat betekent iemands ‘genetische paspoort’ voor het medicijngebruik? Tijdens deze interactieve workshop gingen de deelnemers in groepjes aan de slag aan de hand van casussen. • Paspoort van de FC. Welke werkzaamheden kunnen er verricht worden door een farmaceutisch consulent? Tamara Kohler besprak het competentieproﬁel van de farmaceutisch consulent. Voor veel toehoorders een eyeopener! • Het buddyproject. Buddy’s begeleiden

Dit keer werd het congres gehouden in

heden en bij- en nascholingsmogelijk-

De Reehorst in Ede. Goed bereikbaar

heden en het niveau van de toekom-

mensen die intensive zorg nodig

en een mooie locatie met goede

stige apothekersassistent lijken onder

hebben, denk hierbij aan palliatieve

voorzieningen.

druk te staan. De enquêteformulieren

zorg. Hoe zet je dit neer in de

Trudy van Geffen, sinds maart

hierover werden massaal ingevuld.

apotheek en wat komt hier bij

voorzitter van Optima Farma, opende

kijken?

het congres. “Wat een prachtig beroep er zijn ook zorgen; daarvoor verwees

Acht workshops voor apothekersassistenten

ze naar een brandbrief van enkele

De MBO-apothekersassistenten konden

apothekersassistenten. “Wat blijft er

vier workshops kiezen uit een aanbod

over van ons vak als we steeds minder

van acht. Dat was lastig kiezen, want

hulpmiddelen mogen leveren, als we

ze waren allemaal interessant.

hebben we toch”, verzuchtte zij. Maar

chronische medicatie nog maar eenmaal per jaar mogen leveren? Dan

• LSP – Cindy Koolhaas van VZVZ

kunnen we geen goede farmaceu-

vertelde over de ins en outs van

tische patiëntenzorg meer bieden.” Een

het LSP en met name over de vele

enquête onder apothekersassistenten

manieren waarop de privacy is

bevestigde deze onrust. Optima Farma

gewaarborgd. Zo kan informatie

is hierover in gesprek met VWS en ook

niet van de ene naar de andere

de apothekers zouden inmiddels het tij willen keren. Ook scholingsmogelijk-

UA | 3 | 2018

>> Lees verder op pagina 26

| 25

CONGRESVERSLAG

Boven: ‘Zelf aan de slag’ in de workshop Farmacogenetica voor HBO'ers. Onder: José van Engelen ontvangt het ere-lidmaatschap; drukte bij de stands.

beroepsgroep en moet de patiënt voor elke zorgverlener of uitbreiding apart toestemming geven. Wist je dat

Ook worden vervolgacties gesuggereerd om de zorgen weg te nemen. • Prostaatklachten – Een heel interes-

ziektebeeld, en handvatten die aan de balie gebruikt kunnen worden. • Soa’s – Hiv is de meest voorkomende

die toestemming niet telefonisch

sante workshop werd gegeven door

soa, vertelde Karin Grintjes, hiv-

gevraagd mag worden en dat er bij

apotheker Ivan Sinhunata. Hij besprak

verpleegkundig specialist. Door bij

VZVZ goedgekeurde toestemmings-

welke prostaatklachten je zoal in de

iemand die risico heeft gelopen op

formulieren en informatiematerialen

apotheek kunt ‘tegenkomen’. Ook

het krijgen van hiv zo snel mogelijk

verkrijgbaar zijn? Handige tip: de

vertelde hij welke medicatie hierbij

te beginnen met hiv-remmers (PEP)

signaalfunctie bij CGM en Pharmacom

gebruikt wordt en wat de effecten

wordt ook verdere verspreiding

dat er over een patiënt nieuwe

hiervan zijn. En – belangrijk voor de

voorkomen. Ook de andere soa’s

informatie is.

praktijk: wat belangrijk is om te

passeerden de revue, zoals chlamy-

vertellen in het eerste-uitgifte-

dia, gonorroe, hepatitis-B, genitale

gesprek.

herpes, syﬁlis, genitale wratten en

• TRIAGE – Marcia Vervloet en Liset van Dijk van het NIVEL vertelden over het project TRIAGE, dat de apothekersas-

• Ziekte van Parkinson – In de workshop

ook schurft en schaamluis. Voor de

sistent kan helpen bij het gesprek

over de ziekte van Parkinson liet

apotheek is een taak weggelegd om

met de patiënt ter verbetering van de

logopediste Catherine Pijls via een

navraag te doen naar het gebruik en

therapietrouw. TRIAGE bestaat uit een

ﬁlm de patiënt aan het woord. De

de bijwerkingen van de medicatie,

praktische set vragen waarmee je

ﬁlm en haar toelichting gaven de

en zo de therapietrouw te bevor-

eventuele zorgen kunt achterhalen.

toehoorders meer inzicht in het

deren.

UA | 3 | 2018

| 26

de patiënten niet echt gemotiveerd worden om de tabletten te nemen wanneer zij bij de uitgifte te horen krijgen dat de pillen niet meteen werken, maar wel bijwerkingen hebben. Pas na een of twee weken beginnen de klachten te verminderen. De optimale werking wordt pas bereikt na vier tot zes weken. Ook het probleem van afbouwen werd besproken – dat is voor sommige antidepressiva erg moeilijk.

Informatiemarkt Met een goed verzorgde lunch en een rondgang langs de informatiemarkt was de pauze eigenlijk weer te kort. medicatie gebruiken bewust van de

Er was informatie over inhalatie-

leverfunctie – “Wees voorzichtig met

mogelijke symptomen van elektro-

medicatie, hoestdranken, spiraaltjes,

dit middel bij verminderde lever-

lytverstoringen (zoals vermoeidheid,

de opleiding tot farmaceutisch

functie”. Als het aan apotheker Rianne

verwardheid, duizeligheid, hoofdpijn,

consulent, een groothandel, een

Weersink ligt, zul je dit onduidelijke

diarree, misselijkheid, spierzwakte

grootbereider, detacheringsbureaus

en hartkloppingen).

en nog veel meer. Mede door de

• Geneesmiddelen bij verminderde

advies in productinformatie en in het AIS over een tijdje niet meer tegen-

• Anticonceptie – In de workshop

ﬁnanciële steun van deze bedrijven was het congres mogelijk.

komen. Zij doet onderzoek om

Anticonceptie gaf abortusarts Jorien

betere en concretere adviezen te

Nijland een overzicht van de anti-

kunnen geven. Dit heeft onder

conceptiemogelijkheden, het

Erelid

andere geresulteerd in een prak-

werkingsmechanisme, de voor- en

Toen iedereen – na zich volgezogen te

tische website over de interacties:

nadelen en de betrouwbaarheid. In

hebben met kennis – weer in de

geneesmiddelenbijlevercirrose.nl.

de apotheek heb je vooral te maken

plenaire zaal zat, werd José van

Inmiddels is besloten dat alleen

met de hormonale middelen

Engelen op het podium geroepen en

levercirrose (het eindstadium, na

(combinatiemiddelen en progesta-

benoemd tot erelid van Optima Farma.

leverontsteking en leverﬁbrose) aan-

genen, in diverse vormen) en de

Van 2012 tot 2018 was zij voorzitter en

leiding is voor een waarschuwing,

spiralen (koper- en hormoon-

ze zal de vereniging waar mogelijk

en dat de waarschuwing concreet

spiralen). Hoe gaan ze bevruchting

blijven ondersteunen. Ook haar wens is

wordt, zoals een dosisvermindering

tegen, wat zijn de voor- en nadelen?

een grote beroepsvereniging, die meer

of een contra-indicatie.

Mythes over het spiraaltje werden

kan bereiken bij gesprekspartners:

ook ontkracht. Tot slot – omdat het

“Brengen jullie allemaal een nieuw lid

aanpassing van medicatie het vaakst

toch wel eens mis gaat – werd het

aan, als cadeautje voor mij?”

nodig is, zijn de nierfunctie, natrium

schema Pil vergeten doorgenomen,

en kalium, vertelde apotheker Hazel

evenals de mogelijkheden van

Daarna was er tijd om (onder het genot

Hummels (Meander MC). Op deze

noodanticonceptie: de morning-

van een hapje en een drankje, zoals

waardes ging ze dieper in. Wat zegt

afterpillen en het koperspiraaltje.

dat heet) met elkaar na te praten over

• Labwaarden – Labwaarden waarvoor

de GFR en hoe exact is die? Wat zijn

• Antidepressiva – Hans van Lanen,

deze zinvolle, interessante en gezellige

de gevolgen van stoornissen in

openbaar apotheker in Sint Anthonis,

dag. Want ook voor contacten met je

natrium- en kaliumgehaltes en

wist de toehoorders met leuke

collega’s is het Optima Farma-congres

welke medicatie kan deze stoor-

quizvragen op de hoogte te brengen

telkens weer belangrijk. <

nissen veroorzaken? Een tip voor de

van allerlei feitjes over depressie en

praktijk: maak patiënten die deze

antidepressiva. Een probleem is dat

UA | 3 | 2018

| 27

ALLERGEEN VAN DE MAAND Kinderen zijn vaker allergisch voor

Allergisch voor fruit

citrusfruit, maar ook voor zacht fruit, zoals aardbeien en voor exotisch fruit, zoals meloen. Als kinderen ouder worden, kunnen ze hier overheen groeien.

Tekorten? Op het moment dat iemand allergisch is voor verschillende soorten fruit, kan er een tekort aan vitamines en mineralen ontstaan. Dat geldt vooral Het aantal kinderen met een voedsel-

Fruitallergie

voor vitamine C, kalium en voedings-

allergie is de laatste tien jaar verdub-

Een fruitallergie is een allergische

vezel. Het is belangrijk om voor andere

beld. In Europa hebben 17 miljoen

voedselovergevoeligheid. Bij een

bronnen te kiezen die rijk zijn aan deze

mensen een voedselallergie, in Neder-

allergie ziet het lichaam bepaalde

voedingsstoffen, zoals groente en

land naar schatting ruim 400.000.

stoffen als ‘indringers’. Daardoor volgt

volkoren graanproducten.

Van die groep is een steeds groter

een reactie van het afweersysteem.

deel allergisch voor fruit. Zo kan het

Het allergeen bindt zich aan een

Kruisreacties

zijn dat iemand enorme jeuk aan zijn

speciﬁeke antistof (IgE) in de mest-

Het kan zijn dat iemand dubbel pech

gehemelte krijgt als hij een groene

cellen. De binding van allergeen aan

heeft en tegelijkertijd kampt met

kiwi eet, terwijl andere fruitsoorten

deze antistoffen zorgt dat histamine

hooikoorts én een fruitallergie: een

geen klachten geven. Hoe kan dat?

vrijkomt. Histamine is verantwoordelijk

zogenaamde kruisreactie. Het is

voor de symptomen van een allergie.

behoorlijk ingewikkeld hoe dat precies

Verschillend fruit

komt. Het komt erop neer dat de

Fruit is een verzamelnaam voor een

De stoffen in voeding die een allergie

allergenen sterk op elkaar lijken.

aantal eetbare vruchten van planten-

kunnen veroorzaken, noemen we

Zoals bij het appelallergeen, dat erg

soorten. Er zijn veel verschillende

allergenen. In verschillende fruit-

lijkt op het allergeen van de berk.

soorten, onder te verdelen in deze vijf

soorten zitten ook verschillende

Daardoor reageert het lichaam niet

groepen:

allergenen. Fruitallergie komt vaak

alleen op de berk, maar ook op de

• zacht fruit, zoals bessen, aardbeien

voor. Appel is een van de beruchtste

appel. Meer kruisallergieën (niet

fruitsoorten wat dit betreft. Mensen

alleen met fruit) zie je in de tabel.

en druiven; • steenvruchten, zoals abrikozen,

die allergisch zijn voor appels, hebben vaak ook last bij het eten van andere

Instabiele allergenen

• pitfruit, zoals appels en peren;

fruitsoorten uit de groep steenvruchten

Sommige allergenen zijn niet stabiel,

• citrusfruit, zoals sinaasappels,

zoals perziken, abrikozen, nectarines.

dat wil zeggen dat ze kapotgaan door

citroenen en mandarijnen;

De appel kan een vrij heftige reactie

bewerking zoals verhitting. Het kan

geven, veel mensen krijgen blaren in

dus zijn dat iemand jeuk krijgt na het

de mond en rond de lippen.

eten van een appel, maar geen klach-

pruimen, perziken en nectarines;

• exotisch fruit: bananen, kiwi’s en ananassen.

ten heeft na het eten van appelmoes of appeltaart. < Allergisch voor deze pollensoort?

