UA 4 2019 by H&B Multimedia

JAARGANG 9 | NUMMER 4 | AUGUSTUS 2019

THEMA: KIND TWEE NUMMERS

GRATIS BIJ EEN UA-ABONNEMENT VOOR 2020

UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN CHATTEN VOOR THERAPIETROUW | FARMADIÃ&#x2039;TIST | SLAAPPROBLEMEN | BABYHUIDVERZORGING

OP RECEPT/ZIEKENHUISFARMACIE De visie van – Dr. Richelle Kosse: “Therapietrouw verbetert door chatten met apotheek” 6 Voorschrift bij kinderen 9 Voorgeschreven – Nieuwe functie: farmadiëtist 10 Kindnieuws 14 Bijwerking belicht – Peesklachten bij ﬂuorochinolonen 17 Patiëntveiligheid – Risico op tienvoudige overdosering trimethoprim-suspensie bij baby’s 19 Vergeleken – Spiraaltjes op een rij 20

ZELFZORG

Aan het woord: “Wij produceren onze CBD als geneesmiddel” 24

Zelfzorgnieuws 27 Slaapproblemen 28 Liekes zelfzorgadvies – Kinderziektes met huiduitslag 31 Supplement – Advies over kindervitaminen 32 Co-enzym Q10 bij mensen met chronische nierziekte 35

BRANCHE

Annekedotes – Apparaten 13 Uitslag zomerpuzzel 18

Nieuws van Optima Farma 36 Kennistest 38 Covergirl – Turkistan Cakir: “Ik wil iets betekenen voor de medemens” 39 Collega’s in het zonnetje 41 Even voorstellen – Ommelander Ziekenhuis Groningen: Verhuizing tot in de puntjes georganiseerd 42 Branchenieuws 47

VERZORGING

Huidfonds-info – Vijf nieuwe huidhelden met huidkanker 34

Verzorging van de babyhuid 48 Verzorgingstips voor kinderen 51

24 10 48

UA | 4 | 2019

| 3

ONTVANGEN UW MEDEWERKERS UA AL THUIS? Nu: TWEE NUMMERS GRATIS bij een nieuw abonnement voor 2020! Elke apotheek in Nederland ontvangt van ons 6x per jaar een gratis exemplaar van UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. Fijn om op het werk alvast even door te bladeren. Toch leest een grote meerderheid van 93%1 het blad het liefst thuis pas écht. Ontvangen uw medewerkers UA nog niet thuis? Als u nu een abonnement afsluit voor 2020, krijgen uw medewerkers de laatste twee nummers van dit jaar gratis. Voor aanmeldingen en vragen kunt u contact opnemen met op info@ua.nl.

Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen: 1. EEN COLLECTIEF APOTHEEKABONNEMENT Voor € 55,00 per apotheek ontvangen max. 20 collega’s van jullie vestiging UA thuis. De apotheker vraagt een collectief abonnement aan door de factuurgegevens van de apotheek via een e-mail te sturen aan info@ua.nl. Daarna ontvangt de apotheker een code om medewerkers aan te melden via een beveiligde website. De factuur voor het kalenderjaar 2020 volgt in januari a.s.

2. EEN PRIVÉABONNEMENT Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een privéabonnement afsluiten voor € 19,50 per persoon per jaar. Meld je aan via info@ua.nl o.v.v. je naam- en adresgegevens. qxp_

A4 4-

4 05 -0

2-19

09:0

1 Pa gina

“Artikelen over receptgeneesmiddelen zijn zeer belangrijk”

93% leest het

UAR

I 2 0 19

liefst het papieren magazine thuis

51% leest

1|F EBR

Lezers geven UA gemiddeld een

UA gemiddeld 30-60 minuten

JAAR

GAN

G9| NUM

MER

UA verschijnt per jaar

THEM

UITS LUITE ND V OOR APOT OPIA HEKE TEN | RSAS OOGM SISTE EDIC ATIE | NTEN AS EPTIS

CHE

HAND

ELIN

GEN |

A PIJ

MET BEWA HANDIG AROV ERZ PIJN MEDIC ICHT ATIE Zie p ag. 2 7

LAXA

NTIA

| POL

LENA

LLER

GIE

1 UA lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

EERST DIT…

Vooruit

Als je een magazine maakt, moet je altijd ‘vooruitwerken’. Je hebt vast wel eens gehoord of gelezen dat de makers van kookrubrieken zich midden in de zomer met de gordijnen dicht en kaarsen aan in kerstsfeer dompelen om inspiratie op te doen voor het decembernummer. Bij UA hoeven we niet op die manier te werken. Maar we kunnen ook niet altijd ‘vooruit’ inspelen op actuele zaken. Wie had vooraf kunnen denken dat de eikenprocessierups voor zoveel overlast zou zorgen dat de jeukwerende, verzachtende en verkoelende huidproducten niet aan te slepen zouden zijn? Als we dat hadden geweten, zouden we de rups en de jeuk zeker een artikel hebben toebedeeld in het juninummer. Maar behalve wij bij UA, waren ook de apotheken in de getroffen gebieden er niet helemaal op voorbereid, zo bleek uit berichtgeving in de media. Een leermomentje voor volgend jaar, voor de apotheken en voor UA. Beter vooruitwerken. Voor je ligt het nieuwe nummer van UA – met het thema ‘kind’. We ‘blikken even vooruit’. In haar onderzoek merkte Richelle Kosse hoe adolescenten tegen hun medicijngebruik aankijken: ‘boeit me niet’. Hoe kun je zorgen dat het ze wel gaat boeien? Door met ze te chatten! Komen ouders in de apotheek vragen om vitamines voor hun slecht etende kinderen? Of om advies bij huiduitslag? In dit nummer lees je welk advies je kunt geven. De verzorging van de babyhuid is ook een onderwerp waar je in de apotheek vaak advies over kunt geven. En wist je dat zowel de spuitjes als verkeerd aanschrijven bij trimethoprim-suspensie voor tienvoudige overdosering bij baby’s kan zorgen? Je leest erover op pagina 19. Een vreemde eend in de bijt in dit nummer is een artikel over spiraaltjes – daarmee voorkom je immers het krijgen van kinderen. Het had een plaats moeten krijgen in het vorige nummer, met het thema ‘vrouw’. Maar toen hadden we zoveel vooruitgewerkt dat we te veel artikelen hadden. En over vooruitwerken gesproken... Deze column is meestal het laatste wat voor UA wordt geschreven. Ook nu. Geen vooruitwerken dus. Maar nu kan ik gaan genieten van mijn vakantie. En daarna gaan we weer goed vooruitwerken aan het volgende nummer van UA!

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

UA | 4 | 2019

| 5

DE VISIE VAN...

Dr. Richelle Kosse:

â&#x20AC;&#x153;Therapietrouw verbetert door chatten met apotheekâ&#x20AC;? Pubers met astma die via een app op hun telefoon kunnen chatten met hun apotheker of apothekersassistent, verbeteren daarmee hun therapietrouw. Dat is een van de uitkomsten van het onderzoek van Richelle Kosse waarop ze in februari van dit jaar promoveerde.

UA | 4 | 2019

| 6

ADAPT-onderzoek ADAPT staat voor ADolescent Adherence Patient Tool, wat zoveel wil zeggen als ‘een instrument

Richelle Kosse zocht na haar nogal fundamentele studie Neuroscience een promotieonderwerp dat meer toegepast was. Ze kwam terecht bij de afdeling Farmaco-epidemiologie en

waarmee adolescenten hun ziekte zelf kunnen managen’. De tool is in dit geval een app op de smartphone die ‘mobile health’ (mHealth) interventies mogelijk maakt. De functies in de app: 1. een (gevalideerde) vragenlijst waarmee de klachten over de tijd gevolgd kunnen worden (de CARAT, Control of Allergic Rhinitis and Asthma Test);

Klinische Farmacologie van de Faculteit

2. een medicatiealarm om de geneesmiddelen niet te vergeten;

Farmacie van de Universiteit Utrecht

3. korte voorlichtingsﬁlmpjes;

waar ze onderzoek kon doen naar hoe

4. chat met andere deelnemers om lotgenotencontact te verbeteren;

adolescenten tegen hun medicijn-

5. chat met de apotheker of apothekersassistent om het contact tussen patiënt en zorgverlener

gebruik aankijken. Daarbij had ze veel direct contact met de patiënten –

te verbeteren; 6. tweewekelijkse vragen over therapietrouw.

concreter kan haast niet.

‘Boeit me niet’

Helpen

Hoe vaak was je deze week benauwd?

“Toen ik begon was ik 25, en ik dacht

Ellen Kosters is met een aantal

Hoe vaak had je last van een verstopte

dat ik wel kon ‘levelen’ met de pubers

jongeren om de tafel gaan zitten met

neus? De uitkomsten werden weer-

uit mijn onderzoeksgroep. Maar het

de vraag: Wat kunnen we doen om

gegeven via een stoplicht: groen,

is toch wel een heel speciﬁeke – en

jullie te helpen? Ze had een smart

oranje, rood. De jongeren dachten

interessante – doelgroep. Het leeftijds-

game bedacht, een spelletje op de

meestal dat het wel meeviel, maar

verschil bleek dus best groot.” Boven-

telefoon waarbij de jongere zelf een

wanneer dan bleek dat ze toch in oranje

dien was het nog niet zo makkelijk

personage was. Maar de jongeren

zaten, was dat een mooie

voldoende proefpersonen te vinden.

maakten haar onomwonden duidelijk

bijdrage aan een stuk

“Een veelgehoorde reactie was: ‘Boeit

dat ze dáár niet op zaten te wachten.

bewustwording.”

me niet.’ Wat nogal karakteristiek is

Ze wilden een gewone, serieuze en

voor deze leeftijd.”

professionele app met verschillende

De app was gekoppeld

functies. En de belangrijkste oorzaak

aan de eigen apotheek,

Maar juist dat ‘boeit me niet’ sterkte

van hun therapieontrouw? Die bleek

waar de verantwoor-

Richelle Kosse in haar zoektocht naar

vrij banaal te zijn: door alle drukte en

delijke apotheker of

proefpersonen. Ze zag het als een

hun alom bekende onvermogen om

apothekersassistent

bevestiging van haar keuze om juist de

goed te plannen vergeten pubers

inzicht had in de score

groep van 12-18 jaar te onderzoeken.

domweg hun medicatie te gebruiken.

van de patiënt (die

“De meeste onderzoeken naar medicijngebruik maken geen onderscheid tussen kinderen vanaf zes jaar en jongeren vanaf vijftien jaar, terwijl de verschillen

hiervoor toestem-

“Wanneer dan bleek dat ze toch in oranje zaten, was dat een mooi stuk bewustwording”

tussen deze groepen enorm zijn.”

ming had gegeven in het kader van het onderzoek). “Als ze dan zagen dat het niet zo goed ging, konden ze reageren door de pop-up

Dit was het moment dat Richelle Kosse

met de vragenlijst vaker te laten

Uit eerder onderzoek van Ellen Kosters,

ging meewerken aan het onderzoek.

verschijnen of door een chatberichtje

de copromotor (begeleider) van

Ze heeft op basis van eerdere studies

te sturen naar de jongere. Jongeren

Richelle Kosse, was gebleken dat de

en – belangrijk – in samenwerking

komen niet zo vaak zelf in de apo-

therapietrouw bij jongeren met astma

met een groep jongeren de zes

theek, maar het bleek dat ze toch wel

ﬂink zakt zodra ze in de puberteit

functies van de app ontworpen (zie

graag contact wilden met hun zorg-

komen: slechts ongeveer 30% van die

kader). Het wekkertje als reminder

verlener want ze kwamen zelf ook met

jongeren gebruikt de medicatie op de

om de medicatie te gebruiken was

vragen via de chat.”

juiste manier. Vooral het regelmatige

natuurlijk vrij voor de hand liggend,

gebruik van onderhoudsmedicatie

maar de (CARAT-)vragenlijst die

Even stil

moet het ontgelden. “Jongeren willen

wekelijks oppopte en waarmee de

In totaal hebben 234 jongeren het

en krijgen de verantwoordelijkheid

gebruikers hun symptomen konden

onderzoek afgerond, van wie 87 de

voor hun eigen medicijngebruik, maar

monitoren, bleek heel verhelderend

de vraag is of ze daar wel aan toe zijn.”

te zijn. “Daarin stonden vragen als:

UA | 4 | 2019

>> Lees verder op pagina 8

| 7

DE VISIE VAN... app konden gebruiken. De controle-

jongeren die aan het begin slecht

het goed gaat met hun astma, maar

groep kreeg de gewone zorg van de

therapietrouw waren in de controle-

door de CARAT-vragenlijst zien ze in dat

apotheek. “Vooraf en na een half jaar

groep ging de therapietrouw verder

ze toch wel last hebben. “Zij denken

vulden alle proefpersonen vragen-

omlaag, maar bij de therapieontrouwe

dan: dit is voor mij goed genoeg. Ze

lijsten in waarmee we de therapie-

jongeren in de groep met de app ging

hebben van jongs af aan astma en

trouw, de astmacontrole en de

de therapietrouw omhoog.” Wat betreft

weten niet beter. Maar als ik de

kwaliteit van leven hebben gemeten.”

astmacontrole en kwaliteit van leven

resultaten zie, gaan mijn handen

Richelle Kosse is even stil. “Toen bleek

waren er geen verschillen.

jeuken. Het kan gewoon beter, ze

dat de app geen effect had als je

hebben onnodig klachten.” Richelle

overall kijkt naar de twee groepen.

Chat

Kosse heeft nu een andere baan, maar

Dus dat was wel jammer.”

Verder analyseren bracht aan het licht

ze hoopt dat het Longfonds, waarmee

dat de enige functie die verantwoor-

de samenwerking goed was tijdens

delijk was voor de verbetering in

haar onderzoek, deze resultaten

therapietrouw de chatfunctie met de

meeneemt in verder beleid. <

“Zodra de jongeren contact hadden gehad met hun apotheker of apothekersassistent gingen ze hun medicatie beter gebruiken”

apotheek was. “Zodra de jongeren contact hadden gehad met hun apotheker of apothekersassistent gingen ze hun medicatie beter

ADAPT astma app

Maar ja, dat is wetenschappelijk

gebruiken.” Het is een interessante

onderzoek. Geen resultaat is ook

bevinding, aldus Kosse, dat het

resultaat. Toch nam Kosse hier niet

persoonlijke contact met de zorg-

zomaar genoegen mee. Ze hadden

verlener in de apotheek ertoe doet.

immers een schat aan data, omdat je

“Je kunt erover speculeren waarom dat

via een app van alles en nog wat kunt

is: is het puur behoefte aan aandacht

vastleggen. “Er waren dan misschien

en goedkeuring? Of gebruiken ze hun

geen verbeteringen te zien als je de

medicatie verkeerd en leren ze van

De chatfunctie met de apotheek, die zo nuttig

groep als een geheel beschouwt,

de zorgverlener hoe het moet? Dit is

bleek, heeft natuurlijk wat haken en ogen

maar toen we er statistische en data-

wellicht interessant voor

wat betreft vergoeding. Richelle Kosse:

analyses op loslieten – ik ben er zelfs

vervolgonderzoek.”

“De apothekers en assistenten deden vrijwillig

Je kunt de app gratis downloaden in de App Store en Google Play Store. De wekkerfunctie en vragenlijst zijn te gebruiken, de andere functionaliteiten waren alleen gekoppeld aan het onderzoek.

mee met dit onderzoek, omdat ze het leuk

voor naar Londen gegaan omdat ze daar een stapje verder zijn in app-

Wat ook voer is voor vervolgonderzoek,

vonden. Maar als je deze functie daadwerkelijk

onderzoeken – bleek dat er in de

is het verbeterde ziekte-inzicht van de

wilt implementeren is het argument ‘leuk’

therapietrouw wel effect was. Bij de

patiënten. Veel jongeren denken dat

uiteraard niet genoeg.”

Jouw rol bij medicatie voor jongeren ● Meestal halen ouders de medicatie van hun puberkinderen op. Vraag ze of ze hun kind willen vragen het de volgende keer zelf op te halen of mee te komen, zodat je de jongere zelf krijgt te zien en te spreken. ● Als je de jongere zelf aan de balie hebt: vraag hoe het ermee gaat, en vraag door. Kun je altijd meekomen met gym? Heb je weleens last van een verstopte neus of veel niezen? ● Ga rustig met de jongere aan tafel zitten om de techniek van het inhaleren nog eens door te nemen. ● Het heeft weinig zin om te vragen of ze wel elke dag braaf hun medicatie gebruiken. Grote kans dat ze liegen of defensief reageren. Hou het bij vragen naar klachten en techniek.

UA | 4 | 2019

| 8

VOORSCHRIFTNIEUWS

Krijgen kinderen veel of juist weinig medicijnen

Voorschrift bij kinderen – gegevens uit de openbare apotheken

voorgeschreven? Om welke middelen gaat het? En hoe zit het met de verschillende leeftijdsgroepen? De Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK) verzamelt gegevens over wat er in de openbare apotheken wordt afgeleverd. Die gegevens worden geanalyseerd en daar valt heel wat uit te concluderen.