Dan is er kans op kruisallergie met deze voedingsmiddelen

Graspollen (bloeiseizoen: van april tot en met half oktober, afhankelijk van het soort gras) Berkenpollen (bloeiseizoen: van april tot en met mei)

Aardappel, tarwe, tomaat, pinda, boekweit

Bijvoetpollen (Artemisia vulgaris, bloeiseizoen: augustus) Timothee-graspollen (bloeiseizoen: van mei tot en met september)

UA | 3 | 2018

Bepaalde fruitsoorten (met name verse appel, peer, kers en abrikoos), noten (met name hazelnoot), wortel, selderij, aardappel Bepaalde tuinkruiden en specerijen, met name selderij, anijs en koriander, wortel Aardappel, appel, wortel, selderij

Weetje

In kiwi zit het allergeen actinidine. Gele kiwi bevat nauwelijks actinidine. Daardoor geven deze kiwisoorten vaak geen allergische klachten.

| 28

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws Consument vaker naar de supermarkt voor zelfzorg Consumenten gaven in 2017 iets meer (1,4%) uit aan zelfzorg. Maar ze gingen daarvoor minder vaak naar de apotheek en vaker naar de super-

Reclame Code Commissie scherpt verbod medische claims aan

markt. Drogisterijen zijn nog altijd het belangrijkste verkoopkanaal voor zelfzorgmiddelen. Dat blijkt uit een onderzoek van IQVIA in opdracht van Neprofarm. Driekwart van het marktaandeel ligt bij de drogisten, 13% bij de supermarkten en 11% bij de apotheken. Bij de apotheken betekende dat een daling van 6,1% ten opzichte van het jaar daarvoor. Ook de zelfstandige drogist werd minder

Mag er een medische claim worden gekoppeld aan combinaties van

bezocht: een daling van 13,4%. Supermarkten en ketendrogisten kregen

speciﬁeke ingrediënten? En mag dat op een website van een stichting?

meer omzet, respectievelijk 8,1 en 5,7%.

Nee, oordeelde de Reclame Code Commissie (RCC) begin mei na een

(Bron: Neprofarm)

klacht van Neprofarm. Voor gezondheidsproducten (bijvoorbeeld voedingssupplementen en kruidenpreparaten die niet als geneesmiddel zijn geregistreerd), is het verboden om ‘medische claims’ te voeren. Er mag dus niet worden ‘ge-

Wat wordt waar gekocht?

claimd’ dat ze werkzaam zijn bij een aandoening. Een ‘gezondheidsclaim’ mag wel (‘ondersteunt de werking van…’). Deze gezondheidsclaims zijn in speciﬁeke bewoordingen na boordeling door de EFSA ofﬁcieel toegelaten.

Net als voorgaande jaren bestond de top drie van meest verkochte groepen zelfzorgmiddelen in 2017 uit producten voor de luchtwegen, pijnstillers en vitamines/mineralen. Maar voor de luchtwegproducten gaan consumenten meer naar de apotheek, voor vitamines meer naar de drogist.

Hoe zit het dan met combinaties van speciﬁeke ingrediënten? Mag daar een ‘medische claim’ aan gekoppeld worden? Nee, oordeelde de Reclame

Bij apotheken zorgen de producten voor de luchtwegen voor de grootste

Code Commissie (RCC) begin mei na een klacht van Neprofarm, en dat

omzet in de zelfzorg. Bij de drogisten zijn dat de vitamines/mineralen.

mag ook niet op de website van een stichting. De (toenmalige) uitingen

Producten tegen pijn komen bij beide op de tweede plaats. Consumenten

op de websites bewegenzonderpijn.com en groenlipmossel.com bevatten

besteedden in 2017 vooral meer aan spijsverteringspreparaten, urogenitale

onterechte claims, zo oordeelde de RCC.

zorg en voortplanting, en pijnstillers.

(Bron: Neprofarm)

Goede voorlichting over hooikoorts ontlast huisartsen Hooikoortspatiënten zorgen soms voor een ﬂinke extra belasting van de toch al drukke huisartsenpraktijk, terwijl de symptomen meestal eenvoudig te behandelen zijn met zelfzorgmiddelen. Goede voorlichting over zelfzorg kan de huisarts ontlasten. In Gezondheidscentrum Achtse Barrier in Eindhoven wordt veel aandacht aan voorlichting en triage besteed, vertelt huisarts Maarten Klomp. “Nu bijvoorbeeld het hooikoortsseizoen weer is begonnen, krijgen patiënten voorlichting over hoe ze klachten zelf kunnen behandelen met middelen die ze bij de drogist of apotheek kunnen kopen. Alleen als die niet voldoende helpen, schrijven wij geneesmiddelen voor.” Het resultaat is merkbaar: hooikoortspatiënten die de weg naar zelfzorgmiddelen wordt gewezen, komen meestal niet meer met deze klachten terug naar de huisarts. Door patiënten zelfredzamer te maken, krijgt de huisarts meer tijd voor complexe patiënten en voor taken vanuit de tweede lijn. (Bron: Neprofarm)

UA | 3 | 2018

| 29

ZELFZORG

Ik ga op vakantie en neem mee … Voorbereid op vakantie? Neem Tasectan mee! Diarree kan ook op vakantie voorkomen, in alle landen. Met name in warme landen en in onder onhygiënische omstandigheden. Daarom is het goed om voorbereid op vakantie te gaan.

Tasectan • UNIEK: geschikt voor kinderen vanaf 0 jaar • Snel en bewezen effectief (binnen 12 uur) • Vermindert buikkrampen en overmatige ontlasting • Op basis van 100% natuurlijke ingrediënten • Geen bijwerkingen, bij gebruik volgens gebruiksaanwijzing • Herstelt de vochtbalans door oorzaak uit de darmen af te voeren

Tasectan is een medisch hulpmiddel. Lees voor gebruik de gebruiksaanwijzing.

Tasectan heeft een dubbele werking tegen diarree. Tasectan vormt een dunne laag die het darmslijmvlies beschermt waardoor indringers zich niet meer in de darmwand kunnen nestelen. Tasectan bindt zich bovendien aan de veroorzakers van de infectie. Het bedwingt de effecten van diarree én pakt de oorzaak aan. Tasectan bevat geen hulpstoffen, alleen de werkzame stof. Er zijn capsules voor volwassenen en sachets voor kinderen vanaf 0 jaar. Tasectan heeft geen bijwerkingen, bij gebruik volgens de gebruiksaanwijzing. www.tasectan.nl

Zomer, zon, zwembad, strand… verbrand?

Zomer, buitenspelen, ravotten… kwetsbare huidplekjes?

Een (kinder)huid is gevoelig. Vooral in de zomer kan een eerstegraads

Urenlang buitenspelen en ravotten in de zomer is heerlijk. Maar de kinderhuid is

verbranding zo gebeurd zijn. Vertrouw dan op Bepanthen Cooling Foam Spray.

dan vaak onbedekt en is daardoor extra kwetsbaar voor invloeden van buitenaf.

Koel de huid eerst ongeveer 10 minuten met lauw zachtstromend leidingwater

Bepanthen Beschermende Zalf verzorgt de huid intensief. Het sluit de huid niet

en spray daarna de zachte foam op de huid. Onmisbaar op vakantie!

af en ondersteunt het natuurlijke huidherstel. Zonder parfum, conserveermiddelen en parabenen. Onmisbaar op vakantie met kleine donderstenen!!

Bepanthen Cooling Foam Spray. Verkoelt én ondersteunt het huidherstel.

(Advertenties)

Bepanthen Beschermende Zalf. Verzorgt én ondersteunt het huidherstel.

LIEKES ZELFZORGADVIES

Gewrichtsklachten

gevallen kan afvallen bij overgewicht ook verlichting geven. Ook het vaak maken van dezelfde beweging, bijvoorbeeld bij typen of vioolspelen, kan overbelasting veroorzaken. In beide

Naarmate we ouder worden wordt de kans op gewrichtsklachten groter. Een probleem waarover je ongetwijfeld vaak vragen krijgt aan de balie. Voor een goed advies zijn de WHAMvragen uiteraard belangrijk. En daarbij is het vooral belangrijk om te weten wat de gewrichtsklachten veroorzaakt.

gevallen is het belangrijk om eerst meer rust te nemen en daarna de beweging rustig aan weer op te pakken.

Leefadviezen De juiste leefadviezen zijn zeer belangrijk bij gewrichtsklachten. Ook zijn er een aantal zelfzorgmiddelen (geneesmiddelen en supplementen) die hierbij gebruikt worden. Het meest gebruikt worden: Artrose van het heupgewricht.

• diclofenac-gel: plaatselijk pijnstillend

Is de patiënt bijvoorbeeld bekend met

rijkste advies bij artrose is: blijven

• glucosamine (/chondroïtine):

reumatoïde artritis (RA), benadruk

bewegen. Denk hierbij aan rustige

supplement dat de smering van de

dan dat hij of zij niet te lang met de

vormen van bewegen met weinig

gewrichten ondersteunt;

klachten moet doorlopen. RA is een

belasting, zoals wandelen en zwem-

systemische auto-immuunziekte. Het

men. Door rustig te blijven bewegen,

afweersysteem richt zich tegen het

smeer je de gewrichten op een

eigen lichaam en kan daardoor ontste-

natuurlijke manier. Het bevordert ook

In verband met de mogelijke bijwer-

kingen in het hele lichaam veroorzaken.

de doorbloeding en dat verkleint de

kingen, de interacties en de te

Vaak heeft dit gevolgen voor de

kans op stijfheid. Vaak zijn de klachten

verwachten gebruiksduur van pijnstillers

gewrichten. Wordt medicatie voor RA

bij artrose – zoals stijve gewrichten –

bij gewrichtsklachten worden orale

niet goed (bijvoorbeeld niet goed

het meest aanwezig in de ochtend.

NSAID’s niet als eerste keus gezien bij

Reumatoïde artritis

en ontstekingsremmend;

verspreid over de dag) gebruikt, of

• paracetamol: pijnstillend, maar niet ontstekingsremmend.

handverkoop voor gewrichtsklachten.

wordt een zogenoemde opvlamming te

Overgang

NSAID’S en uiteraard andere middelen

laat door een arts behandeld, dan is de

Ook vrouwen in de overgang hebben

voor RA en andere gewrichtsklachten

kans op onherstelbare schade aan de

meer last van stijve en pijnlijke gewrich-

worden uiteraard wel vaak voorge-

gewrichten groter. Gewrichtsklachten

ten. Vermoedelijk komt dat door de

schreven als de patiënt eenmaal een

veroorzaakt door RA kenmerken zich

dalende oestrogeenspiegel. Dit zorgt

arts heeft bezocht. <

door warme, soms rode, gezwollen,

ervoor dat het collageengehalte in

vaak pijnlijke gewrichten die minder

het lichaam afneemt, dus ook in de

soepel bewegen dan normaal. Kou zorgt

gewrichten. Juist dat collageen is deels

vaak voor meer stijfheid. Geef daarom

verantwoordelijk voor soepele spieren

als advies mee om kou te vermijden

en gewrichten.

(handen wassen met lauwwarm water, pantoffels dragen bij een koude vloer).

Overbelasting

Ook bestaan er hulpmiddelen voor

Als de (pijn)klachten aan gewrichten

mensen met RA.

juist erger worden door bewegen, dan is de kans groot dat de klachten voort-

Artrose

komen uit overbelasting. Dit kan komen

Naarmate we ouder worden, raakt de

door het te zwaar belasten van het

smering in de gewrichten ‘op’. Hierdoor

gewricht. Adviseer daarom om te

rolt het gewricht minder soepel en dat

proberen voor minder belasting op die

kan (pijn)klachten geven. Het belang-

gewrichten te zorgen. In sommige

UA | 3 | 2018

| 31

ZELFZORG

Darmen op vakantie Darmen kunnen het zwaar hebben als je op vakantie bent. De twee bekendste en meest voorkomende darmklachten zijn diarree en verstopping. Oftewel te snelle en te langzame passage. Vaak blijft het daar niet bij, want er kunnen ook buikpijn, krampen, koorts, misselijkheid en andere nare verschijnselen optreden die het vakantieplezier vergallen.