Kinderen: kleinverbruikers Je merkt het zelf al in de openbare apotheek: de meeste geneesmiddelen lever je af aan ouderen. Dat blijkt ook uit de cijfers van SFK. In 2018 gebruikten mensen in Nederland gemiddeld 545 standaarddagdoseringen van ‘pakketgeneesmiddelen’. Kinderen gebruikten relatief de minste medicijnen. Vooral vanaf het veertigste jaar neemt het aantal voorgeschreven medicijnen toe (zie de graﬁek). Geneesmiddelgebruik in standaarddagdoseringen naar leeftijdsgroep (2018) 103

108

168

162

574

1155

1405

1699

Welke geneesmiddelen bij kinderen? Welk geneesmiddel het meest wordt voorgeschreven, verschilt per leeftijdsgroep: 0-jarigen nystatine (tegen spruw)

0-1 jaar

2-10 jaar

11-20 jaar

(zonder anticonceptiepil)

(met anticonceptiepil)

21-40 jaar

41-64 jaar

65-69 jaar

70-74 jaar

≥ 75 jaar

ca. 33% van de 0-jarigen die een pakketgeneesmiddel krijgen via de openbare apotheek

(Bron: SFK, in Pharmaceutisch Weekblad 2019, nr. 6)

1-10 jaar amoxicilline en andere antibiotica van ca. 31% van de 1-jarigen tot ca. 9% van de

Bijna 60% kinderen krijgt medicijn voorgeschreven

10-jarigen die een pakketgeneesmiddel krijgen via de openbare apotheek

Openbare apotheken verstrekten in 2018 7,1 miljoen keer een geneesmiddel uit het basispakket aan een kind of jongere tot 18 jaar. Deze geneesmiddelen waren voor 1,8 miljoen kinderen en jongeren, oftewel 59% van die leeftijdsgroep. Zij kregen in dat jaar gemiddeld 3,9 verstrekkingen. Onder de jongsten en de oudsten binnen deze leeftijdsgroep waren meer geneesmiddelgebruikers (60-80%) dan in de middengroep. Bij jongeren van 9 tot 13 jaar zijn de minste geneesmiddelgebruikers: ongeveer 42% van hen gebruikt een of meer geneesmiddelen.

10-14 jaar desloratidine en andere anti-allergica ca. 10% van de jongeren van 10-18 jaar die een pakketgeneesmiddel krijgen via de openbare apotheek 15-18 jaar anticonceptiepil van ca. 14% bij 15-jarigen tot bijna 30% bij de 17-jarigen.

Hoeveel geneesmiddelen gebruiken deze kinderen per persoon?

4 of meer geneesmiddelen

3 geneesmiddelen

13% 25%

(Bron: SFK, in Pharmaceutisch Weekblad 2019, nr. 27-28)

UA | 4 | 2019

0-18 jaar

14%

2 geneesmiddelen

salbutamol en andere middelen bij 49%

1 geneesmiddel

benauwdheidsklachten corticosteroïde zalven en andere huidmiddelen (Bron: SFK, in Pharmaceutisch Weekblad 2019, nr. 27-28)

| 9

ZIEKENHUISFARMACIE VOORGESCHREVEN

Nieuwe functie: farmadiëtist Voeding en voedingssupplementen kunnen effect hebben op de werking en de bijwerkingen van medicijnen. Andersom geldt dat bepaalde geneesmiddelen de voedingsstatus van een patiënt kunnen beïnvloeden. De nieuwe functie van farmadiëtist in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ) in Tilburg gaat een brug slaan tussen diëtetiek en farmacie.

UA | 4 | 2019

| 10

We staan er niet genoeg bij stil, vinden Rinske Pauw, ziekenhuisapotheker, en Ilona Suurs, diëtist, maar er zijn veel risico’s als het gaat om interacties tussen geneesmiddelen en voeding of voedingssupplementen. Niet alleen is er weinig systematisch onderzoek bekend, maar het is ook een onontgonnen gebied. Zowel artsen en apothekers als diëtisten hebben ieder hun eigen deskundigheid, maar op het grensvlak bestaat een kennishiaat. Daar wil het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis verandering in brengen. Ilona Stuurs bekleedt sinds december 2018 de nieuwe functie van farmadiëtist – een project van een jaar – waarin ze onder meer structureel overlegt met ziekenhuisapothekers en apothekersassistentes.

Op het grensvlak van arts, apotheker en diëtist bestaat een kennishiaat Noodzaak De noodzaak van het project blijkt uit

verhoogde kans op bijwerkingen. Ook

Eetlust

wat Rinske en Ilona erover vertellen.

kan het juist zijn dat er sprake is van

“Andersom is er tijdens opname vaak

“Tijdens opnamegesprekken in het

een verminderde werking of dat een

ook (te) weinig aandacht voor het feit

ziekenhuis zien we dat steeds meer

middel niet aanslaat. Je kunt je

dat bepaalde geneesmiddelen de

patiënten speciﬁeke ‘diëten’ volgen of

voorstellen dat dit bij bijvoorbeeld

eetlust en de smaak van een patiënt

voedingssupplementen gebruiken”,

immunosuppressiva, antistolling of

aanzienlijk kunnen beïnvloeden. Een

vertelt Rinske. “Bijna de helft van de

antibiotica desastreuze gevolgen kan

patiënt die misselijk is, zal minder

patiënten slikt wel iets, op voorschrift

hebben voor de patiënt.”

goed eten. Vooral bij ouderen kan het

van een arts of op eigen initiatief. Er is echter nog te weinig aandacht voor de vraag of dit alles wel samen kan gaan met de medicatie van de patiënt. Dat baart ons zorgen, aangezien bepaalde voeding en voedingssupplementen

risico op ondervoeding toenemen.

Ineens veel groene thee, cranberry of grapefruit gebruiken, of starten of stoppen met een supplement, kan grote gevolgen hebben

Daarnaast kan medicatie het gehalte aan micronutriënten in het lichaam veranderen, waardoor het ijzer-, calcium-, magnesium- of vitaminegehalte te hoog of te laag wordt. Al

een signiﬁcante invloed kunnen

deze vormen van interactie kunnen

uitoefenen op de werking van een

ook bijdragen aan de noodzaak om

belangrijke groep leverenzymen, de CYP450-enzymen. Die zijn onder meer verantwoordelijk voor het omzetten van veel geneesmiddelen. Die invloed op de werking kan de omzetting van een middel remmen of juist stimuleren. Het gevolg kan een sterkere (of zelfs toxische) werking zijn en een

UA | 4 | 2019

Studiedag

De studiedag ‘Interacties tussen geneesmiddelen en voeding’ vindt plaats op 24 september a.s. De organisatie is in handen

een patiënt op te nemen.” Interacties moeten herkend worden en er moet ook kundig op geacteerd worden. Rinske: “Het wijzigen van een bestaand voedingspatroon (bijvoor-

van PAO Farmacie. Voor meer informatie en aanmelding: www.paofarmacie.nl. >> Lees verder op pagina 12

| 11

ZIEKENHUISFARMACIE VOORGESCHREVEN beeld ineens veel groene thee, cranberry of grapefruit gaan eten/ drinken) of het starten of acuut stoppen van een supplement, kan grote gevolgen hebben!” Daarnaast dient men alert te zijn op tekorten aan bepaalde nutriënten en die waar nodig aanvullen – denk hierbij aan magnesium-, ijzer- en vitamine B12-tekorten door langdurig gebruik van maagzuurremmers.

Eten&Medicijnwijzer “Bij iedere opname in het ETZ veriﬁëren de apothekersassistenten de medicatie, samen met de patiënt”, vertelt Ilona. “Ze vragen ook actief naar het gebruik van OTC-middelen, zoals multivitaminen, en adviseren de patiënt het gebruik van deze middelen altijd te melden bij de eigen apotheek.” Ilona ziet zichzelf als motivator tussen diëtisten en apothekersassistenten. Ze heeft een ‘Eten&Medicijnwijzer’

beide in het lichaam en met elkaar

“Ook bij het Bijwerkingencentrum

gemaakt met de top twintig van

interacteren.”

Lareb zou informatie gebundeld kunnen worden over bijwerkingen van

meest voorgeschreven geneesmiddelen binnen het ETZ. In elk vakje

Baat het niet…

kruiden- en voedingssupplementen”,

staat welke voedingsmiddelen

Het is vaak onwetendheid, constateren

aldus Rinske. “In september organi-

invloed hebben op een geneesmiddel,

Rinske en Ilona. Mensen denken over

seert de werkgroep een interessante

inclusief een bijpassend inname-

het gebruik van voedingssupplemen-

cursusdag waar ook apothekers-

advies.

ten naast medicatie vaak: baat het

assistenten van harte welkom zijn.” <

Elke patiënt krijgt deze wijzer.

niet, dan schaadt het niet. Dat idee is

Ilona’s plan is om voor diëtisten een

even onterecht als hardnekkig. Vandaar

soortgelijke wijzer te maken per

dat de landelijke werkgroep Genees-

afdeling, met een top twintig van de

middelen en Voeding Interacties

speciﬁeke medicatie van een afdeling.

(WGVI) hard aan het werk is. Naast het

Aan het onderwerp interacties met

“Bij de ziekte van Parkinson is het

ETZ maken Wageningen Universiteit,

kruidenproducten wordt inmiddels ook

bijvoorbeeld belangrijk dat de voeding

het RIVM en het College ter Beoor-

aandacht besteed in een campagne van

veel eiwitten bevat en dat de maal-

deling van Geneesmiddelen (CBG)

het CBG; zie ook pag. 27.

tijdmomenten worden afgestemd op

deel uit van de werkgroep. Ze willen

de medicijnen. Om de medicatie te

de kennis bundelen en verspreiden,

kunnen toedienen moet soms een

onderzoek op dit gebied stimuleren en

paar uur gestopt worden met de

huidige informatiebronnen verbeteren.

sondevoeding. Het uiteindelijke doel

Het zou bijvoorbeeld mooi zijn als

is dat we in elk patiëntendossier alle

interacties op termijn ook worden

informatie over de voeding, medicatie

opgenomen in de KNMP Kennisbank.

en interacties hiertussen, kunnen

Een middel als sint-janskruid staat er

terugvinden. Op die manier willen we

nu al wel in, maar er ontbreekt nog

zorgprofessionals erop alert maken hoe

veel andere relevante informatie.

UA | 4 | 2019

Campagne CBG

| 12

ANNEKEDOTES

Apparaten

xx Gewicht

woordde: “Sorry, daar heb ik nog nooit

xx Tijdens een avonddienst kwam er een

van gehoord, maar ik zoek het even

man aan de balie met een recept voor

op.” Ze besloot het LSP te raadplegen

xx een antibioticakuurtje voor zijn zoon.

en daar stond inderdaad iets anders:

xx Toen mijn collega naar het gewicht

hydrochloorthiazide 12,5 mg en amlo-

van het kind vroeg, zei hij: “Nou, hij

dipine 5 mg. Toen zij dit terugkoppelde

xx is 12 jaar, een kilo of veertig denk ik,

aan mevrouw (“Dus misschien heeft

xx maar precies weet ik het ook niet.”

u het verkeerd in de telefoon gezet?

Maar zoals jullie weten, is het

Of heeft de automatische spelling-

belangrijk het exacte gewicht te

checker dit voor u aangepast?”), zei

weten om de juiste dosering te kunnen

deze verder niets. Wel werd ze roder

berekenen. Het jongetje was nog

en roder.

beneden bij de huisartsenpost, dus

Mensen zijn vaak zo overtuigd van hun

mijn collega vroeg of meneer met

gelijk. En ze leveren zich over aan de

zijn zoontje nog even langs de balie

apparaten. Want zeg nou zelf: als het

kon lopen om hem nog even op de

in je telefoon staat, dan is het toch

weegschaal te laten staan. Maar

gewoon waar!

meneer had een beter idee: “Geef mij die weegschaal maar mee,

Kanjers

dan weeg ik hem beneden wel even.”

Laatst werden wij verrast door een

“Geen probleem”, zei mijn collega,

patiënt – een man op leeftijd – die

“als u hem maar wel weer terug-

ons als blijk van waardering een pak

brengt.” Misschien dacht meneer aan

‘kanjer’ stroopwafels kwam brengen.

een platte personenweegschaal die de

Hij zei erbij: “Omdat jullie echte

meesten van ons thuis hebben staan.

kanjers zijn, geniet er maar lekker

Maar een weegschaal in een apotheek

van lieverds.” Dit is toch geweldig

is wel even een maatje groter. Hij liet

en zo ontzettend lief.

Deze aﬂevering staat in het teken

zich echter niet kennen. Dus daar liep

Wat hebben we toch een topbaan!

van apparaten, met een hoofdrol

hij, met die grote weegschaal onder

voor een weegschaal en een

zijn arm door het ziekenhuis te

Tot de volgende keer,

telefoon.

sjouwen. En uiteraard bracht hij hem

Groetjes Anneke

Lieve collega’s, Regelmatig krijgen we bijzondere reacties van patiënten. Dit maakt ons vak ook zo leuk en afwisselend.

ook weer keurig terug.

‘Allochtoon’ Er kwam een mevrouw aan de balie

Anneke

een nitrofurantoïnekuur ophalen. Mijn collega vroeg haar of zij ook nog andere medicatie gebruikte, waarop mevrouw met luide stem en vol zelfvertrouwen zei: “Ja, helaas wel, ik gebruik hydrochloorthiazide 12,5 mg en allochtoon 5 mg.” Mijn collega keek mevrouw verbaasd aan en vroeg of ze dit even kon herhalen. Met een strak gezicht zei mevrouw nogmaals: “Ik gebruik hydrochloorthiazide 12,5 mg en allochtoon 5 mg.” Als jullie iets leuks meemaken, dan

En om haar uitspraak kracht bij te

wil ik dat graag voor jullie verwerken

zetten, voegde ze eraan toe: “Het staat

in mijn column. Je kunt me mailen op

in mijn telefoon!” Mijn collega ant-

annekeangenent@hotmail.com

UA | 4 | 2019

| 13

Kindnieuws

Kinderdosering domperidon vervallen Het doseringsvoorschrift voor kinderen bij het gebruik van domperidon (o.a. Motilium) is vervallen. Daarom zit er geen pipet meer bij de orale suspensie in de verpakking.

Nieuw syndroom ontdekt Onderzoekers van Amsterdam UMC hebben een syndroom ontdekt dat de ontwikkeling van kinderen ernstig beperkt. De oorzaak van het syndroom is een verandering in het HNRNPRgen. Dit gen blijkt een belangrijke rol te spelen bij ontwikkelingsprocessen in het lichaam.

Domperidon is geregistreerd voor de verlichting van misselijkheid en braken. De kinderdosering werd in 2014 goedgekeurd, maar onderzoek naar de effectiviteit bij kinderen met een maagdarmontsteking – domperidon of placebo naast orale rehydratie – toonde geen tot nauwelijks verschil in effectiviteit en veiligheid tussen gebruikers van het medicijn en gebruikers van een placebo. De dosering voor medicijnen met domperidon is vanaf nu beperkt tot volwassenen en jongeren vanaf twaalf jaar met een gewicht vanaf 35 kg. (Bron: CBG)

De ontdekking van het syndroom begon bij een baby met ademhalingsproblemen en een opvallend uiterlijk. Gaandeweg ontdekten de artsen steeds meer gezondheidsproblemen bij het kind, waaronder een ontwikkelingsachterstand, hersenafwijkingen en epileptische aanvallen. Uiteindelijk werd in samenwerking met genetici een mutatie gevonden die hiervoor verantwoordelijk is.

Kinderarts in huisartsenpraktijk spaart kosten Als kinderen in een huisartsencentrum een kinderarts kunnen bezoeken, hoeven die kinderen bijna nooit alsnog naar een ziekenhuis. Dat blijkt uit een pilot van zorgverzekeraar Menzis. Bovendien blijkt het 50% goedkoper te zijn dan de reguliere manier van werken.

(Bron: Amsterdam UMC)

Drie huisartsen in de gemeente Pekela werken samen met een kinderarts uit het Ommelander Ziekenhuis Groningen te Scheemda. Eens per maand houdt een kinderarts spreekuur in de huisartsenpraktijk. Hier komen kinderen die voorheen naar het ziekenhuis doorverwezen zouden zijn. Van de kinderen die de kinderarts op dit spreekuur ziet, hoeft 90% vervolgens niet naar het ziekenhuis. Het gaat om kinderen met uiteenlopende klachten, zoals onbegrepen buikpijn, een ruisje bij het hart of oorpijn. (Bron: Zorgvisie)

UA | 4 | 2019

| 14

Advies GR: ook jongens inenten tegen HPV De Gezondheidsraad wil dat de HPV-vaccinatie ook voor jongens wordt opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Dat staat in een advies aan staatssecretaris Blokhuis van VWS. Het advies is om de inenting te geven aan meisjes en jongens rond hun negende jaar.

Bij telemedicine vaker antibiotica Heeft telemedicine de toekomst? Is de behandeling bij een ‘bezoek’ aan een onlinedokter even goed als bij een fysiek bezoek aan de arts? Dat werd nagegaan door een onderzoeksteam aan de universiteit van Pittsburg (VS). Het bleek dat kinderen met acute luchtweginfecties die een arts zien via een teleconsult, veel vaker antibiotica voorgeschreven krijgen dan kinderen die op het fysieke spreekuur komen. Het onderzoeksteam ging het voorschrift na bij meer dan 340.000 verzekerde kinderen met acute luchtweginfecties in de jaren 2015 en 2016. Kinderen die een arts zagen via een teleconsult kregen

Op dit moment worden alleen meisjes opgeroepen in het

in 52% van de gevallen antibiotica voorgeschreven. Bij kinderen die op een fysiek spreekuur

jaar dat ze dertien worden, maar inenting zou het beste

verschenen was dat 31%. Verder voldeed 40% van de via telemedicine uitgeschreven recepten voor

beschermen als deze rond het negende jaar wordt gegeven.

antibiotica niet aan de medische richtlijnen. Er werden bijvoorbeeld antibiotica voorgeschreven bij

De HPV-inenting is bedoeld om baarmoederhalskanker te

virusinfecties. Bij de recepten die artsen uitschreven na een fysiek bezoek van de patiënt was 20%

voorkomen. Maar HPV-infecties dragen ook bij aan het

niet volgens de richtlijnen.

ontstaan van kanker aan de anus, penis, vagina, schaam-

(Bron: Zorgvisie)

lippen en de mond- en keelholte; een deel hiervan komt uiteraard ook voor bij jongens. Bovendien wordt HPV doorgegeven via seksueel contact. Ook daarom is het belangrijk dat jongens worden ingeënt. De Gezondheidsraad adviseert ook om een extra vaccinatieprogramma op te zetten voor mensen tot en met 26 jaar die zich nog niet hebben laten vaccineren. Dat voorstel is bedoeld om de HPV-vaccinatiegraad te verhogen. Angst voor bijwerkingen is onterecht, blijkt uit het onderzoek van de Gezondheidsraad. Een verband tussen de HPV-vaccinatie en chronische vermoeidheid, migraine en auto-immuunziekten is niet aangetoond. Daarover doen wel veel verhalen de ronde. Soa-aids Nederland ondersteunt het advies van de Gezondheidsraad maar pleit ervoor om de vaccinatie uit te breiden naar de HPV-soorten die genitale wratten veroorzaken – na chlamydia de meest voorkomende soa.

UA | 4 | 2019

| 15

BIJWERKING BELICHT

Peesklachten bij ﬂuorochinolonen In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. Dit keer besteden we aandacht aan het optreden van peesklachten bij ﬂuorochinolonen. Waar aan te denken? En wie loopt er risico?

Fluorochinolonen zijn antibiotica voor

Wie loopt er risico?

In het najaar van 2018 is de veiligheid

de behandeling van bacteriële infec-

Patiënten ouder dan zestig jaar

van de ﬂuorochinolonen opnieuw

ties. Artsen schrijven deze medicijnen

lopen meer risico om bij gebruik van

bekeken door het Europees Genees-

onder meer voor bij de behandeling

ﬂuorochinolonen peesklachten te

middelen Agentschap (EMA). Het

van blaasontsteking, luchtweginfecties

krijgen. Bij een leeftijd boven de

advies aan patiënten is om bij de

of middenoorontsteking. Het gaat om

tachtig jaar is het risico nog hoger.

eerste tekenen van een ernstige

de medicijnen ciproﬂoxacine, levo-

Een andere risicofactor is het gelijk-

bijwerking – zoals peesontsteking,

floxacine, moxifloxacine, ofloxacine

tijdig gebruik van corticosteroïden.

peesscheuring en spierpijn – de

en norﬂoxacine.

Corticosteroïden hebben namelijk een

behandeling met ﬂuorochinolonen

nadelige invloed op de kwaliteit van

direct te stoppen en contact op te

Pees-, spieren gewrichtsklachten

de pees. Dat geldt bijvoorbeeld ook

nemen met de arts.

Bij het gebruik van ﬂuorochinolonen

middelen die systemisch geabsorbeerd

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

kunnen bijwerkingen aan de spieren

kunnen worden.

bij Bijwerkingencentrum Lareb

optreden. Er kunnen onder andere

Verder hebben ook patiënten met een

ernstige bijwerkingen ontstaan als

verminderde nierfunctie een verhoogd

peesontsteking (tendinitis) en pees-

risico op het krijgen van peesklachten.

scheuring (peesruptuur). Hoewel de

Naast bovenstaande risicofactoren

klachten in alle spieren in het lichaam

kunnen ook bepaalde aandoeningen

kunnen optreden, betreft het vaak de

bij het gebruik van ﬂuorochinolonen

achillespees.

een verhoogd risico op peesklachten

De symptomen van de klachten treden

geven. Aandoeningen geassocieerd

veelal acuut op. Een achillespees-

met peesklachten bij gebruik van

scheuring kan al een week na starten

ﬂuorochinolonen zijn: reumatoïde

met de medicatie ontstaan. En hoewel

artritis, systemische lupus erythema-

aan een peesscheuring vaak een pees-

todes (SLE), jicht, hyperparathyreoïdie,

ontsteking voorafgaat, hoeft dit niet

hyperlipidemie, gonorroe en syﬁlis.

altijd het geval te zijn.

voor corticosteroïden in inhalatie-

Bronnen 1. Kok LM, Bénard MR, van Arkel ERA. Bilaterale achillespeesruptuur bij gebruik van levofloxacine en glucocorticoïden. NTvG 2012; 156:A4192. 2. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Bij gebruik fluorochinolonen verhoogd risico op schade aan spieren en zenuwstelsel. Nieuwsbericht, 09-04-2019, https://www.cbgmeb.nl/actueel/nieuws/2019/04/09/bij-gebruik -fluorochinolonen-verhoogd-risico-op-schadeaan-spieren-en-zenuwstelsel.

Jouw advies bij ﬂuorochinolonen Wijs op de mogelijkheid van peesklachten. Adviseer patiënten om bij pijn in spieren en/of pezen direct te stoppen met het geneesmiddel en contact op te nemen met de arts.

UA | 4 | 2019

| 17

UITSLAG VAN DE ZOMERPUZZEL Jullie hebben lekker zitten puzzelen met de puzzel van Optima Farma en UA in het vorige nummer van UA. De oplossing luidde: De Grote Apothekersassistenten Kennistest

Wie vielen er in de prijzen? De tien Avène kennismakingspakketten gaan naar: • Henni Vogelzang, Huisartsenpraktijk Havelte, Havelte • Jennie van der Weerd, Apotheek ’t Woud, Lelystad • Margriet Mulder-van Vaals, Apotheek Burgum, Burgum • Birgit Nyqvist, St. Antoniusziekenhuis Klinische Farmacie, Nieuwegein • Trijntje Hecker, Apotheek Marum, Marum • Monique Ooms, De Katwijkse Apotheek, loc Princestraat, Katwijk • Pauline Rieu, De Muider Apotheek, Muiden • Mariska Bilius, Apotheek Hoge Vucht, Breda • Helga van de Kamp-Kosters, Apotheek Flevowijk, Kampen • Kim Flemming, Apotheek De Batau, Nieuwegein

De twee Eucerin Anti-Age pakketten gaan naar: • M. Bekkers, Apotheek Souburg, Oost-Souburg • Miranda van Alem, Albert Schweitzer Ziekenhuisapotheek, Dordrecht

De drie zonpakketten van La Roche-Posay gaan naar: • Susan Rolink, Scheperapotheek, Emmen • Lisette Hoek, Apotheek Bleiswijk, Bleiswijk • K. Luijben, Apotheek Ducdalf, Waalwijk

De drie Vichy ‘Routine’-pakketten gaan naar: • Martine Koomen, Universitair poliklinische apotheek VUmc, Amsterdam • José Groothusen, Apotheek Sint Anthonis, Sint Anthonis • Nicoline Nanninga-Ripken, Apotheek de Nije Veste, Nijkerk

Het Zarqa huidverzorgingspakket ‘Magnesium’ gaat naar: • Carolien Noorlander, Apotheek Kipp, Delft

Van harte gefeliciteerd allemaal! Als het goed is, heb je de prijs inmiddels ontvangen. Geniet ervan!

Rectificatie Huidheld Esther In UA nr. 2 van dit jaar was Huidfonds-info gewijd aan hidradenitis suppurativa oftewel acne inversa (pag. 34). Huidheld Esther is tientallen keren geopereerd aan de ontstekingen die dit veroorzaakt. Esther heeft dus geen huidkanker, zoals ten onrechte boven haar portret stond.

UA | 4 | 2019

| 18

PATIËNTVEILIGHEID apotheker die vervolgens telefonisch

Risico op tienvoudige overdosering trimethoprim-suspensie bij baby’s

contact opneemt met de voorschrijvend

Bij het Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR zijn diverse meldingen geweest van overdosering van trimethoprimsuspensie bij baby’s, met verschillende oorzaken. Alert blijven dus!

Analyse

arts. Vanwege het complexe medicatieproﬁel wordt het kindje terugverwezen naar de kinderarts.

Terhandstellen omvat méér dan het overhandigen van een geneesmiddel aan de patiënt. Risico’s in deze casus zijn: • er was geen etiket op patiëntnaam en dosering; • het juiste doseerspuitje was niet meegegeven;

Overschrijffout

• Een eerste-uitgiftegesprek heeft

Een twee weken oude baby krijgt

plaatsgevonden. Daarbij is niet opge-

trimethoprim-suspensie voorgeschreven

merkt dat het aantal milliliters te hoog

door een specialist in een dosering van

was.

2x daags 9 mg. Het recept wordt doorgestuurd naar de apotheek en daar

• Onbekend is welke spuit werd meegeleverd in de verpakking.

opgehaald. Na ruim drie weken komt

• er was onvoldoende gecontroleerd of de instructie was begrepen. Dit laat zien dat er aandacht moet zijn voor de juiste procedure bij het terhandstellen en bij het meegeven van ontslagmedicatie. Ook eerder was er een

de moeder erachter dat de dosering die

Het Portaal voor Patiëntveiligheid ont-

melding geweest van overdosering door

staat aangegeven op het etiket (9 milli-

ving zes meldingen van overdosering bij

een verkeerd spuitje. Daarbij interpre-

liter) veel te hoog is. Twee collega’s

trimethoprim-suspensie of -drank als

teerde de verzorgende 0,7 milliliter als

die het recept hebben gecontroleerd,

gevolg van een overschrijffout (ml in

7 milliliter, omdat er een spuitje van

hebben dit niet opgemerkt. Ook het feit

plaats van mg).

10 ml in de verpakking zat. <

dat de moeder van het patiëntje tot drie

(Bron: PvP/CMR)

keer toe te snel terugkwam voor een

Verkeerd spuitje

herhaling van het recept, deed geen

Er waren twee meldingen waarbij

alarmbellen rinkelen.

een verkeerd spuitje een rol speelt.

Aanbevelingen

Bij ontslag geeft de verpleging een

• Hanteer een duidelijke procedure voor

Analyse

ﬂesje trimethoprim-suspensie aan de

suspensies of dranken die worden

• De kinderdosering is volgens afspraak

ouders van een baby van zes weken. Dit

toegediend met behulp van een

handmatig nagerekend aan de hand

ﬂesje is voorzien van een bereiders-/

doseerspuit. Kenmerk deze medicatie als

van de dosering in het Kinderformu-

productie-etiket, maar bevat geen etiket

larium. De berekening is vermeld op

met een dosering. Het ﬂesje werd

het recept. De dosering is juist bere-

eerder door de verpleging gebruikt

kend, maar er is een overschrijffout

tijdens opname. De verpleging heeft aan

gemaakt bij het aanschrijven (ml in

de ouders mondeling instructie gegeven

plaats van mg). Hierdoor is een tien-

over hoe het spuitje moet worden

voudige dosis toegediend.

gebruikt. De ouders geven het kindje

• Door de handmatige berekening is

gedurende zeven dagen 1x daags 70 mg

risicomedicatie, waarbij controle door de apotheker met prioriteit of vóór aﬂeveren plaatsvindt. • Zorg ervoor dat de volledige berekening én de dosering die is weergegeven op het etiket te controleren zijn. Vermeld tevens op het recept welke doseerspuit is afgeleverd. • Indien de doseringscalculatie-module van

er geen signaal van overdosering

in plaats van 1 x daags 7 mg.

het Kinderformularium wordt gebruikt,

verschenen.

Als de moeder met een vervolgrecept bij

maak dan een afdruk ter controle.

• Eindcontrole vond plaats op basis van

de eigen apotheek langsgaat, wordt de

Aandachtspunt is het omrekenen naar

de berekening en de doseercode op

verkeerde dosering opgemerkt door de

milliliters. Dit is geen verplichte stap.

het rugetiket. De overschrijffout is niet

apothekersassistente. Het middel bleek

gezien. In deze apotheek geldt de

door de ouders met een grotere spuit te

uitgiftegesprek de in te nemen dosering

maatregel dat het patiëntenetiket bij

worden toegediend dan de spuit waar-

met patiënt of verzorger en ga na of de

kinderdoseringen ook op het recept

mee de verpleging het had voorgedaan.

geplakt moet worden.

De apothekersassistente overlegt met de

UA | 4 | 2019

• Controleer tijdens het eerste-

bijgeleverde spuit past bij de voorgeschreven dosering.

| 19

VERGELEKEN

Spiraaltjes op een rij

Er zijn twee soorten spiraaltjes: hormoon-

Hoewel de anticonceptiepil nog steeds het meest gebruikte anticonceptiemiddel is, winnen de spiraaltjes terrein.

spiraaltjes (met progestageen) en koperspiraaltjes. Het progestageen in de hormoonspiraaltjes heeft drie effecten: • het maakt het cervixslijm dikker, zodat het voor zaadcellen moeilijker wordt om de baarmoeder te bereiken; • het zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies dunner wordt; daardoor kan een bevruchte eicel niet innestelen in

Welke keuzemogelijkheden zijn er en welke overwegingen spelen bij de keuze een rol?

de baarmoeder; • onderdrukking van de ovulatie bij sommige vrouwen. Het koper in de koperspiraaltjes heeft een tweeledig werkingsmechanisme: • het maakt dat zaadcellen hun beweeglijkheid verliezen; daardoor kunnen ze geen eicel meer bevruchten; • koperionen verhinderen de innesteling van een bevruchte eicel in het baarmoederslijmvlies.

UA | 4 | 2019

| 20

Afwegingen bij de keuze van een anticonceptiemethode

Keuzes

andere kenmerken (zie de tabel op pag. 22).

Voordelen van een spiraaltje boven orale

Sinds enkele maanden is de merknaam in de

• Voor hoe lang? Deﬁnitief?

anticonceptie zijn:

Z-index gekoppeld aan de prescriptiecode

• Borstvoeding?

• geen (of minimale) systemische

(PRK). Omstreeks januari 2020 komt er één

• Mogelijk makkelijke vergeter?

blootstelling aan hormonen, daardoor o.a.

PRK ‘IUD Koper’, waarbij de arts de merknaam

• Zelf innemen of aanbrengen? Dagelijks,

geen verhoogd risico op trombose;

zelf moet toevoegen. Bij sommige spiraaltjes

• geen therapie-ontrouw als het eenmaal is geplaatst; daardoor zeer betrouwbaar, ook

• Lokaal of systemisch werkend?

‘verkorreling’ van koper tegengaan.

• Iets in het lijf of liever niet? • Controle houden over cyclus?

bij een onregelmatig leven; • snel na verwijdering weer vruchtbaar;

Beschermingsduur

• te gebruiken tijdens borstvoeding.

De meeste spiraaltjes zijn geregistreerd met een anticonceptieve werking van vijf jaar. Er

Overwegingen om te kiezen voor een

zijn twee spiraaltjes die langer bescherming

hormoonspiraaltje zijn:

bieden; beide zijn koperspiraaltjes.

• menstruatie kan uitblijven of minder hevig

• De T-Safe Quick Load is het meest

worden (Mirena heeft bovenop de indicatie

gebruikte spiraaltje in Nederland en biedt

anticonceptie ook de indicatie voor hevig

tien jaar bescherming.

menstrueel bloedverlies); • vermindert menstruatiegerelateerde migraine.

wekelijks?

is zilver opgenomen in het frame. Dit zou

• Hormonen? Welke? Welke dosis? Lichaamseigen hormoon? • Andere problemen zoals migraine, heftige bloedingen of acne? • Kosten

tabel). Behalve een kleiner formaat, kan ook

• De Protect TCu380A (een generieke variant

ﬂexibiliteit van de zijarmpjes, zoals bij de

van de TCu380-koperspiraal) is als enige

Flexi-T, bijdragen tot een betere pasvorm

spiraaltje geregistreerd voor een anti-

in een kleinere baarmoeder.

conceptieve werking van twaalf jaar, op Als het hormoonspiraaltje wordt geplaatst

basis van onderzoek gepubliceerd door de

Nieuw spiraaltje

binnen zeven dagen na het begin van de

WHO/UNFPA.

Sinds enkele maanden is er een nieuw koperspiraaltje op de markt gekomen:

menstruatie, biedt het direct na de plaatsing al bescherming tegen zwangerschap. Als het

Ook voor nulliparae

Ballerine. Dit koperspiraaltje heeft een

op een ander tijdstip wordt geplaatst, dan is

Aanvankelijk dacht men dat een spiraaltje

opmerkelijke vorm: het is namelijk bol-

er de eerste zeven dagen nog geen bescher-

bij vrouwen die nog geen kinderen hebben

vormig. Ballerine bestaat uit een ﬂexibel

ming.

gekregen (nulliparae) een verhoogd risico gaf

frame dat na het inbrengen in een bolvorm

op bekkenontsteking (pelvic inﬂammatory

komt. Aan het frame zijn kleine koperen

Overwegingen om te kiezen voor een

disease) of op uitstoting, in vergelijking met

balletjes bevestigd met een totaal koper-

koperspiraaltje zijn:

vrouwen die al wel kinderen hadden gekre-

oppervlak van 300 mm2. De Ballerine heeft

• geen gebruik van hormonen;

gen. Hiervoor zijn echter geen aanwijzingen.

een zeer dunne huls en is daardoor makkelijk

• eigen cyclus blijft intact;

Spiraaltjes kunnen dus ook bij deze vrouwen

in te brengen. Net als andere kleinere

• tevens te gebruiken als noodanticonceptie.

worden geplaatst. Verder werd gevreesd

spiraaltjes (zie de tabel) zou het bijzonder

Koperspiraaltjes zijn geschikt als ‘morning

voor verminderde vruchtbaarheid als het

geschikt zijn voor jonge vrouwen die nog

after’-methode na een ‘ongelukje’, mits

spiraaltje eenmaal was verwijderd, maar ook

geen kind hebben gekregen. De gebruiks-

geplaatst binnen vijf dagen na het

hier zijn geen aanwijzingen voor gevonden.

duur is vijf jaar. Door de buigzame bolvorm

‘ongelukje’. Vervolgens kan het blijven

Vrouwen die nog geen kinderen hebben

is de Ballerine een mooi alternatief voor

zitten voor langdurige anticonceptie;

gekregen, hebben een kleinere baarmoeder.

vrouwen die minder goed reageren op

Voor vrouwen met een kleinere baarmoeder

andere koperspiraaltjes. Het is wel duurder

zijn kleinere spiraaltjes voorhanden (zie de

dan de meeste andere spiraaltjes.

Wel kunnen de eerste paar menstruaties na het plaatsen van een koperspiraaltje pijnlijker en heftiger zijn. Het koperspiraaltje biedt direct na de plaat-

Jouw rol bij aﬂevering van een spiraaltje

sing al bescherming tegen zwangerschap.