Darmen worden vaak gezien als een

Als iemand op vakantie acute diarree

dagen vanzelf over. Iemand met

transportsysteem van grondstoffen

krijgt, is er meestal sprake van reizi-

diarree verliest veel vocht, zeker als de

voor ons lichaam, maar er gebeurt

gersdiarree. Dit wordt veroorzaakt door

patiënt ook veel moet overgeven. Het

meer dan alleen transport. In de

een besmetting met bacteriën, in de

is dus belangrijk om dit vocht aan te

darmen vindt een groot deel van de

meeste gevallen Escherichia coli, via

vullen, met name bij jonge kinderen

spijsvertering plaats. Grote moleculen

voedsel of drinkwater. De reiziger moet

en bij mensen ouder dan 70 jaar,

worden er afgebroken door enzymen,

daarom onvoldoende verhit vlees of

omdat zij sneller uitdrogen. Ouderen

zodat ze makkelijker opgenomen

groente, schepijs, ongeschild fruit en

missen daarnaast ook de ‘dorstprikkel’

kunnen worden. De darmen herbergen

ijsblokjes vermijden. Andere bacteriën

en vergeten te drinken. Men moet niet

ook een grote hoeveelheid bacteriën.

die reizigersdiaree kunnen veroorza-

denken dat drinken geen zin heeft

Die helpen met de spijsvertering, maar

ken, zijn Campylobacter en Salmonella.

omdat het toch weer wordt uitge-

hebben daarnaast een effect op het

spuugd: er wordt altijd wel wat vocht

hele lichaam. Verder scheiden darmen

Ook een virusinfectie kan diarree

opgenomen. Met ORS worden ook

afvalstoffen uit in de vorm van ontlas-

veroorzaken; dan is er sprake van een

de elektrolyten aangevuld.

ting. Als een van deze processen niet

zogeheten buikgriepje of gastro-

Een ander gevolg van diarree is

soepel loopt, kunnen klachten optre-

enteritis. De patiënt is dan vaak ook

dat voedingsstoffen slecht worden

den. De belangrijkste klachten in de

misselijk of moet overgeven, en kan

opgenomen. Het kan dus nodig zijn

darmen zelf zijn diarree en verstop-

ook koorts hebben. Beruchte vakantie-

om bepaalde voedingsstoffen aan te

ping.

verpesters zijn het norovirus en het

vullen. Ook moet je er rekening mee

rotavirus. Deze zijn extreem besmette-

houden dat medicatie niet goed

Diarree

lijk. In een min of meer ‘geïsoleerde’

wordt opgenomen. Bij bijvoorbeeld de

Diarree is een dunne, waterige

setting, zoals bijvoorbeeld op een

anticonceptiepil, antipsychotica, anti-

ontlasting die vaker komt dan normaal.

cruiseschip of in een verzorgingshuis,

epileptica of schildkliermedicatie kan

De passage van voedsel door de darm

zorgt één persoon die het virus bij zich

dat vergaande consequenties hebben.

gaat te snel; de darm is overactief.

draagt er binnen de kortste keren voor

Daardoor kan er geen water aan de

dat vrijwel alle medepassagiers of

Als diarree een probleem is (bijvoor-

voedselbrij worden onttrokken en blijft

medebewoners ermee besmet

beeld tijdens het reizen als een toilet

deze waterdun. In het geval van een

worden.

niet in de buurt is) kan loperamide

darmontsteking kan de darmwand ook

ervoor zorgen dat de ontlasting minder

geen water opnemen. Dit kan leiden

Zowel reizigersdiarree als buikgriep

vaak komt. Het kan echter verstopping

tot een vochttekort.

gaan gewoonlijk binnen drie tot zeven

veroorzaken en het versnelt de gene-

UA | 3 | 2018

| 32

Mogelijke oorzaken van verstopping Voedingspatroon

Aandoeningen

Andere oorzaken

– Onvoldoende vezels

– Prikkelbaredarmsyndroom

– Spanning

– Onvoldoende drinken

– Voedselallergie of -intolerantie

– Te weinig beweging

– Parkinson

– Diverse groepen medicijnen, met als

– Hypothyreoïdie – Diabetes mellitus

bekendste de opiaten) – Ontlasting ophouden

– Spier- of zenuwaandoening – Darmontsteking

zing niet en het mag niet als zelfzorg-

wordt vocht onttrokken aan de ontlas-

Om de ontlasting weer zachter te maken

middel worden gebruikt bij kinderen

ting. Hoe langer de ontlasting blijft

en de stoelgang te vergemakkelijken,

jonger dan 8 jaar, zwangeren en

zitten, hoe harder en droger deze wordt.

kan men (vezel)producten gebruiken

moeders die borstvoeding geven; niet

Het kost vaak moeite om de ontlasting

die vocht vasthouden en de ontlasting

langer dan twee dagen achtereen te

kwijt te raken, alleen door hard te

zachter maken, zoals lactulose, macro-

gebruiken. Een combinatie met simeti-

persen lukt het. Door het persen en de

gol, inuline of psyllium-vezels. Het is

con kan zinvol zijn als er ook sprake is

harde ontlasting kunnen er aambeien

wel belangrijk hier veel bij te drinken

van gasvorming, met daardoor darm-

en kloofjes in de anus ontstaan.

en deze vezels niet te gebruiken als

krampen (niet voor kinderen jonger dan 12 jaar).

vervanging van vezels in de voeding, Verstopping op vakantie komt veel

maar alleen als aanvulling. Producten

voor, vooral door een veranderd

met bisacodyl, sorbitol, senna fructus en

Verstopping

bewegings- en eetpatroon. Minder

dexpanthenol stimuleren en prikkelen

Wanneer iemand minder dan drie keer

beweging, minder vezels in de voe-

de darmbeweging. <

per week ontlasting heeft, kun je van

ding, dat kan verstopping in de hand

verstopping spreken. Zeker als dit veel

werken.

minder frequent is dan het normale

Om de stoelgang te bevorderen, is het

patroon. De ontlasting blijft te lang in

goed om voldoende vezels te eten,

de dikke darm zitten. In de dikke darm

veel water te drinken en te bewegen.

Jouw advies voor vakantie ● Let op het voedsel: vermijd onvoldoende verhit vlees of groente, schepijs, ongeschild fruit en ijsblokjes. ● Zorg wel voor voldoende vezels; dus niet alleen wit stokbrood en sapjes, maar ook volkorenbrood en (geschild) fruit. ● Drink voldoende water. ● Blijf niet te lang in de zon en in de hitte. ● Plan een leuke beweegactiviteit in: dagelijks een wandeling, zwemmen, ﬁetsen of een balspel. ● Een vies toilet? Probeer toch de ontlasting niet op te houden. ● Zorg dat je zelf toiletpapier bij je hebt.

UA | 3 | 2018

| 33

VERSTOPPING OP VAKANTIE? ADVISEER METAMUCIL Bevat 100% natuurlĳke psylliumvezels ü goede smaak ü suikervrĳ, glutenvrĳ en zoutarm

NIEUW: GRATIS BEWAARBOX Handig voor op vakantie

Metamucil-gebruikers die de enquête op mi jnmeningovermetamucil.nl invullen, krĳgen deze bewaarbox gratis thuisgestuurd!

NL/MET/18/0006

METAMUCIL HELPT BĲ OBSTIPATIE Metamucil (Isphaghula Husk (psylliumvezel)) helpt bij langdurige of steeds terugkerende verstopping. Metamucil is een geneesmiddel, lees voor gebruik de bijsluiter. Gebruik bij kinderen beneden de 6 jaar alleen op doktersvoorschrift. Niet gebruiken bij plotseling optredende buikpijn, vernauwing – obstructie – van de darm, bekneld zittende ontlasting. NL/MET/16/0011 | Koag Kag nummer 2642-0816-1213. Verkrijgbaar bij drogist en apotheek. Metamucil wordt gedistribueerd door Teva Nederland.

ZELFZORG

Nieuwe gegevens KiSel-10-studie

Ook op lange termijn lagere sterfte bij gebruik van seleen en Q10 Het is al eerder besproken in UA: het Zweedse onderzoek KiSel-10, naar de effecten van langdurig gebruik van seleen en Q10 in een groep van gezonde ouderen. Vooral de effecten op de conditie van hart en bloedvaten zijn opvallend. De groepen supplementgebruikers en placebogebruikers zijn nu twaalf jaar gevolgd en nog steeds is er een opmerkelijk verschil in sterfte.

Hoe was het ook alweer? In de KiSel-10-

gekregen. 3 Om precies te zijn: in de

lichaam minder Q10, terwijl de behoefte

studie gebruikten 221 gezonde ouderen

placebogroep was 39% overleden aan

niet afneemt. Seleen is een element dat

(70-88 jaar) vier jaar lang dagelijks een

een hart-vaatprobleem, in de supple-

een sleutelrol speelt in vele enzymen

supplement met seleen en Q10*.

mentgroep 28%. Dit verschil was

die betrokken zijn bij de stofwisseling.

Een andere, vergelijkbare** groep van

statistisch signiﬁcant (p=0,001).

Een gebrek aan dit element kan op allerlei gebieden gevolgen hebben,

422 ouderen kreeg een placebo. Na vier jaar bleek dat het hart van de

Ongeacht andere ziekten

waaronder de schildklierfunctie.

supplementgebruikers gezonder was

De onderzoekers vergeleken ook de

In (Noord-)Europese landen hebben

dan dat van de placebogebruikers.

sterftecijfers binnen subgroepen, zoals

mensen over het algemeen een

Dat was te zien met een echo. Er waren

mensen met diabetes, mensen met

seleentekort. Door beide stoffen

ook minder ziekenhuisopnames2 en

ischemische hartziekte, met hypertensie

preventief te slikken, blijven onze

minder overlijdensgevallen als gevolg

en met problemen in het functioneren

organen beter functioneren, menen

van hart- en vaatziekten.2

als gevolg van een verminderde hart-

de onderzoekers.

Terwijl de mensen in de onderzoeks-

functie. Bij al deze groepen was er

Ze maken nog wel een voorbehoud: het

groepen na die vier jaar geen supple-

minder sterfte aan hart-vaatziekten in

onderzoek moet nog met een grotere

menten meer hoefden te gebruiken,

de groep die de supplementen had

groep mensen worden bevestigd.

werd nog wel geregistreerd of ze

gebruikt.

* Het onderzoek werd uitgevoerd met Bio-Seleen

overleden waren en waaraan.

en Bio-Quinon van Pharma Nord, omdat die in

Na vijf jaar was er van de supplement-

Verklaring

gebruikers 54% minder overleden aan

Hoe is dat verschil in sterfte nu te

hartvaatziekten2. Na tien jaar was het

verklaren? Seleen en Q10 zijn allebei

opbouw, geslachtsverdeling en gemiddelde

verschil 48% en kortgeleden werden

heel belangrijke supplementen.

bloedwaarden aan het begin van het onder-

de sterftecijfers na twaalf jaar gepu-

Q10 (ook wel ubiquinon genoemd) is

zoek.

bliceerd. Uit de groep die zo’n tien jaar

belangrijk voor de spieren en dus ook

eerder de supplementen seleen en Q10

voor de hartspier. Het vermindert de

Bronnen:

gebruikten, was nu 41% minder aan

oxidatieve stress, en zorgt voor minder

1. Int J Cardiol. 2013;167:1860-66.

hartvaatziekten overleden dan bij

ﬁbrose en ontstekingen. Naarmate

2. PLoS One 2015;10:e0137680.

degenen die placebocapsules hadden

mensen ouder worden, produceert het

3. PLoS One 2018;3(4):e0193120.

UA | 3 | 2018

Zweden geregistreerd zijn als geneesmiddel. ** Vergelijkbaar betekent: met dezelfde leeftijds-

| 35

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

Professionaliseren en profileren Sinds maart 2018 maak ik, Petra Honing, deel uit van het bestuur van Optima Farma. In de twee jaar daarvoor was ik bij onze beroepsvereniging al actief als vrijwilliger; eerst als lid van de activiteitencommissie, daarna kwamen daar andere activiteiten bij, zoals de ledenadministratie. Waarom doe ik dit als vrijwilliger naast mijn werk? Als apothekersassistent vind ik het belangrijk dat wij ons als beroepsgroep professionaliseren en profileren. – Professionaliseren kan door het volgen van opleiding, scholing en natuurlijk via de Optima Farma-congressen, maar ook door vakliteratuur – bijvoorbeeld ons vakblad UA – en nieuwsbrieven te lezen. – Door ons te profileren kunnen wij als apothekersassistenten een (h)erkende zelfstandige positie innemen in de farmacie. Als bestuurslid vind ik het onder andere belangrijk om contact te onderhouden met ROC’s en in samenwerking met hen studentensymposia te organiseren. Zo houden we ook de kwaliteit van onze toekomstige collega’s op niveau. Optima Farma is dan ook bezig met het organiseren van een tweetal symposia voor de laatstejaarsstudenten. Het doel hiervan is de studenten wegwijs maken in het farmaceutische werkveld en hen te voorzien van de nodige informatie, zodat ze goed voorbereid aan het werk kunnen gaan. Het gaat daarbij voorbeeld om informatie over bij- en nascholing, over vervolgopleidingen, ketens in de farmacie en over het belang van kwaliteitsregistratie. Dit jaar vindt zo’n studentensymposium plaats op 27 november bij MBO Rijnland in Leiden. Deze middag is toegankelijk voor alle laatstejaarsstudenten van alle apothekersassistenten-opleidingen. Meer informatie vind je op onze website. Verder zijn we als activiteitencommissie – waarvan ik ook nog lid ben – bezig voorbereidingen te treffen voor ons congres op 3 november in Cuijk. Een prachtige locatie, nu wat zuidelijker in het land zodat collega’s uit deze regio ook een keer scholing dichterbij huis kunnen volgen.

Petra Honing, Lid bestuur Optima Farma

CONTACTGEGEVENS OPTIMA FARMA Secretariaat:

secretariaat@optimafarma.nl

Ledenadministratie:

leden@optimafarma.nl

Congres:

congres@optimafarma.nl

Scholing:

scholing@optimafarma.nl

Communicatie (website, nieuwsbrief etc.):

communicatie@optimafarma.nl

Telefonisch spreekuur:

06-579 672 13, maandagochtend 09.00-12.30 uur

Volg Optima Farma op Facebook; dan ben je altijd op de hoogte van actuele berichten en ontwikkelingen in de farmacie/gezondheidszorg, maar ook van allerlei nieuwtjes die van belang zijn voor je werk in de apotheek. www.facebook.com/optimafarma

UA | 3 | 2018

| 36

ENQUÊTE TOEKOMST BEROEP APOTHEKERSASSISTENTEN & SCHOLING – VOORLOPIGE UITSLAG Optima Farma heeft een enquête over scholing van apothekersassistenten uitgezet onder onze beroepsgenoten aanwezig op het Optima Farma-voorjaarscongres en via onze website en social media. Hoewel nog niet alles is geanalyseerd, presenteren we alvast de eerste resultaten. Op het congres werden ruim 100 enquêtes ingevuld (74% apothekersassistent, 20% farmaceutisch consulent en 6% andere hbo’er). De digitale enquête werd ongeveer 200 maal ingevuld (90% apothekersassistent en 10% hbo’er). De meeste respondenten hebben een ruime werkervaring: meer dan tien jaar en de grootste groep zelfs meer dan twintig jaar. Toelatingseis opleiding Apothekersassistent Uit de resultaten blijkt dat meer dan 95% van de respondenten het geen goede zaak vindt dat de toelatingseis voor het instromen op de MBO-opleiding tot apothekersassistent wordt verlaagd tot VMBO-kader niveau 2. Zo werd er opgemerkt: ‘Er is voor het beroep van apothekersassistent veel kennis en kunde nodig, men denkt zelfs meer aan een niveau MBO+ tot HBO’ en ‘De apothekersassistent draagt een grote verantwoordelijkheid en moet analytisch kunnen denken. Zo is rekenen een uiterst belangrijke basisvaardigheid, die ook nu vaak slecht beheerst wordt.’ Bij- en nascholing Een groot deel van de enquête ging over de mogelijkheden voor bij- en nascholing. Twee procent geeft aan niet te mogen bijscholen, 10% mag dat 1-2x per jaar, 30% 3-4x per jaar, en het overige percentage mag vaker nascholen. Opvallend: bijna 100% van de respondenten vindt dat je moet blijven scholen om je beroep goed te kunnen uitoefenen. En mogen de apothekersassistenten zelf kiezen voor scholing? Niet altijd, en dit verschilde tussen de respondenten op het congres en die van de digitale enquête: 10% van de respondenten op het congres mocht niet kiezen, in de digitale enquête zelfs bijna 40%. Ook mag men het onderwerp niet

altijd vrij kiezen; dat is het geval bij 10% van de respondenten op het congres en bij 33% in de digitale enquête. Sommigen hebben er gedeeltelijk zeggenschap over of mogen het onderwerp vrij kiezen als zij de cursus zelf betalen. Vaak heeft de apotheek een ‘pakket’ voor scholing waarvan de assistenten gebruik moeten maken. Een deel van de respondenten geeft aan meer te leren op locatie in klassikale vorm dan via digitale scholing. Maar vaak hoort klassikale nascholing niet (meer) tot de mogelijkheden. Verschil kennisniveau Verder werd er gevraagd of men denkt dat er veel verschil is in kennisniveau tussen apothekersassistenten. Volgens 80% van de responderende apothekersassistenten is er sprake van een verschil. Het kennisniveau kan samenhangen met de inhoud van de veranderende opleiding, met het wel of niet volgen van bij- en/of nascholing, met persoonlijke interesse en inzet en/of met de veranderde invulling van de functie van apothekersassistenten. Specialisatie in het apotheekteam Dan de vraag of men zich mag specialiseren in de apotheek en/of men mag doorleren (bijvoorbeeld doorstromen naar HBO). Hiervoor krijgt 30% van de respondenten geen gelegenheid van de apotheker. 20% krijgt wel de mogelijkheid om een vervolgopleiding te volgen. De overige 50% van de respondenten geeft aan dat ze zich eventueel mogen specialiseren, bijvoorbeeld in een bepaald ziektebeeld, zelfzorg, cosmetica, wondzorg of incontinentie, maar ook in kwaliteitszorg. Om nog meer inzicht te krijgen, wordt de einduitslag nog verder uitgewerkt en vervolgens gaan we kijken welke acties we als Optima Farma kunnen ondernemen.

Trudy van Geffen Voorzitter Optima Farma

AGENDA 3 november 2018

Optima Farma-congres te Cuijk We leggen de groene loper voor je uit. Laat je inspireren! Meer informatie: congressen.optimafarma.nl

27 november 2018

Optima Farma-studentensymposium ROC te Leiden Meer informatie: www.optimafarma.nl

UA | 3 | 2018

| 37

Verkorte productinformatie Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg, 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard Samenstelling: Elke capsule met verlengde afgifte, hard, bevat 0,5 mg, 1 mg, 3 mg of 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Farmacotherapeutische groep: immunosuppressiva, calcineurine-remmers, ATC-code: L04AD02. Therapeutische indicaties: Profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaatontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Aanbevolen startdosering, als profylaxe van transplantaatafstoting, is na niertransplantatie 0,20-0,30 mg/kg/dag, na levertransplantatie 0,10-0,20 mg/kg/dag, gegeven in de ochtend. Gedurende periode post-transplantatie kan de Advagraf dosis gewoonlijk worden verlaagd. Conversie van Prograft naar Advagraf: 1:1 (mg:mg), totale dagdosering. Gedurende onderhoudstherapie zijn bij zowel lever-, hart- als niertransplantatie de bloedconcentraties doorgaans tussen 5-15 ng/ml. Voor de behandeling van afstoting na nier- of levertransplantatie wordt de initiële profylaxe dosis aanbevolen. Voor de behandeling van afstoting na harttransplantatie is de aanvangsdosis eenmaal daags 0,15 mg/kg/dag in de ochtend. Therapeutische geneesmiddelmonitoring is nodig bij instellen van de patiënt op tacrolimus en bij wijzigingen in medicatie. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of voor één van de hulpstoffen. Overgevoeligheid voor andere macroliden. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige bijwerkingen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege beperkte gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Voor de behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld zijn nog geen klinische gegevens beschikbaar voor Advagraf met verlengde afgifte. Klinische gegevens met betrekking tot de profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene harttransplantaatontvangers zijn nog niet beschikbaar voor Advagraf. Gedurende de vroege fase post-transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), leveren nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regime te worden overwogen. Wanneer stoffen met de potentie voor interactie, in het bijzonder sterke remmers van CYP3A4 (zoals telaprevir, boceprevir, ritonavir, ketoconazol, voriconazol, itraconazol, telithromycine of clarithromycine) of inductoren van CYP3A4 (zoals rifampicine of rifabutine) worden gecombineerd met tacrolimus, zal de tacrolimus bloedconcentratie gemonitord moeten worden, om indien nodig de dosis tacrolimus zo aan te passen dat de bloedspiegel onveranderd blijft. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica, dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden vanwege het risico op interacties die ofwel leiden tot verlaging van de tacrolimus bloedconcentraties en een verminderd klinisch effect van tacrolimus, ofwel tot toename van de tacrolimus bloedconcentraties en risico op tacrolimus toxiciteit. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn, kunnen de risico’s van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Maagdarmstelselaandoeningen: Maagdarmperforatie is gemeld bij patiënten behandeld met tacrolimus. Aangezien maagdarmperforatie een medisch belangrijke gebeurtenis is die kan leiden tot een levensbedreigende of ernstige aandoening, dienen er direct na het optreden van verdachte symptomen of klachten adequate behandelingen te worden overwogen. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Hartaandoeningen: Ventriculaire- en septumhypertrofie, gemeld als cardiomyopathieën, zijn in zeldzame gevallen waargenomen bij met Prograft behandelde patiënten en zou zich ook met Advagraf kunnen voordoen. Het merendeel van de gevallen was reversibel en betrof doorgaans patiënten met tacrolimus bloeddalspiegels die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Andere factoren waarvan is vastgesteld dat zij het risico op deze klinische conditie verhogen, zijn onder andere het vooraf bestaan van een hartaandoening, corticosteroïdgebruik, hypertensie, nieren/of leverdisfunctie, infecties, volumeoverbelasting en oedeem. Dienovereenkomstig dienen risicopatiënten die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, regelmatig gemonitord te worden met behulp van procedures zoals echocardiografie, pre- en post-transplantatie ECG (bv. op maand 3 en vervolgens op maand 9-12). Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT-interval verlengen en Torsades de Pointes veroorzaken. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met risicofactoren voor QT-verlenging, waaronder patiënten met een persoonlijke of familiaire voorgeschiedenis van QT-verlenging, congestief hartfalen, bradyaritmieën en elektrolytafwijkingen. Voorzichtigheid is ook geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom of verworven QT-verlenging, of bij patiënten die gelijktijdig geneesmiddelen gebruiken die het QT-interval verlengen, die elektrolytafwijkingen induceren of waarvan bekend is dat deze de blootstelling aan tacrolimus verhogen. Lymfoproliferatieve afwijkingen en maligniteiten: Bij patiënten die behandeld werden met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van Epstein-Barr Virus (EBV)-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen (bv. basiliximab of daclizumab), verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA-serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aantoonbaar blijven en is als zodanig niet indicatief voor een lymfoproliferatieve ziekte of een lymfoom. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Deze infecties zijn vaak gerelateerd aan een hoge totale immunosuppressieve belasting en kunnen leiden tot ernstige of fatale condities die artsen dienen te overwegen tijdens de differentiaaldiagnose van patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan en een verslechterende nierfunctie of neurologische symptomen hebben. Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus, is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptomen hebben die mogelijk duiden op PRES, zoals hoofdpijn, veranderde geestelijke gesteldheid, epilepsieaanvallen en problemen met zien, dient een radiologisch onderzoek (bv. een MRI-scan) uitgevoerd te worden. Indien de diagnose PRES wordt gesteld, wordt een adequate behandeling van de bloeddruk en de epileptische aanvallen en het onmiddellijk stoppen van de systemische tacrolimus geadviseerd. De meeste patiënten herstellen volledig nadat gepaste maatregelen zijn genomen. Zuivere Erytrocytaire Aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA): Gevallen van zuivere erytrocytaire aplasie zijn gemeld bij patiënten die zijn behandeld met tacrolimus. Bij alle patiënten werden risicofactoren voor zuivere erytrocytaire aplasie, zoals parvovirus B19-infectie, een onderliggende ziekte of co-medicatie geassocieerd met zuivere erytrocytaire aplasie gemeld. Bijzondere populaties: Er is beperkte ervaring bij niet-blanke patiënten en patiënten met een verhoogd immunologisch risico (bv. hertransplantatie, bewijs van ‘panel reactieve antilichamen’(PRA)). Verlaging van de dosis kan noodzakelijk zijn bij patiënten met een ernstig gestoorde leverfunctie. Hulpstoffen: Advagraf capsules bevatten lactose. Patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactose-intolerantie, Lapp-lactase-deficiëntie of glucose-galactose-malabsorptie moeten dit geneesmiddel niet gebruiken. De drukinkt gebruikt voor de opdruk van de Advagraf capsules bevat sojalecithine. Voor patiënten die overgevoelig zijn voor pinda’s of soja dienen het risico en de ernst van de overgevoeligheid te worden afgewogen tegen het voordeel van het gebruik van Advagraf. Interacties: CYP3A4 remmers welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegel en waarbij dosisverlaging nodig is: ketoconazol, fluconazol, itraconzol, voriconazol, erytromycine, HIV-proteaseremmers, HCV-proteaseremmers. Het gebruik van grapefruitsap dient te worden vermeden omdat hiervan beschreven is dat het de bloedspiegel van tacrolimus verhoogt. Andere interacties welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimus bloedspiegels: actieve substanties met een hoge affiniteit voor plasma-eiwitten (bv. NSAIDs, orale anticoagulantia of orale antidiabetica). CYP3A4-inductoren welke mogelijk leiden tot een verlaging van tacrolimus bloedspiegels: sterke interacties zijn waargenomen met rifampicine, fenytoïne, St. Janskruid (Hypericum perforatum), fenobarbital. Hoge doses prednisolon of methylprednisolon kunnen de tacrolimus bloedspiegel zowel verhogen als verlagen. Tacrolimus is een remmer van CYP3A4 en daarom kan bij gelijktijdige toediening van andere door CYP3A4 gemetaboliseerde geneesmiddelen het metabolisme van deze geneesmiddelen veranderen. Gelijktijdig gebruik van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn (bv. met aminoglycosiden, gyraseremmers, vancomycine, co-trimoxazol, NSAID’s, ganciclovir of aciclovir) kan deze effecten versterken. Verhoogde nefrotoxiciteit is waargenomen in combinatie met amfotericine B en ibuprofen. Vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken, het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Bijwerkingen: Het bijwerkingenprofiel van immunosuppressiva is vaak moeilijk vast te stellen ten gevolge van de onderliggende aandoening en het gebruik van meerdere geneesmiddelen. De meest gerapporteerde bijwerkingen (voorkomend in > 10% van de patiënten) zijn tremor, nierfunctiestoornissen, hyperglykemische condities, diabetes mellitus, hyperkaliëmie, infecties, hypertensie en slapeloosheid. De frequentie van bijwerkingen is als volgt gedefinieerd: zeer vaak (≥ 1/10); vaak (≥ 1/100 tot < 1/10); soms (≥ 1/1.000 tot ≤ 1/100); zelden (≥ 1/10.000 tot ≤ 1/1.000); zeer zelden (< 1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Binnen iedere frequentiegroep worden bijwerkingen gerangschikt naar afnemende ernst. Infecties en parasitaire aandoeningen: Zoals bekend bij andere krachtige immunosuppressiva, zijn patiënten die behandeld worden met tacrolimus regelmatig verhoogd vatbaar voor infecties (viraal, bacterieel, fungaal, protozoaal). Het verloop van reeds bestaande infecties kan verergeren. Zowel gegeneraliseerde als locale infecties kunnen voorkomen. Gevallen van BK-virus geassocieerde nefropathie, alsmede JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML), zijn gemeld bij patiënten die behandeld werden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd: Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimus therapie gemeld. Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Vaak: anemie, trombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcelanalyse, leukocytose. Soms: coagulatiestoornissen, pancytopenie, neutropenie, afwijkende coagulatie en bloedingsanalyse. Zelden: trombotische trombocytopenische purpura, hypoprotrombinemie. Niet bekend: zuivere erytrocytaire aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA), agranulocytose, hemolytische anemie. Immuunsysteemaandoeningen: Allergische en anafylactische reacties zijn waargenomen bij patiënten die tacrolimus gebruiken. Endocriene aandoeningen: Zelden: hirsutisme. Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Zeer vaak: diabetes mellitus, hyperglykemie, hyperkaliëmie. Vaak: metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatriëmie, hypervolemie, hyperurikemie, hypomagnesiëmie, hypokaliëmie, hypocalciëmie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipidemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie. Soms: dehydratie, hypoglykemie, hypoproteïnemie, hyperfosfatemie. Psychische stoornissen: Zeer vaak: slapeloosheid. Vaak: verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, psychische stoornissen, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Soms: psychotische stoornis. Zenuwstelselaandoeningen: Zeer vaak: hoofdpijn, tremor. Vaak: zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven. Soms: encefalopathie, hersenbloedingen en beroertes, coma, spraak- en taalstoornissen, verlamming en parese, amnesie. Zelden: hypertonie. Zeer zelden: myasthenie. Oogaandoeningen: Vaak: oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie. Soms: cataract. Zelden: blindheid. Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen: Vaak: oorsuizen. Soms: gehoorverlies. Zelden: neuronsensorisch gehoorverlies. Zeer zelden: doofheid. Hartaandoeningen: Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie. Soms: hartfalen, ventriculaire aritmie en hartstilstand, supraventriculaire aritmie, cardiomyopathie, ventriculaire hypertrofie, hartkloppingen. Zelden: pericardiale effusie. Zeer zelden: Torsades de Pointes. Bloedvataandoeningen: Zeer vaak: hypertensie. Vaak: trombo-embolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen. Soms: diep veneuze trombose in het been, shock, infarct. Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Vaak: parenchymale longafwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten, faryngitis, neusverstopping en ontstekingen. Soms: ademhalingsstoornissen, ademhalingswegstoornissen, astma. Zelden: acute respiratoire distress syndroom. Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: diarree, misselijkheid. Vaak: maagdarmklachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting. Soms: acute en chronische pancreatitis, adynamische ileus, gastro-oesofageale refluxziekte, verstoorde maaglediging. Zelden: pseudocysten in de pancreas, onvolledige ileus. Lever- en galaandoeningen: Vaak: galgangaandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht. Zelden: vena-oclusieve leverziekte, trombose van de leverarterie. Zeer zelden: leverfalen. Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak: uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten. Soms: dermatitis, lichtovergevoeligheid. Zelden: toxische epidermale necrolyse (syndroom van Lyell). Zeer zelden: syndroom van Stevens-Johnson. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Vaak: gewrichtspijn, rugpijn, spierspasmen, pijn in de ledematen. Soms: gewrichtsklachten. Zelden: verminderde mobiliteit. Nier- en urinewegaandoeningen: Zeer vaak: nierfunctiestoornissen. Vaak: nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulaire necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen. Soms: hemolitisch uremisch syndroom, anurie. Zeer zelden: nefropathie, hemorargische cystitis. Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Soms: pijnlijke menstruatie en uterine bloedingen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Vaak: koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur. Soms: griepachtige verschijnselen, zenuwachtig gevoel, abnormaal gevoel, multi-orgaanfalen, gewaarwording van een drukkend gevoel op de borst, temperatuurintolerantie. Zelden: vallen, zweren, strakke borstkas, dorst. Zeer zelden: toename vetweefsel. Onderzoeken: Zeer vaak: abnormale resultaten leverfunctie test. Vaak: verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename. Soms: verhoogd amylase, abnormaal ECG, abnormale pols en hartslag, gewichtsafname, verhoogd lactaatdehydrogenase in het bloed. Zeer zelden: abnormaal echocardiogram, elektrocardiogram QT verlengd. Letsel, intoxicaties en verrichtingencomplicaties: Vaak: primaire transplantaatdysfunctie. Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Er is een aantal aan medicatiefouten gerelateerde gevallen van transplantaatafstoting gemeld (frequentie kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Melding van vermoedelijke bijwerkingen: Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg worden verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb, website www.lareb.nl. Afleverstatus: Advagraf is uitsluitend verkrijgbaar op recept. Raadpleeg volledige productinformatie (SmPC) op www.astellas.nl. Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62, 2333BE Leiden, Nederland. Datum: 4 september 2017 gebaseerd op SmPC van 25 juni 2015. Referenties: 1. SmPC Prograft Juni 2015. 2. SmPC Advagraf Juni 2015 . 3. Stifft et al. Transplantation 2014;97: 775-780. 4. Kuypers et al. Transplantation 2013;95: 333-340. NL/ADV/0716/0006d