Keuze binnen de kkoperspiraaltjes Binnen de koperspiraaltjes valt ook veel te kiezen, op basis van beschermingsduur, fabrikant, vorm, grootte, prijs, degelijkheid of

UA | 4 | 2019

● Lever altijd het voorgeschreven spiraaltje af (de arts heeft wellicht voorkeur voor de betreffende insertietechniek). ● Als je een spiraaltje aﬂevert, raad dan aan om een uur voor plaatsing een pijnstiller (NSAID of bij contra-indicatie paracetamol ) in te nemen.

| 21

merknaam

werkzame stof (dosis) mcg: microgram

vorm en afmeting (breedte x lengte)

hormoonspiraaltjes

extra overweging

maximale gebruiksduur

voor kleinere baarmoeder

samenstelling* frame

leverancier

vermindert bloedverlies of de menstruaties blijven helemaal uit

Kyleena progesteron (19,5 mg; gemiddelde afgifte over 5 jaar 9 mcg/dag)

T-vorm 28x30 mm

geschikt voor vrouwen in de vruchtbare leeftijd (vanaf eerste menstruatie tot aan de menopauze)

5 jaar

PE+BS

Bayer

levonorgestrel (52 mg; gemiddelde afgifte over 5 jaar 15 mcg/dag)

T-vorm 32x32 mm

geschikt voor vrouwen in de vruchtbare leeftijd (vanaf eerste menstruatie tot aan de menopauze)

5 jaar

PE+BS

Bayer

werkzame stof (dosis) opp.: oppervlakte

vorm en afmeting (breedte x lengte)

extra overweging

maximale gebruiksduur

voor kleinere baarmoeder

samenstelling* frame

leverancier

5 jaar

PET en nitinol

Titus Health Care

5 jaar

PP, EVA, TDO +BS

Will Pharma

5 jaar

PP, EVA, TDO +BS

Will Pharma

5 jaar

—

PP, EVA, TDO +BS

Will Pharma

5 jaar

—

PP, EVA, TDO +BS

Will Pharma

5 jaar

chirurgisch draad

B-Medical

5 jaar

—

QliniQ

Mirena

merknaam

koperspiraaltjes

geen hormonen, eigen cyclus intact

Ballerine MIDI CU 300 IUB koper, opp. 300 mm2

bolvorm,

geschikt voor vrouwen die (nog) geen

15 mm diameter

kinderen gebaard hebben

T-vorm 23x29 mm

geschikt voor vrouwen die (nog) geen

Flexi-T300 koper, opp. 300 mm2

kinderen gebaard hebben

Flexi-T300D koper, opp. 300 mm2

T-vorm 23x29 mm

geschikt voor vrouwen in de meest vruchtbare leeftijd (vanaf eerste menstruatie tot 35 jaar) die (nog) geen kinderen gebaard hebben

Flexi-T+300 koper, opp. 300 mm2

T-vorm 28x32 mm

geschikt voor vrouwen die een of meerdere kinderen hebben gebaard

Flexi-T+380 koper, opp. 380 mm2

T-vorm 28x32 mm

geschikt voor vrouwen in de meest vruchtbare leeftijd (20-35 jaar) die een of meerdere kinderen hebben gebaard

GyneFix 200 koper, opp. 200 mm2

staafvorm (4 koperen

geschikt voor nulliparae en vrouwen

hulsjes, vastgemaakt aan

die een of meerdere kinderen

chirurgisch draad)

hebben gebaard

2,2x20 mm Mi-Diu T 380 Cu koper, opp. 380 mm2

T-vorm 31 x 33 mm

geschikt voor vrouwen die een of meerdere kinderen hebben gebaard

UA | 4 | 2019

| 22

merknaam

werkzame stof (dosis) opp.: oppervlakte

vorm en afmeting (breedte x lengte)

koperspiraaltjes

extra overweging

maximale gebruiksduur

voor kleinere baarmoeder

samenstelling* frame

leverancier

5 jaar

—

QliniQ

5 jaar

—

PE, Ag

QliniQ

5 jaar

—

PE, Ag

QliniQ

5 jaar

—

PE+BS

Titus Health Care

5 jaar

PE+BS

Titus Health Care

12 jaar

—

LDPE+BS

MML Medical

5 jaar

—

LDPE+BS

MML Medical

5 jaar

LDPE+BS

MML Medical

10 jaar

—

PE+BS

Titus Health Care

geen hormonen, eigen cyclus intact

Mi-Diu Load 375 koper, opp. 375 mm2

hoeﬁjzervorm

geschikt voor vrouwen die een of

20 x 35 mm

meerdere kinderen hebben gebaard

T-vorm 31 x 33 mm

geschikt voor vrouwen die een of

Mi-Diu Sert 380 koper, opp. 380 mm2

meerdere kinderen hebben gebaard

Mi-Diu Sert 380 Mini koper, opp. 380 mm2

T-vorm 24 x 30,5 mm

geschikt voor vrouwen die een of meerdere kinderen hebben gebaard

Multi-Safe CU 375 koper, opp. 375 mm2

hoeﬁjzervorm

geschikt voor vrouwen die een of

19,5 x 35 mm

meerdere kinderen hebben gebaard

hoeﬁjzervorm

geschikt voor vrouwen die een of

19,5 x 29,4 mm

meerdere kinderen hebben gebaard

T-vorm 32 x 36 mm

geschikt voor vrouwen die een of

Multi-Safe CU 375 Short koper, opp. 375 mm2

Protect TCu380A koper, opp. 380 mm2

meerdere kinderen hebben gebaard

Protect Multi-arm Cu 375 standaard koper, opp. 375 mm2

hoeﬁjzervorm

geschikt voor vrouwen die een of

19 x 35,5 mm

meerdere kinderen hebben gebaard

hoeﬁjzervorm

geschikt voor vrouwen die een of

19 x 29,4 mm

meerdere kinderen hebben gebaard

T-vorm 32 x 36 mm

– geschikt voor vrouwen die een of

Protect Multi-arm Cu 375 short koper, opp. 375 mm2

T-Safe Quick Load koper, opp. 380 mm2

meerdere kinderen hebben gebaard – voorkeur-koperspiraaltje in NHG-Standaard Anticonceptie

* Ag: zilver (met antibacteriële werking en ter voorkoming van ‘verkorreling’ van koper); BS: bariumsulfaat voor röntgenherkenning; EVA: ethyleenvinylacetaat; LD: lage dichtheid; PE: polyethyleen; PET: polyethyleentereftalaat; PP: polypropyleen; TDO: titaniumdioxide

UA | 4 | 2019

| 23

AAN HET WOORD…

“Wij produceren onze CBD als geneesmiddel” Er komen steeds meer producten met CBD (cannabidiol) op de markt. Mensen gebruiken het tegen chronische pijn, slapeloosheid of neurologische problemen. Maar wat is goede CBD-olie, wat bepaalt de kwaliteit en waarmee kan een klant rekening houden bij de aanschaf? We vroegen het Simon de Rooij, apotheker en kwaliteitsmanager, en Marieke van Haaster, manager onderzoek en ontwikkeling bij MariPharm.

UA | 4 | 2019

| 24

Waaraan is de opmars van CBD-producten te danken? Marieke van Haaster: “Mensen die wiet gebruiken, ervaren verschillende effecten. Het gaat de meesten om het effect van high of stoned worden, maar ze merken soms ook een pijnstillend effect of dat ze minder last hebben van misselijkheid of angst. Daarom werd medicinale wiet toegestaan voor de behandeling van dergelijke aandoeningen. In cannabis zitten heel veel actieve stoffen, de

Marieke van Haaster.

Simon de Rooij.

hydrocannabinol) en CBD (cannabidiol).

ook geen bestrijdingsmiddelen.

hennepplanten en dat bevat geen

THC is de stof waarvan je high kunt

Als de planten volgroeid zijn, worden

cannabinoïden. Door nauwkeurig in

worden, CBD heeft juist geen bewust-

de bloemtoppen afgeknipt. Die worden

te wegen wordt de juiste concentratie

zijnsveranderend effect en is daarom

drie tot vijf dagen gedroogd en gesta-

CBD bereikt; dit wordt met een analyse

zo populair. CBD wordt verkocht als

biliseerd. Daarna volgt alcoholextractie,

van een monster van het eindproduct

voedingssupplement. Daarnaast wordt

waarmee de CBD wordt geëxtraheerd.

gecontroleerd (aan de hand hiervan

op recept in de apotheek THC-olie en

Na het indampen van de alcohol houd

wordt het analysecertiﬁcaat opge-

cannabisolie verstrekt. Er zijn veel

je een donkere pasta over. Die wordt

steld), maar het klopt altijd.

verschillende merken CBD-olie.

gezuiverd via een kolom en de CBD-

Wij analyseren de olie in ons eigen

Onze CBD-olie wordt in de apotheek

fractie wordt opgevangen. Dit plan-

laboratorium, maar laten dat ook

verkocht. We kunnen de kwaliteit

tenextract wordt drooggedampt tot

doen door een tweede partij, een

garanderen. Maar daar zal Simon meer

een poeder.

onafhankelijk gecertiﬁceerd labora-

over vertellen.”

In dat poeder wordt gemeten wat het

torium. De analysecertiﬁcaten zijn

CBD- en het THC-gehalte is. Er zit altijd

altijd bij ons op te vragen. De resten

Hoe wordt CBD-olie gemaakt? En wat zijn kritische stappen daarbij?

een beetje THC in, dat mag hooguit

van de plant worden via bepaalde

0,2% zijn in het uiteindelijke product.

procedures vernietigd.”

Simon de Rooij: “Voor CBD heb je de

In onze CBD-olie is dat minder dan

cannabis- of hennepplant nodig. Er

0,05%.

zijn vele varianten; sommige bevatten

Het CBD-poeder wordt gemengd

Hoe wordt de kwaliteit bewaakt en geborgd?

meer THC, andere bevatten nauwelijks

met zuivere hennepzaadolie tot de

Simon de Rooij: “MariPharm is het

THC. Veel CBD-producenten gaan uit

gewenste concentratie CBD. Hennep-

enige Nederlandse bedrijf met zowel

van industriële hennep die niet

zaadolie komt uit het zaad van

eigen cannabisplanten als een eigen

cannabinoïden. De meest bekende zijn THC (tetra-

bedoeld is voor consumptie en maken

laboratorium. We hebben een opium-

daar de CBD-olie van. Bij MariPharm

onthefﬁng en houden ons aan de

hebben wij een eigen ‘moederplant’

regelgeving en voorschriften.

die bij MariPharm is ontwikkeld. Deze

Alle stappen van het productieproces

is zo doorgekweekt dat er nauwelijks

staan beschreven in onze protocollen.

THC in zit en juist veel CBD. Van die

Ook de lichtintensiteit, temperatuur,

moederplanten worden telkens stekjes

luchtvochtigheid enz. worden voort-

gemaakt, zodat je dezelfde eigen-

durend gemonitord.

schappen behoudt. De planten worden

De planten worden gekweekt volgens

binnen gekweekt. Daar zijn de omstan-

GACP (Good Agricultural and Collection

digheden – zoals licht en vocht –

Practices), dat is de standaard voor

precies gereguleerd. Ook komen daar

de agricultuur. Ook al is CBD-olie een

niet makkelijk schimmels en andere ziektes binnen. We gebruiken dan

UA | 4 | 2019

>> Lees verder op pagina 26

| 25

AAN HET WOORD… voedingssupplement, bij MariPharm

Dat systeem bestaat uit lichaamseigen

wordt het geproduceerd onder

cannabinoïden en receptoren. Doordat

GMP-normen (Good Manufacturing

de CB1- en CB2-receptoren door het

Practices). Dus volgens de standaard

hele lichaam voorkomen, is activering

van geneesmiddelproductie.

van die receptoren betrokken bij

De laboratoriummedewerkers zijn

veel fysiologische processen.

gekwaliﬁceerd en elke batch van het

De CB1-receptoren zijn vooral te

eindproduct wordt onderzocht op

vinden in de hersenen en in het

inhoud en houdbaarheid. We bewaren

centrale zenuwstelsel, de CB2-

het minimaal drie jaar bij kamertem-

receptoren in de organen van het

peratuur en op acht tijdstippen wordt

immuunsysteem.”

een monster geanalyseerd. We controconcentratie CBD niet verloopt, of er

Waarin verschillen diverse soorten of merken CBD-olie?

geen ontledingsproducten ontstaan,

Simon de Rooij: “Je hebt allerlei

en dergelijke.

verschillen: de concentratie is

Verder hebben we natuurlijk strenge

verschillend, je hebt natuurlijke en

waaruit bleek dat bij een aantal CBD-

beveiliging. Alleen geautoriseerde

synthetische CBD, en bij de natuurlijke

olieproducten de etikettering niet

medewerkers hebben toegang tot

CBD worden verschillende extractie-

klopt. Het bleek dat de concentraties

laboratorium en productie, er is

methodes gebruikt. Bij CO2-extractie

in de ﬂesjes bij diverse producten niet

camerabewaking en een alarm-

wordt vaak de hele hennepplant

overeenkwam met wat er op het

systeem. In diverse fases van het

gebruikt, waardoor in het extract

etiket vermeld stond. Soms zat er zelfs

proces worden controles uitgevoerd:

nog veel ballaststoffen aanwezig zijn.

helemaal geen CBD in. En sommige

op de bereide CBD-grondstof, op de

Dat geeft dus een minder zuiver

merken bevatten meer dan de

hennepzaadolie, op de bereide bulk

product. Daardoor is die CBD-olie

toegestane hoeveelheid THC.

vóór het afvullen en tot slot wordt van

donker van kleur en bitter van smaak.

Die onzekerheden heb je niet bij CBD-

elke batch een aantal ﬂesjes opge-

Na alcohol-extractie wordt CBD zonder

olie met een analysecertiﬁcaat van

slagen voor de houdbaarheidstesten.

die andere stoffen gezuiverd. Die

een gespecialiseerd en betrouwbaar

En natuurlijk hebben we een klachten-

‘zuivere’ CBD-olie is helder van kleur

laboratorium, die via de farmaceu-

procedure.”

en heeft een neutrale smaak. Bij alco-

tische groothandel, en dus via de

leren of het product stabiel blijft, of de

holextractie blijven wel stoffen als

apotheek, wordt verkocht. De

Wat kun je zeggen over de effecten van CBD?

terpenen en ﬂavonoïden behouden,

farmaceutische groothandel heeft

die van belang zijn voor de werking

alleen producten in het pakket die

Marieke van Haaster: “Daar kunnen

van CBD. Maar er zijn ook verschillen

voldoen aan farmaceutische regels,

we niets over zeggen, omdat het een

in de druppelaar, waardoor het ene

ook als het gaat om voedingssupple-

voedingssupplement is. Dus medische

product makkelijker te gebruiken is

menten. Bij MariPharm produceren we

claims zijn niet toegestaan. In de

dan het andere.

ons product als geneesmiddel, volgens

bijsluiter staat: ‘Ter ondersteuning

In 2017 heeft het tv-programma Radar

farmaceutische principes. Bovendien

van het endocannabinoïdesysteem’.

aandacht besteed aan een onderzoek

hebben wij als enige aanbieder van CBD-producten in Nederland het hele

Jouw advies bij CBD-olie

productieproces in eigen beheer: van het kweken van heel speciﬁek doorontwikkelde planten tot het analyseren van alle eindproducten in

Bij de keuze van een CBD-olie is het verstandig te letten op:

het interne laboratorium (met extra

● de kleur: een donker product is minder zuiver en smaakt gewoonlijk bitter;

controle door een onafhankelijk en

● de zuiverheid: is het product betrokken van een farmaceutische groothandel, dan heeft

gecertiﬁceerd extern laboratorium).

het een analysecertiﬁcaat van een betrouwbaar laboratorium (let wel: er zijn ook analysecertiﬁcaten van laboratoria waarbij de inhoud erg verschilt ten opzichte van een

Daarmee kunnen we de kwaliteit waarborgen. <

gespecialiseerd laboratorium); ● het gebruiksgemak van de druppelaar.

UA | 4 | 2019

| 26

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws Waardering voor uitleg zelfzorg Service Apotheken De Poort en De Grebbe in Bergen op Zoom hielden een enquête naar het gebruik van zelfzorgmedicatie. Wat waren de resultaten? Van de deelnemers geeft 86,9% aan zelfzorgmedicatie te gebruiken of te hebben gebruikt. In de meeste gevallen gaat het om pijnstillers, gevolgd door middelen bij hoest en verkoudheid. Ook vitaminepreparaten, middelen voor huidproblemen, huidverzorging en wondverzorging, middelen bij maagdarmklachten en homeopathische medicatie worden veel gebruikt. De helft van de respondenten koopt zelfzorgproducten bij drogist of supermarkt. Een derde gaat naar de apotheek en de overigen gaan naar zowel de drogist/ supermarkt als de apotheek. De afstand en de prijs (goedkoper, denken veel mensen) zijn belangrijke redenen om naar de drogist of de supermarkt te gaan. Redenen om deze producten juist bij de apotheek te kopen, zijn betere uitleg en controle op contra-indicaties en interacties. De kennis van de assistenten over zelfzorg werd in beide apotheken gewaardeerd met een rapportcijfer 8. De enquête werd ingevuld door 99 mensen, meest vrouwen (tweederde deel). Een kwart was tussen de 60 en 70 jaar oud. (Bron: Pharmaceutisch Weekblad 29/30 2019)

Slaapproblemen bij kinderen in kaart gebracht

Campagne over wisselwerking tussen medicijnen en kruiden

Een kwart van de kinderen kampt met slaapproblemen en 6% van de jonge tieners gebruikt wekelijks melatonine om beter te slapen. Dat blijkt uit het langlopende bevolkingsonderzoek Generation R in Rotterdam. De onderzoekers waarschuwen ouders om voorzichtig te zijn met het gebruik van melatonine zonder doktersadvies, omdat de effecten bij kinderen op lange termijn niet bekend zijn.