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

Verkorte SmPC Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing

RECTIFICATIE In UA nummer 2 (april 2018) is een advertentie geplaatst van Apoweb met afbeeldingen van UR-geneesmiddelen (AirFluSal

Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing. Samenstelling: 1 ml oplossing bevat 0,15 mg natriumhyaluronaat en 0,15 mg carbomeer 981. Indicaties: Bij volwassen patiënten ter bescherming en symptomatische behandeling van uitdrogingsverschijnselen van de ogen veroorzaakt door (dreigende) keratoconjunctivitis sicca (droge ogen syndroom), in het kader van het syndroom van Sjögren. Bij volwassen patiënten bij (dreigende) uitdroging van het hoornvlies door (traumatische) beschadiging van de oogleden of perifere zenuwverlammingen ten gevolge waarvan het oog niet gesloten kan worden. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de hulpstoffen. Waarschuwingen en voorzorgen: Als de irritatie van het droge oog aanhoudt of verergert, dient de behandeling te worden gestaakt en moet een arts of oogarts worden geraadpleegd. Als naast Hylan nog andere oogdruppels worden gebruikt, is het raadzaam om Hylan ongeveer 15 minuten daarna in te druppelen, om beïnvloeding van het effect van deze andere oogdruppels te voorkomen. Bijwerkingen: de volgende bijwerkingen zijn gemeld bij Hylan oogdruppels: Oogaandoeningen Vaak (≥1/100, <1/10): lokale brandende pijn aan de ogen, wazig zien. Registratiehouder: Tramedico B.V., Pampuslaan 186, 1382 JS Weesp. Afleverstatus: UR. Volledig vergoed. RVG-nummer: RVG 115288. Datum laatste herziening: 28 mei 2015.

Forspiro van Sandoz en Hylan van Tramedico). Hierdoor zou onterecht de indruk kunnen worden gewekt dat deze ﬁrma’s betrokken zijn bij de plaatsing van deze uiting. Dit is nadrukkelijk niet het geval. De wijze waarop de afbeeldingen zijn gebruikt, is bovendien niet toegestaan binnen de reclameregels voor geneesmiddelen. Ook is de verstrekte informatie onvolledig. Apoweb biedt excuses aan voor deze fout.

Bronnen van pagina 21: 1. UpToDate. https://www uptodate com/contents/open-angle-glaucomaepidemiology-clinical-presentation-and-diagnosis?search=glaucoma&source=search _result&selectedTitle=1~150&usage_type=default&display_rank=1 2017 October 17 2. Oogartsen.nl. https://www.oogartsen.nl/oogartsen/overige_oogziekten/glaucoom_glaucoma_oo gdruk/ 2017 3. Polak BCP, Bijl D. Bijwerkingen van geneesmiddelen in de oogheelkunde. Geneesmiddelenbulletin 2002;36:63-9. 4. Li J, Tripathi RC, Tripathi BJ. Drug-Induced Ocular Disorders. Drug Saf 2008;31(2):12741.

COVERGIRL

Elena Nita: “Mensen zeggen vaak: Wat heeft u een positieve uitstraling” In 2017 werd Elena Nita derde bij de Apothekersassistenten Kennistest. Dit jaar doet ze weer mee. “Ik had eerste willen worden.” In haar enthousiaste woordenstroom

– en wel in Den Bosch. Hier volgde ze

Leukere moeder

hoor je dat Nederlands niet Elena’s

de BBL-opleiding tot apothekersassis-

Leergierig is Elena ook. Daarom wilde

moedertaal is. Ze spreekt vloeiend

tent en nadat ze een aantal jaren in

ze verder leren voor farmaceutisch

Nederlands, daar niet van, maar krijgt

een openbare apotheek had gewerkt,

consulent. Maar de opleiding was niet

vaak – en ook van UA – de vraag waar

solliciteerde ze bij de poliklinische

te combineren met de zorg voor haar

ze vandaan komt. “Uit Roemenië”,

Jeroen Bosch Apotheek. Elena werkt

twee kleine kinderen én een fulltime

vertelt ze. “Ik kwam in 2005 als au pair

hier inmiddels drie jaar en met veel

baan. Ze stopte – voorlopig – wel met

naar Nederland. Bij een gezin in

plezier. Ook het team en de patiënten

studeren, maar niet met fulltime

Wassenaar paste ik op de kinderen en

zijn blij met haar. “Ik hoor vaak:

werken. “Parttime bestaat niet voor

kreeg ik gelegenheid om Nederlands

‘Wat heeft u een positieve uitstraling’

mij. Ik wil me volledig inzetten.

te leren.” In Roemenië volgde ze een

en ‘U houdt van wat u doet’. Dat klopt:

En bovendien: ik ben een leukere

opleiding toerisme aan de universiteit,

ik waardeer wat ik heb en dat laat ik

moeder als ik werk”, vindt ze.

maar ze wilde meer van de wereld

ook blijken”, vertelt ze. “Ik vind het

Toen ze vorig jaar de uitslag kreeg

zien, en daarmee niet wachten tot haar

leuk om de mensen uit te leggen

van de kennistest, was ze eerlijk

opleiding was afgerond. In Nederland

hoe ze de geneesmiddelen moeten

gezegd teleurgesteld dat ze derde was

ging er een wereld voor haar open:

gebruiken. In de politheek geven

geworden. “De toets ging lekker, ook

“Het leven is hier zo goed: lieve

we veel uitleg over TNF-alfaremmers,

de casussen. Maar de telefonische

mensen, geweldige zorg, een inkomen

orale cytostatica, immuunglobulines

mystery guest heb ik niet goed te

voor iedereen, niemand hoeft honger

en dergelijke.”

woord gestaan. Vanwege de drukte

te lijden en je kunt ’s nachts veilig over

“De acht balies zijn niet meer vol-

heb ik hem verwezen naar de website

straat ﬁetsen. Dat is zo’n verschil met

doende”, vertelt Elena. “We gaan

van het CAK. Dit jaar probeer ik het

waar ik vandaan kwam!”

uitbreiden om meer balies en andere

weer.” <

ruimtes te creëren.” Door de invoering

Uitstraling

van ‘lean’ werken zijn de wachttijden

Toen ze ook nog de man van haar

teruggedrongen tot gemiddeld twee

dromen ontmoette, was het duidelijk

minuten. Het gevolg: “Steeds meer

dat haar toekomst in Nederland lag

patiënten halen hun medicijnen hier.”

UA | 3 | 2018

| 39

EVEN VOORSTELLEN

De apotheek van het Prinses Máxima Centrum

WIL JIJ JEZELF OF JE TEAM OOK PRESENTEREN IN UA? MELD HET OP INFO@UA.NL

Innovatie en ‘het kind centraal’ Christien Marsman, Tineke Kranenburg, Elly Knijnenburg en frontofﬁce-teamleider Karima Bouzbib. Elly, Tineke en Karima werkten eerder in de apotheek van het ernaast gelegen Wilhelmina Kinderziekenhuis. Ze besloten te solliciteren vanwege de unieke opzet van het Prinses Máxima Centrum: “Als ‘frontofﬁce-apothekersassistent’ heb je hier heel veel contact met de patiënten.” Tineke: “Het patiëntencontact met deze bijzondere groep is voor mij de belangrijkste motivatie. En de enorme dankbaarheid van de ouders.”

Frontofﬁce en backofﬁce V.l.n.r.: Tineke Kranenburg, Karima Bouzbib en Christien Marsman. Elly Knijnenburg was niet aanwezig toen de foto werd gemaakt.

De 85 apotheekmedewerkers in het Prinses Máxima Centrum werken ofwel frontoffice (25) ofwel backoffice (60). In de backoffice heb je minder contact

‘Ieder kind met kanker genezen, met optimale kwaliteit van leven’ – dat is de missie van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie in Utrecht. In het Centrum vinden zorg en research gebundeld plaats. Sinds 18 mei worden kinderen met kanker er behandeld en op 5 juni werd het nieuwe gebouw ofﬁcieel geopend door – inmiddels koningin – Máxima. Kort voor de ingebruikname sprak UA met apothekersassistenten van het Prinses Máxima Centrum, waar de zorg is georganiseerd rondom het kind. Letterlijk.

met patiënten: je werkt in de ziekenhuisapotheek, doet VTGM-bereidingen (VTGM: voor toediening gereedmaken) en verzorgt logistiek, controles en uitgifte. Als frontofﬁce-apothekersassistent houd je je bezig met de farmaceutische patiëntenzorg en maak je deel uit van het zorgteam, vertelt Elly: “We voeren medicatieveriﬁcatie uit bij opname, geven uitleg over de medicatie, praten met de patiënten hoe ze de medicatie ervaren en voeren uitgiftegesprekken bij ontslag.” “We praten altijd mét de patiënten, vaak met de ouders erbij, maar nooit met de ouders óver de patiënten”,

Iedereen die in het Prinses Máxima

normaal mogelijk doorgaan – met de

benadrukt Karima. Ook overleggen

Centrum werkt, zet zich 100% in voor

ouders in de buurt, met de mogelijkheid

ze met andere zorgverleners en nemen

kinderen met kanker: voor hun behan-

om naar school te gaan, te spelen of te

waar nodig deel aan het multidiscipli-

deling – en hopelijk genezing – en voor

sporten. Ook bij de apothekersassisten-

nair overleg.

een optimale kwaliteit van leven. Voor

ten is deze missie geworteld. Het was

De apothekersassistenten van de

een kind met kanker moet het leven zo

de reden om er te solliciteren, vertellen

frontofﬁce hebben twee keer per dag

UA | 3 | 2018

| 40

Het pas geopende Prinses Máxima Centrum.

Karima laat de medicatiela zien die bij elke

Christien bij de bereidingsrobot.

ouder-kindkamer aanwezig is.

een ‘stand-up’: dan worden de werk-

medicatie in te nemen. Ook is er gele-

voorbeeld uit het Wilhelmina Kinder-

zaamheden voor het komende dagdeel

genheid om ‘kind te zijn’ en zich te

ziekenhuis: “Daar was een jongetje dat

besproken en ingedeeld: de opnames,

blijven ontwikkelen; daarvoor zijn

absoluut geen roze tabletten wilde.

de visites, de ontslaggesprekken, enz.

speel-, bouwen knutselhoeken, en in

Juist zijn medicatie bestond uit roze

een ontdekhoek kunnen ze leren wat

tabletten. Dan zoeken wij naar een

Alle zorg rondom het kind

kanker is, wat chemo doet. Met een

oplossing. En we blijven zoeken tot we

Onderzoeken, gesprekken, behandeling,

echte microscoop. Ze mogen zelfs met

die hebben gevonden!” Nu farmacoge-

alles vindt plaats bij het kind, meestal

een verpleegkundige komen kijken

netica steeds meer ‘gemeengoed’

aan het bed. Alle zorg is namelijk rond

naar de laboratoria en naar de

wordt, is de therapie nog meer op de

het kind georganiseerd. Kinderen gaan

bereidingsrobot.

individuele patiënten afgestemd. “Dit is

niet van de ene naar de andere dokter,

Als het tijd is voor medicatie, een

de toekomst”, vertelt Karima gedreven.

prikafdeling, dagbehandeling of

gesprek of een onderzoek, dan kan

“We doseren niet op basis van gewicht

apotheek (er is ook geen balie), ze

het kind via de telefoon worden opge-

maar patiëntspeciﬁek op farmacogene-

hoeven niet in een wachtruimte te

roepen – of de zorgverlener komt naar

tische kenmerken of tumorgenetische

wachten, maar de zorgverleners komen

het kind, als het op een van de speel-

kenmerken. Zo is bekend dat het

naar het kind in zijn of haar eigen

of ontwikkelplekken is. Karima:

metabolisme van geneesmiddelen bij

kamer. Er kunnen 87 kinderen worden

“En gaat de klas op schoolreisje naar

donkere mensen en Aziatische mensen

opgenomen in de ouder-kindkamers.

een pretpark op een dag die gepland

anders is. Daar wordt rekening mee

Elke kamer voor een kind staat via een

stond voor een chemotoediening?

gehouden.”

schuifdeur in verbinding met een

Dan regelen we met elkaar dat het zo

kamer voor de ouders; elk met hun

gepland wordt dat het kind toch mee

Backofﬁce

eigen sanitair. Geen zalen, geen

kan op schoolreisje.”

Voor Christien Marsman, die in de

gemeenschappelijke douches of wc’s. Ook geen satellietapotheek op de afdeling, maar een (beveiligde) medi-

backofﬁce werkt, was de keuze om bij

“Elke farmacotherapie is maatwerk”

catiela bij elke ouder-kindkamer. Hier

het Prinses Máxima Centrum te solliciteren snel gemaakt. “Het specialisme kinderoncologie vind ik erg interessant.

wordt ’s morgens de medicatie voor

Maatwerk

Ook de grote apotheek, de nieuwe

24 uur gebracht, waarna de verpleging

Zijn er bepaalde speciﬁeke protocollen

technieken en het onderzoek trokken

zorgt dat de juiste medicatie op het

of toedieningsvormen voor kinderen?

mij aan. En je bent hier betrokken bij

juiste tijdstip wordt aangeboden.

Bijvoorbeeld om vieze smaak te mas-

het hele proces van de medicatiever-

keren, een grote tablet te verkleinen,

werking, binnen en buiten de

Voor kinderen die de diagnose kanker

prikangst te vermijden? “Elke farma-

cleanroom.”

krijgen – en voor hun ouders – staat

cotherapie is maatwerk”, antwoordt

Tijdens de rondleiding op de backofﬁce

de wereld op zijn kop. De ﬁlosoﬁe van

Elly. Er is geen standaardaanpassing.

laat Christien zien dat de procesgang

het Prinses Máxima Centrum is dat de

Als apothekersassistenten kijken we

van het ene uiteinde van de afdeling

kinderen zo snel mogelijk de controle

mee wat de mogelijkheden zijn – en

naar het andere verloopt: de aanle-

over hun leven moeten terugkrijgen.

het kind neemt de beslissing. We

vering, verwerking, drie cleanrooms

Daarom nemen zij zelf de beslissing

hebben geen ziekteprotocollen, maar

om zich te laten behandelen, om de

kindprotocollen.” Karima geeft een

UA | 3 | 2018

>> Lees verder op pagina 42

| 41

EVEN VOORSTELLEN

voor bereiding van minder en meer

soorten apotheken en nemen allemaal

risicovolle stoffen, de twee bereidings-

hun eigen expertise mee, wat het

robots, tot uiteindelijk de uitgifte.

team heel veelzijdig maakt.” Vervol-

De backofﬁce-assistenten maken

gens hebben ze uitgebreide trainingen

grote hoeveelheden parentaralia voor

gekregen op alle gebieden. “Zo hebben

toediening gereed; iets wat in de

we hier allemaal all-rounders.” Elly:

meeste ziekenhuizen door de verple-

“In die eerste maanden hebben we

ging gebeurt. Twee bereidingsrobots

ook allemaal meegeschreven aan de

nemen de assistenten veel werk uit

werkinstructies.” Karima: “Geïnteres-

handen. Ze bereiden geen cytostatica

seerde, enthousiaste apothekersassis-

– dat doen de apothekersassistenten

tentes blijven altijd welkom.”

handmatig – maar wel alle andere

Getallen 87 ouder-kindkamers 85 apotheekmedewerkers 25 apothekersassistenten in de frontofﬁce 45 apothekersassistenten en farmaceutisch medewerkers in de backofﬁce 8 apothekers 600 kinderen per jaar krijgen de diagnose kanker 900 kinderen zijn in het Prinses Máxima Centrum in behandeling 13.000 kinderen krijgen in het Prinses Máxima Centrum hun periodieke controle 35.000 VTGM-handelingen per jaar voor cytostatica (bijna 100 eenheden per dag!) 250.000 VTGM-handelingen per jaar voor overige parenteralia

parenteralia. Zowel infuuszakken als spuiten komen geëtiketteerd en wel uit de robot. “Alles wordt op naam

gevolgd met vragenlijsten en metingen.

bereid”, licht Christien toe. “Allemaal

Zo kan de medicatie in de toekomst nog

maatwerk, want geen kind krijgt

beter op de patiënt worden afgestemd.

hetzelfde.” Deze gespecialiseerde

Ook die onderzoekshandelingen

bereidingsrobots zijn de eerste in

vinden zoveel mogelijk plaats bij de

Europa en de trots van het Prinses

patiënt in zijn of haar eigen kamer.

Máxima Centrum.

Zorg en onderzoek gaan ook door nadat de behandeling is beëindigd en

“Een kind is zeven dagen per week ziek, dus wij zijn zeven dagen per week beschikbaar”

nadat een kind genezen is verklaard. Daarvoor is de ‘LATER-poli’ waar de patiënten nog jaren voor controles VTGM in de cleanroom.

Zeven dagen per week

sen zijn, worden de patiënten gevolgd

Als apothekersassistent in het Prinses Máxima Centrum werk je niet alleen op maandag t/m vrijdag en ook niet van acht tot vijf. Karima: “Een kind is zeven dagen per week ziek, dus wij zijn zeven dagen per week beschik-

blijven terugkeren. Ook als ze volwasom eventuele terugkeer van de kanker

“Uit het enorme aantal belangstellenden zijn heel gemotiveerde, gepassioneerde en kundige apothekersassistenten geselecteerd”

baar. Want soms is het beter om een

op tijd te herkennen, maar ook om de effecten van de ziekte en van de behandeling op lange termijn in beeld te krijgen, bijvoorbeeld hartafwijkingen of onvruchtbaarheid. Dit levert waardevolle gegevens op voor de

kuur niet tot maandag te laten wach-

Zorg en research

wetenschap en voor toekomstige

ten.” Daarom zijn er zowel in de

In het Prinses Máxima Centrum zijn

patiënten.

frontofﬁce als in de backofﬁce alle

zorg en onderzoek sterk verweven.

dagen apothekersassistenten, van

“Alle patiëntjes krijgen de vraag of

Net als de andere zorgverleners zullen

zeven uur ‘s morgens tot negen uur

ze willen meedoen in een klinisch

ook de apothekersassistenten – zeker

‘s avonds. Natuurlijk zijn er heel wat

onderzoek”, vertelt Tineke, die klinisch

die van de frontofﬁce – te maken

fte’s nodig om de intensieve en

geneesmiddelenonderzoek als aan-

krijgen met trieste momenten. Met

persoonlijke farmaceutische zorg gedu-

dachtsgebied heeft. “Soms wordt de

kinderen die lijden, of overlijden.

rende zoveel uur te leveren. Daarvoor

medicatie uitgegeven op nummer en

Karima: “Als je hier komt werken, dan

is een intensieve wervingscampagne

weten we niet wat het kind krijgt.”