“Informeer altijd je arts of apotheker als je een kruidenproduct en een medicijn gebruikt”

Melatonine is een slaaphormoon dat het lichaam zelf aanmaakt. Het heeft invloed op de biologische klok. Slaapexpert dr. Annemarie Luik van het Erasmus MC waarschuwt: “Als het slaaphulpmiddel verkeerd wordt gebruikt of bijvoorbeeld te kort voor het naar bed gaan wordt ingenomen, dan kan het zelfs de slaap verslechteren. Wij adviseren ouders om bij slaapproblemen altijd eerst advies in te winnen bij een arts en melatonine bij kinderen alleen te gebruiken op doktersadvies.” (Bron: Erasmus MC)

Medicijnautoriteit CBG wil medicijngebruikers en zorgverleners ervan bewustmaken dat kruidenproducten invloed kunnen hebben op de werking van (andere) medicijnen. Veel mensen ervaren positieve effecten van kruidenproducten, maar weten niet dat de combinatie van kruiden en medicijnen soms schadelijk kan zijn. Zo kunnen sint-janskruid en kurkuma ervoor zorgen dat medicijnen tegen kanker sneller worden afgebroken. Kruidenproducten met ginseng en ginkgo kunnen invloed hebben op de bloedstolling. Bij mensen die antistollingsmiddelen gebruiken, wordt daardoor het risico op een hart- of herseninfarct groter. Bij gebruik van knoﬂook neemt juist de kans op bloedingen en blauwe plekken toe. Deze risico’s zijn er alleen met kruidenproducten met vaak sterke concentraties van de kruiden, niet met normaal gebruik van kruiden in de keuken, meldt het CBG. CBG wil het bewustzijn over de risico’s vergroten met nieuwe toegankelijke informatie op de website en een animatievideo (www.cbgmeb.nl/onderwerpen/medicijninformatie-kruiden/). (Bron: CBG)

UA | 4 | 2019

| 27

ZELFZORG Slapeloosheid kan verschillende oorzaken hebben. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat zorgen in het hoofd blijven rondspoken. Ook kan de biologische klok verstoord zijn, door een lange reis bijvoorbeeld of door een doorwaakte nacht (bijvoorbeeld bij iemand die in ploegendienst werkt). Storende geluiden (een snurkende partner, luidruchtige buren) kunnen iemand ook uit de slaap houden. Het komt zelden voor dat slapeloosheid veroorzaakt wordt door een ziekte. Wel kunnen lichamelijke klachten de slaap verstoren, zoals jeuk, pijn, hoesten of vaak naar de wc moeten. Maar er zijn ook mensen die minder behoefte aan slaap hebben. Zij kunnen ook lang wakker liggen.

Slaapbehoefte Slapen zorgt ervoor dat lichaam en geest zich ontspannen en tot rust komen. Ieder mens heeft behoefte aan slaap, hoewel de een meer uren slaap nodig heeft en de ander met minder uren toe kan. De normale slaapduur is vijf tot tien uur per etmaal. Het is niet

Slaapproblemen Niet in slaap komen, uren wakker liggen, midden in de nacht wakker worden en niet meer in slaap

vreemd als je twee of drie keer per nacht wakker wordt. Kinderen hebben een grotere behoefte aan slaap, terwijl ouderen over het algemeen met minder slaap toe kunnen.

Drie slaapfasen De slaap kan in drie fasen worden

vallen. Allemaal varianten van slaapproblemen.

ingedeeld: de lichte slaap wanneer je

Het kan vervelend zijn om in bed te liggen zonder

droomslaap. In deze laatste fase maken

te slapen, maar de gevolgen zijn ook vervelend: overdag moe zijn, prikkelbaar zijn of je moeilijk

net in slaap valt, de diepe slaap en de de ogen snelle bewegingen. Deze fase wordt daarom ook wel REM-slaap genoemd, Rapid Eye Movements. De diepe slaap en de droomslaap

kunnen concentreren. Het kan zelfs gevaar

zorgen ervoor dat iemand zich uitgerust

opleveren, bijvoorbeeld als iemand in zoâ&#x20AC;&#x2122;n

de drie fasen zich telkens vier of vijf

situatie aan het verkeer deelneemt. Wat kun je

duurt zoâ&#x20AC;&#x2122;n anderhalf uur.

als apothekersassistent betekenen voor mensen

Regelmaat

met slaapproblemen? UA | 4 | 2019

voelt. Tijdens een goede slaap wisselen keer in dezelfde volgorde af. Elke cyclus

Een goed advies is om te zorgen voor een regelmatig slaappatroon: ga alle

| 28

Tweemaal zoveel vrouwen als mannen dagen op ongeveer dezelfde tijd slapen en sta op ongeveer dezelfde tijd weer

Onderzoeksbureau GfK onderzocht in 2015 de omvang van gezondheidsproblemen in Nederland en in 21 andere landen.

op, ook als je slecht hebt geslapen. Doe

Bijna een op de drie Nederlanders (28%) gaf aan dat ze de afgelopen twaalf maanden slaapproblemen

overdag geen dutjes en ga naar bed als

hadden gehad. Hiermee staan slaapproblemen in Nederland op de derde plaats van genoemde

je echt slaap hebt.

gezondheidsproblemen, na ‘verkoudheid en keelpijn’ (42%) en ‘overbelasting van spieren en

Spanning wegnemen Als je klant denkt dat de slaapproblemen veroorzaakt worden door spanning

gewrichten’ (31%). Bij vrouwen kwamen slapeloosheid, slaapproblemen of slaapstoornissen bijna tweemaal zo veel voor als bij mannen: bij 36% van de vrouwen en bij 19% van de mannen. In de meeste andere landen zijn de slaapproblemen nog groter. Zo meldde 40-41% van de Zweedse, Tsjechische en Turkse deelnemers slaapproblemen. (Bron: GfKpanel.nl)

of stress, adviseer dan eerst de oorzaak daarvan aan te pakken. Dat kan zijn door werkdruk te verminderen, door te

remmen. Een blokje om lopen, een

zorgen voor voldoende ontspanning of

boek lezen, ontspanningsoefeningen

door over problemen te praten.

doen of een bad of douche nemen

Melatonine, geneesmiddel of voedingssupplement?

kunnen juist helpen om in slaap te

Melatonine is in Nederland beschikbaar als UR-

Geen beeldscherm

vallen. Sporten is goed, maar dan niet

geneesmiddel, als zelfzorggeneesmiddel (UAD)

Raad het gebruik van alcohol, kofﬁe,

te laat op de avond.

en als voedingssupplement.

thee, cola en nicotine ‘s avonds af. De

Melatonine is een hormoon dat in de hersenen

opwekkende stoffen die erin zitten,

Zelfzorg

wordt gemaakt. Men denkt dat melatonine iets

kunnen het moeilijk maken om in slaap

Er zijn zelfzorggeneesmiddelen verkrijg-

met het bioritme van de mens heeft te maken.

te vallen. Ook is het verstandig om niet

baar die worden gebruikt bij slape-

De afgifte komt 's avonds op gang. Onder invloed

vlak voor het slapengaan nog televisie

loosheid. Bijvoorbeeld middelen op

te kijken of op een computer, tablet of

basis van kruiden (valeriaan) of met

telefoon bezig te zijn. Het zogenaamde

melatonine. Als de slapeloosheid wordt

Volgens de Nederlandse wet zijn middelen met

blauwe licht dat deze apparaten uit-

veroorzaakt door storende geluiden,

een sterkte van meer dan 0,3 mg per dosis

stralen, zou de aanmaak van melatonine

dan kunnen oordopjes helpen. <

van licht wordt de melatonineafgifte weer minder.

receptgeneesmiddelen. De reden daarvoor is dat verkeerd gebruik van een hoge dosis het slaapwaakritme zou kunnen verstoren. Maar omdat er in omringende landen voedingssupplementen

Jouw advies bij slaapproblemen

met een gehalte tot 3 mg per dosis zijn toegestaan, worden die hier ook toegestaan op basis van ‘wederzijdse erkenning’. Dat houdt in dat de verkoop van producten die als waren-

Je klant doet er verstandig aan om de huisarts te raadplegen als:

wetproduct in de ene EU-lidstaat legaal op de

● de slaapproblemen veroorzaakt worden door lichamelijke klachten;

markt zijn, in een andere EU-lidstaat niet mag

● hij of zij al weken slecht slaapt en alle adviezen en/of zelfzorgmiddelen niet helpen; ● hij of zij overdag minder goed kan functioneren door het slechte slapen.

worden geweigerd, tenzij de veiligheid in het geding is. (Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Melatonine)

Jouw advies bij gebruik van melatonine ● Doseeradvies: start met 1 mg 30 tot 45 minuten voorafgaand aan de gewenste inslaaptijd. Bij onvoldoende effect kan de dosering geleidelijk worden verhoogd, bijvoorbeeld tot 5 mg. ● Adviseer om melatonine niet te lang achtereen te gebruiken en bij aanblijven of verergering van de klachten de huisarts te raadplegen. ● Wijs erop dat gebruik van melatonine het slaap-waakritme kan verstoren. Dit is te merken aan slaperigheid overdag of moeilijker kunnen inslapen of doorslapen. (Bron: PW)

UA | 4 | 2019

| 29

LIEKES ZELFZORGADVIES

Kinderziektes met huiduitslag Regelmatig zie je een bezorgde ouder in de apotheek. “Mijn kind heeft uitslag. Is het een kinderziekte?” Hoe kun je dat achterhalen? De belangrijkste symptomen op een rij. Zie voor

• Vaak witte vlekjes op de wangslijmvliezen (vlekjes van Koplik). • Dikke rode vlekken die aanvoelen als schuurpapier achter de oren en

• Rode bultjes die veranderen in blaasjes op hoofd en romp. • Combinatie mogelijk van roodheid, vlekjes, bultjes, blaasjes én korstjes.

haargrens, breiden zich via gezicht en

• Hevige jeuk

romp uit over het hele lichaam. De

Vijfde ziekte:

vlekken verbleken na een aantal

• Koorts, malaise, spierpijn, hoofdpijn

dagen. • Mogelijk ernstige complicaties: oor-, long- of hersenvliesontsteking. • Let op: deze ziekte is besmettelijk zodra de symptomen verschijnen. Thuishouden is in dit geval het advies!

en jeuk. • Rode vlindervormige vlekken op de wangen, rode vlekken op romp, armen en benen. Vlekken kunnen in de drie weken erna terugkomen. • Soms gewrichtsklachten.

een uitgebreider overzicht de

Rode hond:

Zesde ziekte:

Zelfzorgstandaard van de KNMP.

• Gewone verkoudheid, koorts.

• Hoge koorts, die na drie à vijf dagen

• Kleine rode vlekjes die kunnen

abrupt zakt. • Kleine, niet jeukende, dikke rode

Bij bijna elke kinderziekte is sprake

samenvloeien tot grote rode vlekken,

van erytheem. Dit is een wegdrukbare

eerst in het gezicht, dan op de romp

plekjes, eerst in het gezicht, dan op

roodheid van de huid. Trekt de roodheid

en na twee dagen op armen en

romp, armen en nek.

niet weg als er op de rode huid gedrukt wordt, dan kan dit wijzen op petechiën. Dat zijn kleine bloeduitstortinkjes die

benen. • Vaak gezwollen lymfeklieren, soms gewrichtsontstekingen.

kunnen wijzen op bloedvergiftiging.

Roodvonk:

Dan moet onmiddellijk de huisarts

• Hoge koorts, overgeven, hoofd- en

ingeschakeld worden om het kind verder te onderzoeken.

keelpijn. • Kleine felrode vlekjes: lijkt op

Hand-voet-mondziekte: • Lichte koorts, misselijkheid en malaise. • Rode vlekjes in de mond, kleine blaasjes die samenvloeien tot grotere zweertjes. Gaan makkelijk kapot en zijn pijnlijk. Vaak verspreiding naar

Om te beoordelen of er actie nodig is,

kippenvel, voelt aan als schuurpapier.

is het goed om te weten om welke

De uitslag kan zich over het hele

kinderziekte het gaat (zie het overzicht

lichaam uitbreiden, behalve rond de

Besmettelijke periode

neus en de mond.

Omdat de meeste kinderziektes worden

met symptomen). Vaak is er geen behandeling nodig. Wel kunnen de symptomen verzacht worden.

• Vaak een frambozentong (d.w.z. felrode puntjes op de tong).

handpalmen en voetzolen.

veroorzaakt door een virus, is er vaak geen behandeling mogelijk. De incubatietijd is lang (zelfs tot drie weken).

Symptomen

Waterpokken:

Als de ziekte zichtbaar wordt, is de

Mazelen:

• Soms koorts of griepachtige

besmettelijke periode vaak al voorbij.

• Gewone verkoudheid, koorts >39° C.

verschijnselen.

Daarom is thuishouden vaak niet noodzakelijk. Roodvonk daarentegen is een

Jouw advies bij kinderziektes

ziekte die veroorzaakt wordt door een bacteriële infectie. Het kind wordt vrij snel na besmetting ziek, ook blijft de kans op besmetting langer aanwezig.

● Kinderziektes geven vaak jeuk. Maar mentholpoeder of -gel is geen optie voor kinderen

Bij roodvonk wordt soms een antibiotica-

jonger dan 2 jaar én niet voor open wondjes. Er zijn verschillende producten tegen jeuk op

kuur voorgeschreven als het kind erg

de markt die wel geschikt zijn voor jongere patiëntjes en die wél op de open huid mogen.

ziek is of bij groot risico op verspreiding.

● Adviseer de nageltjes kort te houden, om openkrabben te voorkomen. Er bestaan ook speciale anti-krabhandschoentjes. ● Benadruk dat de kinderziektes - met uitzondering van roodvonk en de zesde ziekte -

Door behandeling met antibiotica is roodvonk namelijk niet meer besmettelijk. <

complicaties kunnen geven bij zwangerschap. Roodvonk is voor kraamvrouwen een risico. ● Wanneer verwijs je naar de huisarts? Bij vermoeden van mazelen of rode hond, ook in verband met de meldplicht aan de GGD. Roodvonk en hand-voet-mondziekte moeten alleen gemeld worden als er gevallen binnen een instelling worden geconstateerd.

UA | 4 | 2019

| 31

SUPPLEMENT Slecht eten De helft van alle kinderen onder de vijf jaar heeft problemen met eten. Sommige kinderen eten heel weinig gedurende de dag, andere eten alleen brood en weer andere weigeren groente te eten. Een geruststellende gedachte is dat deze problemen in bijna alle gevallen weer verdwijnen.

Als kinderen weigeren om te eten, maken ouders zich vaak zorgen. Kunnen vitaminen, mineralen en

Niet willen eten of veel niet lusten is bijna altijd een fase.

Oorzaken

andere supplementen eventueel helpen? Er zijn

De eetproblemen kunnen allerlei oor-

supplementen speciaal voor kinderen, maar wanneer

probleem zijn, zoals een allergie,

zaken hebben. Er kan een lichamelijk intolerantie of darmproblemen.

adviseer je wat en waar moet je op letten? In dit artikel leggen we het je uit, zodat je klanten met kinderen goed kunt adviseren.

Adviseer in deze gevallen altijd om contact op te nemen met de (huis)arts.

Iets extraâ&#x20AC;&#x2122;s Gaat het eten niet goed en is er geen medische oorzaak, dan is het streven natuurlijk altijd om het kind toch beter te laten eten. Een diĂŤtist kan daarbij helpen. Als ouders hun kind in de tussentijd een voedingssupplement willen geven, dan kan dat.

UA | 4 | 2019

| 32

Het is vooral van belang om goed te

willen aanschaffen, is het belangrijk

letten op de aanbevolen hoeveelheden

om te letten op de hoeveelheden

voor de betreffende leeftijdsgroep.

vitaminen in het product. Maar let op:

Daarnaast zijn er standaardadviezen

op de verpakking van een kinder-

voor supplementen voor kinderen.

vitamine staan de aanbevolen

Die gelden altijd, hoe goed een kind

dagelijkse hoeveelheden – ADH – voor

ook eet.

volwassenen. De reden hiervoor is eenvoudig: de Warenwet stelt het

Standaardadviezen voor kinderen

verplicht. Het is daarom belangrijk om niet te kijken naar de percentages – % ADH –, maar om te kijken naar de

Baby’s

hoeveelheden vitaminen en mineralen

In borstvoeding zitten bijna alle

Peuters

per tablet op de verpakking, en die te

voedingsstoffen die een baby nodig

Ook voor peuters tot 4 jaar geldt het

vergelijken met de aanbevelingen voor

heeft, alleen bevat moedermelk

advies om ze dagelijks 10 microgram

kinderen in de tabel in dit artikel.

onvoldoende vitamine K en D.

extra vitamine D te geven.

Wat moet ik adviseren?

Vitamine K: tot en met de leeftijd van drie maanden – twaalf weken – is

Kinderen vanaf 4 jaar

Vraag altijd of er medische problemen

een supplement met 150 microgram

Voor kinderen die onvoldoende buiten-

zijn en verwijs naar een arts als dit het

vitamine K per dag nodig voor baby’s

komen of die een donkere huidskleur

geval is. Vertel bij eetproblemen dat

die borstvoeding krijgen, of als ze

hebben, geldt ook het advies om per

een diëtist kan helpen. Wijs ouders op

minder dan 500 cc ﬂesvoeding per

dag 10 microgram extra vitamine D

de suppletieadviezen die altijd gelden.

dag binnenkrijgen.

te geven.

En als je een kindermultivitamine

Vitamine D: het advies is om alle

adviseert, let dan heel goed op de

baby’s 10 microgram extra vitamine D

Extra aanvulling

hoeveelheden vitaminen die in het

per dag te geven.

Als ouders een kindermultivitamine

supplement voorkomen.<

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheden vitaminen voor kinderen in verschillende leeftijdsgroepen Voorbeeld: op de verpakking staat voor vitamine D 100% ADH. Dat betekent dat er 5 mcg in een tabletje zit. Vitaminea

Baby 0-6 maanden

Baby 6-11 maanden

Peuter 1-3 jaar

Kinderen 4-8 jaar

Jongens 9-13 jaar

Meisjes 9-13 jaar

ADH op de verpakking (100%)

A (mcg RE/dag)

–

300

300/350

350/400

600

800

B1 (mg/dag)

0,2

0,3

0,5

0,8

1,1

B2 (mg/dag)

0,4

0,5

1,0

1,4

B3 (mg NE/dag)

B5 (mg/dag)

B6 (mg/dag)

0,12-0,2c

0,2

0,4

0,7

1,1

1,4

B8 (mcg/dag)

25/35

B11 (mcg/dag)

150

225

200

B12 (mcg/dag)

0,4

0,5

0,7

1,3

2,0

2,5

C (mg/dag)

–

25/30

30/40

D (mcg/dag)

10b

E (αTE/dag)

–

4/5

5/6

K (mcg/dag)

150d

–

Bron: Vitamine Informatie Bureau op basis van adviezen van de Gezondheidsraad a RE: retinol-eenheden, NE: nicoKnezuur-equivalenten, αTE: alfa-tocoferol-eenheden, mg: milligram, mcg: microgram. b Voor kinderen tot 4 jaar wordt dagelijks 10 mcg vitamine D-suppletie aanbevolen. c Bij volledige borstvoeding 0,12 mg/dag; bij ﬂesvoeding – in verband met hoger eiwitgehalte – 0,20 mg/dag. d De Gezondheidsraad geeft alleen een vitamine K-suppletieadvies voor baby’s van 0-3 maanden (2010). – Geen ADH of AI vastgesteld.