moet je je ervan bewust zijn dat je

gevoerd. “Uit het enorme aantal

Maar ook met bekende en geregi-

met heel zieke kinderen werkt. Je zult

belangstellenden zijn heel gemoti-

streerde medicijnen wordt onderzoek

trieste dingen meemaken, maar je

veerde, gepassioneerde en kundige

gedaan. Over de effectiviteit en de

draagt ook je steentje bij aan het beter

apothekersassistenten geselecteerd”,

bijwerkingen bij kinderen is vaak niet

maken van kinderen en aan de

vertelt Karima. “Ze komen uit allerlei

zoveel bekend. Daarom wordt elk kind

wetenschap.” <

UA | 3 | 2018

| 42

BRANCHE

Branchenieuws

Melden van medicatie-incidenten Farmakundestudent Samira Zouitni onderzocht onlangs hoe apothekersassistenten medicatie-incidenten melden en hoe dat te verbeteren is. Met de resultaten uit de enquête gaat het Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR (PvP) aan de slag. 70% van de apothekersassistenten wist niet dat zij medicatie-incidenten bij het PvP kunnen melden; 25% vindt dat het melden via PvP te veel tijd kost. 75% registreert medicatie-incidenten in het kwaliteitshandboek. Als er wel bij het PvP wordt gemeld, gebeurt dat in 80% van de gevallen via een interne koppeling met het kwaliteitshandboek en in 20% van de gevallen via www.vim-digitaal.nl. Naar aanleiding van deze uitkomsten gaat het PvP nascholingen houden voor apothekersassistenten en andere apotheekmedewerkers. Ze krijgen daar inzicht in de relatie tussen gedrag/handelen en het ontstaan van medicatie-incidenten. Ook voert het PvP gesprekken met leveranciers van kwaliteitssystemen om het mogelijk te maken medicatie-incidenten automatisch vanuit het systeem te melden aan het PvP. (Bron: PvP)

Dure geneesmiddelen wel of niet in de sluis? Minister Bruins van Medische Zorg wil ‘zeer dure’ medicijnen in het ziekenhuis niet meer automatisch vergoeden, maar onderhandelen over de prijs. Doel is de zorg betaalbaar te houden en te zorgen dat er (ﬁnanciële) ruimte overblijft voor andere zorg. Patiëntenfederatie Nederland vindt echter dat de minister moet garanderen dat patiënten tijdig toegang krijgen tot een voor hen werkend medicijn. Zolang de minister over de prijs onderhandelt met de fabrikant, wordt een geneesmiddel niet opgenomen in het basispakket en dus niet vergoed. Het ‘zit dan in de sluis’. Dit geldt voor geneesmiddelen die per patiënt meer dan 50 duizend euro per jaar kosten, of voor alle betreffende patiënten samen meer dan 40 miljoen euro per jaar. De patiëntenorganisatie is bang dat de onderhandelingen over de prijs de toegang tot het medicijn onnodig vertragen. Zorgverzekeraars Nederland (ZN) ondersteunt het plan om zeer dure geneesmiddelen ‘in de sluis’ te plaatsen. Dat zet meer prijsdruk in de onderhandelingen. Een fabrikant kan opname in de sluis voorkomen door een verantwoorde prijs voor een geneesmiddel te vragen, aldus ZN. (Diverse bronnen)

UA | 3 | 2018

Geld voor medicijnonderzoek bij kinderen Een gezamenlijk fonds van de Europese Unie en de farmaceutische industrie stelt 130 miljoen euro beschikbaar om een netwerk op te zetten voor het doen van medicijnonderzoek bij kinderen. Door dit onderzoek krijgen artsen in de toekomst meer kennis over de effectiviteit, werkzaamheid en geschikte doseringen van medicijnen bij kinderen. EU en de farmaceutische industrie delen de kosten. Het geld gaat naar CONECT4Children*, een samenwerkingsverband van 33 academische centra en tien farmaceutische bedrijven uit twintig landen. In elk land moeten netwerken van experts georganiseerd worden, die adviseren over het opzetten van de studies. Ook moeten in elk land trial-netwerken gevormd worden van ziekenhuizen die de kinderstudies gaan uitvoeren. * CONECT staat voor het samenwerkingsverband Collaborative Network for European Clinical Trials.

(Bron: NOS)

| 43

VERZORGING

Problemen van de oudere huid Oorzaken en verzorging De kenmerken van de oudere huid zijn bekend: vooral rimpels en ouderdomsvlekken vallen op. Maar de huid wordt ook dun en beschadigt daardoor gemakkelijk. Hoe komt het dat de huid verandert bij het ouder worden? En welke problemen kunnen er ontstaan?

Om dat te beantwoorden, kijken we

je depigmentatie, verslapping, een

Veelvoorkomende gevolgen zijn onder

eerst wat veroudering eigenlijk is.

gele kleur, rimpels en een leerachtig

andere decubitus (doorligwonden) en

Het komt erop neer dat een organisme

uiterlijk. Ook zie je soms de voorstadia

ulcus cruris (open been). Decubitus

(in ons geval een mens) zich steeds

van huidkanker: kleine, ruw aan-

ontstaat door het langdurig in dezelfde

moeilijker kan aanpassen aan veran-

voelende, lichtbruine plekjes.

houding liggen of zitten. Dit leidt tot

deringen binnen en buiten het lichaam.

beschadiging van de huid en/of het

Dat ligt aan fysiologische verande-

Steeds meer mensen gaan op zoek naar

onderliggende weefsel. Deze pijnlijke,

ringen in het lichaam. Daardoor wordt

manieren om de effecten van huid-

soms invaliderende en incidenteel

de huid dunner en slapper â&#x20AC;&#x201C; met als

veroudering tegen te gaan. Helaasâ&#x20AC;Ś tot

dodelijke aandoening kan al binnen

gevolg meer rimpels â&#x20AC;&#x201C; en ontstaan er

nu toe bestaan er geen producten die

een dag ontstaan.

ouderdomsvlekken. Uit onderzoek

de â&#x20AC;&#x2DC;dunneâ&#x20AC;&#x2122; oudere huid weer dikker kan

Decubitus wordt naar ernst ingedeeld

blijkt dat de handen sneller verouderen

maken. Niet roken, minder in de zon

in vier categorieĂŤn (zie de tabel).

dan de rest van het lichaam en daar-

zitten, gezond eten en de huid goed

Iedere categorieÂ heeft een andere

mee je leeftijd â&#x20AC;&#x2DC;verradenâ&#x20AC;&#x2122;. Maar de

invetten kunnen het verouderingsproces

behandeling nodig.

verouderingsverschijnselen treden

niet stoppen, maar zorgen wel dat de

Hoewel er veel aandacht is voor

niet bij iedereen in dezelfde mate op.

huid in betere conditie blijft.

preventie, komt decubitus zowel in

Volgens onderzoek is de manier waar-

ziekenhuizen en verpleeghuizen als

op je veroudert voor ongeveer 60%

Decubitus

ook bij patiĂŤnten in de thuiszorg veel

genetisch bepaald; 40% is afhankelijk

Bij oudere mensen is de huid ook vaak

voor. Het ontstaat vooral bij oudere

van je omgeving en levensstijl.

kwetsbaar. Een huid die veroudert, loopt

mensen met een slechte voedings-

het risico te scheuren door schuifkracht

Invloeden

en/of frictie. Een wond die zo ontstaat,

Om welke omgevings- en levensstijl-

is pijnlijk en veroorzaakt veel ongemak.

>> Lees verder op pagina 47

factoren gaat het dan? Voor huidveroudering is blootstelling aan zon, waarbij uv-stralen het DNA beschadigen, natuurlijk een bekende factor.

De vier categorieĂŤn van het decubitus-classiďŹ catiesysteem van EPUAP (European Pressure Ulcer Advisory Panel)

Ook roken, uitdroging, tempera-

í˘ą Niet-wegdrukbare roodheid bij een intacte huid.

tuurveranderingen, infecties, medicatie

í˘˛ Huidletsel dat zich beperkt tot de opperhuid met aanwezigheid van blaarvorming

en mechanische beschadiging van de huid spelen een rol. Bij een huid die veel aan zonlicht is blootgesteld, zie

en/of ontvelling. í˘ł Huiddefect met schade of necrose van huid en onderhuids weefsel. De schade kan zich uitstrekken tot aan het onderliggende bindweefselvlies.Â í˘´ Uitgebreide weefselschade of weefselversterf (necrose) aan spieren, botweefsel of ondersteunende weefsels.

UA | 3 | 2018

| 45

Wilt u meer

ENERGIE? Energie tekort is een van de meest algemene, maar ook een van de meest belemmerende problemen waar mensen last van hebben. Wanneer je elke dag met datzelfde uitgebluste gevoel wakker wordt, kan dat de kwaliteit van leven sterk beïnvloeden. Gelukkig is er iets aan te doen door op celniveau de natuurlijke energieproductie in het lichaam te ondersteunen. Dit uiterst gecompliceerde proces vindt in elke cel van het lichaam plaats. Er zijn vitamines, mineralen, enzymen en andere natuurlijke stoffen bij betrokken die de cellen helpen voedingsstoffen uit het voedsel om te zetten in de ‘energiemolecule’ ATP. Hoe meer ATP een cel kan produceren, hoe meer energie die heeft om zijn belangrijke functies te vervullen. Ondersteuning van de ATPproductie in de cel is daarom de sleutel tot meer energie.

Gezonde, energie producerende cellen bevatten ook een natuurlijke stof die co-enzym Q10 heet. Wetenschappers bestuderen Q10 al tientallen jaren om beter te begrijpen waarom we die stof in onze cellen nodig hebben. Co-enzym Q10 zit in sommige voedingsmiddelen en het menselijk lichaam kan het ook zelf produceren. Bovendien is deze belangrijke voedingsstof tegenwoordig ook beschikbaar met vitamine C als supplement in capsules.

Q10 aanmaak neemt af met het ouder worden µg/g Concentratie co-enzym Q10 (µg/g) in hartweefsel

120 100 80 60

NL_Q10_Article_UA_210x297_1016

Het lichaam kan zelf het co-enzym Q10 aanmaken. Als gevolg van ziekte of ouder worden, maakt het lichaam steeds minder aan. Vaak gebeurt dit op momenten dat we juist extra energie nodig hebben. Bel gratis voor meer informatie: 0800-0992211

20 0 0-2 jaar

19-21 jaar

39-43 jaar

77-81 jaar

Meld u aan voor onze nieuwsbrief via: www.pharmanord.nl

Het originele Q10 product gebruikt in meer dan 100 wetenschappelijke studies. Bio-Quinon Q10 is waarschijnlijk ’s werelds best gedocumenteerde Q10-merk, reden waarom vooraanstaande onderzoekers het product officieel hebben uitgekozen als referentieproduct voor het internationale onderzoek op het gebied van Q10. Gebruikt in het geroemde QSymbio onderzoek! Voor meer info: www.q-symbio.com

Verkrijgbaar bij drogisterijen, apotheken, en gezondheidswinkels

toestand, die weinig of niet mobiel

of door een trauma (stoten, vallen),

optimale wondgenezing zal men de

zijn, en bij wie de doorbloeding door

maar ook op andere plekken aan het

behandeling moeten vaststellen aan

vaatproblemen is verminderd.

onderbeen.

de hand van criteria. Daarvoor wordt

Als uit vaatonderzoek blijkt dat het een

bij beoordeling van een wond gebruik-

Hoe ontstaat decubitus? Door langdurig

veneus probleem is (zoals hierboven is

gemaakt van het TIME-model, waarbij

in dezelfde houding te zitten of liggen

beschreven), zal de therapie bestaan

weefsel, infectie, vochtigheid en

komt er op bepaalde plekken druk op

uit het geven van de juiste compressie

conditie van de wondranden worden

de huid, meestal ter hoogte van een

met korte-rek-zwachtels.

beoordeeld (zie het kader op deze

botuitsteeksel. Daardoor worden de

pagina).

kleine bloedvaten en het daaronder

De wondbehandeling van het ulcus

gelegen weefsel samengedrukt. Deze

bestaat uit het opvangen van vocht

Wondbedekkers

bloedvaten kunnen de huid en het

– in het begin grote hoeveelheden! –

Producten die een vochtig wond-

onderliggende weefsel dan niet meer

met het juiste wondverband. Het is

klimaat realiseren, hebben altijd de

van voedingsstoffen en zuurstof

in het belang van de patiënt dat dit

voorkeur. Een bijkomend voordeel is

voorzien. Als de huid en het weefsel

gebeurt door verpleegkundigen met

dat deze producten niet vastplakken

te lang van voedingsstoffen en zuurstof

ervaring in het behandelen van deze

aan de wondbodem, wat met ‘natte

onthouden zijn, sterven er cellen af

patiëntengroep.

gazen’ wel geregeld gebeurt. De keuze

en is er sprake van decubitus.

van het product is mede afhankelijk

Gecompliceerde wonden

van de hoeveelheid geproduceerd

Ulcus cruris

Als een wond na vier tot zes weken

wondvocht, aangezien elk product een

Een ‘open been’ is een niet-genezende

niet is genezen, spreekt men van een

andere opnamecapaciteit heeft. <

wond aan het been. Dit ontstaat

gecompliceerde wond. Er kunnen

doordat de wanden van de bloedvaten

diverse oorzaken zijn: bepaalde

slapper worden, waardoor de kleppen

medicijnen (bètablokkers, NSAID’s,

de ader niet meer volledig afsluiten.

chemotherapie, bloedverdunners),

Die kleppen moeten er, samen met de

roken, diabetes en slechte voedings-

kuitspier, voor zorgen dat het bloed

toestand.

naar het hart wordt gepompt en niet

Wondbehandeling is maatwerk! Het

terugzakt in de benen. Maar als die

vraagt veel inzicht en deskundigheid

kleppen niet goed meer sluiten (door

van de behandelaar en veel geduld en

ouderdom, vaatziekten, roken enz.)

medewerking van de patiënt. Voor een

blijft er meer bloed in de beenaders en wordt de druk daar te hoog. Door de hoge druk, in combinatie met een dunnere vaatwand, kan het bloed in de weefsels tussen de cellen terecht-

De vier aspecten die beoordeeld moeten worden bij de behandeling van een gecompliceerde wond.

komen. Het gevolg is oedeem in het

T weefsel (tissue)

onderbeen. Omdat ook de huid dunner

I infectie (infection)

is, ontstaan er ulcera aan het onder-

M hoe nat of droog is de wond (moisture)

been. Meestal bij de enkel, spontaan

E conditie van de wondranden (edge)

Carla Uppelsch oten Directeur UConsultancy

Jouw advies bij de oudere huid ● Bescherm de huid altijd met een zonnebrandcrème en vergeet daarbij ook niet de handen te beschermen. ● Verzorg dagelijks je handen en onderbenen met een verzorgende crème/zalf of olie. ● Kies een ongeparfumeerd product. ● Gebruik geen zeep maar een doucheolie. ● Gebruik huidvriendelijk wondbehandelingsmateriaal. ● Laat wondbehandeling verzorgen door gespecialiseerde zorgverleners.

UA | 3 | 2018

| 47

VERZORGING

Verzorgingsnieuws Zon, huid en… lippen Nu het zomer is, denken we natuurlijk aan het beschermen van de huid tegen de schadelijke effecten van de zon. Uv-straling vergroot immers de kans op schade, en dat kan op den duur leiden tot huidkanker. Maar er zijn meer effecten van de zon op de huid: gunstig en ongunstig. Mensen met eczeem en psoriasis hebben in de zomer minder last van hun huidaandoening. Daarentegen kan een koortslip juist geactiveerd worden door de zon. De zon remt het afweersysteem van de huid. Als je afweersysteem overactief is, zoals bij eczeem en psoriasis, is die remming door de zon gunstig. Een ander effect is een verminderde afweer tegen het Herpes simplex-virus – veroorzaker van de koortslip – en daardoor kunnen de jeuk en de blaasjes weer opkomen. Zonbescherming is dus ook belangrijk voor de lippen!

Consumentenbond: ‘Niet alle zonnebrandsprays bieden de beloofde bescherming’ Niet alle zonnebrandsprays met factor 30 op het etiket geven de beloofde bescherming, blijkt uit onderzoek van de Consumentenbond. Ook werden er producten met allergenen en hormoonverstorende stoffen aangetroffen. Het gaat niet om producten die in de apotheek verkrijgbaar zijn. Twee van de vijftien geteste sprays blijven onder de factor 20 en één spray biedt onvoldoende bescherming tegen uv A-straling. Verder waren er zeven producten met allergene stoffen die irritatie kunnen veroorzaken bij mensen met een gevoelige huid en twee sprays met hormoonverstorende stoffen. Volgens dermatologen is blootstelling aan de zon echter vele malen schadelijker is dan blootstelling aan deze stoffen. Zonnebrandsprays worden

'Vrouw die gezond eet, krijgt minder rimpels'

overigens ook afgeraden omdat veel mensen deze te dun opbrengen.

Een gezond voedingspatroon met veel groente en fruit lijkt ervoor te zorgen dat vrouwen minder rimpels in hun gezicht krijgen. De huid van mannen lijkt geen invloed te ondervinden van

In 2017 deed de Consumentenbond onderzoek

voeding.

naar vijftien zonnebrandcrèmes. Daarvan bleken drie producten niet de beloofde SPF 30 te bieden,

Dat concludeert arts-onderzoeker Selma Mekić van de afdeling Dermatologie in het Erasmus MC.

eveneens producten die niet via de apotheek

Zij onderzocht 2753 Rotterdamse vijftigplussers. Omdat uit eerder onderzoek al was gebleken dat

worden verkocht.

rimpels bij mannen door andere factoren ontstaan dan bij vrouwen, werden mannen en vrouwen

(Bron: Consumentenbond)

apart onderzocht. Deelnemers vulden onder meer een vragenlijst in over hun eetpatroon en lieten 3D-foto's maken van hun gezicht, waarna het percentage rimpels werd berekend. Vrouwen hadden gemiddeld minder rimpels als ze relatief veel gezonde voeding aten zoals fruit, groente en vis, en weinig vlees, weinig suikers, weinig verzadigde vetten en weinig alcohol. Bij mannen was dit verband er niet.

UA | 3 | 2018

| 49

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

apothekersassistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw. Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V., Postbus 30163, 1303 AC Almere

In het volgende nummer onder meer:

tel.: 088-44 55 931; fax: 088-44 55 990 E-mail: info@ua.nl www.ua.nl Directeur-uitgever: Niek Petstra Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Hormonen

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Vormgeving: Designworks, Breda Fotografie: Eef Bongers (pag. 5), Werry Crone

• De schildklier • Anticonceptie

(pag. 13), Marlies Peeters (pag. 25-27), Frank Noordanus (pag. 6, 39-42) Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Anne-Marie van Gorp, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Lieke Melis, Marjam Overmars, Willem Roozeboom,

• Het vrouwenhart

Suzan Tuinier, Carla Uppelschoten, Gerda Weits Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotograﬁe: Frank Noordanus; model: Elena Nita, Jeroen Bosch Apotheek, ’s-Hertogenbosch Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en maximaal 20 apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Voor leden van Optima Farma gratis. Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties. UA-app: gratis.

Disclaimer De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de

© 2018 H&B Multimedia B.V., Almere. Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt,

snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele

noch met elektronische, noch met mechanische

aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan

methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige

ISSN 2211-0941

informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA | 3 | 2018

| 50

Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie zoekt:

Apothekersassistent VTGM back-o ce!

Ben jij op zoek naar een leuke werkplek in een bijzonder en nieuw centrum? Dan zijn wij op zoek naar jou! Wij bieden je een unieke uitdaging om je binnen onze splinternieuwe apotheek verder te ontwikkelen. Sinds medio mei 2018 is de apotheek in het nieuwe gebouw in werking. Je komt dus in een heel moderne, nieuwe apotheek te werken. We maken geen onderscheid tussen de poliklinische en klinische apotheek, maar zullen met één team de farmaceutische zorg voor het kind organiseren. Het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie is een centrum waar zorg en research nauw samenwerken om kinderen met kanker te genezen. Waar het kind, de ouders, broers en zussen altijd voorop staan. Dat is logisch als je bedenkt dat het Prinses Máxima Centrum een initiatief is van ouders van kinderen met kanker samen met zorgprofessionals. Zowel de patiënten als de medewerkers komen uit heel Nederland.

Werkzaamheden

Werken bij het Prinses Máxima Centrum:

Je bent in de nieuwe apotheek werkzaam en maakt daar intraveneuze medicatie (inclusief chemotherapie) gereed. Er staan twee robots die ons in een gedeelte van dit proces gaan ondersteunen. Ook zul je logistieke werkzaamheden verrichten rondom inkoop en distributie van geneesmiddelen.

• Het Prinses Máxima Centrum valt onder de Cao Ziekenhuizen; • Het aantal te werken uren is minimaal 24 uur, je werkt alle diensten volgens rooster waaronder ook bereikbaarheidsdiensten vallen; • De functie is ingeschaald in FWG 40 en 45 van de Cao Ziekenhuizen, je wordt ingeschaald op basis van kennis en ervaring; • Er wordt een uitstekend pakket aan secundaire arbeidsvoorwaarden geboden.

Persoonspro昀el We zoeken apothekersassistenten die van nature klanten servicegericht zijn, secuur en protocollair kunnen werken. Je bent bekend met GMP(-z)-normen en je hebt een oplossingsgerichte houding. Daarnaast ben je collegiaal, 昀exibel en kun je zelfstandig werken. Je herkent je in onze kernwaarden ‘grensverleggend’ en ‘gepassioneerd werken’.

www.werkenbijprinsesmaximacentrum.nl

Ben je enthousiast geworden voor deze functie? Solliciteren kan op www.werkenbijprinsesmaximacentrum.nl. Voor meer informatie kun je ook contact opnemen met Ria Al昀en, teamleider a.i. back-o ce, telefoon 06 25 710 506.

Acquisitie naar aanleiding van deze vacature wordt niet op prijs gesteld.

Nieuw

De eerste tandpasta op recept voor extra fluoride door dagelijks tandenpoetsen • Klinisch bewezen effectiever om meerdere vormen van cariës te voorkomen (kroon- en/of wortelcariës) dan een normale fluoridetandpasta1 • Voor patiënten met verhoogd risico op cariës* • Gebruik 3x per dag tot het volgende bezoek of advies van de tandarts – in plaats van reguliere tandpasta

Duraphat® 5000 ppm tandpasta: # RVG 120994 # Z-Index 16643593

Uitsluitend op recept verkrijgbaar Voor patiënten ≥ 16 jaar

* Voor patiënten ≥ 16 jaar 1 Tavss et al. Am J Dent 2003;16(6):369 –74. Verkorte productinformatie Duraphat 5000 ppm. Voor de volledige en meest recente productinformatie verwijzen wij naar de goedgekeurde SPC op www.cbg-meb.nl. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL: Duraphat 5000 ppm tandpasta. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING: 1 g tandpasta bevat 5 mg fluoride (als natriumfluoride), overeenkomend met 5000 ppm fluoride. FARMACEUTISCHE VORM: Tandpasta. THERAPEUTISCHE INDICATIES: Ter voorkoming van dentale cariës (tandbederf) bij jongeren en volwassenen, met name bij patiënten met een risico op meerdere vormen van cariës (coronale en/of wortelcariës). CONTRA-INDICATIES: Dit geneesmiddel mag niet worden gebruikt in geval van overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de in de rubriek lijst van hulpstoffen vermelde hulpstoffen. BIJZONDERE WAARSCHUWINGEN EN VOORZORGEN BIJ GEBRUIK: Duraphat 5000 ppm tandpasta mag niet worden gebruikt bij jongeren en kinderen jonger dan 16 jaar. Deze tandpasta bevat een hoog fluoridegehalte. Daarom moet het advies van een tandheelkundig specialist worden gevraagd voordat het product wordt gebruikt. Een verhoogd aantal potentiële fluoridebronnen kan leiden tot fluorosis. Voordat fluoride–bevattende geneesmiddelen zoals Duraphat gebruikt worden, moet een beoordeling worden gedaan van de totale fluoride-inname (dat wil zeggen drinkwater, gefluorideerd zout, andere fluoride-bevattende geneesmiddelen zoals tabletten, druppels, kauwgom of tandpasta). Fluoride tabletten, druppels, kauwgom, gels of vernissen en gefluorideerd water of zout dienen tijdens het gebruik van dit middel te worden vermeden. Wanneer algemene berekeningen worden uitgevoerd van de aanbevolen inname van het fluoride ion, welke 0,05 mg/kg per dag is uit alle bronnen en 1 mg per dag niet mag overschrijden, moet er rekening worden gehouden met eventuele inname van de tandpasta (elke tube Duraphat 5000 ppm tandpasta bevat 255 mg fluoride ionen). Dit product bevat natriumbenzoaat. Natriumbenzoaat is licht irriterend voor de huid, ogen en slijmvliezen. BIJWERKINGEN: Maagdarmstelselaandoeningen: Frequentie niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald): brandende orale sensatie. Immuunsysteemaandoeningen: Zelden (≥1/10.000 tot <1/1.000): Overgevoeligheidsreacties. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: Colgate-Palmolive (UK) Ltd. Guildford Business Park, Middleton Road GU2 8JZ Guildford, Surrey Verenigd Koninkrijk. VOOR INLICHTINGEN EN CORRESPONDENTIE: Colgate-Palmolive Nederland B.V. Leeuwenveldseweg 3F 1382 LV Weesp Nederland. NUMMER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: RVG 120994. AFLEVERSTATUS: UR (Uitsluitend recept). VERGOEDING: Wordt niet vergoed. DATUM VERGUNNING: 25.01.2018. DATUM SPC: 11/2017.