UA | 4 | 2019

| 33

Vijf nieuwe Huidhelden met huidkanker

Huidhelden met huidkanker. Fotograﬁe door Madeleine Sars Photography

Het Huidfonds heeft in juni vijf nieuwe ‘Huidhelden’ geïntroduceerd: allemaal mensen met verschillende vormen van huidkanker. Hiermee vraagt het Huidfonds aandacht voor de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland: huidkanker.

Huidhelden

Plaveiselcelcarcinoom is een kwaadaardige

In de Huidhelden-campagne krijgen mensen

vorm van huidkanker. Deze vorm van

met een huidaandoening een platform om

huidkanker kan uitzaaien, maar bij vroege

hun persoonlijke verhaal te vertellen. Het

ontdekking en behandeling zijn de voor-

Huidfonds noemt deze mensen Huidhelden.

uitzichten gunstig.2

Met deze Huidhelden met huidkanker wil het Huidfonds meer bewustwording realiseren

Vroege ontdekking belangrijk

rondom huidkanker en het voorkomen ervan.

Vroege ontdekking van afwijkende plekken op je huid is erg belangrijk. Controleer je

Huidheld Gerrit

huid regelmatig en meld je tijdig bij je arts

Gerrit van 64 jaar is een van de vijf Huid-

wanneer je een afwijkende huidplek ontdekt

helden. Hij heeft verschillende vormen van

hebt. Bescherm jezelf goed wanneer je de zon

huidkanker. Zo heeft hij basaalcelcarcinoom,

in gaat. Het Huidfonds omarmt de positieve

de minst kwaadaardige maar meest voor-

instelling van Gerrit: “Ga lekker naar het

komende vorm van huidkanker. Bij Gerrit

strand en geniet verstandig van de zon.

is ook een melanoom verwijderd, een zeer

Met een T-shirt aan, een hoed op en zonne-

In de campagne vertelt Huidheld Gerrit:

agressieve vorm van huidkanker, die kan

brandcrème op moet je gewoon lol maken.”

“Mijn huidkanker is het gevolg van een

uitzaaien. In Nederland overlijden jaarlijks

overdosis zon en verbrandingen in mijn jeugd.

796 mensen aan de gevolgen van melanoom.1

Toen ik jong was, was hier veel te weinig

Daarnaast heeft Gerrit actinische keratose.

aandacht voor.”

Actinische keratose uit zich in ruw aan-

Huidheld Kirsten, die door de bijwerkingen

voelende, schilferende plekjes op de huid en

van de medicijnen voor haar niertransplantatie

het ontstaat door overmatige blootstelling

Lees de verhalen van Huidhelden op

huidkanker kreeg, vertelt: “'Gewoon' gezond

aan uv-straling. Actinische keratose is een

www.huidhelden.nl

zijn, is een groot geluk.”

voorloper van plaveiselcelcarcinoom.

1. www.cijfersoverkanker.nl 2. http://actinische-keratose.huidkanker.nl

Deze rubriek wordt u aangeboden door het Huidfonds. Het Huidfonds is een erkende goede-doelen-organisatie en richt zich op: • het voorkomen van huidaandoeningen; • betere zorg voor mensen met een huidaandoening; • acceptatie van de huid die ‘anders’ is.

Help het Huidfonds en doneer Met jouw donatie kunnen wij het leven van mensen met een huidaandoening kwalitatief verbeteren. Ga naar www.huidfonds.nl/doneren

UA | 4 | 2019

| 34

ZELFZORG

Co-enzym Q10 bij mensen met chronische nierziekte Co-enzym Q10 speelt een rol bij de energieproductie in onze cellen, overal in het lichaam. Wetenschappers onderzoeken dan ook of het gebruik van Q10 kan helpen bij diverse aandoeningen. Eerder werd in UA het effect bij hartziekte en bij tandvleesproblemen beschreven. Bij mensen met een chronische nierziekte lijkt Q10 een goede bijdrage te leveren aan de gezondheid.

Er zijn inmiddels diverse onderzoeken

vaak de belangrijkste doodsoorzaak bij

op de cholesterol- en creatinineniveaus

gedaan naar de rol van co-enzym Q10

mensen met een nierziekte.

en de hartfunctie kan het zinvol zijn

bij mensen met een chronische nier-

om Q10 te gebruiken, zeker als de

Creatinine: maat voor de nierfunctie

eigen Q10-productie afneemt.

uitkomsten van zeven belangrijke onderzoeken op een rij gezet.

Uit de concentratie creatinine is de nier-

moet wel goed in het lichaam worden

Co-enzym Q10 blijkt de concentraties

functie af te leiden. Creatinine is een

opgenomen, anders heb je er niets aan.

van LDL-cholesterol, totaal cholesterol

normaal afbraakproduct van onze spie-

Het probleem is dat de moleculen van

en creatinine signiﬁcant te verlagen.

ren. Zolang de nieren evenveel creati-

Q10 de neiging hebben om samen

Dit zijn alle drie factoren die kunnen

nine afvoeren als erbij komt, blijft de

kristallen te vormen, die niet door de

bijdragen aan het ontstaan van

concentratie creatinine op hetzelfde

darmwand kunnen. Ze kunnen weer

nierziekte.

niveau. Maar als de nieren niet meer

losgemaakt worden door Q10 te mengen

goed werken, dan lukt het niet meer

met plantaardige olie en vervolgens op

Nieren, hart en bloedvaten

goed om creatinine af te voeren en dan

een speciale manier te verhitten*. Niet

Het is bekend dat een hoog cholesterol-

stijgt de hoeveelheid creatinine in het

alle Q10-producten zijn op deze manier

niveau een risicofactor is voor hart- en

bloed. Dan wordt het belangrijk om te

bewerkt. Het is dus belangrijk om te

vaatziekten, maar ook voor nierschade.

zorgen dat de hoeveelheid creatinine

letten op de gegevens over de

Bij een hoge cholesterolspiegel is de

in het bloed niet te hoog wordt, omdat

biologische beschikbaarheid.

kans op een chronische nierziekte twee-

de nieren dan moeten ‘overwerken’.

maal zo hoog als ‘normaal’. Cholesterol

Uit het onderzoek bleek dat door

kan namelijk de nierslagaders verstop-

suppletie van Q10 de hoeveelheid

pen. Zo wordt de bloedtoevoer naar de

creatinine in het bloed afneemt.

ziekte. Wetenschappers hebben de

De Q10 uit zo’n voedingssupplement

* patent van Pharma Nord

nieren verminderd, waardoor de nier niet goed kan functioneren.

Eigen Q10 of suppletie

Bron van de meta-analyse:

Omgekeerd leidt een nierziekte vaak

Ons lichaam produceert in principe zelf

Bakhshayeshkaram M, e.a. The Effects of Coenzyme

ook tot hart- en vaatziekte. Via het re-

Q10, maar al vanaf een leeftijd van

nine-angiotensinesysteem zijn de nieren

ongeveer 25 jaar begint die productie

immers betrokken bij de regulatie van

af te nemen.

Trials. Current Pharmaceutical Design 2018;24 (3):

de bloeddruk. Hart- en vaatziekten zijn

Gezien de gunstige effecten van Q10

3710-3723.

UA | 4 | 2019

Q10 Supplementation on Metabolic Proﬁles of Patients with Chronic Kidney Disease: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled

| 35

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

OPTIMA FARMA KOMT NAAR JE TOE Tijdens de diverse apotheekbezoeken in het land, krijgen we vaak te horen: “Wij kunnen nooit naar het Optima Farma-congres. Dat wordt wel centraal in het land georganiseerd, maar voor ons is het toch vaak net te ver weg.” Of: “Het congres vindt plaats op zaterdag en dan hebben wij altijd dienst.” Inmiddels is Optima Farma van start gegaan met het organiseren van regiobijeenkomsten onder de titel ‘Optima Farma komt naar je toe’. Een regiobijeenkomst is eigenlijk een minisymposium, georganiseerd op een avond. Je kunt tijdens deze avonden netwerken, stands bezoeken en plenaire presentaties of workshops volgen. Er wordt gesproken over de ziektebeelden acute bronchitis, astma en COPD, en over de medicatie, toedieningsvormen en devices daarbij. We willen je vooral handvatten bieden die je kunt gebruiken in de dagelijkse praktijk. Andere onderwerpen die aan bod komen, zijn bijvoorbeeld ADHD, oogmedicatie, palliatieve zorg, maagverkleining en farmacogenetica. Meer hierover lees je op de pagina hiernaast. Hier kun je ook zien welke onderwerpen er tijdens welke avond aan bod komen. Bezoek ook onze website of volg ons via social media voor de meest actuele informatie. Optima Farma heeft het leveren van kwalitatief goede farmaceutische patiëntenzorg hoog in het vaandel staan en hoopt met de organisatie van de regio-avonden hieraan een bijdrage te leveren.

Wat doen we nog meer? In de afgelopen periode heeft Optima Farma meegewerkt en onze bijdrage geleverd aan het nieuwe BCP (Beroepen Competentie Profiel). Een belangrijk dossier, want vanuit dit dossier wordt straks een nieuw KD (Kwalificatiedossier) Apothekersassistenten gemaakt: richtlijnen waaraan het opleiden tot nieuwe collega’s moet voldoen. Ook hebben we namens Optima Farma onze nieuwe net afgestudeerde collega’s mogen feliciteren en ruim 500 informatiepakketjes verstuurd. Natuurlijk zijn we al druk bezig met het organiseren van het voorjaarscongres 2020 en de studentencongressen, en zijn we in het werkveld continu in gesprek met andere partijen die actief zijn in de farmaceutische zorg. Wat we daarmee onder andere hebben bereikt, is dat er nu - niet alleen voor apothekers, maar ook voor apothekersassistenten - nascholingen zijn die gedeeltelijk gefinancierd worden vanuit StiPCO (het Stimuleringsprogramma Competentieontwikkeling Openbaar apothekers). Terug naar ‘Optima Farma komt naar je toe’, de informatieve regiobijeenkomsten voor onze beroepsgroep. Kijk gauw of die ook bij jou in de regio wordt georganiseerd. Kom jij ook? Wie weet tot ergens in het land. Met vriendelijk groet,

Trudy van Geffen Voorzitter Optima Farma

UA | 4 | 2019

| 36

BELANG VAN EENDUIDIGE INHALATIE-INSTRUCTIE! WAT KUN JIJ HIERIN BETEKENEN? Uit onderzoek blijkt dat ziekenhuisopnames van patiënten met astma en/of COPD voor een deel zijn te voorkomen door therapietrouw aan de inhalatiemedicatie, aldus LAN (Long Alliantie Nederland).

GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST GEACCREDITEERD De Grote Apothekersassistenten

Voor therapietrouw is een goede inhalatietechniek nodig. Ongeveer 85% van de eerste

Kennistest 2019 is geaccrediteerd

uitgiften van inhalatiemedicatie vindt plaats in de apotheek. Apothekersassistenten

voor 4 punten. Een leuke manier om

kunnen hier een belangrijke bijdrage leveren. Want zij verzorgen natuurlijk de eerste

je nascholingspunten aan te vullen!

uitgifte en hebben daarnaast een belangrijke signalerende taak. Wil jij deze patiënten goed kunnen begeleiden? Kom dan naar een van onze regiobijeenkomsten.

Je kunt nog meedoen tot 31 augustus. Zie http://optimafarma.nl/kennistest/

OPTIMA FARMA KOMT NAAR JE TOE! Regionale netwerk- & nascholingsbijeenkomsten Naast de lezing en workshop over astma, COPD en het belang van eenduidige inhalatieinstructie vindt er op de regiobijeenkomst nog een andere workshop of lezing plaats. Dit ‘extra onderwerp’ is per regio verschillend. Data van de regiobijeenkomsten Plaats Leiden Utrecht Zwolle Leeuwarden Landgraaf Goes

datum 19 september 24 september 10 oktober 30 oktober 14 november 21 november

extra onderwerp farmacogenetica oogaandoeningen ADHD (onder voorbehoud) bariatrie en geneesmiddelen eigen programma, zie onze website nog niet bekend, zie t.z.t. onze website

Zie voor meer informatie over de inhoud van het programma onze website: – Ambassadeurs > regio en/of – Opleidingen > In de regio

CONTACTGEGEVENS OPTIMA FARMA Verenigingsbureau:

secretariaat@optimafarma.nl

Ledenadministratie:

leden@optimafarma.nl

Congres:

congres@optimafarma.nl

Scholing:

scholing@optimafarma.nl

Communicatie (website, nieuwsbrief etc.):

communicatie@optimafarma.nl

Telefonische bereikbaarheid:

06-57 96 72 13, maandag t/m donderdag tijdens kantooruren. Op vrijdag is het bureau gesloten.

Volg Optima Farma op Facebook; dan ben je altijd op de hoogte van actuele berichten en ontwikkelingen in de farmacie/ gezondheidszorg, maar ook van allerlei nieuwtjes die van belang zijn voor je werk in de apotheek. www.facebook.com/optimafarma

UA | 4 | 2019

| 37

KLEINE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST

KLEINE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST Weet jij het goede antwoord op deze vragen over kinderen? Deze vragen komen uit de Grote Apothekersassistenten Kennistest van vorige jaar.

Vraag 1 Wanneer stuur je een baby van 2 maanden met koorts (meer dan 39 graden Celsius) door naar de huisarts? A) Als de baby ook hoest of een verstopte neus heeft verwijs je meteen, anders na 3 dagen B) Direct C) Na 3 dagen D) Zodra de koorts hoger wordt dan 40 graden Celsius

Vraag 2 Jip (1,5 jaar) is gebeten door een insect en heeft last van rode, jeukende bultjes. Wat is je advies (eerste keus)? A) Verwijzen naar de huisarts B) Jeuk bestrijden met mentholgel of -roller C) Jeuk bestrijden met lidocaïne-levomenthol-gel D) Jeuk bestrijden met lidocaïne-crème

Vraag 3 Er worden twee stellingen gegeven. Welke is juist of onjuist? Stelling 1: Bof, mazelen en roodvonk worden veroorzaakt door een virus Stelling 2: Kinkhoest is een bacteriële infectie A) Beide stellingen zijn juist B) Beide stellingen zijn onjuist C) Stelling 1 is juist, stelling 2 is onjuist D) Stelling 1 is onjuist, stelling 2 is juist

Vraag 4 Een bezorgde moeder komt aan de balie. Haar zoon van 3 jaar oud heeft sinds enkele dagen waterpokken. Hij heeft blaasjes met vocht. Morgen viert zijn zwangere tante haar verjaardag. Daar wil haar zoontje graag naar toe, want dan kan hij spelen met zijn nichtje van 5 jaar oud. Het nichtje heeft vorig jaar de waterpokken gehad. Kan haar zoon naar die verjaardag toe in verband met het risico op besmetting? A) Er is geen besmettingsgevaar, want waterpokken wordt veroorzaakt door een virus met een lange incubatietijd. Nu haar zoon de verschijnselen (blaasjes) vertoont, is hij niet langer besmettelijk. B) Er is besmettingsgevaar, want waterpokken is een bacteriële infectie en dus zeer besmettelijk. C) Er is besmettingsgevaar, want er is nog sprake van blaasjes waar vocht uit komt. D) Er is geen besmettingsgevaar, want zijn nichtje heeft al waterpokken gehad. Check of je het goed hebt op pagina 40.

Wil je je kennis verder testen? Tot 31 augustus kun je nog meedoen aan de Grote Apothekersassistenten Kennistest 2019. Deze is geaccrediteerd voor 4 nascholingspunten. De winnaar wordt bekendgemaakt op de Dag van de Apothekersassistent (24 september).

UA | 4 | 2019

| 38

COVERGIRL

Turkistan Cakir kwam als meisje van tien jaar als vluchteling uit Irak naar Nederland. Nu werkt ze als farmaceutisch manager en zamelt ze geld in voor vluchtelingenprojecten.

Dit jaar is het twintig jaar geleden dat

Glimlach

Turkistan Cakir naar Nederland vluchtte,

Na haar zwangerschapsverlof ging

samen met haar moeder, broertje

Turkistan werken als farmaceutisch

en zusje. Haar vader was toen al in

manager bij Medsen Apotheek voor

Nederland. Gevlucht, omdat hem in

de FlexPool. Daar wordt ze ingezet

Irak de doodstraf wachtte, omdat

waar een project uit te voeren is.

hij opkwam voor de rechten van de

“Het is ontzettend leuk: een drukke

Turkmenen. Veel van haar familieleden

en uitdagende functie. Ik word daar

werden er gemarteld en vermoord,

ingezet waar de apotheek mijn hulp

alleen omdat ze een Turkse achter-

goed kan gebruiken. Ik heb het gevoel

grond hadden.

dat ik dankbaar werk verricht. In de apotheek kan ik iets terugdoen voor

Mensen helpen

Nederland. Ik wil iets betekenen voor

In Nederland volgde Turkistan VMBO-T.

de medemens; door mijn werk maar

Ze had haar pad al helemaal uitge-

ook door de manier waarop ik het

stippeld: ze zou later arts worden en

uitvoer: een extra glimlach geven,

bij Artsen zonder Grenzen werken om

goed uitleg geven, met iemand mee-

mensen te kunnen helpen. Dus ze

denken wat het beste is. Zo wordt het

wilde doorstromen naar HAVO, dan

werk ook leuker.”

naar VWO en dan naar de universiteit. Maar haar toen nog tijdelijke verblijfs-

Met haar zoontje en deze baan heeft

vergunning strooide roet in het eten.

ze nu nog weinig tijd voor haar vrij-

Bij de open dag van het MBO werden

willigerswerk. Maar het ‘goed doen’

haar vader en zij enthousiast voor de

zit haar in het bloed. In de apotheek

opleiding voor apothekersassistent.

en daarbuiten. Zo liep Turkistan – met

“Dan zou ik zelf geneesmiddelen

haar zoontje – mee in de Nacht van de

kunnen maken en daarmee mensen

Vluchteling van 15 op 16 juni, om geld

kunnen helpen, ook als we zouden

in te zamelen voor vluchtelingen-

teruggaan naar Irak.” In 2008 haalde

projecten. Ook op die manier wil ze

ze haar diploma – met hoge cijfers – en

meer betekenen voor haar medemens.

in 2009 besloot ze verder te studeren.

“Ik ben wel geen arts geworden bij

Via het HLO zou ze misschien wel

Artsen zonder Grenzen, maar ik word

kunnen doorstromen naar de opleiding

ingezet bij de apotheken waar ze mijn

Farmacie en apotheker kunnen

hulp, kennis en ervaring goed kunnen

worden. Dat lukte echter niet. Ze

gebruiken. Daarnaast heb ik regel-

volgde wel de opleiding Farmakunde

matig hulpmaterialen kunnen

en werkte in haar vrije tijd in vele

verzamelen en laten vervoeren. Zo

apotheken en dienstapotheken.

voel het voor mij alsof ik toch de baan

Ook deed Turkistan veel vrijwilligers-

heb bij Artsen zonder Grenzen.” <

Turkistan Cakir:

“Ik wil iets betekenen voor de medemens”

werk. Zo zamelde ze bij groothandels verband- en incontinentiemateriaal in en liet dat naar Irak vervoeren.

UA | 4 | 2019

| 39

GEEF JIJ OM JE VAK? Laat jouw stem dan horen en word nu lid van Optima Farma! Waarom? Wij zorgen dat jouw stem gehoord wordt bij overheid en andere partijen. Zo maken wij het verschil voor de dagelijkse werkzaamheden in de apotheek en de ontwikkeling van jouw vak. Hoe meer leden hoe meer we voor je kunnen doen!

Als lid krijg je: • maandelijks de Optima Farma Nieuwsbrief per e-mail • korting op Optima Farma activiteiten (congres, symposium e.d.) • 10% korting op een abonnement van Accredidact • 6x per jaar het vakblad UA zie verder www.optimafarma.nl/lidmaatschap/ OPTIMA FARMA BEROEPSVERENIGING VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN, FARMACEUTISCH MANAGERS

Verkorte Productinformatie Kyleena® 19,5 mg, afleveringsysteem voor intra-uterien gebruik Samenstelling: Werkzame stof: bevat 19,5 mg levonorgestrel. Hulpstoffen: Polydimethylsiloxaan elastomeer, siliciumdioxide (colloïdaal watervrij), polyethyleen, bariumsulfaat, polypropyleen, koperftalocyanine, zilver. Indicatie: Anticonceptie voor maximaal 5 jaar. Contra-indicaties: Zwangerschap; acute of terugkerende PID (pelvic inflammatory disease) of aandoeningen die geassocieerd zijn met een verhoogde kans op infecties in het kleine bekken; acute cervicitis of colpitis; endometritis post partum of geïnfecteerde abortus gedurende de afgelopen drie maanden; cervicale intra-epitheliale neoplasie, tot genezing; maligniteit van uterus of cervix; progestageen-gevoelige tumoren, bijv. borstkanker; abnormaal uterien bloedverlies met onbekende oorzaak; congenitale of verworven uterusanomalie, waaronder myomen die het inbrengen en/of vasthouden van het intra-uteriene systeem zouden belemmeren (d.w.z. als zij de baarmoederholte vervormen); acute leveraandoeningen of levertumor; overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Indien één of meerdere van de volgende aandoeningen bestaan of voor het eerst optreden een specialist consulteren of verwijdering overwegen: migraine, focale migraine met asymmetrisch verlies van gezichtsvermogen of andere symptomen die wijzen op voorbijgaande cerebrale ischemie; uitzonderlijk ernstige hoofdpijn; geelzucht; duidelijke bloeddrukverhoging; ernstige arteriële ziekte, bijvoorbeeld beroerte of myocardinfarct. De bloedglucosespiegel dient te worden gemonitord bij gebruiksters van Kyleena die lijden aan diabetes. Het inbrengen en verwijderen kan gepaard gaan met enige pijn en bloeding. De ingreep kan een vasovagale reactie bespoedigen. Bij zwangerschap tijdens het gebruik moet ectopische zwangerschap worden uitgesloten en wordt tijdige verwijdering van het systeem aangeraden. Effecten op het menstrueel bloedingspatroon zijn bij de meeste gebruiksters van Kyleena te verwachten. Als het bloedverlies in de loop van de tijd heviger en/of onregelmatiger wordt, dienen passende diagnostische maatregelen te worden genomen. Zoals tijdens het gebruik van alle typen IUS/IUD zijn infecties in het kleine bekken gemeld. Zoals bij andere gynaecologische of chirurgische procedures kan na insertie van een IUD een ernstige infectie of sepsis optreden, hoewel dit zeer zeldzaam is. In klinische onderzoeken was de incidentie van expulsie laag en in hetzelfde bereik als de incidentie die voor andere IUD’s/IUS’en is gerapporteerd. Een partieel uitgedreven Kyleena dient te worden verwijderd. Perforatie of penetratie van het corpus uteri of de cervix door een intra-uterien anticonceptivum kan voorkomen. Bij eventuele perforatie een dergelijk systeem verwijderen; operatief ingrijpen kan noodzakelijk zijn. Zowel het geven van borstvoeding ten tijde van de insertie als insertie tot 36 weken post partum werden geassocieerd met een verhoogd risico op perforatie, evenals een uterus in vaste retroversie-flexie. Als de draadjes voor het verwijderen bij follow-uponderzoek niet zichtbaar zijn bij de cervix, moeten onopgemerkte expulsie en zwangerschap worden uitgesloten. Bijwerkingen: Zeer vaak: hoofdpijn, buikpijn/pijn in het kleine bekken, acne/seborroe, veranderingen in het bloedingspatroon, waaronder meer of minder menstruatiebloedingen, spotting, soms optredend bloedverlies en amenorroe, ovariumcyste, vulvovaginitis. Vaak: depressieve stemming/depressie, migraine, misselijkheid, alopecia, infectie van het bovenste deel van het tractus genitalis, dysmenorroe, pijnlijke of gevoelige borsten, expulsie van het systeem (volledig en partieel), afscheiding uit de geslachtsorganen. Soms: hirsutisme, uteriene perforatie. Handelsvorm: 1x1 IUS. Nummer van de vergunning: RVG 118462. Vergunninghouder: Bayer B.V., Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht. Verdere informatie beschikbaar bij: Bayer B.V, Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht, tel. 0297 280 666 Afleverstatus: U.R. Datum goedkeuring/herziening van de SmPC: 25 april 2019. Versie: mei 2019. Uitgebreide informatie (SmPC) is op aanvraag beschikbaar. MA-KYL-NL-0007-1 augustus 2019

UA | 4 | 2019

Antwoorden op de Kleine Apothekersassistenten Kennistest (pag. 38) Vraag 1: Antwoord B: Een baby van twee maanden met koorts (meer dan 39 graden Celsius) stuur je direct door naar de huisarts!

Vraag 2: Antwoord D: Eerste keus is lidocaïne-crème

Vraag 3: Antwoord A: Beide stellingen zijn juist

Vraag 4: Antwoord C: Er is besmettingsgevaar, want er is nog sprake van blaasjes waar vocht uit komt.

| 40

COLLEGA’S IN HET ZONNETJE

25 jaar hetzelfde team!

Het team van Apotheek Ter Maars in Stadskanaal dat al 25 jaar samenwerkt. Van links naar rechts: Gea (30 jaar in dienst), Hilda (39 jaar in dienst), Ans (29 jaar in dienst), Danielle (25 jaar in dienst), Geritha (28 jaar in dienst).

“Op 1 juli jl. vierde onze collega Daniëlle Scholtens haar 25-jarig jubileum bij (inmiddels Benu) Apotheek Ter Maars in Stadskanaal. En het bijzondere is… zij is onze jongste collega.

Samen met haar vieren wij - de vijf vaste assistentes van deze apotheek – dus het heuglijke feit dat wij samen 25 jaar werkzaam zijn in dezelfde apotheek. Lief en leed hebben we samen gedeeld, zowel privé als op het werk. Van geboortes tot het overlijden van familieleden en vrienden. Van etiketten typen op een typemachine tot kant-en-klare etiketten uit de printer. Van telefonisch bestellen met minikaartjes tot een volledig automatisch bestelsysteem. Een hecht team, al 25 jaar!!”

Heb jij ook een collega die je in het zonnetje wilt zetten? Voor een jubileum, een extra diploma, een bijzondere prestatie? Stuur je tekst – en als het kan een leuke foto – naar info@ua.nl, o.v.v. Collega in ’t zonnetje.

UA | 4 | 2019

| 41

ZIEKENHUISFARMACIE EVEN VOORSTELLEN

WIL JIJ JEZELF OF JE TEAM OOK PRESENTEREN IN UA? MELD HET OP INFO@UA.NL

Ommelander Ziekenhuis Groningen:

Verhuizing tot in de puntjes georganiseerd Eugenie Hendriks gevraagd om na te denken over de wensen voor een nieuwe apotheek. Natuurlijk waren er irritaties over ‘de oudbouw’, waar men vanaf wilde. De ziekenhuisapotheek van het ‘Lucas’ was gevestigd in de oude slaapkamertjes van de nonnen: een lange gang met aan weerszijden kleine kamertjes, vertelt Nannet Reit, die daar veertig jaar geleden haar loopbaan als apothekersassistent begon. “Telkens als we moesten uitbreiden, kwam er zo’n kamertje bij. Op het laatst waren we echt uit ons jasje gegroeid. Voor elk nieuw geneesmiddel moesten we ruimte maken. Om iemand te spreken moest je altijd ‘kamer uit kamer in’. We zaten in een Een deel van het team van de apotheek van het OZG in Scheemda.

De apotheek in het nieuwe gebouw van het Ommelander Ziekenhuis Groningen (OZG) in Scheemda is een hele verbetering vinden de apothekersassistenten die de verhuizing hebben meegemaakt. De apotheek maakte van de verhuizing gebruik om inrichting en werkwijzen aan te passen.

uithoek en iedereen kon er zo naar binnen. Bovendien zaten we onder een plat dak, dus was het ’s zomers warm en ’s winters koud.” Dat leverde al een aantal verbeterpunten op: • een goede klimaatbeheersing; • een afsluitbare apotheek, waar alleen medewerkers van de apotheek met hun badge in kunnen; verpleegkundigen kunnen medicatie ophalen bij de balie; • centraal in het gebouw; • een grote ruimte die modulair ingericht kan worden, om te kunnen inspelen op ontwikkelingen in de ziekenhuisfarmacie.

Het OZG is ontstaan uit een fusie van

Groningen goed bereikbaar zijn, zodat

het St. Lucas Ziekenhuis in Winschoten

patiënten makkelijk tussen beide

Eugenie: “Alles is verplaatsbaar in de

en het Delfzicht Ziekenhuis in Delfzijl

ziekenhuizen vervoerd kunnen worden.

grote ruimte. Zo nodig kunnen we

en bedient ‘de provincie’ oftewel ‘de

Daarom werd het ziekenhuis gebouwd

nieuwe apparaten plaatsen.” Alleen de

ommelanden’. Het nieuwe gebouw

in Scheemda – 30 km van Groningen

apotheker zit in het midden in een

is aardbevings- en overstromings-

en vrijwel aan de A7.

‘vissenkom’. Josien van Klink is ook meeverhuisd vanuit het Lucas: “In deze

bestendig. Als ‘zelfstandige dochter’ van het Universitair Medisch Centrum

Verbetering

open, grote ruimte kun je alle collega’s

Groningen moest het ziekenhuis vanuit

Al in 2013 werd ziekenhuisapotheker

makkelijk zien en benaderen.”

UA | 4 | 2019

| 42

Andere wensen waren: • depotheken op elke verpleegafdeling; • een politheek en een dienstapotheek.

Op de afdeling Op elke afdeling staat een mini-voorraad aan geneesmiddelen en medische hulpmiddelen in de zogenaamde depotheek. Die wordt eenmaal per dag vanuit de apotheek beleverd; ook de medicatie op naam wordt dan meegenomen. De assistenten zetten de

Carola in de politheek, met achter haar de schermen met het handverkoopassortiment.

medicatie uit, de verpleegkundigen maken de medicatie klaar voor toediening en delen.

Het ruimteprobleem werd opgelost

“Dat vinden mensen heel intrigerend”,

Met de verhuizing is ook de werkwijze

door een medicijnrobot op te stellen in

vertelt Carola. Soms denken ze dat het

veranderd. Josien: “Nu zit op de meeste

de kelder. Carola Kettler werkt als

live is en vragen ze ‘Heb ik zoveel

afdelingen een van ons de hele dag in

apothekersassistent in de politheek.

nodig?’ als ze op het ﬁlmpje een aantal

de depotheek. Dat maakt de communi-

“We klikken de medicatie aan en die

doosjes zien verschijnen.” De apothe-

catie met verpleegkundigen, artsen en

komt dan geëtiketteerd met een liftje

kersassistenten kunnen zich niet

patiënten makkelijker en je krijgt meer

in de bakken achter ons; dat geldt ook

voorstellen dat een politheek aan-

begrip voor elkaars werkwijzen. We zijn

voor de handverkoop”, vertelt ze. “Als

vankelijk níet in het programma van

ook bij het ochtendoverleg, zo weet je

een patiënt van de poli komt, hebben

eisen zat. Josien: “Voor patiënten is het

wat er speelt en ben je meer betrok-

we het recept vaak al binnen voordat

belangrijk om hun medicijnen na een

ken.”

deze bij ons is en ligt de medicatie

polibezoek meteen te kunnen mee-

Er is genoeg te doen, vertelt Nannet:

klaar. Het uitleg geven geeft haar

nemen.” Maar ook anderen weten de

“Ontslagmedicatie en vMO’s (voorlopige

voldoening: “Ik ben blij als een patiënt

politheek te vinden, merkt Carola:

medicatieopdrachten) verwerken, medi-

tevreden de deur uit gaat, alles snapt,

“Mensen krijgen door dat ze ook met

catieveriﬁcatie, ontslaggesprekken…”

en daardoor zijn medicatie waarschijn-

het recept van de huisarts bij ons

VTGM gebeurt nu nog door de verple-

lijk goed gebruikt.”

medicijnen kunnen komen halen. We

ging, maar wordt in de toekomst mogelijk een taak voor de apothekersassistent op de afdeling. Ook de levering van ontslagmedicatie aan het bed

zijn open van 8 tot 23 uur, dat komt

“In plaats van kasten, tonen schermen het zelfzorgassortiment”

– bij het ontslaggesprek – staat in de plannen.

veel mensen goed uit.”

Militaire precisie Met bewondering en trots denken de

Achter de balie staan geen kasten

apotheker en assistenten terug aan de

met zelfzorgmiddelen, maar drie

verhuisdag. Eugenie: “Het was een

Robot in de kelder

wisselende schermen. Twee daarvan

operatie met militaire precisie. Alles

Het management heeft vrij laat

tonen het zelfzorgassortiment, met

besloten om een politheek te openen.

prijs en al. Op het middelste scherm

Daarom was er niet veel ruimte meer.

draait vaak een ﬁlmpje van de robot.

UA | 4 | 2019

>> Lees verder op pagina 44

| 43

ZIEKENHUISFARMACIE EVEN VOORSTELLEN

was tot op de minuut gepland. De patiënten werden in bed vervoerd in speciale vrachtwagens in een kolonne met begeleiding.” De depotheken en de politheek waren al voor de verhuizing ingericht en bevoorraad; de voorraad van de centrale apotheek werd wel verhuisd. Ook was goed nagedacht over kwetsbare middelen, bijvoorbeeld waar maar heel weinig van op voorraad is. Eugenie: “We wisten precies waar die middelen op elk

Josien (links) en Nannet: “Het is hier heerlijk ruim en licht.”

moment aanwezig waren.” De verhuizing was op zaterdag 30 juni

Winschoten, de afdeling die het laatst

patiënt vertrok begonnen wij met

2018. Alle afdelingen werden verhuisd

werd verhuisd.”

inpakken; toen de laatste vertrok waren we daarmee klaar, en gingen

volgens een draaiboek. Zodra een afdeling leeg was, stopten de assistenten de bijbehorende geneesmiddelvoorraad in kratten, dat ging in

“Op dat moment beseften we heel erg voor wie je dit werk doet: voor de patiënt”

wij met auto’s achter die kolonne aan. Maar ik nam een sluiproute en zo konden wij bij de rotonde precies achter de kolonne invoegen. Zo reden

de verhuiswagens en werd in het nieuwe gebouw weer uitgepakt.

Een mooi moment was toen de eerste

we als onderdeel van de kolonne over

“Iedereen moest komen werken op die

patiënt aankwam. Het was een

die mooie provinciale weg met die

dag”, vertelt Josien. “We hebben met

moeder met een pasgeboren kindje.

bomen, met begeleiding en camera-

z’n allen al die kratten zitten inpakken,

Zorgpersoneel, verhuizers en bouw-

ploegen. Dat gaf een heel bijzonder

uitpakken en inruimen. Zo’n leuke

vakkers vormden spontaan een

gevoel.” De volgende dag was Josien

sfeer.” Nannet, die medeverant-

erehaag, vertelt Eugenie. “Op dat

weer ‘gewoon’ aan het werk; Nannet

woordelijk is voor de opiaten, stond

moment beseften we heel erg voor

was die hele zondag met haar collega

voor een hele uitdaging: “Het moest

wie je dit werk doet: voor de patiënt.”

bezig om de opiatenadministratie

hier 30 juni draaien, maar we konden

Nannet en Josien waren toen nog

kloppend te krijgen. Maandags gingen

de opiaten nog niet verhuizen omdat

onderweg. Josien maakte bijna deel

de poli’s open en startte ook de

die nog nodig waren op de IC in

uit van de kolonne: “Zodra de eerste

politheek.

De apotheek is ruim en modulair ingericht. Tegenover de kasten staat een koelkastwand.

UA | 4 | 2019

| 44

Trots Door de gedegen voorbereiding heeft de verhuizing niet geleid tot een toename van medicatie-incidenten, vertelt Eugenie. Ook is het ziekenhuis inmiddels NIAZ-geaccrediteerd, de poliklinische apotheek HKZ-gecertiﬁceerd en voldoet de apotheek aan de FMD (Falsiﬁed Medicines Directive). “Daar zijn we trots op. We zijn als team goed op elkaar ingespeeld, met korte lijntjes.”

De balie voor verpleegkundigen. De apotheek is afgesloten.

Aardbevings- en overstromingsbestendig Het gebouw van het OZG is voorbereid op mogelijke aardbevingen: het bestaat uit verschillende bouwdelen die met rubberen strips zijn verbonden. Tevens is het gebouw omgeven door een dijk. “Het ligt onder NAP en het is hier wel eens overstroomd geweest”, legt Nannet uit. “De dijk kan worden gesloten; dan houden we bij een overstroming droge voeten.” Verder is het gebouw prettig licht en ruim. De patiëntenstroom is gescheiden van het zorgpersoneel, met aparte gangen, liften en trappenhuizen. Het nieuwe Ommelander Ziekenhuis Groningen in Scheemda, met de afsluitbare opening in de dijk.

“De opname- en ontslaggesprekken maken het werk boeiender” moet gebeuren: stoppen, doorgaan,

huisapotheek. “Het patiëntencontact

Patiëntencontact

veranderen of tijdelijk onderbreken.

hier geeft me meer voldoening omdat

In veertig jaar heeft Nannet het vak

Voorheen namen artsen beslissingen

het meer inhoudelijk is. We hebben

een hele ontwikkeling zien door-

op basis van oude polibrieven, maar

ook meer tijd voor mensen. Fijn dat je

maken. “Vroeger zag je geen patiënt.

die kloppen niet altijd. En als ze zelf

iets voor ze kunt betekenen.” <

Maar de opname- en ontslaggesprek-

medicatie navragen, klopt het ook

ken van nu maken het werk boeiender.

niet altijd. Vandaag nog zag ik dat een

En het komt de patiëntveiligheid ten

arts bij een nachtopname ‘ﬂuticason

goede.” Dat merkt ze vooral op de SEH:

(Flixotide)’ in het systeem had gezet,

“We vragen de medicatie uit en zetten

maar bij mijn medicatieveriﬁcatie

die in het elektronisch voorschrijf-

bleek dat de patiënt neusspray had.”

systeem. Op basis daarvan bepaalt de

Josien stapte in 2017 over van de

spoedarts wat er met die medicatie

openbare apotheek naar de zieken-

UA | 4 | 2019

| 45

Branchenieuws

Prijs Priadel verdrievoudigd De prijs van Priadel (lithiumcarbonaat) is driemaal zo hoog geworden nadat Essential Pharma de rechten kocht van producent Sanoﬁ. Eerder had het bedrijf hetzelfde gedaan bij Camcolit (eveneens lithiumcarbonaat). Hierdoor moeten mensen die lithiumcarbonaat gebruiken tegen bipolaire stoornis nu meer bijbetalen. Dit heeft mogelijk gevolgen voor de therapietrouw, met het risico dat ze vervallen in een depressieve of manische fase. De prijsverhoging wordt niet beargumenteerd. Het is bijna niet voor te stellen dat onderzoek of ontwikkeling het argument zijn: Essential Pharma koopt immers een product dat al ontwikkeld is. Het bedrijf stelde dat de prijsverhoging nodig is om de kosten van de productie en bevoorrading te dekken, maar ook daarbij zijn vraagtekens te zetten. Transparantie over kosten ontbreekt echter. (Bron: De Volkskrant)

Medicijnverpakkingen moeten gebruiksvriendelijker De Tweede Kamer heeft minister Bruins (Medische Zorg) de opdracht gegeven om aan een oplossing te werken voor lastige medicijnverpakkingen. Veel mensen met reuma hebben moeite om een pil uit een doordrukstrip te krijgen, of om een potje of tube open te draaien. Minister Bruins krijgt een brede opdracht van de Tweede Kamer. Hem wordt gevraagd om in overleg met patiëntenorganisaties de gebruiksvriendelijkheid van medicijnverpakkingen in Nederland en in Europa op de agenda te zetten én te houden. Niet alleen voor geneesmiddelen die nieuw op de markt komen, maar ook voor de bestaande geneesmiddelen. De motie is ingediend door Tweede Kamerlid Simon Geleijnse (50PLUS). ReumaNederland heeft het probleem van de medicijnverpakkingen onder de aandacht van de Tweede Kamer gebracht. Aanleiding was het onderzoek dat samen met seniorenorganisatie ANBO is gedaan naar verpakkingen. (Bron: ReumaNederland)

Verscherpte maatregelen methotrexaat De maatregelen rond het voorschrift van methotrexaat moeten verder worden aangescherpt om doseringsfouten te voorkomen. Dat is de aanbeveling van de Pharmacovigilance Risk Assessment Committee (PRAC). Sommige patiënten hebben het geneesmiddel dagelijks gebruikt in plaats van wekelijks, met ernstige gevolgen, waaronder enkele sterfgevallen. Methotrexaat wordt ingezet voor de behandeling van inﬂammatoire aandoeningen (eenmaal per week) en voor een aantal typen kanker (hogere dosis, frequenter gebruik). Om fouten bij uitgifte te voorkomen, moet de voorschrijver de indicatie op het recept vermelden, maar dat blijkt doseringsfouten onvoldoende te voorkomen. De commissie doet daarom de volgende aanbevelingen: – vastleggen welke zorgverleners methotrexaat mogen voorschrijven; – waarschuwingsstickers op de verpakking beter zichtbaar maken; – educatiemateriaal voor patiënten en zorgverleners beschikbaar stellen; – methotrexaattabletten voor wekelijks gebruik in blisterverpakkingen verstrekken in plaats van in ﬂesjes of kokers, zodat patiënten zich minder snel vergissen. (Bron: Pharmaceutisch Weekblad)

UA | 4 | 2019

| 47

VERZORGING De huid van een baby is nog niet helemaal af. De hoornlaag is nog niet volgroeid, er is (bij witte kindjes) nog geen pigment aangemaakt en de beschermende ‘zuurmantel’ is nog niet aanwezig. Daardoor zijn baby’s gevoeliger voor infecties – bijvoorbeeld met schimmels – en voor zon. Maar ook droogt de baby eerder uit en houdt hij minder goed warmte vast. In verhouding tot het lichaam is het huidoppervlak bij baby’s namelijk veel groter dan bij volwassenen; daardoor verliezen ze meer water en warmte.

In bad De baby in bad doen is een heerlijk moment. Veel ouders zouden dat dan ook graag zo vaak mogelijk willen doen en de baddermomentjes liefst lekker lang laten duren. Maar voor de huid van de baby is dat niet goed. Beperk het tot twee of drie keer per week en tot maximaal vijf minuten in lauwwarm water (ca. 37 graden Celsius) met een scheutje babyolie. Van water – en zeker te heet water –

Verzorging van de babyhuid

droogt de huid namelijk snel uit. Babyolie voorkomt die uitdroging en houdt de huid soepel en zacht. Gebruik de eerste maanden nog geen zeep, dat droogt de huid nog meer uit. Ook is het niet nodig om de haartjes te wassen, en áls dat gebeurt, dan natuurlijk met een milde babyshampoo.

De huid van baby’s is nog zo zacht en teer. Geen wonder dus dat er wel eens problemen kunnen ontstaan. Reden voor een speciale behandeling.

Het huidsmeer dat de eerste dagen na de geboortenog in de liezen en oksels zit, kan rustig blijven zitten. Na het wassen kun je de baby het beste droogdeppen met een katoenen luier, want die neemt meer vocht op dan een badstof handdoek. Maak vooral de huidplooien goed droog en houd ze langer droog met wat babypoeder. Strooi het poeder op een gaasje en breng het daarmee aan in de huidplooien. Zo voorkom je dat een wolk poeder in de oogjes, de neus of de mond belandt. Gebruik poeder

UA | 4 | 2019

| 48

De onvolmaakte babyhuid niet in combinatie met zalf, want dan

Omdat de babyhuid nog geen bescher-

ontstaan klontjes.

mend pigment kan aanmaken, is het beter om een kind de eerste zes

De opperhuid van een pasgeboren baby is nog maar 0,4 mm dik, terwijl die bij een volwassene 2 mm dik is. Dat is nogal een verschil. Ook zitten de huidcellen bij een baby nog niet zo dicht op elkaar. De barrière is dus nog

Wat smeer je op de huid?

maanden uit de zon te houden. Zomer

Smeer de baby na het afdrogen in met

en winter. Ook daarna blijft het

geboren baby’s. Na vier weken is de hoornlaag al een stuk

een bodylotion, crème of olie speciaal

belangrijk om kinderen te beschermen

beter ontwikkeld doordat de huid met van alles in contact

voor baby’s.

tegen zonnestralen. Een zonnehoedje

komt. Zelfs het dragen van kleertjes stimuleert de

Belangrijk is om een hypoallergeen

en een parasol komen dus goed van

ontwikkeling van de hoornlaag.

product te kiezen, zeker bij baby’s.

pas. En ook als het kind niet in de zon

Vaak hoor je dat het ongeparfumeerd

komt, is het belangrijk om het in te

zou moeten zijn. Toch zijn er hypo-

smeren met een zonnebrandmiddel

allergene producten die wel lekker

met een hoge beschermingsfactor (SPF

Bij baby’s kan er van een aangebracht medicijn relatief

ruiken; dan bevatten ze een parfum-

50+). Daarnaast kan een vettige crème

veel door de huid dringen en systemisch komen. Dat

stof die een kleinere kans op allergie

beschermen tegen uitdrogen.

komt doordat de huid van een baby dunner is, een open

niet goed gevormd, en dat geldt zeker bij te vroeg

Cutane medicijnen

structuur heeft en doordat het huidoppervlak groter is in

geeft.

Huidproblemen Naar buiten

Twee huidproblemen waar veel baby’s

Als de baby naar buiten gaat, dan staat

mee te maken krijgen, zijn berg en

de huid bloot aan allerlei invloeden:

luieruitslag.

door de wind kan de huid uitdrogen

• Berg is eigenlijk geen probleem.

verhouding tot het lichaam. Raadpleeg altijd het Kinderformularium voor kinderdoseringen.

ingedroogd vernix (het vetlaagje

en afkoelen, de zon kan de huid

Het is niet mooi om te zien, maar de

op de huid van pasgeboren baby’s).

beschadigen en verbranden. Door

baby heeft er geen last van, het is

Bij baby’s jonger dan zes maanden is

kindjes goed aan te kleden zorg je

niet besmettelijk en het heeft niets

de kans groot dat berg vanzelf

dat ze niet te veel warmte verliezen.

te maken met goede of slechte

verdwijnt. Gebeurt dat niet, dan kan

Maar… ook niet te warm, want dan

hygiëne. Bij berg heeft de baby

het hoofdje worden ingewreven met

kunnen ze gaan zweten, en ook dat

losse, vettige korstjes op het hoofd.

babyolie die je een nacht laat zitten.

geeft afkoeling.

Dit zijn waarschijnlijk restjes van

De volgende dag de haartjes wassen met een milde babyshampoo. Er zijn ook speciale bergzalven die de

Huidproblemen bij baby’s

schilfers week maken, waardoor ze

• Babyacne, ook wel hormoonvlekjes genoemd. Dit zijn rode vlekjes met een blaasje erop. Ze zitten

makkelijk uitgekamd of uitgestreken

vooral in huidplooien in de luierstreek. • Witte puntjes. Deze puntjes ontstaan meestal drie tot vijf weken na de geboorte en verdwijnen vanzelf. Ze zitten in het gezicht, op het hoofdje of in de nek.

kunnen worden. Dat kan met een stukje karton, waarmee je – zoals met een sneeuwschuiver – de

• Droge huid. Een schrale, rode huid met ruwe plekjes.

schilfertjes wegschuift. Salicylzuur

• Berg: losse, vettige korstjes op het hoofd, waarschijnlijk veroorzaakt door indrogen van het vernixvet.

wordt bij baby’s vermeden.

• Luieruitslag. Een rode, schrale huid in het luiergebied, soms met blaasjes, wondjes of bultjes. De oorzaak is wrijving van de vochtige huid.

• Luieruitslag kan wel pijnlijk zijn. De baby heeft dan een rode, schrale huid in het luiergebied, soms zelfs

Jouw advies bij luieruitslag

met bultjes, blaasjes of wondjes. De oorzaak is een combinatie van warmte, wrijving, urine en ontlasting. Bacteriën in de ontlasting

● Verschoon de luier regelmatig: elke twee uur en als de baby net gepoept heeft.

kunnen de luieruitslag verergeren.

● Verschoon de baby extra vaak als hij diarree heeft.

Luieruitslag is te beperken door de

● Laat de baby ook af en toe met blote billen liggen.

babybilletjes zo droog mogelijk te

● Was de billetjes dagelijks met lauw water en smeer ze in met babyzalf.

houden en door te voorkomen dat

● Smeer een geïrriteerde huid in met zinkolie of zinkzalf. Zink vormt een beschermende

urine en ontlasting in contact komen

laag waardoor urine en ontlasting niet in contact komen met de huid.

UA | 4 | 2019

met de billetjes (zie: Jouw advies). <

| 49

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling apothekers-

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten –

assistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze

is een onafhankelijk vakblad speciaal voor

klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat:

de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings-

beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw.

en trainingsnieuws en relevante product-

Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd

beschrijvingen.

door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen. Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V., Postbus 30163, 1303 AC Almere tel.: 088-44 55 931

In het volgende nummer onder meer:

e-mail: info@ua.nl www.ua.nl Directeur-uitgever: Niek Petstra Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Astma

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Vormgeving: Designworks, Breda Fotograﬁe: Eef Bongers (pag. 5), Werry Crone (pag. 13),

• Eczeem • Verkoudheid

Frank Noordanus (pag. 6, 39, 42-45) Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Lieke Melis, Marjam Overmars, Willem Roozeboom, Suzan Tuinier, Karien Vissers, Gerda Weits Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotograﬁe: Frank Noordanus;

model: Turkistan Cakir, gefotografeerd in Medsen Apotheek Kooikersweg, Den Bosch Abonnementen: 6x per jaar gratis 1 exemplaar per apotheek. Thuisontvangst via collectief abonnement: per 20 assistenten per kalenderjaar € 55,00 incl. btw. Privéabonnement: € 19,50 per kalenderjaar incl. btw. Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie per volledig kalenderjaar. Opzeggen mogelijk tot 31 december van het lopende jaar. Bij opzegging binnen het kalenderjaar vindt geen verrekening plaats. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties. © 2019 H&B Multimedia B.V., Almere.

Disclaimer

De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de snelle ontwikkelingen in de

de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt, noch met elektronische, noch met mechanische methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

ISSN 2211-0941

VERZORGINGSTIPS

Verzorgingstips Speentje aﬂikken?

Parfumvrije huidverzorging?

Je ziet het vaak: een speentje valt, vader of moeder raapt het op, likt het af en geeft het weer aan het kind. Is dat nou hygiënisch?

Vaak wordt aangeraden om voor kleine kinderen huidverzorgingsproducten te kiezen zonder geurstoffen, om overgevoeligheid te voorkomen. Mag een babyolie dan niet lekker ruiken?

Er is niets tegen het aflikken van een gevallen speen. Doordat je als ouder de speen aflikt, komt een baby in contact met onschuldige mondbacteriën en dat helpt bij het opbouwen van zijn weerstand. Mogelijk beschermt dat tegen allergieën. Je hoeft niet bang zijn dat je op die manier je eigen ‘ziekmakers’ overdraagt. Je hebt al zoveel contact met het kind, dat die daar toch wel mee in contact komt. De vieze speen zonder aflikken weer terugstoppen in baby’s mond gaat echter te ver, want het immuunsysteem van zulke jonge kinderen is nog in ontwikkeling. Dat van de ouders is meestal wel in staat om de bacteriën effectief te lijf te gaan. Ook het aflikken van de speen van een kind van een ander zou besmetting met een vreemd virus kunnen veroorzaken.

Sommige parfumstoffen wekken eerder huidirritatie op dan andere. Zo kun je etherische oliën beter vermijden. Dit zijn vluchtige geurstoffen die gewonnen worden uit bepaalde planten zoals munt, eucalyptus, lavendel, citrusvruchten, rozen, rozemarijn, tijm enz. Wil je echt geen risico lopen, gebruik dan verzorgingsproducten zonder geurtje.

Eerst spoelen, dan uitkoken Als je een ﬂesje of speentje wilt uitkoken, zorg dan eerst dat de melkresten goed zijn weggespoeld. Door heet water stollen de melkeiwitten namelijk en dan koeken ze aan. Je hóeft ﬂesjes en speentje trouwens niet uit te koken; ze kunnen ook worden gereinigd in de vaatwasser.

UA | 4 | 2019 2019

| 51

ALS JE HET MIJ VRAAGT, DAN WIL IK EEN BETROUWBARE METHODE

EN EEN LAGE DOSIS HORMONEN NATUURLIJKE HORMONALE CYCLUS BLIJFT VEELAL ONGEWIJZIGD1,2

5 JAARS-PEARL INDEX: 0,291 LAAGSTE DAGELIJKSE DOSIS LNG1** ZONDER OESTROGEEN1

PP-KYL-NL-0029-1 augustus 2019

GESCHIKT ONGEACHT PARITEIT1

** Beschikbaar in een IUS voor 5 jaar 1. SmPC Kyleena, 25 april 2019. 2. Apter D et al. Fertil Steril 2014;101:1656â&#x20AC;&#x201C;1662. Uitgebreide productinformatie elders in dit blad